Кеннің заттық құрамы
Қaзaқcтaн Рecпyбликacының бiлiм жәнe ғылым миниcтрлiгi
Қaрaғaнды тexникaлық yнивeрcитeтi
Қoрғayғa жiбeрiлгeн
ГПКҚOБ кaфeдрacының мeңгeрyшici
___________ Исатаева Ф.М
ДИПЛOМДЫҚ ЖOБA
Тaқырыбы: Қарағанды облысындағы Үшқатын-ІІІ барит-қорғасын кен орнын барлау жоспары
мaмaндығы 5B070600 - Гeoлoгия жәнe пaйдaлы қaзбa кeнoрындaрын бaрлay
Oрындaғaн: Уаисова А.А.
Жетекшісі: Каскатаева Қ.Б.
Қaрaғaнды 2021
Қaрaғaнды тexникaлық yнивeрcитeтi
Фaкyльтeт_______________________ Кaфeдрa_________________________
Мaмaндық___________________________ _________________________
(шифр, aтayы)
Бeкiтeмiн
Кaф.мeңгeрyшici
____________ 20_____ г.
тaпcырмa
Cтyдeнттiң диплoмдық жұмыcы бoйыншa
___________________________________ _
(тeгi, aты, жөнi)
Жұмыc тaқырыбы ___________________________________ ________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
Yнивeрcитeттiң бұйрық нoмeрымeн бeкiтiлгeн ____ ________ 20____г. № _____
Cтyдeнттiң жұмыcты бiтiргeн күнi _________________
Жұмыcтa қoлдaнылғaн бacтaпқы мaтeрaлдaр ________________________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
Түciнiктeмeлiк жaзбa мaзмұны
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
Грaфикaлық мaтeриaлдaр тiзiмi_____________________________ ____
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
Жұмыc бoйыншa кoнcyльтaнттaр
Бөлiм
Кoнcyльтaнттaр
Қoлы, күнi
Тaпcырмa бeрiлдi
Тaпcырмa қaбылдaнды
Тaпcырмa бeрiлгeн күн ___________________________________ ______
Жeтeкшi ___________________________________ _________________
(жeтeкшi қoлы)
Тaпcырмaны қaбылдaдым ___________________________________ ___
(cтyдeнт қoлы)
күнтiзбeлiк жocпaр
№
Диплoмдық жұмыc тaқырыптaры
Жұмыc тaқырыптaрының oрындaлy мeрзiмi
Ecкeртy
1
2
3
4
5
6
7
8
Cтyдeнт-диплoмшы ___________________________________ ____________
Жұмыc жeтeкшici___________________________________ ______________
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1 Геологиялық бөлім
1.1 Ауданның географиялық - экономикалық орналасуы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...10
1.2 Кенорынның геологиялық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1.3 Кенорынның геофизикалық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
1.4 Кенорынның гидрогеологиялық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
2 Кен орын ауданның геологиялық құрылымы
2.1 Стратиграфия ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
2.2Тектоника ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2.3 Кенді дененің жатыс жағдайы және морфологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2.4 Кеннің заттық құрамы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
2.5 Пайдалы қазбалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 7
2.6 Кен орын генезисі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 8
3 Барлаудың түрлі кезеңінде жобаланатын геологиялық барлау жұмыстарының мақсаттық орны, әдістемесі және көлемі
3.1 Топография - геодезиялық жұмыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
3.2 Бұрғылау жұмыстары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
3.3 Ұңғымаларда геофизикалық зерттеулер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..2 3
3.4 Сынамалау ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
3.4.1 Химиялық зерттеулерге ұңғымалардан сынама ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...25
3.4.2 Минералды-петрографиялық зерттеулерге сынама алу ... ... ... ... ... ... ... ...2 5
3.4.3 Кендердің және жыныстардың физикалық-механикалық қасиеттерін анықтау үшін сынама алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
3.4.4 Технологиялық зерттеулерге сынама алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28
3.4.5 Сынаманы өңдеу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
4 Болжамды қорларды есептеу
4.1 Қорларды есептеу әдісін таңдау үшін бастапқы мәліметтер ... ... ... ... ... ... . .31
4.2 Кондициялар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
4.3 Қорларды есептеуге арналған кондиция ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
4.4 Қорларды блоктау принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
4.5 Қорларды есептеу нәтижелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
5 Еңбек қорғау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
5.1 Үшқатын кенішінің қауіпті және зиянды факторларын талдау ... ... ... ... ... .39
5.2 Үшқатын-ІІІ ашық кенішіндегі қауіпті және зиянды факторларды азайту шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...42
5.3 Жаппай атудан кейін ашық кенішті желдетуді есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ..44
5.4 Өрт қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...47
6 Өнеркәсіптік экология ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..58
7 Экономикалық бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .64
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .65
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...66
Кіріспе
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Тәуелсіз республикалармыздың экономикасын көтеру үшін табиғат байлығын, әсіресе түсті металлургия саласын, тиімді игеру басты бағыттың бірі.
Түсті металлургияның ішінде ТМД елдерінде өндірілетін қорғасын, мырыш өнімінің жартысынан артығын беріп келген. Қазақстанның орны ерекше.
Мемлекет экономикасының негізін ауыр өнеркәсіп құраса, оның негізін түсті металлургия құрайды. Сондықтан түсті металға, әсіресе, қорғасын, мырышқа және олардың қоспаларына сұраныс әрдайым артып отырады. Сол себепті түсті металл кен орындарын тиімді игеру, қазып алған концентраттарды технологиялық тұрғыдан қорытуға ыңғайлы, экономикалық тұрғыдан тиімді өнім алатын металлургия зауыттарына жеткізу өнеркәсіптің түсті металлургия саласында ең бір өзекті мәселе.
Өскемен қорғасын-мырыш және Шымкент қорғасын зауыттары шикізатқа тапшы болып отырған шақта, табиғи орналасу жағынан темір жолға жақын шоғырланып келетін, қоры мол, сапасы жоғары Орталық Қазақстанның қорғасын - мырыш кен көздері ғалымдар мен өнеркәсіп мамандарының назарын аударып отыр.
Диплом жұмысы Жайрем ТКБК АҚ-да дипломалды тәжірибе барысындағы материалдарының негізінде жасалған.
Қазіргі уақытта қорғасын мен бариттің негізгі тұтынушысы (90-95%) металлургия болып табылады, онда ол болатты қышқылдау мақсатында (ондағы еріген темірдің шала тотығынан босату) және сулфитсіздендіру (күкірт құрамын азайту) үшін болатты дайындау және әртүрлі қорытпаларды: қорғасын мен барит құрамды қоланы, жездерді және коррозияға қарсы қасиетке ие түсті металдармен басқа қорытпаларды балқыту кезінде болаттың арнайы сорттарын өндіру үшін қосымша ретінде қолданылады. Қорғасын мен бариттің болатпен қосындылары (1-2%) оның механикалық қасиеттерін - шыңдалуын, қаттылығын, тозуға беріктілігін арттырады. Қорғасын мен бариттің болат беріктілігін арттыру және көміртекпен белгілі қатынастарында оның тұтқырлығын төмендетпеу қасиеті соққы жүктеме жағдайларында тозуға жұмыс істейтін бөлшектерді дайындау үшін қолданылатын болаттың беріктілігі жоғары, құрылымдық маркілерін алуға мүмкіндік береді.
Бір немесе бірнеше металдармен (Ag, Zn, Cu, Pb, Sr, Al, Ni және басқалар) темір емес негіздегі қорытпалардағы қорғасын мен баритті пайдалану механикалық, коррозиялық және басқа қасиеттерінің түрлілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Олар электротехника, кеме және ұшақ құрылысы сияқты салаларда, химиялық, тағамдық өнеркәсіп жабдықтары ретінде кеңінен қолданылады.
Аз мөлшерлі қорғасын мен барит дюралюминий қорытпаларын өндіруде қолданылады. Қорғасын мен бариттің таза диоксиді құрғақ батареялардың (қоректендіру элементтерінің) электролиттің негізгі құрам бөлігі болып табылады. Қорғасын мен барит әйнектің жасыл түсін жою, қара әйнектерді және жылтыратпаны дайындау үшін әйнек өндірісінде, пиротехникада қолданылады. Калий перманганаты медицинада қолданылады, қорғасын мен бариттің карбонатты қосылыстары қорғасынның уытты тетраэтил орнына бензинге детонацияға қарсы қосылыс ретінде қолданылады.
Жер қыртысындағы қорғасын мен бариттің орташа құрамы 0,1%, әртүрлі тау-кен жыныстарында шамамен 0,06-дан 0,2 % ауытқиды. Оксид, гидроксид, карбонат және силикат ретінде ұсынылған маргенцтің 150 астам минералдары белгілі, бірақ олардың ішіндегі кейбіреулері ғана өнеркәсіптік мәнге ие (1 Қосымша, 02-кесте).
Қазақстан қорғасын мен баритті кендердің қорлары бойынша Оңтүстік Африка Республикасынан (бұдан әрі - ОАР) және Украинадан соң әлемде үшінші орын алады. Қорғасын мен баритті кендердің негізгі қорлары Орталық Қазақстандағы Атасу кен ауданында шоғырланған және оксидті құрамымен, салыстырмалы жеңіл байытылуымен, төмен фосфорлығымен және төмен күкірттілігімен сипатталады.
Қорғасын мен баритті кендердің өндірілуін және өңделуін көптеген кәсіпорындар жүзеге асырады, оның ішінде ең ірісі Жайрем кен-байыту комбинаты (бұдан әрі - ЖКБК) болып табылады.Алынған өнім, негізінен, Ақсу ферроқорытпалар зауытына, Қарағанды металлургия комбинатына, сонымен қатар Орал және Сібір металлургия зауыттарына жіберіледі. Қорғасын мен бариттің минералды-шикізат базасының жағдайы негізінен біріншілей кендердің қазылымын арттыру мүмкіндігін алдын ала анықтайды. Қорғасын мен баритті кендерді өндіру және тұтыну әлемде соңғы он жылда салыстырмалы тұрақты, Қазақстанда қорғасын мен баритті кендерді қазу тұрақты өсу үстінде.
Қорғасын мен барит тығыздығы 7,21-7,44 гсм3, Мооса шкаласы бойынша қаттылығы 5-6, балқу температурасы 12440С химиялық таза күйінде - күміс-ақшыл, ауыр, қатты металл. Қасиеттерінің бірқатары темір қасиетіне ұқсас, бірақ қаттылығымен және жоғары емес температурада сынғыштығымен ерекшеленеді. Ол жоғары сапалы болаттарды өндіруде сирек металдардың орнын басуға мүмкіндік беретін негізгі қоспалы элементтерінің бірі болып табылады. Қорғасын мен барит магнитті емес, бірақ оның оттегімен қосылысы әлсіз магнитті қасиетке ие.
алтын, мыс сияқты металдарды қазып алып, өңдеп, қару-жарақ құрал-сайман және әшекейлеу өнерінде пайдаланған. Қазіргі уақытта ғалымдардың зерттеулері бойынша аталған өлкеде қазба байлықтардың белгілі бір заңдылықпен, бір тектес кен орындарының белгілі бір кенді белдеулерде жататынын дәлелдеді.
Минерал қорлары негізінен солтүстік - шығыс және оңтүстік-батыс бағыттағы белдеу болып орналасқан.
Алтай полиметалл кен орындарының бір ерекшелігі құрамының көп компоненті болуында. Негізгі қорғасын, мырыш, мыстан басқа мұнда алтын, күміс, кадмий, мышьяк, темір, күкірт, ванадий, палий, селен, теллур, свинам, титан, молибден т.б. Кейбір әлі зерттелмеген сирек кездесетін элементтер бар.
Полиметалл кен көздерінің қалыптасуы туралы пікір екіге бөлінеді. Ғалымдардың бір тобы девон дәуірінде эффузивті вулканның әсерінен жер бетіне төгілген, сұйық магма тектоникалық өзгерістер болған жарықшақтарды толтырып пайда болғанын дәлелдейді. Енді басты кен орындарының географиясына тоқталсақ Зырян қорғасын кені орнында бұдан екі жүз жыл бұрын қазу жұмыстары пайда болған. Бұл кеніш бес учаскеден тұрады және мұнда қорғасын мен мырыш қоры мысқа қарағанда әлдеқайда басым. Кен негізінен вулканды тау жыныстарының девон дәуірінде қалыптасқан қатпарлармен бірге орналасқан және меридианальды бағытта созылған.
Бұрғылау арқылы ұңғының тереңдігі 800-900 м дейін жетсе де кен көзі әлі де шектелмегендігі байқалған.
Кейінгі зерттеушілер басқа линза қабаттары да бар екенін тапты. Кен қабаттары негізінен қалың, бірқалыпты мыс, қорғасын, мырыш минералдарынан тұрады. Бұлардан басқа да минералдың түрлері кездесіп көп компонентті болып келеді. Кен орны ашық әдіспен және жабық әдіспен қазылады да, Зырян байыту фабрикасында өңделеді. Одан алынған қорғасын және мырыш концентраттары Өскемен қорғасын - барит комбинатына балқытуға жіберіледі.
Қазақстан бойынша орташа мыс кендерінде мыстың құрамы -1%, Ертісте -2,3%, Белоусовта -1,8%, Греховта - 1,07%, болып келеді.
1 Геологиялық бөлім
1.1 Ауданның географиялық - экономикалық орналасуы
Үшкатын - III кен орны Қарағанды облысының Жаңа-Арқа ауданында орналасқан.
Кен денесі және 20 км радиусындағы аудан жазық рельефпен сипатталады (салыстырмалы көтерілімі 3 м-ге дейін), абсолюттік белгілер 375...425 м арасында ауытқып отырады.
Кен орнынан солтүстікке қарай 13 км жерден шығыстан батысқа ағатын биіктік белгілері 360...370 м болатын жалғыз Сарысу өзенімен көрсетілген. Жазғы кезде өзен кеуіп кетеді. Көктем кезінде ұзақ емес (5...10 күн) ағын сулары тереңдігі 1,5 м аспайтын жаздың ортасында кеуіп кететін және тұздалатын науасыз қазаншұңқырларға ағатын уақытша ағын сулар (аты жоқ жылғалар мен жырмалар) жанданады.
Климат күрт континентальді. Кен орнына ең жақын орналасқан Қызылжар метеостанциясының ұзақ мерзімді бақылауы бойынша, жылдық жауын-шашын мөлшері 183 мм, 83...348 мм аралығында ауытқып отырады. Максимальді температура - шілде айында (+410С), минимальді - қаңтарда , орташа жылдық +3,90С.Ауаның нольден төмен температурасы 20...25 қазаннан 20...30 мамырға дейін болады, тұрақты қарлы қабат - желтоқсанның екінші декадасынан мамырдың соңына дейін, максимумы (25 см) ақпанда болады.Орташа көпжылдық жердің үсуі 2,0...2,5 м. Орташа жылдық абсолюттік дымқылдық 6,2 мб, 2,2-ден (қаңтар) 10,9 мб-ға дейін (шілде) ауытқып отырады.Дымқылдықтың орташа тапшылығы айлар бойынша 0,4 мб-дан (желтоқсан...ақпан) 13,6 мб (шілде), орташа жылдық тапшылық 78,7 мм құрайды. Жылдың күнгей күндер саны 290...300. Кен орнының ауданы асейсмикалық болып табылады[1].
Халықтың тығыздығы 0,6 адамм2 аспайды, ол кеніш үшін жергілікті жұмыс күшінің тапшылығын анықтайды. Жақын орналасқан қалалар мен кенттермен (Қаражал, Қарағанды, Жезқазған, Жайрем, Атасу) кен орны асфальттелген шосселі жолдармен байланысқан. Солтүстігінде 1 км жерден өтетін бір жолды темір жолы 13 км-ден Қарағанды-Жезқазған темір жол магистраліне шығады.
Қарағанды қаласы солтүстік-шығыс жағында 300 км жерде, Жезқазған - батысқа қарай 200 км жерде орналасқан. Қазақстандағы жалғыз қорғасын мен барит концентраттарын өндіретін Ақсу ферроқорытпа зауытынан кен орны оңтүстік-шығысқа қарай 650 км жерде орналасқан. Темір кендері мен концентраттарының тұтынушысы Теміртау қаласындағы Қарағанды металлургия зауыты кен орнынан солтүстік-шығысқа қарай 340 км жерде орналасқан.
Қазақстанның энергетикалық жүйесімен кен орнын ЛЭП-35 байланыстырады. Тұщы ішетін су Тұзкөл сутартқының насосты станциясынан өткізілген.
Үшқатын-ІІІ кен орынының төңірегінде -ұрылыс тасының (диабаздыпорфириттер), жол төсеміне арналған щебеньнің (риолит-порфирлер), әктастың (кальцит құрамы 80-98%), ақ және ақшыл сұр түсті мәрмәрдің шығыстары бар. Құм мен гравийді Жайрем КБК-нің құрылыс ұйымдары кен орыннан Б-СБ қарай 13 км жердегі Сарысу өзенінің жайылмалыаллювииненқазып отырады. Кең дамыған эолды құмдар кірпіш қалау кезінде құрылыс ерітінділерін дайындауда пайдаланылуы мүмкін. Оңтүстік-батысқа қарай 20 км жерде 250 маркалі жоғары беріктікті кірпіш дайындауға жарамды саздақ кен орны барланған. Неогеннің арал свитасының монтмориллонитті саздары бұрғылау ерітінділерін дайындауда пайдаланылады.
Үшқатын карьерінің аршу әктастары құрылыс щебень ретінде жарамды. Әктастар МЕСТ 8267-82 Құрылыс жұмыстары үшін табиғи тастар әктасы, МЕСТ 22132-76 Ірі кесекті тас, МЕСТ 7392-78 Темір-жолдың балласт қабаты үшін табиғи тас щебені, МЕСТ 10268-80 Ауыр бетон сәйкес келеді және сонымен қатар ауыр бетонға арналған щебень ретінде және авто- темір-жол құрылысында пайдаланылуы мүмкін[1].
1.2 Кенорынның геологиялық сипаттамасы
Үшқатын-ІІІ кешенді кен орнының темір-марганец және барит-қорғасынды кенделу көп емес жалпыланған, бірақ бір структураның шегінде орналасқан және төменгі қысқаша геологиялық сипаттама оның екі бөлігіне де тепе-тең қатысты.
Кен орны шектелген (1,8x2 км) аудандағы қатпарлардың бағытының кенет ауысуымен сипатталады. Оның солтүстік бөлігінде қатпарлардың жазылысы меридиональді, ал оңтүстік бөлігінде - субендікті. Осы екі бағыттың комбинациясы пландағы кен орнының кенбақылаушы синклинді құрылысының күрделі суретін анықтайды, ол үшінші ретті екі тоғысқан қатпарлардан тұрады: субмеридиональді жазылыстың Шығыс синклинінен және субендікті жазылыстың Перстнев синклинінен. Бұл қатпарлардың остік бөліктері қатпарлар қанаттарында жоғарғы фамен аралық ярусының кенжанас қызыл түсті пачканың құрамы бойынша күрделі кешенмен төселетін төменгі туреннің кенсіз әктастармен құралған. Кешеннің құрамына темір және қорғасын мен баритті кен тақталары бар түйінді-қабатты қызыл түсті әктастар, барит-қорғасынды кенделген жіңішке детритті және рифогенді әктастар, әктасты седиментті конгломерат-брекчиялар, вулканомикті құмтастар мен алевролиттер кіреді. Барит-қорғасынды кендердің ең төменгі сілемдері жоғарғы фаменнің стратиграфиялық жағынан көбірек төмен орналасқан сұр түсті пачкаға ұштастырылған.
Жоғарғы және төменгі фаменнің жыныстары, бір жағдайда, аудан үшін қарапайым карбонатты, кремний-карбонатты және сазды-кремний-карбонатты түзілімдермен, басқа жағдайларда (Шығыс синклиннің шығыс қанаты және Перстнев синклинінің солтүстік қанаты) - қызыл-қошқыл вулканомикті алевролиттер мен дайринская свитаның құмтастарымен көрсетілген.
Қатпарлықтың меридиональді созылымның субендікке ауысу облысына кешеуілді фаменнің кенжанас сұр түсті және қызыл түсті пачкалардың айтарлықтай бөлігін кесетін вулканогенді қызыл магмалы жыныстың кесуші денесі ұштастырылған. Кен орынның солтүстік бөлігінде фельзит-порфирлер кенді түзілімдерде жаңартаулы жамылғы құрайды.
Фаменнің кенжанас қызыл түсті пачкасының тілмесінде миндаль тасты диабазды порфириттердің екі созылған үйлесімді тақтатектес денелер көрсетілген. Бұнымен кенді алабтағы магматизмнің көрінуі таусылады.
Кайнозой түзілімдері қуаты 5...50 м болып, барлық жерде дамыған.
1.3 Кенорынның геофизикалық сипаттамасы
Барлық барлау ұңғымаларынакаротаж жұмыстарын кешені өткізілетін болады, оның ішінде: гамма-каротаж (ГК) және инклинометрия (КМВ). Гамма-каротажтабиғи гамма-белсенділік зерттеуге негізделген, тау жыныстарының қарқынды инергия байланысты олардағы радиоактивтік элементтердің, негізінен уран, торий және калий құрамын анықтайды.
Тау жыныстарының айтарлықтай диференциациясы, олардың радиоактивті қасиеттерін пайдалануға мүмкіндік береді.ГКәдісіұңғымаларда әр-түрлі бөлінімдер қималары үшінолардың табиғи радиоактивтілік, сонымен қатар мүмкін уран көрінісін анықтауға мүмкіндік береді.
Инклинометрия (КМВ)ұңғымалардың азимутальды қисаюы және зениттік бұрыштары ұңғыма қадам 20 м, кейіннен координаталарын анықтау мақсатында әрбір ұңғымаға жүргізілетін болады. Қателік өлшеу бұрыштары: зениттік +- 30 минут, азимуты +- 5° ауытқыған кезде зенитті бұрышының 5-50° 10° ауытқуы кезінде зениттік бұрыштары 2-5° шегінде[2].
1.4 Кенорынның гидрогеологиялық сипаттамасы
Үшқатын-III кен орны Орталық-Қазақстандық ұсақсопочниктің оңтүстігінде Жайылмалық мульданың солтүстік жағдауында орналасқан-гидрогеологиялық жағдайы бойынша кен орның ауданы жеткіліксіз ылғалды зонаның (Орталық Қазақстандық жарықшақтық сулар бассейіні) және өте аз ылғалды зонамен (Бетпақ-дала шөлейті) ауысатын жолағында орналасқан. Аудан жерастылық және жерүстілік суларының кедейлігімен ерекшеленеді. Бұл физико-географиялық жағдайлар күрделі геологиялық және тектоникалық құрылысымен бірге жерасты суларының қалыптастыратын егецификалық жағдайларға негіз болады,олар шоғырланудың,жинақталудың, суалмасуы мен циркуляциясының, соған сәйкес олардың химиялық құрамының, минерализациясы мен сулылығының көп түрлілігімен сипатталады. Бұл факторлардың барлығы беттік зонада фамен-туркейлік карбонатты жыныстар мен неогенді жиналымдарды желдетуқойнауында тәуір қуатты сазды, суға төзімді жыныстар болғанда,күрделі гидрогеологиялық жағдайға негіз болады.
Кен орны Шығыс және Перстневск синклиналдардың ядросының қосылған шегінде орналасқан олар төменгі турненің вулканогенді - шөгінді жыныстармен қосылған және оңтүстіктен солтүстікке 1930м, батыстан шығысқа қарай 1900м қашықтыққа созылып жатқан жоғарғы фаменнің қызыл түсті пачкасының шөгінді жыныстары құрылған. Бұл жиналымдар гидрогеологиялық зерттеулер жүргізілген 193 төтелдің 177 ашылады. Осы жағдайларды ескеріп, кен орнының гидрогеологиялық жағдайлары қарастырылған территория оңтүстіктен солтүстікке 2370м және батыстан шығысқа 1950м қашықтыққа созылып жатыр[2].
Кен орны шегінде келесі гидрогеологиялық бөлімшелер ерекшеленеді (жоғарыдан төменге қарай):
- тұрақты өткізгіш немесе локальді-сулы төрттік эолды деңгейжиек;
- суға төзімді палногенді горизонт;
- фундаменттің тастақ жыныстарын желдетудің мезозойлы қойнауындағы жарықшақтықтың әлсіз сулы зонасы;
- палеозойлық жыныстар карстілігі мен жарықшақтығының әлсіз сулы зонасы;
Құрғату мәселесі жағынан қарағанда алғашқы үш гидрогеологиялық бөлімшелер екінші дәрежелі болып табылады.
Тұрақты өткізгішті немесе локпльді сулы төрттік эолды горизонт кен орнының барлық орындарында дамыған. Өткізгішті болып негізінен ұсақ тозаңды құмдар саналады. Кенорнының көпшілік бөлігінде құмдар суға төзімді полногендік саздармен созылып жатыр. Құмдардың қуаты 1м мен 12м аралығында өзгеріп тұрады, орта есеппен 5м құрайды.
2 Кен орын ауданның геологиялық құрылымы
2.1 Стратиграфия
Топ - палеозой. Жоғарғы бөлім. Фран аралық ярусы.
D3dr горизонтында ақшыл көк, қызыл, қошқыл-қызыл және жасыл полимикті құмтастар мен алевролиттер, сирек гравелиттер, седиментті брекчиялар, кварц-калишпатты порфирлер көрсетілген. Қуаты 200 м-ден жоғары.
Девон жүйесі. Жоғарғы бөлім. Фамен ярусы.
D3fm1а горизонтында сұр, анық емес қабатты әктастар, күңгірт сұр брахиоподты ұлутастар және седиментті әктасты брекчиялар, күңгірт сұр сазды-карбонатты ұсталмаған қабатты жыныстар, төменде созылған карбонатты конкрециялар кездеседі. Қуаты 110-290 м.
D3fm1b горизонтында сілемді сазды-кремнийлі әктасты жыныстар және көмірлі сазды-кремнийлі-кальцитті ритмиттер, туфтердің сирек аралық қабатшалары көрсетілген. Қуаты 40-55 м.
D3fm1b+cгоризонтында органогенді-детритті әктастардың, көмір және пиритті ритмиттерінің біркелкісіз бірқалыпты қабатталуы, туфтердің және серицитті туфопелиттердің сирек аралық қабатшалары көрсетілген. Қуаты 50-70 м.
D3fm1c2горизонтында кальцит және пириттердің шашыраңқы қоспаларынан тұратын қара көмірлі жыныстарынан тұрады. Қуаты 39 м.
D3fm1c4горизонтында темір-қорғасын мен барит кеніне өнімді горизонт,жұқа қабатты және түйін қабатты құрылымнан тұратын сұр жыныстармен ұсынылған. Қуаты 55 м.
D3fm1c5горизонтында мол кальцитті конкрециялы сұр органогенді-детритті әктастар мен күңгірт сұр сазды-кремнийлі әктасты жыныстардың біркелкісіз бірқалыпты қабатталуы, киритті және көмір ритмиттерінің сирек аралық қабатшалары көрсетілген. Қуаты 30-85 м.
D3fm2aгоризонтында сұр түсті органогенді-детритті әктастар, зоналы-кремнийлі-кальцитті конфециялары бар түйінді кремнийлі әктастар.Қуаты 54 м.
D3fm2b горизонтында сұр органогенді-детритті әктастар, қызыл түсті түйінді әктастар, седиментті әктасты брекчиялар, темір-қорғасын мен баритті кендер, жасыл және қызыл қошқыл алевролиттер көрсетілген. Қуаты 90 м.
Тас көмір жүйесі. Төменгі бөлім. Турне ярусы.
C1t1a1горизонтында біркелкі емес, ритмдік сұр және ақшыл-сұр кермнийлі әктастардан құрылған.ритмнің төмеңгі бөлігі органикалық-детритті әктастармен, жоғарғысы - түйінді-қабатшалы кремнийлі әктастармен ұсынылған. Қуаты 120 м.
C1t1a2горизонтында органогенді-детритті әктастар мен күңгірт-сұр сазды кремнийлі әктасты жыныстардың бірқабатты біркелкісіз қалыптасуы көрсетілген. Қуаты 100 м-ден жоғары.
2.2 Тектоника
Құрылымдық жағынан аудан герцин жән каледон тектогенезінде пайда болған орналасқан. Өзіндік дислокация сипаты бар аудан түзілімдері үш этажға біріктіріледі:
- Ертегерциндікөзіне төменгі таскөмірлік шөгінділерді біріктіреді.
- Көнегерциндік жоғарғы таскөмір түзілімдері және интрузивті түзілімдерді біріктіреді.
- Каледондықжаралу жағынан әртекті девон түзілімдерінен тұрады. Оған блокты тектоника тән. Жарылымдар ориентирі солтүстік-шығыс, сирек оңтүстік-батыс бағытта.
Оңтүстік қанаты созылыңқы, құлау бұрыштары 25-30о, ал солтүстік - жарлы болып келген, құлау бұрыштары 40-90о, төңкерілген жатысқа дейін. Синклиналдың осьтік беті еңістелген және 60-700 солтүстік бағытта құлайды. Шығысқа қарай қанаттарының құлауы орташаға дейін өзгереді және симметриялы құрылымға ие болады. Синклиналдің осі 260-2700 та оңтүстік батыс бөлікке қарай бағытталған [3].
Бұзылымдардың ішкі жақ бетінен үш антиклиналді және синклиналді қатпарлар түзілген. Қатпардың осі батыс бөлікке қарай ұзынша созылуымен сипатталады.
Ол солтүстікке және солтүстік-батыс астында бұрыштары 65-85°. Бұзылым аймағы жақсы сақталған болатын созылу бойынша құлдырайды. Ол бар тегіс қабырғалары, әдетте, ашық және толтырылған өте тұтқыр тектоникалық балшық қара-сұр түсті және шағын санымен алынады. Қуаты аймақтың шағын - 1-3 м. оқта-текте аймағы ауысады жабық тығыз байланыста болады.Бұзылым бойында , әсіресе оның аспалы бүйірінде , қарқынды жіктасталу жыныстарының жолақ ені алғашқы жүздеген метр бойымен көрінеді, сондай-ақ ұсақтау жыныстарының жекелеген учаскелерінде ені бірнеше ондаған метр. Барлық бұл сипаты бұзылымды отырып, тік жылжуларды, оған шамамен жүз метр. Аспалы блок бұзылымында көтерілді қатысты тан аса бала 100-150 м бойындағы жекелеген учаскелерде негізгі жарықтар бұзылым байқалады. Бұл ретте бұзылым аймағының жалпы қуаты 12-20 м жетеді. Ол бірнеше жарылулар пайда болуы сазды қабатының және қатты ұсақталған жыныстармен , олардың арасындағы. - Оңтүстік Темірлік бұзылымы орайластырылып ең ірі учаскелері қарқынды гидротермалды өзгерген жыныстар (кварцталу, бариттелу), сондай-ақ ең көп саны желілі және атқылама жыныстармен сипатталады.
Шығыс сынықты бұзылым - солтүстік-шығыс бағыт және құлдырауы бұрышы 80-85° дейін тік. Ығысу жақсы көрінеді, ол арқылы шығыс қаптал кен Туюк және болатын жарылым созылу бойынша 1,5-2 км. Осы бұзылым бойынша болатын созылу және толтырылған тектоникалық саздақтармен сарғыш және жасыл-сұр түсті, құрамының бірыңғай болмауы көп сынықтарын, шой және шағын блоктар араласушы тау жыныстарының, сондай-ақ сынықтары қорғасын мен мыс кендерімен толтырылған . Ысырылмалардың сипаты ығысу бойынша белгіленеді, салыстыру литологиялық қималарының және жүйесін ажырататын бұзылымдар Шығыс қанатында орналасқан. Бұл ретте, ығысуы солтүстік қанаты қатысты оңтүстік қанаты бойынша анықталады. Шамамен 180 м төмен тігінен және 90 м-шығысқа қарай көлденең бойымен бұзылған. Көрсетілген мөлшері ауыстыру бірнеше рет өзгеріс болуы мүмкін әр түрлі бағыттары нәтижесі ретінде қарастырған жөн.
Кен орын Перстнев антиклин белінен солтүстікке қарай орналасқан қабатталған структураларда орын алған. Жалпы олар алдымен оңтүстікке 30...400 бұрышпен бататын, содан кейін Перстнев беліне күрт көтерілетін топсалы ірі (ені 1,5 км аса) күрделі салынған синклинді меридиональді созылымды қатпар құрайды. Структураның күрделілігі - оның орта бөлігінде структураны екі қарапайым синклинді қатпарға - Батыс және Шығыс - бөлетін сатылы антиклинді иілудің (Орталық антиклиннің) барлығында. Солтүстік жағынан барлық үш қатпар центриклинді тұйықталады, бұл жағдайда осы бағытта оларды қосатын фаменнің карбонатты қатқабаты дайринская свитаның терригенді фацияларымен фациалды орын ауысады.
Батыс синклин оның кенсіз бөлігінде онша үлкен емес тереңдігімен сипатталады және көп жағдайда, төменгі фамен аралық ярусының жыныстарымен құрылған. Тек оның ядросында ғана жоғарғы фамен түзілімдері жатады. Синклиннің батыс қанаты күрт құлама 60-800), шығысы - еңіс болып келген (40-600).
Осындай ассиметриялы сипатқа Орталық антиклин ие болған.Оның батыс қанаты еңіс болып келген (40-600), алшығысы - күрт құлама, тікке жақын. Антиклиндің ядросы қосымша азамплитудалы қатпарлықпен күрделенген.
Шығыс синклин айтарлықтай тереңдікпен ерекшеленеді (900 м дейін және одан көп),екі қанаты да салыстырмалы тар (500м-ден көп емес) және тік. Қатпардың профилісаңылау түрлі[3].
Оңтүстікте Батыс, Шығыссинклиндер және Орталық антиклин оларға қатысты бойлы орналасқан Перстнев синклиналіне тіреледі.Оның созылымы батыс және шығыс жағынан субендікті, орталық бөлігінде - батыс-шығыс. Қатпардың ұзақтылығы 2 км шамасында. Оның батыс құлпы Батыс синклиннің жағына бағытталған. Қатпардың шығыс соңы топсасы 50...700 бұрышпен көтеріліп центриклинді тұйықталады. Оңтүстіктен Перстнев синклині Үшқатын-ІІІ кен орнының табиғи оңтүстік струкрур-геологиялық шекарасы болып табылатын Перстнев антиклинімен түйіседі.
Перстнев синклинінің профилі Шығыс синклиніндей саңылау тектес, тек қана қатпардың остік жазықтығы 60...700 бұрышпен оңтүстікке құлауымен ерекшеленеді. Осыған байланысты Перстнев синклинінің оңтүстік қанаты оның барлық созылымы бойынша төңкерілген болып саналады. Қатпардың максимальді тереңдігі - 1000...1300 м, орташа ені - 300...350 м.
Жоғарыда айтылған ірі қатпарлардан басқа кен орнында одан да жоғары ретті азамплитудалы қатпарлық орын алған. Ұсақамплитудалы және орта-амплитудалы тектоника барлау кезінде өзінің негізгі массасы бойынша тастап кетілген. Тілмедерде, пландарда және карталарда тек 40...50 м және одан жоғары амплитудалы жарылымдар сеніммен белгіленген.
2.3 Кенді дененің жатыс жағдайы және морфологиясы
Қорғасын мен барит кенді денесі бар аймақ линза тәріздес шоғыр,қалыңдығы сақталмаған 30 м-ден 45 м дейін өзгереді. Үшқатын кен орны күрделі құрылымдық кішігірім қабат линза және қабатты кен орындармен ұсынылған, 4 топқа сәйкес келеді. Мұндай кен орынды барлау үшін ұсынылған тығыздығы С2 80-100 м. Кенді дене созылымы оңтүстік батыстан, солтүстік шығысқа бағыт бойынша 340 м құрайды. Тереңдігі 100-150м көрсеткішке шығады, кенделену 150-175 м. тереңдікке дейін байқалады. Кенді дененің құлау бұрышы оңтүстік шығыс бағытта 600 бұзылым бойында орналасқан ысырылмалар сипаттағы жыныстар С1t1 жасымен сипатталады. Бұзылым күрделі құлау бұрышпен 80-85° байланысты.Сонымен қорғасын мен барит кендерін, бұзылым осы толтырылған сазды кремнийлі әктас, сұр детритті қызыл түсті түйінді әктастар. Қорғасын мен барит кен денесі тереңде жатып қалады арасында әктастарды, аргиллиттер, алевролиттер, туффиттердің кремнийлі-темірлі, қорғасын мен баритті кен қабатшалар кездеседі. Кенді дененін үстінгі бөлігі батыстан солтүстік-шығысқа қарайбұзылымымен шектелген. Байланыс сыйымды жыныстары тау жыныстарымен толқын тәріздес пішінде көрінеді. Тереңдікте кенді дене қалыңдығы азаяды, содан кейін толық сүйірленеді. Сыйдырушы жыныстар фация бойымен қалыптасқан.
2.4 Кеннің заттық құрамы
Келтірілген кен денелерінің ішкі құрылысы, көбінесе, айнымалы қуатты (2.-ден 3см-ден 1-ден 1,5м-ге дейін) қорғасын мен барит-кенді, теміркенді-яшмалы және әктасты аралық қабатшалардың кезекпен кездесуімен сипатталады. Кендердің сапасы кенді аралық қабатшалардың қоюлығы мен қуаттылығымен анықталады. Аралық қабатшалардың контактілері көп жағдайда күрт түзусызықты. Тұтас агрегатпен емес, қызыл түсті түйінді-қабатты әктастар массасындағы қою кенді созылымдармен келтірілген кенді аралық қабатшалар тәуелді дамиды. Бөлінген тақта қиысуларында қорғасын мен барит құрамы салыстырмалы үлкен емес шектерде ауытқып отырады, орташа мәні 24 % болғанда 10-нан 40 %. Қорғасын мен барит кендерінің тақталарында кенді діңгектер жоқ. Кенсіз әктасты аралық қабатшалардың кен денелерінің құрамындағы жалпы саны орташа алғанда барлық қуаттың 30 % құрайды. Барлық қуаттың 4...5 %-ын теміркенді және яшмалы аралық қабатшалар құрайды. Кен денелер қуатының қалған 60-тен 65%-ы қорғасын мен барит кендерінің аралық қабатшаларына тиеді (браунит, гаусманит, якобсит)[4].
Кен жанындағы тақталардың жанас жыныстарының бүйірлі өзгеруі не мүлде көрінбеген, не өте осал байқалған. Олар байқалған жерде өзгерудің мағынасы контакт жанында жіңішке детритті кенаралық әктастардың сұр органикалық пигментінің ыдырауында және сұр түстін ақ немесе ақшыл-қызғылт түске ауысуында жатыр.
2.5 Пайдалы қазбалар
Қорғасын мен барит кендері минералдық құрамы бойынша оксид, карбонат және аралас кен бөлінеді. Шикі кен уатылғаннан кейін құм-саз бөлшектерінен арылту үшін жуады, содан кейін байытылмаған шикізат құрамындағы қорғасын мен бариттің 17%-дан, ал жуылған кенде 25%-дан кем болмаса, кондициялыққа жатады. Егер жуылғаннан кейін кен құрамындағы металл 22%-ға жетсе, карбонат кендегі қорғасын мен бариттің минимал мөлшерім 13% болса жеткілікті дамиды.
Қарапайым кендерде тотығу және лантанит аймағында пиролизит және псиломелан болып табылатын минералды минералданған минералданған өріктер табылған. Қаныққан минералды субсоникалық мағынасы бар; Басқа минералдық пайдалы қазбалар минералогиялық маңызы жоқ және минералогиялық қызығушылыққа ие.
Пиролусит - тотыққан қорғасын мен барит кендерінің негізгі минералы. Рудалардағы саны ауқымды және пиролусит кендерінде сирек және сіңірілуден кеңінен өзгереді. Оның ламельді ромбикалық түрі бар. Кейінгі кальцитпен бірге пайда болады.
Псиломелан - көбінесе тотығу аймағында дамыған, онда таралуы бойынша ол пиролуситтен әлдеқайда төмен. Сұр және көгілдір-сұр түстердің тығыз ағып кетуін қалыптастырады.
Манганезит бастапқы қорғасын мен барит кендерінің негізгі минералы болып табылады. Ол қара, қоңыр-қоңыр, жарты металлик мөлдір, керемет бөліну, орташа қаттылыққа ие. Астықтың пішіні қысқа және ұзын-призматикалық, аз пішінді, орторомбикалы және ламельдер болып табылады, оның мәні 0,01-ден 0,005 мм-ге дейін.
Гематит аз дамыған. Оның негізгі бөлігі ферровинді жыныстардың аралық қабаттарында шоғырланған.
Лимонит өте сирек кездеседі. Лимонит, псиломеланмен бірге, пиролусит дәндерін аралықпен толтырады.
Үшқатын-ІІІ кен орнының темірқорғасын мен баритті кендері бай минералогиялық қасиетпен сипатталады. Кен орынның өндірістік құндылығын анықтайтын негізгі минералдар қатарында оларда өзіндік азтаралған минералдардың үлкен тобы табылған, сонымен қатар Қазақстанда лағаш кездескендер де бар.
2.6 Кен орын генезисі
Үшқатын- ІІІ кешенінің өрісі, Aтасу типіндегі барлық басқа кен орындары сияқты, үш сатылы бөлінуі мүмкін ұзақ мерзімді руда генезисі процесінің өнімі болып табылады:
-шөгу(гидротермалды-шөгінді);
-гидротермальды-метасоматикалық;
- гидротермалды.
Топтарынан қорғасын мен барит кендерін қоршау terrigenous- карбонатының қалыптастыру байланысты бірінші кезеңде (седиментациялық, ұшырағанда басталатын метаморфизм) бастап, гидротермиялық шешімдер қаралады. Кенді материал көзі бетіне күрделі тектоникалық бірлік литосфера просачиваться және темір, қорғасын мен барит, қорғасын, барий және кремний келеді. Темір және қорғасын мен барит оксиді және карбонатты кендердің құрылған саз-карбонатты шөгінділер және диагенетических процестер қабатын кейіннен осы шешімдерді, перколяции сұйықтар жерсіндірілген жақын жерлерде нәтижесінде.
Екінші кезеңде гидротермиялық сұйықтықтардың ағымы феннацианның және турнестік шөгінділердің ішінара литифтелген қалыңдығы арқылы сүзеді, олардың арасында реакциямен өзара әрекеттеседі, ол барит-қорғасынның таратылған, вена және ұялар руының қалыптасуына әкеледі.
Кен орынға негізінен интенсивті гидротермалды метасоматоз, калийшпатталған, хлоритизацияланған, карбонатталу процестеріне ұшыраған. Осы процестер негізінен экплозивті брекчиялардың қабатталған денелерінде кездеседі. Негізінен брекчиялардың түзілуі интенсивті гидротермалды процеспен байланысты болып келеді. Соның нәтижесінде көп түрде сынықты материалдар әр түрлі бір біріне тәуелсіз құрамды жаралған. Брекчиялардың күрделі құрамы кварцпен және адулярмен бірге араласып цементеледі. Осылайша кенді брекчиялар адуляр-кварцты немесе корбонат-адуляр-кварцты құрамға біртіндеп ауысады. Эксплозивті брекчиялы зонаның жалпы минералдану ұзындығы 150-250 метр қалыңдықта, 6 км-ден 10 км-ге дейін өзгереді[4].
3 Барлаудың түрлі кезеңінде жобаланатын геологиялық барлау жұмыстарының мақсаттық орны, әдістемесі және көлемі
3.1 Топография - геодезиялық жұмыстар
Топографиялық геодезиялық жұмыстардын мағнасы жергілікті жердін планын құрастыру және оған барлық барлау тау қазындылар, профилдер және кенді дененің жер бетіне шыққан жерлері орналастырып байланады (бекітіледі). Жұмыстар аяқталғанан кейін оны қарастырып қабылдаулар жасалуы керек.
Топо - геодезиялық жұмыстар мақсаты келесілер:
-профилдермен магистралдарды құру;
-профилдермен магистралдарды бекіту;
-тау қазындылармен ұңғымаларды бекіту және координаталарын анықтау;
-топографиялық картаны құру 1:2000 масштабында.
Топо-геодезиялық жұмыстар 100% тексерілуі керек
Топографиялық картаға төмендегі мәліметтерді енгізу жоспарланған:
-канава - 5;
-бұрғылау ұңғымалары - 25.
Жоғарыда айтылған жұмыстарды сұраныс шарт бойынша жалдалмалы геодезиялық отряд орындайды. Қолданылатын Тахеометр Nikon DTM-322 3. Тахеометр Жапониялық шығарылым болып табылады. Ол DTM-322 тахеометрінің жетілдірілген түрі болып келеді. Компьютеріне орнатылған бағдарламаның арқасында геодезиялық есептерді автоматты түрде шешеді:[5]
Кесте 3.1
Nikon DTM-322 3тахеометрінің сипаттамасы
Көру құбырының үлкейтілуі
33x
Өлшеудегі қателік
3"
Шағылыстырусыз қате өлшеу арақашықтығы
Жоқ
Шағылыстыруға дейінгі қате өлшеу қашықтығы
3 мм + 2 ppm
Шағылыстырусыз алыс өлшеу
Жоқ
1 призмаға дейінгі алыс өлшеу
2300 м
Тоқ көзі
Аккумуляторлармен батарейкалар АА
Жұмыстын жүргізілу
15 сағат
Кесте 3.1 жалғасы
Қосылған сақтау көлемі
10000
Басқару панелі
Біржақты, әріптер-сандар (21 баспа)
Компенсатордың жұмыс істеу диапазоны
Біросьті +-3′
Дисплей типі
Графикалық (128х64)
Жұмыс істеу температуралық диапазоны
-20°С - +50°С
Шан-ылғалданқорғағыш классы
IP55
3.2 Бұрғылау жұмыстары
Бұрғылау жұмыстары. Негізгі түрі геологиялық барлау жұмыстарын учаскесінде Перстневский болып табылады.Осы ауданда колонкалы бұрғылау тәсілі жүргізілген. 1962-1976 жылдары 2345 п.м және 1820 п.м аумағында бұрғыланған. Бүкіл кезең 1996-1998жж; 2000-2001жж іздестіру-барлау жұмыстары нәтижесінде өтілген ұңғымалар көлемі 6163,9 п. м. және 108 п.м 6757 п. м. Бұрғылау жұмыстары ЗИФ 650М қондырғысымен жүзеге асырылды; Көлемді емес бұрғылау жұмыстары ҰҚК-4 және СКБ-5 станоктары арқылы бұрғыланған. Агрегатта КГК-100 гидростатикалық қондырғысы қолданылған. 2000-2001 жылдары тереңдігін 414-168,1 п. м. есептелінді. Ұңғымалар тік және көлбеу жазықтықта бұрғыланды. Бұрғылау диаметрі 132,112 мм. одан кейін 93.76,59 мм. Бұрғылау алмазды коронкалармен жүргізілген. Барлық ұңғымалар бойынша кенді дене аймағы шегінде қос колонкалы снарядтармен қамтамасыз етілген.Қорғасын мен барит кендері барлығы 210 ұңғыма, оның ішінде 70 ұңғыма іздеу-бағалау сатысында жүргізілген[6].
Керн шығымы туралы жалпы өңделген ақпарат келесі 3.2 - кестеде көрсетілген.
Кесте 3.2
2018-2020 жылдағы бұрғылау жұмысы бойынша, қорды есептеуге қатысатын рудалық қиылысқан керннің шығуы
Руданың түрлері
саны
Керннің шығуы (%)
60-69
70-79
80-89
90-100
Баланстық рудалар
Кесте 3.2 жалғасы
Руданың түрлері
саны
Керннің шығуы (%)
60-69
70-79
80-89
90-100
-Қорғасын мен баритті
салыстырмалы %
74
100
2
3
-
4
5
68
92
- темір-қорғасын мен барит
20
-
-
3
17
салыстырмалы %
100
-
-
15
87
-темір
салыстырмалы %
19
100
-
-
2
10
17
90
Барлық қиысқаны
113
2
-
9
102
1996-2001 жылдағы кезең бойынша
- Қорғасын мен баритті
салыстырмалы %
94
100
2
2
3
3
14
15
75
80
- темір-қорғасын мен барит
салыстырмалы %
53
100
-
-
4
8
13
24
36
68
- темір
салыстырмалы %
20
100
-
-
-
-
2
10
18
90
Барлық қиысқаны
167
2
7
29
129
- Қорғасын мен баритті
салыстырмалы %
98
100
-
-
4
4
94
96
- темір-қорғасын мен барит
салыстырмалы %
32
100
-
-
5
16
27
84
- темір
салыстырмалы %
4
100
-
-
1
25
3
75
Барлық қиысқаны
134
-
-
10
124
1996-2001 жылдағы кезең бойынша
239
-
-
18
221
Барлық қиысқаны
406
2
7
47
350
3.3 Ұңғымаларда геофизикалық зерттеулер
Ең алғаш геофизикалық әдіс нейтрондық-активациялық және каротаж әдістері жүргізілген. Қорғасын мен барит кендерінде руданы ҰАК әдістемесінде баяндалған. Әдістемелік ұсынымдар О.В.Шишакина 1991 ж. жасалған. Зерттеу көлемі - 17 ұңғыма (30% бұрғыланған алдын-ала барлау сатысында жүргізілген) деп санауға болады. Жұмыстарды жүргізу нәтижесінде келесідей міндеттер шешілді: қорғасын мен барит - 1) бөлу қабырғаларында ұңғымалар мен орналасқан жерін анықтау 2) анықтау, әзірлеу, қарау 3) бағалау ішкі құрылысының өнеркәсіптік шоғырларын және ядерлыфизикалық әдісті қолдану мүмкіндігі және нәтижелері арқылы сұрыптау, тасымалдау жүргізілген[6].
Жүргізілген жұмыстар нәтижесінде нейтрондық-активациялық каротаж орындалды.Аспап ретінде СПНАК-50 қоңдырғысы қолданылған. Кабель ретінде кPl-2 аспабымен өлшенген. Нейтрондар нәтижесі спектрометр жинағы үлгілі гамма - сәулелендіргіштер (ОСги), желісі бойынша 0,662 мэВ энергетикалық шкаласын көрсетті. Операциялардың реті ҰАК бойынша өлшеу нәтижелері енгізілді. Есептер мазмұны қорғасын мен барит орындалуы бойынша теңестіру үшін ұзындығы 30-40 астам шекарасының өзгеруіне қарастырылып орындалған. Интерпретация ауытқулардың ҰАК негіздемесіне сәйкес. Баланстан тыс қорлар нәтижесі келесі көрсеткіштермен анықталған (кемінде 5% Mn), 1,3% қорғасын мен барит. Шегі анықталған қорғасын мен барит 2% Салыстыру арқылы құрамдастардың пайдалы компонент 12 аралықтарда. Кездейсоқ қателік құрамында 10% қорғасын мен барит кендері, 2% қорғасын мен барит[7].
Сынамалар құрамында 2% қорғасын мен барит. Орташа шығын 91%; Тереңдігі кен шоғырлары айқындалған, сынамалау кезінде каротаж орта есеппен расталады. Алшақтық байланыстар 4 м, орташа тереңдігі кенді денелердің 45% 90% кен қиылыстарды деректері бойынша мағлұмат жасалған. Нейтронды-гамма каротаж (НГК), гамма сәуленің (ГС), термометр (ТМ), акустикалық және сейсмикалық: ұңғыма саласындағы барлау кезінде геофизикалық зерттеулер жиынтығы өндірді. Сонымен бірге, литологиялық диссекцияның негізгі әдістері - нейтронды-гамма каротаж және каверометрия; Қалған әдістер көмекші, алайда маңызды рөл атқарады. Акустикалық, тығыздық және сейсмикалық тіркеуден басқа геологиялық барлау ұңғымаларын қамту 96% құрады.
Ұңғымаларда геофизикалық зерттеулерді Гайд-компаниясы жүргізді. Жалпы кешендi шеген операциялар геологиялық құжаттама мен инженерлік-геологиялық, тау-кен-техникалық және гидрогеологиялық жағдайларына қосымша деректердің сапасын және сенімділігін арттыру жүзеге асырылады; табиғи радиоактивтілік тау жыныстары мен рудаларын деңгейі, және радиоактивтілік деңгейлері арқылы жер қалыптастыру оқшаулау немесе бөлу, жоғары радиоактивтілік-дейін 60-70мкрсағ бөлінген
Акустикалық және дәлірек литология кесулер сылынуы, бөлу сазды құралымдары, көкжиектері және ангидрит үшін ұңғымаларды жүзеге асырылатын гамма тығыздығы журналдары. Сонымен бірге, сейсмикалық деректерді интерпретациялау кезінде акустикалық сипаттамалар пайдаланылды.
Каверометрия (профилометрия) әлсіз, бұзылған және эрозияланған жыныстарды анықтайды.Термометрия болашақ кеніштердің температуралық режимін зерттеу үшін өткізілді.Геологиялық деректерді үйлестіретін болады барлау ұңғымаларын (руда аралықтары, т.б., сондай-ақ еніп геологиялық шекарасы) оқпандарды нақты ұстанымын анықтау үшін, бағытталған сауалнама жүргізу жүзеге асырылды. Бағытталған сауалнама жазу 10 м арқылы түпкілікті нәтижелерін жеткізу, іс жүзінде үздіксіз жасалған.
3.4 Сынамалау
Сынамалау жұмыстарының мақсаты қорғасын мен бариттың физико-механикалық қасиеттерін, ұңғымадағы пайдалы және зиянды қоспаларының құрамын, кенді дене тереңдігі мен жатыс элементтерін анықтау мақсатында жүргізіледі. Пайдалы қазбаның заттық құрамы мен технологиялық құрылымы түбегейлі оқылуы қажет, алғашқы мәліметтерді алуды қамтамасыздандырады, жобаланған технологиялық схемаларды өңдеуге керекті кенді дене құрамындағы компоненттерді алу өндірістік мәнге ие. Сынамалау тау қазындылардың қабырғаларынан жүргізіледі. Жыныстарды сынамалау келесідей мақсаттарды шешеді:
- қорғасын мен барит кенді дененің өзгергіштік сипаты математика-статистикалық әдіс арқылы анықталады;
- қысқартылған лабораториялық жиынтық зерттеулер үшін алынатын сынамалардың санын анықтау;
- барлық лабораториялық зерттеулер үшін алынатын сынамалар санын анықтау.
Минералогиялық, химиялық, технологиялық, техникалық зерттеулерге сынама алу жұмыстары жүргізіледі. Сыйдырушы жыныстардан минералдық құрамын анықтау үшін алынатын сынамаларәрбір геологиялық ерекшеліктер байқалатын жерлерден ГКЗ инструкциясы бойынша кенді дене бойынша әрбір 5 м. сайын алынады. Химиялық сынамалау үшін әрбір 1,5 м. сайын алынады. Техникалық сынамалауға минералогиялық сынамалаудан алынған сынамалар қолданылады. Технологиялық сынамалауға әрбір бесінші атызды сынамалар алынады.
Сынамалау деп - пайдалы қазбалардың сапасын анықтау мақсатымен жүргізілетін жұмыстарды айтамыз. Кенорынды сынамалау шикізаттың өндірістікпен қабылданған сұраныстарға сай сапасын анықтау мақсатында жүреді.
Міндеті мен қойылған тапсырмаларға байланысты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қaрaғaнды тexникaлық yнивeрcитeтi
Қoрғayғa жiбeрiлгeн
ГПКҚOБ кaфeдрacының мeңгeрyшici
___________ Исатаева Ф.М
ДИПЛOМДЫҚ ЖOБA
Тaқырыбы: Қарағанды облысындағы Үшқатын-ІІІ барит-қорғасын кен орнын барлау жоспары
мaмaндығы 5B070600 - Гeoлoгия жәнe пaйдaлы қaзбa кeнoрындaрын бaрлay
Oрындaғaн: Уаисова А.А.
Жетекшісі: Каскатаева Қ.Б.
Қaрaғaнды 2021
Қaрaғaнды тexникaлық yнивeрcитeтi
Фaкyльтeт_______________________ Кaфeдрa_________________________
Мaмaндық___________________________ _________________________
(шифр, aтayы)
Бeкiтeмiн
Кaф.мeңгeрyшici
____________ 20_____ г.
тaпcырмa
Cтyдeнттiң диплoмдық жұмыcы бoйыншa
___________________________________ _
(тeгi, aты, жөнi)
Жұмыc тaқырыбы ___________________________________ ________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
Yнивeрcитeттiң бұйрық нoмeрымeн бeкiтiлгeн ____ ________ 20____г. № _____
Cтyдeнттiң жұмыcты бiтiргeн күнi _________________
Жұмыcтa қoлдaнылғaн бacтaпқы мaтeрaлдaр ________________________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
Түciнiктeмeлiк жaзбa мaзмұны
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
Грaфикaлық мaтeриaлдaр тiзiмi_____________________________ ____
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
Жұмыc бoйыншa кoнcyльтaнттaр
Бөлiм
Кoнcyльтaнттaр
Қoлы, күнi
Тaпcырмa бeрiлдi
Тaпcырмa қaбылдaнды
Тaпcырмa бeрiлгeн күн ___________________________________ ______
Жeтeкшi ___________________________________ _________________
(жeтeкшi қoлы)
Тaпcырмaны қaбылдaдым ___________________________________ ___
(cтyдeнт қoлы)
күнтiзбeлiк жocпaр
№
Диплoмдық жұмыc тaқырыптaры
Жұмыc тaқырыптaрының oрындaлy мeрзiмi
Ecкeртy
1
2
3
4
5
6
7
8
Cтyдeнт-диплoмшы ___________________________________ ____________
Жұмыc жeтeкшici___________________________________ ______________
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1 Геологиялық бөлім
1.1 Ауданның географиялық - экономикалық орналасуы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...10
1.2 Кенорынның геологиялық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1.3 Кенорынның геофизикалық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
1.4 Кенорынның гидрогеологиялық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
2 Кен орын ауданның геологиялық құрылымы
2.1 Стратиграфия ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
2.2Тектоника ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2.3 Кенді дененің жатыс жағдайы және морфологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2.4 Кеннің заттық құрамы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
2.5 Пайдалы қазбалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 7
2.6 Кен орын генезисі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 8
3 Барлаудың түрлі кезеңінде жобаланатын геологиялық барлау жұмыстарының мақсаттық орны, әдістемесі және көлемі
3.1 Топография - геодезиялық жұмыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
3.2 Бұрғылау жұмыстары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
3.3 Ұңғымаларда геофизикалық зерттеулер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..2 3
3.4 Сынамалау ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
3.4.1 Химиялық зерттеулерге ұңғымалардан сынама ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...25
3.4.2 Минералды-петрографиялық зерттеулерге сынама алу ... ... ... ... ... ... ... ...2 5
3.4.3 Кендердің және жыныстардың физикалық-механикалық қасиеттерін анықтау үшін сынама алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
3.4.4 Технологиялық зерттеулерге сынама алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28
3.4.5 Сынаманы өңдеу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
4 Болжамды қорларды есептеу
4.1 Қорларды есептеу әдісін таңдау үшін бастапқы мәліметтер ... ... ... ... ... ... . .31
4.2 Кондициялар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
4.3 Қорларды есептеуге арналған кондиция ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
4.4 Қорларды блоктау принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
4.5 Қорларды есептеу нәтижелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
5 Еңбек қорғау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
5.1 Үшқатын кенішінің қауіпті және зиянды факторларын талдау ... ... ... ... ... .39
5.2 Үшқатын-ІІІ ашық кенішіндегі қауіпті және зиянды факторларды азайту шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...42
5.3 Жаппай атудан кейін ашық кенішті желдетуді есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ..44
5.4 Өрт қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...47
6 Өнеркәсіптік экология ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..58
7 Экономикалық бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .64
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .65
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...66
Кіріспе
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Тәуелсіз республикалармыздың экономикасын көтеру үшін табиғат байлығын, әсіресе түсті металлургия саласын, тиімді игеру басты бағыттың бірі.
Түсті металлургияның ішінде ТМД елдерінде өндірілетін қорғасын, мырыш өнімінің жартысынан артығын беріп келген. Қазақстанның орны ерекше.
Мемлекет экономикасының негізін ауыр өнеркәсіп құраса, оның негізін түсті металлургия құрайды. Сондықтан түсті металға, әсіресе, қорғасын, мырышқа және олардың қоспаларына сұраныс әрдайым артып отырады. Сол себепті түсті металл кен орындарын тиімді игеру, қазып алған концентраттарды технологиялық тұрғыдан қорытуға ыңғайлы, экономикалық тұрғыдан тиімді өнім алатын металлургия зауыттарына жеткізу өнеркәсіптің түсті металлургия саласында ең бір өзекті мәселе.
Өскемен қорғасын-мырыш және Шымкент қорғасын зауыттары шикізатқа тапшы болып отырған шақта, табиғи орналасу жағынан темір жолға жақын шоғырланып келетін, қоры мол, сапасы жоғары Орталық Қазақстанның қорғасын - мырыш кен көздері ғалымдар мен өнеркәсіп мамандарының назарын аударып отыр.
Диплом жұмысы Жайрем ТКБК АҚ-да дипломалды тәжірибе барысындағы материалдарының негізінде жасалған.
Қазіргі уақытта қорғасын мен бариттің негізгі тұтынушысы (90-95%) металлургия болып табылады, онда ол болатты қышқылдау мақсатында (ондағы еріген темірдің шала тотығынан босату) және сулфитсіздендіру (күкірт құрамын азайту) үшін болатты дайындау және әртүрлі қорытпаларды: қорғасын мен барит құрамды қоланы, жездерді және коррозияға қарсы қасиетке ие түсті металдармен басқа қорытпаларды балқыту кезінде болаттың арнайы сорттарын өндіру үшін қосымша ретінде қолданылады. Қорғасын мен бариттің болатпен қосындылары (1-2%) оның механикалық қасиеттерін - шыңдалуын, қаттылығын, тозуға беріктілігін арттырады. Қорғасын мен бариттің болат беріктілігін арттыру және көміртекпен белгілі қатынастарында оның тұтқырлығын төмендетпеу қасиеті соққы жүктеме жағдайларында тозуға жұмыс істейтін бөлшектерді дайындау үшін қолданылатын болаттың беріктілігі жоғары, құрылымдық маркілерін алуға мүмкіндік береді.
Бір немесе бірнеше металдармен (Ag, Zn, Cu, Pb, Sr, Al, Ni және басқалар) темір емес негіздегі қорытпалардағы қорғасын мен баритті пайдалану механикалық, коррозиялық және басқа қасиеттерінің түрлілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Олар электротехника, кеме және ұшақ құрылысы сияқты салаларда, химиялық, тағамдық өнеркәсіп жабдықтары ретінде кеңінен қолданылады.
Аз мөлшерлі қорғасын мен барит дюралюминий қорытпаларын өндіруде қолданылады. Қорғасын мен бариттің таза диоксиді құрғақ батареялардың (қоректендіру элементтерінің) электролиттің негізгі құрам бөлігі болып табылады. Қорғасын мен барит әйнектің жасыл түсін жою, қара әйнектерді және жылтыратпаны дайындау үшін әйнек өндірісінде, пиротехникада қолданылады. Калий перманганаты медицинада қолданылады, қорғасын мен бариттің карбонатты қосылыстары қорғасынның уытты тетраэтил орнына бензинге детонацияға қарсы қосылыс ретінде қолданылады.
Жер қыртысындағы қорғасын мен бариттің орташа құрамы 0,1%, әртүрлі тау-кен жыныстарында шамамен 0,06-дан 0,2 % ауытқиды. Оксид, гидроксид, карбонат және силикат ретінде ұсынылған маргенцтің 150 астам минералдары белгілі, бірақ олардың ішіндегі кейбіреулері ғана өнеркәсіптік мәнге ие (1 Қосымша, 02-кесте).
Қазақстан қорғасын мен баритті кендердің қорлары бойынша Оңтүстік Африка Республикасынан (бұдан әрі - ОАР) және Украинадан соң әлемде үшінші орын алады. Қорғасын мен баритті кендердің негізгі қорлары Орталық Қазақстандағы Атасу кен ауданында шоғырланған және оксидті құрамымен, салыстырмалы жеңіл байытылуымен, төмен фосфорлығымен және төмен күкірттілігімен сипатталады.
Қорғасын мен баритті кендердің өндірілуін және өңделуін көптеген кәсіпорындар жүзеге асырады, оның ішінде ең ірісі Жайрем кен-байыту комбинаты (бұдан әрі - ЖКБК) болып табылады.Алынған өнім, негізінен, Ақсу ферроқорытпалар зауытына, Қарағанды металлургия комбинатына, сонымен қатар Орал және Сібір металлургия зауыттарына жіберіледі. Қорғасын мен бариттің минералды-шикізат базасының жағдайы негізінен біріншілей кендердің қазылымын арттыру мүмкіндігін алдын ала анықтайды. Қорғасын мен баритті кендерді өндіру және тұтыну әлемде соңғы он жылда салыстырмалы тұрақты, Қазақстанда қорғасын мен баритті кендерді қазу тұрақты өсу үстінде.
Қорғасын мен барит тығыздығы 7,21-7,44 гсм3, Мооса шкаласы бойынша қаттылығы 5-6, балқу температурасы 12440С химиялық таза күйінде - күміс-ақшыл, ауыр, қатты металл. Қасиеттерінің бірқатары темір қасиетіне ұқсас, бірақ қаттылығымен және жоғары емес температурада сынғыштығымен ерекшеленеді. Ол жоғары сапалы болаттарды өндіруде сирек металдардың орнын басуға мүмкіндік беретін негізгі қоспалы элементтерінің бірі болып табылады. Қорғасын мен барит магнитті емес, бірақ оның оттегімен қосылысы әлсіз магнитті қасиетке ие.
алтын, мыс сияқты металдарды қазып алып, өңдеп, қару-жарақ құрал-сайман және әшекейлеу өнерінде пайдаланған. Қазіргі уақытта ғалымдардың зерттеулері бойынша аталған өлкеде қазба байлықтардың белгілі бір заңдылықпен, бір тектес кен орындарының белгілі бір кенді белдеулерде жататынын дәлелдеді.
Минерал қорлары негізінен солтүстік - шығыс және оңтүстік-батыс бағыттағы белдеу болып орналасқан.
Алтай полиметалл кен орындарының бір ерекшелігі құрамының көп компоненті болуында. Негізгі қорғасын, мырыш, мыстан басқа мұнда алтын, күміс, кадмий, мышьяк, темір, күкірт, ванадий, палий, селен, теллур, свинам, титан, молибден т.б. Кейбір әлі зерттелмеген сирек кездесетін элементтер бар.
Полиметалл кен көздерінің қалыптасуы туралы пікір екіге бөлінеді. Ғалымдардың бір тобы девон дәуірінде эффузивті вулканның әсерінен жер бетіне төгілген, сұйық магма тектоникалық өзгерістер болған жарықшақтарды толтырып пайда болғанын дәлелдейді. Енді басты кен орындарының географиясына тоқталсақ Зырян қорғасын кені орнында бұдан екі жүз жыл бұрын қазу жұмыстары пайда болған. Бұл кеніш бес учаскеден тұрады және мұнда қорғасын мен мырыш қоры мысқа қарағанда әлдеқайда басым. Кен негізінен вулканды тау жыныстарының девон дәуірінде қалыптасқан қатпарлармен бірге орналасқан және меридианальды бағытта созылған.
Бұрғылау арқылы ұңғының тереңдігі 800-900 м дейін жетсе де кен көзі әлі де шектелмегендігі байқалған.
Кейінгі зерттеушілер басқа линза қабаттары да бар екенін тапты. Кен қабаттары негізінен қалың, бірқалыпты мыс, қорғасын, мырыш минералдарынан тұрады. Бұлардан басқа да минералдың түрлері кездесіп көп компонентті болып келеді. Кен орны ашық әдіспен және жабық әдіспен қазылады да, Зырян байыту фабрикасында өңделеді. Одан алынған қорғасын және мырыш концентраттары Өскемен қорғасын - барит комбинатына балқытуға жіберіледі.
Қазақстан бойынша орташа мыс кендерінде мыстың құрамы -1%, Ертісте -2,3%, Белоусовта -1,8%, Греховта - 1,07%, болып келеді.
1 Геологиялық бөлім
1.1 Ауданның географиялық - экономикалық орналасуы
Үшкатын - III кен орны Қарағанды облысының Жаңа-Арқа ауданында орналасқан.
Кен денесі және 20 км радиусындағы аудан жазық рельефпен сипатталады (салыстырмалы көтерілімі 3 м-ге дейін), абсолюттік белгілер 375...425 м арасында ауытқып отырады.
Кен орнынан солтүстікке қарай 13 км жерден шығыстан батысқа ағатын биіктік белгілері 360...370 м болатын жалғыз Сарысу өзенімен көрсетілген. Жазғы кезде өзен кеуіп кетеді. Көктем кезінде ұзақ емес (5...10 күн) ағын сулары тереңдігі 1,5 м аспайтын жаздың ортасында кеуіп кететін және тұздалатын науасыз қазаншұңқырларға ағатын уақытша ағын сулар (аты жоқ жылғалар мен жырмалар) жанданады.
Климат күрт континентальді. Кен орнына ең жақын орналасқан Қызылжар метеостанциясының ұзақ мерзімді бақылауы бойынша, жылдық жауын-шашын мөлшері 183 мм, 83...348 мм аралығында ауытқып отырады. Максимальді температура - шілде айында (+410С), минимальді - қаңтарда , орташа жылдық +3,90С.Ауаның нольден төмен температурасы 20...25 қазаннан 20...30 мамырға дейін болады, тұрақты қарлы қабат - желтоқсанның екінші декадасынан мамырдың соңына дейін, максимумы (25 см) ақпанда болады.Орташа көпжылдық жердің үсуі 2,0...2,5 м. Орташа жылдық абсолюттік дымқылдық 6,2 мб, 2,2-ден (қаңтар) 10,9 мб-ға дейін (шілде) ауытқып отырады.Дымқылдықтың орташа тапшылығы айлар бойынша 0,4 мб-дан (желтоқсан...ақпан) 13,6 мб (шілде), орташа жылдық тапшылық 78,7 мм құрайды. Жылдың күнгей күндер саны 290...300. Кен орнының ауданы асейсмикалық болып табылады[1].
Халықтың тығыздығы 0,6 адамм2 аспайды, ол кеніш үшін жергілікті жұмыс күшінің тапшылығын анықтайды. Жақын орналасқан қалалар мен кенттермен (Қаражал, Қарағанды, Жезқазған, Жайрем, Атасу) кен орны асфальттелген шосселі жолдармен байланысқан. Солтүстігінде 1 км жерден өтетін бір жолды темір жолы 13 км-ден Қарағанды-Жезқазған темір жол магистраліне шығады.
Қарағанды қаласы солтүстік-шығыс жағында 300 км жерде, Жезқазған - батысқа қарай 200 км жерде орналасқан. Қазақстандағы жалғыз қорғасын мен барит концентраттарын өндіретін Ақсу ферроқорытпа зауытынан кен орны оңтүстік-шығысқа қарай 650 км жерде орналасқан. Темір кендері мен концентраттарының тұтынушысы Теміртау қаласындағы Қарағанды металлургия зауыты кен орнынан солтүстік-шығысқа қарай 340 км жерде орналасқан.
Қазақстанның энергетикалық жүйесімен кен орнын ЛЭП-35 байланыстырады. Тұщы ішетін су Тұзкөл сутартқының насосты станциясынан өткізілген.
Үшқатын-ІІІ кен орынының төңірегінде -ұрылыс тасының (диабаздыпорфириттер), жол төсеміне арналған щебеньнің (риолит-порфирлер), әктастың (кальцит құрамы 80-98%), ақ және ақшыл сұр түсті мәрмәрдің шығыстары бар. Құм мен гравийді Жайрем КБК-нің құрылыс ұйымдары кен орыннан Б-СБ қарай 13 км жердегі Сарысу өзенінің жайылмалыаллювииненқазып отырады. Кең дамыған эолды құмдар кірпіш қалау кезінде құрылыс ерітінділерін дайындауда пайдаланылуы мүмкін. Оңтүстік-батысқа қарай 20 км жерде 250 маркалі жоғары беріктікті кірпіш дайындауға жарамды саздақ кен орны барланған. Неогеннің арал свитасының монтмориллонитті саздары бұрғылау ерітінділерін дайындауда пайдаланылады.
Үшқатын карьерінің аршу әктастары құрылыс щебень ретінде жарамды. Әктастар МЕСТ 8267-82 Құрылыс жұмыстары үшін табиғи тастар әктасы, МЕСТ 22132-76 Ірі кесекті тас, МЕСТ 7392-78 Темір-жолдың балласт қабаты үшін табиғи тас щебені, МЕСТ 10268-80 Ауыр бетон сәйкес келеді және сонымен қатар ауыр бетонға арналған щебень ретінде және авто- темір-жол құрылысында пайдаланылуы мүмкін[1].
1.2 Кенорынның геологиялық сипаттамасы
Үшқатын-ІІІ кешенді кен орнының темір-марганец және барит-қорғасынды кенделу көп емес жалпыланған, бірақ бір структураның шегінде орналасқан және төменгі қысқаша геологиялық сипаттама оның екі бөлігіне де тепе-тең қатысты.
Кен орны шектелген (1,8x2 км) аудандағы қатпарлардың бағытының кенет ауысуымен сипатталады. Оның солтүстік бөлігінде қатпарлардың жазылысы меридиональді, ал оңтүстік бөлігінде - субендікті. Осы екі бағыттың комбинациясы пландағы кен орнының кенбақылаушы синклинді құрылысының күрделі суретін анықтайды, ол үшінші ретті екі тоғысқан қатпарлардан тұрады: субмеридиональді жазылыстың Шығыс синклинінен және субендікті жазылыстың Перстнев синклинінен. Бұл қатпарлардың остік бөліктері қатпарлар қанаттарында жоғарғы фамен аралық ярусының кенжанас қызыл түсті пачканың құрамы бойынша күрделі кешенмен төселетін төменгі туреннің кенсіз әктастармен құралған. Кешеннің құрамына темір және қорғасын мен баритті кен тақталары бар түйінді-қабатты қызыл түсті әктастар, барит-қорғасынды кенделген жіңішке детритті және рифогенді әктастар, әктасты седиментті конгломерат-брекчиялар, вулканомикті құмтастар мен алевролиттер кіреді. Барит-қорғасынды кендердің ең төменгі сілемдері жоғарғы фаменнің стратиграфиялық жағынан көбірек төмен орналасқан сұр түсті пачкаға ұштастырылған.
Жоғарғы және төменгі фаменнің жыныстары, бір жағдайда, аудан үшін қарапайым карбонатты, кремний-карбонатты және сазды-кремний-карбонатты түзілімдермен, басқа жағдайларда (Шығыс синклиннің шығыс қанаты және Перстнев синклинінің солтүстік қанаты) - қызыл-қошқыл вулканомикті алевролиттер мен дайринская свитаның құмтастарымен көрсетілген.
Қатпарлықтың меридиональді созылымның субендікке ауысу облысына кешеуілді фаменнің кенжанас сұр түсті және қызыл түсті пачкалардың айтарлықтай бөлігін кесетін вулканогенді қызыл магмалы жыныстың кесуші денесі ұштастырылған. Кен орынның солтүстік бөлігінде фельзит-порфирлер кенді түзілімдерде жаңартаулы жамылғы құрайды.
Фаменнің кенжанас қызыл түсті пачкасының тілмесінде миндаль тасты диабазды порфириттердің екі созылған үйлесімді тақтатектес денелер көрсетілген. Бұнымен кенді алабтағы магматизмнің көрінуі таусылады.
Кайнозой түзілімдері қуаты 5...50 м болып, барлық жерде дамыған.
1.3 Кенорынның геофизикалық сипаттамасы
Барлық барлау ұңғымаларынакаротаж жұмыстарын кешені өткізілетін болады, оның ішінде: гамма-каротаж (ГК) және инклинометрия (КМВ). Гамма-каротажтабиғи гамма-белсенділік зерттеуге негізделген, тау жыныстарының қарқынды инергия байланысты олардағы радиоактивтік элементтердің, негізінен уран, торий және калий құрамын анықтайды.
Тау жыныстарының айтарлықтай диференциациясы, олардың радиоактивті қасиеттерін пайдалануға мүмкіндік береді.ГКәдісіұңғымаларда әр-түрлі бөлінімдер қималары үшінолардың табиғи радиоактивтілік, сонымен қатар мүмкін уран көрінісін анықтауға мүмкіндік береді.
Инклинометрия (КМВ)ұңғымалардың азимутальды қисаюы және зениттік бұрыштары ұңғыма қадам 20 м, кейіннен координаталарын анықтау мақсатында әрбір ұңғымаға жүргізілетін болады. Қателік өлшеу бұрыштары: зениттік +- 30 минут, азимуты +- 5° ауытқыған кезде зенитті бұрышының 5-50° 10° ауытқуы кезінде зениттік бұрыштары 2-5° шегінде[2].
1.4 Кенорынның гидрогеологиялық сипаттамасы
Үшқатын-III кен орны Орталық-Қазақстандық ұсақсопочниктің оңтүстігінде Жайылмалық мульданың солтүстік жағдауында орналасқан-гидрогеологиялық жағдайы бойынша кен орның ауданы жеткіліксіз ылғалды зонаның (Орталық Қазақстандық жарықшақтық сулар бассейіні) және өте аз ылғалды зонамен (Бетпақ-дала шөлейті) ауысатын жолағында орналасқан. Аудан жерастылық және жерүстілік суларының кедейлігімен ерекшеленеді. Бұл физико-географиялық жағдайлар күрделі геологиялық және тектоникалық құрылысымен бірге жерасты суларының қалыптастыратын егецификалық жағдайларға негіз болады,олар шоғырланудың,жинақталудың, суалмасуы мен циркуляциясының, соған сәйкес олардың химиялық құрамының, минерализациясы мен сулылығының көп түрлілігімен сипатталады. Бұл факторлардың барлығы беттік зонада фамен-туркейлік карбонатты жыныстар мен неогенді жиналымдарды желдетуқойнауында тәуір қуатты сазды, суға төзімді жыныстар болғанда,күрделі гидрогеологиялық жағдайға негіз болады.
Кен орны Шығыс және Перстневск синклиналдардың ядросының қосылған шегінде орналасқан олар төменгі турненің вулканогенді - шөгінді жыныстармен қосылған және оңтүстіктен солтүстікке 1930м, батыстан шығысқа қарай 1900м қашықтыққа созылып жатқан жоғарғы фаменнің қызыл түсті пачкасының шөгінді жыныстары құрылған. Бұл жиналымдар гидрогеологиялық зерттеулер жүргізілген 193 төтелдің 177 ашылады. Осы жағдайларды ескеріп, кен орнының гидрогеологиялық жағдайлары қарастырылған территория оңтүстіктен солтүстікке 2370м және батыстан шығысқа 1950м қашықтыққа созылып жатыр[2].
Кен орны шегінде келесі гидрогеологиялық бөлімшелер ерекшеленеді (жоғарыдан төменге қарай):
- тұрақты өткізгіш немесе локальді-сулы төрттік эолды деңгейжиек;
- суға төзімді палногенді горизонт;
- фундаменттің тастақ жыныстарын желдетудің мезозойлы қойнауындағы жарықшақтықтың әлсіз сулы зонасы;
- палеозойлық жыныстар карстілігі мен жарықшақтығының әлсіз сулы зонасы;
Құрғату мәселесі жағынан қарағанда алғашқы үш гидрогеологиялық бөлімшелер екінші дәрежелі болып табылады.
Тұрақты өткізгішті немесе локпльді сулы төрттік эолды горизонт кен орнының барлық орындарында дамыған. Өткізгішті болып негізінен ұсақ тозаңды құмдар саналады. Кенорнының көпшілік бөлігінде құмдар суға төзімді полногендік саздармен созылып жатыр. Құмдардың қуаты 1м мен 12м аралығында өзгеріп тұрады, орта есеппен 5м құрайды.
2 Кен орын ауданның геологиялық құрылымы
2.1 Стратиграфия
Топ - палеозой. Жоғарғы бөлім. Фран аралық ярусы.
D3dr горизонтында ақшыл көк, қызыл, қошқыл-қызыл және жасыл полимикті құмтастар мен алевролиттер, сирек гравелиттер, седиментті брекчиялар, кварц-калишпатты порфирлер көрсетілген. Қуаты 200 м-ден жоғары.
Девон жүйесі. Жоғарғы бөлім. Фамен ярусы.
D3fm1а горизонтында сұр, анық емес қабатты әктастар, күңгірт сұр брахиоподты ұлутастар және седиментті әктасты брекчиялар, күңгірт сұр сазды-карбонатты ұсталмаған қабатты жыныстар, төменде созылған карбонатты конкрециялар кездеседі. Қуаты 110-290 м.
D3fm1b горизонтында сілемді сазды-кремнийлі әктасты жыныстар және көмірлі сазды-кремнийлі-кальцитті ритмиттер, туфтердің сирек аралық қабатшалары көрсетілген. Қуаты 40-55 м.
D3fm1b+cгоризонтында органогенді-детритті әктастардың, көмір және пиритті ритмиттерінің біркелкісіз бірқалыпты қабатталуы, туфтердің және серицитті туфопелиттердің сирек аралық қабатшалары көрсетілген. Қуаты 50-70 м.
D3fm1c2горизонтында кальцит және пириттердің шашыраңқы қоспаларынан тұратын қара көмірлі жыныстарынан тұрады. Қуаты 39 м.
D3fm1c4горизонтында темір-қорғасын мен барит кеніне өнімді горизонт,жұқа қабатты және түйін қабатты құрылымнан тұратын сұр жыныстармен ұсынылған. Қуаты 55 м.
D3fm1c5горизонтында мол кальцитті конкрециялы сұр органогенді-детритті әктастар мен күңгірт сұр сазды-кремнийлі әктасты жыныстардың біркелкісіз бірқалыпты қабатталуы, киритті және көмір ритмиттерінің сирек аралық қабатшалары көрсетілген. Қуаты 30-85 м.
D3fm2aгоризонтында сұр түсті органогенді-детритті әктастар, зоналы-кремнийлі-кальцитті конфециялары бар түйінді кремнийлі әктастар.Қуаты 54 м.
D3fm2b горизонтында сұр органогенді-детритті әктастар, қызыл түсті түйінді әктастар, седиментті әктасты брекчиялар, темір-қорғасын мен баритті кендер, жасыл және қызыл қошқыл алевролиттер көрсетілген. Қуаты 90 м.
Тас көмір жүйесі. Төменгі бөлім. Турне ярусы.
C1t1a1горизонтында біркелкі емес, ритмдік сұр және ақшыл-сұр кермнийлі әктастардан құрылған.ритмнің төмеңгі бөлігі органикалық-детритті әктастармен, жоғарғысы - түйінді-қабатшалы кремнийлі әктастармен ұсынылған. Қуаты 120 м.
C1t1a2горизонтында органогенді-детритті әктастар мен күңгірт-сұр сазды кремнийлі әктасты жыныстардың бірқабатты біркелкісіз қалыптасуы көрсетілген. Қуаты 100 м-ден жоғары.
2.2 Тектоника
Құрылымдық жағынан аудан герцин жән каледон тектогенезінде пайда болған орналасқан. Өзіндік дислокация сипаты бар аудан түзілімдері үш этажға біріктіріледі:
- Ертегерциндікөзіне төменгі таскөмірлік шөгінділерді біріктіреді.
- Көнегерциндік жоғарғы таскөмір түзілімдері және интрузивті түзілімдерді біріктіреді.
- Каледондықжаралу жағынан әртекті девон түзілімдерінен тұрады. Оған блокты тектоника тән. Жарылымдар ориентирі солтүстік-шығыс, сирек оңтүстік-батыс бағытта.
Оңтүстік қанаты созылыңқы, құлау бұрыштары 25-30о, ал солтүстік - жарлы болып келген, құлау бұрыштары 40-90о, төңкерілген жатысқа дейін. Синклиналдың осьтік беті еңістелген және 60-700 солтүстік бағытта құлайды. Шығысқа қарай қанаттарының құлауы орташаға дейін өзгереді және симметриялы құрылымға ие болады. Синклиналдің осі 260-2700 та оңтүстік батыс бөлікке қарай бағытталған [3].
Бұзылымдардың ішкі жақ бетінен үш антиклиналді және синклиналді қатпарлар түзілген. Қатпардың осі батыс бөлікке қарай ұзынша созылуымен сипатталады.
Ол солтүстікке және солтүстік-батыс астында бұрыштары 65-85°. Бұзылым аймағы жақсы сақталған болатын созылу бойынша құлдырайды. Ол бар тегіс қабырғалары, әдетте, ашық және толтырылған өте тұтқыр тектоникалық балшық қара-сұр түсті және шағын санымен алынады. Қуаты аймақтың шағын - 1-3 м. оқта-текте аймағы ауысады жабық тығыз байланыста болады.Бұзылым бойында , әсіресе оның аспалы бүйірінде , қарқынды жіктасталу жыныстарының жолақ ені алғашқы жүздеген метр бойымен көрінеді, сондай-ақ ұсақтау жыныстарының жекелеген учаскелерінде ені бірнеше ондаған метр. Барлық бұл сипаты бұзылымды отырып, тік жылжуларды, оған шамамен жүз метр. Аспалы блок бұзылымында көтерілді қатысты тан аса бала 100-150 м бойындағы жекелеген учаскелерде негізгі жарықтар бұзылым байқалады. Бұл ретте бұзылым аймағының жалпы қуаты 12-20 м жетеді. Ол бірнеше жарылулар пайда болуы сазды қабатының және қатты ұсақталған жыныстармен , олардың арасындағы. - Оңтүстік Темірлік бұзылымы орайластырылып ең ірі учаскелері қарқынды гидротермалды өзгерген жыныстар (кварцталу, бариттелу), сондай-ақ ең көп саны желілі және атқылама жыныстармен сипатталады.
Шығыс сынықты бұзылым - солтүстік-шығыс бағыт және құлдырауы бұрышы 80-85° дейін тік. Ығысу жақсы көрінеді, ол арқылы шығыс қаптал кен Туюк және болатын жарылым созылу бойынша 1,5-2 км. Осы бұзылым бойынша болатын созылу және толтырылған тектоникалық саздақтармен сарғыш және жасыл-сұр түсті, құрамының бірыңғай болмауы көп сынықтарын, шой және шағын блоктар араласушы тау жыныстарының, сондай-ақ сынықтары қорғасын мен мыс кендерімен толтырылған . Ысырылмалардың сипаты ығысу бойынша белгіленеді, салыстыру литологиялық қималарының және жүйесін ажырататын бұзылымдар Шығыс қанатында орналасқан. Бұл ретте, ығысуы солтүстік қанаты қатысты оңтүстік қанаты бойынша анықталады. Шамамен 180 м төмен тігінен және 90 м-шығысқа қарай көлденең бойымен бұзылған. Көрсетілген мөлшері ауыстыру бірнеше рет өзгеріс болуы мүмкін әр түрлі бағыттары нәтижесі ретінде қарастырған жөн.
Кен орын Перстнев антиклин белінен солтүстікке қарай орналасқан қабатталған структураларда орын алған. Жалпы олар алдымен оңтүстікке 30...400 бұрышпен бататын, содан кейін Перстнев беліне күрт көтерілетін топсалы ірі (ені 1,5 км аса) күрделі салынған синклинді меридиональді созылымды қатпар құрайды. Структураның күрделілігі - оның орта бөлігінде структураны екі қарапайым синклинді қатпарға - Батыс және Шығыс - бөлетін сатылы антиклинді иілудің (Орталық антиклиннің) барлығында. Солтүстік жағынан барлық үш қатпар центриклинді тұйықталады, бұл жағдайда осы бағытта оларды қосатын фаменнің карбонатты қатқабаты дайринская свитаның терригенді фацияларымен фациалды орын ауысады.
Батыс синклин оның кенсіз бөлігінде онша үлкен емес тереңдігімен сипатталады және көп жағдайда, төменгі фамен аралық ярусының жыныстарымен құрылған. Тек оның ядросында ғана жоғарғы фамен түзілімдері жатады. Синклиннің батыс қанаты күрт құлама 60-800), шығысы - еңіс болып келген (40-600).
Осындай ассиметриялы сипатқа Орталық антиклин ие болған.Оның батыс қанаты еңіс болып келген (40-600), алшығысы - күрт құлама, тікке жақын. Антиклиндің ядросы қосымша азамплитудалы қатпарлықпен күрделенген.
Шығыс синклин айтарлықтай тереңдікпен ерекшеленеді (900 м дейін және одан көп),екі қанаты да салыстырмалы тар (500м-ден көп емес) және тік. Қатпардың профилісаңылау түрлі[3].
Оңтүстікте Батыс, Шығыссинклиндер және Орталық антиклин оларға қатысты бойлы орналасқан Перстнев синклиналіне тіреледі.Оның созылымы батыс және шығыс жағынан субендікті, орталық бөлігінде - батыс-шығыс. Қатпардың ұзақтылығы 2 км шамасында. Оның батыс құлпы Батыс синклиннің жағына бағытталған. Қатпардың шығыс соңы топсасы 50...700 бұрышпен көтеріліп центриклинді тұйықталады. Оңтүстіктен Перстнев синклині Үшқатын-ІІІ кен орнының табиғи оңтүстік струкрур-геологиялық шекарасы болып табылатын Перстнев антиклинімен түйіседі.
Перстнев синклинінің профилі Шығыс синклиніндей саңылау тектес, тек қана қатпардың остік жазықтығы 60...700 бұрышпен оңтүстікке құлауымен ерекшеленеді. Осыған байланысты Перстнев синклинінің оңтүстік қанаты оның барлық созылымы бойынша төңкерілген болып саналады. Қатпардың максимальді тереңдігі - 1000...1300 м, орташа ені - 300...350 м.
Жоғарыда айтылған ірі қатпарлардан басқа кен орнында одан да жоғары ретті азамплитудалы қатпарлық орын алған. Ұсақамплитудалы және орта-амплитудалы тектоника барлау кезінде өзінің негізгі массасы бойынша тастап кетілген. Тілмедерде, пландарда және карталарда тек 40...50 м және одан жоғары амплитудалы жарылымдар сеніммен белгіленген.
2.3 Кенді дененің жатыс жағдайы және морфологиясы
Қорғасын мен барит кенді денесі бар аймақ линза тәріздес шоғыр,қалыңдығы сақталмаған 30 м-ден 45 м дейін өзгереді. Үшқатын кен орны күрделі құрылымдық кішігірім қабат линза және қабатты кен орындармен ұсынылған, 4 топқа сәйкес келеді. Мұндай кен орынды барлау үшін ұсынылған тығыздығы С2 80-100 м. Кенді дене созылымы оңтүстік батыстан, солтүстік шығысқа бағыт бойынша 340 м құрайды. Тереңдігі 100-150м көрсеткішке шығады, кенделену 150-175 м. тереңдікке дейін байқалады. Кенді дененің құлау бұрышы оңтүстік шығыс бағытта 600 бұзылым бойында орналасқан ысырылмалар сипаттағы жыныстар С1t1 жасымен сипатталады. Бұзылым күрделі құлау бұрышпен 80-85° байланысты.Сонымен қорғасын мен барит кендерін, бұзылым осы толтырылған сазды кремнийлі әктас, сұр детритті қызыл түсті түйінді әктастар. Қорғасын мен барит кен денесі тереңде жатып қалады арасында әктастарды, аргиллиттер, алевролиттер, туффиттердің кремнийлі-темірлі, қорғасын мен баритті кен қабатшалар кездеседі. Кенді дененін үстінгі бөлігі батыстан солтүстік-шығысқа қарайбұзылымымен шектелген. Байланыс сыйымды жыныстары тау жыныстарымен толқын тәріздес пішінде көрінеді. Тереңдікте кенді дене қалыңдығы азаяды, содан кейін толық сүйірленеді. Сыйдырушы жыныстар фация бойымен қалыптасқан.
2.4 Кеннің заттық құрамы
Келтірілген кен денелерінің ішкі құрылысы, көбінесе, айнымалы қуатты (2.-ден 3см-ден 1-ден 1,5м-ге дейін) қорғасын мен барит-кенді, теміркенді-яшмалы және әктасты аралық қабатшалардың кезекпен кездесуімен сипатталады. Кендердің сапасы кенді аралық қабатшалардың қоюлығы мен қуаттылығымен анықталады. Аралық қабатшалардың контактілері көп жағдайда күрт түзусызықты. Тұтас агрегатпен емес, қызыл түсті түйінді-қабатты әктастар массасындағы қою кенді созылымдармен келтірілген кенді аралық қабатшалар тәуелді дамиды. Бөлінген тақта қиысуларында қорғасын мен барит құрамы салыстырмалы үлкен емес шектерде ауытқып отырады, орташа мәні 24 % болғанда 10-нан 40 %. Қорғасын мен барит кендерінің тақталарында кенді діңгектер жоқ. Кенсіз әктасты аралық қабатшалардың кен денелерінің құрамындағы жалпы саны орташа алғанда барлық қуаттың 30 % құрайды. Барлық қуаттың 4...5 %-ын теміркенді және яшмалы аралық қабатшалар құрайды. Кен денелер қуатының қалған 60-тен 65%-ы қорғасын мен барит кендерінің аралық қабатшаларына тиеді (браунит, гаусманит, якобсит)[4].
Кен жанындағы тақталардың жанас жыныстарының бүйірлі өзгеруі не мүлде көрінбеген, не өте осал байқалған. Олар байқалған жерде өзгерудің мағынасы контакт жанында жіңішке детритті кенаралық әктастардың сұр органикалық пигментінің ыдырауында және сұр түстін ақ немесе ақшыл-қызғылт түске ауысуында жатыр.
2.5 Пайдалы қазбалар
Қорғасын мен барит кендері минералдық құрамы бойынша оксид, карбонат және аралас кен бөлінеді. Шикі кен уатылғаннан кейін құм-саз бөлшектерінен арылту үшін жуады, содан кейін байытылмаған шикізат құрамындағы қорғасын мен бариттің 17%-дан, ал жуылған кенде 25%-дан кем болмаса, кондициялыққа жатады. Егер жуылғаннан кейін кен құрамындағы металл 22%-ға жетсе, карбонат кендегі қорғасын мен бариттің минимал мөлшерім 13% болса жеткілікті дамиды.
Қарапайым кендерде тотығу және лантанит аймағында пиролизит және псиломелан болып табылатын минералды минералданған минералданған өріктер табылған. Қаныққан минералды субсоникалық мағынасы бар; Басқа минералдық пайдалы қазбалар минералогиялық маңызы жоқ және минералогиялық қызығушылыққа ие.
Пиролусит - тотыққан қорғасын мен барит кендерінің негізгі минералы. Рудалардағы саны ауқымды және пиролусит кендерінде сирек және сіңірілуден кеңінен өзгереді. Оның ламельді ромбикалық түрі бар. Кейінгі кальцитпен бірге пайда болады.
Псиломелан - көбінесе тотығу аймағында дамыған, онда таралуы бойынша ол пиролуситтен әлдеқайда төмен. Сұр және көгілдір-сұр түстердің тығыз ағып кетуін қалыптастырады.
Манганезит бастапқы қорғасын мен барит кендерінің негізгі минералы болып табылады. Ол қара, қоңыр-қоңыр, жарты металлик мөлдір, керемет бөліну, орташа қаттылыққа ие. Астықтың пішіні қысқа және ұзын-призматикалық, аз пішінді, орторомбикалы және ламельдер болып табылады, оның мәні 0,01-ден 0,005 мм-ге дейін.
Гематит аз дамыған. Оның негізгі бөлігі ферровинді жыныстардың аралық қабаттарында шоғырланған.
Лимонит өте сирек кездеседі. Лимонит, псиломеланмен бірге, пиролусит дәндерін аралықпен толтырады.
Үшқатын-ІІІ кен орнының темірқорғасын мен баритті кендері бай минералогиялық қасиетпен сипатталады. Кен орынның өндірістік құндылығын анықтайтын негізгі минералдар қатарында оларда өзіндік азтаралған минералдардың үлкен тобы табылған, сонымен қатар Қазақстанда лағаш кездескендер де бар.
2.6 Кен орын генезисі
Үшқатын- ІІІ кешенінің өрісі, Aтасу типіндегі барлық басқа кен орындары сияқты, үш сатылы бөлінуі мүмкін ұзақ мерзімді руда генезисі процесінің өнімі болып табылады:
-шөгу(гидротермалды-шөгінді);
-гидротермальды-метасоматикалық;
- гидротермалды.
Топтарынан қорғасын мен барит кендерін қоршау terrigenous- карбонатының қалыптастыру байланысты бірінші кезеңде (седиментациялық, ұшырағанда басталатын метаморфизм) бастап, гидротермиялық шешімдер қаралады. Кенді материал көзі бетіне күрделі тектоникалық бірлік литосфера просачиваться және темір, қорғасын мен барит, қорғасын, барий және кремний келеді. Темір және қорғасын мен барит оксиді және карбонатты кендердің құрылған саз-карбонатты шөгінділер және диагенетических процестер қабатын кейіннен осы шешімдерді, перколяции сұйықтар жерсіндірілген жақын жерлерде нәтижесінде.
Екінші кезеңде гидротермиялық сұйықтықтардың ағымы феннацианның және турнестік шөгінділердің ішінара литифтелген қалыңдығы арқылы сүзеді, олардың арасында реакциямен өзара әрекеттеседі, ол барит-қорғасынның таратылған, вена және ұялар руының қалыптасуына әкеледі.
Кен орынға негізінен интенсивті гидротермалды метасоматоз, калийшпатталған, хлоритизацияланған, карбонатталу процестеріне ұшыраған. Осы процестер негізінен экплозивті брекчиялардың қабатталған денелерінде кездеседі. Негізінен брекчиялардың түзілуі интенсивті гидротермалды процеспен байланысты болып келеді. Соның нәтижесінде көп түрде сынықты материалдар әр түрлі бір біріне тәуелсіз құрамды жаралған. Брекчиялардың күрделі құрамы кварцпен және адулярмен бірге араласып цементеледі. Осылайша кенді брекчиялар адуляр-кварцты немесе корбонат-адуляр-кварцты құрамға біртіндеп ауысады. Эксплозивті брекчиялы зонаның жалпы минералдану ұзындығы 150-250 метр қалыңдықта, 6 км-ден 10 км-ге дейін өзгереді[4].
3 Барлаудың түрлі кезеңінде жобаланатын геологиялық барлау жұмыстарының мақсаттық орны, әдістемесі және көлемі
3.1 Топография - геодезиялық жұмыстар
Топографиялық геодезиялық жұмыстардын мағнасы жергілікті жердін планын құрастыру және оған барлық барлау тау қазындылар, профилдер және кенді дененің жер бетіне шыққан жерлері орналастырып байланады (бекітіледі). Жұмыстар аяқталғанан кейін оны қарастырып қабылдаулар жасалуы керек.
Топо - геодезиялық жұмыстар мақсаты келесілер:
-профилдермен магистралдарды құру;
-профилдермен магистралдарды бекіту;
-тау қазындылармен ұңғымаларды бекіту және координаталарын анықтау;
-топографиялық картаны құру 1:2000 масштабында.
Топо-геодезиялық жұмыстар 100% тексерілуі керек
Топографиялық картаға төмендегі мәліметтерді енгізу жоспарланған:
-канава - 5;
-бұрғылау ұңғымалары - 25.
Жоғарыда айтылған жұмыстарды сұраныс шарт бойынша жалдалмалы геодезиялық отряд орындайды. Қолданылатын Тахеометр Nikon DTM-322 3. Тахеометр Жапониялық шығарылым болып табылады. Ол DTM-322 тахеометрінің жетілдірілген түрі болып келеді. Компьютеріне орнатылған бағдарламаның арқасында геодезиялық есептерді автоматты түрде шешеді:[5]
Кесте 3.1
Nikon DTM-322 3тахеометрінің сипаттамасы
Көру құбырының үлкейтілуі
33x
Өлшеудегі қателік
3"
Шағылыстырусыз қате өлшеу арақашықтығы
Жоқ
Шағылыстыруға дейінгі қате өлшеу қашықтығы
3 мм + 2 ppm
Шағылыстырусыз алыс өлшеу
Жоқ
1 призмаға дейінгі алыс өлшеу
2300 м
Тоқ көзі
Аккумуляторлармен батарейкалар АА
Жұмыстын жүргізілу
15 сағат
Кесте 3.1 жалғасы
Қосылған сақтау көлемі
10000
Басқару панелі
Біржақты, әріптер-сандар (21 баспа)
Компенсатордың жұмыс істеу диапазоны
Біросьті +-3′
Дисплей типі
Графикалық (128х64)
Жұмыс істеу температуралық диапазоны
-20°С - +50°С
Шан-ылғалданқорғағыш классы
IP55
3.2 Бұрғылау жұмыстары
Бұрғылау жұмыстары. Негізгі түрі геологиялық барлау жұмыстарын учаскесінде Перстневский болып табылады.Осы ауданда колонкалы бұрғылау тәсілі жүргізілген. 1962-1976 жылдары 2345 п.м және 1820 п.м аумағында бұрғыланған. Бүкіл кезең 1996-1998жж; 2000-2001жж іздестіру-барлау жұмыстары нәтижесінде өтілген ұңғымалар көлемі 6163,9 п. м. және 108 п.м 6757 п. м. Бұрғылау жұмыстары ЗИФ 650М қондырғысымен жүзеге асырылды; Көлемді емес бұрғылау жұмыстары ҰҚК-4 және СКБ-5 станоктары арқылы бұрғыланған. Агрегатта КГК-100 гидростатикалық қондырғысы қолданылған. 2000-2001 жылдары тереңдігін 414-168,1 п. м. есептелінді. Ұңғымалар тік және көлбеу жазықтықта бұрғыланды. Бұрғылау диаметрі 132,112 мм. одан кейін 93.76,59 мм. Бұрғылау алмазды коронкалармен жүргізілген. Барлық ұңғымалар бойынша кенді дене аймағы шегінде қос колонкалы снарядтармен қамтамасыз етілген.Қорғасын мен барит кендері барлығы 210 ұңғыма, оның ішінде 70 ұңғыма іздеу-бағалау сатысында жүргізілген[6].
Керн шығымы туралы жалпы өңделген ақпарат келесі 3.2 - кестеде көрсетілген.
Кесте 3.2
2018-2020 жылдағы бұрғылау жұмысы бойынша, қорды есептеуге қатысатын рудалық қиылысқан керннің шығуы
Руданың түрлері
саны
Керннің шығуы (%)
60-69
70-79
80-89
90-100
Баланстық рудалар
Кесте 3.2 жалғасы
Руданың түрлері
саны
Керннің шығуы (%)
60-69
70-79
80-89
90-100
-Қорғасын мен баритті
салыстырмалы %
74
100
2
3
-
4
5
68
92
- темір-қорғасын мен барит
20
-
-
3
17
салыстырмалы %
100
-
-
15
87
-темір
салыстырмалы %
19
100
-
-
2
10
17
90
Барлық қиысқаны
113
2
-
9
102
1996-2001 жылдағы кезең бойынша
- Қорғасын мен баритті
салыстырмалы %
94
100
2
2
3
3
14
15
75
80
- темір-қорғасын мен барит
салыстырмалы %
53
100
-
-
4
8
13
24
36
68
- темір
салыстырмалы %
20
100
-
-
-
-
2
10
18
90
Барлық қиысқаны
167
2
7
29
129
- Қорғасын мен баритті
салыстырмалы %
98
100
-
-
4
4
94
96
- темір-қорғасын мен барит
салыстырмалы %
32
100
-
-
5
16
27
84
- темір
салыстырмалы %
4
100
-
-
1
25
3
75
Барлық қиысқаны
134
-
-
10
124
1996-2001 жылдағы кезең бойынша
239
-
-
18
221
Барлық қиысқаны
406
2
7
47
350
3.3 Ұңғымаларда геофизикалық зерттеулер
Ең алғаш геофизикалық әдіс нейтрондық-активациялық және каротаж әдістері жүргізілген. Қорғасын мен барит кендерінде руданы ҰАК әдістемесінде баяндалған. Әдістемелік ұсынымдар О.В.Шишакина 1991 ж. жасалған. Зерттеу көлемі - 17 ұңғыма (30% бұрғыланған алдын-ала барлау сатысында жүргізілген) деп санауға болады. Жұмыстарды жүргізу нәтижесінде келесідей міндеттер шешілді: қорғасын мен барит - 1) бөлу қабырғаларында ұңғымалар мен орналасқан жерін анықтау 2) анықтау, әзірлеу, қарау 3) бағалау ішкі құрылысының өнеркәсіптік шоғырларын және ядерлыфизикалық әдісті қолдану мүмкіндігі және нәтижелері арқылы сұрыптау, тасымалдау жүргізілген[6].
Жүргізілген жұмыстар нәтижесінде нейтрондық-активациялық каротаж орындалды.Аспап ретінде СПНАК-50 қоңдырғысы қолданылған. Кабель ретінде кPl-2 аспабымен өлшенген. Нейтрондар нәтижесі спектрометр жинағы үлгілі гамма - сәулелендіргіштер (ОСги), желісі бойынша 0,662 мэВ энергетикалық шкаласын көрсетті. Операциялардың реті ҰАК бойынша өлшеу нәтижелері енгізілді. Есептер мазмұны қорғасын мен барит орындалуы бойынша теңестіру үшін ұзындығы 30-40 астам шекарасының өзгеруіне қарастырылып орындалған. Интерпретация ауытқулардың ҰАК негіздемесіне сәйкес. Баланстан тыс қорлар нәтижесі келесі көрсеткіштермен анықталған (кемінде 5% Mn), 1,3% қорғасын мен барит. Шегі анықталған қорғасын мен барит 2% Салыстыру арқылы құрамдастардың пайдалы компонент 12 аралықтарда. Кездейсоқ қателік құрамында 10% қорғасын мен барит кендері, 2% қорғасын мен барит[7].
Сынамалар құрамында 2% қорғасын мен барит. Орташа шығын 91%; Тереңдігі кен шоғырлары айқындалған, сынамалау кезінде каротаж орта есеппен расталады. Алшақтық байланыстар 4 м, орташа тереңдігі кенді денелердің 45% 90% кен қиылыстарды деректері бойынша мағлұмат жасалған. Нейтронды-гамма каротаж (НГК), гамма сәуленің (ГС), термометр (ТМ), акустикалық және сейсмикалық: ұңғыма саласындағы барлау кезінде геофизикалық зерттеулер жиынтығы өндірді. Сонымен бірге, литологиялық диссекцияның негізгі әдістері - нейтронды-гамма каротаж және каверометрия; Қалған әдістер көмекші, алайда маңызды рөл атқарады. Акустикалық, тығыздық және сейсмикалық тіркеуден басқа геологиялық барлау ұңғымаларын қамту 96% құрады.
Ұңғымаларда геофизикалық зерттеулерді Гайд-компаниясы жүргізді. Жалпы кешендi шеген операциялар геологиялық құжаттама мен инженерлік-геологиялық, тау-кен-техникалық және гидрогеологиялық жағдайларына қосымша деректердің сапасын және сенімділігін арттыру жүзеге асырылады; табиғи радиоактивтілік тау жыныстары мен рудаларын деңгейі, және радиоактивтілік деңгейлері арқылы жер қалыптастыру оқшаулау немесе бөлу, жоғары радиоактивтілік-дейін 60-70мкрсағ бөлінген
Акустикалық және дәлірек литология кесулер сылынуы, бөлу сазды құралымдары, көкжиектері және ангидрит үшін ұңғымаларды жүзеге асырылатын гамма тығыздығы журналдары. Сонымен бірге, сейсмикалық деректерді интерпретациялау кезінде акустикалық сипаттамалар пайдаланылды.
Каверометрия (профилометрия) әлсіз, бұзылған және эрозияланған жыныстарды анықтайды.Термометрия болашақ кеніштердің температуралық режимін зерттеу үшін өткізілді.Геологиялық деректерді үйлестіретін болады барлау ұңғымаларын (руда аралықтары, т.б., сондай-ақ еніп геологиялық шекарасы) оқпандарды нақты ұстанымын анықтау үшін, бағытталған сауалнама жүргізу жүзеге асырылды. Бағытталған сауалнама жазу 10 м арқылы түпкілікті нәтижелерін жеткізу, іс жүзінде үздіксіз жасалған.
3.4 Сынамалау
Сынамалау жұмыстарының мақсаты қорғасын мен бариттың физико-механикалық қасиеттерін, ұңғымадағы пайдалы және зиянды қоспаларының құрамын, кенді дене тереңдігі мен жатыс элементтерін анықтау мақсатында жүргізіледі. Пайдалы қазбаның заттық құрамы мен технологиялық құрылымы түбегейлі оқылуы қажет, алғашқы мәліметтерді алуды қамтамасыздандырады, жобаланған технологиялық схемаларды өңдеуге керекті кенді дене құрамындағы компоненттерді алу өндірістік мәнге ие. Сынамалау тау қазындылардың қабырғаларынан жүргізіледі. Жыныстарды сынамалау келесідей мақсаттарды шешеді:
- қорғасын мен барит кенді дененің өзгергіштік сипаты математика-статистикалық әдіс арқылы анықталады;
- қысқартылған лабораториялық жиынтық зерттеулер үшін алынатын сынамалардың санын анықтау;
- барлық лабораториялық зерттеулер үшін алынатын сынамалар санын анықтау.
Минералогиялық, химиялық, технологиялық, техникалық зерттеулерге сынама алу жұмыстары жүргізіледі. Сыйдырушы жыныстардан минералдық құрамын анықтау үшін алынатын сынамаларәрбір геологиялық ерекшеліктер байқалатын жерлерден ГКЗ инструкциясы бойынша кенді дене бойынша әрбір 5 м. сайын алынады. Химиялық сынамалау үшін әрбір 1,5 м. сайын алынады. Техникалық сынамалауға минералогиялық сынамалаудан алынған сынамалар қолданылады. Технологиялық сынамалауға әрбір бесінші атызды сынамалар алынады.
Сынамалау деп - пайдалы қазбалардың сапасын анықтау мақсатымен жүргізілетін жұмыстарды айтамыз. Кенорынды сынамалау шикізаттың өндірістікпен қабылданған сұраныстарға сай сапасын анықтау мақсатында жүреді.
Міндеті мен қойылған тапсырмаларға байланысты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz