Биологияны оқытуда пәнаралық байланыстардың қызметтері
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 3
І тарау Пәнаралық байланыстың функциялары ... ... ... ... ... 3-4
II тарау. Биологияны оқытудың заманауи әдістемесіндегі пәнаралық байланыс ... ... . 4-5
III тарау. Пәнаралық байланысты зерттеу технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 5-13
3.1. Тәжірибенің теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.2. Оқу процесін ұйымдастырудың ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... .. бес
3.3. Пәнаралық байланысты жүзеге асырудың ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 6
3.4 Студенттердің оқу процесіне пәнаралық байланыстардың әртүрлі типтерін енгізу әдістері ... ... ... ... ... ... ...
6-12
3.4.1. Мазмұны және ақпараттық пәнаралық байланыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 6-12
3.4.2. Ұйымдастырушылық-әдістемелік пәнаралық байланыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... 12
3.5. Оқу пәндерінің өзара әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 12-13
IV тарау. Оқушыларды физика-математикалық бейінді оқыту процесінде пәнаралық байланысты қолдану әдістері мен формалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 13-14
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 15 Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . .. ... ... ... ... ... ... . 16-17
Қосымша №1 Сабақты әзірлеу
Қосымша №2 Ақпараттық жобалар
Қосымша №3 Практикалық мазмұнның тапсырмалары
6-12
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 тарау. Пәнаралық байланыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ..4
Пәнаралық байланыс туралы түсінік, функциялар және олардың жіктелуі ... ...
Пәнаралық байланысты жүзеге асырудың жолдары мен әдістері ... ... ... ... ... ..
2-тарау. Биологияны оқытудағы пәнаралық байланыстар ... ... ... ... ... ... ...
2.1. Биология білімінің мазмұнындағы пәнаралық байланыс түрлері ... ..
2.2. Биология сабағындағы пәнаралық байланыс ...
2.3. Биологияны оқытудағы пәнаралық байланысты жоспарлау және жүзеге асыру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... . ..
3-тарау. Дене шынықтыру сабағында пәнаралық байланыстарды жүзеге асыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
.1 Биологияны оқыту процесінде пәнаралық байланысты қолдану туралы мәліметтер
.2 Пәнаралық байланыстардың мәні мен функциялары
.3 Сабақ түріндегі сілтемелерді қолданатын сабақ түрлері
.4 Кіріктірілген сабақ пәнаралық байланыс құралы ретінде
2-тарау. МАТЕРИАЛДАР ЖӘНЕ ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕРІ
.1 Пәнаралық байланыстардың сипаттамалары. Жіктелуі
.2 Биология білімінде пәнаралық байланысты жоспарлау және жүзеге асыру
1 Биологияны оқыту процесінде пәнаралық байланысты қолдану туралы мәліметтер
.2 Пәнаралық байланыстардың мәні мен функциялары
.3 Сабақ түріндегі сілтемелерді қолданатын сабақ түрлері
.4 Кіріктірілген сабақ пәнаралық байланыс құралы ретінде
2-тарау. МАТЕРИАЛДАР ЖӘНЕ ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕРІ
.1 Пәнаралық байланыстардың сипаттамалары. Жіктелуі
.2 Биология білімінде пәнаралық байланысты жоспарлау және жүзеге асыру
КІРІСПЕ
1-ТАРАУ. БИОЛОГИЯНЫ ОҚЫТУДА ПӘНАРАЛЫҚ БАЙЛАНЫСТЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ ӘДІСТЕМЕСІ
1. 1. Биология мұғалімі үшін пәнаралық байланысты қолданудың мәні
1.2. Пәнаралық байланыстарды қолданып биологияны оқытудың
тарихы
1.3 Кіріктірілген сабақ пәнаралық байланысты жүзеге асыру құралы ретінде
1.4 Пәнаралық байланыстардың жіктелуі
2 БӨЛІМ. БИОЛОГИЯДАН ПӘНАРАЛЫҚ БАЙЛАНЫСТЫ ЖОСПАРЛАУ ЖӘНЕ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ ... ... ... ... ... ... ... .. ...20
2.1 Биологияны оқытуда пәнаралық байланыстардың қызметтері...24
2.2 Пәнаралық байланыстың функциялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3-БӨЛІМ АДАМ ЖӘНЕ ОНЫҢ ДЕНСАУЛЫҒЫ ТАҚЫРЫБЫН ҚОЛДАНА ОТЫРЫП, ПӘНАРАЛЫҚ БАЙЛАНЫСТЫҢ ӘДІСТЕМЕЛІК ӘДІСТЕРІН АШУ
3.1 Пәнаралық байланыстар - қазіргі оқыту теориясының өзекті мәселелерінің бірі
КІРІСПЕ
Қазіргі таңда елімізде білім мазмұнын байыту, оқыту үрдісін жетілдіру, жан-жақты дамыған, рухани жетілген жас ұрпақты қалыптастыру-өз шешімін қажет ететін мәселе. Осы орайда, Н.Назарбаевтың: Бізге бұрынғы қай кездегіден де білім мен ғылымның баға жеткісіз қорын барынша арттыру, оны қазіргі заманға сай ету қажет деген сөзі қазіргі кезде білім беру үрдісінің, мәдениеттің, ғылыми техникалық прогрестің даму деңгейіне сай болуы қажет екенін дәлелдейді. Білім туралы Заңда ХХІ ғасырда білім беруді модернизациялау жүзеге асырылуда, оның басты мақсаты білім беру жүйесінің тұрақты даму механизмін құру туралы жарлық бар.
Жаңартудың маңызды міндеттерінің бірі - жалпы білім берудің қол жетімділігін, сапасы мен тиімділігін арттыру. (1) Бұл уақыт талабына және ел дамуының міндеттеріне сәйкес білім беру мазмұнын едәуір жаңартуды болжайды.Бұл мәселені шешудің негізгі шарты - жалпы білім берудің мемлекеттік стандартын енгізу.
Стандартта белгіленген биологияны оқып-үйренудің міндеттері 2010 жылға дейінгі кезеңге арналған білім жаңарту тұжырымдамасына сәйкес тұжырымдалған, онда ... білім беруді белгілі бір нәрсені игеруге ғана бағыттамау қажеттілігі атап көрсетілген. Сондай-ақ, оқушының білім шамасы, оның жеке басының дамуы, танымдық және шығармашылық қабілеттері туралы көрсетілген.
Биология курсын оқу мақсаттарының құрылымы оқушының жеке тұлғаны жан-жақты дамыту қажеттілігі ескеріле отырып құрылады және оған білімді дамыту, дағдыларды игеру, танымдық қызығушылықтарын, интеллектуалды және шығармашылық қабілеттерін дамыту, тәрбиелеу және күнделікті өмірде алынған білімдер мен дағдыларды пайдалану кіреді.
Биологиялық білім берудің мақсаттарына жету үшін пәнаралық байланыстар қолданылады.
Пәнаралық байланыс - оқытудың қазіргі кезеңдегі еңкөп қолданылатын үрдістерінің бірі. Ол пәндер арасындағы заңды байланыстылықты реттейді, оқушылардың алған білімдерінің бір-бірімен сабақтастығын бір жүйеге келтіреді. Пәнаралық байланыс оқушының меңгерген білімін кешенді түрде пайдалануға ықпал жасайды. Пәнаралық байланыстар оқыту мен тәрбиенің біртұтастығын қамтамасыз етуде маңызды рөл атқарады. Олар оқытуға интеграцияланған тәсілдің құралы ретінде әрекет етеді. Кешенді тәсіл идеялық-саяси, адамгершілік және еңбек тәрбиесінің бірлігін, қоғамдық-гуманитарлық, жаратылыстану циклдары мен еңбекке баулу мұғалімдері іс-әрекетінің бірлігін болжайды.
Оқытуда пәнаралық байланыс мәселесін жүзеге асыру арқылы білім үрдісінің пәндік құрылымына сүйене отырып, оқушы санасында қоршаған ортадағы нақты құбылыстар жөнінде білім жүйелерін беру, олардың дүйниенің біртұтастығы туралы ұғымын қалыптастыру мақсаттары жүзеге асады.Оқытудағы пәнаралық байланыстар ғылым мен практиканың интеграциялану тенденциясын көрсетеді. Қазіргі өндірістің, прогрессивті технологияның ғылыми негізіне айналатын жаңа күрделі ғылымдардың пайда болуы.
Пәнаралық байланыстар білім берудің политехникалық бағыттылығын арттырып қана қоймай, қазіргі заманғы өндірістердің жалпы ғылыми негіздерін ашады. Сонымен бірге студенттердің экономикалық және техникалық ойлау қабілеттері, олардың білімге және еңбекке деген қызығушылықтары дамиды.
Пәнаралық байланыстар білім берудің ғылыми деңгейін арттырады, қоршаған әлемнің процестері мен құбылыстарының табиғи өзара байланысын көрсете отырып, оның материалдық бірлігін ашады. Сонымен бірге оқушылардың диалектикалық және жүйелік ойлауы, ақыл-ойдың икемділігі, әр түрлі пәндер мен ғылымдардан білімді беру және қорыту қабілеті дамиды.
Осы интеллектуалды қабілеттерсіз адамның еңбекке деген шығармашылық қатынасы, ғылымның әр түрлі салаларынан білімді синтездеуді қажет ететін заманауи күрделі мәселелерді практикада шешу мүмкін емес.
Әдістемелік әзірлеу - бұл биология сабақтарында пәнаралық байланыстарды қолдану тәжірибесінің сипаттамасы.
Пәнаралық байланыс - қазіргі білім берудегі оқытудың маңызды принципі. Бұл жаратылыстану-гуманитарлық цикл пәндерінің арасындағы байланысты және олардың студенттердің еңбек тәрбиесімен байланысын қамтамасыз етеді. Пәнаралық байланыстардың көмегімен биология пәнінің мұғалімі басқа пәндер оқытушыларымен бірлесе отырып, білім беру мәселелерінің жиынтығын мақсатты түрде шешеді.
Қазіргі заман мұғалімі биология сабағында және үйірме жұмыстарында пәнаралық байланысты шығармашылықпен жүзеге асыра білуі керек. Ол үшін ол теориялық мәселелерді жетік білуі керек және биологияны оқытуда пәнаралық байланысты қолданудың жаңа тәсілдерін тауып, әдістемелік ұсыныстарды саналы түрде қолдануы қажет.
Мектепте жүз жылдан астам уақыттан бері жеке пәндер оқытылып келе жатқанымен, сұрақтар туындайтыны сөзсіз: оқушылардың білімді игеруі қалай жүріп жатыр? Олардың санасында дүниенің ажырамас ғылыми бейнесі қалыптаса ма? Бұған жету үшін қандай педагогикалық жағдайлар қажет? Сізге әртүрлі салалардағы білімдерді синтездейтін арнайы академиялық пәндер қажет пе?
Қазіргі жағдайда бұрыннан келе жатқан педагогикалық мәселе жаңа мәнге ие болады. Оның өзектілігі мектепке ұсынылған жаңа әлеуметтік мәселелерден туындайды.
Мектептегі білім ғылымның, техниканың және мәдениеттің қазіргі даму деңгейіне сәйкес келуі, ғылыми-техникалық прогресс міндеттеріне жауап беруі керек. Ғылымдардың өзара байланысын нығайту мен олардың өндіріспен интеграциялануының қазіргі тенденциясы жалпы білім беру мазмұнына да тікелей әсер етеді. Бұл жағдайда біз интеграция терминін бекер қолданған жоқпыз.
Білім мазмұнындағы интеграция термині белгілі бір ғылыми саладағы жалпыланған білімнің белгілі бір шектерде, бір академиялық пән бойынша интеграциясын білдіреді.
Пәнаралық байланыстар әр түрлі оқу пәндері бойынша білім беру мазмұнының өзара үйлесімділігін, материалдың құрылысы мен іріктелуін болжайды, олар білім берудің жалпы мақсаттарымен де, сонымен қатар әрқайсысының ерекшеліктеріне байланысты оқыту мен тәрбие міндеттерін оңтайлы қарастырумен анықталады. Академиялық пән, біздің жағдайда биология пәні.
Пәнаралық байланыс қазіргі оқыту-тәрбиелеу, білім беру жүйесінде оқушылардың дүниетанымын тереңдете отырып, оқытудың тиімділігін арттыруға көмектеседі. Оқушылардың әртүрлі пәндер бойынша берілген теорияларды түсініп-білуі, олардың жалпы ақыл ойына ықпал етіп, танымдық іс-әрекеттеріне шығармашылық сипат беріп барлық алынған білімін жүйелейді. Пәнаралық байланыстар әр түрлі оқу пәндерінің конъюгаталық өрістері сияқты. Олар мазмұны жағынан да, оқу процесінде де пәндер арасында ортақ нәрсені өзара ескереді.
Соңғы жылдары биологияда тірілер мен жансыздар арасындағы байланыс мәселесіне көбірек көңіл бөлінуде. Молекулалық биология, генетика, өсімдіктер мен жануарлар физиологиясы, экология, биохимия, биофизика, бионика, ғарыш биологиясы сияқты биологиялық пәндер саласында өмір сүретін және тіршілік етпейтін шектердегі заманауи зерттеулердің табысты дамуы, анағұрлым жан-жақты қажеттілікті дәлелдейді.
Биология оқу бағдарламасының мазмұнын биология дидактикасындағы биология ғылымының заманауи деңгейіне жақындатуға байланысты, сонымен қатар биология, химия, физика, астрономия және физикалық география пәндерін оқытудың дәйекті байланыстарын орнатуға көңіл бөлінуде.
Мұндай пәнаралық байланыстар биологиялық білім берудің барлық кезеңдерінде орынды.
Бірінші кезеңде (IV сыныпта) - жаратылыстану курсын оқығанда мектеп оқушылары табиғат туралы білімді толық игеруге бастауыш сыныптарынан бастап мән беруі керек.
Екінші кезеңде (орта сыныптарда) өсімдіктер мен жануарлар биологиясын зерттеу процесінде мектеп оқушыларының физиологиялық және экологиялық білімдерін тереңірек түсіну үшін биология мен химия және физика пәндері арасында байланыс орнатудың маңызы зор.
Үшінші кезеңде (орта мектепте) - жалпы биологияны оқытуда химия, физика және географиядан алған білімдерін кеңінен жүзеге асыру қажет.
Өкінішке орай, мектеп дамуының қазіргі кезеңінде пәнаралық байланыстардың бірыңғай жүйесі әлі жоқ деп айту керек. Мұның барлығы тұтастай алғанда пәнаралық байланыстардың күрделі мәселесін және біздің зерттеулеріміздің өзектілігін анықтайды, бұл мектеп оқушыларының идеялық дайындығын арттыру және дидактикалық жүйені жүзеге асыруға негізделген оқушылардың қазіргі диалектикалық интегративті ойлауын дамыту талаптарымен байланысты пәнаралық байланыстар.
Дипломдық жұмыстың мақсаты- жалпы білім беретін мектепте биологияны оқытуда пәнаралық принциптің маңыздылығын зерттеу және оны жүзеге асырудың әдістемелік тәсілдерін анықтау.
Зерттеудің міндеттері -жалпы биологияны оқытуда биологиялық білімді қалыптастыру үшін пәнаралық принципті қолданудың теориялық негіздерін анықтау; биология сабақтарында пәнаралық принципті жүзеге асыруға қажетті әдістемелік тәсілдерді анықтау.
Материалдық және зерттеу әдістері
Зерттеулер теориялық және эмпирикалық деңгей әдістерін қолдану негізінде жүргізілді. Теориялық деңгей әдістерінің басымдығы зерттеу мәселесі бойынша нормативтік құжаттарды, ғылыми дереккөздерді, педагогикалық және психологиялық әдебиеттерді зерттеуге негізделген талдау болды. Эмпирикалық деңгей әдістерінен біз педагогикалық тәжірибені зерттеу мен жалпылауды бөліп қарастырамыз: социологиялық зерттеулер, педагогикалық құрамның тәжірибесін талдау және жалпылау, жүйелеу.
Зерттеу нәтижелері және оларды талқылау
Оқу процесінде пәнаралық байланысты қолдану көпқырлы әсер етеді - міндеттер қоюдан және оқу процесін ұйымдастырудан бастап оның нәтижелеріне дейін.
1. БИОЛОГИЯНЫ ОҚЫТУДА ПӘНАРАЛЫҚ БАЙЛАНЫСТЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ ӘДІСТЕМЕСІ
1. 1. Биология мұғалімі үшін пәнаралық байланысты қолданудың мәні
Биологиялық білім беру жалпы жаратылыстану білімінің маңызды бөлігі болып табылады. Биологияны оқытуда ғылыми дүниетанымды қалыптастыру оқушылардың жетекшілік идеяларды игеруіне негізделген: дүниенің материалдық бірлігі және оның дамуының диалектикалық заңдылықтары, құбылыстар мен процестердің әмбебап байланысы, объективті әлем мен оның қоғамдық санадағы көрінісі, теория мен практиканың бірлігі.
Мектептегі биологиялық білім берудің міндеті - тірі табиғат әлемінің ғылыми бейнесін ашу, оқушыларды тірі жүйелерді танудың диалектикалық - материалистік әдіснамасының негізгі принциптерімен (дәйектілік, историзм және т.б.) таныстыру.
Табиғат туралы дұрыс диалектикалық - материалистік көзқарастарды қалыптастыру жаратылыстану білім мазмұнында көрінетін ғылыми оқыту принципіне негізделген. Бірге оқыған биология, физика, химия, география курстары студенттерге материалдық әлемнің бірлігі мен дамуын көрсетеді.
Дүниенің қазіргі табиғи-ғылыми картинасының өзегі - әлемнің физикалық бейнесі. Биология әлемнің физикалық көрінісін едәуір толықтырады және өзгертеді, оған әр түрлі күрделілік деңгейіндегі биологиялық жүйелердегі (жасушалар, организмдер, биоценоздар) физикалық-химиялық процестердің жүру ерекшеліктері туралы жалпыланған білімдер енгізеді. Биология табиғат эволюциялық даму идеясын тереңдетеді.
Әлеуметтік және техникалық ғылымдармен байланыстарға сүйене отырып, биология табиғат - адам, табиғат - қоғам байланысын ашады. Физикалық, химиялық, биологиялық процестер арасындағы объективті қатынастарды зерттеу жаратылыстану циклінің пәндері шеңберінде де, биологияның басқа циклдардың (гуманитарлық) пәндерімен байланысын да пәнаралық байланысты күшейтуді қажет етеді.
Биологияны оқытудағы пәнаралық байланыстар ғылыми-техникалық байланыстарды, ғылымның ғылыми-техникалық прогресс процесінде дамитын қоғамдық сананың басқа түрлерімен (философия, мораль, өнер) және практикамен байланыстарын бейнелеуге арналған.
Қазіргі жаратылыстану ғылымдарының синтезі үш негізгі бағытта жүзеге асырылады: шекаралық ғылымдардың (биофизика, биохимия және т.б.) пайда болуына алып келген ғылыми аралық синтез және жалпы ғылыми теориялар (жүйелер теориясы, ақпарат теориясы, кибернетика және т.б.). ); табиғаттың дәйектілігі мен даму принциптеріне негізделген жаратылыстанудың біртұтас әдіснамасын қамтамасыз ететін әдіснамалық синтез; қазіргі заманның күрделі ғаламдық мәселелерін шешуге бағытталған (қоршаған ортаны қорғау) ғылым мен әлеуметтік практиканың синтезі.
Биологиядағы үйірме жұмысындағы биофизика мен биохимия элементтерінің ашылуы оқушыға физикалық-химиялық әдістер мен физикалық құралдарды биологиялық объектілерді зерттеуде қолдану адам үшін ең маңызды жаңалықтардың ашылуына әкелді. Тұқым қуалаушылық пен өзгергіштік, биосинтез, фотосинтез және т.б. сипаттамалары, бұл студенттерді тірі табиғаттағы ең күрделі процестерді танып білуге сендіреді. Биокибернетика, бионика саласындағы және жасанды интеллект құру саласындағы жетістіктер электронды есептеу технологиясының, робототехниканың дамуына ықпал етті, бұл өндірістік және техникалық процестерді автоматтандыру мен компьютерлендіруді күшейтті.
Информатика негіздеріне курсты енгізу биологияны оқытуда пәнаралық байланысты байытады және кеңейтеді (өзін-өзі реттеу сұрақтары, ағзалар қызметтерін жүйке арқылы реттеу және т.б.).
Синтезделген ғылымдар, мысалы цитология, экология, селекция және т.б биологияда тірі табиғат туралы ғылымдардың жүйесі ретінде қарқынды дамып келеді.Сонымен экологияның дамуы нәтижесінде пайда болған жаңа бағыттарды басқа ғылымдармен байланыс анықтауға әкелді.
География - ландшафттану бөлімімен байланыс биосфераны экологиялық аудандастырудың өзекті мәселелерін бірлесіп шеше отырып, экологияның табиғатты басқарудың экологиялық оңтайлы жобасын жасайтын ландшафттық экологияның жаңа саласының пайда болуына әкелді.
Сонымен бірге географияда жаңа бағыт - конструктивті география пайда болды, оның бөлімі геоэкология болып табылады. Сондай-ақ биогеохимия, биостратиграфия және басқа күрделі ғылымдар пайда болды. Қазіргі экология математикалық модельдеуді кең қолданады.
Білімнің ғылыми синтезінің нәтижелері биологиялық білім мазмұнында биология курстарында жүйелі және дәйекті пәнаралық және пәнаралық байланыстар қажеттілігін анықтай отырып, көбірек көрініс табуда. Осындай байланыстар негізінде биология мұғалімі жалпы биологиялық түсініктерді қалыптастырады және дамытады:
тірі табиғаттың дамуы - эволюция, факторлар, эволюцияның бағыттары;
тірі табиғаттың құрылымдық ұйымдастырылу деңгейлері - жасуша, организм, түрлер, биоценоз, биосфера;
организмдердің қасиеттері және олардың табиғи ортамен байланысы - метаболизм, өзгергіштік, тұқымқуалаушылық, фитнес және т.б.
Жалпы биологиялық ұғымдардың философиялық категориялармен (материя, қозғалыс, қозғалыс формалары, кеңістік, уақыт және т.б.) байланысын көрсетуге мүмкіндік беретін биологияның әлеуметтік ғылымдармен пәнаралық байланыстары әсіресе маңызды диалектика заңдары (қарама-қарсылықтардың бірлігі мен күресі, сандық өзгерістердің сапалыққа ауысуы, терістеу).
Қазіргі биология тірі объектілерді ғылыми танудың жүйелік - құрылымдық және тарихи әдістерінің үйлесімділігі арқасында қарқынды дамып келеді. Жасуша өзін-өзі реттейтін ашық тіршілік ету жүйесі ретінде зерттеледі. Жасушаларды зерттеуге жүйелі көзқарас айтарлықтай дәрежеде молекулалық биологияның жетістіктері, тіршіліктің молекулалық негіздерін білу және физика-химиялық биологияның дамуы нәтижесінде мүмкін болды.
Биокатализаторлардың табиғатын және биокаталитикалық процестерді зерттеу, биополимерлер химиясының және биорганикалық химияның дамуы үлкен практикалық жол берді: биотехнологияны құру, заманауи органикалық синтез индустриясы, құнды дәрі-дәрмектер синтезі, адамның синтезі гормондар, гендер және т.б .Гендік инженерияның маңызды технологиялық жетістіктері инсулин, өсу гормоны, интерферон синтезі болды.
Денені физикалық, химиялық және анатомиялық - физиологиялық түсініктердің өзара байланысына негізделген зерттеудің жүйелі тәсілі студенттерге жүйелер жүйесінің өзара байланысын, организмнің қоршаған ортамен байланысын ашуға, жүйке және механизмдері туралы , гуморальдық реттеу, функцияларды өзін-өзі реттеу туралы білімдерін тереңдетуге мүмкіндік береді. Жүйелі тәсіл тіршіліктің күрделі құбылыстарын олардың қарапайым физикалық-химиялық процестеріне дейін төмендетуге болмайтындығын көрсетіп, сонымен бірге физикалық-химиялық механизмдерге сүйенбей, ағзаның өзін-өзі реттейтін ашық жүйе ретінде бүтіндігін қалпына келтіру мүмкін еместігін дәлелдеуі керек.
Адам ағзасы туралы жүйелік білім жеке және қоғамдық гигиена ережелерін, авто-жаттығу әдістерін негіздеу және медициналық сауаттылықты дамыту үшін қажет.
Биогеоценозды экожүйе ретінде зерттеу белгілі бір табиғи кешендегі жануарлар, өсімдіктер мен микроорганизмдер, биотикалық, абиотикалық және антропогендік қоршаған орта факторларының арасындағы байланысты ашуды көздейді. Сонымен бірге биология мұғалімі пәнаралық байланысты қолданады (география, физика, химия курстарымен).
Пәнаралық принцип - экологиялық білім беру мен оқушыларға экологиялық білім берудің жетекші принципі. Агроценоз ұғымын қалыптастыра отырып, биология пәнінің мұғалімі ғылыми биологиялық ұғымдар мен топырақтану, өсімдік шаруашылығы және мал шаруашылығының қолданбалы тұжырымдамалары арасындағы байланысты күшейтеді.
Биологияның пәнаралық байланыстары студенттердің маңызды идеяларды игеруіне бағытталуы керек: эволюция, тірі табиғатты көп деңгейлі ұйымдастыру, биологиялық жүйелердің табиғи ортамен байланысы, өзін-өзі реттеу және қоршаған ортаның өзгеріп отыратын жағдайындағы биологиялық жүйелердің тұтастығы ; табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану, қорғау және қалпына келтіру.
Пәнаралық байланыстар, пәнішілік байланыстармен ұштастыра отырып, Биология пәнінің тұтастығына ықпал етеді. Пәнаралық байланысты орнату мәселелерінің шеңберін шығармашылықпен жұмыс жасайтын оқытушылар пән бойынша факультативтік сабақтар мен үйірме жұмыстары арқылы кеңейте алады.
1.2. Пәнаралық байланыстарды қолданып биологияны оқытудың
тарихы
Пәнаралық байланыстар туралы әңгіме ғылымның іргелі дамуына байланысты мектепте академиялық пәндерді бөлек оқыту енгізілген кезден басталды.
Қарым-қатынас байланысының барлығын сол байланыста оқыту керек. Мұғалімдер білім жүйесін қалыптастыру үшін академиялық пәндер арасында байланыс орнату маңызды деп санады.
Пәнаралық байланыстардың алуан түрлілігін И.Г.Песталоцидің кең дидактикалық материалы негізінде ашты, ол: Өзіңіздің санаңызға барлық мәнді өзара байланысты заттарды олардың табиғатындағы байланыстырыңыз деген талаптан шыққан. Ол әсіресе орта мектепте бір пәнді екінші пәннен бөлмеу керектігін түсіндірді.
Пәнаралық байланыстарды негіздеуге алғашқы психологиялық әрекетті И.Г. Герберт ақыл-ой ортасы аймағы бұрын игерілген білімді қазіргі уақытта ассимиляцияланатын нәрселермен байланыстыра көбейту мүмкіндігінде пайда болатындығын ескерте отырып; осы жағдайларда білімді практикада қолдануға мүмкіндіктер жасады.
Классикалық педагогикада пәнаралық байланыстардың дидактикалық маңыздылығын ең толық негіздеген К.Д.Ушинский болды.Ол әр түрлі бірлескен байланыстардан пәнаралық байланыстарды шығарды. К.Д.Ушинский білім жинақталған кезде оны жүйеге енгізудің қаншалықты маңызды екенін атап көрсетті:
Бөлшектелген білімге толы бас, бәрі бұзылған және иесінің өзі ештеңе таппайтын қоймаға ұқсайды; білімсіз жүйе ғана болатын бас, барлық қораптарда қолтаңба қойылған, қораптар бос тұрған дүкен сияқты сөзі арқылы байланыс орнату қажеттілігін түсіндірді.
Адамның әлем туралы заманауи идеялары әлемнің жалпы ғылыми картинасында әрқайсысы белгілі орын алатын ғылымдардың күрделі жүйесінде құрылады. Әрине, әр ғылым басқалардан оқшау дами алмайды.
Осы немесе басқа құбылыс немесе белгілі бір табиғат объектісі әр түрлі ғылымдардың зерттеу объектісі бола алады. Демек, бір пәнді білуде әр түрлі ғылымдар өзара байланысты.
Объективті әлем - бұл хаос емес, белгілі- бір жолмен ұйымдастырылған жүйе. Ғылым осы жүйенің бөліктерін және олардың арасындағы маңызды байланыстарды түсіндіруге тырысады.
Заттар мен құбылыстарды зерттеуде ғылымның жеке салалары тығыз байланыстар мен қатынастарға түседі. Сонымен бірге кейде бір ғылымды екінші ғылымнан ажырату қиынға соғады. Оларды біріктіру неғұрлым шектеулі болса, олардың тақырып бойынша білімдері соғұрлым толық және жан-жақты болады.
Бір ғылымның саласы, екінші ғылымның қабатына салынған сияқты. Олардың арасындағы байланыстар бұл немесе басқа ғылымнан тыс болмайды, бірақ олардың әрқайсысына кіреді.
Оқу пәндері негізінен белгілі бір ғылымның логикасында құрылғандықтан, оларды бір-бірінен оқшаулауға болмайды. Бұл пәнаралық байланыстарды жүзеге асырудың негізгі қажеттілігін білдіреді.
Ғылымаралық синтез.Ғылымның интеграциясы құрылымының моделі қазіргі ғылыми білімнің көп деңгейлі бола бастағанын көрсетеді. Шекаралық ғылымдар оның жүйесінде будандастыру арқылы пайда болды: биофизика, биохимия, физикалық химия, биокибернетика және т.б.
Ғылымдардың синтезі білімнің іргелі объектілерін зерттеу барысында пайда болады: табиғат, қоғам, адам, еңбек, техника, өнер, ғылым. Пәнаралық бағыттар әр объектінің айналасында туындайды, бұған дейін белгілі және жаңа туыстас сипаттағы пәндерді оларды біріктіру арқылы біріктіреді.
Ғылымаралық синтез іргелес айналасында өзінің табиғаты бойынша іргелі білім объектілері және параллель - жалпы ғылыми теориялар желісі бойынша жүзеге асырылады.
Әдістемелік синтез
Білім синтезі ғылымның құрылымы, ғылыми қызметтің өнімі ретіндегі құрылымын өзгертеді және білімді интеграциялаудың әдістемесі, әдістері мен құралдары проблемасын көтереді.
Интеграция қазіргі заманғы ойлаудың жалпы әдістемесі, әмбебап логикалық әдістері арқасында әр түрлі жүйелерден алынған ғылыми білімдердің үйлесімділігін қамтамасыз етеді.
Оның әлеуметтенуінің әсерінен ғылымдағы синтез ғылымды нақты тарихи тәжірибемен шарттау ғылымның қоғамдық сананың басқа формалары: идеология, философия және т.б. байланысының әдіснамалық мәселесін тудырады. Интеграцияның әсерінен қоғамдық сананың әрбір формасы объективті шындықты бейнелеудің ажырамас саласы ретінде дамиды.
Пәнаралық байланыстарды заманауи зерттеудің маңызды ерекшелігі, олардың мәртебесі мен дидактикалық функцияларын түбегейлі өзгертетін педагогикалық жүйелердің әртүрлілігі аясында қарастырылуында.
Пәнаралық байланыстардың теориялық негіздері Ян Амос Коменский, К.Д. Ушинский, Н.К. Крупская және т. б. көрнекті ғалымдар мен педагогтардың зерттеулерінде қаланды.
М.А. Данилов, Б.П. Есипов және басқалар теориялық негіздемелермен бірге мектептегі оқу пәндері мен университеттегі арнайы пәндердің байланысын тереңдету және кеңейту бойынша нақты практикалық ұсыныстар берді.Осы салада белсенді жұмыс істеген шетелдік классиктерге, ең алдымен, Джон Локк, И.Хербарт, А.Дистервег, Дж.Дьюи кіреді.Қазіргі кезде МПС идеялары одан әрі дамуын М.Н. Берулава, Г.А. Берулава, А.А. Боброва, Г.Г. Гранатова, Н.В. Груздева, Д.И. Зверева, В.Р.Ильченко, Ц.Б. Катц, В.Н. Максимова, А.В. Петрова, С.А. Старченко, Н.Н. Түлкібаева, А.В. Усова, В.Н. Федорова, О.А. Яворук, В.Н. Янцен және басқалар.
Педагогикалық әдебиеттерде пәнаралық байланыстар категориясының 30-дан астам анықтамалары бар және педагогикалық бағалаудың әр түрлі тәсілдері және әр түрлі классификациялары бар.
Толығырақ анықтамалардың бірі мыналар: пәнаралық байланыстар - бұл білім беру процесінің мазмұнында, формаларында және әдістерінде көрінетін және бірқатар жүзеге асыратын объектілер, құбылыстар мен шындық процестері арасындағы синтездеу, интегративті қатынастарды белгілеуге арналған педагогикалық категория.Сондай-ақ, функциялары:мектеп оқушыларының табиғаттың тұтастығы мен дамуы туралы заманауи идеяларын қалыптастыруда, оларды тірі табиғат объектілерін (жасуша, организм, биогеоценоз, биосфера және т.б.) тануға жүйелі көзқарас әдіснамасын игеруде білдіретін әдістемелік және ашық өзін-өзі реттейтін жүйелер. Мысалы, Биосфера және оның шекаралары тақырыбын оқып-білу кезінде географиямен пәнаралық байланыс орнату қажет (Жалпы физикалық-географиялық заңдылықтар, Жердің географиялық қабаттары тақырыбы), сонымен қатар астрономиямен (Құрылым тақырыбы) және Әлемнің эволюциясы ) физикамен ( Радиациялық доза және биологиялық қорғаныс туралы түсінік тақырыбымен).
Осы жағдайда ғана балалар биосфера туралы адамның өзі ажырамас бөлігі болып табылатын, өзін-өзі реттейтін, ашық жүйе ретінде саналы білімін, дүниетанымын қалыптастырады;әрі биологиялық бөлімді зерттеу барысында жалпы биологиялық, арнайы ғылыми және қолданбалы ұғымдарды неғұрлым толық және терең сіңіруде оқушылардың табиғат туралы жүйелі білімін қалыптастырудан тұратын білім беріледі.
Мысалы, орта мектепте цитология бөлімін оқығанда, төменгі сынып оқушыларының жасуша туралы алған білімдеріне, сондай-ақ диффузия, осмос, өткізгіштік және химиялық - тотығу, химиялық элементтер, органикалық және бейорганикалық заттар, ерігіштік және т.б.электрондардың ауысуы сияқты физикалық процестерге сүйенуге болады. Бұл оқушылардың жүйелік және шығармашылық ойлауын дамытуда пәнаралық байланыстардың рөлін, олардың ақыл-ой белсенділігін дамытуда - синтез арқылы талдау, білімді беру және талдау дағдыларын дамытуда үлкен роль атқарады.
Мысалы, Жасушаның химиялық құрамы тақырыбын оқып-үйрену кезінде жасуша неғұрлым күрделі жүйе ретінде олардың физика, химия туралы тірі және жансыз табиғаттың бірлігі туралы біліміне сүйенуге болады, содан кейін тірі адамның спецификалық, химиялық құрамы туралы түсінік беруге болады. Биологияны оқыту үдерісінде экологиялық, жыныстық, генетикалық, еңбек, эстетикалық, адамгершілік тәрбиесін жүзеге асыруда пәнаралық байланыстар орнату қажеттілігінде айтылған.
Мысалы, мектеп жасына дейінгі балалар дене шынықтыру, спорт, еңбек пайдалы екенін біледі және денсаулықты жақсартуға ықпал етеді. Бірақ олар мұны биология сабақтарында әр түрлі бұлшық ет топтарының, буындардың, байламдардың тұрақты жаттығулары, олардың функциялары мен координацияларын қарқынды дамытады, бұлшықет талшықтарының қоюлануына ықпал етеді деген дәлелді тұжырымдардан кейін ғана қабылдай бастайды; бұлшықет жұмысының жоғарылауы оттегінің, тотығу реакцияларының және энергияның бөлінуінің қажеттілігін жоғарылатады, демек, тыныс алу және жүрек-қан тамырлары жүйелері жаттығуды білдіреді.
Ең білікті адамдарда табандылық, ерік-жігер, мақсаттылық және т.б сияқты қасиеттер бар; Бұл, ең алдымен, әртүрлі пән мұғалімдерінің ынтымақтастығынан, сабаққа өзара қатысудан, пәнаралық байланысты ескере отырып, оқу материалын жоспарлаудан көрінеді. ШМО отырыстарында белгілі тақырыптарды сабақтас ғылымдар оқытушыларымен талқылауға және жоспарлауға болады. Сонымен, әртүрлі пәндер саласындағы студенттердің білімі мен қызығушылығына сүйене отырып, пәнаралық байланысты орнату арқылы мектеп оқушыларына білім беру, дамыту және тәрбиелеу мәселелерін кешенді түрде шешуге болады.
Пәнаралық байланысты қолданатын сабақтар келесідей болуы мүмкін:фрагментті - басқа пәндердің білімдерін тарта отырып, мазмұнның белгілі бір мәселелері ғана ашылғанда. Мысалы, тірек-қимыл аппараты тақырыбында сүйектердің буындарының типтері мен олардың құрылысын зерттегенде, механикалық жұмыс және физика курсынан үйкеліс күші туралы білім қолданылады;оның тақырыбын толық және терең зерттеу мақсатында сабақ бойына пәнаралық байланысты жүзеге асырады.
Сонымен, көру мүшесінің құрылымы тақырыбын оқып-үйрену кезінде сабақ барысында физикалық түсініктерге сүйену қажет: линзалар, фокус, фокустық қашықтық, аккомодация, сәуле жолы, сыну және т.б.;
теориялық және практикалық сұрақтар кезектесіп орын алатын екілік сабақтар, теориялық негіздеме практикалық техникалардан, қабілеттерден, дағдылардан бірден басталады.
Мысалы, Бұлшық ет жұмысы тақырыбын оқи отырып, динамикалық, статистикалық жұмыс, шаршау ұғымдарымен танысады, содан кейін олар жұмыстың қай түріне және неғұрлым тиімді екеніне іс жүзінде көз жеткізеді;синтезделген сабақтар немесе интеграцияланған, бірқатар оқу пәндерінің білімдері бүкіл сабақтың мазмұнын ашқанда органикалық түрде біріктірілген кезде, ал базалық білімді молайту сабақтың тек бірінші кезеңі бола алады. Мысалы, интеграцияланған сабақ Тыныс алу жүйесінің инфекциялық аурулары. Тыныс алу гигиенасы бүкіл сабақ бойында медицина, биология, химия, дене шынықтыру, экология туралы білімдер тоғысады.
1.3 Кіріктірілген сабақ пәнаралық байланысты жүзеге асыру құралы ретінде
Кіріктірілген сабақтар әдіснамасының болашағы зор деп саналады. Олардың арқасында оқушылардың санасында әлемнің объективті бейнесі қалыптасады, балалар алған білімдерін практикада белсенді қолдана бастайды, өйткені білім өзінің қолданбалы табиғатын оңай ашады. Ал мұғалім өзінің пәнін басқа ғылымдармен байланысын неғұрлым айқын сезіне отырып, жаңаша көреді.
Нәтижесінде, біз әлем біртұтас екенін, оның сансыз ішкі байланыстармен сіңгендігін, сондықтан көптеген басқа мәселелерге қол тигізбестен бір маңызды мәселені қозғауға болмайтынын барған сайын айқынырақ түсінеміз. Бұл жағдайларда салыстыру қажет және бұл интеграцияның негізі болып табылады.
Интеграция латын тілінен аударғанда кез-келген бөліктерді тұтастандыру дегенді білдіреді. Кіріктірілген сабақ - бұл белгілі бір тақырып бойынша әр түрлі пәндер саласындағы білімдердің жиынтығы, бірлестігі. Ең көп тарағандары интеграцияның бірінші және екінші деңгейлері.
Бірінші деңгей дегеніміз - оқу пәндерінің тұжырымдамалық және ақпараттық сферасын біріктіру. Ол кез-келген фактілерді және ақпаратты жақсы есте сақтау, қайталауды сүйемелдеу, сабаққа қосымша материал енгізу және т.б. мақсатында жүзеге асырылуы мүмкін.
Екінші деңгей материалды салыстырмалы-жалпылама зерттеудің міндеттерімен байланысты және мектеп оқушыларының құбылыстар мен заттарды салыстыру және қарама-қарсы қою қабілетінде көрінеді. Ал егер мұндай сабақты бір мұғалім өткізетін болса, онда дәл сол фактілер мен мәселелер талданатын екінші мұғалім - пән мұғалімінің жұптасқан сабағы болуы керек.
Мұнда педагогикалық әрекеттерді үйлестіру және түзету үшін мұғалімдер арасындағы сапарлар өте пайдалы. Мысалы, Оңтүстік теңіздерінің экологиялық мәселелері сабағы географпен, экологпен, химикпен бірлесіп дайындалады. Бұл мұғалімдер сабаққа шақырылады, содан кейін осы тақырыпты өз сабақтарында жалғастырады.
Оқушылардың өздері бірдей құбылыстар, оқиғалар туралы фактілерді, пайымдауды салыстыра бастағанда, біздің арамызда байланыс пен заңдылықтарды орнатқанда, бірлесіп дамыған білім дағдыларын қолдана бастағанда, оқушылардың белсенділігінде көрінетін үшінші интеграция деңгейі тереңдей көрінеді.
Дәл осы деңгей ең жоғары деңгей ретінде қабылдануы керек, өйткені кіріктірілген оқытудың мақсаты - балаларды әлемді тұтастай көруге және онда еркін жүзуге үйрету және осы кезеңде жұптасқан ойлауды қалыптастыру процесін бақылау қажет, ол оқушының ішкі қажеттілігіне айналған сәтті белгілеу керек.
Жұмыстың осындай нәтижесін қадағалау оның тиімділігі туралы қорытынды жасауға көмектеседі. [9, 13]
Сонымен, пәнаралық байланыстар идеясын жалғастыру және дамыту қажет.
Өйткені, біздің қоғам өмірдің жердегі ең жоғарғы құндылық ретіндегі маңыздылығын терең түсінетін биологиялық сауатты адамды оқыту мен тәрбиелеу жүйесін дамыту қажет; экологиялық көзқарасқа негізделген белгілі бір ойлауға ие; табиғатты қорғауды, өндірістің экологиялық мәдениетін, салауатты өмір салтын қамтамасыз ете алады; қазіргі биологиялық ғылымдардың - молекулалық биологияның, генетиканың, экологияның, гендік инженерияның, биофизиканың және т.б. даму бағыттары, идеялары, модельдері мен тұжырымдамаларын сіңіре алады.
Пәнаралық байланыстар көмегімен жаратылыстану білімінің әлеуметтік мәні ашылады. Мектеп оқушыларын жаратылыстану ғылымдарының гуманистік дүниетанымымен және практикалық құндылығымен таныстыруға мүмкіндік беріледі.
Қазіргі білім беру теориясы мен практикасында пәнаралық байланысты жүзеге асыру көпөлшемді көзқарасты, бұрын жинақталған идеялар мен практикалық шешімдерді синтездеуді және жалпылауды қажет етеді. Өкінішке орай, мектеп дамуының қазіргі кезеңіндегі пәнаралық байланыстардың бірыңғай жүйесі әлі жоқ деп айту керек.
Мұның бәрі тұтастай алғанда пәнаралық байланыстардың күрделі мәселесін және осы зерттеудің өзектілігін анықтайды, бұл мектеп оқушыларының идеялық дайындығын жетілдіру және дидактикалық жүйені іске асыру негізінде студенттердің қазіргі диалектикалық интегративті ойлауын дамыту талаптарымен байланысты.
1.4 Пәнаралық байланыстардың жіктелуі
Пәнаралық байланыстардың түрлері.
Оқу пәндерінің ауқымы бойынша келесі пәнаралық байланыстар ажыратылады:
а) ішкі цикл - бұл биологияның физика, химия, география, экология, өмір қауіпсіздігі сияқты пәндермен байланысы;
б) цикл аралығы - әдебиетпен, тарихпен, дене шынықтырумен, еңбекке баулумен, математикамен. Сабақтас ғылымдар мұғалімдері келіссөздер жүргізе алады және пәнаралық байланысты қолдана отырып, сабақ түрлерін жоспарлай алады.
Оқыту процесінің негізгі компоненттері бойынша (мазмұны, ұйымдастыру формалары, әдістері) пәнаралық байланыстарды мыналарға бөлуге болады:мазмұны және ақпараттық; ұйымдастырушылық-әдістемелік
Мазмұны мен ақпараттық байланыстары, өз кезегінде, ғылыми білімнің құрамына қарай:
а) фактілік (жалпы фактілердің байланыстары);
ә) тұжырымдамалық (ұғымдардың өзара байланысы);
в) теориялық (негізгі ережелерді, теориялар мен ілімдерді әзірлеу);
г) философиялық (категорияларды конкретизациялау және жалпылау және диалектика заңдары);
д) идеологиялық (ғылымның білім беру аспектілерін келісілген түрде ашу).
Биологияны оқыту процесінде пәнаралық байланысты жоспарлау және жүзеге асыру кезінде олардың әртүрлілігін ескеру қажет. Тұжырымдамалық пәнаралық байланысты жүйелі түрде жүзеге асыру өте маңызды, өйткені бұл биологиялық сабақтар мазмұнының құрылымын анықтайтын ұғымдар жүйесі. Тірі табиғатты ұйымдастыру деңгейлері туралы түсініктер химиямен, физикамен, математикамен, географиямен байланыстар орнатуды талап етеді; морфо-анатомиялық түсініктерді ашу үшін химиялық заттардың құрамы мен түрлері, олардың физикалық қасиеттері туралы білім қажет;
Физиологиялық түсініктер тірі организмдегі физикалық-химиялық процестер мен құбылыстар туралы білімді қажет етеді; биология мен ауыл шаруашылық практикасы, медицина, табиғатты қорғау, отбасылық өмір этикасы мен психологиясы курсының арасындағы қолданбалы байланыстар және т.б.
Мұғалім әр нақты жағдайда олардың хронологиялық түрлерін ескере отырып, пәнаралық байланыстар шеңберін анықтайды. Сондықтан келесі пәнаралық байланысты ажырата білу керек:
а) алдыңғы, мысалы, Өсімдіктер бөлімі түгелдей дерлік Жаратылыстану курсында алған білімге негізделген;
б) ілеспе - қатар оқылатын пәндер арасындағы байланыстар: биология - химия, география, физика және т.б. Мысалы, 8-сыныпта Балықтардың ішкі құрылысы тақырыбын оқып-үйрену кезінде тірі организмде пайда болатын тотығу реакциялары бірінші рет қарастырылады, сонымен бірге бұл тақырып химия курсында зерттеледі;
в) перспективалы - мысалы, Адам және оның денсаулығы бөлімінің көптеген тақырыптары этикалық және психологиялық, отбасылық өмір, әлеуметтану курстарымен байланысты.
Бұрынғы пәнаралық байланыстарды, сондай-ақ байланысты қалпына келтіргенде, ауызша оқыту әдістерін қолданған жөн.
Олар оқушылардың ақыл-ой белсенділігін арттырады, жаңадан алынған білімдердің мектеп оқушыларында бұрыннан бар білімдермен ішкі байланысын тез орнатуға ықпал етеді және белгіліден белгісізге өтуді қамтамасыз етеді.
Байланысты және перспективалы пәнаралық байланысты орнатқанда бақылау, диаграммалармен, суреттермен, кестелермен, карталармен, әртүрлі көрнекі құралдармен, құрылғылармен, құралдармен жұмыс жасау сияқты оқыту әдістерін қолданған жөн. Мысалы, клетканың құрылысын зерттей отырып, оқушылар Пияз эпидермис клеткаларындағы плазмолиз және деплазмолиз зертханалық жұмысын орындайды, микроскоппен, диаграммамен жұмыс жасайды және жасушаның эскизін жасайды.
Қолда бар білімдерге сүйене отырып, олар жасушада және құбылыстарда болып жатқан процестерді талдайды. Бұл оқушыларды зерттелетін затты белсенді тануға, бұрын алған білімдерін кеңейтуге, визуалды есте сақтауды, абстрактілі ойлауды дамытады.
Пәнаралық байланысты орната отырып, әр оқыту әдісінің артықшылықтарын жақсы біліп, оқу тақырыбына байланысты тиімді әдістерді таңдап алу қажет.
Пәнаралық байланысты уақытында орнату оқушыларды жаңа материал туралы ойлау үдерісіне қосады. Ол сабақтың тақырыбына жақсы еніп, маңызды жұмылдыру қызметін атқаруы керек. Бұрын алынған білімді еске түсіру белгіліден белгісізге жолды көрсетеді; мектеп оқушылары үшін бастапқы нүкте қалыптасады, одан жаңа биологиялық материалды білуге жол басталады.
Зерттелетін тақырыптың білім үшін, берілген және оған байланысты пәндер үшін маңыздылығының айқын көрінісі әрдайым оқушыларды қызықтырады, олардың зейінінің көбірек шоғырлануына және есте сақтау қабілетінің дамуына ықпал етеді. Оқыту әдісін таңдағанда, оқу материалының мазмұнының ерекшеліктерін және сыныптың дайындық деңгейін ескеру қажет.
Хронологиялық (оқу материалын зерттеу уақыты бойынша) сілтемелерден басқа келесі сілтемелерді ажыратуға болады:
туыстас пәндер мұғалімдері арасында келісілген жалпы оқыту әдістемесі, оқушылардың оқу қызметін дамытудың жалпы тәсілдері негізінде қалыптасатын жалпы пәндік дағдылар (білімдік, танымдық, бағалау, қолданбалы) бойынша;оқушылардың пәнаралық байланыстарды (репродуктивті, ізденушілік, шығармашылық) жүзеге асырудағы дәйекті іс-әрекетінің белгілі бір сипатын қамтамасыз ететін оқытудың жалпы әдістері мен тәсілдері туралы;оқытуды ұйымдастырудың жалпы формалары туралы (кешенді семинарлар, экскурсиялар, кіріктірілген сабақтар), онда кешенді пәнаралық байланыстар жүзеге асырылады, яғни. жалпы білім беру мақсатымен біріктірілген әр түрлі типтегі байланыстар;оқытуды пәнаралық байланыстар негізінде ұйымдастыру деңгейіне сәйкес - эпизодтық, жүйелік, бір жақты (биология-химия), екі жақты (биология - химия - биология), көпжақты (биология - физика - химия - география), жүйелік, биологияның басқа пәндермен байланысы жалпы биологиялық ұғымдар жүйесін қалыптастыруға, табиғатты қорғаудың, денсаулықты қорғаудың және т.б білім беру проблемаларын ашуға бағытталған әдістемелік жүйелерде жүзеге асырылғанда.
Пәнішілік және пәнаралық байланыстарға негізделген қайталанатын және жалпылау сабақтары ерекше идеологиялық маңызға ие. Мұндай сабақтардың әдістемесі әрдайым оқушылардың танымдық іс-әрекетін белсендіреді, сабақтас пәндерден алған білімдерін көрсетуге мүмкіндік береді.
Мысалы, Жер бетінде тіршіліктің пайда болуы тақырыбында өткен сабақты өткізген кезде оқушылар алдын-ала пән мұғалімдерімен байланысты пәндер бойынша есептер дайындайды, содан кейін биология сабағында бұл хабарламалар тыңдалады және қорытындыланады.
2 БӨЛІМ. БИОЛОГИЯДАН ПӘНАРАЛЫҚ БАЙЛАНЫСТЫ ЖОСПАРЛАУ ЖӘНЕ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ
Басқа пәндерден алынған білімнің мазмұнын, көлемін, уақытын және пайдалану тәсілдерін тек жоспарлау негізінде анықтауға болады. Бұл курстың әр білім беру тақырыбына арналған Пәнаралық байланыстар бөлімдеріндегі оқу бағдарламасында берілген ұсыныстарды, сондай-ақ сабақтас пәндердің оқу бағдарламалары мен оқулық материалдарын оқып үйренуді қажет етеді. Оқыту тәжірибесінде пәнаралық байланыстарды жоспарлаудың төрт негізгі әдісі бар - жүйелік, курстық жұмыс, тақырыптық, сабақ.
Жүйелік жоспарлау - график немесе жоспар түрінде - байланысты курстардың әртүрлі білім беру тақырыптары арасындағы негізгі байланыстарды ашатын, басқа пәндермен байланысы көп негізгі тақырыптарды көрсететін карталар.
Жүйелік график - бұл белгілі бір уақыт аралығында және пәнаралық байланысты ескере отырып, оқушылардың оқу іс-әрекетінің мазмұны мен көлемін бейнелейтін оқу процесінің моделі. Жүйелілік жоспарлауды бас мұғалім немесе әдістемелік немесе пәндік комиссия төрағасы белгілі цикл, пәндер тобы бойынша жүзеге асырады.
Жүйелік жоспарлау оқу пәндерінің цикліндегі пәнаралық байланыстардың жалпы контурын ұсынады, бірақ оқушылардың белсенді танымдық әрекеттерін жеткілікті түрде ұйымдастыра алмайды.
Пәнаралық байланыстарды жүзеге асыруда оқытуды ұйымдастыру әдістері мен формаларын жоспарлау қажет. Бұған басқа жоспарлау әдістері ықпал етеді.
Пәнді жоспарлау. Оқу курсы аясында пәнаралық байланысты жоспарлауды мұғалім немесе әдіскер жүзеге асыра алады. Сонымен қатар, тақырып аралық байланыстарды талдауда әртүрлі тәсілдер болуы мүмкін. Пәнаралық байланыстарды пәнішілік байланыстармен қатар қолданған жөн.
Пән жоспарының болуы оқытушыға әрбір келесі академиялық тақырыпқа қажетті байланысты курстардың мазмұнын алдын-ала зерттеуге, оқушыларға басқа пәндерден базалық білімді қайталау үшін үй тапсырмаларын уақытында беруге мүмкіндік береді.
Курстық жоспарды қолданған кезде басқа пән мұғалімдерінің сабақтарына консультациялар мен сапарларды алдын-ала жоспарлауға, әр академиялық тақырып бойынша пәнаралық байланыстар бойынша қажетті әдістемелік әдебиеттерді таңдауға болады.
Проблемалық тәсілдің вариациясы жетекші ғылыми тұжырымдамаларды дамыту мақсатында пәнаралық байланыстарды жоспарлау болып табылады.
Осындай жоспарлау кезінде мұғалім негізінен тұжырымдамалық пәнаралық байланысты орнатуды басшылыққа алады. Бірақ мұндай жұмыс көмекші сипатта болуы керек.
Оқыту үдерісіндегі пәндік байланыстардың әр алуан түрін ұмытпау керек, олар жиынтықта ғана әлемге көзқарастардың тұтас жүйесінің қалыптасуын қамтамасыз етеді. Сондықтан оқу курсын оқығанда пәнаралық қатынастарды жоспарлаудың әртүрлі тәсілдерін біріктіру маңызды.
Пәнді жоспарлау негізінде пәнаралық байланысты тақырыптық жоспарлауды, әсіресе түйіндік тәрбиелік мақсаттарда жүзеге асыру қажет.
Тақырыптық жоспарлау. Бұл жоспар сабақтардың оқу материалының логикалық құрылымын, басқа курстардан алынған базалық білімдер мен болашағы бар байланыстарды көрсетуі керек.
Тақырыптық жоспар құра отырып, мұғалім жеке сабақтарда басқа курстардан белгілі бір тапсырмаларды не үшін, қандай танымдық мақсатта қолдану керек екенін анық көреді: кейбір жағдайларда жаңа ұғымдарды енгізу үшін қолдау жасалады,басқаларында зерттелетін құбылыстардағы себеп-салдарлық қатынастар түсіндіріледі, басқаларында жалпы идеялар нақтыланған немесе тұжырымдар, жаңа теориялық тұжырымдар және т.б.
Пәнаралық байланыстарды пайдаланудың танымдық мақсаттарына байланысты оларды жүзеге асырудың әдістері мен тәсілдері таңдалады, студенттерге арналған сұрақтар мен тапсырмалар тұжырымдалады. Мұндай жоспарлау пәнаралық байланыстардың алуан түрлілігін ескереді және академиялық тақырыпты оқу барысында оқушылардың танымдық белсенділігін арттырудың негізгі бағыттарын бөліп көрсетуге мүмкіндік береді.
Пәнаралық байланыстарды жүзеге асыруда оқу-танымдық іс-әрекеттерін тиімді ұйымдастыру үшін олардың тақырыбын әр сабақта жоспарлау тиімді.
Сабақты жоспарлау. Оқу процесінде пәнаралық байланысты қолданудың нақтылануы осы жоспарлаудың көмегімен жүзеге асырылады. Сабақ жоспары - оқу материалын жаңа немесе консолидациялауға басқа курстардан алынған білім сабақтың қашан, қай кезеңде, қалай кіретінін көрсетеді.
Пәнаралық байланысы бар жалпылама сабақты мұқият ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 3
І тарау Пәнаралық байланыстың функциялары ... ... ... ... ... 3-4
II тарау. Биологияны оқытудың заманауи әдістемесіндегі пәнаралық байланыс ... ... . 4-5
III тарау. Пәнаралық байланысты зерттеу технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 5-13
3.1. Тәжірибенің теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.2. Оқу процесін ұйымдастырудың ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... .. бес
3.3. Пәнаралық байланысты жүзеге асырудың ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 6
3.4 Студенттердің оқу процесіне пәнаралық байланыстардың әртүрлі типтерін енгізу әдістері ... ... ... ... ... ... ...
6-12
3.4.1. Мазмұны және ақпараттық пәнаралық байланыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 6-12
3.4.2. Ұйымдастырушылық-әдістемелік пәнаралық байланыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... 12
3.5. Оқу пәндерінің өзара әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 12-13
IV тарау. Оқушыларды физика-математикалық бейінді оқыту процесінде пәнаралық байланысты қолдану әдістері мен формалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 13-14
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 15 Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . .. ... ... ... ... ... ... . 16-17
Қосымша №1 Сабақты әзірлеу
Қосымша №2 Ақпараттық жобалар
Қосымша №3 Практикалық мазмұнның тапсырмалары
6-12
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 тарау. Пәнаралық байланыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ..4
Пәнаралық байланыс туралы түсінік, функциялар және олардың жіктелуі ... ...
Пәнаралық байланысты жүзеге асырудың жолдары мен әдістері ... ... ... ... ... ..
2-тарау. Биологияны оқытудағы пәнаралық байланыстар ... ... ... ... ... ... ...
2.1. Биология білімінің мазмұнындағы пәнаралық байланыс түрлері ... ..
2.2. Биология сабағындағы пәнаралық байланыс ...
2.3. Биологияны оқытудағы пәнаралық байланысты жоспарлау және жүзеге асыру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... . ..
3-тарау. Дене шынықтыру сабағында пәнаралық байланыстарды жүзеге асыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
.1 Биологияны оқыту процесінде пәнаралық байланысты қолдану туралы мәліметтер
.2 Пәнаралық байланыстардың мәні мен функциялары
.3 Сабақ түріндегі сілтемелерді қолданатын сабақ түрлері
.4 Кіріктірілген сабақ пәнаралық байланыс құралы ретінде
2-тарау. МАТЕРИАЛДАР ЖӘНЕ ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕРІ
.1 Пәнаралық байланыстардың сипаттамалары. Жіктелуі
.2 Биология білімінде пәнаралық байланысты жоспарлау және жүзеге асыру
1 Биологияны оқыту процесінде пәнаралық байланысты қолдану туралы мәліметтер
.2 Пәнаралық байланыстардың мәні мен функциялары
.3 Сабақ түріндегі сілтемелерді қолданатын сабақ түрлері
.4 Кіріктірілген сабақ пәнаралық байланыс құралы ретінде
2-тарау. МАТЕРИАЛДАР ЖӘНЕ ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕРІ
.1 Пәнаралық байланыстардың сипаттамалары. Жіктелуі
.2 Биология білімінде пәнаралық байланысты жоспарлау және жүзеге асыру
КІРІСПЕ
1-ТАРАУ. БИОЛОГИЯНЫ ОҚЫТУДА ПӘНАРАЛЫҚ БАЙЛАНЫСТЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ ӘДІСТЕМЕСІ
1. 1. Биология мұғалімі үшін пәнаралық байланысты қолданудың мәні
1.2. Пәнаралық байланыстарды қолданып биологияны оқытудың
тарихы
1.3 Кіріктірілген сабақ пәнаралық байланысты жүзеге асыру құралы ретінде
1.4 Пәнаралық байланыстардың жіктелуі
2 БӨЛІМ. БИОЛОГИЯДАН ПӘНАРАЛЫҚ БАЙЛАНЫСТЫ ЖОСПАРЛАУ ЖӘНЕ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ ... ... ... ... ... ... ... .. ...20
2.1 Биологияны оқытуда пәнаралық байланыстардың қызметтері...24
2.2 Пәнаралық байланыстың функциялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3-БӨЛІМ АДАМ ЖӘНЕ ОНЫҢ ДЕНСАУЛЫҒЫ ТАҚЫРЫБЫН ҚОЛДАНА ОТЫРЫП, ПӘНАРАЛЫҚ БАЙЛАНЫСТЫҢ ӘДІСТЕМЕЛІК ӘДІСТЕРІН АШУ
3.1 Пәнаралық байланыстар - қазіргі оқыту теориясының өзекті мәселелерінің бірі
КІРІСПЕ
Қазіргі таңда елімізде білім мазмұнын байыту, оқыту үрдісін жетілдіру, жан-жақты дамыған, рухани жетілген жас ұрпақты қалыптастыру-өз шешімін қажет ететін мәселе. Осы орайда, Н.Назарбаевтың: Бізге бұрынғы қай кездегіден де білім мен ғылымның баға жеткісіз қорын барынша арттыру, оны қазіргі заманға сай ету қажет деген сөзі қазіргі кезде білім беру үрдісінің, мәдениеттің, ғылыми техникалық прогрестің даму деңгейіне сай болуы қажет екенін дәлелдейді. Білім туралы Заңда ХХІ ғасырда білім беруді модернизациялау жүзеге асырылуда, оның басты мақсаты білім беру жүйесінің тұрақты даму механизмін құру туралы жарлық бар.
Жаңартудың маңызды міндеттерінің бірі - жалпы білім берудің қол жетімділігін, сапасы мен тиімділігін арттыру. (1) Бұл уақыт талабына және ел дамуының міндеттеріне сәйкес білім беру мазмұнын едәуір жаңартуды болжайды.Бұл мәселені шешудің негізгі шарты - жалпы білім берудің мемлекеттік стандартын енгізу.
Стандартта белгіленген биологияны оқып-үйренудің міндеттері 2010 жылға дейінгі кезеңге арналған білім жаңарту тұжырымдамасына сәйкес тұжырымдалған, онда ... білім беруді белгілі бір нәрсені игеруге ғана бағыттамау қажеттілігі атап көрсетілген. Сондай-ақ, оқушының білім шамасы, оның жеке басының дамуы, танымдық және шығармашылық қабілеттері туралы көрсетілген.
Биология курсын оқу мақсаттарының құрылымы оқушының жеке тұлғаны жан-жақты дамыту қажеттілігі ескеріле отырып құрылады және оған білімді дамыту, дағдыларды игеру, танымдық қызығушылықтарын, интеллектуалды және шығармашылық қабілеттерін дамыту, тәрбиелеу және күнделікті өмірде алынған білімдер мен дағдыларды пайдалану кіреді.
Биологиялық білім берудің мақсаттарына жету үшін пәнаралық байланыстар қолданылады.
Пәнаралық байланыс - оқытудың қазіргі кезеңдегі еңкөп қолданылатын үрдістерінің бірі. Ол пәндер арасындағы заңды байланыстылықты реттейді, оқушылардың алған білімдерінің бір-бірімен сабақтастығын бір жүйеге келтіреді. Пәнаралық байланыс оқушының меңгерген білімін кешенді түрде пайдалануға ықпал жасайды. Пәнаралық байланыстар оқыту мен тәрбиенің біртұтастығын қамтамасыз етуде маңызды рөл атқарады. Олар оқытуға интеграцияланған тәсілдің құралы ретінде әрекет етеді. Кешенді тәсіл идеялық-саяси, адамгершілік және еңбек тәрбиесінің бірлігін, қоғамдық-гуманитарлық, жаратылыстану циклдары мен еңбекке баулу мұғалімдері іс-әрекетінің бірлігін болжайды.
Оқытуда пәнаралық байланыс мәселесін жүзеге асыру арқылы білім үрдісінің пәндік құрылымына сүйене отырып, оқушы санасында қоршаған ортадағы нақты құбылыстар жөнінде білім жүйелерін беру, олардың дүйниенің біртұтастығы туралы ұғымын қалыптастыру мақсаттары жүзеге асады.Оқытудағы пәнаралық байланыстар ғылым мен практиканың интеграциялану тенденциясын көрсетеді. Қазіргі өндірістің, прогрессивті технологияның ғылыми негізіне айналатын жаңа күрделі ғылымдардың пайда болуы.
Пәнаралық байланыстар білім берудің политехникалық бағыттылығын арттырып қана қоймай, қазіргі заманғы өндірістердің жалпы ғылыми негіздерін ашады. Сонымен бірге студенттердің экономикалық және техникалық ойлау қабілеттері, олардың білімге және еңбекке деген қызығушылықтары дамиды.
Пәнаралық байланыстар білім берудің ғылыми деңгейін арттырады, қоршаған әлемнің процестері мен құбылыстарының табиғи өзара байланысын көрсете отырып, оның материалдық бірлігін ашады. Сонымен бірге оқушылардың диалектикалық және жүйелік ойлауы, ақыл-ойдың икемділігі, әр түрлі пәндер мен ғылымдардан білімді беру және қорыту қабілеті дамиды.
Осы интеллектуалды қабілеттерсіз адамның еңбекке деген шығармашылық қатынасы, ғылымның әр түрлі салаларынан білімді синтездеуді қажет ететін заманауи күрделі мәселелерді практикада шешу мүмкін емес.
Әдістемелік әзірлеу - бұл биология сабақтарында пәнаралық байланыстарды қолдану тәжірибесінің сипаттамасы.
Пәнаралық байланыс - қазіргі білім берудегі оқытудың маңызды принципі. Бұл жаратылыстану-гуманитарлық цикл пәндерінің арасындағы байланысты және олардың студенттердің еңбек тәрбиесімен байланысын қамтамасыз етеді. Пәнаралық байланыстардың көмегімен биология пәнінің мұғалімі басқа пәндер оқытушыларымен бірлесе отырып, білім беру мәселелерінің жиынтығын мақсатты түрде шешеді.
Қазіргі заман мұғалімі биология сабағында және үйірме жұмыстарында пәнаралық байланысты шығармашылықпен жүзеге асыра білуі керек. Ол үшін ол теориялық мәселелерді жетік білуі керек және биологияны оқытуда пәнаралық байланысты қолданудың жаңа тәсілдерін тауып, әдістемелік ұсыныстарды саналы түрде қолдануы қажет.
Мектепте жүз жылдан астам уақыттан бері жеке пәндер оқытылып келе жатқанымен, сұрақтар туындайтыны сөзсіз: оқушылардың білімді игеруі қалай жүріп жатыр? Олардың санасында дүниенің ажырамас ғылыми бейнесі қалыптаса ма? Бұған жету үшін қандай педагогикалық жағдайлар қажет? Сізге әртүрлі салалардағы білімдерді синтездейтін арнайы академиялық пәндер қажет пе?
Қазіргі жағдайда бұрыннан келе жатқан педагогикалық мәселе жаңа мәнге ие болады. Оның өзектілігі мектепке ұсынылған жаңа әлеуметтік мәселелерден туындайды.
Мектептегі білім ғылымның, техниканың және мәдениеттің қазіргі даму деңгейіне сәйкес келуі, ғылыми-техникалық прогресс міндеттеріне жауап беруі керек. Ғылымдардың өзара байланысын нығайту мен олардың өндіріспен интеграциялануының қазіргі тенденциясы жалпы білім беру мазмұнына да тікелей әсер етеді. Бұл жағдайда біз интеграция терминін бекер қолданған жоқпыз.
Білім мазмұнындағы интеграция термині белгілі бір ғылыми саладағы жалпыланған білімнің белгілі бір шектерде, бір академиялық пән бойынша интеграциясын білдіреді.
Пәнаралық байланыстар әр түрлі оқу пәндері бойынша білім беру мазмұнының өзара үйлесімділігін, материалдың құрылысы мен іріктелуін болжайды, олар білім берудің жалпы мақсаттарымен де, сонымен қатар әрқайсысының ерекшеліктеріне байланысты оқыту мен тәрбие міндеттерін оңтайлы қарастырумен анықталады. Академиялық пән, біздің жағдайда биология пәні.
Пәнаралық байланыс қазіргі оқыту-тәрбиелеу, білім беру жүйесінде оқушылардың дүниетанымын тереңдете отырып, оқытудың тиімділігін арттыруға көмектеседі. Оқушылардың әртүрлі пәндер бойынша берілген теорияларды түсініп-білуі, олардың жалпы ақыл ойына ықпал етіп, танымдық іс-әрекеттеріне шығармашылық сипат беріп барлық алынған білімін жүйелейді. Пәнаралық байланыстар әр түрлі оқу пәндерінің конъюгаталық өрістері сияқты. Олар мазмұны жағынан да, оқу процесінде де пәндер арасында ортақ нәрсені өзара ескереді.
Соңғы жылдары биологияда тірілер мен жансыздар арасындағы байланыс мәселесіне көбірек көңіл бөлінуде. Молекулалық биология, генетика, өсімдіктер мен жануарлар физиологиясы, экология, биохимия, биофизика, бионика, ғарыш биологиясы сияқты биологиялық пәндер саласында өмір сүретін және тіршілік етпейтін шектердегі заманауи зерттеулердің табысты дамуы, анағұрлым жан-жақты қажеттілікті дәлелдейді.
Биология оқу бағдарламасының мазмұнын биология дидактикасындағы биология ғылымының заманауи деңгейіне жақындатуға байланысты, сонымен қатар биология, химия, физика, астрономия және физикалық география пәндерін оқытудың дәйекті байланыстарын орнатуға көңіл бөлінуде.
Мұндай пәнаралық байланыстар биологиялық білім берудің барлық кезеңдерінде орынды.
Бірінші кезеңде (IV сыныпта) - жаратылыстану курсын оқығанда мектеп оқушылары табиғат туралы білімді толық игеруге бастауыш сыныптарынан бастап мән беруі керек.
Екінші кезеңде (орта сыныптарда) өсімдіктер мен жануарлар биологиясын зерттеу процесінде мектеп оқушыларының физиологиялық және экологиялық білімдерін тереңірек түсіну үшін биология мен химия және физика пәндері арасында байланыс орнатудың маңызы зор.
Үшінші кезеңде (орта мектепте) - жалпы биологияны оқытуда химия, физика және географиядан алған білімдерін кеңінен жүзеге асыру қажет.
Өкінішке орай, мектеп дамуының қазіргі кезеңінде пәнаралық байланыстардың бірыңғай жүйесі әлі жоқ деп айту керек. Мұның барлығы тұтастай алғанда пәнаралық байланыстардың күрделі мәселесін және біздің зерттеулеріміздің өзектілігін анықтайды, бұл мектеп оқушыларының идеялық дайындығын арттыру және дидактикалық жүйені жүзеге асыруға негізделген оқушылардың қазіргі диалектикалық интегративті ойлауын дамыту талаптарымен байланысты пәнаралық байланыстар.
Дипломдық жұмыстың мақсаты- жалпы білім беретін мектепте биологияны оқытуда пәнаралық принциптің маңыздылығын зерттеу және оны жүзеге асырудың әдістемелік тәсілдерін анықтау.
Зерттеудің міндеттері -жалпы биологияны оқытуда биологиялық білімді қалыптастыру үшін пәнаралық принципті қолданудың теориялық негіздерін анықтау; биология сабақтарында пәнаралық принципті жүзеге асыруға қажетті әдістемелік тәсілдерді анықтау.
Материалдық және зерттеу әдістері
Зерттеулер теориялық және эмпирикалық деңгей әдістерін қолдану негізінде жүргізілді. Теориялық деңгей әдістерінің басымдығы зерттеу мәселесі бойынша нормативтік құжаттарды, ғылыми дереккөздерді, педагогикалық және психологиялық әдебиеттерді зерттеуге негізделген талдау болды. Эмпирикалық деңгей әдістерінен біз педагогикалық тәжірибені зерттеу мен жалпылауды бөліп қарастырамыз: социологиялық зерттеулер, педагогикалық құрамның тәжірибесін талдау және жалпылау, жүйелеу.
Зерттеу нәтижелері және оларды талқылау
Оқу процесінде пәнаралық байланысты қолдану көпқырлы әсер етеді - міндеттер қоюдан және оқу процесін ұйымдастырудан бастап оның нәтижелеріне дейін.
1. БИОЛОГИЯНЫ ОҚЫТУДА ПӘНАРАЛЫҚ БАЙЛАНЫСТЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ ӘДІСТЕМЕСІ
1. 1. Биология мұғалімі үшін пәнаралық байланысты қолданудың мәні
Биологиялық білім беру жалпы жаратылыстану білімінің маңызды бөлігі болып табылады. Биологияны оқытуда ғылыми дүниетанымды қалыптастыру оқушылардың жетекшілік идеяларды игеруіне негізделген: дүниенің материалдық бірлігі және оның дамуының диалектикалық заңдылықтары, құбылыстар мен процестердің әмбебап байланысы, объективті әлем мен оның қоғамдық санадағы көрінісі, теория мен практиканың бірлігі.
Мектептегі биологиялық білім берудің міндеті - тірі табиғат әлемінің ғылыми бейнесін ашу, оқушыларды тірі жүйелерді танудың диалектикалық - материалистік әдіснамасының негізгі принциптерімен (дәйектілік, историзм және т.б.) таныстыру.
Табиғат туралы дұрыс диалектикалық - материалистік көзқарастарды қалыптастыру жаратылыстану білім мазмұнында көрінетін ғылыми оқыту принципіне негізделген. Бірге оқыған биология, физика, химия, география курстары студенттерге материалдық әлемнің бірлігі мен дамуын көрсетеді.
Дүниенің қазіргі табиғи-ғылыми картинасының өзегі - әлемнің физикалық бейнесі. Биология әлемнің физикалық көрінісін едәуір толықтырады және өзгертеді, оған әр түрлі күрделілік деңгейіндегі биологиялық жүйелердегі (жасушалар, организмдер, биоценоздар) физикалық-химиялық процестердің жүру ерекшеліктері туралы жалпыланған білімдер енгізеді. Биология табиғат эволюциялық даму идеясын тереңдетеді.
Әлеуметтік және техникалық ғылымдармен байланыстарға сүйене отырып, биология табиғат - адам, табиғат - қоғам байланысын ашады. Физикалық, химиялық, биологиялық процестер арасындағы объективті қатынастарды зерттеу жаратылыстану циклінің пәндері шеңберінде де, биологияның басқа циклдардың (гуманитарлық) пәндерімен байланысын да пәнаралық байланысты күшейтуді қажет етеді.
Биологияны оқытудағы пәнаралық байланыстар ғылыми-техникалық байланыстарды, ғылымның ғылыми-техникалық прогресс процесінде дамитын қоғамдық сананың басқа түрлерімен (философия, мораль, өнер) және практикамен байланыстарын бейнелеуге арналған.
Қазіргі жаратылыстану ғылымдарының синтезі үш негізгі бағытта жүзеге асырылады: шекаралық ғылымдардың (биофизика, биохимия және т.б.) пайда болуына алып келген ғылыми аралық синтез және жалпы ғылыми теориялар (жүйелер теориясы, ақпарат теориясы, кибернетика және т.б.). ); табиғаттың дәйектілігі мен даму принциптеріне негізделген жаратылыстанудың біртұтас әдіснамасын қамтамасыз ететін әдіснамалық синтез; қазіргі заманның күрделі ғаламдық мәселелерін шешуге бағытталған (қоршаған ортаны қорғау) ғылым мен әлеуметтік практиканың синтезі.
Биологиядағы үйірме жұмысындағы биофизика мен биохимия элементтерінің ашылуы оқушыға физикалық-химиялық әдістер мен физикалық құралдарды биологиялық объектілерді зерттеуде қолдану адам үшін ең маңызды жаңалықтардың ашылуына әкелді. Тұқым қуалаушылық пен өзгергіштік, биосинтез, фотосинтез және т.б. сипаттамалары, бұл студенттерді тірі табиғаттағы ең күрделі процестерді танып білуге сендіреді. Биокибернетика, бионика саласындағы және жасанды интеллект құру саласындағы жетістіктер электронды есептеу технологиясының, робототехниканың дамуына ықпал етті, бұл өндірістік және техникалық процестерді автоматтандыру мен компьютерлендіруді күшейтті.
Информатика негіздеріне курсты енгізу биологияны оқытуда пәнаралық байланысты байытады және кеңейтеді (өзін-өзі реттеу сұрақтары, ағзалар қызметтерін жүйке арқылы реттеу және т.б.).
Синтезделген ғылымдар, мысалы цитология, экология, селекция және т.б биологияда тірі табиғат туралы ғылымдардың жүйесі ретінде қарқынды дамып келеді.Сонымен экологияның дамуы нәтижесінде пайда болған жаңа бағыттарды басқа ғылымдармен байланыс анықтауға әкелді.
География - ландшафттану бөлімімен байланыс биосфераны экологиялық аудандастырудың өзекті мәселелерін бірлесіп шеше отырып, экологияның табиғатты басқарудың экологиялық оңтайлы жобасын жасайтын ландшафттық экологияның жаңа саласының пайда болуына әкелді.
Сонымен бірге географияда жаңа бағыт - конструктивті география пайда болды, оның бөлімі геоэкология болып табылады. Сондай-ақ биогеохимия, биостратиграфия және басқа күрделі ғылымдар пайда болды. Қазіргі экология математикалық модельдеуді кең қолданады.
Білімнің ғылыми синтезінің нәтижелері биологиялық білім мазмұнында биология курстарында жүйелі және дәйекті пәнаралық және пәнаралық байланыстар қажеттілігін анықтай отырып, көбірек көрініс табуда. Осындай байланыстар негізінде биология мұғалімі жалпы биологиялық түсініктерді қалыптастырады және дамытады:
тірі табиғаттың дамуы - эволюция, факторлар, эволюцияның бағыттары;
тірі табиғаттың құрылымдық ұйымдастырылу деңгейлері - жасуша, организм, түрлер, биоценоз, биосфера;
организмдердің қасиеттері және олардың табиғи ортамен байланысы - метаболизм, өзгергіштік, тұқымқуалаушылық, фитнес және т.б.
Жалпы биологиялық ұғымдардың философиялық категориялармен (материя, қозғалыс, қозғалыс формалары, кеңістік, уақыт және т.б.) байланысын көрсетуге мүмкіндік беретін биологияның әлеуметтік ғылымдармен пәнаралық байланыстары әсіресе маңызды диалектика заңдары (қарама-қарсылықтардың бірлігі мен күресі, сандық өзгерістердің сапалыққа ауысуы, терістеу).
Қазіргі биология тірі объектілерді ғылыми танудың жүйелік - құрылымдық және тарихи әдістерінің үйлесімділігі арқасында қарқынды дамып келеді. Жасуша өзін-өзі реттейтін ашық тіршілік ету жүйесі ретінде зерттеледі. Жасушаларды зерттеуге жүйелі көзқарас айтарлықтай дәрежеде молекулалық биологияның жетістіктері, тіршіліктің молекулалық негіздерін білу және физика-химиялық биологияның дамуы нәтижесінде мүмкін болды.
Биокатализаторлардың табиғатын және биокаталитикалық процестерді зерттеу, биополимерлер химиясының және биорганикалық химияның дамуы үлкен практикалық жол берді: биотехнологияны құру, заманауи органикалық синтез индустриясы, құнды дәрі-дәрмектер синтезі, адамның синтезі гормондар, гендер және т.б .Гендік инженерияның маңызды технологиялық жетістіктері инсулин, өсу гормоны, интерферон синтезі болды.
Денені физикалық, химиялық және анатомиялық - физиологиялық түсініктердің өзара байланысына негізделген зерттеудің жүйелі тәсілі студенттерге жүйелер жүйесінің өзара байланысын, организмнің қоршаған ортамен байланысын ашуға, жүйке және механизмдері туралы , гуморальдық реттеу, функцияларды өзін-өзі реттеу туралы білімдерін тереңдетуге мүмкіндік береді. Жүйелі тәсіл тіршіліктің күрделі құбылыстарын олардың қарапайым физикалық-химиялық процестеріне дейін төмендетуге болмайтындығын көрсетіп, сонымен бірге физикалық-химиялық механизмдерге сүйенбей, ағзаның өзін-өзі реттейтін ашық жүйе ретінде бүтіндігін қалпына келтіру мүмкін еместігін дәлелдеуі керек.
Адам ағзасы туралы жүйелік білім жеке және қоғамдық гигиена ережелерін, авто-жаттығу әдістерін негіздеу және медициналық сауаттылықты дамыту үшін қажет.
Биогеоценозды экожүйе ретінде зерттеу белгілі бір табиғи кешендегі жануарлар, өсімдіктер мен микроорганизмдер, биотикалық, абиотикалық және антропогендік қоршаған орта факторларының арасындағы байланысты ашуды көздейді. Сонымен бірге биология мұғалімі пәнаралық байланысты қолданады (география, физика, химия курстарымен).
Пәнаралық принцип - экологиялық білім беру мен оқушыларға экологиялық білім берудің жетекші принципі. Агроценоз ұғымын қалыптастыра отырып, биология пәнінің мұғалімі ғылыми биологиялық ұғымдар мен топырақтану, өсімдік шаруашылығы және мал шаруашылығының қолданбалы тұжырымдамалары арасындағы байланысты күшейтеді.
Биологияның пәнаралық байланыстары студенттердің маңызды идеяларды игеруіне бағытталуы керек: эволюция, тірі табиғатты көп деңгейлі ұйымдастыру, биологиялық жүйелердің табиғи ортамен байланысы, өзін-өзі реттеу және қоршаған ортаның өзгеріп отыратын жағдайындағы биологиялық жүйелердің тұтастығы ; табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану, қорғау және қалпына келтіру.
Пәнаралық байланыстар, пәнішілік байланыстармен ұштастыра отырып, Биология пәнінің тұтастығына ықпал етеді. Пәнаралық байланысты орнату мәселелерінің шеңберін шығармашылықпен жұмыс жасайтын оқытушылар пән бойынша факультативтік сабақтар мен үйірме жұмыстары арқылы кеңейте алады.
1.2. Пәнаралық байланыстарды қолданып биологияны оқытудың
тарихы
Пәнаралық байланыстар туралы әңгіме ғылымның іргелі дамуына байланысты мектепте академиялық пәндерді бөлек оқыту енгізілген кезден басталды.
Қарым-қатынас байланысының барлығын сол байланыста оқыту керек. Мұғалімдер білім жүйесін қалыптастыру үшін академиялық пәндер арасында байланыс орнату маңызды деп санады.
Пәнаралық байланыстардың алуан түрлілігін И.Г.Песталоцидің кең дидактикалық материалы негізінде ашты, ол: Өзіңіздің санаңызға барлық мәнді өзара байланысты заттарды олардың табиғатындағы байланыстырыңыз деген талаптан шыққан. Ол әсіресе орта мектепте бір пәнді екінші пәннен бөлмеу керектігін түсіндірді.
Пәнаралық байланыстарды негіздеуге алғашқы психологиялық әрекетті И.Г. Герберт ақыл-ой ортасы аймағы бұрын игерілген білімді қазіргі уақытта ассимиляцияланатын нәрселермен байланыстыра көбейту мүмкіндігінде пайда болатындығын ескерте отырып; осы жағдайларда білімді практикада қолдануға мүмкіндіктер жасады.
Классикалық педагогикада пәнаралық байланыстардың дидактикалық маңыздылығын ең толық негіздеген К.Д.Ушинский болды.Ол әр түрлі бірлескен байланыстардан пәнаралық байланыстарды шығарды. К.Д.Ушинский білім жинақталған кезде оны жүйеге енгізудің қаншалықты маңызды екенін атап көрсетті:
Бөлшектелген білімге толы бас, бәрі бұзылған және иесінің өзі ештеңе таппайтын қоймаға ұқсайды; білімсіз жүйе ғана болатын бас, барлық қораптарда қолтаңба қойылған, қораптар бос тұрған дүкен сияқты сөзі арқылы байланыс орнату қажеттілігін түсіндірді.
Адамның әлем туралы заманауи идеялары әлемнің жалпы ғылыми картинасында әрқайсысы белгілі орын алатын ғылымдардың күрделі жүйесінде құрылады. Әрине, әр ғылым басқалардан оқшау дами алмайды.
Осы немесе басқа құбылыс немесе белгілі бір табиғат объектісі әр түрлі ғылымдардың зерттеу объектісі бола алады. Демек, бір пәнді білуде әр түрлі ғылымдар өзара байланысты.
Объективті әлем - бұл хаос емес, белгілі- бір жолмен ұйымдастырылған жүйе. Ғылым осы жүйенің бөліктерін және олардың арасындағы маңызды байланыстарды түсіндіруге тырысады.
Заттар мен құбылыстарды зерттеуде ғылымның жеке салалары тығыз байланыстар мен қатынастарға түседі. Сонымен бірге кейде бір ғылымды екінші ғылымнан ажырату қиынға соғады. Оларды біріктіру неғұрлым шектеулі болса, олардың тақырып бойынша білімдері соғұрлым толық және жан-жақты болады.
Бір ғылымның саласы, екінші ғылымның қабатына салынған сияқты. Олардың арасындағы байланыстар бұл немесе басқа ғылымнан тыс болмайды, бірақ олардың әрқайсысына кіреді.
Оқу пәндері негізінен белгілі бір ғылымның логикасында құрылғандықтан, оларды бір-бірінен оқшаулауға болмайды. Бұл пәнаралық байланыстарды жүзеге асырудың негізгі қажеттілігін білдіреді.
Ғылымаралық синтез.Ғылымның интеграциясы құрылымының моделі қазіргі ғылыми білімнің көп деңгейлі бола бастағанын көрсетеді. Шекаралық ғылымдар оның жүйесінде будандастыру арқылы пайда болды: биофизика, биохимия, физикалық химия, биокибернетика және т.б.
Ғылымдардың синтезі білімнің іргелі объектілерін зерттеу барысында пайда болады: табиғат, қоғам, адам, еңбек, техника, өнер, ғылым. Пәнаралық бағыттар әр объектінің айналасында туындайды, бұған дейін белгілі және жаңа туыстас сипаттағы пәндерді оларды біріктіру арқылы біріктіреді.
Ғылымаралық синтез іргелес айналасында өзінің табиғаты бойынша іргелі білім объектілері және параллель - жалпы ғылыми теориялар желісі бойынша жүзеге асырылады.
Әдістемелік синтез
Білім синтезі ғылымның құрылымы, ғылыми қызметтің өнімі ретіндегі құрылымын өзгертеді және білімді интеграциялаудың әдістемесі, әдістері мен құралдары проблемасын көтереді.
Интеграция қазіргі заманғы ойлаудың жалпы әдістемесі, әмбебап логикалық әдістері арқасында әр түрлі жүйелерден алынған ғылыми білімдердің үйлесімділігін қамтамасыз етеді.
Оның әлеуметтенуінің әсерінен ғылымдағы синтез ғылымды нақты тарихи тәжірибемен шарттау ғылымның қоғамдық сананың басқа формалары: идеология, философия және т.б. байланысының әдіснамалық мәселесін тудырады. Интеграцияның әсерінен қоғамдық сананың әрбір формасы объективті шындықты бейнелеудің ажырамас саласы ретінде дамиды.
Пәнаралық байланыстарды заманауи зерттеудің маңызды ерекшелігі, олардың мәртебесі мен дидактикалық функцияларын түбегейлі өзгертетін педагогикалық жүйелердің әртүрлілігі аясында қарастырылуында.
Пәнаралық байланыстардың теориялық негіздері Ян Амос Коменский, К.Д. Ушинский, Н.К. Крупская және т. б. көрнекті ғалымдар мен педагогтардың зерттеулерінде қаланды.
М.А. Данилов, Б.П. Есипов және басқалар теориялық негіздемелермен бірге мектептегі оқу пәндері мен университеттегі арнайы пәндердің байланысын тереңдету және кеңейту бойынша нақты практикалық ұсыныстар берді.Осы салада белсенді жұмыс істеген шетелдік классиктерге, ең алдымен, Джон Локк, И.Хербарт, А.Дистервег, Дж.Дьюи кіреді.Қазіргі кезде МПС идеялары одан әрі дамуын М.Н. Берулава, Г.А. Берулава, А.А. Боброва, Г.Г. Гранатова, Н.В. Груздева, Д.И. Зверева, В.Р.Ильченко, Ц.Б. Катц, В.Н. Максимова, А.В. Петрова, С.А. Старченко, Н.Н. Түлкібаева, А.В. Усова, В.Н. Федорова, О.А. Яворук, В.Н. Янцен және басқалар.
Педагогикалық әдебиеттерде пәнаралық байланыстар категориясының 30-дан астам анықтамалары бар және педагогикалық бағалаудың әр түрлі тәсілдері және әр түрлі классификациялары бар.
Толығырақ анықтамалардың бірі мыналар: пәнаралық байланыстар - бұл білім беру процесінің мазмұнында, формаларында және әдістерінде көрінетін және бірқатар жүзеге асыратын объектілер, құбылыстар мен шындық процестері арасындағы синтездеу, интегративті қатынастарды белгілеуге арналған педагогикалық категория.Сондай-ақ, функциялары:мектеп оқушыларының табиғаттың тұтастығы мен дамуы туралы заманауи идеяларын қалыптастыруда, оларды тірі табиғат объектілерін (жасуша, организм, биогеоценоз, биосфера және т.б.) тануға жүйелі көзқарас әдіснамасын игеруде білдіретін әдістемелік және ашық өзін-өзі реттейтін жүйелер. Мысалы, Биосфера және оның шекаралары тақырыбын оқып-білу кезінде географиямен пәнаралық байланыс орнату қажет (Жалпы физикалық-географиялық заңдылықтар, Жердің географиялық қабаттары тақырыбы), сонымен қатар астрономиямен (Құрылым тақырыбы) және Әлемнің эволюциясы ) физикамен ( Радиациялық доза және биологиялық қорғаныс туралы түсінік тақырыбымен).
Осы жағдайда ғана балалар биосфера туралы адамның өзі ажырамас бөлігі болып табылатын, өзін-өзі реттейтін, ашық жүйе ретінде саналы білімін, дүниетанымын қалыптастырады;әрі биологиялық бөлімді зерттеу барысында жалпы биологиялық, арнайы ғылыми және қолданбалы ұғымдарды неғұрлым толық және терең сіңіруде оқушылардың табиғат туралы жүйелі білімін қалыптастырудан тұратын білім беріледі.
Мысалы, орта мектепте цитология бөлімін оқығанда, төменгі сынып оқушыларының жасуша туралы алған білімдеріне, сондай-ақ диффузия, осмос, өткізгіштік және химиялық - тотығу, химиялық элементтер, органикалық және бейорганикалық заттар, ерігіштік және т.б.электрондардың ауысуы сияқты физикалық процестерге сүйенуге болады. Бұл оқушылардың жүйелік және шығармашылық ойлауын дамытуда пәнаралық байланыстардың рөлін, олардың ақыл-ой белсенділігін дамытуда - синтез арқылы талдау, білімді беру және талдау дағдыларын дамытуда үлкен роль атқарады.
Мысалы, Жасушаның химиялық құрамы тақырыбын оқып-үйрену кезінде жасуша неғұрлым күрделі жүйе ретінде олардың физика, химия туралы тірі және жансыз табиғаттың бірлігі туралы біліміне сүйенуге болады, содан кейін тірі адамның спецификалық, химиялық құрамы туралы түсінік беруге болады. Биологияны оқыту үдерісінде экологиялық, жыныстық, генетикалық, еңбек, эстетикалық, адамгершілік тәрбиесін жүзеге асыруда пәнаралық байланыстар орнату қажеттілігінде айтылған.
Мысалы, мектеп жасына дейінгі балалар дене шынықтыру, спорт, еңбек пайдалы екенін біледі және денсаулықты жақсартуға ықпал етеді. Бірақ олар мұны биология сабақтарында әр түрлі бұлшық ет топтарының, буындардың, байламдардың тұрақты жаттығулары, олардың функциялары мен координацияларын қарқынды дамытады, бұлшықет талшықтарының қоюлануына ықпал етеді деген дәлелді тұжырымдардан кейін ғана қабылдай бастайды; бұлшықет жұмысының жоғарылауы оттегінің, тотығу реакцияларының және энергияның бөлінуінің қажеттілігін жоғарылатады, демек, тыныс алу және жүрек-қан тамырлары жүйелері жаттығуды білдіреді.
Ең білікті адамдарда табандылық, ерік-жігер, мақсаттылық және т.б сияқты қасиеттер бар; Бұл, ең алдымен, әртүрлі пән мұғалімдерінің ынтымақтастығынан, сабаққа өзара қатысудан, пәнаралық байланысты ескере отырып, оқу материалын жоспарлаудан көрінеді. ШМО отырыстарында белгілі тақырыптарды сабақтас ғылымдар оқытушыларымен талқылауға және жоспарлауға болады. Сонымен, әртүрлі пәндер саласындағы студенттердің білімі мен қызығушылығына сүйене отырып, пәнаралық байланысты орнату арқылы мектеп оқушыларына білім беру, дамыту және тәрбиелеу мәселелерін кешенді түрде шешуге болады.
Пәнаралық байланысты қолданатын сабақтар келесідей болуы мүмкін:фрагментті - басқа пәндердің білімдерін тарта отырып, мазмұнның белгілі бір мәселелері ғана ашылғанда. Мысалы, тірек-қимыл аппараты тақырыбында сүйектердің буындарының типтері мен олардың құрылысын зерттегенде, механикалық жұмыс және физика курсынан үйкеліс күші туралы білім қолданылады;оның тақырыбын толық және терең зерттеу мақсатында сабақ бойына пәнаралық байланысты жүзеге асырады.
Сонымен, көру мүшесінің құрылымы тақырыбын оқып-үйрену кезінде сабақ барысында физикалық түсініктерге сүйену қажет: линзалар, фокус, фокустық қашықтық, аккомодация, сәуле жолы, сыну және т.б.;
теориялық және практикалық сұрақтар кезектесіп орын алатын екілік сабақтар, теориялық негіздеме практикалық техникалардан, қабілеттерден, дағдылардан бірден басталады.
Мысалы, Бұлшық ет жұмысы тақырыбын оқи отырып, динамикалық, статистикалық жұмыс, шаршау ұғымдарымен танысады, содан кейін олар жұмыстың қай түріне және неғұрлым тиімді екеніне іс жүзінде көз жеткізеді;синтезделген сабақтар немесе интеграцияланған, бірқатар оқу пәндерінің білімдері бүкіл сабақтың мазмұнын ашқанда органикалық түрде біріктірілген кезде, ал базалық білімді молайту сабақтың тек бірінші кезеңі бола алады. Мысалы, интеграцияланған сабақ Тыныс алу жүйесінің инфекциялық аурулары. Тыныс алу гигиенасы бүкіл сабақ бойында медицина, биология, химия, дене шынықтыру, экология туралы білімдер тоғысады.
1.3 Кіріктірілген сабақ пәнаралық байланысты жүзеге асыру құралы ретінде
Кіріктірілген сабақтар әдіснамасының болашағы зор деп саналады. Олардың арқасында оқушылардың санасында әлемнің объективті бейнесі қалыптасады, балалар алған білімдерін практикада белсенді қолдана бастайды, өйткені білім өзінің қолданбалы табиғатын оңай ашады. Ал мұғалім өзінің пәнін басқа ғылымдармен байланысын неғұрлым айқын сезіне отырып, жаңаша көреді.
Нәтижесінде, біз әлем біртұтас екенін, оның сансыз ішкі байланыстармен сіңгендігін, сондықтан көптеген басқа мәселелерге қол тигізбестен бір маңызды мәселені қозғауға болмайтынын барған сайын айқынырақ түсінеміз. Бұл жағдайларда салыстыру қажет және бұл интеграцияның негізі болып табылады.
Интеграция латын тілінен аударғанда кез-келген бөліктерді тұтастандыру дегенді білдіреді. Кіріктірілген сабақ - бұл белгілі бір тақырып бойынша әр түрлі пәндер саласындағы білімдердің жиынтығы, бірлестігі. Ең көп тарағандары интеграцияның бірінші және екінші деңгейлері.
Бірінші деңгей дегеніміз - оқу пәндерінің тұжырымдамалық және ақпараттық сферасын біріктіру. Ол кез-келген фактілерді және ақпаратты жақсы есте сақтау, қайталауды сүйемелдеу, сабаққа қосымша материал енгізу және т.б. мақсатында жүзеге асырылуы мүмкін.
Екінші деңгей материалды салыстырмалы-жалпылама зерттеудің міндеттерімен байланысты және мектеп оқушыларының құбылыстар мен заттарды салыстыру және қарама-қарсы қою қабілетінде көрінеді. Ал егер мұндай сабақты бір мұғалім өткізетін болса, онда дәл сол фактілер мен мәселелер талданатын екінші мұғалім - пән мұғалімінің жұптасқан сабағы болуы керек.
Мұнда педагогикалық әрекеттерді үйлестіру және түзету үшін мұғалімдер арасындағы сапарлар өте пайдалы. Мысалы, Оңтүстік теңіздерінің экологиялық мәселелері сабағы географпен, экологпен, химикпен бірлесіп дайындалады. Бұл мұғалімдер сабаққа шақырылады, содан кейін осы тақырыпты өз сабақтарында жалғастырады.
Оқушылардың өздері бірдей құбылыстар, оқиғалар туралы фактілерді, пайымдауды салыстыра бастағанда, біздің арамызда байланыс пен заңдылықтарды орнатқанда, бірлесіп дамыған білім дағдыларын қолдана бастағанда, оқушылардың белсенділігінде көрінетін үшінші интеграция деңгейі тереңдей көрінеді.
Дәл осы деңгей ең жоғары деңгей ретінде қабылдануы керек, өйткені кіріктірілген оқытудың мақсаты - балаларды әлемді тұтастай көруге және онда еркін жүзуге үйрету және осы кезеңде жұптасқан ойлауды қалыптастыру процесін бақылау қажет, ол оқушының ішкі қажеттілігіне айналған сәтті белгілеу керек.
Жұмыстың осындай нәтижесін қадағалау оның тиімділігі туралы қорытынды жасауға көмектеседі. [9, 13]
Сонымен, пәнаралық байланыстар идеясын жалғастыру және дамыту қажет.
Өйткені, біздің қоғам өмірдің жердегі ең жоғарғы құндылық ретіндегі маңыздылығын терең түсінетін биологиялық сауатты адамды оқыту мен тәрбиелеу жүйесін дамыту қажет; экологиялық көзқарасқа негізделген белгілі бір ойлауға ие; табиғатты қорғауды, өндірістің экологиялық мәдениетін, салауатты өмір салтын қамтамасыз ете алады; қазіргі биологиялық ғылымдардың - молекулалық биологияның, генетиканың, экологияның, гендік инженерияның, биофизиканың және т.б. даму бағыттары, идеялары, модельдері мен тұжырымдамаларын сіңіре алады.
Пәнаралық байланыстар көмегімен жаратылыстану білімінің әлеуметтік мәні ашылады. Мектеп оқушыларын жаратылыстану ғылымдарының гуманистік дүниетанымымен және практикалық құндылығымен таныстыруға мүмкіндік беріледі.
Қазіргі білім беру теориясы мен практикасында пәнаралық байланысты жүзеге асыру көпөлшемді көзқарасты, бұрын жинақталған идеялар мен практикалық шешімдерді синтездеуді және жалпылауды қажет етеді. Өкінішке орай, мектеп дамуының қазіргі кезеңіндегі пәнаралық байланыстардың бірыңғай жүйесі әлі жоқ деп айту керек.
Мұның бәрі тұтастай алғанда пәнаралық байланыстардың күрделі мәселесін және осы зерттеудің өзектілігін анықтайды, бұл мектеп оқушыларының идеялық дайындығын жетілдіру және дидактикалық жүйені іске асыру негізінде студенттердің қазіргі диалектикалық интегративті ойлауын дамыту талаптарымен байланысты.
1.4 Пәнаралық байланыстардың жіктелуі
Пәнаралық байланыстардың түрлері.
Оқу пәндерінің ауқымы бойынша келесі пәнаралық байланыстар ажыратылады:
а) ішкі цикл - бұл биологияның физика, химия, география, экология, өмір қауіпсіздігі сияқты пәндермен байланысы;
б) цикл аралығы - әдебиетпен, тарихпен, дене шынықтырумен, еңбекке баулумен, математикамен. Сабақтас ғылымдар мұғалімдері келіссөздер жүргізе алады және пәнаралық байланысты қолдана отырып, сабақ түрлерін жоспарлай алады.
Оқыту процесінің негізгі компоненттері бойынша (мазмұны, ұйымдастыру формалары, әдістері) пәнаралық байланыстарды мыналарға бөлуге болады:мазмұны және ақпараттық; ұйымдастырушылық-әдістемелік
Мазмұны мен ақпараттық байланыстары, өз кезегінде, ғылыми білімнің құрамына қарай:
а) фактілік (жалпы фактілердің байланыстары);
ә) тұжырымдамалық (ұғымдардың өзара байланысы);
в) теориялық (негізгі ережелерді, теориялар мен ілімдерді әзірлеу);
г) философиялық (категорияларды конкретизациялау және жалпылау және диалектика заңдары);
д) идеологиялық (ғылымның білім беру аспектілерін келісілген түрде ашу).
Биологияны оқыту процесінде пәнаралық байланысты жоспарлау және жүзеге асыру кезінде олардың әртүрлілігін ескеру қажет. Тұжырымдамалық пәнаралық байланысты жүйелі түрде жүзеге асыру өте маңызды, өйткені бұл биологиялық сабақтар мазмұнының құрылымын анықтайтын ұғымдар жүйесі. Тірі табиғатты ұйымдастыру деңгейлері туралы түсініктер химиямен, физикамен, математикамен, географиямен байланыстар орнатуды талап етеді; морфо-анатомиялық түсініктерді ашу үшін химиялық заттардың құрамы мен түрлері, олардың физикалық қасиеттері туралы білім қажет;
Физиологиялық түсініктер тірі организмдегі физикалық-химиялық процестер мен құбылыстар туралы білімді қажет етеді; биология мен ауыл шаруашылық практикасы, медицина, табиғатты қорғау, отбасылық өмір этикасы мен психологиясы курсының арасындағы қолданбалы байланыстар және т.б.
Мұғалім әр нақты жағдайда олардың хронологиялық түрлерін ескере отырып, пәнаралық байланыстар шеңберін анықтайды. Сондықтан келесі пәнаралық байланысты ажырата білу керек:
а) алдыңғы, мысалы, Өсімдіктер бөлімі түгелдей дерлік Жаратылыстану курсында алған білімге негізделген;
б) ілеспе - қатар оқылатын пәндер арасындағы байланыстар: биология - химия, география, физика және т.б. Мысалы, 8-сыныпта Балықтардың ішкі құрылысы тақырыбын оқып-үйрену кезінде тірі организмде пайда болатын тотығу реакциялары бірінші рет қарастырылады, сонымен бірге бұл тақырып химия курсында зерттеледі;
в) перспективалы - мысалы, Адам және оның денсаулығы бөлімінің көптеген тақырыптары этикалық және психологиялық, отбасылық өмір, әлеуметтану курстарымен байланысты.
Бұрынғы пәнаралық байланыстарды, сондай-ақ байланысты қалпына келтіргенде, ауызша оқыту әдістерін қолданған жөн.
Олар оқушылардың ақыл-ой белсенділігін арттырады, жаңадан алынған білімдердің мектеп оқушыларында бұрыннан бар білімдермен ішкі байланысын тез орнатуға ықпал етеді және белгіліден белгісізге өтуді қамтамасыз етеді.
Байланысты және перспективалы пәнаралық байланысты орнатқанда бақылау, диаграммалармен, суреттермен, кестелермен, карталармен, әртүрлі көрнекі құралдармен, құрылғылармен, құралдармен жұмыс жасау сияқты оқыту әдістерін қолданған жөн. Мысалы, клетканың құрылысын зерттей отырып, оқушылар Пияз эпидермис клеткаларындағы плазмолиз және деплазмолиз зертханалық жұмысын орындайды, микроскоппен, диаграммамен жұмыс жасайды және жасушаның эскизін жасайды.
Қолда бар білімдерге сүйене отырып, олар жасушада және құбылыстарда болып жатқан процестерді талдайды. Бұл оқушыларды зерттелетін затты белсенді тануға, бұрын алған білімдерін кеңейтуге, визуалды есте сақтауды, абстрактілі ойлауды дамытады.
Пәнаралық байланысты орната отырып, әр оқыту әдісінің артықшылықтарын жақсы біліп, оқу тақырыбына байланысты тиімді әдістерді таңдап алу қажет.
Пәнаралық байланысты уақытында орнату оқушыларды жаңа материал туралы ойлау үдерісіне қосады. Ол сабақтың тақырыбына жақсы еніп, маңызды жұмылдыру қызметін атқаруы керек. Бұрын алынған білімді еске түсіру белгіліден белгісізге жолды көрсетеді; мектеп оқушылары үшін бастапқы нүкте қалыптасады, одан жаңа биологиялық материалды білуге жол басталады.
Зерттелетін тақырыптың білім үшін, берілген және оған байланысты пәндер үшін маңыздылығының айқын көрінісі әрдайым оқушыларды қызықтырады, олардың зейінінің көбірек шоғырлануына және есте сақтау қабілетінің дамуына ықпал етеді. Оқыту әдісін таңдағанда, оқу материалының мазмұнының ерекшеліктерін және сыныптың дайындық деңгейін ескеру қажет.
Хронологиялық (оқу материалын зерттеу уақыты бойынша) сілтемелерден басқа келесі сілтемелерді ажыратуға болады:
туыстас пәндер мұғалімдері арасында келісілген жалпы оқыту әдістемесі, оқушылардың оқу қызметін дамытудың жалпы тәсілдері негізінде қалыптасатын жалпы пәндік дағдылар (білімдік, танымдық, бағалау, қолданбалы) бойынша;оқушылардың пәнаралық байланыстарды (репродуктивті, ізденушілік, шығармашылық) жүзеге асырудағы дәйекті іс-әрекетінің белгілі бір сипатын қамтамасыз ететін оқытудың жалпы әдістері мен тәсілдері туралы;оқытуды ұйымдастырудың жалпы формалары туралы (кешенді семинарлар, экскурсиялар, кіріктірілген сабақтар), онда кешенді пәнаралық байланыстар жүзеге асырылады, яғни. жалпы білім беру мақсатымен біріктірілген әр түрлі типтегі байланыстар;оқытуды пәнаралық байланыстар негізінде ұйымдастыру деңгейіне сәйкес - эпизодтық, жүйелік, бір жақты (биология-химия), екі жақты (биология - химия - биология), көпжақты (биология - физика - химия - география), жүйелік, биологияның басқа пәндермен байланысы жалпы биологиялық ұғымдар жүйесін қалыптастыруға, табиғатты қорғаудың, денсаулықты қорғаудың және т.б білім беру проблемаларын ашуға бағытталған әдістемелік жүйелерде жүзеге асырылғанда.
Пәнішілік және пәнаралық байланыстарға негізделген қайталанатын және жалпылау сабақтары ерекше идеологиялық маңызға ие. Мұндай сабақтардың әдістемесі әрдайым оқушылардың танымдық іс-әрекетін белсендіреді, сабақтас пәндерден алған білімдерін көрсетуге мүмкіндік береді.
Мысалы, Жер бетінде тіршіліктің пайда болуы тақырыбында өткен сабақты өткізген кезде оқушылар алдын-ала пән мұғалімдерімен байланысты пәндер бойынша есептер дайындайды, содан кейін биология сабағында бұл хабарламалар тыңдалады және қорытындыланады.
2 БӨЛІМ. БИОЛОГИЯДАН ПӘНАРАЛЫҚ БАЙЛАНЫСТЫ ЖОСПАРЛАУ ЖӘНЕ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ
Басқа пәндерден алынған білімнің мазмұнын, көлемін, уақытын және пайдалану тәсілдерін тек жоспарлау негізінде анықтауға болады. Бұл курстың әр білім беру тақырыбына арналған Пәнаралық байланыстар бөлімдеріндегі оқу бағдарламасында берілген ұсыныстарды, сондай-ақ сабақтас пәндердің оқу бағдарламалары мен оқулық материалдарын оқып үйренуді қажет етеді. Оқыту тәжірибесінде пәнаралық байланыстарды жоспарлаудың төрт негізгі әдісі бар - жүйелік, курстық жұмыс, тақырыптық, сабақ.
Жүйелік жоспарлау - график немесе жоспар түрінде - байланысты курстардың әртүрлі білім беру тақырыптары арасындағы негізгі байланыстарды ашатын, басқа пәндермен байланысы көп негізгі тақырыптарды көрсететін карталар.
Жүйелік график - бұл белгілі бір уақыт аралығында және пәнаралық байланысты ескере отырып, оқушылардың оқу іс-әрекетінің мазмұны мен көлемін бейнелейтін оқу процесінің моделі. Жүйелілік жоспарлауды бас мұғалім немесе әдістемелік немесе пәндік комиссия төрағасы белгілі цикл, пәндер тобы бойынша жүзеге асырады.
Жүйелік жоспарлау оқу пәндерінің цикліндегі пәнаралық байланыстардың жалпы контурын ұсынады, бірақ оқушылардың белсенді танымдық әрекеттерін жеткілікті түрде ұйымдастыра алмайды.
Пәнаралық байланыстарды жүзеге асыруда оқытуды ұйымдастыру әдістері мен формаларын жоспарлау қажет. Бұған басқа жоспарлау әдістері ықпал етеді.
Пәнді жоспарлау. Оқу курсы аясында пәнаралық байланысты жоспарлауды мұғалім немесе әдіскер жүзеге асыра алады. Сонымен қатар, тақырып аралық байланыстарды талдауда әртүрлі тәсілдер болуы мүмкін. Пәнаралық байланыстарды пәнішілік байланыстармен қатар қолданған жөн.
Пән жоспарының болуы оқытушыға әрбір келесі академиялық тақырыпқа қажетті байланысты курстардың мазмұнын алдын-ала зерттеуге, оқушыларға басқа пәндерден базалық білімді қайталау үшін үй тапсырмаларын уақытында беруге мүмкіндік береді.
Курстық жоспарды қолданған кезде басқа пән мұғалімдерінің сабақтарына консультациялар мен сапарларды алдын-ала жоспарлауға, әр академиялық тақырып бойынша пәнаралық байланыстар бойынша қажетті әдістемелік әдебиеттерді таңдауға болады.
Проблемалық тәсілдің вариациясы жетекші ғылыми тұжырымдамаларды дамыту мақсатында пәнаралық байланыстарды жоспарлау болып табылады.
Осындай жоспарлау кезінде мұғалім негізінен тұжырымдамалық пәнаралық байланысты орнатуды басшылыққа алады. Бірақ мұндай жұмыс көмекші сипатта болуы керек.
Оқыту үдерісіндегі пәндік байланыстардың әр алуан түрін ұмытпау керек, олар жиынтықта ғана әлемге көзқарастардың тұтас жүйесінің қалыптасуын қамтамасыз етеді. Сондықтан оқу курсын оқығанда пәнаралық қатынастарды жоспарлаудың әртүрлі тәсілдерін біріктіру маңызды.
Пәнді жоспарлау негізінде пәнаралық байланысты тақырыптық жоспарлауды, әсіресе түйіндік тәрбиелік мақсаттарда жүзеге асыру қажет.
Тақырыптық жоспарлау. Бұл жоспар сабақтардың оқу материалының логикалық құрылымын, басқа курстардан алынған базалық білімдер мен болашағы бар байланыстарды көрсетуі керек.
Тақырыптық жоспар құра отырып, мұғалім жеке сабақтарда басқа курстардан белгілі бір тапсырмаларды не үшін, қандай танымдық мақсатта қолдану керек екенін анық көреді: кейбір жағдайларда жаңа ұғымдарды енгізу үшін қолдау жасалады,басқаларында зерттелетін құбылыстардағы себеп-салдарлық қатынастар түсіндіріледі, басқаларында жалпы идеялар нақтыланған немесе тұжырымдар, жаңа теориялық тұжырымдар және т.б.
Пәнаралық байланыстарды пайдаланудың танымдық мақсаттарына байланысты оларды жүзеге асырудың әдістері мен тәсілдері таңдалады, студенттерге арналған сұрақтар мен тапсырмалар тұжырымдалады. Мұндай жоспарлау пәнаралық байланыстардың алуан түрлілігін ескереді және академиялық тақырыпты оқу барысында оқушылардың танымдық белсенділігін арттырудың негізгі бағыттарын бөліп көрсетуге мүмкіндік береді.
Пәнаралық байланыстарды жүзеге асыруда оқу-танымдық іс-әрекеттерін тиімді ұйымдастыру үшін олардың тақырыбын әр сабақта жоспарлау тиімді.
Сабақты жоспарлау. Оқу процесінде пәнаралық байланысты қолданудың нақтылануы осы жоспарлаудың көмегімен жүзеге асырылады. Сабақ жоспары - оқу материалын жаңа немесе консолидациялауға басқа курстардан алынған білім сабақтың қашан, қай кезеңде, қалай кіретінін көрсетеді.
Пәнаралық байланысы бар жалпылама сабақты мұқият ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz