Мемлекеттің әкімшілік - аумақтық құрылысы ұғымы

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

Коммерциялық емес ашық акционерлік қоғам
ҒҰМАРБЕК ДӘУКЕЕВ АТЫНДАҒЫ АЛМАТЫ ЭНЕРГЕТИКА ЖӘНЕ БАЙЛАНЫС УНИВЕРСИТЕТІ

Әлеуметтік пәндер кафедрасы

№ _1_ С Е М Е С Т Р Л І К Ж Ұ М Ы С

Қазақстанның қазіргі заман тарихы пәні

Тақырып: Біріккен түркістан республикаларының ұлттық территориялық бөлінуі мен құлдырауы

Мамандығы:Электротехника және автоматтандыру

Орындаған:Жамадилова Бота Тобы:АУк-20-13

Тексерген: Саргизова Г.Б

_____________ ______________ _____ ______________2020__ж.
(бағасы) (қолы)

Жоспар

I.КІРІСПЕ__________________________ _____________________________2
1.1Мемлекеттің әкімшілік-аумақтық құрылысы ұғымы__________________2
II. НЕГІЗГІ БӨЛІМ.
2.1. Орта Азия Республикалары аумағын межелеу _____________________4
2.2. Әкімшілік бөлінісі___________________________ __________________6
III. ҚОРЫТЫНДЫ БӨЛІМ.
3.1 Қазақ жерлерінің бірлестігі_________________________ _____________8
3.2 Әдебиеттер тізімі_____________________________ _________________12

Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Араға ұзақ уақыт салып жеткен ояну ұлттық тарихымыздың өскелең ұрпаққа көмескі тұстарын ашып, қайта қарап, шынайы тарихты баяндауға мүмкіндік беріп отыр. Ұлттық идея үшін басын бәйгеге тігіп, алаштың мұңын мұңдап, жоғын жоқтаған үркердей арыстардың ғасырдың үш ширегіне жақын санаға байлау, өреге тұсау болған қасаңдықтан арылып, арыстар төккен әрбір маңызды еңбекті ақтауға қол жеткізе бастадық.
Төл тарихымызда толық шешімін таппаған, әлі зерттелу деңгейі тым мардымсыз тақырыптар өте көп. Сондай зерттелуі жұтаң, әйтсе де өте көп бұрмалаушылыққа ұшыраған тақырыптардың бірі . Түркістан Республикасындағы қазақ зилыларының тарихы Аласапыраны мол, асау ағыстарға толы ХХ ғасырдың алғашқы ширегінде тілі, діні мен ділі бір, бауырлас түркі халықтарының ортақ мемлекеті . Түркістан Республикасы қазақ зиялыларының өнегелі жұмыстарының нәтижесінде құрылды. Осы республиканың 6.7 жылдық ғұмырында айыр тілді әділ үнді қазақ элитасы халықтың көзін ашып, көкірегін ояту мақсатында көптеген кемелді істердің ұйытқысы бола білді.
1917 жылғы большевиктер зұлматынан құлаған Түркістан автономиясының жалғасы ретінде құрылған Түркістан кеңестік социалистік Республикасын билік әдеттегідей қазақ өлкесін басқарудың ұзын арқан кең тұсау формуласымен билеп.төстемек болды.

1.1 Мемлекеттің әкімшілік-аумақтық құрылысы ұғымы
Мемлекеттің аумағы әрқашан белгілі бір жолмен ұйымдастырылады, оны басқару мақсатында халық тұратын әкімшілік немесе саяси маңызы бар бөліктерге бөлінеді. Конституциялардың тиісті тараулары кейде "мемлекетті ұйымдастыру туралы"деп аталады. Бұл жағдайда біз мемлекеттік органдар жүйесі туралы емес, мемлекеттің аумақтық ұйымы туралы айтып отырмыз.
Мемлекеттің әкімшілік-аумақтық бөлінісі деп мемлекеттік аумақты белгілі бір бірліктерге бөлу түсініледі, оған сәйкес мемлекеттік және өңірлік (жергілікті) басқару жүйесі құрылады. Бұл тұжырымдама мемлекет пен оның құрамдас бөліктері арасындағы қатынастардың сипаты мен ерекшеліктерін көрсетеді.
Әкімшілік-аумақтық құрылым ұзақ уақыт, кейде тіпті ғасырлар бойы дамып келеді. Оның негізінде экономикалық, саяси, әлеуметтік және басқа да факторлар жатыр, азаматтардың нақты аумаққа нақты қоныстануы міндетті түрде ескеріледі. Тікелей мағынада, талданған тұжырымдама тек унитарлы мемлекетке қолданылады, өйткені федерация үшін алғашқы федералды құрылым. Соңғы жағдайда аумақтық бөлінудің өзі Федерация субъектілеріне - Штаттарға, провинцияларға, жерлерге тән.
Аумақтық бірліктер жиынтығы Мемлекеттік аумақтың аумақтық бөлінуін құрайды. Аумақтық бірліктер мемлекеттік биліктің аймақтық (жергілікті) институттарының жұмыс істеуінің кеңістіктік шегі болып табылады. Көбінесе, үлкен аумағы бар мемлекеттерде әкімшілік-аумақтық құрылымның үш буынды жүйесі бар. Сонымен, Ұлыбританияның көп бөлігі уездерге бөлінеді, уездер өз кезегінде уездерге бөлінеді, ал уездер приходтардан тұрады. Францияда төрт буынды жүйе жұмыс істейді: департаменттер - округтер - Кантондар - коммуна (қауым). Саяси және әкімшілік бөліністің сатыларының саны халықтың санына және ел аумағының көлеміне байланысты, бірақ бұл тәуелділік қатал емес: кейде аз елдерде сатылардың саны үлкенірек елдерге қарағанда көп болады. Әдетте төменгі әкімшілік-аумақтық бірлік-бұл кішігірім қалалық немесе ауылдық елді мекен, мысалы, қауым (коммуна), ал кейбір афро-Азия елдерінде бұл рөлді көшпелі тайпа немесе ру ойнайды. Саяси-әкімшілік бөліністің дамуындағы қазіргі тенденциялар төменгі бірліктерді кеңейту және аймақтандыру - жоғары бірліктерді кеңейту арқылы да, олардың жаңа жоғары деңгейін құру арқылы да ірі аймақтарды құру, мысалы, Францияда, Испанияда, Италияда. Тарихтан мұраға қалған шағын бірліктер жергілікті әлеуметтік қажеттіліктерді тиісті түрде қанағаттандыра алмайды, ал қазіргі заманғы көлік және байланыс құралдары қашықтықты жылдам еңсеруге және тұрғындарға әкімшілік қызмет көрсету мәселелерін жедел шешуге мүмкіндік береді. Бұл жағдайда біз барлық жерде көрінбейтін үрдістер туралы айтып отырмыз.
Әкімшілік-аумақтық бірліктерде тиісті аумақты басқаратын жоғары тағайындалған адам не азаматтар таңдаған өкілді орган немесе тағайындалған лауазымды адам болады. Биліктің өкілді органдары барлық әкімшілік-аумақтық бірліктерде құрылмайды. Кейбір елдерде жергілікті өзін-өзі басқарудың" мемлекеттік " теориясы қабылданды: бұл органдар орталық биліктің жалғасы, орталық агенттері, министрліктер ретінде қарастырылады. Бұл тәсіл көбінесе жергілікті өзін-өзі басқару органдары қаражаттың негізгі бөлігін мемлекеттік бюджеттен алатындығымен негізделеді, ал олардың негізгі мәселелер жөніндегі саясаты мемлекеттік органдармен бірдей болуы керек және Орталықпен анықталуы керек.
Аумағы мен халқы аз мемлекеттерде тәуелсіз және оқшауланған әкімшілік-аумақтық бірліктер жоқ (мысалы, Мальтада, Брунейде).
Әкімшілік-аумақтық бірліктерге дербес мәртебесі бар астаналық округтер жанасады. Олар Астана мен оның айналасын біріктіреді (АҚШ, Бразилиядағы федералды округтер). Бұл жағдайда жергілікті (қалалық) өзін-өзі басқару шектеулі.
Унитарлық мемлекеттердегі әкімшілік-аумақтық құрылымдардың құқықтық мәртебесін орталық билік анықтайды. Ол сондай-ақ мемлекеттің қандай әкімшілік-аумақтық бірліктерге бөлінетінін, осы бірліктердің басқару элементтері мен құзыреті қандай екенін, әкімшілік-аумақтық құрылымның неше сатысы бар екенін анықтайды. Федералды мемлекеттерде әкімшілік -- аумақтық бөлініс-бұл федерация субъектілерінің бөлінуі, оны өздері белгілейді. Шағын субъектілер (Штаттар, провинциялар, жерлер және т.б.) әкімшілік-аумақтық бірліктердің тек бір деңгейіне ие -- коммуналдық, бірақ ірі субъектілерде екі байланыс бар -- аудандық және коммуналдық.
Ірі және орта қалалар әдетте жеке әкімшілік-аумақтық бірліктерге бөлінеді, олардың кейбіреулері бұрынғы уақыттардан бастап өзін-өзі басқару хартияларына ие. Мұндай қалалар неғұрлым кең өкілеттіктері бар қауымдастықтар мәртебесіне ие болуы мүмкін немесе орталық бағыныстағы қалалар болуы мүмкін (тоталитарлық социализм елдерінде).

2.1 Орта Азия Республикалары аумағын межелеу
Ресей отаршылары жойған ұлттық мемлекеттілікті жаңғырту барысында Орта Азия республикаларының жерлерін белгілеу үшін 1917 - 25 жылдары атқарылған іс-шаралардың нәтижесі. Ақпан революциясынан кейін, бұрынғы патша өкіметіне бағынышты болған Орта Азия елдерінің аумақтық тұтастығын қалпына келтіру мәселесі алдыңғы орынға шықты. оның ішінде қазақ халқын жер-суымен бір құрылымға біріктіру мақсаты '1917 жылы желтоқсанда өткен Екінші жалпықазақ съезінде көтеріліп, оған қатысушылар: "Бөкей елі, Орал, Торғай, Ақмола, Семей, Жетісу, Сырдария облыстары, Ферғана, Самарқанд облысындағы һәм Алтай губерниясындағы іргелес болыстардың жері бірыңғай, іргелі халқы қазақ-қырғыздың тұрмысы, тілі бір болғандықтан өз алдына ұлттық-жерлі автономия құруға" қаулы алды. Оны жүзеге асыру үшін Алаш үкіметін құрды. Алайда Алаш автономиясын Кеңес үкіметі мойындағысы келмеді. 1918 жылы ақпанда құрамына оңтүстіктегі қазақ аймақтары кіретін Түркістан автономиясы (Қоқан) да большевиктердің қарулы күштерінің арқасында құлатылды.
Оның орнына 1918 жылы 1 мамырда РКСФРқұрамындағы Түркістан Автономиялық Кеңестік Республикасы дүниеге келді. Дегенмен қазақ халқын Кеңес өкіметі жағына шығару мақсатында, В.И. Ленин 1919 жылдың 10 шілдесінде "Қырғыз (Қазақ) өлкесін басқаратын революциялық комитет туралы уақытша ережеге" қол қойды. Комитет мүшелігіне алғашында А.Байтұрсынов, Ә.Жангелдин, Б.Қаратаев, т.б. еніп, әкімшілік орталығы Орынборда орналасты.
1919 жылы 27 тамызда Сібір өлкесін басқару үшін Сібір Төңкеріс комитеті құрылып, әкімшілік орталығы болып Омбы қаласы белгіленді. Орта жүз қазақтары қоныстанған Сарыарқа атырабы, атап айтқанда, бұрынғы Қостанай уъезді түгелдей Челябі губерниясына қосылып, ал Ақмола облысы Омбы губерниясы атанып, оның құрамына осы облыстан Көкшетау, Атбасар, Петропавл және Омбы уъездері де енді. Павлодар, Қарқаралы, Аягөз, Зайсан және Өскемен уъездері Сибревкомның құзырына көшті.
Қазақ зиялыларының ұсынысы ескерілмей, 1920 жылы 4 тамызда "Сібірді аудандарға бөлу" деп аталатын қаулы қабылданды. Қаулы бойынша Павлодар уъездерінің солтүстігіндегі 10 болыс, 12 тұзды көл мен бірнеше аудан толық Омбы уъездіне өтіп, Павлодар қаласының төңірегіндегі елді мекендер тұз өндірілетін көлдері мен ормандарын қоса Славгород уъездіне қосылды. Осы мәселеге байланысты басталған екі жақты талас-тартысты шешу үшін 1920 жылы тамызда Ленин бұрынғы Дала өлкесінің батысы мен шығысындағы даулы аймақты бөлшектемей, жаңадан құрылатын Қазақ автономиясы Республикасына тұтас қалпында қосуға нұсқау берді.
1920 жылы 26 тамызда қабылданған "Қазақ (қырғыз) Автономиялы Социалистік Кеңес Республикасын құру туралы" Декрет бойынша автономия аумағы Семей, Ақмола, Торғай, Орал облыстары, Закаспийский облысынндағы Маңғыстау уъезді, Красноводск уъездінің Адай болыстары, Астрахань губерниясының Синемор болысы, Бөкей ордасы мен Примор округтеріне тиіп жатқан бұрынғы қазыналық алым алу (оброк) жерлерінің аумағы, 'Жағалық жолақ пен Сафрон, Ганюшин, Николай болыстарының бұрынғы әкімшілік шектерімен белгіленеді. Бүкілресейлік ОАК-тың 1920 жылы 22 қыркүйектегі' декретімен жаңадан ұйымдастырылып жатқан Қазақ АКСР-іне қосымша Орынбор губерниясы мен Орынбор қаласы беріліп, 4 - 12 қазанда Қазақстан Кеңестерінің бірінші құрылтай съезі болып өтті. Орынбор қаласы - Қазақстанның алғашқы астанасы болды (1920 - 25).
Қазақ АКСР-і мен Сибревком арасындағы шекараға байланысты даулы мәселе Қазақстан пайдасына шешіліп, 1922 жылы 26 қаңтарда ұлан байтақ жерлер толық, біржола берілді. 1921 жылы11 сәуірде Орта Азияда ұлттық-аумақтық межелеу мәселесі көтерілді. Мұндағы халықтардың тарихи байланыстарының тереңдігі мен ұлттардың бір-бірімен аралас және тығыз орналасуы ұлттық республикалардың шекараларын анықтауда көптеген қиындықтар туғызды. Қазақ АКСР-інің басшылығы РК(б)П ОК-нен Жетісу мен Сырдария облысының қазақ аудандарын республика құрамына қосуды сұрап, өтініш білдірді. 1924 жылы 9 сәуірде РКП ОК-нің саяси бюросы жергілікті ұйымдардың ұсыныстарын қарап, Орта Азияны ұлттық республикаларға бөлуге әзірлеу комиссиясын құрды. 1924 жылы 27 - 28 қыркүйекте РК П Қазақ облысы комитетінің (Қазобком) II пленумы болды. Қазақ АКСР ОАК төрағасы С.Меңдешев пен Р)П ОК Орта Азиялық Бюросының (Средазбюро) мүшесі С.Қожановтың "Орта Азиядағы ұлттық межелеу туралы" баяндамалары тыңдалып, талқыланды. 1924 жылы 27 қазанда қабылданған КСРО Конституциясына сәйкес КСРО ОАК-нің екінші сессиясында Түркістан АКСР-інің құрамындағы қазақтар мекендеген жерлердің Қазақ АКСР-іне қосылғандығы туралы қаулысы бекітілді. Межелеу нәтижесінде Орта Азия аумағының 45,7%-ы, яғни 797,9 мың км² жері Қазақ АКСР-іне қосылды (оның ішінде 112 мың км² Қарақалпақ автономиялық округі бар, ол 1930 жылы шілдеде РКСФР-ге берілгенге дейін Қазақстанның құрамында болды).

2.2 Әкімшілік бөлінісі
Түркістан АКСР-і бұрынғы Түркістан генерал-губернаторлығының әкімшілік бөлінісін өзгеріссіз мұра етті, құрамында бес облыс: Каспий сырты, Самарқанд, Жетісу, Сырдария және Ферғана бар. Облыстың, өз кезегінде, ой арналған уездері.
1920 жылдың қазан айында Каспий маңы облысының Маңғышлақ уезі (бұдан біраз уақыт бұрын Адаев деп аталған) жаңадан құрылған Қырғыз АССР -- не (Қазіргі Қазақстан) берілді. Сол кезде Сырдария облысының аттас бөлімінен Әмудария облысы құрылды.
1921 жылы Каспий маңы облысы түрікмен деп аталды. 1922 жылы Жетісу облысы Жетісу облысы болып қайта аталды.
Халықты аумақтық бірліктер бойынша бөлу мемлекеттің маңызды белгілерінің бірі болып табылады. Кез-келген мемлекетте тарихи, ұлттық, мәдени дәстүрлерге байланысты белгілі бір аумақтық бірліктер бөлінеді: провинциялар, уездер, жерлер, провинциялар, аймақтар. Олар өздерін ортақ мемлекеттің бір бөлігі деп тани отырып, көптеген мәселелерді өз бетінше шешкілері келеді. Осылайша, мемлекет тұтастай алғанда, яғни оның орталығы мен бөліктері - әкімшілік - аумақтық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.