Инклюзивті білім берудің мақсаты
ОҢТҮСТIК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТIК ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ПЕДАГОГИКА-ГУМАНИТАРЛЫҚ ФАКУЛЬТЕТІ
Білім тобындағы студенттер үшін Инклюзивті білім беру пәнінен лекциялар жинағы
Лекциялар жинағы Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрінің 2018 жылғы 31 қазан № 603 бұйрығымен бекітілген жалпы білім беру пәндері циклінің үлгілік оқу бағдарламаларының негізінде дайындалған.
Құрастырған: п.ғ.к., аға оқытушы Тұрмаханова С.Ә.
Лекциялар жинағы Мектепке дейінгі және арнайы педагогика кафедрасының мәжілісінде талқыланған
№ __ хаттама, ___ ____________ 20 ___ ж.
Кафедра меңгерушісі ________ ф.ғ.к., доцент Масалиева Ж.А.
Факультеттің оқу-әдістемелік жұмыстарына жауапты________
№1 Лекция тақырыбы: Кіріспе. Инклюзивті білім беру моделі
Жоспар:
1. Инклюзивті білім берудің критерийлері мен, көрсеткіштері, компоненттері
2. Инклюзивті білім берудің субьектісі: педагогтар, ата-аналар, оқушылар, БАҚ өкілдері, басқару органдары, қоғамдас және т.б.
2.Инклюзивті үрдістегі толеранттық субьектілері.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1.Мовкебаева З.А. Инклюзивті білім беруді кіріктіруге педагогтарды дайындау бойынша әдістемелік ұсыныстар. 2016.
2.Тебенова К.С., Каргин С.Т., Заркенова Л.С., Рымханова А.Р.Основы инклюзивного образования. 2016.
3. Жубакова С.С. Теория и практика инклюзивного образования. 2016.
4. Беткер Л.М.Организиция инклюзивного образавания обучения с ограниченными возможностями в здоровых иили детей-инвалидов. 2016.
Инклюзивті оқыту - ерекше мұқтаждықтары бар балалардың жалпы білім беретін мектептердегі оқыту үрдісін сипаттауда қолданылады. Инклюзивті оқыту- барлық балаларға мектепке дейінгі оқу орындарында, мектепте және мектеп өміріне белсене қатысуға мүмкіндік береді.
Инклюзив - сөзі латын тілінен аударғанда өзімді қосқанда ал, ағылшын тілінен аударғанда араластырамын деген мағынаны білдіреді.
Инклюзивті білім берудің мақсаты: Даму мүмкіндігі шектеулі балаларды қалыпты балалармен бірге білім беру. Яғни адамның жынысына , дініне, шығу тегіне қарамастан тең құқылы жеке тұлға ретінде білім беру жүйесі болып табылады. Инклюзивті білім беру- мүмкіндігі шектеулі балаларды оқытып-үйретудің бір формасы.Бұл арнаулы білім беу жүйесінде дәстүрлі түрде қалыптасқан және даму үстіндегі формаларды ығыстырмайды. Нағыз инклюзивті білім берудің 2 жүйесін жалпы және арнаулы жүйелерді бір-біріне жақындастырады. Жалпы білім беретін мектепте мүмкіндігі шектеулі оқушыларды бірлесіп( интеграциялы түрде) оқуын ұйымдастыру боп табылады. Қазақстан Республикасының 11.07. 2002 жылғы Кемтар балаларға әлеуметтік-медициналық-педагогикалы қ-психологиялық түзеу арқылы қолдау туралы № 343 заңы бойынша ТДО сыныптары үйден оқыту, үйден әлеуметтік көмек көрсету, көмекші бағдарлама, арнайы (ПДТ) бағдарлама бойынша куәлік беру ережелерін және мүмкіндігі шектеулі балаларды қорғау, қамқорлау, диагнозын анықтау, емдеу, оңалту, тәрбиелеу, оқыту, қатарға қосу мәселелері бойынша жаңадан шыққан заң, қаулы, ереже тәртіптерінде қаралған. Инклюзивті білім беру - ерекше мұқтаждықтары бар балаларды жалпы білім беретін мектептердегі оқыту үрдісін сипаттауда қолданылады. Инклюзивті оқыту-даму мүмкіндігі шектеулі балалардың қалыпты дамыған балалармен бірге әлеуметтендіру және интеграция процестерін жеңілдету мақсатындағы жеңілдетілген оқыту жүйесі.
Инклюзивті оқыту біріктірілген (оқушы қалыпты балалар сыныбында - тобында оқиды және дефектолог мұғалімнің жүйелі көмегін алады) , жартылай ( жеке балалар күннің жарты бөлігі арнайы топтарда, ал екінші бөлігі) қарапайым топтарда өткізіледі. Уақытша арнайы топтардағы бала бірлескен серуендерді, мерекелерді, сайыстарды, жеке істерді, өткізу үшін біріктіріледі.Толық дамуында ауытқулары бар балалар балабақшаның, сыныптың, мектептің қарапайым топтарына енгізіледі, мамандардың бақылауы бойынша түзету көмегін ата-аналар көрсетеді. Кемтар балалардың ата-аналары көмекші не арнайы мектептерге, арнайы интернаттарға немесе балабақшаға баласын бергісі келмесе жалпы балалалр оқитын мектептерге ПМПК-ның ұсыныс бойынша жеңілдетілген бағдарлама бойынша оқытуға толық құқылы. Жалпы білім беретін мектептер, балалабақашалар ПМПК-ның қорытындысы бойынша көрсетілген баланың деңгейіне қарай жеңіл бағдарламамен білім беруге тәрбиешілермен мұғалімдер инклюзивті білім беруге дайын болғаны жөн. Инклюзивті оқыту негізінде балалардың қандай да бір дискриминациясын жоққа шығару, барлық адамдарға деген теңдік қатынасын қамтамасыз ету, сонымен қатар оқытудың ерекше қажеттілігі бар балаларға арнайы жағдай қалыптастырудың идеологиясы жатыр. Тәжірибе көрсеткендей қатаң білім беру жүйесінен балалардың бір бөлігі шығып қалып жатады. Мұндай қалыптасқан жүйе баланың даралық қажеттілігін қанағатттандыра алмайды. Инклюзивті бағыт мұндай балаларды оқуда жетістікке жетуге ықпал етіп, жақсы өмір сүру мүмкншілігін қалыптастырады.
Инклюзивті оқыту- барлық балаларға мектепке дейінгі оқу орындарында мектеп және мектепке өміріне белсене қатысуға мүмкіндік береді. Инклюзивті оқыту-оқушылардың тең құқығын анықтайды және ұжым іс-әрекетіне қатысуға мүмкіндік береді. Адамдармен қарым-қатынасына қажетті қабілеттілікті дамытуға мүмкіндік береді. Инклюзивті оқыту-барлық балалардың мұқтаждығын ескеретін ерекше қажеттілігі бар балалардың білім алуын қамтамасыз ететін жалпы білім үрдісінің дамуы. Инклюзивті білім беру балалардың оқу үрдісіндегі қажеттіліктерін қанағаттандырып, оқыту мен сабақ берудің жаңа бағытын өңдеуге талпынады. Егер инклюзивті оқытудың оқыту мен сабақ беруге енгізілген өзгерістері тиімді болса, онда ерекше қажеттіліктері бар балалардың жағдйын да өзгереді. Инклюзивті білім беруді ашқан мектептерде оқыған балалар адам құқығы туралы білім алуға мүмкіндік алады. Инклюзивті оқыту балаларды жалпы білім беру үрдісіне толық енгізу және әлеуметтік бейімделуге, жынысына, шығу тегіне, дініне қарамай балаларды айыратын кедергілерді жоюға ата-аналарын белсенділікке шақыруға балалардың түзеу-педагогикалық және әлеуметтік қажеттіліктерін арнайы қолдау, қоршаған ортаның балаларды жас ерекшеліктеріне бейімделуіне жағдай қалыптастыру, яғни жалпы білім беру сапасы сақталған тиімді саясат.
Лекция тақырыбы: Инклюзивті кеңістік құруға арналған педагогикалық жағдайлар.
Жоспар:
1.Инклюзивті кеңістік құруға арналған педагогикалық жағдайлар.
2.Инклюзивті білім беру режимінде жұмыс істейтін мамандарды даярлау.
3.Коммуникативтік құзыреттілікті дамыту басты артықшылық ретінде.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1 Қазақстан Республикасында инклюзивті білім беруді дамытудың
тұжырымдамалық тәсілдері. - Астана: Ы.Алтынсарин атындағы Ұлттық
білім академиясы, 2015. - 13 б.
2 ҚР білім беруді және ғылымды дамытудың 2016- 2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы adilet.zan.kz
3 Қазақстан Республикасындағы Білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы. Астана. 2010 ж
4 Тебенова К.С. Основы инклюзивного образования: учебное пособие К.С. Тебенова, С.Т. Каргин, Л.С. Заркенова и др. - Алматы: издательство Эверо, 2016.-304с.
Қазіргі таңда педагогикалық тәжірибеге біріктіріп оқытуды ендірудің өзектілігі аса күмән тудырмайды. Ол қоғамдағы гуманистік ұстанымдардың күшейтілуімен, әлеуметтегі мүшелермен мүмкіншіліг шектеулі тұлғалармен бірлесуінің құқығын мойындаумен;тек мүмкіншілігі шектеулі балаларды ғана емес сонымен қатар қалыпты балаларды жеке оқытудың тиімділігімен сипатталады. ХХІ ғасырдың алғашқы он жылдығында қазақстан экономикалық өсімділігмен танылды. Әрбір мемлекетте дамуында ауытқуы бар балаларды әлеуметтік біріктірудің өзіндік тәжірибесі бар, ол тұрғындардың ұлттық менталитетін және әлеуметтік мәдени ерекшелігін ескереді. Алайда өзге елдің тәжірибесін нормативті-құқықтық база ретінде көшіріп алуға болмайды. Дәл осы қазақстандағы түрлң ұйымдардың жұмыстарының ерекщшелігіне және түрлі моделдер мен интеграцияның формаларын қамтитын ұйымдастырушылық-құқықтық формаларына жатады. Қоғамдық және ата-аналар ұйымдарына оңалту және әлеуметтік мекемелерге дамуында ауытқуы бар балаларды тәрбиелейтін және біріктіріп оқытумен тәрбиелеудің жолын таңдайтын жанұяға өз моделдерін апробациялау және құрастыру қажет.Мемлекет әрбір балаға оның ұлтына,дініне денсаулығына қарамастан тегін жалпы білім беругекепіл береді. ҚР-да тарихи қысқа уақыт ішінде мүмкіншілігі шектеулі балаларды оқытудың жабық медициналық моделінен ашық моделге көшу байқалады, бұлардың арасында біріктіріп оқыту кең түрде қарастырған. Біріктіріп оқыту түсінігі бөліктер және функциялар жүйесінің бір бүтінге баланысуын сонымен қатар, осындай жағдайға әкеп соқтыратын процесті білдіреді.
Педагогикалық түсінік ретінде интеграцияның бірнеше мағынасы бар. Ол дамуында ауытқуы бар балаларды қалыпты балалармен бірге оқытуды ғана емес, сонымен бірге мемлекеттің әрбір азаматы ретінде білім беру ұйымдарында барлық тәрбиеленушілер мен оқушыларын бірігіп өмір сүруін көрсетеді. Арнайы білім беру ұйымдарының жаңа білім беруге көшудің қажеттілігі- қоғамдағы әлеуметтік тапсырыстың жауабы ғана емес ол бүкіл обьективті себептермен сипатталады, атап айтқанда:
# ерекше білім беруге қажеттілігі бар балалардың санының жыл сайын әсіресе әлеуметтіек және экологиялық жағымсыз аудандарда өсуі;
# дамуында ауытқуы бар балаларға білім беру жағдайларының аз түрде қарастырылуы;
# арнайы ұйымдар контингентінің қысқаруы;
# ерте түзетушілік-педагогикалық күмек күрсету моделінің кең түрде таралуы мен және түрлі министрліктері мен ерекше білім беруге қажеттілігі бар балаларды ерте біріктіріп оқытудың бағдараламасын құрастыру;
# ерекше білім беруге қажеттілігі бар балаларды тәрбиелейтін ата-аналардың белсенділігінің жоғарылығы,және өз баласын оңалту мен абилитациялау процесіне енуге дайындығы;
# білім беру мекемелері мен түрлерінің жаңа типтерінің, ең алдымен психологиялық-медициналық-педагогик алық консультацияның (ПМПК), ерте көмек көрсету ұйымдарының, лекотекалардың, психологтялы-педагогикалық және медициналық-әлеуметтік көмекті қажетсінетін балаларға арналаған мекемелердің, ата-аналар мен педагогтарға адресстік, кәсіптік көмекті көрсететін, тәжірибе барысындағы біріктіріп оқытуды жүзеге асыратын жалпы білім беруұйымдарының пайда болуы;
# аудан немесе ауыл аймағында тұратын балалармен бірге жүргізілетін вариативті бағдарламаны жүзеге асыратын ұйымдардың ашылужоспарындағы мунитипальді, аймақтық өзін-өзі басқару мүмкіндіктерінің кең түрде етек алуы;
# балалардың оқыту мен тәтбиелеудің барлық жағдайында білім алуының сапалығына қойылатын мемлекеттік жаңа талаптар.
№2 Лекция тақырыбы: Нормативті-құқықтық қамтамасыз ету
Жоспар:
1. Нормативті-құқықтық қамтамасыз ету: инклюзивті білім беру үрдісін реттейтін нормативті материалдар.
2. Ведомоствоаралық қарым-қатынас: қоғамдық бірлестіктер, басқа да ведмоствоаралық ұйымдармен қарым-қатынас , БАҚ және т.б.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1 ҚР Кемтар балаларды әлеуметтік және медициналық-педагогикалық түзеу арқылы қолдау туралы Заңы, 2002 ж.
2 ҚР ҚР Балалардың құқықтары туралы Заңы, 2002 ж.
3 2011-2020 жылдарға арналған ҚР Білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасы
4 2011-2015 жылдарға арналған ҚР Білім және ғылым министрлігінің Стратегиялық жоспары
5 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 Мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты
6 ҚР Білім және ғылым министрлігінің 2012 жылғы 8 қарашадағы Қазақстан Республикасында бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім берудің үлгілік оқу жоспарларын бекіту туралы № 500 бұйрығы;
Әлеуметтік-білім беру интеграциясы мағынасында біріншіден, түрлі психофизикалық темпі мен деңгейіндегі балаларды тәрбиелеу мен біріктіріп оқытудың нәтижесі мен үрдісі жауапкершілігін алады; екіншіден, оқушылар мен тәрбиеленушілердің қабілеттеріне, мүмкіндіктері мен қажеттіліктеріне қарай заттық-дамытушылық, материалдық-техникалық және білімдік-тәрбиелік ортаны қамтамасыздандыру; үшіншіден, мамандар командасында мультидисциплинарлық бірлескен іс-әрекетті қамтамасыздандыру, ата-аналармен және басқа минитрліктер мен ведомстволардағы мамандармен тығыз іс-әрекетті көрсететіндігі жатыр. Педагогикада педагогикалық жүйе адам дамуына қойылған мақсатқа қол жеткізуге әсер ететін барлық факторлардың толық жиынтығы деп аталады. Педагогикалық жүйелеркішігірім, орташа, орасан, өте орасан болады. Бірақ интеграциялаудың әлеуметтік-білімнің педагогикалық жүйесі ашық деңгейлеріне қарай ерекшеленеді. Тәжірибеде көрсеткендей әлеуметтік білі беру интеграциясы тек қана білім беру ұйымдарына ғана қажетті. Арнайы интеграциялық ұйымдар базасының өзіндік спецификасы бар. Жалпы білім беретін ұйымдарға қарағанда ондағы кадрлар, дамуында ауытқуы бар балалардың дамытушылық қажеттіліктерін оқытады.
Ерекше білім беруге қажеттілігі бар балаларды әлеуметтік-экономикалық жағдай жасаудың жаңа түрлері мен мүмкіндіктері пайда болды. Ең бастысы арнайы білім беру ұйымдарының жүйесін өзгерту қажет,- белгілі бір территорияда тұратын түзетушілік педагогикалық көмекті қажетсінетін балаларға жауапкершілікті алуға педагогикалық ұжымның дайындығын қалыптастыру, олардың қызметіне көңіл бөлуді жинақтау жалпы білім беретін балабақша мен мектептерінде балаларды психологиялық-педагогикалық және медициналық әлеуметтік кешенді қамтамасыздандыру қажет. Мұндай жоғары деңгей мен аймақтық құралдар жарқын болашақта көптеген жағдайлар тудырады, өнім негізінде мектепке дейінгі мекемелермен мектептердің қызметі мүмкін болып табылады, онда мүмкіншілігі шектеулі балалардың әлеуметтік білім беру интеграциясы жүзеге асырылады, бүкіл жас кезеңдерін қамтитын кешенді білім беру ұйымдары кәсіптік сферадағы әлеуметтік бейімдеуге бағытталған. Міне сөйтіп әлеуметтік білім беру интеграциясының педагогикалық жүйесі түрлі сапалы компоненттерінің қалыптасуында үрдіс ретінде; бүкіл әлемді толығымен тануды және тәжірибелік міндеттерді шешуде адекватты ойлауды шешудегі адамды дамытуды қамтамасыздандыратын құралы ретінде; жалпы және арнайы білімнің бір-бірімен жақындасуы және білім мазмұнының жаңаруы ретінде орын алады. Бұның негізінде интеграциялық оқытуды жүзеге асыру және оның қызметінің механизмдерін жетілдіруде ғылыми негіздерді іріктеу басты болып қала береді.
Лекция тақырыбы: Әдістемелік қамтамасыз етілу мен материалдық-техникалық ресурстар
Жоспар:
1.Әдістемелік қамтамасыз етілу мен материалдық-техникалық ресурстар.
2.Ақпараттық қамтамасыз ету
Пайдаланылған әдебиеттер:
1 Қазақстан Республикасында инклюзивті білім беруді дамытудың
тұжырымдамалық тәсілдері. - Астана: Ы.Алтынсарин атындағы Ұлттық
білім академиясы, 2015. - 13 б.
2 Қазақстан Республикасындағы білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы, Қазақстан Республикасындағы техникалық және кәсіптік білім беруді дамытудың 2008-2012 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы
3 Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы Ерекше білім беруге кажеттілігі бар балаларды жалпы бiлiм беру ұйымында оқуға даярлық деңгейін өлшеуіштерді жасау және енгізу бойынша әдістемелік ұсынымдар. Әдістемелік ұсынымдар. - 2018ж.
Бүгінгі таңда еліміздегі мемлекеттік саясаттың маңызды басымдықтарының бірі білім беру жүйесінің дамуы болып табылады. Білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі принциптеріне сапалы білім алуға барлығының құқықтарының теңдігі, әр адамның интеллектуалды дамуын, психофизиологиялық және жеке-дара ерекшеліктерін ескере отырып, халықтың барлық деңгейі үшін білімге қолжетімділігі жатады. Сапалы білімнің барлығы үшін қолжетімді болу шартын қалыптастыруға бағытталған білім беру жүйесін түрлендіру процестерінің бірі инклюзивті білім беру болып табылады. Инклюзивті білім беру дене бітіміне, психикалық, интеллектуалдық, мәдени, этникалық, тілдік және өзге ерекшеліктеріне қарамастан ерекше білім беруге қажеттілігі бар балаларды жалпы білім беру кеңістігіне енгізуді, олардың сапалы білім беруде кедергілерді жоюды және әлеуметтік ортада бейімделуін және ықпалдасуын көздейді. Ерекше білім беруге қажеттілігі бар балаларға ерекше білім беруге қажеттілігі бар балалар; мигранттар мен оралмандар отбасыларының, аз ұлттар балалары; қоғамға әлеуметтік бейімделуде қиындықтары бар балалар жатады. Кеңейтілген мағынада инклюзивті білім беру дегеніміз кедергілерді жою мен ерекше білім беруге қажеттілігі бар адамдарды оқыту процесінде енгізуге бағытталған білім беру процесі және олардың сапалы білімге тең қолжетімділігін қамтамасыз ету болып табылады. Қазақстан Республикасында білім беруді және ғылымды дамытудың 2016 - 2019 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламсында көрсетілген орта білім берудің инфрақұрылымдық дамуын қамтамасыз ететін міндеттердің бірі ерекше білім беру қажеттілігі бар балаларды инклюзивті ортада қолдау, ал орта білім берудің мазмұнын жаңарту аясындағы міндеттердің бірі білім беру ұйымдарын өлшемшартпен бағалау жүйесіне көшуді жүзеге асыру деп көрсетілген. Бұл, өз кезегінде, инклюзивті білім берудің дамуын теориялық және әдістемелік жағынан жетілдіруді қажет етеді.
Инклюзивті білім беруді дамытуды әдіснамалық және оқу-әдістемелік қамтамасыз ету мыналарды көздейді:
- жалпы білім беру процесіне ерекше білім беруге қажеттілігі бар тұлғалар қосу аясында оларды әлеуметтік-педагогикалық және психологиялықпедагогикалық қолдауды ұйымдастыру, мүмкіндіктері шектеулі балаларды кіріктіре оқыту және инклюзивті білім беру негіздерін әдіснамалық және оқуәдістемелік әзірлеу;
- ерекше білім беру қажеттілігі бар оқушылардың (оқу процесін ұйымдастыру жағдайларына қойылатын талаптар, базалық пәндер және оқыту пәнінің нәтижелері бойынша дағдылар, білім алушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар) оқу бағдарламаларын, оқу жоспарларын бейімдеу;
- инклюзивті білім беру жағдайында оқушының оқу жетістіктерін бағалаудың критериалды жүйесін бейімдеу, ерекше қажеттіліктері бар балаларды оқыту нәтижелерін бағалау және мониторингілеу жүйесін әзірлеу,
- үйде оқыту сапасын бағалау жүйесін әзірлеу;
- ерекше білім беру қажеттіліктері бар тұлғаларды оқыту жағдайларына жоғары және кәсіптік, техникалық білім беру бағдарламаларын және үлгілік оқу жоспарларын бейімдеу.
Инклюзивті білім беруді әдіснамалық және оқу-әдістемелік қамтамасыз етуде жоғарыда көрсетілген мәселелердің ішіндегі инклюзивті білім беру жағдайында оқушылардың оқу жетістіктерін бағалау бүгінгі таңда өзекті мәселенің бірі болып табылады. Әрине, оқушылардың дайындық деңгейі туралы ақпараттар алу мүмкіншілігі оқыту мүмкіндігі және жеке оқу қорытындылары болу мүмкіндігін ұсыну бойынша сынып оқушылары құрамының біртексіздігін ескеретін критерилерді қолданумен іске асырылады. Ерекше білім беру қажеттілігі бар оқушылардың білімділік жетістіктерін анықтауда бағалау жүйесі олардың оқудағы жетістіктерін ғана объективті көрсетіп қоймай, оларды білім беру процесінде қолдау бойынша келесі әрекеттердің жоспарын құру үшін негіз болуы тиіс. Бұл инклюзивті білім беру жағдайында ерекше білім беру қажеттіліктері бар оқушылардың оқу жетістіктерін критериалды бағалау жүйесін әзірлеудің қажеттілігін негіздейді. Әдістемелік құралдың мақсаты - оқу жетістіктерін критериалды бағалау жүйесін жүзеге асыруда ерекше білім беруге қажеттілігі бар оқушылармен жұмыс атқаратын жалпы білім беретін және арнайы мектептердің педагогтарына көмектесу
1 Бастауыш, негізгі орта, жалпы орта мектептегі инклюзивті білім беру жағдайында білім берудің жаңартылған мазмұндағы МЖМБС талаптарын жүзеге асырудың ерекшеліктері Білім беру мазмұны білім алушылар өз әрекеттерімен меңгеретін, педагогикалық бейімделген әлеуметтік тәжірибе болып табылады. Танымдық, репродуктивтік, шығармашылық әрекеттердің жүзеге асырылу тәжірибесі және көңіл-күй құндылықтарының қатынасы шынайы оқытылатын әрекеттердің қатынасы бойынша қызмет тәсілдеріне сәйкес: табиғатқа, мәдениетке, техникаға, әлеуметтік коммуникацияларға және білім саласының басқа да шынайы объектілеріне қолдану жолымен жүзеге асырылады. Осы объектілерге қатысты білім алушылардың тиісті білім әрекеті ұйымдастырылады, яғни кілтті құзырлылықтардың минималды тізімінде жүйелендірілген жалпы пәндік білімдер, ептіліктер, дағдылар мен тәсілдер әрекетінің қалыптасуына әкеледі.
Республикадағы инклюзивті білім беруді дамыту жұмыстарын жетілдіру және барлық балалардың білім алу құқығы келесі құжаттармен реттеледі:
− Қазақстан Республикасының Заңдары: Білім туралы, Балалар құқықтары туралы, Мүгедектер құқықтары туралы, Мүмкіндігі шектеулі балаларға арналған әлеуметтік және медициналық-педагогикалық түзетудегі қолдау туралы;
− Нормативті құжаттар мен актілер: Балалар мен жасөспірімдерді тәрбиелеу мен білім беру объектілеріне қойылатын санитариялықэпидемиологиялық талаптар, Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы (13.01.2014 жылғы өзгертулерімен және толықтыруларымен) ҚР Кодексі, Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты, Дамуында мүмкіндіктері шектеулі балаларға арналған арнайы білім беру ұйымдарының қызметі жөніндегі Типтік ережелер, Білім беру саласында арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсету стандартын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы. Қазақстан Республикасының заңдамалары, арнайы білім беру қажеттіліктері бар балалардың құқықтарын қорғауды, осыған қатысты барлық құқықтық ережелерінің сақталуын және осы балалардың өмір сүру сапасын жақсарту үшін қажетті жағдайлар жасауды қамтамасыз етеді, олардың жоғары сапалы білім беру қызметтерін алуын, қол жетімді орта құрылуын қарастырады. Инклюзивті білім беруді жүзеге асыру халықаралық құқықтық актілерге бейімделген: Балалар құқықтары туралы конвенция, Мүгедектер құқықтары туралы Конвенция, Ерекше оқытуды қажет ететін адамдардың білімі бойынша Саламанка декларациясы мен Іс-қимылдар шеңбері және т.б.
Оқушылардың жеке ерекшеліктеріне мен оқу қажеттіліктеріне білім беру ортасын бейімдеу және педагогикалық тәсіл негізінде олардың тұрғылықты жерiне қарай барлық оқушылар үшін тең оқу мүмкіндіктерін қамтамасыз ету - Қазақстанда инклюзивті білім беру нoрмативті-құқықтық базасының негізгі постулаттарына негізделген. Инклюзивті білім беруді дамыту инклюзивті саясат пен тәжірибені жетілдірусіз және инклюзивті құндылықтарды жүйе деңгейіне толық, сондай-ақ олардың жеке институттары деңгейіне ендірусіз мүмкін емес. Инклюзивті білім беру әр адамды түрлі жолдармен белсенді инклюзиялауды, дербестендірілген ықпалды және ерекше оқытуды қажет ететін тұлғаларға білім беру процесіндегі кедергілерді жою негізінде оқыту мен оқу ортасын жетілдіру арқылы тең мүмкіндіктер жасауды көздейді. Осыған байланысты инклюзивті білім беру түбегейлі өзгерістер жасауға және білім беру мақсатын қайта бағдарлауға ықпал ететін инновациалық процестердің негізгі ортасы болуы тиіс.
Мектепке дейінгі, жалпы орта, кәсіптік және қосымша білім беру жүйесінде қағидаттық өзгерістерді айқындай отырып, инклюзивті білім берудің мынадай стратегиялық бағыттарын көрсетуге болады:
- инклюзивті білім беруді дамытуға арналған жағымды жағдайларды қамтамасыз ететін институционалдық ортаны жетілдіру;
- ерекше оқытуды қажет ететін адамдарға сапалы білім берудің қол жетімділігін қамтамасыз етудің ғылыми-педагогикалық, кадрлық және оқуәдістемелік әлеуетін нығайтудың негіздерін әзірлеу;
- мектепке дейінгі жастағы балаларға ерте бастан диагностика жасау және түзету-педагогикалық қолдау жүйесін дамыту;
- мүмкіндіктері шектеулі тұлғаларды кәсіби-еңбекке даярлауға, әлеуметтендіруге қажетті жағдай туғызу;
- инклюзивті білім беруді дамытудың теориялық және әдістемелік мәселелері бойынша ғылыми зерттеулер жүргізу.
Инклюзивті білім беруді дамытудың мақсаты - барлық категориядағы тұлғалардың сапалы білім алуға тең құқығын жүзеге асыру.
Инклюзивті білім беруді дамытудың негізгі міндеттері:
- инклюзивті білім беруді дамытудың нормативтік-құқықтық және ұйымдастырушылық-экономикалық негіздері мен тетіктерін жетілдіру;
- инклюзивті білім беруді дамытудың әдіснамалық, оқу-әдістемелік негіздерін жетілдіру (оқу жоспарлары мен оқу бағдарламаларын, оқулықтарды, оқу-әдістемелік кешендерді бейімдеу және модификациялау, оқу жетістіктерін бағалаудың критериалдық жүйесін ендіру);
- білім алушылар өздерін мектеп қоғамының белсенді мүшесі есебінде сезінетіндей, өзін-өзі жоғары бағалайтындай, оқуға ынтасы артатындай және әлеуметтенетіндей дербестендірілген түзету-педагогикалық және әлеуметтікпсихологиялық қолдау көрсету, қолайлы білім беру ортасын жасау;
- кедергісіз қолжетімді орта құру және білім алушыларды компенсаторлық құралдарымен қамтамасыз ету;
- инклюзивті білім беруді жүзеге асыратын ұйымдарды кадрлық қамтамасыз етуді жақсарту;
- ерекше оқытуды қажет ететін тұлғалардың техникалық және кәсіптік, жоғары білім деңгейлерінде білім алуын жалғастыруына және болашақта кәсіпті игеруіне жағдай туғызу;
- инклюзивті білім беру саласында қолданбалы ғылыми зерттеулер жүргізу.
Инклюзивті білім беруді дамыту қағидаттарының негіздері:
- инклюзивті білім берудің жүйелілігі мен үздіксіздігі;
- ерекше оқытуды қажет ететін балаларды уақытылы (ерте жастан) анықтауды қамтамасыз ету және алдын алу, педагогикалық-түзету шараларын деркезінде қолдану;
- білім беру модельдерінің бейімділігі және әр оқушының ерекшеліктеріне, қажеттіліктері мен мүмкіндіктеріне сәйкес оны жеке оқыту мен дамыту;
- еріктілік және ерекше оқытуды қажет ететін тұлғалардың жеке бейімділіктері мен ерекшеліктерін ескере отырып білім беру ұйымдарын таңдау құқығы;
- білім беру ортасының ерекше оқытуды қажет ететін барлық тұлғалар және олардың ата-аналары үшін қолжетімділігі, ашықтығы;
- кешенді медициналық, әлеуметтік және білім беру қызметтерінің үйлесімділігі мен түрлі ведомстволар, әлеуметтік институттар, қоғамдық және ата-аналар ұйымдарының өзара іс-қимылы арқылы кешенді ықпал және әлеуметтік серіктестік, тәртіпаралық өзара әрекет;
- мүгедектік немесе басқа да даму ерекшеліктері проблема тасымалдаушы болып қарастырылмайтын адамның шектеулі мүмкіндіктеріне әлеуметтік ықпал;
- денсаулығы мен әлеуетті мүмкіндігіне сүйене отырып, тұлғалардың даму проблемаларынан арылуды қарастыратын инклюзивті білім берудің түзету-дамытушылық және әлеуметтік-бейімдеушілік бағыттылығы болып табылады.
Қазақстандағы инклюзивті білім беруді дамытудың маңызды кезеңі қазіргі кезеңдегі инклюзивті білім беруге жататын адамдардың санатын кеңейтілуі, оларды сапалы білім беру қызметтерімен қамтамасыз ету қажеттілігі болып табылады. Әртүрлі санаттағы балаларды инклюзивті білім процесіне енгізу нормативті-құқықтық базаны жетілдіреді, білім беру мекемелерінде осы жұмыстарды жүйелеу талап етіледі және осы санаттағы балалардың білім беру қажеттіліктерін зерделейді.
Жалпы білім беретін ұйымдарға қосылған ерекше білім беруге қажеттіліктері бар балалар жалпы білім беретін оқу бағдарламалары бойынша, сондай-ақ арнайы білім беру бағдарламалары бойынша ҚР МЖМБС және ПМПК (психологиялық-медициналық-педагогик алық консультация) ұсынымдарына сәйкес білім алады. Ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылардың оқу бағдарламасын меңгерудің ерекшеліктеріне байланысты мұғалім олар үшін бағдарламаларды ҚР МЖМБС аясында бейімдей алады. Ерекше білім беруге қажеттіліктері бар оқушыларды жалпы білім беруге қосу нысандары Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 17 мамырдағы №499 қаулысымен бекітілген Жалпы білім беру ұйымдары (бастауыш, негізгі орта және жалпы орта) қызметінiң үлгілік қағидаларында баяндалған. Арнайы және инклюзивті білім беру барлық оқушылардың білім алу қажеттіліктерін қанағаттандыруға арналған психологиялық-медициналық- 8 педагогикалық кеңес беру ұсынымдарын ескере отырып әзірленген арнайы және жалпы білім беретін оқу бағдарламалар арқылы жүзеге асырылады. Бастауыш мектепте ерекше білім беруге қажеттіліктері бар балалар психологиялық-медициналық-педагогик алық консультацияның орытындысына сәйкес ҚР БҒМ 2015 жылғы 18 маусымдағы № 393 бұйрығымен бекітілген арнайы оқу бағдарламалары бойынша оқиды.
Қазіргі таңда барлық әлем жұртшылығының назарын аударып отырған мәселе балалардың жеке сұраныстары мен ерекшеліктеріне ортаның, отбасының қатысуымен білім беру үрдісіне толық қосуды қарастыратын инклюзивті білім беру. Осы жаһандық мәселеге әлем ғалымдары мынадай анықтама береді: инклюзивтік білім беру дегеніміз - барлық балаларды, соның ішінде ерекше білім беруге қажеттілігі бар балаларды жалпы білім үрдісіне толық енгізу және әлеуметтік бейімдеуге, жынысына, шығу тегіне, дініне, жағдайына қарамай, балаларды айыратын кедергілерді жоюға, ата-аналарын белсенділікке шақыруға, баланың түзеу-педагогикалық және әлеуметтік мұқтаждықтарына арнайы қолдау, яғни, жалпы білім беру сапасы сақталған тиімді оқытуға бағытталған мемлекеттік саясат. Инклюзивті оқыту - ерекше мұқтаждықтары бар балалардың жалпы білім беретін мектептердегі оқыту үрдісін сипаттауда қолданылады. Демек, инклюзивті оқыту негізінде балалардың қандай да бір дискриминациясын жоққа шығару, барлық адамдарға деген теңдік қатынасты қамтамасыз ету, сонымен бірге оқытудың ерекше қажеттілігі бар балаларға арнайы жағдай қалыптастыру идеологиясы жатыр. Осы бағыт балаларды оқуда жетістікке жетуге ықпал етіп, жақсы өмір сүру жағдайын қалыптастырады.
Осыған орай инклюзивті білім берудің негізгі 8 принципі туындайды.
Олар:
1. Адам құндылығы оның мүмкіндігіне қарай қабілеттілігімен, жеткен жетістіктерімен анықталады.
2. Әрбір адам сезуге және ойлауға қабілетті.
3. Әрбір адам қарым-қатынасқа құқылы.
4. Барлық адам бір-біріне қажет.
5. Білім шынайы қарым-қатынас шеңберінде жүзеге асады.
6. Барлық адамдар құрбы-құрдастарының қолдауы мен достығын қажет етеді.
7.Әрбір оқушы үшін жетістік кежетуөзінің мүмкіндігіне қарай орындай алатын әрекетін жүзеге асыру.
8. Жан- жақтылық адам өмірінің даму аясын кеңейтеді.
Сонымен қорыта айтқанда, инклюзивті оқыту- оқушылардың тең құқығын анықтайды және ұжым іс-әрекетіне қатысуға, адамдармен қарым-қатынасына қажетті қабілеттілікті дамытуға мүмкіндік береді. Инклюзивті оқыту арқылы барлық балалардың мұқтаждықтарын ескеріп, ерекше қажеттіліктері бар балалардың білім алуын қамтамасыз ететін жалпы білім үрдісін дамытуға болады. Мұндай оқыту түрі арнаулы білім беру жүйесінде дәстүрлі түрде қалыптасқан және даму үстіндегі формаларды ығыстырмайды, қайта жақындатады. Инклюзивті бағыт арқылы мүмкіндігі шектеулі балаларды оқуда жетістікке жетуге ықпал етіп, жақсы өмір сүру мүмкіншілігін қалыптастырады. Осы бағытты білім беру жүйесіне енгізу арқылы оқушыларды адамгершілікке, ізгілікке, қайырымдылыққа тәрбиелей аламыз. Сонымен қоса, инклюзивті оқыту үрдісі балаларды толеранттылыққа тәрбиелеудің бастауы болмақ .
Саламан Декларациясына сәйкес инклюзивті білім беру саясатының міндеттері мынадай:
· Әрбір бала білім алуға құқылы және оны алуға тиіс.
· Әрбір баланың дара қабілеттері, қызығушылықтары, қажеттіліктері және оқуға деген мұқтаждықтары болады.
· Білім беру жүйесіне оң өзғерістер, яғни осы мұқтаждықтарды қанағаттандыру мақсатына орай өзгерту.
№3 Лекция тақырыбы: Ерекше білім беруге қажеттілігі бар балалардың түрлі категориядағы балаларға инклюзивті білім беру жағдайлары
Жоспар:
1.Сенсорлық бұзылысы бар балаларды жалпы білім беру үрдісіне қосу
2.Жалпы білім беру ұйымдарындағы түзету ортасы.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. ҚР білім беруді дамыту 2015 тұжырымдамасы.
2. Білім беру бағдарламасы 2010 жыл.
3.Мектептегі психология журналы №10, 2013жыл.
4. Мектептегі психология журналы №9 2009 жыл.
5. Ұстаз ғылыми - әдістемелік журнал. №3 2013 жыл.
Мүмкіндігі шектеулі балалармен өткізілетін әрбір сабақты балалар өз күштеріне сенімділігін сезінетіндей етіп, олардың оқуға деген ықыластарын оятып, қызықтыратындай етіп ұйымдастыру қажет. Қызығу танымдық іс - әрекеттің қозғаушы күші. Оқушылардп танымдық қызығуды қалыптастырудың үш жағдайы бар:
1. Оқытудың мазмұны, оның берілу түрі, жаңалығы, ғылым мен техниканың соңғы табыстары.
2. Оқушының таным әрекетін ұйымдастыру формалары, құралдарын және әдістерін жетілдіру.
3. Мұғалім мен оқушы, оқушы мен мұғалім арасындағы қарым - қатынасы, сыйластық, ізеттілік орнатып, жүрек жылуының болуын қамтамасыз ету.
Түзету - дамыту және оқыту жұмыстарының тиімділігі көбінесе мұғалімдердің кәсіби біліктілігіне байланысты болып келеді. Балалардың жеке қабілеттерін ескере отырып, әр қайсысына жеке қарау.
Жаңа ақпараттық технологиялармен қатар, өз сабағымда ойын әдіс-тәсілдерін қолданамын, мүмкіндігі шектеулі балалалармен көбінесе ойын арқылы жұмыс жасаған тиімді.
Ойын - адамның өмір танымының алғашқы қадамы. Сондықтан ойын арқылы балалар өмірден көптеген мәліметтер алып білімін жетілдіреді. Ойнай жүріп балалар қоршаған орта жайлы білімдерін толықтырады, дербес шешім қабылдауға дағдыланады, ойлау барысында ұтқырлық пен тапқырлық танытады. Ойын әсері арқылы бала өз қасиетін қалай қанағаттандыра алатынын, қандай қабілеті бар екенін байқап көреді. Түрлі ойындар баланың тапқырлығын, байқағыштығын, зейінділігін арттырумен қатар ерік сезім түрлерін де дамытады. Мүмкіндігі шектеулі балалармен жұмыс жасайтын мұғалімдер үшін талап та жоғары. Ұсынылып отырған ойындар баланың зейінін, есте сақтау қабілетін, ауыз екі сөйлеу мәдениетін дамытуға арналған, адамгершілік сезімін оятуға, ойын арқылы ұстаз қойған мақсаттарына жетеді деп ойлаймын. Ойынға қатысушы оқушылар мұғалімдермен өзара қарым-қатынастарын көтереді, әрі өздерінің қабілеттерін тексеруге мүмкіндік тудырады, сонымен қатар ұйымдастыру қабілеттерін арта отырып сабақ кезінде қуаныш сезімін оятады. Оқу үрдісінде тиімді ойындардың бірі төмендегідей:
1.Рөлдік ойындар.
2.Іскерлік ойындар.
А) Іскерлік оқу ойындары: саяхат ойындары; блиц ойындары.
Ә) Өндірістік ойындар.
Рөлдік ойындар - интербелсенді әдістердің тиімді бір түрі.
Рөлдік ойындар екіге бөлінеді:
1.Әрбір оқушы рөлде ойнайды.
2.Оқушылардың шағын топтары рөлде ойнайды.
Іскерлік оқу ойындарға келсек, мысалы, сабақ тақырыбы бойынша жазылған сценарийлерге қысқа жағдаяттар ойнау. Ал саяхат ойындарында оқушылар күнделік жүргізеді немесе достары мен туыстарына хат жазады. Блиц оқу ойындары туралы айта кетсек, олар шағын ойындар, оқушылардың нақты біліктері мен дағдыларын дамытуға бағытталады. мынадай түрлері болады: фотосуреттерді баяндау (отбасы мүшелерін, достарын, өз үйіңді, бөлмеңді), шындық детекторы (дұрыс, қате), т.б. Өндірісті ойындарда әлеуметтік және экономикалық маңызы бар күрделі мәселелерді шешуге болады. Мысалы, Қоршаған орта немесе қоқысты қайта жіберуге болады. деген тақырыптарда. Мысалы, заттарды көрсетіп Артығын тап, Бір сөзбен ата, Мектепке баратын жолды қызға көрсет және Әуенді тап, Суретжұмбақтарды табу т.б. тапсырмалар беру. Сөз орын да есте сақтау оңай емес болғандықтан, ойын ойнатқан жөн деп есептеймін. Мысалы, Домино, Бинго ойындары, қызықты геометриялық фигураларды сызып, оның әр бұрышына сандарды немесе әріптерді эстетикаға сай, ретсіз жазып қойып, атап беру. Сабақтарымда танымдық ойын түрлері, жаттығулар, суретті кестелер, математикалық графикалық диктант т.б. жүргізіп отырамын. Ойындарға дайындықтың қажеті жоқ, тек қана оқушыларды ойынның шарттарымен таныстырамын. Бұл ойындарды шығармашылық ойындардың қатарына қосуға болады. Ойындардың бәрі дамыту ойындарына жатады.
Қазіргі заман мұғалімнен тек өз пәнінің терең білгірі болуы емес, тарихи танымдық, педагогикалық - психологиялық сауаттылық, саяси экономикалық білімділік және ақпараттық сауаттылық талап етілуде. Ол заман ағымына сәйкес білім беруде жаңалыққа жаны құмар, шығармашылықпен жұмыс істеп, оқу мен тәрбие ісіне еніп, оқытудың жаңа технологиясын шебер меңгерген жан болғанда ғана білігі мен білімі жоғары жетекші тұлға ретінде ұлағатты саналады.
Лекция тақырыбы: Зияты зақымдалған балаларды жалпы білім беру үрдісіне қосу
Жоспар:
1. Зияты зақымдалған балаларды жалпы білім беру үрдісіне қосу
2. Компенсаторлық техникалық құралдар
Пайдаланылған әдебиеттер:
1 Тебенова К.С. Основы инклюзивного образования: учебное пособие К.С. Тебенова, С.Т. Каргин, Л.С. Заркенова и др. - Алматы: издательство Эверо, 2016.-304с.
2 Мүмкіндігі шектеулі жандар шығармашылығындағы өнердің ролі мен орны ҚР БҒМ М. О.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер инст.-Алматы: Print Exress, 2017.-194б. Мүмкіндігі шектеулі жандар -Шығармашылық өнері
3 Жардемалиева Э. Ерекше білім беруге қажеттіліктері бар балалармен түзету жұмысы жүйесінде көрнекті үлгілеу әдісін пайдалану. Дефектология.-2018.-№9- (99). -2б.
4 Абдрахманова Д.Е., Құлымбаева А.К. Балалар психологиясы (Туылғаннан мектепке дейінгі кезең) - Алматы: Отан баспасы, 2016ж.-142б.
Зияты зақымдалған балалардың қабылдауы бірнеше ерекшеліктермен сипатталады. Олардың қабылдау жылдамдылығы әлдеқайда төмен болады. Оларға белгілі бір затты тану үшін дамуы бір қалыпты балаларға қарағанда, оларға көбірек уақыт керек қажет болады. Бұл әсіресе оқу процесінде ескерілуі қажет, оқушыларға түсіну үшін мұғалімнің әңгімесі анық және ақырын айтылуы қажет. Сонымен қатар заттарды, суреттерді қарастыруға көбірек уақыт берілуі қажет. Ой-өрісі төмен оқушыларда қабылдау көлемі төмен, яғни топ заттарды бір уақытта қабылдауы қиын болады. Бұл балаларда кеңістікте өзін-өзі ұстау және кеңістікке икемделуі төмен болады, ол мынадай оқу пәндерін математика, тарих, және т.б. меңгеруді қиындатады. Олар үшін суреттерді қабылдау үлкен қиындықтар тудырады (К.И.Вересотская, И.М.Соловьев, Н.М.Стадненко). Олар, әдеттегідей, персонаж арасында байланысты көрмейді, бейнеленген персонаждардың эмоциональдық жағдайын түсінбейді, сюжетті көрмейді, бейнеленген қимылдарды түсінбейді.
Интеллектуальдылығы жеткіліксіз балаларда сөйлеу мәнерінің дамуы бұзылғандығы байқалады. Сонымен қатар барлық сөйлеу компоненттері зардап шегеді: лексика, грамматикалық қатар, дауысталуы.
Оқу жылының басында олардың сөздік қоры өте кедей болады, онда тек зат есім және етістік ғана болады (В.Г.Петрова, Г.И.Данилкина, Н.В.Тарасенко және т.б.). В.Г.Петровтың мәліметі бойынша ой-өрісі бұзылған бірінші сыныптардың оқушылары жиі кездесетін заттардың атын да біле бермейді (қолған, сағат,кружка), әсіресе заттардың бөліктерін (қаптағыш, беттер, рамка және т.б.), олар сөздерді жалпылай алмайды (балалар, ыдыстар, жемістер).
Бастауыш оқушылардың сөйлеуінде грамматикалық қатарлардың бұзылуы сөйлемді құрастыру құрылымында анықталады (М.Ф.Гнездило, Р.И.Лалаева, В.Г. Петрова, Е.Ф.Соботович, А.П.Федченко, М.П. Феофанов). Оқушылар сөйлемдерді ұйқастыра алмайды. Олар ұзақ уақыт өз бетінше ойларын жеткізе алмайды, оларға сұрақ ретінде мұғалімнің көмегі керек.
Дыбысталуының ауытқуын зерттеуде (Г.А.Каше, Д.И.Орлова, М.А.Александровская, Р.И.Лалаева және т.б.) ой-өрісінің ауытқу бар бастауыш сынып оқушыларында күрделеніп жиі кездеседі. Бастауыш сынып оқушыларында арнайы (коррекционды) мектептерде дыбыстардың бұзылуы ретінде немесе ауысуы ретінде VIII түрі кездеседі. Кейбір балалар дыбыстарды жекелеп айтқанда дұрыс айтады, бірақ әңгімеде оны бұзып дұрыс дыбыстамайды. Бір дыбысты балалар дұрысдыбыстаса, кейбір жағдайларда өзгертіп дұрыс емес дыбыстайды. Бұл балардың әңгімесі қарапайым және мәнерсіз болады.
Интеллектісінің дамуында ауытқуы бар оқушыларда ойлау қабілеті төмен болады (Л.С.Выготский, С.Я. Рубинштейн, В.Г. Петрова, Ж.И.Шиф, Ю.Т.Матасов, О.В. Романенко, Н,М,Стадненко және т.б.). балаларда ойлау қабілетінің негізгі кемшілігі жалпылау әлсіздігі болады. Ой - өрісінде ауытқуы бар балаларда жалпылау өте кең, жеткілікті дифференцияланған. Бұл ерекшелікті танымдылық қызметін оқытуды үйымдастыруда есепке алу қажет. Олардың ойлануы қимылсыз сипатталады. Оқушылар өзінің білімін жаңа жағдайларда жүзеге асыра алмайды. Мысалға, математика сабағындағы көбейту кестесін, еңбек сабағында бұл ережені қолдануға қиналады. Арнайы мектепте оқитын оқушылар өзінің еңбек нәтижелеріне жеткілікті сын көзбен қарамай, өзінің қарапайым қателерін байқамайды. Оларда өздері үшін жұмысын тексеру қажеттілігі туындамайды. Ақыл-ойының дамуында ауытқуы бар көптеген оқушылар тапсырманы толық аяғына дейін тыңдамай оны орындауды бастайды, ал кейіннен оларда тапсырма бойынша сұрақтар пайда болады.
Интеллектісінде ауытқуы бар оқушылардың эмоциональдық сферасы толық дамымауымен сипатталады (Л.С.Выготский, К. С.Лебединская, К.Левин, С.Я.Рубинштейн, О.К.Агавелян және т.б.). Балалардың эмоциясы толығымен дифференцияланбаған: уайымдары примитивті, полюсты (балалар қанағаттандырылады немесе қанағаттанбайды, ал дифференциальды ойланулар мүлдем болмайды). Олардың эмоциялары жиі адекватты болмайды, өзінің динамикасы бойынша қоршаған ортаға әрекеттері пропорциональды емес болады. Оқушылар өздерінің эмоцияларын бақылай алмайды.
Оқу процесінде ақыл-ойында ауытқуы бар оқушыларда танымдылық қызығушылығы қалыптасады. Олар үшін мектептегі бірінші оқу жылы қызығушылығы мүлдем болмайды немесе болса да қызығушылықтары бір жақты тұрақсыз болады (Н.Г.Морозова). Оқудың бастапқы этапында өзінің жеке қызығушылығы жоғары болады. Ал орта сыныптарда оқушыларда танымдылық қызығушылығы қалыптасады. Әдетте, ұнайтын сабақтары пайда болады, оның ішінде жиі еңбек, дене шынықтыру сабақтары кездеседі. (В.В.Коркунов, В.М.Мозговой).
Жеке тұлғаның негізгі компоненттерінің бірі, ол адамның қоғамда әлеуметтік адаптациясын қамтамасыз етущі өзін-өзі бағалау болады. Ой-өрісінің ауытқуы бар оқушыларда өз-өзін бағалаулары адекватты болмайды, яғни өзінің мүмкіндіктерін, әрекеттерін дұрыс емес бағалайды. Оларда өзін-өзі бағалаулары өте жоғары немесе төмен болады.
Интеллектісі бұзылған оқушыларда еркіндік процесі де бұзылған. Көптеген оқушылардың белсенділігі жоқ, өз жұмыстарын өз бетінше басқара алмайды.
Интеллектісінде ауытқуы бар оқушыларда психикалық даму ерекшеліктері, жас ерекшеліктері, баланың организимінің қайта құрылуына байланысты, әсіресе жасөспірім кезінде балаларға моральдық түсініктердің дамуын және орнатылған өнегелі қатынастарды меңгеру қиын болады. Оқушыларда өмірдегі қолайсыз жағдайлардан тәртібінде қиындықтар пайда болады.
Интеллектуальды дамуында ауытқуы бар оқушыларды оқыту мәселелері. Интеллектісінде ауытқуы бар оқушылардың оқыту процесі - бұл толық жүйе, оқу процесінде логикалық реттіліктің құрылымының байланысынан тұрады. Бұл байланыстар ретімен қойылады,олар бір бірін толықтырады және білімді меңгеру процесінде жүзеге асырады. Компоненттер келесідей бөлінеді: оқушының оқу материалдарын қабылдау, оны ойлану, есте сақтау және меңгерген білімдерін қолдану.
Материалды қабылдау оқушының танымдылық қызметінің соңғы сәті болады. Әрине қабылдап түсінуінің кемшілігі болады, одан түсінбеушілікке, тез ұмытуына алып келеді. Зерттеу көрсеткендей VIII түрлі арнайы мектептерде оқитын оқушыларда қабылдап, сезінуде таңдаушылық, ойланулары төмен болады.
Оқу материалын ойлану - бұл зерттегенді түсіну процесі. Бірақ кейде интеллектісінде ауытқуы бар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ПЕДАГОГИКА-ГУМАНИТАРЛЫҚ ФАКУЛЬТЕТІ
Білім тобындағы студенттер үшін Инклюзивті білім беру пәнінен лекциялар жинағы
Лекциялар жинағы Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрінің 2018 жылғы 31 қазан № 603 бұйрығымен бекітілген жалпы білім беру пәндері циклінің үлгілік оқу бағдарламаларының негізінде дайындалған.
Құрастырған: п.ғ.к., аға оқытушы Тұрмаханова С.Ә.
Лекциялар жинағы Мектепке дейінгі және арнайы педагогика кафедрасының мәжілісінде талқыланған
№ __ хаттама, ___ ____________ 20 ___ ж.
Кафедра меңгерушісі ________ ф.ғ.к., доцент Масалиева Ж.А.
Факультеттің оқу-әдістемелік жұмыстарына жауапты________
№1 Лекция тақырыбы: Кіріспе. Инклюзивті білім беру моделі
Жоспар:
1. Инклюзивті білім берудің критерийлері мен, көрсеткіштері, компоненттері
2. Инклюзивті білім берудің субьектісі: педагогтар, ата-аналар, оқушылар, БАҚ өкілдері, басқару органдары, қоғамдас және т.б.
2.Инклюзивті үрдістегі толеранттық субьектілері.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1.Мовкебаева З.А. Инклюзивті білім беруді кіріктіруге педагогтарды дайындау бойынша әдістемелік ұсыныстар. 2016.
2.Тебенова К.С., Каргин С.Т., Заркенова Л.С., Рымханова А.Р.Основы инклюзивного образования. 2016.
3. Жубакова С.С. Теория и практика инклюзивного образования. 2016.
4. Беткер Л.М.Организиция инклюзивного образавания обучения с ограниченными возможностями в здоровых иили детей-инвалидов. 2016.
Инклюзивті оқыту - ерекше мұқтаждықтары бар балалардың жалпы білім беретін мектептердегі оқыту үрдісін сипаттауда қолданылады. Инклюзивті оқыту- барлық балаларға мектепке дейінгі оқу орындарында, мектепте және мектеп өміріне белсене қатысуға мүмкіндік береді.
Инклюзив - сөзі латын тілінен аударғанда өзімді қосқанда ал, ағылшын тілінен аударғанда араластырамын деген мағынаны білдіреді.
Инклюзивті білім берудің мақсаты: Даму мүмкіндігі шектеулі балаларды қалыпты балалармен бірге білім беру. Яғни адамның жынысына , дініне, шығу тегіне қарамастан тең құқылы жеке тұлға ретінде білім беру жүйесі болып табылады. Инклюзивті білім беру- мүмкіндігі шектеулі балаларды оқытып-үйретудің бір формасы.Бұл арнаулы білім беу жүйесінде дәстүрлі түрде қалыптасқан және даму үстіндегі формаларды ығыстырмайды. Нағыз инклюзивті білім берудің 2 жүйесін жалпы және арнаулы жүйелерді бір-біріне жақындастырады. Жалпы білім беретін мектепте мүмкіндігі шектеулі оқушыларды бірлесіп( интеграциялы түрде) оқуын ұйымдастыру боп табылады. Қазақстан Республикасының 11.07. 2002 жылғы Кемтар балаларға әлеуметтік-медициналық-педагогикалы қ-психологиялық түзеу арқылы қолдау туралы № 343 заңы бойынша ТДО сыныптары үйден оқыту, үйден әлеуметтік көмек көрсету, көмекші бағдарлама, арнайы (ПДТ) бағдарлама бойынша куәлік беру ережелерін және мүмкіндігі шектеулі балаларды қорғау, қамқорлау, диагнозын анықтау, емдеу, оңалту, тәрбиелеу, оқыту, қатарға қосу мәселелері бойынша жаңадан шыққан заң, қаулы, ереже тәртіптерінде қаралған. Инклюзивті білім беру - ерекше мұқтаждықтары бар балаларды жалпы білім беретін мектептердегі оқыту үрдісін сипаттауда қолданылады. Инклюзивті оқыту-даму мүмкіндігі шектеулі балалардың қалыпты дамыған балалармен бірге әлеуметтендіру және интеграция процестерін жеңілдету мақсатындағы жеңілдетілген оқыту жүйесі.
Инклюзивті оқыту біріктірілген (оқушы қалыпты балалар сыныбында - тобында оқиды және дефектолог мұғалімнің жүйелі көмегін алады) , жартылай ( жеке балалар күннің жарты бөлігі арнайы топтарда, ал екінші бөлігі) қарапайым топтарда өткізіледі. Уақытша арнайы топтардағы бала бірлескен серуендерді, мерекелерді, сайыстарды, жеке істерді, өткізу үшін біріктіріледі.Толық дамуында ауытқулары бар балалар балабақшаның, сыныптың, мектептің қарапайым топтарына енгізіледі, мамандардың бақылауы бойынша түзету көмегін ата-аналар көрсетеді. Кемтар балалардың ата-аналары көмекші не арнайы мектептерге, арнайы интернаттарға немесе балабақшаға баласын бергісі келмесе жалпы балалалр оқитын мектептерге ПМПК-ның ұсыныс бойынша жеңілдетілген бағдарлама бойынша оқытуға толық құқылы. Жалпы білім беретін мектептер, балалабақашалар ПМПК-ның қорытындысы бойынша көрсетілген баланың деңгейіне қарай жеңіл бағдарламамен білім беруге тәрбиешілермен мұғалімдер инклюзивті білім беруге дайын болғаны жөн. Инклюзивті оқыту негізінде балалардың қандай да бір дискриминациясын жоққа шығару, барлық адамдарға деген теңдік қатынасын қамтамасыз ету, сонымен қатар оқытудың ерекше қажеттілігі бар балаларға арнайы жағдай қалыптастырудың идеологиясы жатыр. Тәжірибе көрсеткендей қатаң білім беру жүйесінен балалардың бір бөлігі шығып қалып жатады. Мұндай қалыптасқан жүйе баланың даралық қажеттілігін қанағатттандыра алмайды. Инклюзивті бағыт мұндай балаларды оқуда жетістікке жетуге ықпал етіп, жақсы өмір сүру мүмкншілігін қалыптастырады.
Инклюзивті оқыту- барлық балаларға мектепке дейінгі оқу орындарында мектеп және мектепке өміріне белсене қатысуға мүмкіндік береді. Инклюзивті оқыту-оқушылардың тең құқығын анықтайды және ұжым іс-әрекетіне қатысуға мүмкіндік береді. Адамдармен қарым-қатынасына қажетті қабілеттілікті дамытуға мүмкіндік береді. Инклюзивті оқыту-барлық балалардың мұқтаждығын ескеретін ерекше қажеттілігі бар балалардың білім алуын қамтамасыз ететін жалпы білім үрдісінің дамуы. Инклюзивті білім беру балалардың оқу үрдісіндегі қажеттіліктерін қанағаттандырып, оқыту мен сабақ берудің жаңа бағытын өңдеуге талпынады. Егер инклюзивті оқытудың оқыту мен сабақ беруге енгізілген өзгерістері тиімді болса, онда ерекше қажеттіліктері бар балалардың жағдйын да өзгереді. Инклюзивті білім беруді ашқан мектептерде оқыған балалар адам құқығы туралы білім алуға мүмкіндік алады. Инклюзивті оқыту балаларды жалпы білім беру үрдісіне толық енгізу және әлеуметтік бейімделуге, жынысына, шығу тегіне, дініне қарамай балаларды айыратын кедергілерді жоюға ата-аналарын белсенділікке шақыруға балалардың түзеу-педагогикалық және әлеуметтік қажеттіліктерін арнайы қолдау, қоршаған ортаның балаларды жас ерекшеліктеріне бейімделуіне жағдай қалыптастыру, яғни жалпы білім беру сапасы сақталған тиімді саясат.
Лекция тақырыбы: Инклюзивті кеңістік құруға арналған педагогикалық жағдайлар.
Жоспар:
1.Инклюзивті кеңістік құруға арналған педагогикалық жағдайлар.
2.Инклюзивті білім беру режимінде жұмыс істейтін мамандарды даярлау.
3.Коммуникативтік құзыреттілікті дамыту басты артықшылық ретінде.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1 Қазақстан Республикасында инклюзивті білім беруді дамытудың
тұжырымдамалық тәсілдері. - Астана: Ы.Алтынсарин атындағы Ұлттық
білім академиясы, 2015. - 13 б.
2 ҚР білім беруді және ғылымды дамытудың 2016- 2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы adilet.zan.kz
3 Қазақстан Республикасындағы Білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы. Астана. 2010 ж
4 Тебенова К.С. Основы инклюзивного образования: учебное пособие К.С. Тебенова, С.Т. Каргин, Л.С. Заркенова и др. - Алматы: издательство Эверо, 2016.-304с.
Қазіргі таңда педагогикалық тәжірибеге біріктіріп оқытуды ендірудің өзектілігі аса күмән тудырмайды. Ол қоғамдағы гуманистік ұстанымдардың күшейтілуімен, әлеуметтегі мүшелермен мүмкіншіліг шектеулі тұлғалармен бірлесуінің құқығын мойындаумен;тек мүмкіншілігі шектеулі балаларды ғана емес сонымен қатар қалыпты балаларды жеке оқытудың тиімділігімен сипатталады. ХХІ ғасырдың алғашқы он жылдығында қазақстан экономикалық өсімділігмен танылды. Әрбір мемлекетте дамуында ауытқуы бар балаларды әлеуметтік біріктірудің өзіндік тәжірибесі бар, ол тұрғындардың ұлттық менталитетін және әлеуметтік мәдени ерекшелігін ескереді. Алайда өзге елдің тәжірибесін нормативті-құқықтық база ретінде көшіріп алуға болмайды. Дәл осы қазақстандағы түрлң ұйымдардың жұмыстарының ерекщшелігіне және түрлі моделдер мен интеграцияның формаларын қамтитын ұйымдастырушылық-құқықтық формаларына жатады. Қоғамдық және ата-аналар ұйымдарына оңалту және әлеуметтік мекемелерге дамуында ауытқуы бар балаларды тәрбиелейтін және біріктіріп оқытумен тәрбиелеудің жолын таңдайтын жанұяға өз моделдерін апробациялау және құрастыру қажет.Мемлекет әрбір балаға оның ұлтына,дініне денсаулығына қарамастан тегін жалпы білім беругекепіл береді. ҚР-да тарихи қысқа уақыт ішінде мүмкіншілігі шектеулі балаларды оқытудың жабық медициналық моделінен ашық моделге көшу байқалады, бұлардың арасында біріктіріп оқыту кең түрде қарастырған. Біріктіріп оқыту түсінігі бөліктер және функциялар жүйесінің бір бүтінге баланысуын сонымен қатар, осындай жағдайға әкеп соқтыратын процесті білдіреді.
Педагогикалық түсінік ретінде интеграцияның бірнеше мағынасы бар. Ол дамуында ауытқуы бар балаларды қалыпты балалармен бірге оқытуды ғана емес, сонымен бірге мемлекеттің әрбір азаматы ретінде білім беру ұйымдарында барлық тәрбиеленушілер мен оқушыларын бірігіп өмір сүруін көрсетеді. Арнайы білім беру ұйымдарының жаңа білім беруге көшудің қажеттілігі- қоғамдағы әлеуметтік тапсырыстың жауабы ғана емес ол бүкіл обьективті себептермен сипатталады, атап айтқанда:
# ерекше білім беруге қажеттілігі бар балалардың санының жыл сайын әсіресе әлеуметтіек және экологиялық жағымсыз аудандарда өсуі;
# дамуында ауытқуы бар балаларға білім беру жағдайларының аз түрде қарастырылуы;
# арнайы ұйымдар контингентінің қысқаруы;
# ерте түзетушілік-педагогикалық күмек күрсету моделінің кең түрде таралуы мен және түрлі министрліктері мен ерекше білім беруге қажеттілігі бар балаларды ерте біріктіріп оқытудың бағдараламасын құрастыру;
# ерекше білім беруге қажеттілігі бар балаларды тәрбиелейтін ата-аналардың белсенділігінің жоғарылығы,және өз баласын оңалту мен абилитациялау процесіне енуге дайындығы;
# білім беру мекемелері мен түрлерінің жаңа типтерінің, ең алдымен психологиялық-медициналық-педагогик алық консультацияның (ПМПК), ерте көмек көрсету ұйымдарының, лекотекалардың, психологтялы-педагогикалық және медициналық-әлеуметтік көмекті қажетсінетін балаларға арналаған мекемелердің, ата-аналар мен педагогтарға адресстік, кәсіптік көмекті көрсететін, тәжірибе барысындағы біріктіріп оқытуды жүзеге асыратын жалпы білім беруұйымдарының пайда болуы;
# аудан немесе ауыл аймағында тұратын балалармен бірге жүргізілетін вариативті бағдарламаны жүзеге асыратын ұйымдардың ашылужоспарындағы мунитипальді, аймақтық өзін-өзі басқару мүмкіндіктерінің кең түрде етек алуы;
# балалардың оқыту мен тәтбиелеудің барлық жағдайында білім алуының сапалығына қойылатын мемлекеттік жаңа талаптар.
№2 Лекция тақырыбы: Нормативті-құқықтық қамтамасыз ету
Жоспар:
1. Нормативті-құқықтық қамтамасыз ету: инклюзивті білім беру үрдісін реттейтін нормативті материалдар.
2. Ведомоствоаралық қарым-қатынас: қоғамдық бірлестіктер, басқа да ведмоствоаралық ұйымдармен қарым-қатынас , БАҚ және т.б.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1 ҚР Кемтар балаларды әлеуметтік және медициналық-педагогикалық түзеу арқылы қолдау туралы Заңы, 2002 ж.
2 ҚР ҚР Балалардың құқықтары туралы Заңы, 2002 ж.
3 2011-2020 жылдарға арналған ҚР Білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасы
4 2011-2015 жылдарға арналған ҚР Білім және ғылым министрлігінің Стратегиялық жоспары
5 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 Мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты
6 ҚР Білім және ғылым министрлігінің 2012 жылғы 8 қарашадағы Қазақстан Республикасында бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім берудің үлгілік оқу жоспарларын бекіту туралы № 500 бұйрығы;
Әлеуметтік-білім беру интеграциясы мағынасында біріншіден, түрлі психофизикалық темпі мен деңгейіндегі балаларды тәрбиелеу мен біріктіріп оқытудың нәтижесі мен үрдісі жауапкершілігін алады; екіншіден, оқушылар мен тәрбиеленушілердің қабілеттеріне, мүмкіндіктері мен қажеттіліктеріне қарай заттық-дамытушылық, материалдық-техникалық және білімдік-тәрбиелік ортаны қамтамасыздандыру; үшіншіден, мамандар командасында мультидисциплинарлық бірлескен іс-әрекетті қамтамасыздандыру, ата-аналармен және басқа минитрліктер мен ведомстволардағы мамандармен тығыз іс-әрекетті көрсететіндігі жатыр. Педагогикада педагогикалық жүйе адам дамуына қойылған мақсатқа қол жеткізуге әсер ететін барлық факторлардың толық жиынтығы деп аталады. Педагогикалық жүйелеркішігірім, орташа, орасан, өте орасан болады. Бірақ интеграциялаудың әлеуметтік-білімнің педагогикалық жүйесі ашық деңгейлеріне қарай ерекшеленеді. Тәжірибеде көрсеткендей әлеуметтік білі беру интеграциясы тек қана білім беру ұйымдарына ғана қажетті. Арнайы интеграциялық ұйымдар базасының өзіндік спецификасы бар. Жалпы білім беретін ұйымдарға қарағанда ондағы кадрлар, дамуында ауытқуы бар балалардың дамытушылық қажеттіліктерін оқытады.
Ерекше білім беруге қажеттілігі бар балаларды әлеуметтік-экономикалық жағдай жасаудың жаңа түрлері мен мүмкіндіктері пайда болды. Ең бастысы арнайы білім беру ұйымдарының жүйесін өзгерту қажет,- белгілі бір территорияда тұратын түзетушілік педагогикалық көмекті қажетсінетін балаларға жауапкершілікті алуға педагогикалық ұжымның дайындығын қалыптастыру, олардың қызметіне көңіл бөлуді жинақтау жалпы білім беретін балабақша мен мектептерінде балаларды психологиялық-педагогикалық және медициналық әлеуметтік кешенді қамтамасыздандыру қажет. Мұндай жоғары деңгей мен аймақтық құралдар жарқын болашақта көптеген жағдайлар тудырады, өнім негізінде мектепке дейінгі мекемелермен мектептердің қызметі мүмкін болып табылады, онда мүмкіншілігі шектеулі балалардың әлеуметтік білім беру интеграциясы жүзеге асырылады, бүкіл жас кезеңдерін қамтитын кешенді білім беру ұйымдары кәсіптік сферадағы әлеуметтік бейімдеуге бағытталған. Міне сөйтіп әлеуметтік білім беру интеграциясының педагогикалық жүйесі түрлі сапалы компоненттерінің қалыптасуында үрдіс ретінде; бүкіл әлемді толығымен тануды және тәжірибелік міндеттерді шешуде адекватты ойлауды шешудегі адамды дамытуды қамтамасыздандыратын құралы ретінде; жалпы және арнайы білімнің бір-бірімен жақындасуы және білім мазмұнының жаңаруы ретінде орын алады. Бұның негізінде интеграциялық оқытуды жүзеге асыру және оның қызметінің механизмдерін жетілдіруде ғылыми негіздерді іріктеу басты болып қала береді.
Лекция тақырыбы: Әдістемелік қамтамасыз етілу мен материалдық-техникалық ресурстар
Жоспар:
1.Әдістемелік қамтамасыз етілу мен материалдық-техникалық ресурстар.
2.Ақпараттық қамтамасыз ету
Пайдаланылған әдебиеттер:
1 Қазақстан Республикасында инклюзивті білім беруді дамытудың
тұжырымдамалық тәсілдері. - Астана: Ы.Алтынсарин атындағы Ұлттық
білім академиясы, 2015. - 13 б.
2 Қазақстан Республикасындағы білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы, Қазақстан Республикасындағы техникалық және кәсіптік білім беруді дамытудың 2008-2012 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы
3 Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы Ерекше білім беруге кажеттілігі бар балаларды жалпы бiлiм беру ұйымында оқуға даярлық деңгейін өлшеуіштерді жасау және енгізу бойынша әдістемелік ұсынымдар. Әдістемелік ұсынымдар. - 2018ж.
Бүгінгі таңда еліміздегі мемлекеттік саясаттың маңызды басымдықтарының бірі білім беру жүйесінің дамуы болып табылады. Білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі принциптеріне сапалы білім алуға барлығының құқықтарының теңдігі, әр адамның интеллектуалды дамуын, психофизиологиялық және жеке-дара ерекшеліктерін ескере отырып, халықтың барлық деңгейі үшін білімге қолжетімділігі жатады. Сапалы білімнің барлығы үшін қолжетімді болу шартын қалыптастыруға бағытталған білім беру жүйесін түрлендіру процестерінің бірі инклюзивті білім беру болып табылады. Инклюзивті білім беру дене бітіміне, психикалық, интеллектуалдық, мәдени, этникалық, тілдік және өзге ерекшеліктеріне қарамастан ерекше білім беруге қажеттілігі бар балаларды жалпы білім беру кеңістігіне енгізуді, олардың сапалы білім беруде кедергілерді жоюды және әлеуметтік ортада бейімделуін және ықпалдасуын көздейді. Ерекше білім беруге қажеттілігі бар балаларға ерекше білім беруге қажеттілігі бар балалар; мигранттар мен оралмандар отбасыларының, аз ұлттар балалары; қоғамға әлеуметтік бейімделуде қиындықтары бар балалар жатады. Кеңейтілген мағынада инклюзивті білім беру дегеніміз кедергілерді жою мен ерекше білім беруге қажеттілігі бар адамдарды оқыту процесінде енгізуге бағытталған білім беру процесі және олардың сапалы білімге тең қолжетімділігін қамтамасыз ету болып табылады. Қазақстан Республикасында білім беруді және ғылымды дамытудың 2016 - 2019 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламсында көрсетілген орта білім берудің инфрақұрылымдық дамуын қамтамасыз ететін міндеттердің бірі ерекше білім беру қажеттілігі бар балаларды инклюзивті ортада қолдау, ал орта білім берудің мазмұнын жаңарту аясындағы міндеттердің бірі білім беру ұйымдарын өлшемшартпен бағалау жүйесіне көшуді жүзеге асыру деп көрсетілген. Бұл, өз кезегінде, инклюзивті білім берудің дамуын теориялық және әдістемелік жағынан жетілдіруді қажет етеді.
Инклюзивті білім беруді дамытуды әдіснамалық және оқу-әдістемелік қамтамасыз ету мыналарды көздейді:
- жалпы білім беру процесіне ерекше білім беруге қажеттілігі бар тұлғалар қосу аясында оларды әлеуметтік-педагогикалық және психологиялықпедагогикалық қолдауды ұйымдастыру, мүмкіндіктері шектеулі балаларды кіріктіре оқыту және инклюзивті білім беру негіздерін әдіснамалық және оқуәдістемелік әзірлеу;
- ерекше білім беру қажеттілігі бар оқушылардың (оқу процесін ұйымдастыру жағдайларына қойылатын талаптар, базалық пәндер және оқыту пәнінің нәтижелері бойынша дағдылар, білім алушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар) оқу бағдарламаларын, оқу жоспарларын бейімдеу;
- инклюзивті білім беру жағдайында оқушының оқу жетістіктерін бағалаудың критериалды жүйесін бейімдеу, ерекше қажеттіліктері бар балаларды оқыту нәтижелерін бағалау және мониторингілеу жүйесін әзірлеу,
- үйде оқыту сапасын бағалау жүйесін әзірлеу;
- ерекше білім беру қажеттіліктері бар тұлғаларды оқыту жағдайларына жоғары және кәсіптік, техникалық білім беру бағдарламаларын және үлгілік оқу жоспарларын бейімдеу.
Инклюзивті білім беруді әдіснамалық және оқу-әдістемелік қамтамасыз етуде жоғарыда көрсетілген мәселелердің ішіндегі инклюзивті білім беру жағдайында оқушылардың оқу жетістіктерін бағалау бүгінгі таңда өзекті мәселенің бірі болып табылады. Әрине, оқушылардың дайындық деңгейі туралы ақпараттар алу мүмкіншілігі оқыту мүмкіндігі және жеке оқу қорытындылары болу мүмкіндігін ұсыну бойынша сынып оқушылары құрамының біртексіздігін ескеретін критерилерді қолданумен іске асырылады. Ерекше білім беру қажеттілігі бар оқушылардың білімділік жетістіктерін анықтауда бағалау жүйесі олардың оқудағы жетістіктерін ғана объективті көрсетіп қоймай, оларды білім беру процесінде қолдау бойынша келесі әрекеттердің жоспарын құру үшін негіз болуы тиіс. Бұл инклюзивті білім беру жағдайында ерекше білім беру қажеттіліктері бар оқушылардың оқу жетістіктерін критериалды бағалау жүйесін әзірлеудің қажеттілігін негіздейді. Әдістемелік құралдың мақсаты - оқу жетістіктерін критериалды бағалау жүйесін жүзеге асыруда ерекше білім беруге қажеттілігі бар оқушылармен жұмыс атқаратын жалпы білім беретін және арнайы мектептердің педагогтарына көмектесу
1 Бастауыш, негізгі орта, жалпы орта мектептегі инклюзивті білім беру жағдайында білім берудің жаңартылған мазмұндағы МЖМБС талаптарын жүзеге асырудың ерекшеліктері Білім беру мазмұны білім алушылар өз әрекеттерімен меңгеретін, педагогикалық бейімделген әлеуметтік тәжірибе болып табылады. Танымдық, репродуктивтік, шығармашылық әрекеттердің жүзеге асырылу тәжірибесі және көңіл-күй құндылықтарының қатынасы шынайы оқытылатын әрекеттердің қатынасы бойынша қызмет тәсілдеріне сәйкес: табиғатқа, мәдениетке, техникаға, әлеуметтік коммуникацияларға және білім саласының басқа да шынайы объектілеріне қолдану жолымен жүзеге асырылады. Осы объектілерге қатысты білім алушылардың тиісті білім әрекеті ұйымдастырылады, яғни кілтті құзырлылықтардың минималды тізімінде жүйелендірілген жалпы пәндік білімдер, ептіліктер, дағдылар мен тәсілдер әрекетінің қалыптасуына әкеледі.
Республикадағы инклюзивті білім беруді дамыту жұмыстарын жетілдіру және барлық балалардың білім алу құқығы келесі құжаттармен реттеледі:
− Қазақстан Республикасының Заңдары: Білім туралы, Балалар құқықтары туралы, Мүгедектер құқықтары туралы, Мүмкіндігі шектеулі балаларға арналған әлеуметтік және медициналық-педагогикалық түзетудегі қолдау туралы;
− Нормативті құжаттар мен актілер: Балалар мен жасөспірімдерді тәрбиелеу мен білім беру объектілеріне қойылатын санитариялықэпидемиологиялық талаптар, Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы (13.01.2014 жылғы өзгертулерімен және толықтыруларымен) ҚР Кодексі, Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты, Дамуында мүмкіндіктері шектеулі балаларға арналған арнайы білім беру ұйымдарының қызметі жөніндегі Типтік ережелер, Білім беру саласында арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсету стандартын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы. Қазақстан Республикасының заңдамалары, арнайы білім беру қажеттіліктері бар балалардың құқықтарын қорғауды, осыған қатысты барлық құқықтық ережелерінің сақталуын және осы балалардың өмір сүру сапасын жақсарту үшін қажетті жағдайлар жасауды қамтамасыз етеді, олардың жоғары сапалы білім беру қызметтерін алуын, қол жетімді орта құрылуын қарастырады. Инклюзивті білім беруді жүзеге асыру халықаралық құқықтық актілерге бейімделген: Балалар құқықтары туралы конвенция, Мүгедектер құқықтары туралы Конвенция, Ерекше оқытуды қажет ететін адамдардың білімі бойынша Саламанка декларациясы мен Іс-қимылдар шеңбері және т.б.
Оқушылардың жеке ерекшеліктеріне мен оқу қажеттіліктеріне білім беру ортасын бейімдеу және педагогикалық тәсіл негізінде олардың тұрғылықты жерiне қарай барлық оқушылар үшін тең оқу мүмкіндіктерін қамтамасыз ету - Қазақстанда инклюзивті білім беру нoрмативті-құқықтық базасының негізгі постулаттарына негізделген. Инклюзивті білім беруді дамыту инклюзивті саясат пен тәжірибені жетілдірусіз және инклюзивті құндылықтарды жүйе деңгейіне толық, сондай-ақ олардың жеке институттары деңгейіне ендірусіз мүмкін емес. Инклюзивті білім беру әр адамды түрлі жолдармен белсенді инклюзиялауды, дербестендірілген ықпалды және ерекше оқытуды қажет ететін тұлғаларға білім беру процесіндегі кедергілерді жою негізінде оқыту мен оқу ортасын жетілдіру арқылы тең мүмкіндіктер жасауды көздейді. Осыған байланысты инклюзивті білім беру түбегейлі өзгерістер жасауға және білім беру мақсатын қайта бағдарлауға ықпал ететін инновациалық процестердің негізгі ортасы болуы тиіс.
Мектепке дейінгі, жалпы орта, кәсіптік және қосымша білім беру жүйесінде қағидаттық өзгерістерді айқындай отырып, инклюзивті білім берудің мынадай стратегиялық бағыттарын көрсетуге болады:
- инклюзивті білім беруді дамытуға арналған жағымды жағдайларды қамтамасыз ететін институционалдық ортаны жетілдіру;
- ерекше оқытуды қажет ететін адамдарға сапалы білім берудің қол жетімділігін қамтамасыз етудің ғылыми-педагогикалық, кадрлық және оқуәдістемелік әлеуетін нығайтудың негіздерін әзірлеу;
- мектепке дейінгі жастағы балаларға ерте бастан диагностика жасау және түзету-педагогикалық қолдау жүйесін дамыту;
- мүмкіндіктері шектеулі тұлғаларды кәсіби-еңбекке даярлауға, әлеуметтендіруге қажетті жағдай туғызу;
- инклюзивті білім беруді дамытудың теориялық және әдістемелік мәселелері бойынша ғылыми зерттеулер жүргізу.
Инклюзивті білім беруді дамытудың мақсаты - барлық категориядағы тұлғалардың сапалы білім алуға тең құқығын жүзеге асыру.
Инклюзивті білім беруді дамытудың негізгі міндеттері:
- инклюзивті білім беруді дамытудың нормативтік-құқықтық және ұйымдастырушылық-экономикалық негіздері мен тетіктерін жетілдіру;
- инклюзивті білім беруді дамытудың әдіснамалық, оқу-әдістемелік негіздерін жетілдіру (оқу жоспарлары мен оқу бағдарламаларын, оқулықтарды, оқу-әдістемелік кешендерді бейімдеу және модификациялау, оқу жетістіктерін бағалаудың критериалдық жүйесін ендіру);
- білім алушылар өздерін мектеп қоғамының белсенді мүшесі есебінде сезінетіндей, өзін-өзі жоғары бағалайтындай, оқуға ынтасы артатындай және әлеуметтенетіндей дербестендірілген түзету-педагогикалық және әлеуметтікпсихологиялық қолдау көрсету, қолайлы білім беру ортасын жасау;
- кедергісіз қолжетімді орта құру және білім алушыларды компенсаторлық құралдарымен қамтамасыз ету;
- инклюзивті білім беруді жүзеге асыратын ұйымдарды кадрлық қамтамасыз етуді жақсарту;
- ерекше оқытуды қажет ететін тұлғалардың техникалық және кәсіптік, жоғары білім деңгейлерінде білім алуын жалғастыруына және болашақта кәсіпті игеруіне жағдай туғызу;
- инклюзивті білім беру саласында қолданбалы ғылыми зерттеулер жүргізу.
Инклюзивті білім беруді дамыту қағидаттарының негіздері:
- инклюзивті білім берудің жүйелілігі мен үздіксіздігі;
- ерекше оқытуды қажет ететін балаларды уақытылы (ерте жастан) анықтауды қамтамасыз ету және алдын алу, педагогикалық-түзету шараларын деркезінде қолдану;
- білім беру модельдерінің бейімділігі және әр оқушының ерекшеліктеріне, қажеттіліктері мен мүмкіндіктеріне сәйкес оны жеке оқыту мен дамыту;
- еріктілік және ерекше оқытуды қажет ететін тұлғалардың жеке бейімділіктері мен ерекшеліктерін ескере отырып білім беру ұйымдарын таңдау құқығы;
- білім беру ортасының ерекше оқытуды қажет ететін барлық тұлғалар және олардың ата-аналары үшін қолжетімділігі, ашықтығы;
- кешенді медициналық, әлеуметтік және білім беру қызметтерінің үйлесімділігі мен түрлі ведомстволар, әлеуметтік институттар, қоғамдық және ата-аналар ұйымдарының өзара іс-қимылы арқылы кешенді ықпал және әлеуметтік серіктестік, тәртіпаралық өзара әрекет;
- мүгедектік немесе басқа да даму ерекшеліктері проблема тасымалдаушы болып қарастырылмайтын адамның шектеулі мүмкіндіктеріне әлеуметтік ықпал;
- денсаулығы мен әлеуетті мүмкіндігіне сүйене отырып, тұлғалардың даму проблемаларынан арылуды қарастыратын инклюзивті білім берудің түзету-дамытушылық және әлеуметтік-бейімдеушілік бағыттылығы болып табылады.
Қазақстандағы инклюзивті білім беруді дамытудың маңызды кезеңі қазіргі кезеңдегі инклюзивті білім беруге жататын адамдардың санатын кеңейтілуі, оларды сапалы білім беру қызметтерімен қамтамасыз ету қажеттілігі болып табылады. Әртүрлі санаттағы балаларды инклюзивті білім процесіне енгізу нормативті-құқықтық базаны жетілдіреді, білім беру мекемелерінде осы жұмыстарды жүйелеу талап етіледі және осы санаттағы балалардың білім беру қажеттіліктерін зерделейді.
Жалпы білім беретін ұйымдарға қосылған ерекше білім беруге қажеттіліктері бар балалар жалпы білім беретін оқу бағдарламалары бойынша, сондай-ақ арнайы білім беру бағдарламалары бойынша ҚР МЖМБС және ПМПК (психологиялық-медициналық-педагогик алық консультация) ұсынымдарына сәйкес білім алады. Ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылардың оқу бағдарламасын меңгерудің ерекшеліктеріне байланысты мұғалім олар үшін бағдарламаларды ҚР МЖМБС аясында бейімдей алады. Ерекше білім беруге қажеттіліктері бар оқушыларды жалпы білім беруге қосу нысандары Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 17 мамырдағы №499 қаулысымен бекітілген Жалпы білім беру ұйымдары (бастауыш, негізгі орта және жалпы орта) қызметінiң үлгілік қағидаларында баяндалған. Арнайы және инклюзивті білім беру барлық оқушылардың білім алу қажеттіліктерін қанағаттандыруға арналған психологиялық-медициналық- 8 педагогикалық кеңес беру ұсынымдарын ескере отырып әзірленген арнайы және жалпы білім беретін оқу бағдарламалар арқылы жүзеге асырылады. Бастауыш мектепте ерекше білім беруге қажеттіліктері бар балалар психологиялық-медициналық-педагогик алық консультацияның орытындысына сәйкес ҚР БҒМ 2015 жылғы 18 маусымдағы № 393 бұйрығымен бекітілген арнайы оқу бағдарламалары бойынша оқиды.
Қазіргі таңда барлық әлем жұртшылығының назарын аударып отырған мәселе балалардың жеке сұраныстары мен ерекшеліктеріне ортаның, отбасының қатысуымен білім беру үрдісіне толық қосуды қарастыратын инклюзивті білім беру. Осы жаһандық мәселеге әлем ғалымдары мынадай анықтама береді: инклюзивтік білім беру дегеніміз - барлық балаларды, соның ішінде ерекше білім беруге қажеттілігі бар балаларды жалпы білім үрдісіне толық енгізу және әлеуметтік бейімдеуге, жынысына, шығу тегіне, дініне, жағдайына қарамай, балаларды айыратын кедергілерді жоюға, ата-аналарын белсенділікке шақыруға, баланың түзеу-педагогикалық және әлеуметтік мұқтаждықтарына арнайы қолдау, яғни, жалпы білім беру сапасы сақталған тиімді оқытуға бағытталған мемлекеттік саясат. Инклюзивті оқыту - ерекше мұқтаждықтары бар балалардың жалпы білім беретін мектептердегі оқыту үрдісін сипаттауда қолданылады. Демек, инклюзивті оқыту негізінде балалардың қандай да бір дискриминациясын жоққа шығару, барлық адамдарға деген теңдік қатынасты қамтамасыз ету, сонымен бірге оқытудың ерекше қажеттілігі бар балаларға арнайы жағдай қалыптастыру идеологиясы жатыр. Осы бағыт балаларды оқуда жетістікке жетуге ықпал етіп, жақсы өмір сүру жағдайын қалыптастырады.
Осыған орай инклюзивті білім берудің негізгі 8 принципі туындайды.
Олар:
1. Адам құндылығы оның мүмкіндігіне қарай қабілеттілігімен, жеткен жетістіктерімен анықталады.
2. Әрбір адам сезуге және ойлауға қабілетті.
3. Әрбір адам қарым-қатынасқа құқылы.
4. Барлық адам бір-біріне қажет.
5. Білім шынайы қарым-қатынас шеңберінде жүзеге асады.
6. Барлық адамдар құрбы-құрдастарының қолдауы мен достығын қажет етеді.
7.Әрбір оқушы үшін жетістік кежетуөзінің мүмкіндігіне қарай орындай алатын әрекетін жүзеге асыру.
8. Жан- жақтылық адам өмірінің даму аясын кеңейтеді.
Сонымен қорыта айтқанда, инклюзивті оқыту- оқушылардың тең құқығын анықтайды және ұжым іс-әрекетіне қатысуға, адамдармен қарым-қатынасына қажетті қабілеттілікті дамытуға мүмкіндік береді. Инклюзивті оқыту арқылы барлық балалардың мұқтаждықтарын ескеріп, ерекше қажеттіліктері бар балалардың білім алуын қамтамасыз ететін жалпы білім үрдісін дамытуға болады. Мұндай оқыту түрі арнаулы білім беру жүйесінде дәстүрлі түрде қалыптасқан және даму үстіндегі формаларды ығыстырмайды, қайта жақындатады. Инклюзивті бағыт арқылы мүмкіндігі шектеулі балаларды оқуда жетістікке жетуге ықпал етіп, жақсы өмір сүру мүмкіншілігін қалыптастырады. Осы бағытты білім беру жүйесіне енгізу арқылы оқушыларды адамгершілікке, ізгілікке, қайырымдылыққа тәрбиелей аламыз. Сонымен қоса, инклюзивті оқыту үрдісі балаларды толеранттылыққа тәрбиелеудің бастауы болмақ .
Саламан Декларациясына сәйкес инклюзивті білім беру саясатының міндеттері мынадай:
· Әрбір бала білім алуға құқылы және оны алуға тиіс.
· Әрбір баланың дара қабілеттері, қызығушылықтары, қажеттіліктері және оқуға деген мұқтаждықтары болады.
· Білім беру жүйесіне оң өзғерістер, яғни осы мұқтаждықтарды қанағаттандыру мақсатына орай өзгерту.
№3 Лекция тақырыбы: Ерекше білім беруге қажеттілігі бар балалардың түрлі категориядағы балаларға инклюзивті білім беру жағдайлары
Жоспар:
1.Сенсорлық бұзылысы бар балаларды жалпы білім беру үрдісіне қосу
2.Жалпы білім беру ұйымдарындағы түзету ортасы.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. ҚР білім беруді дамыту 2015 тұжырымдамасы.
2. Білім беру бағдарламасы 2010 жыл.
3.Мектептегі психология журналы №10, 2013жыл.
4. Мектептегі психология журналы №9 2009 жыл.
5. Ұстаз ғылыми - әдістемелік журнал. №3 2013 жыл.
Мүмкіндігі шектеулі балалармен өткізілетін әрбір сабақты балалар өз күштеріне сенімділігін сезінетіндей етіп, олардың оқуға деген ықыластарын оятып, қызықтыратындай етіп ұйымдастыру қажет. Қызығу танымдық іс - әрекеттің қозғаушы күші. Оқушылардп танымдық қызығуды қалыптастырудың үш жағдайы бар:
1. Оқытудың мазмұны, оның берілу түрі, жаңалығы, ғылым мен техниканың соңғы табыстары.
2. Оқушының таным әрекетін ұйымдастыру формалары, құралдарын және әдістерін жетілдіру.
3. Мұғалім мен оқушы, оқушы мен мұғалім арасындағы қарым - қатынасы, сыйластық, ізеттілік орнатып, жүрек жылуының болуын қамтамасыз ету.
Түзету - дамыту және оқыту жұмыстарының тиімділігі көбінесе мұғалімдердің кәсіби біліктілігіне байланысты болып келеді. Балалардың жеке қабілеттерін ескере отырып, әр қайсысына жеке қарау.
Жаңа ақпараттық технологиялармен қатар, өз сабағымда ойын әдіс-тәсілдерін қолданамын, мүмкіндігі шектеулі балалалармен көбінесе ойын арқылы жұмыс жасаған тиімді.
Ойын - адамның өмір танымының алғашқы қадамы. Сондықтан ойын арқылы балалар өмірден көптеген мәліметтер алып білімін жетілдіреді. Ойнай жүріп балалар қоршаған орта жайлы білімдерін толықтырады, дербес шешім қабылдауға дағдыланады, ойлау барысында ұтқырлық пен тапқырлық танытады. Ойын әсері арқылы бала өз қасиетін қалай қанағаттандыра алатынын, қандай қабілеті бар екенін байқап көреді. Түрлі ойындар баланың тапқырлығын, байқағыштығын, зейінділігін арттырумен қатар ерік сезім түрлерін де дамытады. Мүмкіндігі шектеулі балалармен жұмыс жасайтын мұғалімдер үшін талап та жоғары. Ұсынылып отырған ойындар баланың зейінін, есте сақтау қабілетін, ауыз екі сөйлеу мәдениетін дамытуға арналған, адамгершілік сезімін оятуға, ойын арқылы ұстаз қойған мақсаттарына жетеді деп ойлаймын. Ойынға қатысушы оқушылар мұғалімдермен өзара қарым-қатынастарын көтереді, әрі өздерінің қабілеттерін тексеруге мүмкіндік тудырады, сонымен қатар ұйымдастыру қабілеттерін арта отырып сабақ кезінде қуаныш сезімін оятады. Оқу үрдісінде тиімді ойындардың бірі төмендегідей:
1.Рөлдік ойындар.
2.Іскерлік ойындар.
А) Іскерлік оқу ойындары: саяхат ойындары; блиц ойындары.
Ә) Өндірістік ойындар.
Рөлдік ойындар - интербелсенді әдістердің тиімді бір түрі.
Рөлдік ойындар екіге бөлінеді:
1.Әрбір оқушы рөлде ойнайды.
2.Оқушылардың шағын топтары рөлде ойнайды.
Іскерлік оқу ойындарға келсек, мысалы, сабақ тақырыбы бойынша жазылған сценарийлерге қысқа жағдаяттар ойнау. Ал саяхат ойындарында оқушылар күнделік жүргізеді немесе достары мен туыстарына хат жазады. Блиц оқу ойындары туралы айта кетсек, олар шағын ойындар, оқушылардың нақты біліктері мен дағдыларын дамытуға бағытталады. мынадай түрлері болады: фотосуреттерді баяндау (отбасы мүшелерін, достарын, өз үйіңді, бөлмеңді), шындық детекторы (дұрыс, қате), т.б. Өндірісті ойындарда әлеуметтік және экономикалық маңызы бар күрделі мәселелерді шешуге болады. Мысалы, Қоршаған орта немесе қоқысты қайта жіберуге болады. деген тақырыптарда. Мысалы, заттарды көрсетіп Артығын тап, Бір сөзбен ата, Мектепке баратын жолды қызға көрсет және Әуенді тап, Суретжұмбақтарды табу т.б. тапсырмалар беру. Сөз орын да есте сақтау оңай емес болғандықтан, ойын ойнатқан жөн деп есептеймін. Мысалы, Домино, Бинго ойындары, қызықты геометриялық фигураларды сызып, оның әр бұрышына сандарды немесе әріптерді эстетикаға сай, ретсіз жазып қойып, атап беру. Сабақтарымда танымдық ойын түрлері, жаттығулар, суретті кестелер, математикалық графикалық диктант т.б. жүргізіп отырамын. Ойындарға дайындықтың қажеті жоқ, тек қана оқушыларды ойынның шарттарымен таныстырамын. Бұл ойындарды шығармашылық ойындардың қатарына қосуға болады. Ойындардың бәрі дамыту ойындарына жатады.
Қазіргі заман мұғалімнен тек өз пәнінің терең білгірі болуы емес, тарихи танымдық, педагогикалық - психологиялық сауаттылық, саяси экономикалық білімділік және ақпараттық сауаттылық талап етілуде. Ол заман ағымына сәйкес білім беруде жаңалыққа жаны құмар, шығармашылықпен жұмыс істеп, оқу мен тәрбие ісіне еніп, оқытудың жаңа технологиясын шебер меңгерген жан болғанда ғана білігі мен білімі жоғары жетекші тұлға ретінде ұлағатты саналады.
Лекция тақырыбы: Зияты зақымдалған балаларды жалпы білім беру үрдісіне қосу
Жоспар:
1. Зияты зақымдалған балаларды жалпы білім беру үрдісіне қосу
2. Компенсаторлық техникалық құралдар
Пайдаланылған әдебиеттер:
1 Тебенова К.С. Основы инклюзивного образования: учебное пособие К.С. Тебенова, С.Т. Каргин, Л.С. Заркенова и др. - Алматы: издательство Эверо, 2016.-304с.
2 Мүмкіндігі шектеулі жандар шығармашылығындағы өнердің ролі мен орны ҚР БҒМ М. О.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер инст.-Алматы: Print Exress, 2017.-194б. Мүмкіндігі шектеулі жандар -Шығармашылық өнері
3 Жардемалиева Э. Ерекше білім беруге қажеттіліктері бар балалармен түзету жұмысы жүйесінде көрнекті үлгілеу әдісін пайдалану. Дефектология.-2018.-№9- (99). -2б.
4 Абдрахманова Д.Е., Құлымбаева А.К. Балалар психологиясы (Туылғаннан мектепке дейінгі кезең) - Алматы: Отан баспасы, 2016ж.-142б.
Зияты зақымдалған балалардың қабылдауы бірнеше ерекшеліктермен сипатталады. Олардың қабылдау жылдамдылығы әлдеқайда төмен болады. Оларға белгілі бір затты тану үшін дамуы бір қалыпты балаларға қарағанда, оларға көбірек уақыт керек қажет болады. Бұл әсіресе оқу процесінде ескерілуі қажет, оқушыларға түсіну үшін мұғалімнің әңгімесі анық және ақырын айтылуы қажет. Сонымен қатар заттарды, суреттерді қарастыруға көбірек уақыт берілуі қажет. Ой-өрісі төмен оқушыларда қабылдау көлемі төмен, яғни топ заттарды бір уақытта қабылдауы қиын болады. Бұл балаларда кеңістікте өзін-өзі ұстау және кеңістікке икемделуі төмен болады, ол мынадай оқу пәндерін математика, тарих, және т.б. меңгеруді қиындатады. Олар үшін суреттерді қабылдау үлкен қиындықтар тудырады (К.И.Вересотская, И.М.Соловьев, Н.М.Стадненко). Олар, әдеттегідей, персонаж арасында байланысты көрмейді, бейнеленген персонаждардың эмоциональдық жағдайын түсінбейді, сюжетті көрмейді, бейнеленген қимылдарды түсінбейді.
Интеллектуальдылығы жеткіліксіз балаларда сөйлеу мәнерінің дамуы бұзылғандығы байқалады. Сонымен қатар барлық сөйлеу компоненттері зардап шегеді: лексика, грамматикалық қатар, дауысталуы.
Оқу жылының басында олардың сөздік қоры өте кедей болады, онда тек зат есім және етістік ғана болады (В.Г.Петрова, Г.И.Данилкина, Н.В.Тарасенко және т.б.). В.Г.Петровтың мәліметі бойынша ой-өрісі бұзылған бірінші сыныптардың оқушылары жиі кездесетін заттардың атын да біле бермейді (қолған, сағат,кружка), әсіресе заттардың бөліктерін (қаптағыш, беттер, рамка және т.б.), олар сөздерді жалпылай алмайды (балалар, ыдыстар, жемістер).
Бастауыш оқушылардың сөйлеуінде грамматикалық қатарлардың бұзылуы сөйлемді құрастыру құрылымында анықталады (М.Ф.Гнездило, Р.И.Лалаева, В.Г. Петрова, Е.Ф.Соботович, А.П.Федченко, М.П. Феофанов). Оқушылар сөйлемдерді ұйқастыра алмайды. Олар ұзақ уақыт өз бетінше ойларын жеткізе алмайды, оларға сұрақ ретінде мұғалімнің көмегі керек.
Дыбысталуының ауытқуын зерттеуде (Г.А.Каше, Д.И.Орлова, М.А.Александровская, Р.И.Лалаева және т.б.) ой-өрісінің ауытқу бар бастауыш сынып оқушыларында күрделеніп жиі кездеседі. Бастауыш сынып оқушыларында арнайы (коррекционды) мектептерде дыбыстардың бұзылуы ретінде немесе ауысуы ретінде VIII түрі кездеседі. Кейбір балалар дыбыстарды жекелеп айтқанда дұрыс айтады, бірақ әңгімеде оны бұзып дұрыс дыбыстамайды. Бір дыбысты балалар дұрысдыбыстаса, кейбір жағдайларда өзгертіп дұрыс емес дыбыстайды. Бұл балардың әңгімесі қарапайым және мәнерсіз болады.
Интеллектісінің дамуында ауытқуы бар оқушыларда ойлау қабілеті төмен болады (Л.С.Выготский, С.Я. Рубинштейн, В.Г. Петрова, Ж.И.Шиф, Ю.Т.Матасов, О.В. Романенко, Н,М,Стадненко және т.б.). балаларда ойлау қабілетінің негізгі кемшілігі жалпылау әлсіздігі болады. Ой - өрісінде ауытқуы бар балаларда жалпылау өте кең, жеткілікті дифференцияланған. Бұл ерекшелікті танымдылық қызметін оқытуды үйымдастыруда есепке алу қажет. Олардың ойлануы қимылсыз сипатталады. Оқушылар өзінің білімін жаңа жағдайларда жүзеге асыра алмайды. Мысалға, математика сабағындағы көбейту кестесін, еңбек сабағында бұл ережені қолдануға қиналады. Арнайы мектепте оқитын оқушылар өзінің еңбек нәтижелеріне жеткілікті сын көзбен қарамай, өзінің қарапайым қателерін байқамайды. Оларда өздері үшін жұмысын тексеру қажеттілігі туындамайды. Ақыл-ойының дамуында ауытқуы бар көптеген оқушылар тапсырманы толық аяғына дейін тыңдамай оны орындауды бастайды, ал кейіннен оларда тапсырма бойынша сұрақтар пайда болады.
Интеллектісінде ауытқуы бар оқушылардың эмоциональдық сферасы толық дамымауымен сипатталады (Л.С.Выготский, К. С.Лебединская, К.Левин, С.Я.Рубинштейн, О.К.Агавелян және т.б.). Балалардың эмоциясы толығымен дифференцияланбаған: уайымдары примитивті, полюсты (балалар қанағаттандырылады немесе қанағаттанбайды, ал дифференциальды ойланулар мүлдем болмайды). Олардың эмоциялары жиі адекватты болмайды, өзінің динамикасы бойынша қоршаған ортаға әрекеттері пропорциональды емес болады. Оқушылар өздерінің эмоцияларын бақылай алмайды.
Оқу процесінде ақыл-ойында ауытқуы бар оқушыларда танымдылық қызығушылығы қалыптасады. Олар үшін мектептегі бірінші оқу жылы қызығушылығы мүлдем болмайды немесе болса да қызығушылықтары бір жақты тұрақсыз болады (Н.Г.Морозова). Оқудың бастапқы этапында өзінің жеке қызығушылығы жоғары болады. Ал орта сыныптарда оқушыларда танымдылық қызығушылығы қалыптасады. Әдетте, ұнайтын сабақтары пайда болады, оның ішінде жиі еңбек, дене шынықтыру сабақтары кездеседі. (В.В.Коркунов, В.М.Мозговой).
Жеке тұлғаның негізгі компоненттерінің бірі, ол адамның қоғамда әлеуметтік адаптациясын қамтамасыз етущі өзін-өзі бағалау болады. Ой-өрісінің ауытқуы бар оқушыларда өз-өзін бағалаулары адекватты болмайды, яғни өзінің мүмкіндіктерін, әрекеттерін дұрыс емес бағалайды. Оларда өзін-өзі бағалаулары өте жоғары немесе төмен болады.
Интеллектісі бұзылған оқушыларда еркіндік процесі де бұзылған. Көптеген оқушылардың белсенділігі жоқ, өз жұмыстарын өз бетінше басқара алмайды.
Интеллектісінде ауытқуы бар оқушыларда психикалық даму ерекшеліктері, жас ерекшеліктері, баланың организимінің қайта құрылуына байланысты, әсіресе жасөспірім кезінде балаларға моральдық түсініктердің дамуын және орнатылған өнегелі қатынастарды меңгеру қиын болады. Оқушыларда өмірдегі қолайсыз жағдайлардан тәртібінде қиындықтар пайда болады.
Интеллектуальды дамуында ауытқуы бар оқушыларды оқыту мәселелері. Интеллектісінде ауытқуы бар оқушылардың оқыту процесі - бұл толық жүйе, оқу процесінде логикалық реттіліктің құрылымының байланысынан тұрады. Бұл байланыстар ретімен қойылады,олар бір бірін толықтырады және білімді меңгеру процесінде жүзеге асырады. Компоненттер келесідей бөлінеді: оқушының оқу материалдарын қабылдау, оны ойлану, есте сақтау және меңгерген білімдерін қолдану.
Материалды қабылдау оқушының танымдылық қызметінің соңғы сәті болады. Әрине қабылдап түсінуінің кемшілігі болады, одан түсінбеушілікке, тез ұмытуына алып келеді. Зерттеу көрсеткендей VIII түрлі арнайы мектептерде оқитын оқушыларда қабылдап, сезінуде таңдаушылық, ойланулары төмен болады.
Оқу материалын ойлану - бұл зерттегенді түсіну процесі. Бірақ кейде интеллектісінде ауытқуы бар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz