Жасуша мембранасы және цитоплазма

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік педагогикалық университеті

Реферат

Тақырыбы : Жасуша мембранасы және цитоплазма. Химиялық құрамы мен қызметі.

• Жаратылыстану факультетті

• Биология кафедрасы

• Пән «Биология жасушасы»

• Орындаған: Абсамат Л.

• Тобы: 5101-21.

• Қабылдаған: Пошаева Г.

2021-2022жж

Жоспар.

Жасушаның мембранасы құрлысы қызметі.
Цитоплазма химиялық құрамы, қызметі.
Пайдаланылған әдебиеттер.

«Жасуша» терминін ғылымға 1665 жылы ағылшын жаратылыстанушысы Р. Гук (1635 - 1703) енгізген. Тіршілікті Жасуша тұрғысынан зерттеу - қазіргі заманғы биологиялық зерттеулердің негізі. Жасушаның диаметрі 0, 1 - 0, 25 мкм-ден (кейбір бактерияларда) 155 мм-ге (түйеқұстың жұмыртқасы) дейін жетеді. Көпшілік эукариотты организмдер. Жасуша диаметрі 10 - 100 мкм шамасында. Жаңа туған жас сәбилерде - 2×1012 Жасуша, ал ересек адамның организмінде - 1014 Жасуша болса, организмнің кейбір тіндерінде Жасуша саны өмір бойына тұрақты болады. Жасушаның тірі заты - протоплазма. Ол биол. мембраналармен (жарғақтармен) шектелген биополимерлердің тәртіптелген құрылымдық жүйелері - цитоплазма және ядродан тұрады.

Жасуша мембранасы (плазмалық мембрана) - жасушаның цитоплазмасын орайтын жұқа жартылай өтетін мембрана. Оның функциясы жасушаның ішіндегі заттардың тұтастығын қорғау және басқа заттардың сақталуын қамтамасыз ету болып табылады. Сондай-ақ кейбір организмдердегі цитоскелетаға және басқалардағы жасуша қабырғаларына арналған тірек негізі болып табылады. Осылайша, жасуша мембранасы жасушаны қолдауға көмектеседі және оның пішінін сақтауға көмектеседі. Мембрананың тағы бір функциясы эндокитоз және экзоцитоз теңгерімі арқылы жасушалардың өсуін реттеу болып табылады. Энцитозда липидтер мен протеиндер клеткалық мембранадан шығарылады, себебі заттар ішкі күйде болады. Экзоцитозда липидтер мен белоктар бар весикулалар жасуша көлемін арттыратын жасуша мембранасымен сақталады. Жануарлардың жасушалары, өсімдіктер жасушалары, прокариотикалық жасушалар және саңырауқұлақтар плазмалық мембраналар. Ішкі органеллалар мембраналармен де қоршалады.

Жасуша мембранасының құрылымы- жасуша мембранасы негізінен ақуыздар мен липидтердің қоспасынан тұрады. Мембрананың орналасуына және организмдегі рөліне байланысты, липидтер мембрананың 20-дан 80 пайызына дейін, кез-келген жерде протеин болып табылады. Липидтер мембраналарға олардың икемділігін беретініне қарамастан, белоктар клетканың химиялық климатын бақылайды және ұстап тұрады және молекулалардың мембрана арқылы өтуіне көмектеседі.

Фосфолипидтер - жасушалық мембраналардың негізгі компоненті. Фосфолипидтер гидрофильді (суға тартылған) бас аймақтары судың цитозолына және жасушадан тыс сұйықтыққа қарсы тұру үшін өздігінен реттелетін липидті екібұрышты құрайды, ал олардың гидрофобты (репелденген су) құйрық аймақтары цитозолдан және жасушадан тыс сұйықтықтан бетер кездеседі. Липидті бауырластар жартылай өткізгіш болып табылады, бұл тек мембрана арқылы белгілі молекулалардың бөлінуіне мүмкіндік береді.

Холестерин - жануарлардың жасушалық мембраналарының тағы бір липидті компоненті. Холестерин молекулалары мембраналық фосфолипидтер арасында бөлініп бөлінеді. Бұл фосфолипидтердің тым тығыз оралғандығын болдырмау арқылы жасуша мембраналарының қатал болуына жол бермейді. Холестерин өсімдік жасушаларының мембраналарында табылмайды.

Гликолипидтер клеткалық мембрана беттерінде орналасады және оларға қосылатын көмірсутек қант тізбегі бар. Олар клеткаға дененің басқа жасушаларын тануға көмектеседі.

Жасуша мембранасының және рецепторларға байланысады. Жасуша мембранасы екі белокты байланыстырады. Перифериялық мембрана протеиндері басқа протеиндермен өзара әрекеттесу арқылы сыртқы мембрана қосылады. Интегралды мембрана ақуыздары мембранаға салынып, мембранадан өтеді. Бұл трансмембраналық ақуыздардың бөліктері мембрананың екі жағында да көрінеді. Жасуша мембранасының белоктарында әр түрлі функциялар бар. Құрылымдық ақуыздар жасушаның қолдауы мен пішінін беруге көмектеседі. Жасуша мембранасының рецепторлық ақуызы гормондарды, нейротрансмиттерлерді және басқа да сигналдық молекулаларды пайдалану арқылы жасушадағы сыртқы ортаға байланысады.

Глобулярлы ақуыздар сияқты көлік протеиндері, тасымалдау молекулалары жеңілдетілген диффузия арқылы жасушалық мембраналар. Гликопротеиндердің құрамында көмірсулар тізбегі бар. Олар клеткалық мембрана еніп, мембрана арқылы ұялы байланыстар мен молекулаға тасымалданатын жасушаға көмектеседі. Кейбір клеткалық органеллалар қорғаныштық мембраналармен қоршалған. Ядро, эндоплазмалық тор, вакуолдар, лизосомалар және Гольджи аппараты мембраналық органеллалардың үлгілері болып табылады. Митохондриялар мен хлоропластар қос мембранадан тұрады. Түрлі органеллалардың мембранасы молекулярлық құрамда әртүрлі болады және олар атқаратын функцияларға жақсы сәйкес келеді. Organelle membranі көптеген өмірлік маңызды функцияларды қоса алғанда, протеин синтезі, липидтерді өндіру және жасушалық тыныс алу .

Цитоплазма - жасуша жарғақшасы мен ядро арасын толтырып тұратын қоймалжың сұйықтық. Клетка Цитоплазмасының сырты плазмолеммамен қапталған. Плазмолемма - Цитоплазманың ақуызды-билипидті қабықшасы, оның орт. Қалыңд. 6 - 10 нм, құрамында ферменттер болады. Ол жасуша мен оны қоршаған орта арасындағы зат алмасу процесін қамтамасыз етеді. Цитоплазманың негізгі құрамы гиалоплазмадан, органеллалардан және қосындылардан тұрады. Тірі ағзалардың құрамына кіретін жасушаларды екі топқа бөлуге болады: ядро қабаты болмайтыны прокариоттар оларға көк жасыл балдырлар және бактериялар жатады, ядро қабаты жақсы жетілгені эукариоттар, бұған өсімдіктер мен жануарлар жасушалары жатады.

Эукариотты жасушалар үш бөлімнен тұрады: сыртын қоршап жатқан плазматикалық мембранадан, цитоплазмадан және ядродан.

Прокариоттар мен өсімдік жасушаларының плазматикалық мембраналарының сыртында жасуша қабаты болады, ал жануарлар жасушаларында мұндай қабат болмайды. Клетканың ядросын қоршап жатқан қоймалжың затты цитоплазма деп атайды Эукариотты жасушалар цитоплазмасының әртектілігі оның құрамында гиалоплазманың болуынан. Гиалоплазма мембраналы және мембранасыз компоненттерден тұрады. Мембраналы компоненттерге митохондриялар, пластидтер, эндоплазмалық тор, Гольджи аппараты, лизосомалар, ал мембранасыз компоненттерге центриольдар, рибосомдар, микротүтікшелер, микрофиламенттер жатады. Цитоплазманың құрамындағы жоғарыда аталған компоненттер бір-бірімен өте тығыз байланыста болады.

Органеллалар - жасуша тіршілігі үшін әртүрлі қызмет атқаратын жасуша цитоплазмасындағы тұрақты құрылымдар. Адам мен жануарлар жасушаларында органеллалардың екі түрі болады. Олар: жалпы органеллалар және арнайы органеллалар. Жалпы органеллалар ағза жасушаларының барлығына түгелдей ортақ, яғни барлық жасушаларда кездеседі. Өз кезеңінде жалпы органеллалар: жарғақты (мембраналы) және жарғақсыз органеллалар болып екі топқа бөлінді. Жарғақты органеллаларға: митохондриялар, гранулалы эндоплазмалық тор, агранулалы (тегіс) эндоплазмалық тор, пластинкалық кешен (Гольджи кешені), лизосомалар, ал жарғақсыз органеллаларға: бос рибосомалар, полисомалар, центросома (центриольдер), микротүтікшелер, кірпікшелер, талшықтар және микрофиламенттер жатады. Арнайы органеллалар тек кейбір жасушаларда ғана болады. Оларға миофибриллалар (ет жасушаларында, ет талшықтарында - миосимпласттарда), тонофибриллалар (эпителиоциттерде), нейрофибриллалар (нейроциттерде), кірпікшелер, талшықтар жатады. Өсімдіктер жасушаларында аталған жалпы органеллалардан басқа пластидтер (хлоропласт, хромопласт, лейкопласт) болады.

Гиалоплазма - Цитоплазманың нағыз ішкі ортасын түзетін, оның негізгі плазмасы. Онда ақуыз молекулалары кешендерінің түзілуі мен ыдырау процестері үздіксіз жүріп жатады. Жануарлар және өсімдік жасушалары цитоплазмасының органеллалар (тұрақты кездесетін құрылымдар - жасушаның тым ұсақ мүшелері) мен қосындылар (тұрақсыз құрылымдар) орналасатын біркелкі қоймалжың заты, жасуша цитоплазмасының негізгі заты. Гиалоплазма жасушаның ішкі ортасын құрайды. Гиалоплазманың құрамына негізінен глобулалы протеиндер кіреді. Олар жалпы жасуша протеиндерінің 20-25% құрайды. Гиалоплазмада қант, азоттық негіздер, амин қышқылдары, липидтер т. б. қосылыстар метаболизмінің ферменттері болады. Гиалоплазмадағы бос рибосомалар мен полисомаларда жасушаның өз керегіне пайдаланылатын протеиндер түзіледі

Цитоплазма жасуша қабырғасында (өсімдік пен бактериалды жасушаларда) немесе жасуша мембранасында (жануарлар мен адам жасушаларында) таралады және құрамында әртүрлі химиялық заттар болады. Бұлар ерітілген күйде болады және тұрақтандырушы цитоскелет арасында орналасады.

Жасушалық плазманың құрамына, жоғарыда айтылғандай, жасушалық сұйықтық, цитоскелет және ондағы жасуша органеллалары енеді. Таза жасушалық сұйықтық, яғни органелласыз, цитозол деп аталады. Керісінше, жасуша органеллалары бар цитозолды протоплазма деп те атайды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.