1921 жылдың күзіне қарай Қазақ АКСР - інің жеті губерниясының бесеуі

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі

Әл - Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

Картинки по запросу әл фараби университет

Факультеті «Ақпараттық технологиялар»

Кафедрасы «Ақпараттық қауіпсіздік »

СӨЖ

Тақырыбы: Қазақстандағы 1921-1922, 1931-1933 жылдардағы аштықтар: құжаттар, статистика, ақпарат

Орындаған:Бахтыбаев А. Қ

Тексерген:Козгамбаева Г.

Алматы 2021ж

Жоспар:

Кіріспе
1921-1922 жж, 1931-1933 жылдардағы ашаршылық:1921-1922 жж ашаршылық алғышарттары; 1921-1922 жж ашаршылық сипаты және зардаптары1931-1932 жж ашаршылық сипаты және зардаптары;
әдебиеттер тізімі

Кіріспе

1920 жылы 26 тамызда Орынборда Астанасы бар Қырғыз АССР-і және республика тап болған алғашқы cынақ, жaлпы - Кеңестер, - аштық пайда болды. Ол 1921-1922 жылдардағы Повольже мен КАСССР-де басталады. 1921 жылдың күзіне қарай бүкіл ел бойынша 20 миллионға жуық адам аштыққа ұшырады. Мұның көптеген себептері болды: тек аяқталған азаматтық соғыс, aзық-тұлік cалғырты, егіннің жетіспеушілігі және джут 1920-1921 жылдың қысында және ауыл шаруашылығының aртта қалуы. 1921 жылдың шілдесінде Кеңес үкіметі шет мемлекеттерден көмек сұрады. Қазақстан Республикасы Президенттің Мұрағатында сақталған құжаттар негізінде жас Қырғыз АССР басшылығы апатты жеңу үшін не істегеніні туралы жазамын.

1921-1922 жылдардағы ашаршылық алғышарттары

1920 жылы егіннің шығуы, cодан кейін бұрын-сонды болмаған мал өлімі, ұзақ қыс, құрғақ жаз болды, егіс алаңы азайды. 1921-1922 жылдардағы ашаршылыққа қарсы материалдарда сол кезеннің шенеуніктері орташа егін жиналса да, КАСССР-дегі ішінара ашаршылық сөзсіз болар еді. 1921 жылғы жазғы құрғақшылық пен ұшатын шегірткелер көптеген қиыншылықтар тудырды, аштыққа әкелді. Жақындап келе жатқан ашаршылық апатын ескере отырып, КИРЦИК аштыққа қарсы орталық көмек комиccиясын ұйымдастырды. Бұл комиccияны басқару ісі ҚазССР ОСК төрағасы Сейтқали Мендешевке жүктелді.

Адамдар үйлерінен шығып, жұмыс пен тамақ іздеп қалалар мен теміржол станцияларына келді, сол жерде аштық пен іш сүзегі эпидемиясы басталды.

«Батырақтар Ақмола облысына қарай бет алды, ескірген ғимараттарда, қоқыстарда тұрды, тамыр, сұлы, Каррион, шөп жеді. Петропавлға босқындар толып кетті. 1922-1923 жылдары жергілікті тұрғындардан алынып, жақсы жағдай іздеп Ресей, Украина немесе Жетісу облысына қарай кете бастады", - деп жазды 1924 жылы.

1921-1922 жж ашаршылық сипаты және зардаптары

Етек алған ашаршылыққа байланысты Рк(б) П Орталық Комитеті 1921 жылғы 17 шілдеде партияның барлық мүшелеріне арнайы үндеу жолдады. «Ашаршылық - делінді үндеуде, - тек құрғақшылықтың нәтижесі емес, оның себебі аграрлық сектордың артта қалуында, ауыл шаруашылық білімі деңгейінің төмендігінде, ауыспалы егіс нысандарының ескілігінде, бұл және соғыс пен әскери қоршаудың, сондай-ақ помещиктер мен капиталисттердің және олардың итаршыларының бізге қарсы күресінің бәсеңсімей отырғанынын да салдары». Партия құжаттарында көрсетілген себептермен бірге, жаппай ашаршылық Кеңес өкіметі қатаң жүргізген, халық шаруашылығына, әсіресе ауыл шаруашылығы саласына қатты соққы болып тиген «әскери коммунизм» саясатының нәтижесіндегі төтенше экономикалық жағдайларғада байланысты туындады. Қазақстанның көпшілік аудандары етек жайған ашаршылық құрсауында қалды. Орал, Орынбор, Қостанай, Бөкей, Ақтөбе себілген астық қатты құрғвқшылықтан шықпай қалды, шыққандары жазғы ыстықта қурап қалды. Мал өсірумен айналысатын көшпелі және жартылай көшпелі аудандардағы жайылымдар мен шабындықтар толықтай күйіп кетті. Оның үстіне 1920-1921 жылдардағы ұзаққа созылған қатал қыс Торғай уезінде малдың жаппай қырылуына әкеп соқты. Шұбалаң, Майқара, Сарықопа және басқа болыстар да зардап шекті. Ашаршылық құрбандарының, аштан өлгендердің саны күн сайын көбейе берді. Ашаршылықтың көп аймақтарды қамтуы, ашаршылық отырықшы аймақтарды да қамтыды. 1921 жылғы ақпан-наурыз айларында Қостанай губерниясындағы Исаев-Дедов аудандық кеңесі атқару комитетінің Қазақ АКСР Халық Комиccарлары Кеңесіне жолдаған есебінде аудан тұрғындарының аш екендігі, сондай-ақ жекелеген ауылдардың наразылық білдіріп жатқаны туралы айтылды. Бірқатар аймақтарда шаруалар арасынан мемлекеттік тапсырыс бойынша жиналған астықты рұқсатсыз бөліп алған фактілері атап көрсетілді. Мәселен, Дмитриев селосының екі жүзге жуық әйелі көршілес кенттерден қосылған әйелдермен бірге жиналған астықты Орынбор астық қоймасына тапсыруға ашық қарсылық білдірді, «егер сіздер жиналған астықты әкететін болсаңыздар біз аштан қырыламыз» деген ұранмен шықты. Ал Васильев селосының тұрғындары кәдімгі күн сайынғы таңғы жиында шіркеу қоңырауымен бір мезгілде бір үзім нан мен мал азығы төңірегінде қызу айтыс ұйымдастырды. Олар Кеңестердің жергілікті өкілдерін «бізге астық беріңіздер, әйтпесе біз аштан қырыламыз» деген айқаймен қарсы алды. Никольск селосының тұрғындары, сол кезде көктемгі дән себу науқанына әзірленген тұқымдық астықты өзара рұқсатсыз бөліп алды. 1921 жылғы тамыздан бастап Орынбор, Ақтөбе, Бөкей, Орал және Қостанай губерниялары аштықтан зардап шеккен аймақтардың тізіміне ресми түрде енгізілді. 1921 жылдың күзіне қарай Қазақ АКСР-інің жеті губерниясының бесеуі: Орынбор, Ақтөбе, Бөкей, Орал және Қостанай губерниялары және Адай уезінің тұрғындары аштыққа ұрынды. Жұқпалы аурулардың таралуы, аштықпен бірге сүзек, оба, тырысқақ, дінгене және басқа аурулар да қатар келді. Жұқпалы аурулармен ауырған адамдардың саны республиканың емдеу мекемелерінің мүмкіндігінен едәуір асып кетті. Аштық пен қайыршылық күй, эпидемия, ауруханалардың жетіспеуі, осының бәрі аурулар арасындағы өлімнің санын көбейтіп жіберді. Мысалы, Қостанай губерниясында аштар мен аурулардың 75%-ға жуығы көз жұмды. Республиканың Денсаулық Сақтау Халық комиссариатының деректері бойынша Орынбор, Орал, Ақмола және Ақтөбе губернияларында 1921 жылдың 1 қарашасы мен 1922 жылдың 1 шілдесі арасында 37657 адам ашаршылық құрбаны болды. Ашаршылық Қазақстанның басқа да аймақтарын айналып өткен жоқ. Сол кезде Тарғын-Бөкей губерниялы кеңесі атқару комитетінің төрағасы қызметін атқарған Х. Д Чурин өз естелігінде: «1921-1922 жылдардың қысында уезд орталығы болған кенттің көшелерінде біз таңғы сағат 5-6 ларда кейде ондаған адам өліктерін жинайтынбыз» деп жазды. Ата-анасы көз жұмып қараусыз қалған балалардың күн сайын 50-60ын жергілікті өкімет органдары балалар үйіне бөледі. Егер 1921 жылғы 1 желтоқсандағы деректер бойынша қараусыз қалған аш жаланаш балалар саны Қазақ АКСР-і бойынша 128000 болса, осы жылдың соңында бұл көрсеткіш 158000-ға, ал 1923 жылдың 1 наурызына қарай 408022-ге жеттi. 1922 жылғы 8 шілдеде КазОАК-нің Төрағасы С. Мендешевтің 1922 жылғы 8 шілдеде КазОАК-нің 3 сессиясында жасаған баяндамасында осы жылдың көктемінде алынған толық емес деректер Қазақстан бойынша аштыққа ұрынғандар саны 2 832 000 адамды құраған. Ал 1920 жылдың соңында республиканың барлық тұрғындарының саны 4 781 263 адам еді. Оның 50, 3%-і қазақтар, 31, 2%-і орыстар, 14, 4%-і украиндар болатын. Қазақ республикасында 1922 жылдың наурыз және сәуір айларындағы дерек бойынша, Семей губерниясының тұрғындарын қоспағанда, алты губерния тұрғындарының 68, 2%-і ашықты. Кейбір губернияларда ашыққандар саны орта көрсеткіштен асып кетті. Мәселен, Орал губерниясында тұрғындардың 99%-і, Орынбор губерниясында 80, 3-і, Қостанай губерниясында 74, 5%-і аштық құрсауында қалды. Бөкей губерниясында осы көрсеткіш 29, 5-ті, Ақмола губерниясында 40, 2%-ті құрады. Аштық пен Құрғақшылықтан зардап шеккен губернияларда мал саны күрт азайды. Тек Қостанай губерниясында ғана 1920 жылмен салыстырғанда 1922 жылы жылқы 63%-ке, ірі қара 50%-ке, ұсақ мал 65%-ке азайды, егіс алқабы 62%-ке қысқарды. Ашаршылықтан зардап шеккен көшпелі және жартылай көшпелі тұрғындарға көмек ретінде 6927 ірі мүйізді мал беріледі. 1922 жылдың 1 тамызынан бастап оралғандарды барлық салық түрінен босатты. Ашаршылықтан зардап шеккендер мен азық-түлікке зәру губерниялардың тұрғындарына да осындай жеңілдік көрсетілді. Сондай-ақ 1921-1922 жылдарға берілген несиені төлеу мерзімі ұзартылды, бірыңғай мемлекеттік салық төлемі бойынша жеңілдіктер жасалды. Бүкілресейлік Орталық Атқару Комитеті Кенесінің 1923 жылғы 20 маусымдағы декретімен сол жылдың 1 тамызынан бастап ашаршылықпен және оның салдарымен күрес жөніндегі комиссиялар таратылды. Олардың міндеттері енді ауыл шаруашылығына көмек көрсету жөніндегі арнайы ұйымдастырылған комитетке жүктелді.

1931-1932 жж ашаршылық сипаты және зардаптары

1932-1933 жылдары орын алған ашаршылыққа келер болсақ, ғалым Талас Омарбеков 2 миллион 300 мың адамның опат болғанын айтады. Ол мұрағат құжаттары негізінде жалпы қырылған қазақтың санын 4 млн 836 мың деп тиянақтап берді. Кейбір тарихи деректерде, 1932 жылғы ашаршылықта жалғыз қазақ емес, Қазақстанда тұратын ұлт өкілдерінің бәрі, яғни 250 мыңға жуық өзге ұлт өкілі қырылған делінеді. Соның көпшілігі орыстар болған.
Ел басына нәубет төнген жылдары Ғ. Ысқақов, І. Қабылов, Ж. Арыстанов, Ғ. Тоғжанов, Б. Айбасов, О. Жандосов есімді алаш ардақтылары 1933 жылдың 24 ақпанында Сталинге хат жазып, барлық ауыр халді баяндап берген. Тарихта бұл «Алтаудың хаты» деген атпен әйгіленген. Өкініштісі, осы «Алтаудың хатын» көп адам әлі біле бермейді. Осы хатта: «800 мың қазақ шаруашылығынан, яғни 4 млн 800 мың адамнан 1932 жылдың көктемінде 450 мың қазақ шаруашылығы, 2 млн 25 мың ғана қазақ қалды» деп жазылған. Ал 1932 жылдың 4 шілдесінде республиканың Ғ. Мүсірепов, М. Ғатауллин, М. Дәулетқалиев, Е. Алтынбеков, Қ. Қуанышев сынды қайраткерлері қол қойған әйгілі «Бесеудің хаты» жазылды. Ол БК(б) П өлкелік комитетіне, тікелей Ф. Голощекинге жолданды.

Бұдан кейін сол кезде РСФСР Халық Комиссарлары Кеңесі төрағасының орынбасары болып жүрген Тұрар Рысқұлов 1933 жылғы 9 наурызда Сталинге арнайы хат жолдап, елдегі барлық жағдайды бүге-шігесіне дейін қалдырмай баяндайды. Онда Қазақстанда 1931 жылдың соңында басталған қазақтардың бір ауданнан бір ауданға көшуі 1932 жылдың көктемінде көбейіп, жазда тіпті қатты күшейіп кеткені айтылады. Бірқатар қазақ ауылдарын жайлаған аштық пен індеттің негізінде орын алып жатқан өлім оқиғаларының қазіргі ауқымы орталық органдардың шұғыл араласуын қажет етеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.