Мектептерде информатиканы оқытуды стандарттау

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 628 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖƏНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Е. Ы. Бидайбеков, М. П. Лапчик, Ж. К. Нұрбекова, А. Е. Сағымбаева, Г. С. Жарасова, Н. Н. Оспанова, Д. Н. Исабаева

Информатиканы оқыту əдістемесі

Оқулық Алматы, 2014

ƏОЖ 372. 8: 002

КБЖ 32. 81

Б 52

Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің «Оқулық»

республикалық ғылыми-практикалық орталығы бекіткен

Пікір берушілер:

Медеуов Е. Ө. - педагогика ғылымдарының докторы, профессор; Мұхамбетжанова С. Т. - педагогика ғылымдарының докторы, доцент; Тəжіғұлова Ə. І. - педагогика ғылымдарының докторы, доцент.

Жалпы редакциясын басқарған : п. ғ. д., профессор Е. Ы. Бидайбеков .

Авторлар: Бидайбеков Е. Ы. (1-20 тарау), Лапчик М. П. (1-20 тарау), Нұрбекова Ж. К. (1-6-тарау, 9-тарау, 13-тарау, 1-12 қосымша), Сағымбаева А. Е. (1-5 тарау, 7-9-тарау, 20-тарау, 14-қосымша), Жарасова Г. С. (16, 18, 19, 20-тарау, 1-13 қосымша), Оспанова Н. Н. (14-16 тарау, 20-тарау, 1-12 қосымша),

Исабаева Д. Н. (10-12 тарау, 17-тарау)

Бидайбеков Е. Ы.

Б 52 Информатиканы оқыту əдістемесі: Оқулық. / Е. Ы. Бидайбеков. -

Алматы, 2014. - 588 б.

ISBN 978-601-217-481-6

Оқулық педагогикалық жоғары оқу орындарының студенттеріне «Ин- форматиканы оқыту əдістемесі» курсын жүйелі түрде оқып-үйренуге арналған. Оқулықта жалпы білім беретін орта мектепте информатиканы оқыту əдістемесінің жалпы мəселелері мен информатиканың мазмұндық желілерін оқытудың жеке əдістемелері қарастырылған.

Оқулық жалпы білім беретін мектеп мұғалімдері мен арнайы орта оқу орындары, колледж оқытушыларына информатикадан сабақтарды жоспар- лап жүргізуге жетекші құрал ретінде, сонымен қатар оқу орындарында ин- форматиканы оқытуды ұйымдастыру мəселелері мен оны оқытудың даму болашағын білуге мүдделі оқытушыларға, ЖОО-ның студенттеріне, магис- транттар мен докторанттарға арналған.

ISBN 978-601-217-481-6

ƏОЖ 372. 8: 002

КБЖ 32. 81

© Е. Ы. Бидайбеков, М. П. Лапчик, Ж. К. Нұрбекова, А. Е. Сағымбаева, Г. С. Жарасова, Н. Н. Оспанова,

Д. Н. Исабекова, 2014

© ҚР Жоғары оқу орындарының қауымдастығы, 2014

АЛҒЫ СӨЗ

«Информатиканы оқыту əдістемесі» курсы болашақ информа- тика мұғалімдерін кəсіби дайындаудың 5В011100-Информатика мамандығы бойынша Қазақстан Республикасы Мемлекеттік жалпы- ға міндетті білім стандартының жоғары кəсіби білім беру пəндерінің негізгілерінің бірі болып табылады. Бұл курстың аты (бұрынғы ЖАК бойынша) ғылыми мамандық атымен түгелге дерлік сəйкес, тек қана, айырмашылығы «оқыту»-дан кейін «жəне тəрбиелеу» де- ген сөзден тұрады. Жалпы, айта кетерлік нəрсе, қандай да бір оқу пəнін оқытудың əдістемесі курсын (ғылыми мамандығын қоса), ғылыми дəйектілік тұрғысынан қарағанда, «(пəн) дидактикасы» не- месе, тіпті, «(пəн) педагогикасы» (батыс елдерінде солай аталады да) деп те атау дұрыс болар ма еді, бірақ, дəстүрдің аты дəстүр, аталмыш курсты, оның ресми атына тəуелсіз, оқытушылар да, студенттер де күнделікті өмірде «Информатика əдістемесі», ары барса, «Информа- тиканы оқыту əдістемесі» деп қысқаша атайды. Сондықтан да оқулық мазмұнын баяндауда осы ескі дəстүрге сай аттарды «сескенбей» пайдаланатынымызды атап өткен абзал. Оның үстіне, ұсынылып отырған оқулық мазмұнында жоғарыда келтірілген құраушылардың: теория, əдістеме мен тəрбиелеудің өз орынын тапқаны.

Осы уақытқа дейін баспадан шыққан оқулықтар мен оқу құралдар санаулы ғана. Алдымен, орыс тілінде Ресейде шыққан М. П. Лапчик пен А. И. Бочкиннің [1, 2], М. П. Лапчикпен бірлескен авторлар ұжымының оқу құралдарын [1, 3-11] атап өтуге болады. Ал, қазақ тілінде М. П. Лапчиктің ең алғаш, информатиканы мектеп- ке енгізіп, оқушылар үшін алғашқы оқу кітаптары мен мұғалімдер үшін əдістемелік жетекшілер бойынша жұмыстар, іс жүзінде, біте салысымен шыққан оқу құралының (М. П. Лапчиктің «Методика преподавания информатики» педагогикалық институттарға арналып жазылған КСРО ағарту Министрлігі шығарған оқу құралы, 1987) ау- дармасын (аударған Қ. С. Əбдиев, редакциялаған Е. Ы. Бидайбеков) айтуға болады. Онымен қоса, жоғарыда көрсетілген М. П. Лапчик

пен А. И. Бочкиннің оқу құралдарының төңірегінде құрастыра жазы- лып шыққан жəне М. П. Лапчикпен бірлескен авторлар ұжымы оқу құралдары негізінде жеделдете жазылған тираждары көп емес оқу құралдарының, кемшіліктеріне қарамастан, біздің еліміз көлемінде алатын өз орны бар.

Осы уақытқа дейін информатиканы оқыту əдістемесі курсы бо- йынша мемлекеттік тілде жүйелі оқу құралын жасау қолға алынған емес. Оның түрлі себептері бар. Оның бірі - мектеп оқу жоспарындағы информатика курсының орны жəне соған сəйкес оның мақсаттары мен мазмұны төңірегіндегі бітпестей сенімсіздік жағдай. Бұл жағдай жалпы білім беретін орта мектеп стандарты 2002 жылдан кейін ресми түрде қайта қарастырылмауынан (2013 жылы қайта толықтырылып бекітілуінен), 12 жылдық мектеп стандарты, бірнеше рет жасауға ұмтылыс болғанымен, қолға алынбауынан, сонымен қатар, білімді ақпараттандыру, оның ішінде, электрондық оқыту мəселелері ойдағыдай көтеріліп, іске асырылуы аясында информатиканы оқыту мəселелері көлеңкеде қалып қойғандай əсер қалдыратындығынан туындаған болуы да мүмкін. Бұл оқулық мектепте информатика пəні бар деп қана емес, информатика пəні болды деген жəне білімді ақпараттандыру жағдайында да информатика пəнінің орны мен мəні бұрынғыдан да артар деген үмітпен жазылып, ұсынылып отыр. Ке- лешекте 12 жылдық мектептің оқу жоспарының ендірілуіне көп үміт артуға болады. Оқулық мазмұнына, авторлардың өз зерттеулері бо- йынша жазылған «12 жылдық мектеп оқу жоспарындағы информа- тиканы оқыту құрылымы жайында» атты параграфтың енуі бекер емес.

Педагогика ғылымының жаңа бағыты информатиканы оқыту теориясы мен əдістемесінің теориялық негізін ұғынып қалыптастырудағы əлі де болса алынбаған қиындықтар баршылық. Қазіргі жағдайда, жаңа əдістемелік ғылымның теориясы мен прак- тикасы өз қалыптасуының бастапқы кезеңінен өтті деуге болады. Сондықтан бəрін жүйелеп толық қамтыдық деуден аулақпыз, не дегенмен бұл кітаптың дүниеге келуі жаңа педагогикалық ғылым

- информатиканы оқыту теориясы мен əдістемесінің теориялық негізі мазмұндық-əдістемелік толықтырылуы бойынша да дамуына ықпалы болатындығына сенеміз.

Оқулықтың бірінші бөлімі жалпы білім беретін орта мектепте информатиканы оқыту əдістемесінің жалпы мəселелері (информати-

каны оқыту əдістемесінің пəні, орта мектепте информатика курсын енгізу тарихы, оқыту мақсаттары мен міндеттері, мазмұнын таңдап алу принциптері, мектепте информатиканы оқытуды ұйымдастыру жəне əр түрлі білім беру деңгейлерінде информатиканы оқыту мəселелері жəне т. б. ) қарастырылған. Информатиканы оқытудың жалпы əдістемесі негізгі мағлұматтардан тұратын он тараудан тұрады. Əрбір тарауда семинар сабақтарын жүргізуге нұсқаулар мен кең көлемде библиография берілген.

Оқулықтың екінші бөлімінде информатиканың негізгі мазмұндық желілерін оқытудың нақты əдістемелері қарастырылған, сонымен қатар жаратылыстану-математикалық жəне қоғамдық- гуманитарлық бағыттардағы жоғары сыныптарда информатиканы оқыту мəселелері мен жоғарғы сыныптарда информатиканың таңдау курстарының мазмұндары берілген он тараудан тұрады. Əрбір та- раудан кейін студенттерге арналып зертханалық практикумдардың тапсырмалары берілген.

Қосымшада информатиканың мазмұндық желілерін оқытудың білім жүйесі сызба түрінде келтірілген жəне информатиканы оқыту əдістемесі курсы бойынша тест тапсырмаларының үлгілері келтірілген.

Оқулық педагогикалық жоғарғы оқу орындарының 5В011100- Информатика мамандығында оқитын студенттерге, информати- ка пəні бойынша сабақтарды жоспарлап жүргізуге жетекші құрал ретінде жалпы білім беретін мектеп мұғалімдері мен арнайы орта оқу орындары, колледж оқытушыларына, сонымен қатар, магис- транттар мен докторанттарға арналған.

1-БӨЛІМ

МЕКТЕПТЕ ИНФОРМАТИКАНЫ ОҚЫТУ ТЕОРИЯСЫ МЕН ƏДІСТЕМЕСІНІҢ ЖАЛПЫ МƏСЕЛЕЛЕРІ

ТАРАУ

ОРТА МЕКТЕПКЕ ИНФОРМАТИКАНЫ ЕНГІЗУ КЕЗЕҢДЕРІ

Информатика жаңа оқу пəні ретінде барлық типтік мектептер- ге 1985 жылдың 1 қыркүйегінде енгізіліп, ол пəн «Информатика жəне есептеуіш техника негіздері» (ИЕТН) деп аталды. Жалпы білім беретін мектепте бұл пəн жоғарғы екі сыныпта оқытылды (ол кезде бұл 9-10 сыныптар болатын) .

Информатика жалпы білім беретін мектептің оқу жоспа- рына біртіндеп енуі айтарлықтай бұрын басталып, бұл үдеріс оқушылардың кибернетика жəне программалау элементтерін оқып үйрену тəжірибелерінен бастау алды. Сол кездегі кеңес білім беру тарихында мектептің білім беру жүйесінде ғана емес, сонымен қатар, қоғамда да маңызды орын аларлық ілгерілеуді сипаттай- тын, бірнеше барынша нақтылы кезеңдерді атап өтуге болады. Осы ілгерілеу (дүниетанымдық, оқу-əдістемелік, ұйымдастырушылық, тағы тағылар) өткен ғасырдың 1980 жылдарының ортасын- да информатиканың жеке оқу пəні ретінде мектепке енгізу мен қалыптасуын қамтамасыз ететіндей жағдай жасалды. Төменде бұрынғы кеңестік социалистік республикалар одағы (КСРО) елдерінің барлығында дерлік, орта мектептеріне ИЕТН пəнін енгізудің алғышарттарына қысқаша шолу жасалынған.

Бастама

Алғашқы электрондық есептеуіш машиналар бұрынғы КСРО- да ХХ ғасырдың 50 жылдарының басында пайда болды [12, 13] . Бұған қоса адамзат қызметінің жаңа саласы - электрондық есептеу машиналарына (ЭЕМ) программа жасау - программалау қарқынды дами бастады. Өзінің қалыптасуының бастапқы кезеңінде-ақ, тіл құралдары мен əдістерінің жетілмегендігіне қарамастан, ЭЕМ-де

программалау оқушылардың оны түсініп, қабылдау мүмкіндіктеріне шек қоятындай қандай да бір түбегейлі қиыншылықтарды қамтымағандығын айта кеткен жөн, өйткені ЭЕМ үшін күрделі емес оқу программаларын құру жеткiншек жастағы оқушының шамасы келетiн, қарапайым жəне жалпыға бірдей ұғымдардың шектеулі ауқымына сүйенеді.

Алғашқы ЭЕМ-дердің ғылыми-зерттеу мекемелерінде жəне жоғарғы оқу орындарының iрi орталықтарында пайда бола салысымен-ақ, оған мамандардың құлшынысы жəне оқушылармен ізденушілік жұмыс жүргізуге деген қызығушылықтары ЭЕМ-де про- граммалау бастамаларын оқып үйренетін оқушылар (көбіне əртүрлі жастағы) топтары құрылды.

Осы сияқты практика ең алғаш рет қай жерде іске асырылғанды- ғын анықтау қиын. Мысалы, бізге 50-жылдардың соңына қарай осындай тəжірибе КCРО Ғылым Академиясының болашақ акаде- мигі жəне мектеп информатикасының алғашқы нұсқасын жасауды ұйымдастырушы, математиктер мен программалаушылардың ең əйгілі өкілі А. П. Ершовтың қатысумен (1931-1988) жəне ол кісінің басшылығымен Академқалашыққа тиесілі Новосібірдің бірқатар мектептерінiң есептеуіш техника базасында даму алғандығы белгілі [14] . Қысқа мерзім ішінде осындай бағыттағы жұмыстарға еліміздің ғылыми-зерттеу институттарынан жəне университеттерінен жаңашыл-оқымысты ғалымдарықосылды. Бұл алғашқы қадамдардың оқушыларға жүйелі программалау оқу курсының жасалуына тікелей қатысы болмаса да, олар оқушыларға программалауды оқыту идея- сын түбегейлі жүзеге асыруға болатындығын көрсетті.

Математикалық бағдардағы мектептер негізінде программалауға мамандандыру

Орта мектептiң оқушыларына арналған бірінші ресми про- граммалау курсы бойынша оқу бағдарламаларының пайда болуына 60-жылдардың басында жалпы орта білім беру негiзiнде есептеуіш

программалаушыларды алдын ала кəсіби дайындауды іске асыра- тын, математикаға мамандандыратын мектептердің ашылуы себеп- кер болды. Сол жылдары С. И. Шварцбурдтың Мəскеу қаласының Первомайский ауданындағы №425-ші мектептің сыныптарының

бірінде 1959 жылдың қыркүйек айынан бастап жүргізген тəжірибе жұмысы кеңінен белгілі болды [15-17] .

1960-1961 оқу жылынан бастап программалаушылар дайындай- тын мектептердің саны өсе бастады. Мəскеулік №425-ші мектеп пен басқа да есептеуші-программалаушылар дайындайтын мектептердің тəжірибесі негізінде 1961 жылдың маусымында Ресейдiң ағарту министрлiгi математикаға мамандандыратын мектептер үшін оқу жоспарына, математиканың жалпы курсы бойынша «Математикалық машиналар жəне программалау», «Есептеуіш математика» (бұл пəн алғашқыда «Жуық есептеулер» деп аталды) оқу пəндері бойынша бағдарламалардың алғашқы нұсқасын бекітті.

Сол кездерде Қазақстанда Республикалық физика-математика мектеп-интернаты мен С. М. Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің базасында есептеуші-программалаушы қосымша мамандыққа даярлау бағытында орасан зор жұмыстар жүргізілді.

1976-1984 жылдары Қазақстан Республикасы Ұлттық Ғылым Академиясының академигі А. Т. Лукьяновтың жетекшілігімен С. М. Киров атындағы Қазақ Мемлекеттік университетінің маман- дандары мектеп оқушыларын программалау мен ЭЕМ-де жұмыс істеуге үйрету жұмыстарын жүргізді [18, 19] . Бұл жұмыстардың бір ерекшелігі модельдеуге, математикалық модельдеуге көңіл бөлінуінде екендігін атап өткен жөн. Осыған ұқсас жұмыстар Ядролық ғылыми зерттеу институтында, тағы басқа жерлерде де жүргізілді.

Программалау саласындағы мамандықтары бар мектептер қатарының дамуы оқушыларға программалауды оқыту мəселелеріне арналған көптеген мақалалар мен əдістемелік зерттеулердің, құралдардың шығуына үлкен ықпал жасап, барынша маңызды оң рөл атқарды. Мысалы, 1960 жылдардың басынан шыға бастаған «Ма- тематика в школе» журналы үшін оғаштау программалауды оқыту бойынша материалдарды (С. И. Шварцбурд [15, 17] ), сонымен қатар, математикаға мамандандырылған мектептер үшін арнайы матери- алдарды (мысалы, 1965-1970 жылдары шыққан «Проблемы мате- матической школы» атты тамаша сериясының алғашқы мақалалары жинағын [20] атап өтсе де жеткілікті) айтуға болады.

Осы жылдары математикаға мамандандыратын мектептер үшін дайындалған А. Л. Брудноның [21] мазмұнды белгілеулердегі про- граммалау жүйесіне негізделген оқу құралы кеңінен танымал бол-

ды. Жоғары əдістемелік деңгейде жазылған бұл кітаптар програм- малау бойынша факультативтік курстардың қалыптасуына да елеулі рөл атқарды.

1980 жылдардың басында Қазақстан мектептерінде програм- малау тілдері бойынша арнайы курстар жүргізілді, ал Алматы қаласындағы Республикалық физика-математика мектеп-интер- натында 8-10 сынып оқушыларына программалау тілі ретінде ФОРТРАН тілі оқытылып, мектеп бітіргенде оқушыларға бірінші разрядтағы есептеуші-программалаушы куəліктері берілді.

Оқушыларға кибернетика элементтерін оқытудың бастапқы тəжірибелері

Мектеп информатикасының мазмұндық-əдiстемелiк желілерінің ішінде келешегі зор екендігі тəжірибелер негізінде анықтала оты- рып, оқушыларға кибернетика элементтерін оқыту 1960 жылдардың басынан бастап дами бастады. Бұл зерттеу бағытының көш басында 1961 жылдан бастап орта мектепке арнайы жасалған кибернетиканың жалпы негіздері курсын тəжiрибе ретiнде оқытуды қолға алып, кибер- нетика негіздерін жалпы білім берудің базалық (мiндеттi) құрылымы ретінде орта мектептің оқу жоспарына енгізудің қажеттілігін табандылықпен дəлелдеген В. С. Леднев болды.

Кейіннен бұл жаңа ғылыми-əдістемелік зерттеу бағытына В. С. Ледневтің [22, 23] шəкірті А. А. Кузнецов белсене араласты. Қолға алынған зерттеулер кең көлемде, мектепте жалпы білім беру- ге көзделе жүргізіліп, жалпы орта білім берудегі бірқатар маңызды ортақ мəселелердi, білім беру мазмұнындағы кибернетиканың алатын орнын, мектеп оқушыларының білім алуында оның маңыздылығын, оны мектепте оқыту жолдары, кибернетика кур- сын оқыту əдістемесі мен мазмұнын қамтығандығын атап өткен жөн [23] . Осыдан ширек ғасыр бұрын В. С. Леднев пен А. А. Куз- нецов жалпы орта білім үшін кибернетика негіздерінің жалпы білім беру жəне политехникалық мəні туралы бұлтартпас қорытындылар жасауға мүмкіндік беретін дəйектерді тұжырымдады. Солардың ішінен кейбіреулерін ғана келтірейік: «Кибернетика табиғаты əртүрлі жүйелерге тəн ақпараттық байланыстар туралы түсінікті, барлық мақсатқа сай əрекет ететін жүйелердiң басқару ұйымдары

құрылымының ортақтығын енгізе отырып, əлемнiң бірлігі туралы түсініктердің қалыптасуына мүмкіндік туғызады. Оқу пəндері, оның ішінде, кибернетика арқылы да əр тұрғыдан оқылып, зерттелетін құбылыстар мен үдерістер түсіндірмесі оқушылардың əлем туралы терең, жан-жақты, шынайы ғылыми түсініктердi қабылдауына əкеп тірейді».

Кибернетиканы оқып үйрену негізгі дүниетанымдық идея- ларды барынша жүйелі түрде баяндауға мүмкіндіктер жасап, орта мектептегi оқуды қоршаған ортаны диалектикалық-материалистік тұрғыдан түсінуге əсер ететiн маңызды тұжырымдар мен жал- пылаулармен аяқтауға мүмкiндiк туғызады. Кибернетика адамзат танымының ауқымын кеңейтіп, бұрын ғылым мүлде ене алмаған салаларға енеді, ал бұл, сонымен бірге, адамзат танымы шектеулi деген алуан түрлі көзқарастарды жоққа шығаратындықтан, үлкен дүниетанымдық мағынаға ие болады.

«Оқушыларды кəсіби білім алуға дайындауда кибернетиканың орны, ең алдымен, кəсіби мектепте жүзеге асырылатын бiрқатар практикалық ғылымдарды оқыту кибернетиканың негіздерiн оқып үйренуге тура не жанама түрде негізделгендігімен анықталады. Жалпы орта білім кез келген бағыттағы кəсіби білім алудың негізі болатындықтан, кибернетиканы оқып үйрену қазіргі уақытта орта мектеп оқушыларын кəсіби білім алуға дайындауға жəне оларда жалпы еңбектегі біліктілік пен дағдылардың қалыптасуына қажет болып табылады» [23] .

Ұзақ мерзiмде жүргiзiлген теориялық - тəжiрибелiк жұмыстар- дың негізінде бір мəндi қорытынды жасалды: «… кибернетиканы оқып үйрену жалпы орта білім берудің мазмұнына жеке пəн ретінде енуі керек» [23] . Бірақ зерттеушілердің сол кездегi барынша қол жеткізгені - бұл 1970 жылдардың ортасында жалпы көлемі 140 сағат болатын «Кибернетика негіздері» курсын жалпы білім беретін орта мектептің факультативтік курстарының қатарына енуі (9-10 сынып- тарда 70 сағаттан) [22] . Ұсынылған оқу материалының мазмұны туралы түсінік алу үшін төменде факультативтің негізгі бөлімдері келтірілген.

Кіріспе

Алғашқы түсiнiктер 6 сағат
Кибернетика нені оқытады 2 сағат
Модель 6 cағат
Кибернетикалық жүйеде ақпараттың

өрнектелуі (берiлуi) 6 сағат

Түрлендiру жəне информатика түрлендiрушiлері

Алгоритм жəне ақпаратты түрлендiру 12 сағат

Ақпаратты логикалық түрлендiрушiлер 24 сағат

Шектеулі автоматтар 14 сағат

Цифрлық есептеу машиналары (ЦЕМ) 18 сағат

ЦЕМ үшін программалау 14 сағат

Сигнал жəне ақпарат

Ықтималдықтар теориясының элементтері 8 сағат

Энтропия жəне ақпарат 8 сағат

Кодтау жəне хабарлардың берілуі 8 сағат

Басқару жүйесін құру принциптері 12 сағат

Қорытынды 2 сағат

Осы зерттеуде қарастырылған басқару, автоматтандыру, со- нымен қатар ақпаратты сақтау, тарату, түрлендiру мен пайдалану сияқты кибернетикалық категориялар мен ұғымдар кейіннен алго- ритмдеу мен программалау негіздерiмен қатар мектеп информати- касы курсының негiзгi компоненттерінің қатарына енгізілді. Сол себептен осы теориялық тұрғыда негізделген, тəжірибелік жұмыс үдерісінде əдістемелік тұрғыда сынақтан өткен кибернетиканың жалпы білім беру курсының негіздері (қазіргі атымен атағанда - информатиканың) қазіргі мектеп информатика курсының іргелі компоненттерін қалыптастырудың алғы шарттары жасалды деп есептеуге болады.

Математикалық логиканы оқитын оқушылардың оқу бағдарламасына кибернетика элементтерін енгізу бойынша тəжірибе жұмыстары 1960 жылдардың басында біршама басқа тұрғыда, «фа- культативке» дейінгі кезеңде Ялта қаласының мектебінде жəне оқушылардың «Ізденуші» Кіші Ғылым Академиясының базасында В. Н. Касаткиннің басшылығымен жүзеге асырылды [24] . Мұғалімдер мен оқушыларға арналған жаңа оқу əдебиетінің шығуына жəне кең таралуына мүмкіндік туғызған бұл бастамалар [25, 26] сəйкес факультативтік курстардың енуіне ғана емес, сонымен бірге, жал-

пы орта білім берудің мазмұнына кибернетика элементтерін енгізу идеясын белсенді түрде қолдауға да негіз болды.

Арнайы факультативтік курстарды енгізу ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.