Әскери коммунизм саясатының мәнін неғұрлым кешенді баяндау

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 21 бет
Таңдаулыға:

Коммерциялық емес ашық акционерлік қоғам
ҒҰМАРБЕК ДӘУКЕЕВ АТЫНДАҒЫ
АЛМАТЫ ЭНЕРГЕТИКА ЖӘНЕ БАЙЛАНЫС УНИВЕРСИТЕТІ

Әлеуметтік пәндер кафедрасы

№ 1 С Е М Е С Т Р Л І К Ж Ұ М Ы С

Қазақстанның қазіргі заман тарихы пәні

Тақырып:Қазақстандағы Соғыс коммунизмі саясаты және оның салдары____________________________ _______________________________
___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________

Мамандығы:B062 Электроэнергетика__________________ ___________

Орындаған:_Жапар Досбол___________________Тобы_ЭЭк-2 1-6_____
(Аты-жөні)

Тексерген:доцентБайдильдина Сауле Хайрулловна
(Аты-жөні, атағы, қызметі)

_____________ ______________ _____ ______________2021__ж.
(бағасы) (қолы)

Алматы, 2021

Жоспар

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
Әскери коммунизм ұғымы мен мағынасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.2 Өнеркәсіп және қаржы мәселесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.3 Ауылдар мен деревнялардағы наразылық ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...19 Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20

Кіріспе
Курыстық жұмыс тақырыбының өзектілігі.Әскери коммунизм ұғымы көптеген адамдарға таныс және әрқайсысында аштықпен,соғыспен,айырумен және зұлымдықпен байланысты.Мұндай жағдайда осы проблеманың практикалық маңыздылығын анықтау қиын емес,мұнда екі пікір болуы мүмкін емес:экономиканы жаппай бақылауға ешбір жағдайда да жол бермейді.
Алайда,біздің елімізде мұндай тәжірібилердің қайталанбайтынына ешкім кепілдік бере алмайды-КСРО-ның өзіндік ерекшелігін және оған ғылыми тұжырымдар мен қандай да бір теориялардың қолданылмайтындығы туралы мәлімдейтін ақыл-ой әрдайым келуі мүмкін.
Өйткені,Карл Маркс 1918 жылы қолданылған әдістерді жоққа шығарды,олардың соңынан еруі мүмкін деп болжады.
Алайда большевиктер марксистік доктриналарды істің нақты жағдайына айналдыра алды,идеялық-теоритикалық базаны өз іс-әрекетіне шығарды.
Әлбетте,зорлық-зомбылық қолданыс тауып,әдеттегі іс болды,ал адам өмірі аз және аз бағаланған кезде,контрреволюциядан аулақ болу керек еді.
Бұл жағдайда ғылыми тұрғыдан объективті тарихи заңдарға қатысты пайдалы ой-пікірлерді шығаруға болады.
Кем дегенде,ғалымдар өмірлік маңызды мәселелерде өткенге сүйенудің қажеті жоқ екеніне көз жеткізді.
Дегенмен,әдістердің барлық айқындылығы кезінде,бірнеше жылдан кейін продразверска продналогпен ауыстырылды.Бұл не туралы айтады?Әрине,әскери коммунизм сол кезде жақсы түсіндірілді және зерттелді.Ол туралы көптеген адамдар жазды,өйткені сол кезде КСРО тағдыры елдің барлық халқын,ақындардан Сібір шаруаларына дейін толқынды.Сондай-ақ,бұл мәселеге отандық және шетелдік тарихшылар,коммунизм идеологтары ерекше назар аударды.Қазіргі таңда кейбір тарихшылар мен экономистер мәселеге асқан қызығушылық танытуда,өйткені экономиканы мемлекеттік басқарудың кейбір әдістерінің қайнар көздері 1918-1920 жылдары өз бастауын алады деген болжам бар.
Бұл курстық жұмыстың міндеті:
Әскери коммунизм саясатының мәнін неғұрлым кешенді баяндау;
аталған проблеманың пайда болу бастарын зерделеу;
Әскери коммунизмнің салдары мен елдің дамуына әсер ету дәрежесін суреттеу.
Курыстық жұмысты жазудың мақсаты:
Берілген мәселені тереңірек зерделеуден тұрады,себебі әскери коммунизм саясатының өрістетуге нақты түрткі болары анық:
Сондай-ақ большевиктер партиясының мүшелері өз іс-әрекетін қалай ақтаған да зерттеу:
Халық неге және не үшін осындай айыруларды орындағаның сабақтастыру.
Курыстық жұмыс кіріспе,екі негізгі бөлім,қорытынды және пайданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 Әскери коммунизм ұғымы мен мағынасы
Әскери коммунизм-бұл 1918-1920 жж.Кеңес мемлекетінің экономикалық саясатының өзіндік ерекшелегін анықтайтын уақытша,төтенше,азаматтық соғыспен және әскери интервенциямен мәжбүрлі шаралар жүйесі.Әскери-коммунистік шараларды жүзеге асыруға мәжбүр болған,Кеңес мемлекеті елде капитализмнің барлық ұстанымдарына қарсы шабуылды жүзеге асырды.Әскери интервенция және ол туындаған шаруашылық күйзелістер болмаса,әскери коммунизм болмас еді.Әскери коммунизм ұғымының өзі айқындамалардың жиынтығы білдіреді:әскери-себебі оның саясаты бір мақсатқа бағынған-саяси қарсыластарға әскери жеңіс үшін барлық күштерді шоғырландыру,коммунизм-себебі большевиктер қабылдаған шаралар болашақ коммунистік қоғамның кейбір әлеументтік-экономикалық сипаттарының марксистік болжамымен сәйкес келді.Жаңа билік қатаң Маркс бойынша идеяларды дереу іске асыруға тырысты.Әскери коммунизм субъективті түрде жаңа биліктің әлемдік революция келгенге дейін өмір сүруге ұмтылуымен байланысты болды.Оның мақсаты жаңа қоғамның құрылысында емес,қоғамның өмір сүруінің барлық салаларында кез келген капиталистік және ұсақ һ-түйек жлементтерді жоюда болды.1922-1923 жж,өткен баға бере отырып,Ленин жазды:
Біз жеткілікті есепсіз пролетар мемлекетінін тікелей билігімен ұсақ туржуаз еліндегі мемлекеттік өндіріс пен азық-түлікті коммунистік жолмен бөлуді жолға қоюды ұйғардық.
Біз шаруалар бізге қажетті мөлшерде нан береді деп шештік,ал біз оны зауыттар мен фабрикалар бойынша кеңейтеміз,-және бізде коммунистік өндіріс пен бөлу шығады.
Біз теориялық және саяси қажеттіліктен әрі қарай ендік.
Әскери коммунизм терминін марксистік теореик А.А.Богданов 1917 жылдың қазан айынада айналымға енгізді.Ол оны коммунизммен немесе капитализммен байланыстырмады,оның пікірінше әскери коммунизм тек қана әскерлерге қолдануға болады,себебі әскер жаппай паразитизм мен жойылудың авторитарлы реттелетін ұйымы болып табылады.
В.И.Ленин рны 1921 жылдың сәуірінде алғаш рет қолданды.Большевиктер партиясының диктатурасы әскери коммунизм өзегі болып табылады.Әскери коммунизм большевиктік партияның жүргізген саясаты ретінде 1920 жылдың күзіне дейін толығымен рәсімделсе де,1918 жылдың көктемінен бастап азаматтық соғыстың барлық кезеңінде елдің үстінде оның жұлдызы жарқырады.1919 жылдың желтоқсаныңда Кеңес үкіметі Гай-Ембі Александров темір жол желісін салу туралы шешім қабылдады,ол Орал-Ембі мұнай ауданың Орталық Ресеймен біріктіруі тиіс еді.Жетісу темір жолы мен Петропавл-Көкшетау желісінің құрылысы елдің аш облыстарын нанмен қамтамасыз ету үшін маңызды болды.
1919 ж.Қантарда нан дайындау және тарату монополиясы азық-түлік кеңеюімен толықтырылды.Өлкенің адам және материалдық ресустарын жұмылдыруға экономикалық,күштік әдістермен(реквизициямен,нарядтар бойынша бөлумен)қол жеткізілді.
Ұсақ өндірушілер бұта артельдеріне біріктірілді.Жұмыс күшін,еңбек парызын есептеу парызын есептеу және бөлу жүйесі енгізілді.Өлкедегі әскери коммунизм саясаты жергелікті бюджеттерді жоюда,оларды біріңғай мемлекеттік бюджетке біріктеруде,біріңғай қазынаны құруда,аралық және ішінара өңірлік өнеркәсіпті ұлттандыруға көрініс тапты.
Батыс,Солтүстік және Шығыс Қазақстанда нан дайындалды,орталықтан 11500 жұмысшы келді.Қазақстанның ұлттандырылған кәсіпорындарының көпшілігі әрекетсіз.1913ж.салыстырғанда Қазақстанда мұнай өндіру 4 есеге,көмір 5 есеге қысқарды,ал мыс кенін өндіру мүлдем тоқтатылды.Риддер кен орындары,Екібастұз көмір кендері және Спасская байыту фабрикасы істен шықты.Қостанай,Ақмола,Орал,Семей губернияларында көтеріліс ошақтары пайда болды.1921 жылдың ақпанында 25 мың бүлікшілер Петропавл қаласында Кеңес өкіметі органдарының ғимараттарын талқандады.Сібірдің орталағымен теміржол қатынасы үзілді.
1921 жылдың наурыз айында Орал облысының аумағында 10 мыңнан астам қарулы бүліктер әрекет етті.Қарқаралы уезінің 70-тен астам партия және кеңес қызметкері қаза тапты.
Жаңа экономикалық саясат (ЖЭС)-1921 жылғы 15 наурызда РКП (б) съезінде (1921 жылғы 8-16 Наурыз) кеңес басшылығымен енгізілген саясат,әскери коммунизм саясатының жаппай наразылығын еңсеруге бағытталды.
Әскери коммунизм-бұл қирау,азаматтық соғыс және барлық күштер ресурстарды қорғанысқа жұмылдыру жағдайындағы Кеңес мемлекетінін экономикалық және әлеументтік саясаты.Осылайша,қирау және әскери қауіптілік жағдайында Кеңес үкіметі республиканы біріңғай әскери лагерьге айналдыру жөніндегі іс-шараларды жүзеге асыра бастайды.
Осылайша,әскери коммунизм саясатының негізгі мақсаттары адам және материалдық ресурстардың шекті шоғырлануы,ішкі және сыртқы жаулармен күресу үшін оларды ең жақсы пайдалану болды.
Бір жағынан,бұл саясат соғыстың амалсыз салдарына айналды,екінші жағынан ол кез келген мемлекеттік басқару тәжірибиесіне қайшы келді,сонымен қатар партиянын диктатуранын бекітті,партия билігінің күшеюіне,оның тоталитарлық бақылауды орнатуына ықпал етті.Әскери коммунизм азаматтық соғыс жағдайында социализм құру әдісіне айналды.Қандай да бір жағдайда бұл мақсат контрреволюцияға қол жеткізді
Әскери коммунизм саясатының негізгі белгілері:
-барлық ірі және орта өнеркәсіпті және ұсақ кәсіпорындардың көп бөлігін мемлекет меншігіне алу;
-азық түлік диктатурасы;
-продразверска;
-қала мен ауыл арасындағы тікелей өнім алмасу;
-өнімдерді бөлідің карточкалық жүйесі;
-шаруашылық қатынастарды натурализациялау;
-жалпы еңбек тәртібі;
-еңбекақы төлеудегі теңдік;
-қоғамнын бүкіл өмірін басқарудың әскери-бұйрық жүйесі;
Әскери коммунизмнің басты белгілері-экономикалық саясатытың ауырлық орталығын өндірістен бөлуге көшіру.Бұл өндірістің құлдырауы осындай сыни деңгейге жеткенде,қоғамның өмір сүруі үшін ең бастысы-қолда бар нәрселерді бөлу болып табылады.
Өмірлік ресурстар бұл ретте аз дәрежеде толықтырылғандықтан,олардың күрт жетіспеушілігі туындайды және еркін нарық арқылы бөлу кезінде олардың бағалары өмір сүруге қажетті ең қажетті өнімдерінің халықтың үлкен бөлігі үшін қол жетімсіз болар еді.Сондықтан теңдестірілген нарықтық емес бөлу енгізіледі.
Нарықтық емес негізде(тіпті зорлық-зомбылық қолданып)мемлекет өндіріс өнімдерін,әсіресе азық-түлікті иеліктен шығарады.Елде ақша айналымы күрт тарылады.Ақша кәсіпорындар арасындағы қарым-қатынаста жоғалады.Азық-түлік және өнеркәсіп тауарларды карточкалар бойынша-белгіленген төмен бағалар бойынша немесе тегін бөлінеді(кеңес Ресейде 1920 жылдың аяғында-1921 жылдың басында тұрғын үй,электр энергиясының,отынды,телеграфты,теле фонды,почтаны,халықты дәрі-дәрмекті және т.б)
Мемлекет жалпыға бірдей еңбек парызын,ал кейбір салаларда(мысалы,көлікте)соғыс жағдайын енгізді,сондықтан барлық қызметкерлер жұмылдырылған деп саналды.Мұнын бәрі-әскери коммунизмнің жалпы белгілері,олар белгілі бір нақты тарихи ерекшелікпен осы түрдегі тарихтағы барлық белгілі кезеңдерде көрініс тапты.
Әскери коммунизм сөзінің өзі ауыр қирау кезеңінде қоғам (социум)қауымға(коммунага)-жауынгер ретінде жүгінеді.Соңғы жылдары бірқатар авторлардың айтуынша,Ресейдегі әскери коммунизм социализм құрудың марксистік доктринасын жедел жүзеге асыру талпынысы болды.
Әскери коммунизм-өндірістік күштер мен әлеументтік ағзаның регресс салдары.Бейбіт уақытта ол әскерде кең авторитарлық тұтыну коммунасы ретінде ұсынылған.Бірақ үлкен соғыс кезінде Әскерден тұтыну коммунизмнің барлық қоғамға таралуы орын алады.
Әскери коммунизм құрылымы төтенше жағдайларда пайда болған,оны тудырған жағдайлар жойылғаннан кейін (соғыс аяқталғаннан кейін)өзі жойылмады.Әскери коммунизмнен шығу ерекше және күрделі міндет.Ресейде оны шешу өте қиын болды,өйткені жүйеінде әскери коммунизм ойларымен енген солдат депутаттарының Кеңестері өте үлкен рөл атқарды.Соғыс аяқталғаннан кейін жұмысшылар мен шаруалардың әскери комунизм саясатына қарсы көптеген сөз сөйлеулері оның толық күйренуін көрсетті,1921 жылы жаңа экономикалық саясат енгізілді.1920 жылдардағы Кеңес қоғамының тарихын әдетте жаңа экономикалық саясатпен байланыстырады,оны азаматтық соғыс аяқталғаннан кейін большевиктер жүргізе бастады.Бірақ нақ 20-шы жылдары іс жүзінде жаңа экономикалық саясаттың,демократияландырудың плюрализмнің бейбіт қатар өмір сүрудің табыстарымен үйлесім берді.Азаматтық әлем негізінде әлеументтік апаттар жоқ КСРО-да зорлық-зомбылықсыз әлемге және социализм құрылысына жол ашылды.
Мұндай тәсіл партияның ауыр тәжірибиесіне ие болды:әскери коммунизмді еңсеру,тарихи тұрғыдан бірінші болып,көбінесе командалық-әкімшілік жүйенің амалсыз формасы болды.Ол сол кезде елді апат шегіне әкелді.Әскери коммунизм саясаты елдің экономикалық қажеттіліктеріне де,социализм үшін күресте,әсіресе соғыстан әлемге өту кезінде сыныптық күштерді орналастыруға да жауап бермеді.
Әскери коммунизммен жаңа экономикалық саясатқа көшу 1921 жылдың көктемінен экономикалық және саяси дағдарыстары елді итермелеуден секіру сияқты шұғыл жүзеге асырылды.Сондықтан радикалды өзгерістер кезінде жиі кездеседі.Азаматтық соғыс пен әскери интервенциядағы большевиктердің жеңісі кеңестік мемлекет пен қоғамның дамуындағы салалы жаңа кезеңнін басталуын білдіреді.
Өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығының құлдырауы аштық пен эпидемия қаупі көп миллиондаған адам шығыны,алтын қорды жоғалту,үлкен өлшемге дейін өскен және оны әскер ұстау мүмкіндіктермен өлшенбейтін тез арада демобилизация қажеттілігі-азаматтық соғыс аяқталғаннан кейін большевиктердің Үкіметі тап болған негізгі проблемалар.
Елдің материалдық байлығының бұзылуы және оның адами әлеументін жою 1920 жылдың соңына дейін,ал Қиыр Шығыста 1922 жылдың күзіне дейін,яғни 6,5-8 жас аралағында жалғасты.Өлгендер, жаралағандар және аурулардан қайтыс болғандар.Бірінші дүниежүзілік соғыста 1,8 млн адамды құрады.
Азаматтық соғыс майдандарында екі жағынан да осыған ұқсас шығындар шамамен 2,5 млн адамға жетті.Қызыл және ақ террор,аштық және эпидемия бейбіт халықтың өмірін одан да көп алып тастады.Эмиграцияға көрсеткіштері үлкен мөлшерге жетті.
Ел халқы 1917 жылдың күзінде Ресей халқы 147.644,3 мың ал 1922 жылдың басында 134.903,1 мың адамды құрады.Бұл кем дегенде,бірінші дүниежүзілік соғыс жылдарында жоғалтудан алты есе асып түсті.
1920 жылы аштық пен індет орталық өнеркәсіп ауданының губерниялық аумағын қамтыды.1921-1922 жылдары поволжск және украин губернияларының 45 млн адам жойылып кету қаупі төнген.Өнеркәсіп құлдырауы мен қалалардағы аштық 1 млн жұмысшы ауылға кетуге мәжбүр болды.Аштықпен зақымдаған губернияларының шаруалары,өз кезегінде,нанның көсегін іздеуде,азғындық орындарды қалдырды.1921-1922 жылдары ресми түрде 1,5 млн босқындар саналды.Ірі өнеркәсіп өндірісі 1913 жылмен салыстырғанда 7 есе төмендеді.Көмір мен мұнай өндіру көлемі бойынша Ресей XIX ғасырдың соңына қарай алынып тасталған,маталар шығару 20 есеге,12-қантқа,тұз өндіру 3,5 есеге қысқарды.1913ж салыстырғанда 1920 ж өнеркәсіп өндірістің көптеген салалары өмірдің жұқа қырында және өзін-өзі жоюда болды.
1917ж бас дәнді дақылдардың жалпы жиналымы соғысқа дейінгі орташа деңгеймен салыстырғанда(шамамен 500 млн пұт)яғни 13%-ға төмендеді:1920ж ол 1917 ж салыстырғанда 1200 млн пұтқа,яғни 36,4%-ға ал 1921 ж тағы 400 млн пұтқа құлап кетті.1921 жылдың басында Кронтанд оқиғалары,Тамбовщинадағы Антонов көтелісі,Сібірдегі көптеген шаруа стихиялық сөз сөйлеулері әскери коммунизм саясатының жалғастырудың үзілген куәсі болды.
1920 жылдың басында РКП ОК Саяси Бюросының ЖЭС-қа көшу туралы мәселе талқыланды,дәлірек айтқанда партия мен Үкіметтің жаңа экономикалық желісі туралы емес продразверсканы продналогпен ауыстыру туралы мәселе талқыланды.Осы ұсыныстын авторы Л.Д.Троцкий болды.Политбюро Троцкиді қолдамады.Дегенмен бір жылдан кейін салық енгізілді.Алайда 1922 ж Ленин аурудың салдарынан белсенді партиялық-мемлекеттік жұмыстан кетеді және жоғары партиялық элита Германияда революция басталған жағдайда продразверске дереу қайтару туралы шешім қабылдайды.
Бірақ РКП съезінде бұл туралы өте аз айтылды.Тек 1921 жылдың мамырында ғана партконферацияда ЖЭС термині пайда болды.
ЖЭС-дағдарысқа қарсы бағдарлама,оның мәні большевиктер Үкіметінің қолында командалық биіктерді сақтай отырып көп салалы экономиканы.Әсер ету тетігі РКП толық билік,өнеркәсіптегі сектор,орталықтандырылған қаржы жүйесі және сыртқы сауданың монополиясыы
ЖЭС мақсаттары:
-саяси әлеументтік шиеліністі алып тастау,жұмысшылар мен шаруалар одағы түрінде кеңес өкіметінің әлеументтік базасын нығайту,
-экономикалық қираудың алдын алу,дағдарыстан шығу және шаруашылықты қалпына келтіру:
-әлеументтік әлемдік теңкересті күтпестен,социалистік қоғам құру үшін қолайлы жағдайларды қамтамасыз ету:
-сыртқы саяси:халықаралық оқшаулауды еңсеру және мемлекеттермен саяси және экономикалық қатынастарды қалпына келтіру:
Осылайша,ЖЭС тактикалық мақсаты-социализм құру дағдарыстан шығу болды.Осы мақсаттарға қол жеткізу 20- жылдардың екінші жартысында ЖЭС-тің біртіндеп ұюына келді.ЖЭС ең маңызды қорытындысы-әлеументтік экономиканы қарқынды дамыды.Өнеркәсіпте негізгі позициялар мемлекеттік трестер,несиелеу,мемлекеттік кооперативтік банктер болды.Ауыл шаруашылығында-шағын шаруалар,нарықпен өзара байланысты және мемлекет реттейтін кооперацияның қарапайым түрлерімен қамтылған шаруашылығынын экономикалық қатынастарды қалпына келтіру.
Осылайша,ЖЭС тактикалық мақсаты-социализм құру дағдарыстан шығу болды.Осы мақсаттарға қол жеткізу 20-жылдардың екінші жартысында ЖЭС-тың біртіндеп ұюына алып келді.ЖЭС ең маңызды қорытындысы-әлеументтік экономика қарқынды дамыды.Өнеркәсіпте негізгі позициялар мемлекеттік трестер,несиелеу,мемлекеттік кооперативтік банктер болды.Ауыл шаруашылығында-шағын шаруалар,нарықпен өзара байланысты және мемлекет реттейтін кооперацияның қарапайым түрлерімен қамтылған шаруашылықтар болды,экономиканың осы ұяшықтары тұрақты дамуға ықпал еткен жоғары қабілеттерді тапты.
ЖЭС саясатының арқасында бұзылған шаруашылық қалпына келтірілді,өндіріс пен сауда жолға қойылды.Шетелдік инвестициялар құпталмаған және тауар-ақша қатынастарын пайдалану және тану дәрежесімен ерекшеленеді.Экономикалық тұрғыдан ЖЭС әскери коммунизм алдында өзінің артықшылықтарын дәлелдеді.Алайда ,ЖЭС саясатының ішкі қарама-қайшылықтары дағдарысқа бірнеше рет әкелді.
Азаматтық соғыс аяқталғаннан кейін тірі қалу үшін күрес шаруаларға ауыр уақыт өтті,террор қарапайым массалардың мен наразылығы тудырды.Әскери коммунизм эксперименті өндірістің бейлы құлдырауына алып келді.Ұлтшыл кәсіпорындар ешқандай мемлекеттік бақылауға берілмеген еді.
РКП X-шы съезінің шешімдерімен жаңа экономикалық саясатқа көшу басталды.Өнеркәсіпте және саудада жеке сектор пайда болады.Бірқатар кәсіпорындар денационализацияланады.ЖЭС-тез пайдалы өзгерістер әкелді.1921 жылдан бастап өнеркәсіп өсті.Оны қайта құру басталды:ГОЭРЛО жоспары бойынша алғашқы электр станциялары ашылды.Келесі жылы аштық жеңілді,нанды тұтыну өсе бастады.
Елдің халық шаруашылығын қалпына келтіру жетістіктері айтарлықтай болды.Алайда КСРО экономикасы тұтастай арта қалды.Дәл осы 20-шы жылдардың ортасында КСРО-да толық индустриялындыру саясатына көшу үшін қажетті экономикалық және саяси алғышарттар қалыптасты

1.2 Өнеркәсіп және қаржы мәселесі
Ауыл шаруашылығында әскери коммунизм саясатының жиынтық бейнесі ауыл шаруашылығы өнімдерін дайындаудың салғырттық жүйесі түрінде көрініс тапты. Азық-түлік салғырты жөніндегі большевиктік науқанды селолық кедейлер комитеттері (кедейлер комитеттерінің саны Қазақстанда онша көп болған жоқ) мен шаруалар өндірген өнімдерді (ең бастысы, астықты) революцасына пайдасына күштеп жинап алатын қарулы жұмысшылар отрядтары жүргізді.
Өнеркәсіптегі және қаржы саласындағы күйзелісті жағдайды, 1918 жылдың көктемі мен жазындағы аса ауыр азық-түлік тапшылығын, сондай-ақ енді басталған Азамат соғысын алға тартып, большевиктер ақталуға, тіпті өздері қалаған тауарсыз утопиясын жүзеге асыру жөніндегі экспериментін барынша ұтымды түсіндіруге тырысты. Ол бойынша коммунистік өндіріс пен болу деп аталатын принципке тікелей көшу жағдайы қарастырылды. Мұндай саясат әскери коммунизм деп аталды. Осы идеологияның ауқымында нарық пен тауар-ақша қатынастарын толықтай тұншықтыру, экономикалық институттар мен ынталандыру тетіктерін экономикадан тыс директивалық-болу жүйесімен ауыстыру, өндіріс пен бөлуді орталықтандыру көзделінді. Қарапайым тілмен айтқанда, мұның өзі экономикалық өмірді толықтай билік қыспағында ұстауды, оның барлық саласына бірдей қатаң мемлекеттік бақылау орнатуды, социалистік теңгермешілік әдістін еңгізілуін білдіреді.
Мұндай саясат, экономикалық организмді сауықтыруға тіпті де ықпал ете алған жоқ, еңбек тиімділігін көтеруге емес, қайта оны құлдыратуға жеткізді, онсыз да соғыс жылдарының ауыртпалығымен күйі қашқан өндірісті онан әрі аздырып-тоздырды. 1920 жылғы өнеркәсіп санағының деректері бойынша Қазақстанда 891 кәсіпорын жұмыс істемеді, жұмысшылардын жылдық саны 1913 жылғы 20 мыңнан 1920 жылы 8 мыңға дейін азайды.
Астыққа мемлекеттік монополия мен салғырт ісі Қазақстанда 1920 жылдан бастап кең көлемде жүзеге асырылды. Осы жылдың басында салғырт (ет салымы) әдісі мал шаруашылығында да кеңінен қолданыла бастады.
Мәселен, 1921 жылы Батыс Қазақстанның Орал және Бөкей губернияларында салғырткқа қатысты азық-түлік дайындау органдарының шаруалардың қолындағы малын тартып алуы 120 және 112%-ды құрады.[[6]]. Бұл жоғарғы көрсеткіш партия органдарының осы фактілер туралы берген есептерінде айтылғандай, тіпті де малшылардың революциялық құштарлығымен емес, пролетариат өкілдерінің революциялық қыспағымен түсіндіріледі.[[7]].
Егін өсіретін шаруашылықтардан астық бір дән де қалдырылмастан түгелімен тәркіленді. 1920 жылы мамыр айының ортасында азық-түлік комитеттері азық-түлік диктатурасын орнату, яғни ауыл шаруашылығы өнімдерін дайындау мен оны бөлуге мемлекет монополиясын орнату туралы жасырын партиялық нұсқау алды.
Шаруаның көктемгі тұқым себу науқаны аяқталысымен, РКФСР үкіметі декрет шығарды (1920 жылғы 20 маусымда), сол декретке сәйкес Сібірдің және Қазақстанның соған шектес азык-түлік салғырты. 1920-шы жылдар аумақтарындағы астық өсіру шілері әскери тәртіппен астық бастыруға және артық астықтарының барлығын тапсыруға міндеттелді.
Осы нұсқау бойынша 1920-1921 жылдардағы азық-түлік дайындау науқанында Сібірдегі аудандардан 110 млн пұт көлемінде азықтық жем алынды, онын 35 млн пұты, яғни үштен бірінен астамы Қазақстанның солтүстік-шығыс аудандарының мойнына түсті. Және бұл 1920 жылғы астықтың өнімділігі айтарлықтай төмен болған кезде жүзеге асырылды.[[8]].
Әскери бұйрықты орындауға Халық Комиссарлары Кеңесі Кәсіподақтардың Бүкілодақтық Орталық Кеңесіне (ВЦСПС) қарасты Әскери азық-түлік бюросының 6 мың азық-түлік отрядтарын, 9,3 мың азық-түлік дайындау армияшыларын, Орталық Ресейдің, Мәскеудің, Петроградтың, өнеркәсіпті Оралдың ашыққан губернияларының 20 мың жұмысшылар мен шаруаларды жіберді. Сонымен бірге пролетариат өкілдеріне мынадай нұсқау берілді: Артық астығы бар және оны астық құю пункттеріне тасып апармаған барлық адамдар халық жаулары деп жарияланып, Революциялық сотқа берілсін және кемінде 10 жыл түрмеге отырғызылсын, бүкіл мүлкі тәркіленіп, қоғамнан біржолата қуылсын... (В.И. Ленин).[[9]].
Батыс Қазақстанда да ақылға сыймайтын тапсырмалар белгіленді. Астық шығып жарытпаған Орал губерниясында 1920 жылы салғырт бойынша 1,5 млн пұт астық тартып алынды, соның салдарынан мұнда азық-түлік тұтыну тапшылығы 2 -- 2,5 млн пұтқа жетті.[[10]]. Қазақстанның барлық аймағындағы жағдай осындай еді. Елдің әр түрлі өңірлеріндегі азық-түлік жағдайы туралы жазбасында Лениннің Қазақстанға сілтеме жасай отырып: Астық шаруалардан түгелімен сыпырылып алынды. Түк қалған жоқ... деуі тегін емес. Рас, бұл арада ... көсем сұрақ белгісін қояды, шамасы күдіктеніп, мүмкін ұраларды тағы бір сүзіп шығуға болмас па екен деді ме екен?
Соғыс жылдарының салдары, осы кезеңге тап келген табиғат ауыртпалығы (құрғақшылық және т.б.) және ұтымсыз экономикалық саясат ауыл шаруашылығында жаппай сипаттағы қирап, құлдырау үрдісін тудырды.
Егіс алқабы 1914 жылмен 1922 жыл аралығында 2 еседен астамға (3,6 млн десятинадан 1,6 млн десятинаға дейін) қысқарды, астықтың жалпы өнімі 3 еседен астам азайды.
Мал шаруашылығы саласы да өте ауыр жағдайда қалды. 1914 жылдан 1922 жылға дейін ірі қара малдың саны 2,1 млн басқа, жылқы 2 млн басқа, қой-ешкі 6,5 млн басқа дерлік және түйе 300 экономикалық салдары күйзеліске ұшыраған Батыс Қазақстан (Орынбор губерниясы, Ақтөбе облысы Бөкей Ордасы) өңірі мен Ақмола облысының бір бөлігін де апатты азық-түлік жағдайына әкеп соқтырды. Бұл өңірлерде eric алқабы 1917жыл мен 1921жыл аралығында 55%-ға дейін қысқарды (бір шаруашылықта орта есеппен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.