Өндіруші бұқалардың тұқымдық құрамын анықтау

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 41 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылық министрлігі
С.Сейфуллин атындағы Қазақ Агротехникалық Университеті

Отандық және шетелдік селекцияның тұқымдық бұқаларының шәуетінің салыстырмалы сипаттамасы

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

5В070100-Биотехнология мамандығы бойынша

Нұр-Сұлтан, 2021
Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылық министрлігі
С.Сейфуллин атындағы Қазақ Агротехникалық Университеті
Қорғауға жіберілді
Микробиология және биотехнология
кафедрасының меңгерушісі
_________________ Бегенова А.Б

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Отандық және шетелдік селекцияның тұқымдық бұқаларының шәуетінің салыстырмалы сипаттамасы тақырыбы

5В070100-Биотехнология мамандығы бойынша

Орындаған: Бахытжанов Есен Сембайұлы

Ғылыми жетекші: Кульмагамбетов Талгат Ибрагимович
Ауылшаруашылық ғылымдарының кондидаты
Микробиология және биотехнология кафедрасының доценті

Нұр-Сұлтан, 2021
Мазмұны:

АНЫҚТАМАЛАР
4
БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
5
Кіріспе
6
1 НЕГІЗГІ БӨЛІМ

1.1 Әдебиетке шолу
8
1.2 Алынған шәуеттің сапасы мен сақталуына әртүрлі факторлардың әсері
11
1.3 Шәуеттің сандық және сапалық сипаттамасы
16
1.4 Шәуетті криоконсервациялау
19
2 ӨЗІНДІК ЗЕРТТЕУ

2.1 Зерттеу материалдары мен әдістері
22
3 ӨЗІНДІК ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ

3.1 Отандық және шетелдік селекцияның өндіруші бұқалардың сипаттамасы
26
3.1.1 Отандық және шетелдік селекцияның өндіруші бұқалардың шәуетінің салыстырмалы сапасы
31
3.1.2 Отандық және шетелдік селекцияның өндіруші бұқалардың шәуетінің жарамдылығы
34
4.ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ
36
4.1.ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ
39
ҚОРЫТЫНДЫ
42
Қолданылған әдебиет тізімі
43

АНЫҚТАМАЛАР
Эуякулят- бұл ердің жыныс жолдарының құрамына кіретін бірнеше бездердің секрециясынан тұратын шәует сұйықтығы.
Доза- дәрінің бір ішерлік мөлшері.
Спермия- аналық тұқым жасушасымен қосылып, жануарлар мен өсімдіктердің жыныстық көбеюіне қатысатын шәует жасушасы.
Криоконсервация- тірі биологиялық объектілерді ерітуден кейін олардың биологиялық функцияларын қалпына келтіру мүмкіндігімен төмен температурада сақтау.
Қоректік орта- микроорганизмдерді лабораториялық және өнеркәсіптік жағдайларда өсіруге арналған белгілі бір заттектердің сұйық немесе қатты қоспасы.
Синтетикалық қоректік ортала- белгілі бір химиялық қоспалардан тұратын орталарды атайды.
Селекция- (латын тілінен аударғанда selection- сұрыптау немесе іріктеу) - жаңа сұрыптар мен будандарды шығарумен айналысатын ғылым.

ҚЫСҚАРТУЛАР МЕН БЕЛГІЛЕР

Кг-килограмм
Г-грамм
Л-литр
Мл-Миллилтир
%-пайыз
Млрд-миллиард
Млн-миллион
°C-температура
Т.б.-Тағы басқа

КІРІСПЕ
Ежелден мал өсіріп, өнімін кәдесіне жарата білген халқымыз оның тұқымын да асылдандыра білген. Әйтпесе, қазақ даласының қатал табиғатына бейімделген, бағып-қаққанға қолайлы қылшық жүнді құйрықты қара қойымыз бен қуса жетіп, қашса құтылатын қыл құйрықты жылқыларымыз, көшкенде жүгін артатын атан түйелеріміз қайдан келіпті. Ал аузын аққа жарытқан сиыр малының да жөні бір бөлек. Қазақ баласы төрт түлік мал өсіре отырып оның өнімдерін түгел өңдеп, қажетіне жарата білгені де жеке әңгіменің өзегі. Алайда уақыт өтіп, заман өзгеріп, басқа құндылықтар алға шыққан уақытта мал өсіруге де қойылар талап артып, өнімдеріне деген қажеттілік еселей өсе түсіп отыр. Бүкіл әлем мойындап, соның заңымен өмір сүріп жатқан нарықтық экономика кезінде кешегі қажеттілігіміз бүгінге өлшем болудан қалды. Енді алдыңғы саннан бұрын сапа шығып, аз күш жұмсап, көп әрі сапалы өнім ала білсек қана көшке ілесе алатынымыз анық болып отыр. Осы орайда мал тұқымын асылдандырудың алар орны тағы да еселей түседі. Ол үшін алдымен әлемдік тәжірибелерге ден қойып, төрткүл дүниенің әр бұрышындағы ең етті, сүтті, табиғатымызға төзімді, тез бейімделе алатын, бағып-қағуға қолайлы мал тұқымдарын әкеліп, өсіре білуіміз керек. Мәселен, Ақмола облысында болған көрмеде канадалық сиырдың етті Ангус тұқымының екі айлық бұзауының салмағы 122 кг болатынын белгілі болды. Міне, нағыз етті мал дегеніміз осы.
Елімізде қазіргі таңда бұқаларды асылдандыру саласы қарқынды дамып келеді. Оған себеп көптеген мал шаруашылығындағы асылдандыру ісі жөніндегі орталықтардың көбеюі. Оларға Ақмола обылысндағы Асыл-түлік Акционерлік қоғамы, Алматы облысының "Асыл" асыл тұқымды орталығы" ЖШС-і, Қазақстанның солтүстік-шығыс өңіріндегі Қазақстан-Герман эмбриотрансплантология ғылыми орталығы және т.б.
Бұқаны жасанды ұрықтандыру-жануардың ұрығын сиырдың жыныс жолдарына жасанды әдіспен енгізу, онда бұқаның ұрығы алдын-ала алынады. Асыл тұқымды бұқалардан көптеген ұрпақтар алу үшін мал шаруашылығында қолданылады. Табиғи жұптасудан артықшылығы-сперматозоидты (мұздатылған түрде) алыс қашықтыққа тасымалдау мүмкіндігі және алыстағы фермаларда сиырларын ұрықтандыру, шәуетті тиімді пайдалану (Эякулятты бірнеше бөлікке бөлу). Тұқымдық бұқалардың шәует сапасы сиырларды жасанды ұрықтандыру арқылы табынның одан әрі көбеюі үшін ескерілуі керек маңызды көрсеткіш. Сүтті және сүтті-етті тұқымды сиырлар табынының көбею көрсеткіштері тұқым сапасына байланысты болып келеді.
ХХ ғасырдың биологиялық ғылымының көрнекті жетістігі біздің елде дамыған прогрессивті өсіру әдісі болды. Жануарлар-жасанды ұрықтандыру. Бұл әдісті ашудың басымдылығы профессор И. Ивановқа тиесілі. Жасанды ұрықтандырудың басты артықшылығы - бұл жануарлардың табиғи жұптасуына қарағанда бір асыл тұқымды өндірушіден мың есе көп алуға мүмкіндік береді. Нәтижесінде тұқымдық бұқаның табын мен тұқымды жетілдірудегі рөлі артады, өйткені ол; популяцияда өзінің тұқым қуалайтын ерекшеліктерін едәуір кеңейтеді. Жасанды ұрықтандыру генетикалық жақсартудың, сүтті малдың және оның өнімділігін арттырудың маңызды құралына айналды, бұл селекциялық жұмысты жаңа деңгейге көтеруге және кең ауқымды селекцияны ұйымдастыруға көшуге мүмкіндік берді. Сперматозоидты мұздату әдісімен бірге аймақтар, елдер және континенттер арасында генофонд алмасуды қамтамасыз етеді. Жасанды ұрықтандыру аурудың таралуына жол бермейді. Осылайша, жасанды ұрықтандыруды кеңінен енгізу тұқымдық бұқаларды таңдау және бағалау мен мал шаруашылығы практикасына мұқият қарау керек.
Кең зоотехникалық тәжірибеде жұмысты бағалау бұқа негізделген есепке алу кешенді белгілері бойынша: шығу тегі, дамуы, экстерьері және конституциясы, сондай-ақ өзінің сапалы қасиеттерінің ұрпағында қалыптасуы. Мұндай жүйе ұзақ уақыт қабылданды және өзін толық ақтады. Бірақ бұқаларды қолдан ұрықтандыру үшін қолданатындығына байланысты; қолданыстағы кешенді бағалауды олардың құнарлылығы мен спермоөнім көрсеткіштерімен толықтыру керек.
Репродуктивті қабілет-бұл табынның көбею жүйесіндегі іс-шаралардың экономикалық тиімділігін анықтайтын маңызды сипаттамалардың бірі.
Шығу тегі, сыртқы түрі және конституциясы бойынша "ең жақсы бұқа" ол жеткілікті жыныстық белсенділікке ие болса және сапалы тұқым бере алатын болса ғана рулық құндылықты білдіреді. Жақсартылған бұқаларды қарқынды пайдалануды анықтайтын шарттардың бірі-спермопродукцияның сандық және сапалық көрсеткіштері. Сондықтан асыл тұқымды бұқаның сипаттамасында оның репродуктивті қабілеті, жыныстық белсенділігі мен тұқым сапасы өте маңызды. Бұл өндірушілерді таңдауда маңызды орындардың бірін алуы керек.
Әлемдік тәжірибеге жыныстық тұқымның енгізілуіне байланысты шәует сапасын бағалау тақырыбы әсіресе өзекті. Шәуетті жынысы бойынша бөлу өте агрессивті процедура, сондықтан ол үшін жоғары сандық және сапалық көрсеткіштері бар шәуетті қолдану қажет.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: Отандық және шетелдік селекцияның тұқымдық бұқаларының шәуетінің салыстырмалы сипаттамасы
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
1.Өндіруші бұқалардың тұқымдық құрамын анықтау.
2.Қазақстанда туған бұқалардың шәуетінің сапасы шетелдерде туған бұқалардың шәуетінің сапасын зерттеу.

1.НЕГІЗГІ БӨЛІМ

0.1 Әдебиетке шолу

Қолдан ұрықтандыру жөніндегі қызмет (нарық) саласындағы негізгі бәсекелестер: Германиядан, Голландиядан, АҚШ-тан және Канададан импорттық өнімді (ұрықты) сатумен айналысатын сауда делдалдары болып табылады. Біз өндіретін өнім сапасы ұқсас, бірақ бағасы бойынша ол ауыл шаруашылығы өндірушілеріне қолжетімді. Нарықтық емес сипаттағы осы факторлардың барлығы отандық өнімнің бәсекеге қабілеттілігі мен ілгерілеуіне қатты әсер етеді. Сондай-ақ Орталық геномдық және индекстік бағалаудан өткен шетелдік селекцияның (АҚШ, Канада, Германия, Ресей) өнімділігі жоғары тұқымдық бұқаларының ұрығын өткізеді. Генофондты жақсарту жөніндегі жұмысты жетілдіруге бағытталған өзара тиімді ынтымақтастықты дамыту шеңберінде Франция, Германия, АҚШ, Словакия, Венгрия, Канада, ҚХР, Ресей Федерациясы, Литва және Латвия тайпалық кәсіпорындарымен тікелей байланыс орнатылды. Мал мамандары қазір асыл тұқымды мал өсірудің әлемдік, оның ішінде ет өндіру бойынша АҚШ, Канада, Аргентина мен Бразилия елдеріндегі тәжірибелерді терең зерттей келіп, оның аса қарапайым әрі жеңіл жол екеніне көзі жетіпті. Канадада бір бұқа - жарты отар мал дегенге келетін мақал бар екен. Яғни, олар 30 бас малға бір бұқадан ұстайды.[1] Және оларды екі жылда айырбастап отырады. Ал асыл тұқымды бұқа өсіретін арнайы шаруашылықтары бөлек. Сол арқылы оны басқа шаруашылықтарға таратып отырады. Жалпы, жоғарыда аталған алыс шетелдердегі тәжірибелерден үйренеріміз өте көп. Ал екінші жағынан алғанда ол ежелгі қазақтың тұқым сұрыптау әдісіне өте ұқсас деуге болады [1].
Алдымен тұқымдық бұқалардан шәуетті дайындау және алу жұмысы басталғанға дейін 3-4 сағат бұрын манеждер мен зертханалық-технологиялық корпустың басқа да үй-жайлары 3 сағат ішінде бактерицидті шамдармен сәулеленеді [2]. Шәуетті алу алдында манеждегі ауа тозаңды тұндыру үшін әлсіз желдетілетін құралдарды шашумен ылғалдандырылады. Шәуетті алған кезде бұқалардың белгілі бір кезектілігі сақталады, оларда шәуетті алу уақыты мен тәртібі бойынша шартты рефлекстер пайда болады. Бұқалардың ұрығын алу қарсаңында балалар сабыны немесе жасыл сабынды қолдана отырып, 18-20ºС температурада душ астында жуады. Жыныстық рефлексті қоздыру үшін бұқаларды бірінін артынан бірін айналдырып жүргізеді. Бұқалар шеңбер бойымен қозғалған кезде жыныс мүшесінің басқа бұқаның терісіне тиюіне жол беруге болмайды. Күшті эрекциясы басталғаннан және генитурарлы каналды бағынышты жыныс бездерінің секрецияларымен жуғаннан кейін ғана бұқаның ұрығын алу үшін манежге енгізіледі [3].
Тұқымдық бұқаны торлау үшін шәуетті алу кезінде механикалық станокты және жасанды бұқаны пайдаланады. Механикалық станокты пайдалану кезінде жастықты ауыстырмалы полиэтиленді қаптамамен жаяды және алжапқыш керек болмай қалады [1]. Орнату алдында эрекцияны күшейту үшін өндіруші машинаға немесе жалған бұқаға жеткізіліп, тордан 3-5 минут ұсталады. Отырғызу алдында техниканы бокстан шлюз арқылы температураны міндетті түрде бақылай отырып, дайындалған вагинаға өткізеді. Эякулятты алған кезде Шәует алу жөніндегі техник стерильді бір рет қолданылатын полиэтилен қолғаптарды пайдаланады. Жасанды аналық жыныс мүшесін 30-35°бұрышпен көлбеу ұстайды. Өндіруші көтерілгенде, жыныс мүшесі қынаптың тесікшесіне мұқият енгізіледі. Бұқа шәует шығарғаннан кеін, алдыңғы аяқтарға түсіп қынапты жыныс мүшесінен алып, сперматозоидты төмен қаратып бірден аударады [3]. Молния-2 құрылғысы алынған эякулятпен сперматозоидтардың термиялық дәнекерлеуі үшін қолданылады. Сперматозоидтардың термиялық тығыздалуы шәуетті септикалық жинауға мүмкіндік береді. Бірінші және екінші эякуляцияны қабылдау аралығында бұқа манеж алдындағы бөлмеде 10-15 минут жүреді, екінші және үшінші қабылдау арасында серуендеу ұзақтығы 20 минутқа дейін ұзартылады. Шәуетті алғаннан кейін лас жасанды қынапты арбадағы манежден жуу бөлмесіне тасымалдайды. Еден, манеж қабырғалары, резеңке төсеніштер, станоктар, үстелдер мұқият тазаланады және жуылады. Тазартудан кейін дезинфекция 1% каустикалық натрий ерітіндісімен немесе 0,5% хлорамин ерітіндісімен жүргізіледі [6].
Сперматозидтардың сапасы 1мл-де 800млн шамасында болады, олардың 80% жоғарысы тірі және белсенді болуы қажет. Іріктеліп алынған шәуетке натрий хлоридін қосып фотометрде концентрациясын анықтаймыз. Келесіде шәуеттісинтетикалық ортаға қосамыз. Синтетикалық орта ол- жұмыртқа сарыуызы мен дистильденген су және сұйытылған концентрат триладилдың қосындысы. Мысалы 3мл шәуетке 50мл-дей синтетикалық орта қосамыз. Осы қосылысты -4 С-та арнайы тоңазытқышқа 4 сағатқа салып қоямыз. Шәуетті орау (фасование) кезеңінде 1 пойетада 0,25мл шәует болуы қажет, бұл кезенде франциялық аппарат IMV қолданылады. Пайетада; Компания атауы, бұқа тұқымы, сериясы, бұқа аты, индивиуалдық нөмірі, қатырылған күні жазылады. Бір бұқадан 300-400 пайета шығады. Пайетаны -4С (-40С) ке дейін француздық DIGITAL қатыруға арналған құрылғыда 9 минутта біртіндеп қатырамыз. Қатырылған шәуетті сұйық азотқа -186С саламыз, шәует 30 күн карантинде болады. Сода соң әр бұқаның 1 пробасын алып анализатор микроскоппен тексереміз. Шәуеттегі сперматозоидтер 40% дан жоғарысы тірі және белсенді болуы қажет. Пайеталар шәуетбанкте сақталады және сатылымға жіберіледі. Тұқымның негізгі тұтынушылары ауылшаруашылық тауар өндірушілері және жеке қосалқы шаруашылықтар болып табылады [3]. Сату жүйесі қызмет көрсету аймақтарында жасанды ұрықтандыру пункттерінің болуын қарастырады. Әр түрлі қиындықтарға қарамастан, 2015 жылы қоғам тұқымның 518,1 мың дозасын сатты, бұл алдыңғы 2014 жылмен салыстырғанда 13%-ға көп, 2015 жылы сатылған тұқымның 470,6 мың дозасы шаруашылық жүргізуші субъектілерге сатылды, бұл 2014 жылмен салыстырғанда 23% - ға көп. Мәселен, сүтті мал шаруашылығы жөніндегі Республикалық палатада тіркелген 205 шаруашылықтан-145-ке жуық шаруашылық (70%) қоғамның өндіруші бұқаларының асыл тұқымды материалын тікелей немесе дистрибьюторлық орталықтар арқылы сатып алады. Тұқымға сұраныс маусымдық сипатқа ие, ең үлкен қажеттілік бірінші жартыжылдықта пайда болады және жыл соңына қарай біртіндеп төмендейді. Тұқымның бағасы оны өндіруге жұмсалатын нақты шығындардан және өндіруші бұқаның санаты үшін үстемеақылардан құралады. Санат уәкілетті орган құратын сараптама комиссиясы ұрпақтарының сапасы бойынша бағалау аяқталғаннан кейін беріледі. Көтерме сатып алушылар үшін жеңілдіктер жүйесі қарастырылған, бірақ шарт құнының 10% - ынан аспайды [7].
Өткен кезеңдердегі жұмыс тәжірибесі отандық және шетелдік асыл тұқымды тұқымдық бұқалардан өз ұрығын өндіру басқа елдерден шәуетті импорттауға қарағанда экономикалық тиімді және әлдеқайда арзан екенін көрсетті. Импорттық генетикалық материалға тәуелділік қойылған міндеттерге сәйкес келмейді. Бұл жағдай отандық селекциялық базаның бұзылуының және отандық ғылымдағы генетика саласындағы айтарлықтай жетістіктердің жоғалуының нәтижесі болып табылады."Асыл Түлік" АҚ мамандары асыл тұқымды малдардың республикалық палаталарының өкілдерімен тығыз өзара іс-қимыл жасайды және осы мақсаттарда меншікті асыл тұқымдық база негізінде құнды генетикалық әлеуетті пайдалану бойынша нақты жұмыс жүргізіледі. Белгілі қиындықтарға қарамастан, қазақтың ақбас тұқымының асыл тұқымдық құндылығын сақтап қалуға болады. Асыл тұқымдық жұмыс, Ауыл шаруашылығы жануарларын қолдан ұрықтандыру бойынша ғылыми-өндірістік әлеуетті сақтау және дамыту "Асыл Түлік" АҚ-ның асыл тұқымды малдардың республикалық палаталарымен ынтымақтастығының маңызды міндеттерінің бірі болып табылады.
Елімізде етті мал шаруашылығын дамытуда 6 тұқым аудандастырылған. Отандық тұқымдар басым болып табылады, онда ең көп үлес салмақты қазақтың ақбас тұқымы алады - 62% - дан астам [4].
"Асыл Түлік" мал шаруашылығындағы асыл тұқымды іс жөніндегі республикалық орталықтың бүгінгі күні қазақ ақбас тұқымының 20-дан астам тұқымдық бұқаларының ұрығы бар, олар ұрпақтарының сапасы мен өз өнімділігі бойынша бағаланған. "Асыл түлік" АҚ өндірілген тұқымдық бұқалардың ұрығы СТ-КZ стандарты бойынша сертификатталған және ұрықтандырушы қабілеті жоғары, аналық мал басын ұрықтандыру және ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілердің күтілетін төл алу тиімділігіне оң әсер етеді. Қазақтың Ақбас бұқасы тірі салмақтың жоғарылауымен және өсу қарқындылығымен, берік Конституциямен, құрғақ дала мен шөлейт аймақта жайылымға жақсы бейімделуімен сипатталады, қыста суыққа, жазда ыстыққа оңай төзеді. Олар жақсы жем алады және қыстың басында олар көп май жинайды. АО тұқымның гендік қорын осы тұқымның әр бұқасынан шамамен 100-120 мың дозада толтыруды жоспарлап отыр [5]. Тек Қазақстанның ғана емес, ТМД елдерінің асыл тұқымды шаруашылықтарының барлығында дерлік "Шағатай" комолого және "Аңқаты" ірілендірілген типтегі тұқым ішіндегі жануарлардың генетикалық әлеуеті сұранысқа ие.
Сонымен қатар, өз өңірлерінің ғылыми орталықтарымен бірлесіп ғылыми-зерттеу топтарын құратын Француз асыл тұқымды орталықтарының тәжірибесін пайдалану жоспарлануда, осылайша мал шаруашылығындағы генетикалық зерттеулер саласындағы озық шаруашылықтармен тығыз ынтымақтастық жүзеге асырылады [7].

1.2Алынған шәуеттің сапасы мен сақталуына әртүрлі факторлардың әсері.

Шәует сапасы асыл тұқымды өндірушілердің көбею қабілетінің негізгі көрсеткіші болып табылады. Спермопродукцияның сапалық көрсеткіштеріне өндіруші қанының морфологиялық және биохимиялық көрсеткіштері әсер етеді, сперматозоидтардың мөлшері, өндірушідегі тітіркендіргіш және ингибиторлық процестердің көріну күші, сондай-ақ өндірушінің жасы, жыл мезгілі, мұздату уақыты және дозаның көлемі. Шәуеттің жоғары сапасы көбінесе жануарларды тамақтандырудың тиімділігіне, ұстаудың ғылыми негізделген жағдайларына және ұтымды пайдалану режиміне байланысты. Биологиялық тұрғыдан толыққанды азықтандыру бір бұқаға терең мұздатылған шәует өнімдерінің шығуын едәуір арттырады, сондай - ақ технологиялық жарамсыздықты 20% төмендетеді [8]
Мұздату процесінде шәует өнімінің сапасына сұйық азот беті мен шәует арасындағы қашықтық үлкен мән береді [5]
Шәуетті бағалай отырып, түйіршіктегі немесе пайеттегі шәуеттің саны (концентрацияны анықтау), тірі шәуеттердің саны (белсенділікті анықтау), сперматозоидтардың тәжірибесі және оның басқа да қасиеттері туралы қорытынды жасауға болады. Әдеби дәлелдер сперматозоидты бағалау үшін практикада кеңінен қолданылатын белсенділік көрсеткіші әрдайым ұрықтандыру қабілетімен байланысты емес екенін көрсетеді. Сондықтан кейбір зерттеушілер шәуетті акросомалардың белсенділігі мен сақталуы бойынша мұздату-ерітуден кейін бағалайды, ал басқалары шәуеттің ерігеннен кейінгі әсерін және кейбір ферменттердің жасушаларынан шығуын тест ретінде пайдаланады. Фермент сперматозоидтарының жоғалуы акросомальды мембраналардың зақымдануынан әлдеқайда ертерек (ұрықтың сұйылту және мұздату алдында қартаю кезеңінде) болатындығы туралы деректер бар [2].
Шәует макроскопиялық және микроскопиялық түрде тексеріледі. Бұқаның шәуетімен жұмыс істеу кезінде МЕМСТ 20909.3-75; МЕМСТ 20909.4-75; МЕМСТ 20909.5-75; МЕМСТ 20909.6-75, МЕМСТ 26030-83 және т.б. ұстанады.
Микроскопиялық зерттеу ең алдымен сперматозоидтардың саны мен қозғалғыштығын анықтайды [1].
Қозғалғыштығы спермиев непостоянна және көптеген факторларға тәуелді. Бұл тұқымдық бұқалардың жасына және дамуына байланысты өзгереді және 5-8 жасқа дейін шыңына жетеді. Сонымен қатар, жыл мезгілдері сперматозоидтардың қозғалғыштығына және олардың тәжірибесіне әсер етеді. Ақбас бұқалардағы шәуеттердің қозғалғыштығы күзде және қыста ең жақсы болды. Алайда, көктемде (наурыз) сперматозоидтардың өміршеңдігі жоғары болды, өйткені бұл уақытта тұқымдық бұқаларда тестостерон концентрациясы жоғарылайды. Бұқаларда күзге қарағанда морфологиялық тұрғыдан қалыпты емес шәуеттер көп, бұл оның ұрықтандыру қабілетіне айтарлықтай әсер етуі мүмкін. Сонымен қатар, патологиялық шәуеттердің көктемгі ұрықта ең аз екенін айтады [5].
Қалыпты сперматозоидтардың арасында әрқашан патологиялық формалардың көп немесе аз саны болады. Көбінесе ауытқулар сперматозоидтардың құйрығында, бастың және мойынның түбінде анықталады. Жасы ұлғайған сайын, өндірушінің физиологиялық жетілу кезеңінде қалыптан тыс спермалардың саны азаяды. Сперматозоидтардың әртүрлі патологиялық формалары пайда болуы мүмкін: үлкен өлшемді немесе ергежейлі, екі-үш басы бар сперма, бірақ жалпы құйрығы, қысқартылған құйрығы, оның деформациясы немесе болмауы, цитоплазмалық тамшысы, тым үлкен немесе кішкентай басы және басқа формалары. Кейде басы жоқ, бірақ қозғалуға қабілетті спермиялар бар [6].
Сперматозоидтардың жағымсыз формаларының пайда болуының нақты себептері ретінде мыналар атап өтіледі: нашар дамыған ұрықтар; шәует пен қосымшаның зақымдануы (алып және ергежейлі спермиялар); коитус арасындағы ұзақ уақыт аралығы, бұл қосымшадағы спермалардың қартаюы мен ыдырауына әкеледі (жеке бастар, оқшауланған құйрықтар); үлкен жыныстық жүктеме немесе жеткіліксіз тамақтану салдарынан өндірушінің жыныстық сарқылуы (жатыр мойны, дене және құйрық аймағындағы цитоплазмалық тамшылары бар спермиялар - жетілмеген спермиялар), сондай-ақ Шәует алу және оны сыртқы ортада сақтау ережелерін бұзу. Тамшы басына неғұрлым жақын болса, спермий соғұрлым жас болады. Сперматозоидты криоконсервациялау патологиялық сперматозоидтардың санына да әсер етеді. Мұздату мен ерітуден кейін қалыпты емес шәуеттерінің үлесі 1-2% - ға артатыны анықталды [3].
Тәжірибеде және ғылымда сперматозоидтардың физиологиялық пайдалылығын анықтау үшін 38°C температурада сперматозоидтардың ұзақтығын бағалау, абсолютті өмір сүру, метилен Көкінің түссіздену жылдамдығы бойынша сперматозоидтардың тыныс алу қабілетін бағалау және сперматозоидтардың тұрақтылығын бағалау қолданылады - "сперматозоид"[2].
Жыл мезгілі сперматозоидтардың тыныс алу қарқындылығы мен тұрақтылығына әсер ететінін анықтады: көктемде спермиялар қарқынды дем алады, ал күзде олар жоғары қарсылыққа ие [5].
Шәуетті бағалау үшін сперматозоидтардың ұрықтандыру қабілетін анықтау өте маңызды. Шәуеттің ұрықтандыру қабілетін анықтау үшін жөндеу сиырларын қолданған дұрыс. Дені сау жануарларға ұрықтың дұрыс биологиялық сынағы оны бағалаудың ең сенімді критерийі болып табылады. Егер алғашқы ұрықтандырудың ұрықтануы кем дегенде 60-75% болса, шәует қалыпты болып саналады.
Барлық осы және басқа зерттеулер сперматозоидтардың сапасын дұрыс бағалауға және оны одан әрі пайдалану үшін объективті сипаттама беруге көмектеседі [7]
Жасушаның ұрықтануы белгілі бір физика - химиялық жағдайларда жүреді, онда бірқатар факторлар (жыныс жолдарындағы рН, жұмыртқаның антигендерінің маркерлі ақуыздарының болуы, спермия және т.б.) жасанды ұрықтандырудың тиімділігі үшін өте маңызды.
Бір сиырды жасанды түрде бір рет ұрықтандыру үшін 5-тен 15 миллионға дейін спермий жеткілікті.
Ұрықтанудың вагинальды түрі бар жануарларда сперматозоидтардың көбеюі аң аулау кезінде жыныс мүшелері шығаратын шырышқа, мүйіздер мен жатыр денесінің бұлшық еттерінің жиырылуына ықпал етеді. Шәуетті аналық жыныс мүшелеріне жасанды енгізу кезінде дұрыс орындалған техникалық әдістер жатырдың моторикасының қозғыштығын арттырады және аналықтардың ұрықтануын арттырады. Осылайша, егер жатырдың мотор функциясы белсенді түрде пайда болса, онда спермиялар жұмыртқаға тез жетеді; егер жатырдың бұлшықеттері әлсіз қысқарса,онда спермиялар жұмыртқаға негізінен өзінің алға жылжуына байланысты жетеді, яғни. баяу. Жатырдың жақсы анықталған моторикасы бар сиырларда шәует жасанды немесе табиғи ұрықтандырудан 3-5 минуттан кейін жұмыртқа жасушаларына енуі мүмкін. Сперматозоидтардың жылдамдығы шамамен 3-4 мм шырышты және жұмыртқа сұйықтығында, ал жатыр сұйықтығы мен фолликулада минутына 6 мм құрайды. Спермиялар мойыннан жұмыртқаның жоғарғы үштен біріне дейін 5-5,5 сағатта жүреді. Жасанды ұрықтандыру кезінде аналықтардың жыныстық аппараттарында сперматозоидтардың өмір сүруі үлкен маңызға ие [8].
Ауылшаруашылық жануарларының аналық жыныс мүшелеріндегі сперматозоидтардың ұрықтандыру қабілетін сақтау ұзақтығы 36-48 сағатқа дейін. Сонымен қатар, сиырларды ұрықтандырғаннан кейін 15 сағаттан кейін сперматозоидтардың қозғалыс белсенділігі төмендей бастайды және 40 сағаттан кейін олар қозғалмайды. Алайда, сперматозоидтардың ұрықтандыру қабілеті белсенді қозғалу қабілетінен ертерек жоғалады.
Қынапта сперматозоидтар үшін ең қолайсыз жағдайлар, олардың өмір сүру ұзақтығы 3-5 сағатқа тең, ал қабыну процестерінде бұл кезең бірнеше есе азаяды.
Сиырлардағы сперматозоидтардың өмір сүруі үшін ең қолайлы жерлер-жатыр мойны, онда сперматозоидтардың өмір сүру деңгейі 30 сағаттан асады. Сонымен қатар, жатыр мойны физиологиялық тосқауыл ретінде қызмет етеді, ол өлі спермаларды да, қоспаларды да жатырға өткізбейді.
Осылайша, шәует сапасын сенімді бағалау үшін олардағы биохимиялық және морфологиялық процестерді білуден басқа, сперматозоидтардың ұрықтандыру қабілетін дұрыс бағалау қажет [5].
Қолдан ұрықтандыратын орталықтармен мен пункттерде өндірушіден алынған шәует қолданыстағы МЕМСТ 2345-79 "бұқалардың ерітілмеген жаңа алынған ұрығы" сәйкес органолептикалық, биологиялық, физикалық және морфологиялық көрсеткіштері бойынша бағаланады.
Техникалық талаптар және сынау әдістері [8].
Олар эякуляттағы сперматозоидтардың тығыздығы, қозғалғыштығы, көлемі, концентрациясы, тірі шәуеттердің пайызы, тәжірибе және қабылдамау пайызы, атипті шәуеттердің пайызын анықтау сияқты белгілерді ескереді. Шәуетті мұндай бағалау тұқымның биологиялық пайдалылығын анықтауға және ұрықтандыру нәтижелерін болжауға көмектеседі.
Бірақ шәует сапасы тұрақты емес және генотип, жануарлардың денсаулығы, жасы, тамақтандырудың пайдалылығы, ұстау және пайдалану технологиясы, сондай-ақ жыл мезгілдері сияқты факторларға байланысты.
Осылайша, сиырлар мен сиырлардың ұрықтануы, сәтті асылдандыру жұмыстары және кәсіпорынның экономикалық тиімділігі, ұрықтың толық бағасы мен сапасына байланысты.
Шәуетті алудың және криоконсервациялаудың қазіргі заманғы биотехнологияның табысты дамуы сперматогенез туралы іргелі білім деңгейіне байланысты. Бұқалардағы сперматогенездің теориялық негіздері жеткілікті түрде зерттелгенімен, спермодонор режимінде жұмыс істеу кезінде Шәует сапасына жауап беретін биологиялық механизмдер жиі сәтсіздікке ұшырайды. Бұл қалыпты емес спермалардың, олигоспермияның, некроспермияның үлесінің артуымен көрінеді және бедеулікпен аяқталуы мүмкін. Қазіргі уақытта біздің елімізде және шетелде спермодонорлы бұқалардың едәуір бөлігі репродуктивтік қабілетінің бұзылуына байланысты зауыттардан шығарылады, сондықтан бұқаларды тамақтандыру және ұстау және оларды пайдалану жағдайларын түзету, тұқым сапасына үнемі бақылау жүргізу қажет.
Сүтқоректілердің жыныстық жасушалары-бұл ұрықтың эпителий жасушаларынан түзілетін жасушалық емес күрделі дифференциалданған денелер. Симпласт дамып келе жатқан шәует жасушаларының өсіру алаңы ретінде қызмет етеді, сонымен қатар шәует жасушаларының көбеюі мен түрленуі кезінде өз функциясын орындайды.
Каналдардың эякуляциялық эпителийінде үш аймақ бар:
1. Аналық жасушалардың немесе сперматогониялардың көбею аймағы. Біртіндеп бөліну және өсу арқылы олар бөлінбеген дөңгелек жасушалардың - бірінші ретті сперматоциттердің қорын құрайды.
2. Редукция немесе жетілу аймағы. Бірінші ретті әрбір сперматоцит екінші ретті екі сперматоцитке бөлінеді, ядро гаплоидты ядроға айналады. Бұдан кейін тағы бір бөліну пайда болады, нәтижесінде сперматидтер пайда болады. Бұл дөңгелек бөлінбеген жасушалар, бірақ қарапайым ядросы бар.
3. Трансформация аймағы. Мұнда сперматозоидқа тән құрылым қалыптасады. Трансформация ядроның (центросома) қабығынан (центросферадан) шығып, ядроның полюстерінің біріне бағытталуынан басталады.
Осыған байланысты сперматозоидтардың дамуы кезеңдерге бөлінеді: бастапқы шәует жасушаларының дамуы; пресперматогенез; сперматогенездің өзі.
Сперматозоидтың пайда болуы-сперматогендік эпителий жасушаларында болатын әртүрлі жасушалық модификациялар арқылы жүретін күрделі процесс. Эндогендік және экзогендік факторлар сперматогенездің ұзақтығына әсер етпейді, сонымен қатар жануарлардың әр түрі үшін оның ұзақтығы тұрақты, өндіруші бұқада ол 62-63 күнді құрайды. Еркек шәует жасушаларының дамуы жинақталған шәует түтікшелерінде үздіксіз жүреді. Сперматозоидтар үшін жиналу, пісу және сақтау орны-бұл ұрықтың қосымшасы, оның ішінде оттегі жоқ және ортаның аздап қышқылдық реакциясы бар, осы жағдайлардың арқасында сперматозоидтар тоқтатылған күйде болады.
Сперматозоидтардан басқа, сперматозоидтың тағы бір құрамдас бөлігі плазма болып табылады, ол аднексальды бездердің секрецияларының қоспасы болып табылады, ол ерлердің шәует жасушаларын қоректендіреді және қорғайды. Плазмадағы әртүрлі химиялық заттар мен қосылыстардың құрамы изотоникалықты, буферлікті, қышқылдықты және осмотикалық қысымды қамтамасыз етеді.
Химиялық құрамы бойынша шәует күрделі сұйықтық болып табылады. Оның көп бөлігі су (85-98 %), қалғаны құрғақ зат (2-15 %), оның ішінде ақуыздар (1-15 %). Жануарлардың басқа түрлерімен салыстырғанда, ірі қара малда шәует құрғақ заттарға, ақуыздар мен липидтерге, фруктоза мен лимон қышқылына бай. Өгізде спермия эякулят көлемінің 14% - ын құрайды, секрет бездерді - 40% - ға дейін, простата секрет безін - 5-6 %, Купер және уретральды секрет бездерін-30% - ға дейін, қосымша секрет-5-10% эякулят. Бұқаның табиғи ұрығында бейтарап (7,0) немесе сәл қышқыл, қышқылдығы (6,7-6,9) болуы керек. Сонымен қатар, ұрықтан кальций, магний, темір, мыс табылды [7].
Сперматозоидтардың түзілу процесі ұрықтың жинақталған түтікшелерінде жүзеге асырылады, сперматозоидтардың жетілу процесі эпидидимисте аяқталады.
Осылайша, сперматогенез-бұл жануардың генотипі де, экзогендік факторлар да әсер ететін ұзақ және күрделі процесс. Әр түрлі факторлардың әсерінен сперматозоидтардың морфологиялық құрылымында бұзылулар пайда болуы мүмкін. Сондықтан спермодонор бұқаларының спермопродукциясының сапасын бағалау және сперматогенездің бұзылу жағдайларын анықтау маңызды.
Сперматозоидтардың морфологиясы атиптік спермаларға қатысты морфологиялық тұрғыдан дұрыс мөлшерді есептеу арқылы анықталады. Морфологиялық құрылымдағы ауытқулар сперматогенез кезінде ұрықтарда, сондай-ақ сперматозоидтар кезінде қосалқы гонадаларда пайда болады. Сондықтан шәует сапасын бағалау кезінде мұндай ауытқуларды ескеру өте маңызды.
Сперматогенездің бұзылуы нәтижесінде сперматозоидтардың атиптік формалары әртүрлі сатыларда пайда болуы мүмкін: мейоз кезінде - ерте сперматогониялар сатысында, хроматиннің шоғырлануы кезінде және кейде кеш сперматидтер сатысында. Жануарлардың әртүрлі түрлеріндегі шәует жасушаларының дегенерациясы сандық және сапалық жағынан ерекшеленеді.
Спермодонор бұқаларын тамақтандыру деңгейінің, ұстау және пайдалану жағдайларының әсері. Жоғары сапалы биопродукцияны үздіксіз алу кезінде спермодонорлы бұқаларды тамақтандыру және пайдалану қарқындылығы маңызды. Жас бұқалар әсіресе осы факторлардың ауытқуларына сезімтал, өйткені ұрықтың өсуі мен дамуы азық-түлік рационының тиімділігіне байланысты, ал азықтандырудың қанағаттанарлықсыз деңгейі мен сапасы жыныстық функциялардың тежелуіне әкелуі мүмкін.
Бұқаларды тамақтандыру мен күтудегі өзгерістер алынған тұқымның сапасына 62 күннен кейін ғана әсер етеді. Олар ұрықтың жинақталған түтікшелерінде сперматозоидтардың пайда болу процесіне теріс әсер етуі мүмкін, бірақ олар қазірдің өзінде қалыптасқан, каудальды аймақта сақталған сперматозоидтарға әсер етпейді.
Сондықтан спермодонорлы бұқалардың диеталары тірі салмақты, жануардың клиникалық жағдайын және спермопродукция сапасын, сондай-ақ өндірушінің жыныстық жүктемесін ескере отырып түзетіледі. Бұқалардың ұзақ жылғы асылдандыру қызметі үшін тұқымның жақсы сапасын, жоғары жыныстық белсенділігін сақтай отырып, оларды толыққанды ақуызбен, макро - және микроэлементтермен, витаминдермен қамтамасыз ету қажет.
Теңгерімсіз тамақтандыру кезінде сперматогенез баяу жүреді, ал бұқалар 26 күн ішінде қайта орналастырылғаннан кейін сперматозоидты қалпына келтіре алады, теңдестірілген тамақтану деңгейінде қалпына келтіру 7 күн ішінде жүреді.
Әсіресе сперматогенезге ақуыздың тамақтану деңгейі әсер етеді. Диеталардағы ақуыз деңгейінің 15% жоғарылауы Шәует саны мен сапасының артуына ықпал етеді.

1.3.Шәуеттің сандық және сапалық сипаттамасы

Мұздатылған шәуетті өндіру бойынша мал шаруашылығындағы асылдандыру ісі жөніндегі жетекші орталықтардың бірі "Асыл-түлік"АҚ-ның қолдан ұрықтандыру жөніндегі республикалық асылдандыру станциясы болып табылады. Қазіргі уақытта элеверде қазақтың ақбас қызыл, қара симментал тұқымды 2 тұқымдық бұқасы бар. Тұқымдық бұқалар мынадай критерийлер бойынша іріктелді: жалпы денсаулық, репродуктивтік органдардың денсаулығы, қоңдылығы және тұқымдық құндылығы [3].
Тұқымдық бұқалардың репродуктивті қабілетінің объективті көрсеткіштерінің бірі-сперматозоидтардың саны мен сапасы. Шәует сапасы макроскопиялық және микроскопиялық әдістермен анықталды. Макроскопиялық әдіс көлем, түс, иіс және консистенция сияқты көрсеткіштерді анықтады. Микроскопиялық әдіс сперматозоидтардың тығыздығы мен қозғалғыштығын (белсенділігін) және олардың концентрациясын анықтады.
Тұқымдық бұқалардың ұрығы келесі көрсеткіштер бойынша бағаланды: эякуляттың көлемі, қозғалғыштығы, концентрациясы, төзімділігі, сондай-ақ лактоза-глицерин-сарысы сұйылтқышындағы спермалардың өміршеңдігі.
Шәует сапасы ең алдымен өндірушінің денсаулығына, тамақтануына, мазмұнына және пайдалану режиміне байланысты. Бұқаларда Эякуляция рефлексінің сараланған тежелуі айқын көрінеді [4].
Ұтқырлық-сперматозоидтардың маңызды биологиялық қасиеттерінің бірі. Шәуетті он балдық шкала бойынша көз мөлшерімен бағалайды. Барлық спермиялар түзу сызықты қозғалыстарды орындай алатын кезде, шәует 10 баллмен бағаланады, 90% дық сызықты қозғалыспен шәует 9 баллмен бағаланады және т. б.
Қазіргі уақытта ауылшаруашылық жануарларын жасанды ұрықтандыруды кеңінен қолданудың арқасында генотиптік іріктеу әдісі біздің елімізде жетекші селекциялық іс-шараға айналды, ол тез төленеді, сондықтан экономикалық тиімді.
Малдың шәуетін түйіршіктерде, сабандарда (пайеттерде) сұйық азотта терең қатыру тәсілі, ол асыл тұқымды тұқымдық бұқаларды барынша пайдалануға, Шәует қорын жинақтауға, оны ұзақ уақыт сақтауға, республиканың кез келген пунктіне және одан тыс жерлерге тасымалдауға мүмкіндік береді, бұл мал шаруашылығы үшін өте маңызды [5].
2020 жылы орталықта тұқымның белсенділігі 4-5 балл болатын 5104 спермопродукция тоңазытылды. 1-кестеден өндіруші бұқадағы эякуляттың ең үлкен көлемі 148,1 мл, содан кейін Роско-136,8 мл, аталық-131,3 мл, қара-138,3 мл, Райн-113,7 мл, қызыл-119,6 мл және Регис -95,1 мл екенін көруге болады.

Кесте-1 2020 жылы орталықта тоңазытылған эукаляттың көлемі
бұқалардың тұқымы мен лақап аты
эуякуляттың жалпы көлемі, мл
орта есеппен эуякуляттың көлемі, m+-M
жаңа алынған тұқымның орташа балы, m+-M
жылына алынған шәует саны
мұздатылған еріген шәуеттің орташа балы
Фронтиер (Симментал)
141.1
5.7 +- 1.54
7.5 +- 0.55
980
5.0 +- 0.41
Роско (Голштин)
136.8
5.2 +- 0.58
8.5 +- 1.35
481
4.5 +- 1.02
Кабан (К Акбас)
131.3
5.5 +-1.35
7.8 +- 1.24
940
5.2 +- 0.25
Райн (Симментал)
113.7
4.5 +-1.47
8.7 +- 1.07
562
5.1 +- 1.23
Черный (Симментал)
95.1
3.2 +-2.01
8.5 +- 1.42
310
4.5 +- 0.78
Танк (К Акбас)
119.6
4.9 +-1.02
7.5 +- 1.30
877
5.2 +- 10.34
Красный (Голштин)
138.3
8.5 +-1.05
7.4 +- 0.58
954
5.3 +- 1.11
Орта есеппен
126.1
5.36 +-1.42
7.98

4.97 +- 1.23
Барлығы
882,9

5104

Аптасына екі рет, кестеге сәйкес, тұқым жиналады, жаңа алынған ұрықтарға тұқымдарды криоконсервациялау үшін Германияда тауық жұмыртқасының сарысы қосылған Triladyl немесе AndroMed синтетикалық қоректік орталары қолданылады. Орташа алғанда, бір уақытта 430-580 спермодоз алынады. Ай сайын орта есеппен 1600-1800 спермодоз сақтауға тапсырылады. Оның 30-40% - ы республика бойынша сатылады. Қалған дозалар генетикалық ақпарат банкі ретінде сақталады.
Жануарлардағы шәует ұрықта пайда болған және шәует қосымшаларында жетілген шәуеттерден және қосалқы гонадтардың секрецияларының қоспасы болып табылатын плазмадан тұрады. Сонымен қатар, шәуетте эпителий жасушалары бар. Спермия-сперматозоидтың негізгі бөлігі. Олар ДНҚ молекуласы түрінде тұқым қуалайтын негізге ие. Алайда, плазма спермиялар үшін маңызды рөл атқарады, өйткені оның құрамында изотоникалық, буферлік, тиісті осмотикалық қысым мен рН қамтамасыз ететін әртүрлі химиялық заттар мен қосылыстар бар.
Эякуляция процесінде қосалқы гонадтар мен шәуеттердің дәйекті түрде шығарылатын құпиялары араласады. Аднексальды секреция бездері шәуеттің ұрықтандыру қабілетін арттырады.
Әр түрлі типтегі еркектердегі эякуляттың мөлшері мен құрамына тамақтану мен күтімнен басқа жыныс мүшелерінің құрылымы мен коитус динамикасы әсер етеді. Мысалы, бұқаларда эякуляттың көлеміне жыныстық рефлекстердің пайда болу ұзақтығы, жануардың жасы, мөлшері және тұқымдық бұқалардың ультракүлгін сәулеленуі әсер етеді.
Атап айтқандай, бұқада сперминдер эякулят көлемінің 14% құрайды, везикулярлы секреция бездердің - 40 қа дейін, простата секреция безінің - 5 - 6, Купер және уретральды секреция бездері - 30 - ға дейін, қосымшаның секреция-5-10% эякулят. Эякуляттың, шәуетің және плазманың осы екі бөлігінің қатынасы тіпті бір өндірушіде де тұрақты емес және әртүрлі жағдайларға байланысты.
Сперматозоидтардың санына азықтандыру мен күтімнен басқа, өндірушінің пайдалану режимі, оның тірі салмағы және өндіруші бұқалардың ультракүлгін сәулеленуі әсер етеді.
Химиялық құрамы бойынша шәует дененің ең күрделі сұйықтықтарына жатады. Шәует массасының шамамен 85-98% - ы су, 2 - 15% - құрғақ зат, оның 60% - ы ақуыз. Шәуеттің негізгі компоненттері-ақуыздар мен липидтер. Ақуыз құрамында күкірт бар аминқышқылдары бар. Шәует липидтерінен бірінші орынды фосфордың едәуір мөлшері бар лецитин алады. Фосфор ұрықта болатын биохимиялық процестерде маңызды рөл атқарады. Аднексальды секрецияда калий тұздары, аднексальды гонадалардың секрецияларында-натрий басым болады. Шәуеттің шамамен 1% құрайтын күлде хлор, фосфор, кальций, магний, калий, натрий, темір, мырыш және басқа элементтер анықталды.
Шәуетте күрделі органикалық қосылыстар -9% дейін: лактацидоген, фосфаген, холестерин, спермидегі соңғысының орташа мәні 255,15 мг, мочевина, холин, лимон қышқылы. Лимон қышқылының тұздары (цитраттар) сперматозоидтардың буферлік жүйесінің элементтері болып табылады, Сондықтан оған натрий лимон қышқылын қосу сперматозоидтардың әсерін ұзартады. Бейорганикалық заттардың ішінен сперматозоидқа фосфор қышқылының тұздары тән.
Сонымен қатар, шәуетте аскорбин қышқылы (С дәрумені), тиамин (В1) рибофлавин (В2) ретинол (А) және т.б. олардың мөлшері жануардың түріне байланысты өзгереді [3].
Бұқа ұрығының химиялық құрамында қант, әсіресе фруктоза (200-ден 1500 мг% - ға дейін) маңызды орын алады, бұл спермияның энергия көзі.
Жоғарыда айтылғандарды талдай отырып, шәует липидтерден, ақуыздардан, көмірсулардан, сондай - ақ макро және микроэлементтерден тұратын күрделі биологиялық сұйықтық деп қорытынды жасауға болады [4].

1.4. Шәуетті криоконсервациялау

Бұқалар шәуетін алу алдында бірден қосымша тазаланады, ағынды сумен жуылады (сурет 1) температурасы 18°С-тан төмен емес, препуцияның сыртқы бетін 3% сутегі асқын тотығының ерітіндісімен немесе фурацилинмен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.