Элементтік құрам

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

Дәріс3
Дәрістің мақсаты: Топырақтың химиялық құрамы.
Кілтті сөздер: жыныстар, біріншілік және екіншілік минералдар, гранулометриялық құрам, фракция.
Сұрақтар:
1. Топырақтың химиялық құрамы
2. Элементтік құрам.
3. Макроэлементтер.
4. Кішіэлементтер.

Топырақтағы химиялық элементтер әртүрлі қосындылардан тұрады.
О т т е г і (О2) көптеген біріншілік, және екіншілік минералдар құрамына кіреді де, органикалық заттар мен судың негізгі құраушы элементі болып саналады. Оттексіз ешқандай тіршілік болмайды және реакциялар жүрмейді.
К р е м н и й (Sі) - топырақта ең көп тараған элемент. Кремний қосындыларының негізгісі кварц (SіO2), ол силикаттар құрамында басым. Бұзылу мен топыраққұралу процестері арқасында жылжымалы орто-мета кремний қышқылы (SіO4)4 және (SіO3)2:- аниондары, натрий мен калий силикаттары, кейде золь күйінде де кездеседі. Топырақтың арасынан үлбір кремнийдің бір бөлігі шайылып кетсе, екінші бөлігі (кышқыл ортада) тұнбаға-гельге көшеді - SіO4 nH2O. Бұл изоморфты тұнба, ал сусыз жағдайда екіншілік кварц түріне көшеді.
Жылжымалы коллоидты үлбір кремний, топырақтың құрамындағы 1,5 тотықты негіздермен байланып, екіншілік силикаттарға айналады.
А л ю м и н и й (АІ) - топырақта біріншілік және екіншілік минералдар құрамына кіріп, органика-минералды кешен, ал қышқыл топырақтарда сіңірілген негіз түрінде кездеседі. Аталған минералдардың бұзылуы нәтижесінде алюминийдің сулы 1,5 тотығы ажырап, бір бөлігі сәл жерде шөгіп қалса, екінші бөлігі золь күйіне, ерітіндіге көшеді. Топырақ ортасы сәл қышқыл тартса, алюминийдің сулы тотығы (AІ2O3 nH2O) гель күйіне көшеді, ол кристаллизацияға (қатаю) шалдықса, екінші гибсит AІ2O3 3H2O пен бемит AІ2O3 H2O атты минералдар түріне айналады. Қышқыл ерітінді ортада (рН-5) алюминийдің 1,5 тотығы топырақ құрамындағы органикалық қышқылдармен байланып, кешенді жылжымалы қосындылар түзеді де, топырақтан шайылып кетеді.
Т е м і р (Fе) - өсімдік өмірінде ең қажетті химиялық элемент, өйткені темірсіз хлорофилл құралмайды. Топырақ құрамында біріншілік және екіншілік силикатты минералдар-сулы және қарапайым тотық, жай тұздар және сіңірілген негіз түрлерінде кездеседі, сондай-ақ органика-минералдық кешенді қосындылар түзеді. Минералдар бұзылуынан ажыраған темірдің сулы тотығы топырақта аз жылжымалы қосынды-аморфты гель (Fe2O3 nH2O) күйіне, ал кристалданса - қатайса-аморфты гель (Fe2O3 H2O) және сулы гетит (Fe2O3 3H2O) түріне көшеді. Тек тым қышқыл ортада (рН-3), топырақ ерітіндісінде жылжымалы темірдің сулы тотығы молаяды да, топырақта көбінесе темірдің Fе3+ ионы басым болады. Тотықсызданған жағдайда темір тотығы шала тотықты ерітінді FеСОз, Fе(НСОз) және FеSО4 сияқты өсімдіктерге тиімді қосындылар түзеді. Бірақ та топырақта жылжымалы темір қосындылары көп жиналса, өсіп тұрған өсімдікке зиян келтіруі (уландыруы) мүмкін, бейтарап және сілтілі орталы топырақтың құрамыңда темір тотықтану құбылысына шалдығып, тиімсіз түріне кешеді де, өсімдік қорегіне темір жетіспей қалады, соның салдарынан ол хлороз ауруына шалдығады.
Темір мен алюминийдің сулы тотықтары органикалық қышқылдармен әрекеттесіп, кешенді жылжымалы қоспаларға айналады да, топырақтан жеңіл шайылып кетеді.
А з о т (N) - белок (ақуыз) құрамына кіретін, хлорофилл нуклеин қышқылдары және фосфатит, тағы басқа тірі клеткалар құратын органикалық заттарға қатынасы бар элемент. Азоттың негізгі бөлігі топырақтағы органикалық заттар құрамына кіреді. Оның мөлшері органикалық заттар, әсіресе гумус (қарашірінді) мөлшеріне сәйкес. Көп топырақтарда бұл элемент қарашіріндінің 1 (40-тан-1)20 бөлігі шамасында, ол атмосферадан биологиялық тұтылу арқылы жиылады, топыраққұраушы жыныстарда азот тіпті жоқ деуге болады.
'сімдіктер азотты топырақ ерітіндісінен, органикалық азотты заттар, әсіресе қарашірінді ыдырауынан бөлініп шығатын, аммоний, нитраттар және нитриттер түрінде сіңіреді. Нитриттер топырақта тіпті жоқ деуге болады, ал аммоний мен нитраттық азот өсімдіктер қорегінің негізі болып саналады.
Аммоний NH4+ топырақта жеңіл тұтылатын және ең сінімді азот ионы. Нитраттар N03 ионы түрінде көбінесе топырақ ерітіндісінде болады да, оны өсімдік жеңіл сіңіре алады.
Ылғалы мол аудандарда топырақтан, әсіресе парға қалдырылған танаптарда, нитраттар тез шайылып кетуі мүмкін. 'сімдіктердің азотпен қамтамасыздануы ең алдымен органикалық заттардың шіріндіге айналу екпініне байланысты. Бірақ мол өнім алу төжірибесі тек табиғи азот қорын пайдалануға негізделмеген, өйткені өсімдік өнімі жергілікті жағдайда азотпен қамсыздану мөлшеріне байланысты болады. Азот өсімдіктерге аса қажет болғандықтан, бірінші орындағы қоректік элементке жатады, сондықтан тиісті агрошаралар қолданып, топырақтың азот қорын молайту керек.
Ф о с ф о р (Р2О5) - көптеген органикалық қосындылар құрамына кіретін және өсімдік тіршілігіне өте кажет элемент. 'сімдіктер денесіндегі ақуыздың 0,1 проценттей мөлшері (құрғақ зат) есебімен Р2О5 ионына келеді. Фосфор көбінесе топырақтың жоғарғы қабатында шоғырланатындықтан, оны осы қабаттан өсімдік көп мөлшерде сіңіре алады. Қара топырақтағы қорлы фосфор мөлшері 0,35 проц-ке дейін ауытқиды да, көбінесе органика-минералды қосындылар құрамына кіреді. Фосфор органикалык, заттар-құрамында фитин, нуклеин қышқылы, нуклеопротеидтер мен фосфатидтер, қантты фосфаттар және басқа кальций, магнийдің минералды тұздары, темір мен алюминийдің орто-фосфор қышқылдары түрінде болады.
Қорлы фосфор топырақтағы апатит, фосфорит және вивианит минералдары құрамына кіріп, оның қатты бөлігінде сіңірілген фосфат-анионы түрінде ұсталады. Аталған минералдар ішінде апатит көптегеи магмалық тау жыныстары құрамына кіреді де, фосфор қорының 95 проц-ін қамтиды. Минералдық қосындыларда фосфор мөлшері қиын еритін күйінде кездеседі, мысалы, магний, кальций, алюминий және темір фосфаттарының ерімталдығы топырақтың негіз көрсеткішіне байланысты - ол өскен сайын фосфаттар ерімталдыға азаяды. Қышқыл топырақтарда темір мен алюминий косындыларының химиялық белсенділігі жоғары болғандықтан, фосфорда, көбінесе темір, алюминий фосфаттары, яғни фосфат-ионы 1,5 оксидтер қосындысы түріне ауысады. Алюминий мен темір фосфаттарының көп тараған түрлері варисцит (AІPO4 2H2O) пен стренгит FePO4 2H2O және солардың орта кластағы тұздары. Бұзылу барысында олар бірте-бірте негізгі және берік, қатаң аугелит AІ3(ОН)зРО4 және вавелит АІ3(ОН)з(РО4)2 5Н2О түрлеріне өзгереді.
Бейтарап, сөл қышқыл және сілтілі ортасы бар топырақтарда көбінесе кальцийлі фосфаттар басым. Ең берік және нашар еритін кальцийлі фосфатқа апатит Са10(ОН)2(Р04)6 жатады. Сулы тотықы ерімталдығы өсуіне қарай мына қатарда орналасқан: үш фосфат Ca3(PO4)2 сегіз кальцийлі фосфат Ca8H2(PO4)6 5H2O монетит СаНРО4 брушит СаНРО42Н2О.
Фосфор өсімдіктердің негізгі қоректік элементіне жатады. Органикалық фосфорды өсімдік, тек органикалық қосындылар ыдыраған-минералданғаннан соң, топырақ ерітіндісінен сәл қышқыл ортада ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.