Жылқы малдарының гигиенасы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

ҚAЗAҚCТAН PECПУБЛИКACЫНЫҢ AУЫЛ
ШAРУAШЫЛЫҒЫ МИНИCТPЛІГІ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ ЗЕРТТЕУ УНИВЕРСИТЕТІ
КОММЕРЦИЯЛЫҚ ЕМЕС АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫ

СӨЖ
Кафедрасы: Ветеринариялық санитариялық сараптау және гигиена
Тақырыбы: Айғырларға арналған қора-жайларға қойылатын ветеринариялық-санитариялық және гигиеналық талаптар,малдарды күтіп-бағу жағдайлары және оларды жақсарту шаралары

Орындаған: Қалдыбай Мирғалым
Тобы:ВМ307
Қабылдаған:Тұрдық Еламан

ЖОСПАРЫ
1. Кіріспе
2.
Негізгі бөлім
2.1.1. Жоба тапсырмасын жасау
2.1.2.Жылқы малына жалпы сипаттама
2.2.Жылқыларға арналған қораларда сақталатын санитарлық гигиеналық талаптар. Ветеринариялық - санитариялық нысандары қойылатын зоогигиеналық талаптар (қый сақтағыш, өлексені утильдейтін орын және т.б.) және олардың беріктілігін сақтайтын шаралар белгілеу;
2.2. Жылқы малын азықтандыру және суарудың ерекшеліктері. Жылқы малдарын ұстау жүйелері.Ауылшаруалық малын азықтандыру және мал азығына қойылатын санитариялық-гигиеналық талаптар (азық қоймасын есептеп шығару, мал азығын санитариялық тұрғыдан бағалау) және азықтың санитариялық сапасын сақтайтын шараларды белгілеу;
2.4.Айғыр қораларына және оның ішкі орналасыуна қойылатын гигиеналық талаптар.Суға және су көзіне қойылатын санитариялық-гигиеналық талаптар (ішетін суды санитариялық бағалау, тәуліктік су қажеттілігін есептеу, суды залалсыздандыру) және оның санитариялық сапалылығын сақтау шараларын белгілеу белгілеу;
2.5.Малды күтіп-бағу технологиясын күтуді, пайдалануды санитариялық-гигиеналық бағалау (микроклимат параметрлерін, желдетуді, жылу балансын, жарықтандыруды, төсеніш материалдарын есептеу) және оларды жетілдеру шараларын белгілеу;
2.6. Мал шаруашылық нысандарын инфекциялық және инвазиялық аурулардан сақтпаудағы профилактикалық санитариялық-гигиеналық шараларын белгілеу;
2.7. Мал шаруашылығы еңбекшілерінің жағдайын жақсартуға арналған ветеринариялық-санитариялық шаралар және антропоозондардың алдын алу.
4. Қолданылған бөлімінде (бет)
5. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.

Жылқы (лат.Equus ferus caballus) - тақтұяқтылар отрядының бір тұқымдасы. Жылқы адамзат өркениетіндегі, әсіресе, дала өркениетіндегі дамудың жарқын да елеулі көрсеткіштерінің бірі болады. Жылқыны қолға үйрете бастау көшпелі шаруашылық пен өркениет дамуының негізін қалады. Қолға үйретілген жылқының (E. caballus) шаруашылықта маңызы зор. Ол - ет және қымыз өндіру, салт міну, арбаға не шанаға жегу, әскери және спорттық бағыттарда өсіріледі. Жылқы шаруашылығы -- мал шаруашылығының жылқы өсіретін саласы. Жылқы шаруашылығы бағалы азық-түліктік ет пен сүт өңдірумен қатар өнеркәсіпке - тері, қыл, ауыл шаруашылығы жұмыстарына - күш-көлік береді, жылқы қанынан емдік вакцина, сарысу, гамма-глобулин жөне қой мен сиырдың төлділігін арттыратын буаз бие қанының сарысуын дайындайды. Кең байтақ жайылымы бар Қазақстанның көптеген аудандарында жылқы шаруашылығымен айналысу тиімді. Қазақстанда жылқы шаруашылығы асыл тұқымды жылқы өсіру, ет, сүт өндіру, спортта пайдалану бағыттарында дамуда. Сонымен қатар жылқыны кез келген шаруашылықтың күнделікті қажетін өтеу үшін салт мінуге, жүк тасуға т.б. жұмыстарды аткаруға пайдаланады. Асыл тұқымды жылқы өсірумен арнайы мемлекеттік жылқы зауыттарымен қатар, соңғы уақытта жеке азаматтар мен шаруашылықтар да айналысады. Қазақстанжағдайындатабиғижайылымоты нмейліншетолықпайдалануғанегізделге нет, сүтөндірубағытындағыжылқышаруашылығ ындамытумүмкіншілігізор. Осы реттежекелегенаймақтардыңтабиғижақс ыбейімделгенетті-сүттібағытағыкөшім , мүғалжараттыжаңажылқытұқымдары мен қазақыжылқының таза еттібағыттағы жабы аттыжаңатүрішығарылды. Соңғыкездежылқы саны Қазақстандақайтаданкөбеюде.

Жылқы малдарының гигиенасы
Жылқы малдарын өсіру көптеген шаруашылықтар үшін, әсіресе табан жайып ұстауға қолайлы Қазақстан, Қырғыстан жерлерінде кең тараған. Олардан тек құнарлы, сіңімді ет,сүт алып қана қоймай, міну мен жегіп жүк тасу жұмыстарына пайдаланады және көптеген жарыс ойындарына қатысып жүлделі орындар алады. Сол сияқты жылқылардан биологиялық препараттар (гиперимуунді қан сөлдері, гамма глобулиндер, қарын сөлдерін т.б.) алуға пайдаланады.
Жылқылардың осындай ерекшеліктерін негіздеп төрт бағытта өсіретін шаруашылықтар болады:
Жұмыс бағытына арналаған жылқылар- шаруашылық ішіндегі жүк тасымалдау, бір жерден бір жерге қатынасу, малдарды айдау, жинап бағу, шағын жерлерді жыртып өңдеу үшін пайдаланады;
Өнімдік бағыттағы жылқылар - ет, қымыз, өндірістерді

табанда ұстау кезінде, жыл бойынағ арзан құнарлы өнімдермен, әсіресе жоғарғы сортты жылқы колбаса - шұжықтармен ұлттық дәмді - казы, қарта, жал, жая тағамдарымен, дем алу орындарына құнды емдік қасиеті мол сусын қымыз дайындау, емдеу мекемелеріне арналған емдік биологиялық активті препараттар жасап шығару, алу;
Спорттық бағыттағы жылқылар - әр түрлі мәдени - спорттық ойындарға, туристік саяхаттарға, арнайы жарыстарға арналған;

Жаңа тұқымды жылқыларды өсіріп және ескіні жаңарту бағытындағы селекциялық жұмыстарды жүргізі;
Жылқы малдарын айтулы мәнде өсіріп дамыту үшін және бұл салалардан ең жоғарғы өнімдер алуға зоогигиеналық талаптарға сәйкес күтіп бағу шараларын қолдану қажет.

Жылқы малдарын ұстау жүйелері

Жылқы малдарын ұстау жүйелері мен тәсілдерін таңдау әр шаруашылықтың жағдайына, алған бағытына, жер орайы, ауа райына байланысты жасалады.
Жылқы шаруашылығында екі ұстау жүйесі : қорада және жайылымда - табында қолданылады.
Табында жайып ұстау жүйесі - ертеден келе жатқан тиімді, жылқыларды табиғи жайылымда жайып, арзан өнімдер алуға негізделген. Бұл жүйені малдардың бағыты, шаруашылықтың мүмкіншілігіне және жер орайына байланысты екі тәсілде пайдаланады. Мәдениетті табында және жақсартылған табында ұстау болып бөлінеді.
Мәдени- табындау тәсілі бойынша асыл тұқымды және жергілікті тұқымды жылқыларды жылдың көп мезгілінде жайылымдарда ұстап күтіп бағады. Ал қыстың суық кезінде іші байлау және бөлмелі орындарға бөліп жабдықталған қораларда ұстайды. Олар үшін табындағы жылқыларды жасы мен жынысына қарап біркелкі топтарға бөледі.
Мәдени табында ұстау кезінде жылқыларды әсіресе жайылымдардың шөбі азайып, құнары кетіп тозған кезде және қары қалың, суық боранды, мұзды мезгілдерде шөп жіне құрама азықтар мен қоректендіру қаралады. Ондай суықтарда аналық биелерді жылыланбаған қораларда немесе ашық базаларда шөп беріп күтеді де, ашық күндерде оларды да басқа малдар мен бірге жайылымға шығарады.

Жақсартылған табындарды ұстау тәсілі кезінде жылқыларды жыл бойы жайылымда жаяды. Ауа райының өте қолайсыз кездерінде айғырлардың арық-жүдегендері, құлынды буаз биелермен әлсіз, ауру тай жабағыларға арнап, жеңіл, жергілікті арзан материалдардан ықтырма қоралар қаралады. Қалған жылқыларды қатты суық борандарда табиғи ық жерлер: тау ықтары, жар жиектері, орман, қараған араларын пайдаланады. Жергілікті материалдардан ықтырма, жаппа базалар салып, онда шөп қорымен су қоймасы қаралады. Жайылымда табындап ұстау кезінде жылқылар жасына қарай бөлінбей, үйірімен жүреді. Әрбір үйірде әр жастағы ұрғашы жылқылар және бір айғыр болады. Тәжірибелі қатаң айғырлардың үйірінде 30 басқа, жас құнан дөнен айғырларда 15басқа дейін ұрғашы жылқылар және құлын жабағылар болады. Басқа еркек жылқылар жеке табын ішінде, үйірден бөлек бағылады. Табындағы жылқылар тығыз жүнді және қалың қабатты терілі болып келедіде, жаздың аса ыстықтары мен қыстың аяздарына төзімді болып келеді. Жергілікті аймақтардың ауа райына шыныққан жылұылар қалың қар астынан мұз болып қатып қалмаған болса, өзіне қажет тамақтарын тауып жейді.
Шаруашылықтың бағыты және табиғи жайылымдардың орайы мен су көздерінің молдығына байланысты табындардың размері әртүрлі болады. Жайылымы жазық аймақтарда ет бағытындағы жылқылар үшін ірі табанның мөлшері табын жабағылармен қосқанда 400 басқа дейін, ал таулы жерлерде 100 басұа дейін топталады. Жылқыларды бір жайылымнан екінші жайылымға ауыстырып, айдаған кезде сағатына 6-7 км жылдамдықтан асырмай жәнге 10-15 кейін жайып, демалыс беріп жалпы тәуліктік жүруі 30 км аспауы керек. Жайылымдар эпизоотологиялық жағынан жұқпалы аурулар бұрын, шықпаған таяу маңдарда өлген малдардың өлекселері сақталған орындар жоқ, көліктер мен мал айдалатын жолдардың түйісіне орналаспаған болуы керек.
Жылқыларды қорада ұстау жүйесі - кезінде олардың өндірістік бағыт, физиолонгиялық ерекшеліктеріне байланысты
жекелеп және топпен ұстайды. Ол үшін жылқы қораларының ішінде жекелеп тұрғызып ұстау үшін жан жағы ысырықтармен бөлінген бөлмелер денниктер, топтап ұстауға ірі секциялар жасалады. Денниктерге көбінесе, негізгі айғырларды, құлынды биелерді, енесінен айырған жабағыларды және өнімдік бағалы тай құнандарды ұстайды. Қалған тұқымдық көрсеткіші бойынша төмен бағалы жылқылар, жұмыс аттары топтап 20-100 басқа дейін ірі секцияларда ұсталады. Топта ұстайтын қоралардың ішінде де биелердің құлындайтын оындары қаралады.
Жылқы зауытына қораның ық жағынан серуен алаңдары қаралады. Жекелеме серуен алаңдарының ауданы айғырлар үшін 600 м2 , үйрететін жас жылқыдарға 400, басқа жылқылар топтарына 200м2 қаралады. Жұмыс аттары үшін серуен алаңдары қаралмайды, бірақ аттарды тексері, тазалау жүргізу үшін сыртқы ат байлау орындары қаралады.
Жылдың жылы мезгілдерінде қорада ұстаған жылқыларды да, қоршалған жасанды шөптер егілген жайылымдарда жастары бойынша топтап 50-80 бастан жаяды. Ондай арнайы қоршалып жасалған жайылым орындарында жаю ливадалық тәсіл деп аталады.
Жылқыларды суғаруға таза құдық сулары пайдаланады. Санитарлық гигиеналық талаптарға суларының сапасы сәйкес келетін өзендер, көлдер, бұлақтар және тқма суларында пайдалануға болады.

Жылқы тұқымдары

Жылқы тұқымдарын классификациялау жолдары. Оларды аудандастыру жүйесі. Салт мінетін тұқымдары: араб, ахалтеке, иомуд, таза қанды салт мінетін, терск, кабарды, карабаир, украин мініс жылқылары. Жегуге арналған тұқымдары: дон, буденный, қостанай, көшім, жаңа қырғыз жылқылары. Жартылай таза қанды және спорттық Шығыс Европа тұқымдары: тракенен,ганновер,венгержылқылары. Желісті тұқымдары: орлов, орыс, америка стандартбредті, француз жылқылары. Ауыр жүк тартатын тұқымдары: владимир,советтік,першерон, орыс жылқылары. Жергілікті жылқы тұқымдары: дала монғол, бурят, қазақ, баш құрт, орман якут, тавдин, вятка, тау алтай, қырғыз, локай.
Советтік жылқысы ауыр жүк тартатын советтік жылқы ірі мойны етті,шоқтығы аса биік емес,арқасы кең, қабырғасы жұмыр, аяғы жуан және түсі жирен.Айғырларының шоұтығына дейінгі биіктігі - 162см, тұрқының қиғаш ұзындығы - 169см, көкірек орамы- 210см, жіліншік орамы- 25см Бұл тұқымның айғырлары үйірге салуға, қолдан ұрықтандыруға ойдағыдай пайдаланылады.Тәжірбиеде ауыр жүк тартатын жылқы мен шағылыстыратынжергілікті биелерден биік, ірі құлындар алынып жүр.Ауыл шаруашылық жұмыстарына пайдаланғанда өзінің төзімді екенін көрсетті. Бұлардың күшін сынағанда Завозь деитін бие 851кг тарту күшін корсетті. Бұл өз салмағына шаққанда 80% еді.Жұмыс қабілеттілігі 4,53,0; 11,51,8;мин және 1138,2 метр.Биелерінің төлдегіштігі 84 пайыздан астам, ал сүттілігі 3000-4000 литр. Шайр жылқысы (ағылшын Shіre) -- ауыр жүк тартатын жылқы тұқымы. Денесі шағын, бірақ салмағы ауыр жылқылар ірілігі мен салмағына байланысты іріктеліп, оларды Фламанд (Бельгия) ауыр жүк тартатын жылқысымен будандастыру нәтижесінде Ұлыбританияда шығарылған. Бұл тұқымды жақсарту жөніндегі 1878 жылы Ұлыбританияда құрылған "Шайр өсіру қоғамы" көп жұмыстар жүргізді. Шайр жылқысының кеудесі кең, мойны қысқа әрі жуан, басы үлкен, жотасы жалпақ, сауыр еті жақсы жетілген. Құйрық-жалы және аяғының шашақ жүні жақсы өскен, түсі әр түрлі. Орташа өлшемдері (см): айғырының шоқтығына дейін биіктігі 165 -- 175, кеуде орамы 210 -- 250, жіліншік орамы 28 -- 30. Салм. 1000 -- 1100 кг, таңдаулысы 1700 кг. Шайр жылқысы 18 -- 20 т және одан да көп жүк тартады. Ол 19 ғасырда АҚШ , Канада, Оңтүстік Америкада көп таралған. Ресейге аз әкелінген Шайр жылқысын жегуге қолданылатын жергілікті жылқыны жақсартуға, сондай-ақ ауыр жүк тартатын владимир жылқысын өсіру үшін пайдаланған. Қазақстанда өсірілмейді.

Орыс жылқысы Бұл жылқының тұқымы Ресейде ертеден бері өсіріліп келе жатқан арден тұқымының және Белгия мен Францияда шығарылған кейбір жылқының айғырларын пайдалану арқылы шығарылған.Осы жылқыны асылдандыру жөнінде жүргізілген жұмыстардың арқасында барып, орыстың ауыр жүк тартатын, жұмысқа төзімді жылқы тұқымы шығарылған.Бұл көбінесе Украинада, Оралда және Сібірдің кейбір аудандарында өсіріледі. Біздің елідің солтүстік аудандарында жергілікті жылқылар тұқымые өсіруде ірілендіруге, оның күшін арттыруға пайдаланылады. Бұл тұқым онша биік емес.Маңдайы жазық, мойыны жуан, шоқтығы биік емес, арқасы ұзын, сауыры кең, аяқтары қысқа, жал- құйрығы ұзын болады. Айғырлардың өлшемдері шоқтығына дейінгі биіктігі-150, тұрқының қиғаш ұзындығы- 158, көкірек орамы- 184, жіліншік орамы -22см, тірідей салмағы 500-600 кг. Орыстың ауыр жүк тартатын жылқысы жүрдек, желісті, жұмысқа төзімді, мықты келеді. Бұл тұқымдар жұмысқа 18-20 жасқа дейін, ал асылдандыру жұмысына 25 жасқа дейін пайдалануға болады. Биелері төлшіл және сүтті келеді.Жұмыс қабілеттілігі 5,20,4 және 15,21,9 мин. 1091,6 метр.
Владимир жылқысы Бұл қылқы тұқымы Владимир және Ивановск обылыстарындағы асыл тұқымды шаруашылықтарында жергілікті биелерді орлов, арден, суффольск, шайр және клейдесаль айғырларменсіңіре будандастыру арқылы шығырылған. Владимир жылқысын шығаруда ғалымдардың алға қойған мақсаты ірі, жүрдек, жұмысқа төзімді, мықты жылқы алуы.Бұны іске асыру үшін жылқыны қарқынды азықтандыру жоспарланды.Қойылған талапты дұрыс шешудің нәтижесінде 1946жылы Владимир тұқымы болып бекітілді. Владимир жылқысының дене бітімі ірі, тұрқы ұзын және шомбал денелі, сүйектері жақсы дамыған.Басы үлкен , қыр тұмсықты, мойыны ұзын және етті, кеудесі кең, аяқтары ұзын және сіңірлі. Айғырларының шоқтығына дейінгі биіктігі - 162, тұрқы қиғаш ұзындығы - 167, кеуде орамы - 203 жіліншік орамы- 24,5см, салмағы - 700кг.Владимир жылқысы жүрдек, желісті, жұмысқа төзімді, жуас келеді.Бұл жылқы тұқымын асылдандыру жұмысына 18-20 жасқа дейін пайдалануға болады. Жүкті жеткізу қабілеттілігі 4,34,4 және 12,34,2 минут, 1494,1м- 820кг.
Першерон жылқысы. Францияда өсіріліп шығарылған. Өзінің дене өлшемдерімен, дене бітімінің сомдылығымен барбарсон жылқысына жақын.Бірақ жүрісі сергек, әсіресе жақсы желеді.Першерон жылқысы Қазақстанның оңтүстігіндегі кейбір жылқы фермаларында өсіріледі. Першерон жылқысының басы үлкен, мойыны ұзын және бұлшық етті,шоқтығы мойнымен қосылып кеткен, аяқтары орташа, тұяқтары үлкен және мықты болады.Бұл жылқы тұқымы тез жетіледі. Басқа ауыр жүк тартатын жылқыдан гөрі ыстыққа төзімді. Бұлардың күшін сынағанда Силикат дейтін айғыр 835кг жүк тартқан.Першерон айғырларының шоқтығына дейінгі биіктігі- 160, тұрқының қиғаш ұзындығы - 167, кеуде орамы - 199, жіліншік орамы - 24,2 см, тірілей саомағы - 620кг.

Жылқының 200-ден астам тұқымы бар. Ең алдымен сіз жылқыны қандай мақсатта өсіретініңізді шешіп алу керек. Егер сіздің мақсатыңыз - жоғары сапалы ет пен құнарлы сүт (қымыз) алу болса, онда мынадай тұқымдарға назар аудару керек: қазақы, көшім, ресейлік, мұғалжар және т.б. Сонымен қатар, акклиматизация мен осы тұқымдас жануарлардың Қазақстанның өңірлерінің табиғи-климаттық жағдайларына бейімділігі секілді факторларды да ескеру қажет, өйткені аталған мәселелер жануарлардың өнімділік сапасына кері әсерін тигізуі мүмкін. Жылқыны ұстаудың түрлері: ат қорада (жыл бойы ат қорада), атқора мен жайылымда (атқора мен көктемнен күзге дейін жайылымда), жайылымда (жыл бойы жайылымда, қыста пішенмен және концентраттармен азықтандыру арқылы). Жеткілікті түрде дамыған құлындар алу және олардың алдағы уақытта жақсы сүтті өнімдіге айналуы үшін биелерді уақытылы құлындауға даярлаудың маңызы зор, сауын маусымында толыққанды азықпен қамтамасыз етіп, қорада ұстау қажет.Сүтті жылқы шаруашылығының технологиясы биелерді жайылымда бос ұстау жүйесін қарастырады. Атқораны ағаштан, кесілген бөренелерден жасаған дұрыс, бұлар жылуды жақсы сақтайды, әрі құрғақ болады. Атқоралардағы жылқыларға арналған орын өжіре (жылқылар үшін жеке бөлмелер) және бөлініп қойылған орындар болып бөлінеді, онда жылқылар бір бірінен қоршаулармен бөлектенген күйде немесе оларсыз қатар-қатар байлаулы тұрады, сондай-ақ залдық түрі - онда жылқылар атқораның жеке кең орынжайында топтастырылып ұсталады. Еденді қатты етіп жасайды, асфальтты етуге де болады. Терезе әдетте екіқабатты әйнектен тұрады. Аттақыр әрбір атқа жеке орнатылады. Биені қалың төсеніштерде ұстайды, оларды жылына 2-3 рет ауыстырады. Суалмаған және сауылатын биелер үшін атқораны биіктігі1,7 мболатын жылжымалы қалқалармен секцияларға бөледі, олардың әрқайсысы 10 биені ұстауға есептелген болуы керек. Секцияның оңтайлы алаңы 60-70 м². Жылқыларды серуендету үшін шөптермен жабылған қоршалған алаңдар жасайды, бұны левада деп атайды. Жылқыларды баптау дегеніміз жануарларды тазалап (щеткамен), жалын, құйрығын тарап, тұяқтарын тазалап тұру. Жұмысқа салынатын жылқыларды әдетте тағалайды, бұл тұяқтарының сынып, жарақат алудан қорғайды. Қорадағы кезеңде жылқылардың негізгі жемі: сұлы, арпа, қарабидай, басқа да концентратты жемдермен (кебекпен, жоммен) араластырылған жүгері қоспалары, астық-бұршақтық пішен, сөлді жем (сәбіз, жартылай қантты қызылша, картоп, сүрлем), құрама жем.Өрістегі жайылым кезеңінде жылқылар үшін ең қажетті жем - өрістегі көк шөп немесе жаңа шабылған шөп. Бұдан бөлек, жылқыларға күн сайын қайнатылған тұз береді. Берілетін жемнің мөлшері оның таза салмағына, жылқының жағдайына, оның жасына, атқаратын жұмысы мен жемнің құндылығына байланысты. Жылқыны тәулігіне 3 рет суарады. Жұмысшы тұқымдарының құлындарын жұмысқа 2 жасынан үйретеді. Буаз биелерді күн сайын аулаға, ал ауа райы жақсы болғанда далаға 2-3 сағатқа серуендеуге жібереді. Жылқыны ет үшін 1,5-2-жасқа дейін өсіреді, бұл кезеңде жылқының жас еті ең жоғары сапалы болады. Жылқының өмір сүру жасы - 25-30 жыл, шаруашылықта пайдалану мерзімі - ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.