Геодезиялық жұмыстың құнының есебі
Мазмұны
Кіріспе 6
1 Жалпы мәліметтер 7
1.1 Физика-географиялық жағдайлар 8
1.2 Климат 10
1.3 Гидрографиалық желі 11
1.4 Геологиялық құрылымы 12
1.5 Гидрогеологиялық шарттары 13
1.6 Аумақтың сейсмикасы 14
1.7 Топырақтың геологиялық мінездемесі 14
2 Гидротехникалық құрылыстарды салудағы инженерлік-геодезиялық 21
жұмыстар
2.1 Гидротехникалық құрылыстағы негізгі түсініктер 21
2.2 Гидротехникалық құрылыстағы қадалау жұмыстары 22
2.3 Жер бетін көтеру (биіктету), плотина салу кездеріндегі 25
геодезиялық жұмыстар
2.4 Салынатын бөгеттердің (плотина) жобалық нобайын жер бетінде 25
түсіру
2.5 Қалыптарды орналастыруда жəне бетон құюдағы пландық жəне биіктік 26
шамаларын қадалау
2.6 Құралдың құрылғылары және пайдалануы 28
2.7 Құралдың техникалық сипаттамалары 30
3 Гидротехникалық құрылыстарды тұрғызу кезінде геодезиялық жаңа 31
технологиялар
3.1 Су электр станциялары мен атом станцияларының техногендік 31
полигондары
3.2 Гидротехникалық құрылыстардың техногендік полигондарына жоғары 37
дәлдікті спутниктік бақылау
3.3 GPS өлшеу деректерін өңдеу 38
4 Экономикалық бөлімі 42
4.1 Ұйымдастыру және жоспарлау 42
4.2 Жобалау және смета 43
4.3 Геодезиялық жұмыстың құнының есебі 46
5 Қауіпсіздік техникасы және қоршаған ортаны қорғау 51
5.1 Қауіпсіз жұмыс істеу үшін жалпы талаптар 51
5.2 Жеке қауіпсіздік негізгі ережелері 54
5.3 Геодезиялық аспаптар сынақтары 55
5.4 Геодезиялық аспаптармен айналысу 58
5.5 Қауіпсіздік анықтамалықтардан статикалық зондтау орнату 61
5.6 Өрт қауіпсіздігі 62
Қорытынды 65
Қолданылған әдебиеттер тізімі 66
Кіріспе
Бұл жұмыстың өзектілігі, зерттеулерінде қолданылғандай, жоғарғы
дәлдіктегі топографо-геодезиялық аппараттар және құрылғылар, жоғарғы
өндірістік тиімділікті жүзеге асырады.
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері жоғары дәлдіктегі жұмыстарды жүргізуге,
кең пішінді геодезиялық, спутниктік бақылаулар жүргізіп, олардың пішіні мен
сыртқы тартылыс өрісін сенімді түрде анықтады.
Практикалық маңыздылығы:
- топографиялық - геодезиялық мәліметтерді компьютерлік әдіспен
өңдеу;
- геодезиялық жұмыстардың дәлдігін есептеу әдістерін нормативті және
жобалық құжаттар негізінде жасау;
Теориялық және әдіснамалық негізігі орындау дипломдық тапсырмалар
негізделгендей ғылыми және техникалық әдебиеттерді, нормативтік
құжаттарды, нәтижелерді геодезиялық жұмыстармен талдау. Қойылған
міндеттерді шешу үшін кеңінен пайдаланылады:
- өлшеу қателігінің теориясы
- геодезиялық өлшемдерді математикалық өңдеу теориясы;
- математикалық модельдеу әдістері.
Жұмыстың жаңалығы мыналар: GPS жабдықтарын қолдану арқылы өлшеуді
тәуліктің кез келген уақытында, кез-келген ауа-райында жүргізуге болады;
бұл жағдайда толық цифрлық технологиялар қолданылады, ал құрылғылар
автоматты режимде жұмыс істейді; уақыт бойынша алдын-ала белгіленген сәтте
бақылау жүргізу нәтижесінде барлық үш координаталар бір уақытта анықталады.
Дипломдық жұмыс жазудың практикалық базасы гидротехникалық құрылыстарды
тұрғызу кезінде геодезиялық әдістерді жаңарту жұмыстарын зерттеу
Дипломның тәжірибелік негізі: автордың АтМГУ полигонында өнеркәсіптік
тәжірибие өту кезінде алынған нәтижелер.
Дипломдық жұмыс жазу кезінде пайдалану үшін ұсынылатын СПДС мен ЕСКД
стандарттық нұсқаулықтарға сәйкес қолданылды.
1 Жалпы мәліметтер
1.1 Физика-географиялық жағдайлар
Атырау облысы солтүстікте Орал облысымен, батыста – Астрахань
облысымен, оңтүстікте – Манғышлақ облысымен шектеседі [1], ал оңтүстік
және оңтүстік-шығыста Каспий теңізімен шайылады. Жалпы аймақ көлемі – 118,6
мың км (cурет 1).
1 cурет Атырау обласының шолу картасы
Атырау обласы Каспий маңы ойпатында, Каспий теңізінен солтүстік пен
шығысқа қарай Еділ өзенінің солтүстік-шығыс сағасымен оңтүстік-
шығысында Үстірт платосы ортасында орналасқан. Жер үсті жазық, сотүстікке
қарай төбешіктер (Индерде) бар. Климаты қатты континентальды, құрғақ, жазы
ыстық, қысы қоңырсалқын. Облысқа қарасты Каспий теңізінің бөлігі 50 м
терең. Жағалау сызығы көп жырымдалмаған, жағалық аралдар мен құмды
шығанақтар кездеседі. Каспий теңізінің солтүстік жағалау бойында батпақты
қамыс алқап созылып жатыр, ал Жайық пен Ембі өзен алқабында- шағын
тоғайлар. Орман мен тоғайлар облыс аймағының 1% алады. Жабайы аңдар көптеп
сақталған: жыртқыштар (қасқыр,түлкі-қарсақ), кеміргештер (саршұнақ,
қосаяқ, қоян-орқоян), толай , тұяқтылар (қабан, сайғақ) ,құстар (дуадақ,
безгелдек).
Каспий маңы ойпаты. Каспий маңы ойпатын солтүстігінде Жалпы Сырт,
батысында – Еділ маңы төбешігі мен Ерегене, шығысында - Орал алды үстірті
және Үстірт қоршап тұр. Ойпаттың аумағы – 200мың км. жуық. Биіктігі теңіз
деңгейінен 149 м жоғары, ойпаттың оңтүстік бөлігінің мұхит деңгейінен
төмендігі 28м. Каспий маңы ойпаты беті тегіс, теңізге қарай иілген
жайылма, арасында төбешіктер - Индер таулары, Үлке Боғда бар.
Каспий маңы ойпатын Жайық, Еділ, Терек, Құма және басқа өзендері
кесіп өтеді. Шағын өзендер (Үлкен және Кіші Өзен,Ойыл, Сағыз) жазда құрғап,
бірнеше шұңқыр болып, тасқын көлдерге айналады – Қамыс-Самарский көлдері,
Сарпинский көлдері. Тұзды көлдер көптеген – Басқұншақ, Эльтон және
басқалар.
Геоморфология. Зерттелген кеңістіктің геоморфологиялық кескіні оның
геологиялық жетілу тарихымен тығыз байланысты және аккумулятивиік теңіз
терраса сериясымен анықталады. Оның сипаттамасы төменде көрсетілген.
Қазіргі аккумлятивтік теңіздік терраса бұл кеңістікте жақын
уақытта-біздің ғасырымыздың 30-шы жылдары, Каспий теңізінің акваториясынан
босатылып, қамти бастаған. Шамалы теңізге қарай иілген жалпқ тегістік.
Ботақан кен орнының оңтүстік –батыс және батысында жайылған. Аймақтың
абсолюттік белгісі минус 25,5м.-ден минус 27,6 м. мағынасында. Каспий
теңіз жағынан келетін желқума құбылыстар әрекетінің аймағында.
1.2 Климат
Климаты құрғақ, континентальды. Қаңтар айының орташа температурасы
солтүстікте -14, жағалауда -8, шілдеде +22, +23. Жуын-шашын 200-150мм
оңтүстік-шығыста, 350мм солтүстік-батыста; буланғыштық – 1000мм
шамасында. Жиі аңызақ жел болады. Ауа температурасы Каспий теңізі
аймағында ауытқымалы. Қыста солүстікте және оңтүстікте орта айлық ауа
температурасының айырмашылығы 15-17 С. Орта Каспий шығыс жағалауы осы
уақытта батысқа қарағанда суықтау. Теңіздің солтүстік бөлігі
континентальды бірқалыпты климат алқабында орналасқан, батыс жағалауы -
бірқалыпты жылы, оңтүстік батыс - құрғақ субтропик, шығыс - шөлді. Күз
мезгілі барлық теңіз бетінде көктемнен жылы. Аяз қазан айында басталып,
сәуір айынң басына дейін болады, негізде Солтүстік Каспийде.
Қыста Солтүстік Каспий ауа температурасы аязды. Ең суық айларында
ауаның орта айлық температурасы -1С Чечень аралында, -8 -10 С теңіздің
солтүстік – шығыс бөлігінде. Көктемде ауа температурасы тез қызады, орташа
айлық температура 16-18 С. Жазда барлық жерде 22-26 С, ең жоғары 35-40 С.
Орта Каспийде қыс Солтүстікке қарағанда жұмсақ. Ауаның орташа айлық
температурасы қыста -3 С солтүстік –шығыста, 3-4 С соңтүстік-батыста.
Жел режимі теңіздің барлық бөлігінде бірдей емес. Әртүрлі жел
режиміндегі облыстар арасындағы шартты шектік деп Чечень аралынан Форт-
Шевченкоға баратын сызықты айтуға болады.
Жазда солтүстік Каспийде солтүстік, солтүстік-шығыс және шығыс желі
басым, ал салқын мезгілде – солтүстік, солтүстік-батыс. Желдің орташа
жылдамдығы жыл бойына 3-7 мс. Қатты желдер қазан айынан сәуір айына
дейін болады.
Солтүстік Каспийде ашық теңізде және батыс жағалауында жылдың барлық
мезгілінде жел солүстіктен соғады. Желдің орташа жылдамдығы 5-8 мс.
Желдің қайталануы 5-тен 20% -дейін ауытқиды, теңіз дауылы-5-15 %
Оңтүстік Каспийде жыл бойына солтүстік жел соғады. Желдің орташа
жылдамдығы 5мс аспайды. Штильдің қайталануы 6-дан 18% дейін, теңіз
дауылының қайталануы 5%.
Каспий жағалауында самал жел байқалады, олар мамыр-қыркүйек айларында,
ал оңтүстік жағалауында – жыл бойы болады. Теңіз самалы ауа ылғалдығын
көтеріп, ауа температурасын төмен түсіреді.
Жалпы, желдің жылдамдығы теңіз бойына қысқа қарғанда жазда тез. Бұл
Апшерон түбегіне қатысты емес, онда желдің жылдамдығы ең биік мәнінде
шілде-тамыз ( 40мс) айларында болады. Ең тыныш аудандар таумен қоршалған
аудандар – Иран және Дағыстан жағалаулары. Бұл аудандарда жылдың салқын
мезгілдерінде таудан қатты жел – фен соғады. Ол жылы әрі құрғақ жел,
жағалауға сулардың ағуын туғызады.
Мұндай ауа райының сипаттамасы деректері бойынша ауданның жекелеген
өлшемдер бойынша жұмыстарды кестелер 1-13 метеостанции [1] келтіріледі.
Кесте 1
Орташа айлық және жылдық t˚ ауа, ˚С
Ауаның орташа айлық және жылдық t˚, ˚С
I II III IV
Абсолютная max.
I
I II III IV
I
Тұрақты қар Орташа бойлы Максималды биіктікМаксималды биіктік
жамылғысының қыста, см қыста,см қыста,см
қалыптасуының және
жойылуының орташа
күні
10XII – 4III 10 33 0,3
Кесте 7
Тұманның орташа ұзақтығы, сағат
I
I
I
Аудан бойынша НормативтікмұзтайғақтықтыңНормати втік
мұзтайғақтық қалыңдығы қайталай отырып мұзтайғақтықтың қалыңдығы
5 жылда 1 рет, мм қайталай отырып
10 жылда 1 рет, мм
II 5 10
Кесте 11
Желдің орташа айлық және жылдық жылдамдығы, мс
I II
III 1 рет 5 жылда 1 рет 10 жылда 1 рет 15 жылда
45(27) 50(29) 55(30)
Климаттық аудан құрылыс үшін – IV г.
Жол - климаттық аймағы - V.
Атырау метеостанциясы бойынша жел өрнегі қосымшада келтірілген.
Зерттелген аумақ 60 жыл бойы күшті техногендік әсерге ие болғандықтан,
оның ішіндегі топырақ пен өсімдік жамылғысы толығымен жойылды. Ерекше
жағдай-қамыс қамысының аз қуатты перделері байқалатын ең төмен, сулы-
батпақты учаскелер.
Жоғарыда айтылған мән-жайларға байланысты зерттелген аумақ шегінде
жануарлар дүниесінің қандай да бір таралымы табылған жоқ [1].
1.3 Гидрографиалық желі
Қазақстанның ең ірі су артериясы - Орал өзені 2,2 км. ағып өтеді,
аллювиалды шөгінділердің қалың қабатымен толтырылған, жартылай ашық, жұмыс
істейтін, ал жартылай көмілген, Дельта каналдарының, жеңдердің, ериктердің
және ескі арналардың көп мөлшерімен сипатталатын өзінің сағалық, Дельта
бөлігімен сипатталады. Жылдың құрғақ уақытында жұмыс істейтін Дельта
арналары, әдетте, кебеді немесе суару-суландыру каналдары ретінде
пайдаланылады немесе пайдаланылады; Жайық өзеніндегі көктемгі су тасқыны
кезінде олар әдетте сумен толтырылады; толтыру дәрежесі осы кезеңдегі су
тасқынының қарқындылығына байланысты. Осындай әрекет етуші ағындардың бірі,
Перетаска тармағы жұмыс учаскесінен оңтүстікке қарай 1300 метр қашықтықта
орналасқан; ол суландыру - суландыру жүйесі ретінде және өзен суы
объектілерге түсетін арналарды қоректендіретін көз ретінде пайдаланылады
[2].
1.4 Геологиялық құрылымы
Зерттелген аумақтың геологиялық құрылымы өте күрделі. 20 м тереңдікке
дейінгі геологиялық-литологиялық қима, сипаттамасы төменде келтірілген,
литификацияланбаған шөгінділердің екі стратиграфиялық-генетикалық кешенімен
берілген [1].
Бірінші кешен. Теңіз генезисінің (mq4nk) новокаспийлік (голоцендік)
жасындағы литификацияланбаған шөгінділер. Барлық жерде таралған және барлық
бұрғыланған ұңғымалармен ашылған. Ұсынылған: құмды құмдақ, жеңіл шаңды саз
және жеңіл құмды саздауыт.
* Құмтас құмтас (ИГЭ-1) , сұр, қою сұр, қара түске дейін, саз қабаттары
бар, cardium edule бүтін және сынған қабықтары қосылған. Топырақ орташа
тұзданғанға дейін аздап тұздалған, құрамында карбонаттар, аз мөлшерде гипс
және органикалық заттар бар. Топырақ сумен қаныққан, пластикалық
консистенциясы. Кеніштің жоғарғы горизонттарында, кейбір жағдайларда, мұнай
өнімдерімен ластану байқалады.
* Балшық жеңіл шаңды (ИГЭ-2), қоңыр-қоңыр түсті, құм қабаттары бар,
cardium edule бүтін және сынған қабықтары бар. Топырақ орташа тұзданғанға
дейін аздап тұздалған, құрамында карбонаттар, аз мөлшерде гипс және
органикалық заттар бар. Топырақ сумен қаныққан, жартылай қатты
консистенциясы бар.
* Саздауыт жеңіл құмтас (ИГЭ-3) сұр, қоңыр, қоңыр-қоңыр түсті, көптеген
жұқа құм қабаттары бар. Топырақ орташа тұзданғанға дейін аздап тұздалған,
құрамында карбонаттар, аз мөлшерде гипс және органикалық заттар бар.
Топырақ сумен қаныққан, жұмсақ пластикалық консистенциясы бар.
Екінші кешен. Теңіз генезисінің (mQ3hv) Хвалынский (жоғарғы плейстоцен)
жасындағы тазартылмаған шөгінділер. Барлық жерде таралған және барлық
бұрғыланған ұңғымалармен ашылған. Ұсынылған: құмды құмдақ, ауыр саз және
ауыр құмды саздауыт.
* Құмды құмтас (ИГЭ-4) , қоңыр, сұрғылт-қоңыр түсті, қабаттары мен
жекелеген төмен қуатты саздақ линзалары бар, Didacna proetogonoides
қабықтары мен сынған қабықтары бар. Топырақ орташа тұзданғанға дейін аздап
тұздалған, құрамында карбонаттар бар, аз мөлшерде гипс бар, органикалық
заттар жоқ. Топырақ сумен қаныққан, пластикалық консистенциясы.
* Ауыр саз (ИГЭ-5) қоңыр-қоңыр, шоколад, түсті, құм қабаттары, тұтас
және сынған Didacna proetogonoides қабығы бар. Топырақ сумен қаныққан,
жартылай қатты консистенциялы, орташа тұздалған, құрамында карбонаттар мен
гипс бар.
Құмтас ауыр құмтас (ИГЭ-6) сұр-қоңыр түсті, қабаттары мен жеке қуаты аз
құмдақ линзалары, Didacna proetogonoides қабықтары бар. Топырақ сумен
қаныққан, тығыз консистенциялы, орташа тұзды, құрамында карбонаттар мен
гипс бар.
1.5 Гидрогеологиялық шарттары
Инженерлік-геологиялық барлау жұмыстарын жүргізу барысында бұрғыланған
барлық ұңғымалар құмды саздың қалыңдығымен шектелген жер асты суларының
көкжиегін анықтады. (ИГЭ-4). 2007 жылғы наурыздағы жағдай бойынша жер асты
суларының деңгейі 0,2 м-ден 0,6 м-ге дейінгі тереңдікте тіркелді. Сулы
қабатты қоректендірудің табиғи көзі - жауын-шашын. Келесі онжылдықтарда
зерттелетін аймақ ішіндегі сулы қабаттың негізгі қуат көзі болып оның
жасанды су басуы болып табылады, бұл адамның көпжылдық жұмысымен және оның
инфрақұрылымымен байланысты интенсивті инженерлік-шаруашылық қызметінен
туындайды.Территорияны жасанды су басудың пайдасына зерттелетін аумақтағы
жер асты суларының минералдануы геологиялық ортаға антропогендік әсерден
тыс аймақтарға қарағанда әлдеқайда төмен болуы, мұнда жер асты сулары,
әдетте, тұзды топтарға жатады, тұздылығы 50 г л-ден жоғары (13 кестені
қараңыз).
Кесте 13
Жер асты суларын химиялық талдауы мынадай нәтижелер көрсетті:
№ Бірлік Мазмұны
п.п. Ингредиенттер атауы өлшем
Мазмұны Нормативтік
мағынасы
1 Құрғақ қалдық гл 7,2 - 7,36 7,28
2 Анионы
2.1 Карбонат-ион СО3- - гл жоқ жоқ
2.2 Гидрокарбонат-ион HCO3- гл 1,3176-1,4640 1,3908
2.3 Хлор-ион СI- гл 7,9443-8,2314 8,08785
2.4 Сульфат-ион SO4- - гл 3,4895-4,0821 3,7858
Кесте 13 жалғасы
3 Катионы
3.1 Кальций-ион Са+ + гл 1,4829 1,4829
3.2 Магний -ион Mg+ + гл 1,9276 1,9276
3.3 Натрий –ион (Na+) + калий
–ион (К+),по разности гл 1,9861 1,9861
4 Нитрат-ион NO3- мгл жоқ жоқ
5 Гумус мгл жоқ жоқ
6 Барлығы темір мгл жоқ жоқ
7 Жалпы қаттылық, мэкв мгл 232,00-246,00 239,00
8 Үлес салмағы мгл 1,012-1,015 1,0135
9 РН (сутегі иондарының
концентрациясы) 7,2 - 7,36 7,28
Жер асты сулары жоғары тұзды сулар тобына жатады. Тұздардың жалпы мөлшері
бойынша жер асты сулары W4 маркалы бетонға агрессивтіліктің орташа
деңгейіне ие.
1.6 Аумақтың сейсмикасы
ҚР БҒМ Сейсмология институты әзірлеген Солтүстік Еуразияның жалпы
сейсмикалық аудандастыру картасына (ОСР – 97, карта-С) және Атырау
облысының сейсмикалық аудандастыру картасына сәйкес зерттелген
сейсмикалықтың жергілікті топырақ жағдайларын ескере отырып, MSK-64
сейсмикалық шкаласы бойынша 5 баллға дейін анықталады [1].
1.7 Топырақтың геологиялық мінездемесі
Жоғарыда сипатталған шөгінділердің стратиграфиялық-генетикалық
кешендерін біз топырақтың 6 литологиялық-фациялық тобына бөлдік (инженерлік-
геологиялық элементтер – ИГЭ), олардың кеңістікте және уақытта таралуы
геологиялық-литологиялық қималарда көрсетілген.
Төменде бөлінген инженерлік-геологиялық элементтердің (ИГЭ)
әрқайсысының егжей-тегжейлі сипаттамасы келтірілген.
Әзірлеу бойынша топырақ тобы ҚНжЕ 4.02-91;4.05-91 талаптарына сәйкес
беріледі;
ИГЭ-1 құмды құмдақ.
Гранулометриялық құрамды талдау деректері (нормативтік):
Құм – 72,77%;
Шаң – 18,37%;
Балшық-8,86%.
Тығыздықтың нормативтік мәндері:
Топырақ бөлшектері-2,69 тм3;
Құрғақ топырақ - 1,56 тм3;
Табиғи қосымша топырақ-1,94 тм3.
Табиғи қосынды топырақ тығыздығының есептік мәндері:
Сенімділік ықтималдығы 0,85-1,92 тм3;
Сенімділік ықтималдығы 0,95-1,90 тм3;
Сумен қаныққан топырақ (Sr=0,90), оның пластикалық консистенциясы
(JL=0,70);
Табиғи ылғалдылықтың нормативтік мәні-0,24.
Кеуектілік коэффициенті (нормативтік) – 0,73.
Пуассон коэффициенті-0,30.
Пластикалық қасиеттер (Аттерберг тесті) кірістілік шегінің нормативтік
мәні - 0,26; илемдеу шегі - 0,20; икемділік саны - 0,06.
Су қаныққан топырақтың жалпы деформациясының нормативтік модулі-70 кгс
см2 (7,0 мПа).
Тығыздау коэффициенті - 0,017 см2 кгс.
"Су қаныққан үлгінің баяу шоғырландырылған ығысуы" сынағы арқылы
алынған беріктік сипаттамаларының нормативтік мәндері:
Ішкі үйкеліс бұрышы-22.;
Меншікті ілінісу-0,10 кгс см2 (10,0 кПа).
Сенімділік ықтималдығы 0,85 кезіндегі беріктік сипаттамаларының есептік
мәндері:
Ішкі үйкеліс бұрышы-20.;
Меншікті ілінісу-0,08 кгс см2 (8,0 кПа).
Сенімділік ықтималдығы 0,95 кезіндегі беріктік сипаттамаларының есептік
мәндері:
Ішкі үйкеліс бұрышы-19.;
Меншікті ілінісу-0,06 кгссм2 (6,0 кПа);
Оңай еритін тұздардың мөлшері-0,15% -0,62%. Тұздану дәрежесі орташа.
Карбонаттар құрамы-5,61% -7,55%.
Гипс құрамы-0,33% -0,95%.
Органикалық заттардың (қарашіріктің) құрамы – 2,36% дейін.
Судың өлшеу әсерін (ɣsв) ескере отырып, топырақтың үлес салмағы 9,8
кНм3 құрайды.
Сүзу коэффициенті-тәулігіне 0,86 м.
Құрғақ топырақтың табиғи еңісінің бұрышы -27 см, су астында -25 см.
Әзірлеу жөніндегі топырақ тобы-36а-тармақ.
ИГЭ-2 Жеңіл шаңды саздақ
Гранулометриялық құрамды талдау деректері (нормативтік):
Құм – 13,99%;
Шаң – 38,66%;
Балшық-47,36%.
Тығыздықтың нормативтік мәндері:
Топырақ бөлшектері-2,76 тм3;
Құрғақ топырақ - 1,64 тм3;
Табиғи қосымша топырақ-2,04 тм3.
Табиғи қосынды топырақ тығыздығының есептік мәндері:
Сенімділік ықтималдығы 0,85-2,02 тм3;
Сенімділік ықтималдығы 0,95-2,00 тм3;
Сумен қаныққан топырақ (Sr=0,98), оның консистенциясы жартылай қатты
(JL=0,20);
Табиғи ылғалдылықтың нормативтік мәні-0,24.
Кеуектілік коэффициенті (нормативтік) – 0,69.
Пуассон коэффициенті-0,42.
Пластикалық қасиеттер (Аттерберг тесті) кірістілік шегінің нормативтік
мәні - 0,40; жаю шегі - 0,21; икемділік саны - 0,19.
Су қаныққан топырақтың жалпы деформациясының нормативтік модулі-31,3
кгс см2 (3,13 мПа).
Тығыздау коэффициенті - 0,022 см2 кгс.
"Су қаныққан үлгінің баяу шоғырландырылған ығысуы" сынағы арқылы
алынған беріктік сипаттамаларының нормативтік мәндері:
Ішкі үйкеліс бұрышы-24 С 45;
Меншікті ілінісу-0,25 кгс см2 (25,0 кПа).
Сенімділік ықтималдығы 0,85 кезіндегі беріктік сипаттамаларының есептік
мәндері:
Ішкі үйкеліс бұрышы-22 с 20;
Меншікті ілінісу-0,21 кгс см2 (21,0 кПа).
Сенімділік ықтималдығы 0,95 кезіндегі беріктік сипаттамаларының есептік
мәндері:
Ішкі үйкеліс бұрышы-21 ис 26;
Меншікті ілінісу-0,16 кгс см2 (16,0 кПа).
Оңай еритін тұздардың мөлшері-0,68% -1,0%. Тұздану дәрежесі орташа.
Карбонаттар құрамы-20,76% -23,51%.
Гипс мөлшері-0,11% дейін.
Органикалық заттардың (қарашіріктің) құрамы – 1,58% дейін.
Судың өлшеу әсерін (ɣsв) ескере отырып, топырақтың үлес салмағы 10,4
кНм3 құрайды.
Әзірлеу бойынша топырақ тобы-8Г тармағы
ИГЭ - 3 саздақ жеңіл құмтас
Гранулометриялық құрамды талдау деректері (нормативтік):
Құм-56,60%;
Шаң – 21,90%;
Балшық-21,50%.
Тығыздықтың нормативтік мәндері:
Топырақ бөлшектері-2,73 тм3;
Құрғақ топырақ-1,62 тм3;
Табиғи қосымша топырақ-1,98 т м3.
Табиғи қосынды топырақ тығыздығының есептік мәндері:
Сенімділік ықтималдығы 0,85-1,96 тм3;
Сенімді ықтималдық кезінде 0,95-1,94 тм3;
Сумен қаныққан топырақ (Sr=0,91); оның консистенциясы жұмсақ
пластикалық (JL=0,61).
Табиғи ылғалдылықтың нормативтік мәні-0,23.
Кеуектілік коэффициенті (нормативтік) – 0,69.
Пластикалық қасиеттері (Аттерберг тесті) нормативті мәнмен сипатталады:
аққыштық шегі-0,27;
жаю шегі-0,16;
икемділік саны-0,11.
Су қаныққан топырақтың жалпы деформациясының нормативтік модулі 29,8
кгс см2 (2,98 мПа) құрайды. Тығыздау коэффициенті - 0,028 см2 кгс.
"Су қаныққан үлгінің баяу шоғырландырылған ығысуы" сынағы арқылы
алынған беріктік сипаттамаларының нормативтік мәндері:
Ішкі үйкеліс бұрышы-28.;
Меншікті ілінісу-0,20 кгс см2 (20 кПа).
Сенімділік ықтималдығы 0,85 кезіндегі беріктік сипаттамаларының есептік
мәндері:
Ішкі үйкеліс бұрышы-25 бар 45';
Меншікті ілінісу-0,16 кгс см2 (16,0 кПа).
Сенімділік ықтималдығы 0,95 кезіндегі беріктік сипаттамаларының есептік
мәндері:
Ішкі үйкеліс бұрышы-24 бар 30';
Меншікті ілінісу-0,13 кгс см2 (13,0 кПа).
Оңай еритін тұздардың құрамы 0,08% -1,56%.
Тұздану дәрежесі орташа.
Карбонаттар құрамы 6,90% -22,65%.
Гипс мөлшері 0,25% дейін.
Органикалық заттардың (қарашіріктің) құрамы – 3,62% дейін.
Судың салмақтық әсерін ескере отырып, топырақтың үлес салмағы
10,2 кН м3 құрайды.
Пуассон коэффициенті-0,35.
Игеру бойынша топырақ тобы-35В тармақ
ИГЭ-4 құмды құмдақ
Гранулометриялық құрамды талдау деректері (нормативтік):
Құм-53,70%;
Шаң – 31,14%;
Балшық-15,16%.
Тығыздықтың нормативтік мәндері:
Топырақ бөлшектері-2,69 тм3;
Құрғақ топырақ - 1,68 тм3;
Табиғи қосымша топырақ-2,02 тм3.
Табиғи қосынды топырақ тығыздығының есептік мәндері:
Сенімділік ықтималдығы 0,85-2,00 тм3;
Сенімділік ықтималдығы 0,95-1,98 тм3;
Сумен қаныққан топырақ (Sr=0,92), оның пластикалық консистенциясы
(JL=0,45);
Табиғи ылғалдылықтың нормативтік мәні-0,21.
Кеуектілік коэффициенті (нормативтік) – 0,61.
Пуассон коэффициенті-0,30.
Пластикалық қасиеттер (Аттерберг тесті) кірістілік шегінің нормативтік
мәні - 0,24; илемдеу шегі - 0,18; икемділік саны - 0,06.
Су қаныққан топырақтың жалпы деформациясының нормативтік модулі-87,2
кгс см2 (8,72 мПа).
Тығыздау коэффициенті - 0,013 см2 кгс.
"Су қаныққан үлгінің баяу шоғырландырылған ығысуы" сынағы арқылы
алынған беріктік сипаттамаларының нормативтік мәндері:
Ішкі үйкеліс бұрышы-35 ис 26;
Меншікті ілінісу - 0,08 кгс см2 (8,0 кПа).
Сенімділік ықтималдығы 0,85 кезіндегі беріктік сипаттамаларының есептік
мәндері:
Ішкі үйкеліс бұрышы - 32.;
Меншікті ілінісу-0,06 кгс см2 (6,0 кПа).
Сенімділік ықтималдығы 0,95 кезіндегі беріктік сипаттамаларының есептік
мәндері:
Ішкі үйкеліс бұрышы-31.;
Меншікті ілінісу-0,05 кгссм2 (5,0 кПа);
Оңай еритін тұздардың құрамы-1,06% -2,94%. Тұздану дәрежесі орташа.
Карбонаттар құрамы-8,65% -12,73%.
Гипс құрамы-0,32% -0,85%.
Органикалық заттардың (қарашіріктің) құрамы-жоқ
Судың өлшеу әсерін (ɣsв) ескере отырып, топырақтың үлес салмағы 10,5
кНм3 құрайды.
Сүзу коэффициенті-0,97 М тәул.
Әзірлеу жөніндегі топырақ тобы-36а-тармақ.
ИГЭ-5 ауыр саз.
Тығыздықтың нормативтік мәндері:
Топырақ бөлшектері-2,80 тм3;
Құрғақ топырақ - 1,40 тм3;
Табиғи қосымша топырақ-1,86 тм3.
Табиғи қосынды топырақ тығыздығының есептік мәндері:
Сенімділік ықтималдығы 0,85-1,84 тм3;
Сенімділік ықтималдығы 0,95-1,82 тм3;
Сумен қаныққан топырақ (Sr=0,93), оның консистенциясы жартылай қатты
(JL=0,22);
Табиғи ылғалдылықтың нормативтік мәні-0,23.
Кеуектілік коэффициенті (нормативтік) - 1,01.
Пуассон коэффициенті-0,42.
Пластикалық қасиеттер (Аттерберг тесті) кірістілік шегінің нормативтік
мәнімен сипатталады - 0,59 жаю шегі - 0,26; икемділік саны - 0,33.
Су қаныққан топырақтың жалпы деформациясының нормативтік модулі-35 кгс
см2 (3,5 мПа).
Тығыздау коэффициенті - 0,023 см2 кгс.
"Су қаныққан үлгінің баяу шоғырландырылған ығысуы" сынағы арқылы
алынған беріктік сипаттамаларының нормативтік мәндері:
Ішкі үйкеліс бұрышы-19.
Меншікті ілінісу-0,21 кгс см2 (21,0 кПа).
Сенімділік ықтималдығы 0,85 кезіндегі беріктік сипаттамаларының есептік
мәндері:
Ішкі үйкеліс бұрышы-17 с 27;
Меншікті ілінісу-0,18 кгс см2 (18,0 кПа).
Сенімділік ықтималдығы 0,95 кезіндегі беріктік сипаттамаларының есептік
мәндері:
Ішкі үйкеліс бұрышы-16с 50;
Меншікті ілінісу-0,14 кгссм2 (14,0 кПа)
Оңай еритін тұздардың мөлшері-1,73% -4,59%. Тұздану дәрежесі орташа.
Карбонаттар құрамы-2,16% -13,80%.
Гипс мөлшері-0,78% дейін.
Органикалық заттардың (қарашіріктің) құрамы-жоқ
Судың өлшеу әсерін (ɣsв) ескере отырып, топырақтың үлес салмағы 8,9
кНм3 құрайды.
Әзірлеу бойынша топырақ тобы-8Г тармағы
ИГЭ-6 ауыр құмды саздақ
Гранулометриялық құрамды талдау деректері (нормативтік):
Құм-46,98%;
Шаң – 29,93%;
Балшық-23,09%.
Тығыздықтың нормативтік мәндері:
Топырақ бөлшектері-2,73 тм3;
Құрғақ топырақ-1,62 тм3;
Табиғи қосымша топырақ-1,99 тм3.
Табиғи қосынды топырақ тығыздығының есептік мәндері:
Сенімділік ықтималдығы 0,85-1,97 тм3;
Сенімділік ықтималдығы 0,95 - 1,95 тм3.
Сумен қаныққан топырақ (Sr=0,92); оның консистенциясы созылмалы
(JL=0,35).
Табиғи ылғалдылықтың нормативтік мәні-0,23.
Кеуектілік коэффициенті (нормативтік) – 0,69.
Пластикалық қасиеттері (Аттерберг тесті) нормативті мәнмен сипатталады:
аққыштық шегі-0,32;
жаю шегі-0,19;
икемділік саны-0,13.
Су қаныққан топырақтың жалпы деформациясының нормативтік модулі 52
кгссм2 (5,2 мПа) құрайды. Тығыздау коэффициенті - 0,016 см2 кгс.
"Су қаныққан үлгінің баяу шоғырландырылған ығысуы" сынағы арқылы
алынған беріктік сипаттамаларының нормативтік мәндері:
Ішкі үйкеліс бұрышы-27 бар 41';
Меншікті ілінісу-0,33 кгс см2 (33 кПа).
Сенімділік ықтималдығы 0,85 кезіндегі беріктік сипаттамаларының есептік
мәндері:
Ішкі үйкеліс бұрышы-25 бар 30';
Меншікті ілінісу-0,27 кгс см2 (27,0 кПа).
Сенімділік ықтималдығы 0,95 кезіндегі беріктік сипаттамаларының есептік
мәндері:
Ішкі үйкеліс бұрышы-24 бар 20';
Меншікті ілінісу-0,22 кгс см2 (22,0 кПа).
Оңай еритін тұздардың құрамы 1,94% -3,23%.
Тұздану дәрежесі орташа.
Карбонаттар құрамы 4,96% -11,22%.
Гипстің мөлшері 7,49% дейін.
Органикалық заттардың (қарашіріктің) құрамы-жоқ
Судың салмақтық әсерін ескере отырып, топырақтың үлес салмағы
10,2 кН м3 құрайды.
Пуассон коэффициенті-0,35.
Игеру бойынша топырақ тобы - 35В тармақ [1].
2. Гидротехникалық құрылыстарды салудағы инженерлік -геодезиялық
жұмыстар
2.1 Гидротехникалық құрылыстағы негізгі түсініктер
Құрылыс өндірісінің технологиясы деп құрылыс монтаж жұмыстарының
(жер,бетон, темір бетон, жер асты жұмыстары, монтаждық) т.б. әрлеу
жұмыстарының нәтижесінде пайда болатын құрылыс объектілерінің орындалу
тәсілдерінің жиынтығын айтамыз.
Гидротехникалық құрылыстарды салудағы қазіргі заманғы құрылыс
технологияларына жоғарғы өнімді машиналармен механизмдер кеңінен қолданады:
ожаулардың сыйымдылығы 8 м3-қа дейін немесе одан көп экскаваторлар, жүк
көтерілімдігі 40 т дейін самосвал, скреперлер, қуатты бульдозерлер, жүк
көтерілімдігі 25-40 т аралығындағы мұнаралы, кабельді, крандар.
Құрылыс өнімі дегеніміз – пайдалануға дайын болған, құрылған
құрылымдарды айтамыз. Құрылыс жұмыстарды өндірілетін материалдар түріне
және конструктивтік элементтеріне байланысты бөлінеді: жер жұмыстары бетон,
тас болып бөлінеді.
Бұл жұмыстар жалпы құрылыстың жұмыстары болып табылады. Технологиялық,
санитарлық технологиялық және электротехникалық жабдықтарды монтаждау,
гидроэзоляциялау жұмыстары тағы басқа арнайы жұмыстарға жатады. Оны арнайы
ұйымдар орындайды.
Құрылыс объектісі жоба бойынша іске асады. Жобада объектіні пайдалану
және технологиялық сипаттамалары, құрылыстарының формалары мен өлшемдері
және олардың элементтері, материалдарының бөлшектері құрылыс және мата
жұмыстарының тәсілдері және құрылыстың ұйымдастыруы болады.
Жобаның құрамына тағы смета дайындалады. Ол барлық материалдардың
жабдықтардың электорэнергияның құрылыс машиналарының жұмысын еңбектің
барлық шығындарының яғни құрылыстың өзіндік құнын ескеріп жасайды [2].
Жалпы құрылыстық жұмыстарды орындауға байланысты құрылыс процестері
болады. Құрылыстық және монтаждық процестер негізгі, көмекші және
транспорттық болып бөлінеді.
Негізгі процеске арнайы жұмыстардың конструкцияларын дайындау жатады.
Мысалы: платинаның негізін бетондау, платинаның денесіне топырақтарды төгу.
Көмекші процестерге траншея (ордың) қабырғаларын бекіту, шаблондарын
монтаждау жатады.
Транспорттық процестерге материал, конструкторлы бөлшектерді жұмыс
орнына жеткізу жұмыстары жатады.
Гидротехникалық құрылыс күрделі құрылыстың негізгі саласы болып
табылады. Өйткені онда жұмыс көлемі үлкен, конструктивтік және жинақтау
шешімдері қайталанбайды.
Гидротехникалық құрылыстарға ерекше талаптар қойылады: оларға
сенімділігі, беріктігі, су өткізбестігі және суыққа төзімділігі, арнайы
технологияларды пайдалануды қажет етеді.
Гидротүйіннің құрамына ірі жер құрылыстары (платина, дамбалар,
каналдар) кіреді.
2.2 Гидротехникалық құрылыстағы қадалау жұмыстары
Салынбақшы құрылыстың негізгі осьтерін жер бетіне түсіру геодезиялық
қосындардың құрылыс маңында орналасу жағдайларына байланысты келесі
əдістердің бірімен атқарылады.
Триангуляция. Бұл əдісте құрылыс маңында қарапайым триангуляция
жүйелері арқылы нүктелердің координаталары анықталып, құрылыс осьтерін
қадалау атқарылады, олар: үшбұрыштар тізбегі, геодезиялық төртбұрыштар,
орталық жүйе. Үшбұрыштардың пішіні тең бүйірлі үшбұрышқа жақын, ал
жалғастырушы бұрыштары 300 кем, 1200 артық болмағаны дұрыс.
Бас геодезиялық негіз үшбұрышының бір қабырғасына түйістірілген аспалы
тізбек үшбұрыштарының саны екіден аспауы керек.Үшбұрыш тізбектеріндегі əр
үшбұрыштың барлық бұрыштары өлшенеді.
Полигонометриялық немесе теодолиттік жүрістері белгілі əдістердің бірін
қолдануға болмайтын жағдайда немесе құрылыс осі бір-біріне жақын көп
бұрылысты болған жағдайда іске асады. Бұл əдісте құрылыс осін жер бетіне
түсіру үшін, ұзындықтар мен бұрыштарды алдын ала есептеп алу керек.
Теодолиттік жəне полигонометриялық жүрістердің екі соңғы нүктелрі Бас
геодезиялық негіз қосындарына тірелулері керек.Айтылған екі əдіс келесі
ретпен орындалады: бір-біріне жақын орналасқан триангуляция немесе
полигонометрия нүктелері координаталары жəне жобалық трассаның немесе
құрылыстың бас нүктелерінің координаталары арасында кері геодезиялық есепті
шығарады. Əрине, мұнда жобалық жəне геодезиялық негіз координаталары бір
жүйеде есептелген болулары керек. Кері геодезиялық есепті шығару
нəтижесінде, геодезист негіздеу қосын нүктесіндегі бұрышты жəне жобалық
түйінге, осьтік немесе басқа да құрылыстың негізгі нүктелеріне дейінгі
арақашықтықтарды табады. Осындай бірнеше нүктелерді жер бетінде тауып, осы
нүктелерді пайдалана отырып геодезист, құрылыстың негізгі жəне де басқа да
қосалқы нүктелерін жер бетінде қадалайды да, құрылыс салу үшін керекті
жобалық берілімдерін анықтайды.
Биіктік шамаларды анықтауда да, осындай жұмыстар атқарылады. Құрылыстың
жобалық биіктік шамаларын геодезиялық негіздермен бір жүйеде біле отырып,
геодезиялық негіз биіктік шамасымен жəне құрылыс осінің арасындағы өсімшені
есептейді, əрі қарай нивелирмен құрылыстың жобалық биіктік шамасын жер
бетіне береді.
Құрама қиылыстыру. Бұл əдісте, анықталмақшы ось нүктесінен немесе
бекеттен бас геодезиялық негіздің үш қосыны ғана көрінеді. Бұл жағдайда
анықталмақшы нүктеден бақылаудан басқа, ось нүктелерін бас геодезиялық
негіз қосындарының бірінен бақылауға тура келеді.
Кері бақылау. Құрылыс осінің нүктесі бас геодезиялық негіздің кем
дегенде төрт қосынынан көрініп тұрған жағдайда кері геодезиялық бақылау
қолданылады. Осьтің анықталмақшы нүктесі, бас геодезиялық негіздің кез
келген анықталмақшы нүктені бақылау үшін керекті үш қосынын басып өтетін
шеңберге жақын болмағаны дұрыс.
Тура бақылау. Құрылым осінің бас геодезиялық негіздің кем дегенде үш
қосыны көрініп тұрған жағдайда тура бақылау əдісі қолданылады. Көрші
бағыттар арасындағы өлшенбекші бұрыштардың шамасы 1200 көп, 300 аз болмауы
керек. Анықталмақшы нүктеге бағытталған сызықтардың дирекци ондық бұрыштары
жəне ұзындықтары кері геодезиялық есептен табылады, сонымен бірге жер
бетіне түсірілетін бұрыштары да анықталады.
Полярлық əдіс. Жер бетіне түсірілмекші, құрылысқа тəн нүкте бас
геодезиялық негіз қосынына жақын маңда орналасқан, анық көрініп тұрған жəне
де ұзындық өлшемін жүргізу мүмкіндігі жоғары жағдайда пайдаланылады.
Геодезиялық негіз қосынынан ось нүктесіне дейінгі арақа- шықтықты, бас
геодезиялық қосындар бағыттары арасындағы жəне жер бетіне түсірілмекші
құрылыс осінің нүктесі арасындағы бұрыштарды есептеп алады [2].
Бас геодезиялық негіз қосындары аралары арасында ұзындық өлшемдерін
жүргізу əдісі. Бұл əдіс, құрылыс осі триангуляция немесе полигонометрия
қабырғаларын қиып өткен жағдайда қолданылады. Əр қосыннан қиылысу
нүктелеріне дейінгі арақашықтықтарды жəне қиылысу нүктесіндегі негіз
қабырғалары, құрылыс осі арасындағы бұрыштарды, есептеп алады.
Нəтижесінде, құрылыс осін жер бетіне түсіру жобасын жасаудың жұмыс
сызбасын (сұлбасын) жасайды, мұнда жобалық берілімдермен қатар, геодезиялық
негіз қосындарынан ось нүктелерінің орнын анықтайтын барлық ұзындықтар мен
бұрыштар көрсетіледі. Барлық ұзындықтар жазық жағдайға келтірілген
шамасында беріледі.
Типтік құрылыс осін жер бетіне түсіру жұмыс сызбасы 2-суретте
келтірілген.
2 сурет Типтік құрылыс осін жер бетіне түсіру жұмыс сызбасы
2.3 Жер бетін көтеру (биіктету), плотина салу кездеріндегі геодезиялық
жұмыстар
Жер бетінде қандай жұмыстар істелетіндігіне байланысты, бұл жұмыстар
бірнеше түрге бөлінеді: ирригациондық, мелиоративтік, жол салу. Жер
бетіндегі көтеру жұмыстары уақытша жəне тұрақты болып бөлінеді. Жер
бетіндегі көтеру жұмыстарының нəтижесі көп уақыт пайдалануда болатын болса,
онда оны (жер бетін көтеру, яғни плотина салу, тоғандар жəне басқалары)
тұрақты деп атайды. Уақытша құрылымдарға, мысалы, құрылысты салу кезінде
оны жер асты жəне ақпа сулардан сақтау (қазан шұңқырлар, плотиналар,
шлюздер, бөгемелер) кездерінде салынатын құрылыстар жатады.
Жерлік құрылыстар сызықтық, созылмалы (жол қатпары, тоғандар, жармалар
жəне басқалар) жəне арнаулы (ғимарат салынатын қазан шұңқырлар, бассейндер,
т.т.) болып бөлінеді [2].
Жерлік жұмыстар кезінде созылмалы жер қазу, үймелер жасау, алаңдарды
тегістеу, жармаларды жəне фундамент жанын толтыру, үйілген топырақты
тығыздап таптау болып келеді. Қазіргі кезде осы жұмыстарды механикаландыру
өте жылдам дамып келетіндіктен, бұл нысандарда геодезиялық жұмыстарды
күнделікті атқарып отыру қажеттілігі туып отыр. Алдымен құрылыс салынбақшы
тұстың жерлік жұмыстарының нобайы анықталады да, жер қазу техникалық
машиналарының көмегімен жобада көрсетілген берілімдерді сақтай отырып,
геодезияшы маманның бағыттауымен (қадаланған құрылыс осінен, жұмыстық
реперлерінен) жазық жəне тік жазықтықтарда қазады немесе үйеді. Жобалық
құрылыс нобайын жер бетіне түсіру алдын ала, уақытша белгілермен
(қазықшалармен) геодезиялық əдістермен атқарылады да, құрылыс салу
барысында жойылып отырылады.
Жерлік жұмыстардың жобалық құрылыс нобайын алдын ала жер бетіне түсіру
шектік шамаларын, тек қана қазылған қазаншұңқырдың түбін, қабырғаларын,
үйілген жəне қазылған топырақтың кемерлерін тазалап, геометриялық
пішіндерін тексеріп болғаннан кейін анықтайды.
Жерлік жұмыстардың жобалық құрылыс нобайын жер бетіне түсіру, арнаулы
жобалық (қадалау) сызбалары арқылы немесе жобалық нүктелерді геодезиялық
негіздерге байланыстырғаннан кейін аналитикалық берілімдер арқылы немесе
құрылыстың негізгі осіне байланыстырылған берілімдерді пайдалана отырып
атқарады. Жобалық сызбаларда жер бетіне құрылыстың нобайын түсіру жəне
осьтерін бекіту үшін керекті барлық берілімдер құрылыс түріне байланысты
көрсетіледі. Жер бетіне құрылыстың нобайын түсіру жəне осьтерін бекіту
əдістері салынбақшы құрылыстың түріне, не үшін керектігіне байланысты
таңдалып алынады.
2.4 Салынатын бөгеттердің (плотина) жобалық нобайын жер бетінде түсіру
Плотина табанының нобайы, плотина осіне перпендикуляр жүргізілген,
ұзындығы салынбақшы плотина кемерінің жобалық еңкіштігін еске ала
бағытталған көлденең қималар арқылы анықталады. Жобадағы кемер еңкіштігінің
биіктігін анықтау үшін, үйме жұмыстарын салудағы əдістерді қолданады.
Көздегіштер, шаблондар, уақытша бағаналар плотина ішінде қалмас үшін,
уақытша ауыстырылып отырылады, мұнда плотинаның жоғары жағы белгіленген
бағаналар немесе үйме сыртына орналасқан тұрақты бағаналарды пайдалану
тиімді болады [2].
Бағана үстіне ұзындығы 1,5-2,0 м тақтай қағылады да, оның жоғары жақ
жиегі жазық жазықтықта болғанын қадағалайды. Тақтайдың жоғары жақ жиегі
плотинаның үстіңгі бетінің биіктігі болып есептелінеді. Көлемі кіші
плотинаны салу кезінде бағана орнына, үйменің сырт жағына нивелирлік
рейканы орнатса болғаны. Плотинаның қарсы жағынан көздеу арқылы үйме
жұмысының жұмыс биіктігін керекті дəлдікте анықтауға болады.
Плотинаның жоғарғы жақ жобалық биіктігіне жақындаған кезде, осы үйме
үстінде нивелирлік жүріс жүргізеді.Плотинаның жоғары жақ биіктігін, өзеннің
биік жағалауында орналасқан көздегіш арқылы анықтауға болады. Екі көздегіш
орнатылады, олар жай көзбен бақылайтын жəне далалық болып келеді (3-сурет).
3 сурет Бас көздегіштің тəсімі
Бас көздегіш дегеніміз - жерге қағылған қазықша немесе бағана, оның
жоғарғы жағына жазық жазықтықта тақтай d қағылған. Далалық көздегіш екі
қазықшаға орнатылып, оның олардың үстіне де жазық жазықтықта тақтай d1
қағылған. Мұндай көздегіштер салынбақшы плотинаның екі жағалауына
орнатылады, олар арқылы плотинаның жоғарғы бетін түгел бақылауға жəне де
уақытша көздегіштерді орнатуға мүмкіндігі болуы керек.
2.5 Қалыптарды орналастыруда жəне бетон құюдағы пландық жəне биіктік
шамаларын қадалау
Қалып дегеніміз - құрылымдарды салу кезінде бетон құйылатын, əртүрлі
пішінді, ағаш-тақтайдан жасалған жабдық, ал темірбетонды құрылымдысалу
кезінде, ол - арматура жəне бетон қоспасы.
Қалып, құрылыс осіне геодезиялық негізден шығарылады да, ішкі жобалық
өлшемдерін жəне құрылым нобайының сыртқы өлшемдерін сақтай отырып
құрылады.Қалыпты құрудың шектік шамалары техникалық шарт жəне құрылыстың
жобасы негізінде қаралады. Мысалы, қалыптың 1 м бұрылмалы арақашықтықта
орналасқан тіректері мен тіректерді жалғастырып тұрған тақтайлардың арасы
25 мм, ал барлық ұзындыққа (екі тіреу арасына) 75 мм артық емес.Қалыптың
тік жазықтықта ығысуы жəне олардың қиылысу сызығы 1 м биіктікке – 5 мм,
фундаменттің барлық биіктігіне - 20 мм. Қалыптың бетін екі метрлік рейкамен
тегістігін тексергенде 3 мм аспауы керек.
4 сурет Жобалық биіктікті реперден қалыпқа (опалубкаға) беру
Келтірілген шектік шамалардың ауытқуынан аспауына, геодезиялық бұрыштық
жəне сызықтық өлшемдерге жұмыстарға сай аспаптарды қолданғанда ғана жетуге
болады. Бетон құю жұмыстарында қалыптар жобалық орнына барлық жағдайда,
арнаулы скобалар немесе желілер арасында созылған сымтемірлерден бастап
өлшеніп орналастырылады. Сым-темірге ілінген тіктеуішті пайдаланып, алдымен
қалыптың төменгі жағын бекітіп алады да, сонан кейін келесі қалыптың блогін
орнатады.
Қалыптардың жоғары жақ жиегін, олардың бір-бірінен төмен немесе жоғары
жобалық биіктігінен ығысып кетпей тура болғанын қадағалай отырып орнатады.
Ол үшін, нивелирлеу арқылы жұмыс істеу реперінің биіктігі қалыптың ішкі
жағына беріледі.
Қалып үстіне қойылған рейканы керек есепке жеткенше жоғары, төмен
қозғай отырып қалыпты орнатады.
Қалып үстіне мұндай биіктіктің бірнешеуін тауып, шегемен бекітеді де,
олардың арасына қалыптың жобалық биіктігін көрсететін шнур тартып қояды.
Гидротехникалық құрылыстарды бетондау кезінде, қалыптың үстіне сантиметрлік
бөліктері бар рейканы қағып бекітеді де, сол бөліктер арқылы бір ауысымда
қанша көтерілгенін анықтап отырады.
Берілген биіктікте бетон блоктары жазық бетті болуы үшін, нивелирдің
көмегімен əлі қатпаған бетонға металл қазықтар орнатады да, солардың жоғары
жақтары немесе оларға орнатылған маяктар арқылы тексеріп отырады [2].
2.6 Құралдың құрылғылары және пайдалануы
2.6.1 GPS қабылдағыш Trimble 5800 және олардың сипаттамалары
Екі жиілікті GPS қабылдағыш жиынтығы: 5800 қабылдағышы, екі Li-Ion
батареясына арналған зарядтағыш (57005800 R6 R7 R8 TSC1 Dini),
деректер кабелі, пайдаланушы нұсқаулығы мен қабылдағыш бағдарламалық
қамтамасыздандырумен жүйелік ықшам диск, LI- ION аккумуляторлық батареясы
7.4V 2.0A сағ (2 дана), көлік корпусы. Trimble 5800 жоғары дәлдігі бар
GPS қабылдағышы - бұл жоғары сапалы GPS қабылдағышын, GPS антеннасын,
радио, Bluetooth және миниатюралық ішкі батареяларды біріктіретін өте
берік, интеграцияланған құрал. Бұл толық интеграцияланған жүйе өте ықшам
корпуста орналасқан және жұмыс күні бойына барлық өлшемдерге ерекше
ыңғайлылықты қамтамасыз етеді. Trimble 5800 GPS қабылдағышының базалық
станция ретінде де, ровер қабылдағыш ретінде де жұмыс жасау мүмкіндігі оны
өзгеріп отыратын жобалық талаптарға тез бейімделуге мүмкіндік береді.
Trimble 5800 GPS қабылдағышы Trimble-дің GPS индустриясындағы көп жылдық
тәжірибесіне негізделген. Осы 24-арналы екі жиілікті GPS WAAS EGNOS
қабылдағышының негізінде сигналдарды қадағалаудың әлсіз технологиясы бар
жетілдірілген Trimble Maxwell 4 микрочипі бар. Ол 2,5 Вт-тан аз энергияны
тұтыну кезінде күрделі GPS жағдайында сенімді өнімділікті қамтамасыз етеді.
Екі жиілікті антенна сонымен қатар Trimble 5800 GPS қабылдағышының жұмысын
жақсартады.Патенттелген төрт нүктелі қуат беру антеннасы жоғары дәл
нәтижелерге қол жеткізу үшін суб-миллиметрлік фаза орталығының тұрақтылығын
қамтамасыз етеді. Сыртқы VHF радио антеннасының орналасқан жері
спутниктердің көрінуін жасырмас үшін, көп жолды төмендетпейтін және GPS
антеннасына кедергі жасамайтын етіп таңдалады [3].
Дифференциалды түзетулер алу үшін ұялы қабылдағыштар сіз таңдаған, 450
немесе 900 МГц диапазонында жұмыс істейтін немесе сыртқы радио модемдерге,
ұялы телефондарға немесе сымсыз пакеттік коммутаторға қосылған радио
модеммен жабдықталуы мүмкін. Негізгі станциядан түзетулер жіберу үшін әр
түрлі Trimble радио модемдерін қолдануға болады. Сіздің жұмысыңызға сәйкес
келетін түрін таңдаңыз! Trimble 5800 Rover GPS қабылдағышы кеңейтілген
қамту және қателерді толық жою үшін бір радиожиіліктегі бірнеше базалық
станциялардың сигналдарымен жұмыс істей алады. Trimble 5800 қабылдағышы
Trimble VRS виртуалды анықтама станциялары желісінде жұмыс істей алады, бұл
сіздің зерттеу аймағыңызды одан әрі кеңейтіп, GPS дәлдігін сақтайды.
Кірістірілген Bluetooth сымсыз қосылымы барлық жабдық жиынтығын бір полюсте
бір кабельсіз орналастыруға мүмкіндік береді.
Кіріктірілген WAAS және EGNOS қабылдау мүмкіндіктері базалық станция
қажет етпей, бірнеше метр дәлдікпен нақты уақыттағы дифференциалды
орналастыруды қамтамасыз етеді.
Сурет 5 GPS қабылдағыш Trimble 5800
Trimble 5800 GPS қабылдағышының қуаты өте төмен - әрқайсысының салмағы
100 грамм болатын екі миниатюралық батарея қабылдағышты 11 сағат бойы
қамтамасыз етеді.
IPX7 стандартына сәйкес жасалған Trimble 5800 GPS қабылдағышы
өрістің қатал жағдайларын жеңе алады. Ол 1 метр тереңдікке дейін суға
батыруға және 2 метр биіктіктен қатты бетке түсіп кетуге төтеп бере алады.
Спутникті алу, қуат пен радионы қабылдау мәртебесін көрсететін үш жарық
диодты индикаторы бар қарапайым басқару оқуға кететін уақытты едәуір
қысқартады [3].
2.6.2 GPS қабылдағыш Trimble 5800 техникалық сипаттамалары
Кесте 14
Техникалық сипаттама
Параметр мәні
Өлшеу L1 C A кодын қадағалау, L1 L2 тасымалдағышының
фазалық циклі, WAAS EGNOS үшін 24 каналды өлшеу
GPS дифференциалды СКО планда 0,25 м + 1 ммкм
дәлдігі СКО биіктікте 0,50 м + 1 ммкм
Статикалық дәлдік СКО планда 5 мм + 0,5 ммкм
СКО биіктікте 5 мм + 1 ммкм
Кинематикалық СКО планда 10 мм + 1 ммкм
дәлдік СКО биіктікте 20 мм + 1 ммкм
Нәр беруші 11-ден 28-ге дейін VDC кернеуінен жоғары кернеуден
қорғаныс
Қуатты тұтыну 2,5 Вт
Батарея салмағы 0,1 кг
Зарядтағыш Сыртқы айнымалы ток адаптері бар ішкі (сыртқы
зарядтағыш қажет ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе 6
1 Жалпы мәліметтер 7
1.1 Физика-географиялық жағдайлар 8
1.2 Климат 10
1.3 Гидрографиалық желі 11
1.4 Геологиялық құрылымы 12
1.5 Гидрогеологиялық шарттары 13
1.6 Аумақтың сейсмикасы 14
1.7 Топырақтың геологиялық мінездемесі 14
2 Гидротехникалық құрылыстарды салудағы инженерлік-геодезиялық 21
жұмыстар
2.1 Гидротехникалық құрылыстағы негізгі түсініктер 21
2.2 Гидротехникалық құрылыстағы қадалау жұмыстары 22
2.3 Жер бетін көтеру (биіктету), плотина салу кездеріндегі 25
геодезиялық жұмыстар
2.4 Салынатын бөгеттердің (плотина) жобалық нобайын жер бетінде 25
түсіру
2.5 Қалыптарды орналастыруда жəне бетон құюдағы пландық жəне биіктік 26
шамаларын қадалау
2.6 Құралдың құрылғылары және пайдалануы 28
2.7 Құралдың техникалық сипаттамалары 30
3 Гидротехникалық құрылыстарды тұрғызу кезінде геодезиялық жаңа 31
технологиялар
3.1 Су электр станциялары мен атом станцияларының техногендік 31
полигондары
3.2 Гидротехникалық құрылыстардың техногендік полигондарына жоғары 37
дәлдікті спутниктік бақылау
3.3 GPS өлшеу деректерін өңдеу 38
4 Экономикалық бөлімі 42
4.1 Ұйымдастыру және жоспарлау 42
4.2 Жобалау және смета 43
4.3 Геодезиялық жұмыстың құнының есебі 46
5 Қауіпсіздік техникасы және қоршаған ортаны қорғау 51
5.1 Қауіпсіз жұмыс істеу үшін жалпы талаптар 51
5.2 Жеке қауіпсіздік негізгі ережелері 54
5.3 Геодезиялық аспаптар сынақтары 55
5.4 Геодезиялық аспаптармен айналысу 58
5.5 Қауіпсіздік анықтамалықтардан статикалық зондтау орнату 61
5.6 Өрт қауіпсіздігі 62
Қорытынды 65
Қолданылған әдебиеттер тізімі 66
Кіріспе
Бұл жұмыстың өзектілігі, зерттеулерінде қолданылғандай, жоғарғы
дәлдіктегі топографо-геодезиялық аппараттар және құрылғылар, жоғарғы
өндірістік тиімділікті жүзеге асырады.
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері жоғары дәлдіктегі жұмыстарды жүргізуге,
кең пішінді геодезиялық, спутниктік бақылаулар жүргізіп, олардың пішіні мен
сыртқы тартылыс өрісін сенімді түрде анықтады.
Практикалық маңыздылығы:
- топографиялық - геодезиялық мәліметтерді компьютерлік әдіспен
өңдеу;
- геодезиялық жұмыстардың дәлдігін есептеу әдістерін нормативті және
жобалық құжаттар негізінде жасау;
Теориялық және әдіснамалық негізігі орындау дипломдық тапсырмалар
негізделгендей ғылыми және техникалық әдебиеттерді, нормативтік
құжаттарды, нәтижелерді геодезиялық жұмыстармен талдау. Қойылған
міндеттерді шешу үшін кеңінен пайдаланылады:
- өлшеу қателігінің теориясы
- геодезиялық өлшемдерді математикалық өңдеу теориясы;
- математикалық модельдеу әдістері.
Жұмыстың жаңалығы мыналар: GPS жабдықтарын қолдану арқылы өлшеуді
тәуліктің кез келген уақытында, кез-келген ауа-райында жүргізуге болады;
бұл жағдайда толық цифрлық технологиялар қолданылады, ал құрылғылар
автоматты режимде жұмыс істейді; уақыт бойынша алдын-ала белгіленген сәтте
бақылау жүргізу нәтижесінде барлық үш координаталар бір уақытта анықталады.
Дипломдық жұмыс жазудың практикалық базасы гидротехникалық құрылыстарды
тұрғызу кезінде геодезиялық әдістерді жаңарту жұмыстарын зерттеу
Дипломның тәжірибелік негізі: автордың АтМГУ полигонында өнеркәсіптік
тәжірибие өту кезінде алынған нәтижелер.
Дипломдық жұмыс жазу кезінде пайдалану үшін ұсынылатын СПДС мен ЕСКД
стандарттық нұсқаулықтарға сәйкес қолданылды.
1 Жалпы мәліметтер
1.1 Физика-географиялық жағдайлар
Атырау облысы солтүстікте Орал облысымен, батыста – Астрахань
облысымен, оңтүстікте – Манғышлақ облысымен шектеседі [1], ал оңтүстік
және оңтүстік-шығыста Каспий теңізімен шайылады. Жалпы аймақ көлемі – 118,6
мың км (cурет 1).
1 cурет Атырау обласының шолу картасы
Атырау обласы Каспий маңы ойпатында, Каспий теңізінен солтүстік пен
шығысқа қарай Еділ өзенінің солтүстік-шығыс сағасымен оңтүстік-
шығысында Үстірт платосы ортасында орналасқан. Жер үсті жазық, сотүстікке
қарай төбешіктер (Индерде) бар. Климаты қатты континентальды, құрғақ, жазы
ыстық, қысы қоңырсалқын. Облысқа қарасты Каспий теңізінің бөлігі 50 м
терең. Жағалау сызығы көп жырымдалмаған, жағалық аралдар мен құмды
шығанақтар кездеседі. Каспий теңізінің солтүстік жағалау бойында батпақты
қамыс алқап созылып жатыр, ал Жайық пен Ембі өзен алқабында- шағын
тоғайлар. Орман мен тоғайлар облыс аймағының 1% алады. Жабайы аңдар көптеп
сақталған: жыртқыштар (қасқыр,түлкі-қарсақ), кеміргештер (саршұнақ,
қосаяқ, қоян-орқоян), толай , тұяқтылар (қабан, сайғақ) ,құстар (дуадақ,
безгелдек).
Каспий маңы ойпаты. Каспий маңы ойпатын солтүстігінде Жалпы Сырт,
батысында – Еділ маңы төбешігі мен Ерегене, шығысында - Орал алды үстірті
және Үстірт қоршап тұр. Ойпаттың аумағы – 200мың км. жуық. Биіктігі теңіз
деңгейінен 149 м жоғары, ойпаттың оңтүстік бөлігінің мұхит деңгейінен
төмендігі 28м. Каспий маңы ойпаты беті тегіс, теңізге қарай иілген
жайылма, арасында төбешіктер - Индер таулары, Үлке Боғда бар.
Каспий маңы ойпатын Жайық, Еділ, Терек, Құма және басқа өзендері
кесіп өтеді. Шағын өзендер (Үлкен және Кіші Өзен,Ойыл, Сағыз) жазда құрғап,
бірнеше шұңқыр болып, тасқын көлдерге айналады – Қамыс-Самарский көлдері,
Сарпинский көлдері. Тұзды көлдер көптеген – Басқұншақ, Эльтон және
басқалар.
Геоморфология. Зерттелген кеңістіктің геоморфологиялық кескіні оның
геологиялық жетілу тарихымен тығыз байланысты және аккумулятивиік теңіз
терраса сериясымен анықталады. Оның сипаттамасы төменде көрсетілген.
Қазіргі аккумлятивтік теңіздік терраса бұл кеңістікте жақын
уақытта-біздің ғасырымыздың 30-шы жылдары, Каспий теңізінің акваториясынан
босатылып, қамти бастаған. Шамалы теңізге қарай иілген жалпқ тегістік.
Ботақан кен орнының оңтүстік –батыс және батысында жайылған. Аймақтың
абсолюттік белгісі минус 25,5м.-ден минус 27,6 м. мағынасында. Каспий
теңіз жағынан келетін желқума құбылыстар әрекетінің аймағында.
1.2 Климат
Климаты құрғақ, континентальды. Қаңтар айының орташа температурасы
солтүстікте -14, жағалауда -8, шілдеде +22, +23. Жуын-шашын 200-150мм
оңтүстік-шығыста, 350мм солтүстік-батыста; буланғыштық – 1000мм
шамасында. Жиі аңызақ жел болады. Ауа температурасы Каспий теңізі
аймағында ауытқымалы. Қыста солүстікте және оңтүстікте орта айлық ауа
температурасының айырмашылығы 15-17 С. Орта Каспий шығыс жағалауы осы
уақытта батысқа қарағанда суықтау. Теңіздің солтүстік бөлігі
континентальды бірқалыпты климат алқабында орналасқан, батыс жағалауы -
бірқалыпты жылы, оңтүстік батыс - құрғақ субтропик, шығыс - шөлді. Күз
мезгілі барлық теңіз бетінде көктемнен жылы. Аяз қазан айында басталып,
сәуір айынң басына дейін болады, негізде Солтүстік Каспийде.
Қыста Солтүстік Каспий ауа температурасы аязды. Ең суық айларында
ауаның орта айлық температурасы -1С Чечень аралында, -8 -10 С теңіздің
солтүстік – шығыс бөлігінде. Көктемде ауа температурасы тез қызады, орташа
айлық температура 16-18 С. Жазда барлық жерде 22-26 С, ең жоғары 35-40 С.
Орта Каспийде қыс Солтүстікке қарағанда жұмсақ. Ауаның орташа айлық
температурасы қыста -3 С солтүстік –шығыста, 3-4 С соңтүстік-батыста.
Жел режимі теңіздің барлық бөлігінде бірдей емес. Әртүрлі жел
режиміндегі облыстар арасындағы шартты шектік деп Чечень аралынан Форт-
Шевченкоға баратын сызықты айтуға болады.
Жазда солтүстік Каспийде солтүстік, солтүстік-шығыс және шығыс желі
басым, ал салқын мезгілде – солтүстік, солтүстік-батыс. Желдің орташа
жылдамдығы жыл бойына 3-7 мс. Қатты желдер қазан айынан сәуір айына
дейін болады.
Солтүстік Каспийде ашық теңізде және батыс жағалауында жылдың барлық
мезгілінде жел солүстіктен соғады. Желдің орташа жылдамдығы 5-8 мс.
Желдің қайталануы 5-тен 20% -дейін ауытқиды, теңіз дауылы-5-15 %
Оңтүстік Каспийде жыл бойына солтүстік жел соғады. Желдің орташа
жылдамдығы 5мс аспайды. Штильдің қайталануы 6-дан 18% дейін, теңіз
дауылының қайталануы 5%.
Каспий жағалауында самал жел байқалады, олар мамыр-қыркүйек айларында,
ал оңтүстік жағалауында – жыл бойы болады. Теңіз самалы ауа ылғалдығын
көтеріп, ауа температурасын төмен түсіреді.
Жалпы, желдің жылдамдығы теңіз бойына қысқа қарғанда жазда тез. Бұл
Апшерон түбегіне қатысты емес, онда желдің жылдамдығы ең биік мәнінде
шілде-тамыз ( 40мс) айларында болады. Ең тыныш аудандар таумен қоршалған
аудандар – Иран және Дағыстан жағалаулары. Бұл аудандарда жылдың салқын
мезгілдерінде таудан қатты жел – фен соғады. Ол жылы әрі құрғақ жел,
жағалауға сулардың ағуын туғызады.
Мұндай ауа райының сипаттамасы деректері бойынша ауданның жекелеген
өлшемдер бойынша жұмыстарды кестелер 1-13 метеостанции [1] келтіріледі.
Кесте 1
Орташа айлық және жылдық t˚ ауа, ˚С
Ауаның орташа айлық және жылдық t˚, ˚С
I II III IV
Абсолютная max.
I
I II III IV
I
Тұрақты қар Орташа бойлы Максималды биіктікМаксималды биіктік
жамылғысының қыста, см қыста,см қыста,см
қалыптасуының және
жойылуының орташа
күні
10XII – 4III 10 33 0,3
Кесте 7
Тұманның орташа ұзақтығы, сағат
I
I
I
Аудан бойынша НормативтікмұзтайғақтықтыңНормати втік
мұзтайғақтық қалыңдығы қайталай отырып мұзтайғақтықтың қалыңдығы
5 жылда 1 рет, мм қайталай отырып
10 жылда 1 рет, мм
II 5 10
Кесте 11
Желдің орташа айлық және жылдық жылдамдығы, мс
I II
III 1 рет 5 жылда 1 рет 10 жылда 1 рет 15 жылда
45(27) 50(29) 55(30)
Климаттық аудан құрылыс үшін – IV г.
Жол - климаттық аймағы - V.
Атырау метеостанциясы бойынша жел өрнегі қосымшада келтірілген.
Зерттелген аумақ 60 жыл бойы күшті техногендік әсерге ие болғандықтан,
оның ішіндегі топырақ пен өсімдік жамылғысы толығымен жойылды. Ерекше
жағдай-қамыс қамысының аз қуатты перделері байқалатын ең төмен, сулы-
батпақты учаскелер.
Жоғарыда айтылған мән-жайларға байланысты зерттелген аумақ шегінде
жануарлар дүниесінің қандай да бір таралымы табылған жоқ [1].
1.3 Гидрографиалық желі
Қазақстанның ең ірі су артериясы - Орал өзені 2,2 км. ағып өтеді,
аллювиалды шөгінділердің қалың қабатымен толтырылған, жартылай ашық, жұмыс
істейтін, ал жартылай көмілген, Дельта каналдарының, жеңдердің, ериктердің
және ескі арналардың көп мөлшерімен сипатталатын өзінің сағалық, Дельта
бөлігімен сипатталады. Жылдың құрғақ уақытында жұмыс істейтін Дельта
арналары, әдетте, кебеді немесе суару-суландыру каналдары ретінде
пайдаланылады немесе пайдаланылады; Жайық өзеніндегі көктемгі су тасқыны
кезінде олар әдетте сумен толтырылады; толтыру дәрежесі осы кезеңдегі су
тасқынының қарқындылығына байланысты. Осындай әрекет етуші ағындардың бірі,
Перетаска тармағы жұмыс учаскесінен оңтүстікке қарай 1300 метр қашықтықта
орналасқан; ол суландыру - суландыру жүйесі ретінде және өзен суы
объектілерге түсетін арналарды қоректендіретін көз ретінде пайдаланылады
[2].
1.4 Геологиялық құрылымы
Зерттелген аумақтың геологиялық құрылымы өте күрделі. 20 м тереңдікке
дейінгі геологиялық-литологиялық қима, сипаттамасы төменде келтірілген,
литификацияланбаған шөгінділердің екі стратиграфиялық-генетикалық кешенімен
берілген [1].
Бірінші кешен. Теңіз генезисінің (mq4nk) новокаспийлік (голоцендік)
жасындағы литификацияланбаған шөгінділер. Барлық жерде таралған және барлық
бұрғыланған ұңғымалармен ашылған. Ұсынылған: құмды құмдақ, жеңіл шаңды саз
және жеңіл құмды саздауыт.
* Құмтас құмтас (ИГЭ-1) , сұр, қою сұр, қара түске дейін, саз қабаттары
бар, cardium edule бүтін және сынған қабықтары қосылған. Топырақ орташа
тұзданғанға дейін аздап тұздалған, құрамында карбонаттар, аз мөлшерде гипс
және органикалық заттар бар. Топырақ сумен қаныққан, пластикалық
консистенциясы. Кеніштің жоғарғы горизонттарында, кейбір жағдайларда, мұнай
өнімдерімен ластану байқалады.
* Балшық жеңіл шаңды (ИГЭ-2), қоңыр-қоңыр түсті, құм қабаттары бар,
cardium edule бүтін және сынған қабықтары бар. Топырақ орташа тұзданғанға
дейін аздап тұздалған, құрамында карбонаттар, аз мөлшерде гипс және
органикалық заттар бар. Топырақ сумен қаныққан, жартылай қатты
консистенциясы бар.
* Саздауыт жеңіл құмтас (ИГЭ-3) сұр, қоңыр, қоңыр-қоңыр түсті, көптеген
жұқа құм қабаттары бар. Топырақ орташа тұзданғанға дейін аздап тұздалған,
құрамында карбонаттар, аз мөлшерде гипс және органикалық заттар бар.
Топырақ сумен қаныққан, жұмсақ пластикалық консистенциясы бар.
Екінші кешен. Теңіз генезисінің (mQ3hv) Хвалынский (жоғарғы плейстоцен)
жасындағы тазартылмаған шөгінділер. Барлық жерде таралған және барлық
бұрғыланған ұңғымалармен ашылған. Ұсынылған: құмды құмдақ, ауыр саз және
ауыр құмды саздауыт.
* Құмды құмтас (ИГЭ-4) , қоңыр, сұрғылт-қоңыр түсті, қабаттары мен
жекелеген төмен қуатты саздақ линзалары бар, Didacna proetogonoides
қабықтары мен сынған қабықтары бар. Топырақ орташа тұзданғанға дейін аздап
тұздалған, құрамында карбонаттар бар, аз мөлшерде гипс бар, органикалық
заттар жоқ. Топырақ сумен қаныққан, пластикалық консистенциясы.
* Ауыр саз (ИГЭ-5) қоңыр-қоңыр, шоколад, түсті, құм қабаттары, тұтас
және сынған Didacna proetogonoides қабығы бар. Топырақ сумен қаныққан,
жартылай қатты консистенциялы, орташа тұздалған, құрамында карбонаттар мен
гипс бар.
Құмтас ауыр құмтас (ИГЭ-6) сұр-қоңыр түсті, қабаттары мен жеке қуаты аз
құмдақ линзалары, Didacna proetogonoides қабықтары бар. Топырақ сумен
қаныққан, тығыз консистенциялы, орташа тұзды, құрамында карбонаттар мен
гипс бар.
1.5 Гидрогеологиялық шарттары
Инженерлік-геологиялық барлау жұмыстарын жүргізу барысында бұрғыланған
барлық ұңғымалар құмды саздың қалыңдығымен шектелген жер асты суларының
көкжиегін анықтады. (ИГЭ-4). 2007 жылғы наурыздағы жағдай бойынша жер асты
суларының деңгейі 0,2 м-ден 0,6 м-ге дейінгі тереңдікте тіркелді. Сулы
қабатты қоректендірудің табиғи көзі - жауын-шашын. Келесі онжылдықтарда
зерттелетін аймақ ішіндегі сулы қабаттың негізгі қуат көзі болып оның
жасанды су басуы болып табылады, бұл адамның көпжылдық жұмысымен және оның
инфрақұрылымымен байланысты интенсивті инженерлік-шаруашылық қызметінен
туындайды.Территорияны жасанды су басудың пайдасына зерттелетін аумақтағы
жер асты суларының минералдануы геологиялық ортаға антропогендік әсерден
тыс аймақтарға қарағанда әлдеқайда төмен болуы, мұнда жер асты сулары,
әдетте, тұзды топтарға жатады, тұздылығы 50 г л-ден жоғары (13 кестені
қараңыз).
Кесте 13
Жер асты суларын химиялық талдауы мынадай нәтижелер көрсетті:
№ Бірлік Мазмұны
п.п. Ингредиенттер атауы өлшем
Мазмұны Нормативтік
мағынасы
1 Құрғақ қалдық гл 7,2 - 7,36 7,28
2 Анионы
2.1 Карбонат-ион СО3- - гл жоқ жоқ
2.2 Гидрокарбонат-ион HCO3- гл 1,3176-1,4640 1,3908
2.3 Хлор-ион СI- гл 7,9443-8,2314 8,08785
2.4 Сульфат-ион SO4- - гл 3,4895-4,0821 3,7858
Кесте 13 жалғасы
3 Катионы
3.1 Кальций-ион Са+ + гл 1,4829 1,4829
3.2 Магний -ион Mg+ + гл 1,9276 1,9276
3.3 Натрий –ион (Na+) + калий
–ион (К+),по разности гл 1,9861 1,9861
4 Нитрат-ион NO3- мгл жоқ жоқ
5 Гумус мгл жоқ жоқ
6 Барлығы темір мгл жоқ жоқ
7 Жалпы қаттылық, мэкв мгл 232,00-246,00 239,00
8 Үлес салмағы мгл 1,012-1,015 1,0135
9 РН (сутегі иондарының
концентрациясы) 7,2 - 7,36 7,28
Жер асты сулары жоғары тұзды сулар тобына жатады. Тұздардың жалпы мөлшері
бойынша жер асты сулары W4 маркалы бетонға агрессивтіліктің орташа
деңгейіне ие.
1.6 Аумақтың сейсмикасы
ҚР БҒМ Сейсмология институты әзірлеген Солтүстік Еуразияның жалпы
сейсмикалық аудандастыру картасына (ОСР – 97, карта-С) және Атырау
облысының сейсмикалық аудандастыру картасына сәйкес зерттелген
сейсмикалықтың жергілікті топырақ жағдайларын ескере отырып, MSK-64
сейсмикалық шкаласы бойынша 5 баллға дейін анықталады [1].
1.7 Топырақтың геологиялық мінездемесі
Жоғарыда сипатталған шөгінділердің стратиграфиялық-генетикалық
кешендерін біз топырақтың 6 литологиялық-фациялық тобына бөлдік (инженерлік-
геологиялық элементтер – ИГЭ), олардың кеңістікте және уақытта таралуы
геологиялық-литологиялық қималарда көрсетілген.
Төменде бөлінген инженерлік-геологиялық элементтердің (ИГЭ)
әрқайсысының егжей-тегжейлі сипаттамасы келтірілген.
Әзірлеу бойынша топырақ тобы ҚНжЕ 4.02-91;4.05-91 талаптарына сәйкес
беріледі;
ИГЭ-1 құмды құмдақ.
Гранулометриялық құрамды талдау деректері (нормативтік):
Құм – 72,77%;
Шаң – 18,37%;
Балшық-8,86%.
Тығыздықтың нормативтік мәндері:
Топырақ бөлшектері-2,69 тм3;
Құрғақ топырақ - 1,56 тм3;
Табиғи қосымша топырақ-1,94 тм3.
Табиғи қосынды топырақ тығыздығының есептік мәндері:
Сенімділік ықтималдығы 0,85-1,92 тм3;
Сенімділік ықтималдығы 0,95-1,90 тм3;
Сумен қаныққан топырақ (Sr=0,90), оның пластикалық консистенциясы
(JL=0,70);
Табиғи ылғалдылықтың нормативтік мәні-0,24.
Кеуектілік коэффициенті (нормативтік) – 0,73.
Пуассон коэффициенті-0,30.
Пластикалық қасиеттер (Аттерберг тесті) кірістілік шегінің нормативтік
мәні - 0,26; илемдеу шегі - 0,20; икемділік саны - 0,06.
Су қаныққан топырақтың жалпы деформациясының нормативтік модулі-70 кгс
см2 (7,0 мПа).
Тығыздау коэффициенті - 0,017 см2 кгс.
"Су қаныққан үлгінің баяу шоғырландырылған ығысуы" сынағы арқылы
алынған беріктік сипаттамаларының нормативтік мәндері:
Ішкі үйкеліс бұрышы-22.;
Меншікті ілінісу-0,10 кгс см2 (10,0 кПа).
Сенімділік ықтималдығы 0,85 кезіндегі беріктік сипаттамаларының есептік
мәндері:
Ішкі үйкеліс бұрышы-20.;
Меншікті ілінісу-0,08 кгс см2 (8,0 кПа).
Сенімділік ықтималдығы 0,95 кезіндегі беріктік сипаттамаларының есептік
мәндері:
Ішкі үйкеліс бұрышы-19.;
Меншікті ілінісу-0,06 кгссм2 (6,0 кПа);
Оңай еритін тұздардың мөлшері-0,15% -0,62%. Тұздану дәрежесі орташа.
Карбонаттар құрамы-5,61% -7,55%.
Гипс құрамы-0,33% -0,95%.
Органикалық заттардың (қарашіріктің) құрамы – 2,36% дейін.
Судың өлшеу әсерін (ɣsв) ескере отырып, топырақтың үлес салмағы 9,8
кНм3 құрайды.
Сүзу коэффициенті-тәулігіне 0,86 м.
Құрғақ топырақтың табиғи еңісінің бұрышы -27 см, су астында -25 см.
Әзірлеу жөніндегі топырақ тобы-36а-тармақ.
ИГЭ-2 Жеңіл шаңды саздақ
Гранулометриялық құрамды талдау деректері (нормативтік):
Құм – 13,99%;
Шаң – 38,66%;
Балшық-47,36%.
Тығыздықтың нормативтік мәндері:
Топырақ бөлшектері-2,76 тм3;
Құрғақ топырақ - 1,64 тм3;
Табиғи қосымша топырақ-2,04 тм3.
Табиғи қосынды топырақ тығыздығының есептік мәндері:
Сенімділік ықтималдығы 0,85-2,02 тм3;
Сенімділік ықтималдығы 0,95-2,00 тм3;
Сумен қаныққан топырақ (Sr=0,98), оның консистенциясы жартылай қатты
(JL=0,20);
Табиғи ылғалдылықтың нормативтік мәні-0,24.
Кеуектілік коэффициенті (нормативтік) – 0,69.
Пуассон коэффициенті-0,42.
Пластикалық қасиеттер (Аттерберг тесті) кірістілік шегінің нормативтік
мәні - 0,40; жаю шегі - 0,21; икемділік саны - 0,19.
Су қаныққан топырақтың жалпы деформациясының нормативтік модулі-31,3
кгс см2 (3,13 мПа).
Тығыздау коэффициенті - 0,022 см2 кгс.
"Су қаныққан үлгінің баяу шоғырландырылған ығысуы" сынағы арқылы
алынған беріктік сипаттамаларының нормативтік мәндері:
Ішкі үйкеліс бұрышы-24 С 45;
Меншікті ілінісу-0,25 кгс см2 (25,0 кПа).
Сенімділік ықтималдығы 0,85 кезіндегі беріктік сипаттамаларының есептік
мәндері:
Ішкі үйкеліс бұрышы-22 с 20;
Меншікті ілінісу-0,21 кгс см2 (21,0 кПа).
Сенімділік ықтималдығы 0,95 кезіндегі беріктік сипаттамаларының есептік
мәндері:
Ішкі үйкеліс бұрышы-21 ис 26;
Меншікті ілінісу-0,16 кгс см2 (16,0 кПа).
Оңай еритін тұздардың мөлшері-0,68% -1,0%. Тұздану дәрежесі орташа.
Карбонаттар құрамы-20,76% -23,51%.
Гипс мөлшері-0,11% дейін.
Органикалық заттардың (қарашіріктің) құрамы – 1,58% дейін.
Судың өлшеу әсерін (ɣsв) ескере отырып, топырақтың үлес салмағы 10,4
кНм3 құрайды.
Әзірлеу бойынша топырақ тобы-8Г тармағы
ИГЭ - 3 саздақ жеңіл құмтас
Гранулометриялық құрамды талдау деректері (нормативтік):
Құм-56,60%;
Шаң – 21,90%;
Балшық-21,50%.
Тығыздықтың нормативтік мәндері:
Топырақ бөлшектері-2,73 тм3;
Құрғақ топырақ-1,62 тм3;
Табиғи қосымша топырақ-1,98 т м3.
Табиғи қосынды топырақ тығыздығының есептік мәндері:
Сенімділік ықтималдығы 0,85-1,96 тм3;
Сенімді ықтималдық кезінде 0,95-1,94 тм3;
Сумен қаныққан топырақ (Sr=0,91); оның консистенциясы жұмсақ
пластикалық (JL=0,61).
Табиғи ылғалдылықтың нормативтік мәні-0,23.
Кеуектілік коэффициенті (нормативтік) – 0,69.
Пластикалық қасиеттері (Аттерберг тесті) нормативті мәнмен сипатталады:
аққыштық шегі-0,27;
жаю шегі-0,16;
икемділік саны-0,11.
Су қаныққан топырақтың жалпы деформациясының нормативтік модулі 29,8
кгс см2 (2,98 мПа) құрайды. Тығыздау коэффициенті - 0,028 см2 кгс.
"Су қаныққан үлгінің баяу шоғырландырылған ығысуы" сынағы арқылы
алынған беріктік сипаттамаларының нормативтік мәндері:
Ішкі үйкеліс бұрышы-28.;
Меншікті ілінісу-0,20 кгс см2 (20 кПа).
Сенімділік ықтималдығы 0,85 кезіндегі беріктік сипаттамаларының есептік
мәндері:
Ішкі үйкеліс бұрышы-25 бар 45';
Меншікті ілінісу-0,16 кгс см2 (16,0 кПа).
Сенімділік ықтималдығы 0,95 кезіндегі беріктік сипаттамаларының есептік
мәндері:
Ішкі үйкеліс бұрышы-24 бар 30';
Меншікті ілінісу-0,13 кгс см2 (13,0 кПа).
Оңай еритін тұздардың құрамы 0,08% -1,56%.
Тұздану дәрежесі орташа.
Карбонаттар құрамы 6,90% -22,65%.
Гипс мөлшері 0,25% дейін.
Органикалық заттардың (қарашіріктің) құрамы – 3,62% дейін.
Судың салмақтық әсерін ескере отырып, топырақтың үлес салмағы
10,2 кН м3 құрайды.
Пуассон коэффициенті-0,35.
Игеру бойынша топырақ тобы-35В тармақ
ИГЭ-4 құмды құмдақ
Гранулометриялық құрамды талдау деректері (нормативтік):
Құм-53,70%;
Шаң – 31,14%;
Балшық-15,16%.
Тығыздықтың нормативтік мәндері:
Топырақ бөлшектері-2,69 тм3;
Құрғақ топырақ - 1,68 тм3;
Табиғи қосымша топырақ-2,02 тм3.
Табиғи қосынды топырақ тығыздығының есептік мәндері:
Сенімділік ықтималдығы 0,85-2,00 тм3;
Сенімділік ықтималдығы 0,95-1,98 тм3;
Сумен қаныққан топырақ (Sr=0,92), оның пластикалық консистенциясы
(JL=0,45);
Табиғи ылғалдылықтың нормативтік мәні-0,21.
Кеуектілік коэффициенті (нормативтік) – 0,61.
Пуассон коэффициенті-0,30.
Пластикалық қасиеттер (Аттерберг тесті) кірістілік шегінің нормативтік
мәні - 0,24; илемдеу шегі - 0,18; икемділік саны - 0,06.
Су қаныққан топырақтың жалпы деформациясының нормативтік модулі-87,2
кгс см2 (8,72 мПа).
Тығыздау коэффициенті - 0,013 см2 кгс.
"Су қаныққан үлгінің баяу шоғырландырылған ығысуы" сынағы арқылы
алынған беріктік сипаттамаларының нормативтік мәндері:
Ішкі үйкеліс бұрышы-35 ис 26;
Меншікті ілінісу - 0,08 кгс см2 (8,0 кПа).
Сенімділік ықтималдығы 0,85 кезіндегі беріктік сипаттамаларының есептік
мәндері:
Ішкі үйкеліс бұрышы - 32.;
Меншікті ілінісу-0,06 кгс см2 (6,0 кПа).
Сенімділік ықтималдығы 0,95 кезіндегі беріктік сипаттамаларының есептік
мәндері:
Ішкі үйкеліс бұрышы-31.;
Меншікті ілінісу-0,05 кгссм2 (5,0 кПа);
Оңай еритін тұздардың құрамы-1,06% -2,94%. Тұздану дәрежесі орташа.
Карбонаттар құрамы-8,65% -12,73%.
Гипс құрамы-0,32% -0,85%.
Органикалық заттардың (қарашіріктің) құрамы-жоқ
Судың өлшеу әсерін (ɣsв) ескере отырып, топырақтың үлес салмағы 10,5
кНм3 құрайды.
Сүзу коэффициенті-0,97 М тәул.
Әзірлеу жөніндегі топырақ тобы-36а-тармақ.
ИГЭ-5 ауыр саз.
Тығыздықтың нормативтік мәндері:
Топырақ бөлшектері-2,80 тм3;
Құрғақ топырақ - 1,40 тм3;
Табиғи қосымша топырақ-1,86 тм3.
Табиғи қосынды топырақ тығыздығының есептік мәндері:
Сенімділік ықтималдығы 0,85-1,84 тм3;
Сенімділік ықтималдығы 0,95-1,82 тм3;
Сумен қаныққан топырақ (Sr=0,93), оның консистенциясы жартылай қатты
(JL=0,22);
Табиғи ылғалдылықтың нормативтік мәні-0,23.
Кеуектілік коэффициенті (нормативтік) - 1,01.
Пуассон коэффициенті-0,42.
Пластикалық қасиеттер (Аттерберг тесті) кірістілік шегінің нормативтік
мәнімен сипатталады - 0,59 жаю шегі - 0,26; икемділік саны - 0,33.
Су қаныққан топырақтың жалпы деформациясының нормативтік модулі-35 кгс
см2 (3,5 мПа).
Тығыздау коэффициенті - 0,023 см2 кгс.
"Су қаныққан үлгінің баяу шоғырландырылған ығысуы" сынағы арқылы
алынған беріктік сипаттамаларының нормативтік мәндері:
Ішкі үйкеліс бұрышы-19.
Меншікті ілінісу-0,21 кгс см2 (21,0 кПа).
Сенімділік ықтималдығы 0,85 кезіндегі беріктік сипаттамаларының есептік
мәндері:
Ішкі үйкеліс бұрышы-17 с 27;
Меншікті ілінісу-0,18 кгс см2 (18,0 кПа).
Сенімділік ықтималдығы 0,95 кезіндегі беріктік сипаттамаларының есептік
мәндері:
Ішкі үйкеліс бұрышы-16с 50;
Меншікті ілінісу-0,14 кгссм2 (14,0 кПа)
Оңай еритін тұздардың мөлшері-1,73% -4,59%. Тұздану дәрежесі орташа.
Карбонаттар құрамы-2,16% -13,80%.
Гипс мөлшері-0,78% дейін.
Органикалық заттардың (қарашіріктің) құрамы-жоқ
Судың өлшеу әсерін (ɣsв) ескере отырып, топырақтың үлес салмағы 8,9
кНм3 құрайды.
Әзірлеу бойынша топырақ тобы-8Г тармағы
ИГЭ-6 ауыр құмды саздақ
Гранулометриялық құрамды талдау деректері (нормативтік):
Құм-46,98%;
Шаң – 29,93%;
Балшық-23,09%.
Тығыздықтың нормативтік мәндері:
Топырақ бөлшектері-2,73 тм3;
Құрғақ топырақ-1,62 тм3;
Табиғи қосымша топырақ-1,99 тм3.
Табиғи қосынды топырақ тығыздығының есептік мәндері:
Сенімділік ықтималдығы 0,85-1,97 тм3;
Сенімділік ықтималдығы 0,95 - 1,95 тм3.
Сумен қаныққан топырақ (Sr=0,92); оның консистенциясы созылмалы
(JL=0,35).
Табиғи ылғалдылықтың нормативтік мәні-0,23.
Кеуектілік коэффициенті (нормативтік) – 0,69.
Пластикалық қасиеттері (Аттерберг тесті) нормативті мәнмен сипатталады:
аққыштық шегі-0,32;
жаю шегі-0,19;
икемділік саны-0,13.
Су қаныққан топырақтың жалпы деформациясының нормативтік модулі 52
кгссм2 (5,2 мПа) құрайды. Тығыздау коэффициенті - 0,016 см2 кгс.
"Су қаныққан үлгінің баяу шоғырландырылған ығысуы" сынағы арқылы
алынған беріктік сипаттамаларының нормативтік мәндері:
Ішкі үйкеліс бұрышы-27 бар 41';
Меншікті ілінісу-0,33 кгс см2 (33 кПа).
Сенімділік ықтималдығы 0,85 кезіндегі беріктік сипаттамаларының есептік
мәндері:
Ішкі үйкеліс бұрышы-25 бар 30';
Меншікті ілінісу-0,27 кгс см2 (27,0 кПа).
Сенімділік ықтималдығы 0,95 кезіндегі беріктік сипаттамаларының есептік
мәндері:
Ішкі үйкеліс бұрышы-24 бар 20';
Меншікті ілінісу-0,22 кгс см2 (22,0 кПа).
Оңай еритін тұздардың құрамы 1,94% -3,23%.
Тұздану дәрежесі орташа.
Карбонаттар құрамы 4,96% -11,22%.
Гипстің мөлшері 7,49% дейін.
Органикалық заттардың (қарашіріктің) құрамы-жоқ
Судың салмақтық әсерін ескере отырып, топырақтың үлес салмағы
10,2 кН м3 құрайды.
Пуассон коэффициенті-0,35.
Игеру бойынша топырақ тобы - 35В тармақ [1].
2. Гидротехникалық құрылыстарды салудағы инженерлік -геодезиялық
жұмыстар
2.1 Гидротехникалық құрылыстағы негізгі түсініктер
Құрылыс өндірісінің технологиясы деп құрылыс монтаж жұмыстарының
(жер,бетон, темір бетон, жер асты жұмыстары, монтаждық) т.б. әрлеу
жұмыстарының нәтижесінде пайда болатын құрылыс объектілерінің орындалу
тәсілдерінің жиынтығын айтамыз.
Гидротехникалық құрылыстарды салудағы қазіргі заманғы құрылыс
технологияларына жоғарғы өнімді машиналармен механизмдер кеңінен қолданады:
ожаулардың сыйымдылығы 8 м3-қа дейін немесе одан көп экскаваторлар, жүк
көтерілімдігі 40 т дейін самосвал, скреперлер, қуатты бульдозерлер, жүк
көтерілімдігі 25-40 т аралығындағы мұнаралы, кабельді, крандар.
Құрылыс өнімі дегеніміз – пайдалануға дайын болған, құрылған
құрылымдарды айтамыз. Құрылыс жұмыстарды өндірілетін материалдар түріне
және конструктивтік элементтеріне байланысты бөлінеді: жер жұмыстары бетон,
тас болып бөлінеді.
Бұл жұмыстар жалпы құрылыстың жұмыстары болып табылады. Технологиялық,
санитарлық технологиялық және электротехникалық жабдықтарды монтаждау,
гидроэзоляциялау жұмыстары тағы басқа арнайы жұмыстарға жатады. Оны арнайы
ұйымдар орындайды.
Құрылыс объектісі жоба бойынша іске асады. Жобада объектіні пайдалану
және технологиялық сипаттамалары, құрылыстарының формалары мен өлшемдері
және олардың элементтері, материалдарының бөлшектері құрылыс және мата
жұмыстарының тәсілдері және құрылыстың ұйымдастыруы болады.
Жобаның құрамына тағы смета дайындалады. Ол барлық материалдардың
жабдықтардың электорэнергияның құрылыс машиналарының жұмысын еңбектің
барлық шығындарының яғни құрылыстың өзіндік құнын ескеріп жасайды [2].
Жалпы құрылыстық жұмыстарды орындауға байланысты құрылыс процестері
болады. Құрылыстық және монтаждық процестер негізгі, көмекші және
транспорттық болып бөлінеді.
Негізгі процеске арнайы жұмыстардың конструкцияларын дайындау жатады.
Мысалы: платинаның негізін бетондау, платинаның денесіне топырақтарды төгу.
Көмекші процестерге траншея (ордың) қабырғаларын бекіту, шаблондарын
монтаждау жатады.
Транспорттық процестерге материал, конструкторлы бөлшектерді жұмыс
орнына жеткізу жұмыстары жатады.
Гидротехникалық құрылыс күрделі құрылыстың негізгі саласы болып
табылады. Өйткені онда жұмыс көлемі үлкен, конструктивтік және жинақтау
шешімдері қайталанбайды.
Гидротехникалық құрылыстарға ерекше талаптар қойылады: оларға
сенімділігі, беріктігі, су өткізбестігі және суыққа төзімділігі, арнайы
технологияларды пайдалануды қажет етеді.
Гидротүйіннің құрамына ірі жер құрылыстары (платина, дамбалар,
каналдар) кіреді.
2.2 Гидротехникалық құрылыстағы қадалау жұмыстары
Салынбақшы құрылыстың негізгі осьтерін жер бетіне түсіру геодезиялық
қосындардың құрылыс маңында орналасу жағдайларына байланысты келесі
əдістердің бірімен атқарылады.
Триангуляция. Бұл əдісте құрылыс маңында қарапайым триангуляция
жүйелері арқылы нүктелердің координаталары анықталып, құрылыс осьтерін
қадалау атқарылады, олар: үшбұрыштар тізбегі, геодезиялық төртбұрыштар,
орталық жүйе. Үшбұрыштардың пішіні тең бүйірлі үшбұрышқа жақын, ал
жалғастырушы бұрыштары 300 кем, 1200 артық болмағаны дұрыс.
Бас геодезиялық негіз үшбұрышының бір қабырғасына түйістірілген аспалы
тізбек үшбұрыштарының саны екіден аспауы керек.Үшбұрыш тізбектеріндегі əр
үшбұрыштың барлық бұрыштары өлшенеді.
Полигонометриялық немесе теодолиттік жүрістері белгілі əдістердің бірін
қолдануға болмайтын жағдайда немесе құрылыс осі бір-біріне жақын көп
бұрылысты болған жағдайда іске асады. Бұл əдісте құрылыс осін жер бетіне
түсіру үшін, ұзындықтар мен бұрыштарды алдын ала есептеп алу керек.
Теодолиттік жəне полигонометриялық жүрістердің екі соңғы нүктелрі Бас
геодезиялық негіз қосындарына тірелулері керек.Айтылған екі əдіс келесі
ретпен орындалады: бір-біріне жақын орналасқан триангуляция немесе
полигонометрия нүктелері координаталары жəне жобалық трассаның немесе
құрылыстың бас нүктелерінің координаталары арасында кері геодезиялық есепті
шығарады. Əрине, мұнда жобалық жəне геодезиялық негіз координаталары бір
жүйеде есептелген болулары керек. Кері геодезиялық есепті шығару
нəтижесінде, геодезист негіздеу қосын нүктесіндегі бұрышты жəне жобалық
түйінге, осьтік немесе басқа да құрылыстың негізгі нүктелеріне дейінгі
арақашықтықтарды табады. Осындай бірнеше нүктелерді жер бетінде тауып, осы
нүктелерді пайдалана отырып геодезист, құрылыстың негізгі жəне де басқа да
қосалқы нүктелерін жер бетінде қадалайды да, құрылыс салу үшін керекті
жобалық берілімдерін анықтайды.
Биіктік шамаларды анықтауда да, осындай жұмыстар атқарылады. Құрылыстың
жобалық биіктік шамаларын геодезиялық негіздермен бір жүйеде біле отырып,
геодезиялық негіз биіктік шамасымен жəне құрылыс осінің арасындағы өсімшені
есептейді, əрі қарай нивелирмен құрылыстың жобалық биіктік шамасын жер
бетіне береді.
Құрама қиылыстыру. Бұл əдісте, анықталмақшы ось нүктесінен немесе
бекеттен бас геодезиялық негіздің үш қосыны ғана көрінеді. Бұл жағдайда
анықталмақшы нүктеден бақылаудан басқа, ось нүктелерін бас геодезиялық
негіз қосындарының бірінен бақылауға тура келеді.
Кері бақылау. Құрылыс осінің нүктесі бас геодезиялық негіздің кем
дегенде төрт қосынынан көрініп тұрған жағдайда кері геодезиялық бақылау
қолданылады. Осьтің анықталмақшы нүктесі, бас геодезиялық негіздің кез
келген анықталмақшы нүктені бақылау үшін керекті үш қосынын басып өтетін
шеңберге жақын болмағаны дұрыс.
Тура бақылау. Құрылым осінің бас геодезиялық негіздің кем дегенде үш
қосыны көрініп тұрған жағдайда тура бақылау əдісі қолданылады. Көрші
бағыттар арасындағы өлшенбекші бұрыштардың шамасы 1200 көп, 300 аз болмауы
керек. Анықталмақшы нүктеге бағытталған сызықтардың дирекци ондық бұрыштары
жəне ұзындықтары кері геодезиялық есептен табылады, сонымен бірге жер
бетіне түсірілетін бұрыштары да анықталады.
Полярлық əдіс. Жер бетіне түсірілмекші, құрылысқа тəн нүкте бас
геодезиялық негіз қосынына жақын маңда орналасқан, анық көрініп тұрған жəне
де ұзындық өлшемін жүргізу мүмкіндігі жоғары жағдайда пайдаланылады.
Геодезиялық негіз қосынынан ось нүктесіне дейінгі арақа- шықтықты, бас
геодезиялық қосындар бағыттары арасындағы жəне жер бетіне түсірілмекші
құрылыс осінің нүктесі арасындағы бұрыштарды есептеп алады [2].
Бас геодезиялық негіз қосындары аралары арасында ұзындық өлшемдерін
жүргізу əдісі. Бұл əдіс, құрылыс осі триангуляция немесе полигонометрия
қабырғаларын қиып өткен жағдайда қолданылады. Əр қосыннан қиылысу
нүктелеріне дейінгі арақашықтықтарды жəне қиылысу нүктесіндегі негіз
қабырғалары, құрылыс осі арасындағы бұрыштарды, есептеп алады.
Нəтижесінде, құрылыс осін жер бетіне түсіру жобасын жасаудың жұмыс
сызбасын (сұлбасын) жасайды, мұнда жобалық берілімдермен қатар, геодезиялық
негіз қосындарынан ось нүктелерінің орнын анықтайтын барлық ұзындықтар мен
бұрыштар көрсетіледі. Барлық ұзындықтар жазық жағдайға келтірілген
шамасында беріледі.
Типтік құрылыс осін жер бетіне түсіру жұмыс сызбасы 2-суретте
келтірілген.
2 сурет Типтік құрылыс осін жер бетіне түсіру жұмыс сызбасы
2.3 Жер бетін көтеру (биіктету), плотина салу кездеріндегі геодезиялық
жұмыстар
Жер бетінде қандай жұмыстар істелетіндігіне байланысты, бұл жұмыстар
бірнеше түрге бөлінеді: ирригациондық, мелиоративтік, жол салу. Жер
бетіндегі көтеру жұмыстары уақытша жəне тұрақты болып бөлінеді. Жер
бетіндегі көтеру жұмыстарының нəтижесі көп уақыт пайдалануда болатын болса,
онда оны (жер бетін көтеру, яғни плотина салу, тоғандар жəне басқалары)
тұрақты деп атайды. Уақытша құрылымдарға, мысалы, құрылысты салу кезінде
оны жер асты жəне ақпа сулардан сақтау (қазан шұңқырлар, плотиналар,
шлюздер, бөгемелер) кездерінде салынатын құрылыстар жатады.
Жерлік құрылыстар сызықтық, созылмалы (жол қатпары, тоғандар, жармалар
жəне басқалар) жəне арнаулы (ғимарат салынатын қазан шұңқырлар, бассейндер,
т.т.) болып бөлінеді [2].
Жерлік жұмыстар кезінде созылмалы жер қазу, үймелер жасау, алаңдарды
тегістеу, жармаларды жəне фундамент жанын толтыру, үйілген топырақты
тығыздап таптау болып келеді. Қазіргі кезде осы жұмыстарды механикаландыру
өте жылдам дамып келетіндіктен, бұл нысандарда геодезиялық жұмыстарды
күнделікті атқарып отыру қажеттілігі туып отыр. Алдымен құрылыс салынбақшы
тұстың жерлік жұмыстарының нобайы анықталады да, жер қазу техникалық
машиналарының көмегімен жобада көрсетілген берілімдерді сақтай отырып,
геодезияшы маманның бағыттауымен (қадаланған құрылыс осінен, жұмыстық
реперлерінен) жазық жəне тік жазықтықтарда қазады немесе үйеді. Жобалық
құрылыс нобайын жер бетіне түсіру алдын ала, уақытша белгілермен
(қазықшалармен) геодезиялық əдістермен атқарылады да, құрылыс салу
барысында жойылып отырылады.
Жерлік жұмыстардың жобалық құрылыс нобайын алдын ала жер бетіне түсіру
шектік шамаларын, тек қана қазылған қазаншұңқырдың түбін, қабырғаларын,
үйілген жəне қазылған топырақтың кемерлерін тазалап, геометриялық
пішіндерін тексеріп болғаннан кейін анықтайды.
Жерлік жұмыстардың жобалық құрылыс нобайын жер бетіне түсіру, арнаулы
жобалық (қадалау) сызбалары арқылы немесе жобалық нүктелерді геодезиялық
негіздерге байланыстырғаннан кейін аналитикалық берілімдер арқылы немесе
құрылыстың негізгі осіне байланыстырылған берілімдерді пайдалана отырып
атқарады. Жобалық сызбаларда жер бетіне құрылыстың нобайын түсіру жəне
осьтерін бекіту үшін керекті барлық берілімдер құрылыс түріне байланысты
көрсетіледі. Жер бетіне құрылыстың нобайын түсіру жəне осьтерін бекіту
əдістері салынбақшы құрылыстың түріне, не үшін керектігіне байланысты
таңдалып алынады.
2.4 Салынатын бөгеттердің (плотина) жобалық нобайын жер бетінде түсіру
Плотина табанының нобайы, плотина осіне перпендикуляр жүргізілген,
ұзындығы салынбақшы плотина кемерінің жобалық еңкіштігін еске ала
бағытталған көлденең қималар арқылы анықталады. Жобадағы кемер еңкіштігінің
биіктігін анықтау үшін, үйме жұмыстарын салудағы əдістерді қолданады.
Көздегіштер, шаблондар, уақытша бағаналар плотина ішінде қалмас үшін,
уақытша ауыстырылып отырылады, мұнда плотинаның жоғары жағы белгіленген
бағаналар немесе үйме сыртына орналасқан тұрақты бағаналарды пайдалану
тиімді болады [2].
Бағана үстіне ұзындығы 1,5-2,0 м тақтай қағылады да, оның жоғары жақ
жиегі жазық жазықтықта болғанын қадағалайды. Тақтайдың жоғары жақ жиегі
плотинаның үстіңгі бетінің биіктігі болып есептелінеді. Көлемі кіші
плотинаны салу кезінде бағана орнына, үйменің сырт жағына нивелирлік
рейканы орнатса болғаны. Плотинаның қарсы жағынан көздеу арқылы үйме
жұмысының жұмыс биіктігін керекті дəлдікте анықтауға болады.
Плотинаның жоғарғы жақ жобалық биіктігіне жақындаған кезде, осы үйме
үстінде нивелирлік жүріс жүргізеді.Плотинаның жоғары жақ биіктігін, өзеннің
биік жағалауында орналасқан көздегіш арқылы анықтауға болады. Екі көздегіш
орнатылады, олар жай көзбен бақылайтын жəне далалық болып келеді (3-сурет).
3 сурет Бас көздегіштің тəсімі
Бас көздегіш дегеніміз - жерге қағылған қазықша немесе бағана, оның
жоғарғы жағына жазық жазықтықта тақтай d қағылған. Далалық көздегіш екі
қазықшаға орнатылып, оның олардың үстіне де жазық жазықтықта тақтай d1
қағылған. Мұндай көздегіштер салынбақшы плотинаның екі жағалауына
орнатылады, олар арқылы плотинаның жоғарғы бетін түгел бақылауға жəне де
уақытша көздегіштерді орнатуға мүмкіндігі болуы керек.
2.5 Қалыптарды орналастыруда жəне бетон құюдағы пландық жəне биіктік
шамаларын қадалау
Қалып дегеніміз - құрылымдарды салу кезінде бетон құйылатын, əртүрлі
пішінді, ағаш-тақтайдан жасалған жабдық, ал темірбетонды құрылымдысалу
кезінде, ол - арматура жəне бетон қоспасы.
Қалып, құрылыс осіне геодезиялық негізден шығарылады да, ішкі жобалық
өлшемдерін жəне құрылым нобайының сыртқы өлшемдерін сақтай отырып
құрылады.Қалыпты құрудың шектік шамалары техникалық шарт жəне құрылыстың
жобасы негізінде қаралады. Мысалы, қалыптың 1 м бұрылмалы арақашықтықта
орналасқан тіректері мен тіректерді жалғастырып тұрған тақтайлардың арасы
25 мм, ал барлық ұзындыққа (екі тіреу арасына) 75 мм артық емес.Қалыптың
тік жазықтықта ығысуы жəне олардың қиылысу сызығы 1 м биіктікке – 5 мм,
фундаменттің барлық биіктігіне - 20 мм. Қалыптың бетін екі метрлік рейкамен
тегістігін тексергенде 3 мм аспауы керек.
4 сурет Жобалық биіктікті реперден қалыпқа (опалубкаға) беру
Келтірілген шектік шамалардың ауытқуынан аспауына, геодезиялық бұрыштық
жəне сызықтық өлшемдерге жұмыстарға сай аспаптарды қолданғанда ғана жетуге
болады. Бетон құю жұмыстарында қалыптар жобалық орнына барлық жағдайда,
арнаулы скобалар немесе желілер арасында созылған сымтемірлерден бастап
өлшеніп орналастырылады. Сым-темірге ілінген тіктеуішті пайдаланып, алдымен
қалыптың төменгі жағын бекітіп алады да, сонан кейін келесі қалыптың блогін
орнатады.
Қалыптардың жоғары жақ жиегін, олардың бір-бірінен төмен немесе жоғары
жобалық биіктігінен ығысып кетпей тура болғанын қадағалай отырып орнатады.
Ол үшін, нивелирлеу арқылы жұмыс істеу реперінің биіктігі қалыптың ішкі
жағына беріледі.
Қалып үстіне қойылған рейканы керек есепке жеткенше жоғары, төмен
қозғай отырып қалыпты орнатады.
Қалып үстіне мұндай биіктіктің бірнешеуін тауып, шегемен бекітеді де,
олардың арасына қалыптың жобалық биіктігін көрсететін шнур тартып қояды.
Гидротехникалық құрылыстарды бетондау кезінде, қалыптың үстіне сантиметрлік
бөліктері бар рейканы қағып бекітеді де, сол бөліктер арқылы бір ауысымда
қанша көтерілгенін анықтап отырады.
Берілген биіктікте бетон блоктары жазық бетті болуы үшін, нивелирдің
көмегімен əлі қатпаған бетонға металл қазықтар орнатады да, солардың жоғары
жақтары немесе оларға орнатылған маяктар арқылы тексеріп отырады [2].
2.6 Құралдың құрылғылары және пайдалануы
2.6.1 GPS қабылдағыш Trimble 5800 және олардың сипаттамалары
Екі жиілікті GPS қабылдағыш жиынтығы: 5800 қабылдағышы, екі Li-Ion
батареясына арналған зарядтағыш (57005800 R6 R7 R8 TSC1 Dini),
деректер кабелі, пайдаланушы нұсқаулығы мен қабылдағыш бағдарламалық
қамтамасыздандырумен жүйелік ықшам диск, LI- ION аккумуляторлық батареясы
7.4V 2.0A сағ (2 дана), көлік корпусы. Trimble 5800 жоғары дәлдігі бар
GPS қабылдағышы - бұл жоғары сапалы GPS қабылдағышын, GPS антеннасын,
радио, Bluetooth және миниатюралық ішкі батареяларды біріктіретін өте
берік, интеграцияланған құрал. Бұл толық интеграцияланған жүйе өте ықшам
корпуста орналасқан және жұмыс күні бойына барлық өлшемдерге ерекше
ыңғайлылықты қамтамасыз етеді. Trimble 5800 GPS қабылдағышының базалық
станция ретінде де, ровер қабылдағыш ретінде де жұмыс жасау мүмкіндігі оны
өзгеріп отыратын жобалық талаптарға тез бейімделуге мүмкіндік береді.
Trimble 5800 GPS қабылдағышы Trimble-дің GPS индустриясындағы көп жылдық
тәжірибесіне негізделген. Осы 24-арналы екі жиілікті GPS WAAS EGNOS
қабылдағышының негізінде сигналдарды қадағалаудың әлсіз технологиясы бар
жетілдірілген Trimble Maxwell 4 микрочипі бар. Ол 2,5 Вт-тан аз энергияны
тұтыну кезінде күрделі GPS жағдайында сенімді өнімділікті қамтамасыз етеді.
Екі жиілікті антенна сонымен қатар Trimble 5800 GPS қабылдағышының жұмысын
жақсартады.Патенттелген төрт нүктелі қуат беру антеннасы жоғары дәл
нәтижелерге қол жеткізу үшін суб-миллиметрлік фаза орталығының тұрақтылығын
қамтамасыз етеді. Сыртқы VHF радио антеннасының орналасқан жері
спутниктердің көрінуін жасырмас үшін, көп жолды төмендетпейтін және GPS
антеннасына кедергі жасамайтын етіп таңдалады [3].
Дифференциалды түзетулер алу үшін ұялы қабылдағыштар сіз таңдаған, 450
немесе 900 МГц диапазонында жұмыс істейтін немесе сыртқы радио модемдерге,
ұялы телефондарға немесе сымсыз пакеттік коммутаторға қосылған радио
модеммен жабдықталуы мүмкін. Негізгі станциядан түзетулер жіберу үшін әр
түрлі Trimble радио модемдерін қолдануға болады. Сіздің жұмысыңызға сәйкес
келетін түрін таңдаңыз! Trimble 5800 Rover GPS қабылдағышы кеңейтілген
қамту және қателерді толық жою үшін бір радиожиіліктегі бірнеше базалық
станциялардың сигналдарымен жұмыс істей алады. Trimble 5800 қабылдағышы
Trimble VRS виртуалды анықтама станциялары желісінде жұмыс істей алады, бұл
сіздің зерттеу аймағыңызды одан әрі кеңейтіп, GPS дәлдігін сақтайды.
Кірістірілген Bluetooth сымсыз қосылымы барлық жабдық жиынтығын бір полюсте
бір кабельсіз орналастыруға мүмкіндік береді.
Кіріктірілген WAAS және EGNOS қабылдау мүмкіндіктері базалық станция
қажет етпей, бірнеше метр дәлдікпен нақты уақыттағы дифференциалды
орналастыруды қамтамасыз етеді.
Сурет 5 GPS қабылдағыш Trimble 5800
Trimble 5800 GPS қабылдағышының қуаты өте төмен - әрқайсысының салмағы
100 грамм болатын екі миниатюралық батарея қабылдағышты 11 сағат бойы
қамтамасыз етеді.
IPX7 стандартына сәйкес жасалған Trimble 5800 GPS қабылдағышы
өрістің қатал жағдайларын жеңе алады. Ол 1 метр тереңдікке дейін суға
батыруға және 2 метр биіктіктен қатты бетке түсіп кетуге төтеп бере алады.
Спутникті алу, қуат пен радионы қабылдау мәртебесін көрсететін үш жарық
диодты индикаторы бар қарапайым басқару оқуға кететін уақытты едәуір
қысқартады [3].
2.6.2 GPS қабылдағыш Trimble 5800 техникалық сипаттамалары
Кесте 14
Техникалық сипаттама
Параметр мәні
Өлшеу L1 C A кодын қадағалау, L1 L2 тасымалдағышының
фазалық циклі, WAAS EGNOS үшін 24 каналды өлшеу
GPS дифференциалды СКО планда 0,25 м + 1 ммкм
дәлдігі СКО биіктікте 0,50 м + 1 ммкм
Статикалық дәлдік СКО планда 5 мм + 0,5 ммкм
СКО биіктікте 5 мм + 1 ммкм
Кинематикалық СКО планда 10 мм + 1 ммкм
дәлдік СКО биіктікте 20 мм + 1 ммкм
Нәр беруші 11-ден 28-ге дейін VDC кернеуінен жоғары кернеуден
қорғаныс
Қуатты тұтыну 2,5 Вт
Батарея салмағы 0,1 кг
Зарядтағыш Сыртқы айнымалы ток адаптері бар ішкі (сыртқы
зарядтағыш қажет ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz