Өндіруші бұқалардың тұқымдық құрамын анықтау

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 41 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылық министрлігі

С. Сейфуллин атындағы Қазақ Агротехникалық Университеті

Отандық және шетелдік селекцияның тұқымдық бұқаларының шәуетінің салыстырмалы сипаттамасы

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

5В070100-«Биотехнология» мамандығы бойынша

Нұр-Сұлтан, 2021

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылық министрлігі

С. Сейфуллин атындағы Қазақ Агротехникалық Университеті

«Қорғауға жіберілді»

Микробиология және биотехнология

кафедрасының меңгерушісі

Бегенова А. Б

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

«Отандық және шетелдік селекцияның тұқымдық бұқаларының шәуетінің салыстырмалы сипаттамасы» тақырыбы

5В070100-«Биотехнология» мамандығы бойынша

Орындаған: Бахытжанов Есен Сембайұлы

Ғылыми жетекші: Кульмагамбетов Талгат Ибрагимович

Ауылшаруашылық ғылымдарының кондидаты

Микробиология және биотехнология кафедрасының доценті

Нұр-Сұлтан, 2021

Мазмұны:

АНЫҚТАМАЛАР

АНЫҚТАМАЛАР: БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР

4: 5

АНЫҚТАМАЛАР: Кіріспе

4: 6

АНЫҚТАМАЛАР: 1 НЕГІЗГІ БӨЛІМ

АНЫҚТАМАЛАР: 1. 1 Әдебиетке шолу

4: 8

АНЫҚТАМАЛАР: 1. 2 Алынған шәуеттің сапасы мен сақталуына әртүрлі факторлардың әсері

4: 11

АНЫҚТАМАЛАР: 1. 3 Шәуеттің сандық және сапалық сипаттамасы

4: 16

АНЫҚТАМАЛАР: 1. 4 Шәуетті криоконсервациялау

4: 19

АНЫҚТАМАЛАР: 2 ӨЗІНДІК ЗЕРТТЕУ

АНЫҚТАМАЛАР: 2. 1 Зерттеу материалдары мен әдістері

4: 22

АНЫҚТАМАЛАР: 3 ӨЗІНДІК ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ

АНЫҚТАМАЛАР: 3. 1 Отандық және шетелдік селекцияның өндіруші бұқалардың сипаттамасы

4: 26

АНЫҚТАМАЛАР: 3. 1. 1 Отандық және шетелдік селекцияның өндіруші бұқалардың шәуетінің салыстырмалы сапасы

4: 31

АНЫҚТАМАЛАР: 3. 1. 2 Отандық және шетелдік селекцияның өндіруші бұқалардың шәуетінің жарамдылығы

4: 34

АНЫҚТАМАЛАР: 4. ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ

4: 36

АНЫҚТАМАЛАР: 4. 1. ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ

4: 39

АНЫҚТАМАЛАР: ҚОРЫТЫНДЫ

4: 42

АНЫҚТАМАЛАР: Қолданылған әдебиет тізімі

4: 43

АНЫҚТАМАЛАР

Эуякулят- бұл ердің жыныс жолдарының құрамына кіретін бірнеше бездердің секрециясынан тұратын шәует сұйықтығы.

Доза- дәрінің бір ішерлік мөлшері.

Спермия- аналық тұқым жасушасымен қосылып, жануарлар мен өсімдіктердің жыныстық көбеюіне қатысатын шәует жасушасы.

Криоконсервация- тірі биологиялық объектілерді ерітуден кейін олардың биологиялық функцияларын қалпына келтіру мүмкіндігімен төмен температурада сақтау.

Қоректік орта- микроорганизмдерді лабораториялық және өнеркәсіптік жағдайларда өсіруге арналған белгілі бір заттектердің сұйық немесе қатты қоспасы.

Синтетикалық қоректік ортала- белгілі бір химиялық қоспалардан тұратын орталарды атайды.

Селекция- (латын тілінен аударғанда selection- сұрыптау немесе іріктеу) - жаңа сұрыптар мен будандарды шығарумен айналысатын ғылым.

ҚЫСҚАРТУЛАР МЕН БЕЛГІЛЕР

Кг-килограмм

Г-грамм

Л-литр

Мл-Миллилтир

%-пайыз

Млрд-миллиард

Млн-миллион

°C-температура

Т. б. -Тағы басқа

КІРІСПЕ

Ежелден мал өсіріп, өнімін кәдесіне жарата білген халқымыз оның тұқымын да асылдандыра білген. Әйтпесе, қазақ даласының қатал табиғатына бейімделген, бағып-қаққанға қолайлы қылшық жүнді құйрықты қара қойымыз бен қуса жетіп, қашса құтылатын қыл құйрықты жылқыларымыз, көшкенде жүгін артатын атан түйелеріміз қайдан келіпті. Ал аузын аққа жарытқан сиыр малының да жөні бір бөлек. Қазақ баласы төрт түлік мал өсіре отырып оның өнімдерін түгел өңдеп, қажетіне жарата білгені де жеке әңгіменің өзегі. Алайда уақыт өтіп, заман өзгеріп, басқа құндылықтар алға шыққан уақытта мал өсіруге де қойылар талап артып, өнімдеріне деген қажеттілік еселей өсе түсіп отыр. Бүкіл әлем мойындап, соның заңымен өмір сүріп жатқан нарықтық экономика кезінде кешегі қажеттілігіміз бүгінге өлшем болудан қалды. Енді алдыңғы саннан бұрын сапа шығып, аз күш жұмсап, көп әрі сапалы өнім ала білсек қана көшке ілесе алатынымыз анық болып отыр. Осы орайда мал тұқымын асылдандырудың алар орны тағы да еселей түседі. Ол үшін алдымен әлемдік тәжірибелерге ден қойып, төрткүл дүниенің әр бұрышындағы ең етті, сүтті, табиғатымызға төзімді, тез бейімделе алатын, бағып-қағуға қолайлы мал тұқымдарын әкеліп, өсіре білуіміз керек. Мәселен, Ақмола облысында болған көрмеде канадалық сиырдың етті «Ангус» тұқымының екі айлық бұзауының салмағы 122 кг болатынын белгілі болды. Міне, нағыз етті мал дегеніміз осы.

Елімізде қазіргі таңда бұқаларды асылдандыру саласы қарқынды дамып келеді. Оған себеп көптеген мал шаруашылығындағы асылдандыру ісі жөніндегі орталықтардың көбеюі. Оларға Ақмола обылысндағы «Асыл-түлік» Акционерлік қоғамы, Алматы облысының "Асыл" асыл тұқымды орталығы" ЖШС-і, Қазақстанның солтүстік-шығыс өңіріндегі Қазақстан-Герман ғылыми орталығы және т. б.

Бұқаны жасанды ұрықтандыру-жануардың ұрығын сиырдың жыныс жолдарына жасанды әдіспен енгізу, онда бұқаның ұрығы алдын-ала алынады. Асыл тұқымды бұқалардан көптеген ұрпақтар алу үшін мал шаруашылығында қолданылады. Табиғи жұптасудан артықшылығы-сперматозоидты (мұздатылған түрде) алыс қашықтыққа тасымалдау мүмкіндігі және алыстағы фермаларда сиырларын ұрықтандыру, шәуетті тиімді пайдалану (Эякулятты бірнеше бөлікке бөлу) . Тұқымдық бұқалардың шәует сапасы сиырларды жасанды ұрықтандыру арқылы табынның одан әрі көбеюі үшін ескерілуі керек маңызды көрсеткіш. Сүтті және сүтті-етті тұқымды сиырлар табынының көбею көрсеткіштері тұқым сапасына байланысты болып келеді.

ХХ ғасырдың биологиялық ғылымының көрнекті жетістігі біздің елде дамыған прогрессивті өсіру әдісі болды. Жануарлар-жасанды ұрықтандыру. Бұл әдісті ашудың басымдылығы профессор И. Ивановқа тиесілі. Жасанды ұрықтандырудың басты артықшылығы - бұл жануарлардың табиғи жұптасуына қарағанда бір асыл тұқымды өндірушіден мың есе көп алуға мүмкіндік береді. Нәтижесінде тұқымдық бұқаның табын мен тұқымды жетілдірудегі рөлі артады, өйткені ол; популяцияда өзінің тұқым қуалайтын ерекшеліктерін едәуір кеңейтеді. Жасанды ұрықтандыру генетикалық жақсартудың, сүтті малдың және оның өнімділігін арттырудың маңызды құралына айналды, бұл селекциялық жұмысты жаңа деңгейге көтеруге және кең ауқымды селекцияны ұйымдастыруға көшуге мүмкіндік берді. Сперматозоидты мұздату әдісімен бірге аймақтар, елдер және континенттер арасында генофонд алмасуды қамтамасыз етеді. Жасанды ұрықтандыру аурудың таралуына жол бермейді. Осылайша, жасанды ұрықтандыруды кеңінен енгізу тұқымдық бұқаларды таңдау және бағалау мен мал шаруашылығы практикасына мұқият қарау керек.

Кең зоотехникалық тәжірибеде жұмысты бағалау бұқа негізделген есепке алу кешенді белгілері бойынша: шығу тегі, дамуы, экстерьері және конституциясы, сондай-ақ өзінің сапалы қасиеттерінің ұрпағында қалыптасуы. Мұндай жүйе ұзақ уақыт қабылданды және өзін толық ақтады. Бірақ бұқаларды қолдан ұрықтандыру үшін қолданатындығына байланысты; қолданыстағы кешенді бағалауды олардың құнарлылығы мен спермоөнім көрсеткіштерімен толықтыру керек.

Репродуктивті қабілет-бұл табынның көбею жүйесіндегі іс-шаралардың экономикалық тиімділігін анықтайтын маңызды сипаттамалардың бірі.

Шығу тегі, сыртқы түрі және конституциясы бойынша "ең жақсы бұқа" ол жеткілікті жыныстық белсенділікке ие болса және сапалы тұқым бере алатын болса ғана рулық құндылықты білдіреді. Жақсартылған бұқаларды қарқынды пайдалануды анықтайтын шарттардың бірі-спермопродукцияның сандық және сапалық көрсеткіштері. Сондықтан асыл тұқымды бұқаның сипаттамасында оның репродуктивті қабілеті, жыныстық белсенділігі мен тұқым сапасы өте маңызды. Бұл өндірушілерді таңдауда маңызды орындардың бірін алуы керек.

Әлемдік тәжірибеге жыныстық тұқымның енгізілуіне байланысты «шәует сапасын бағалау» тақырыбы әсіресе өзекті. Шәуетті жынысы бойынша бөлу «өте агрессивті» процедура, сондықтан ол үшін жоғары сандық және сапалық көрсеткіштері бар шәуетті қолдану қажет.

Дипломдық жұмыстың мақсаты: Отандық және шетелдік селекцияның тұқымдық бұқаларының шәуетінің салыстырмалы сипаттамасы

Дипломдық жұмыстың міндеттері:

1. Өндіруші бұқалардың тұқымдық құрамын анықтау.

2. Қазақстанда туған бұқалардың шәуетінің сапасы шетелдерде туған бұқалардың шәуетінің сапасын зерттеу.

1. НЕГІЗГІ БӨЛІМ

Әдебиетке шолу

Қолдан ұрықтандыру жөніндегі қызмет (нарық) саласындағы негізгі бәсекелестер: Германиядан, Голландиядан, АҚШ-тан және Канададан импорттық өнімді (ұрықты) сатумен айналысатын сауда делдалдары болып табылады. Біз өндіретін өнім сапасы ұқсас, бірақ бағасы бойынша ол ауыл шаруашылығы өндірушілеріне қолжетімді. Нарықтық емес сипаттағы осы факторлардың барлығы отандық өнімнің бәсекеге қабілеттілігі мен ілгерілеуіне қатты әсер етеді. Сондай-ақ Орталық геномдық және индекстік бағалаудан өткен шетелдік селекцияның (АҚШ, Канада, Германия, Ресей) өнімділігі жоғары тұқымдық бұқаларының ұрығын өткізеді. Генофондты жақсарту жөніндегі жұмысты жетілдіруге бағытталған өзара тиімді ынтымақтастықты дамыту шеңберінде Франция, Германия, АҚШ, Словакия, Венгрия, Канада, ҚХР, Ресей Федерациясы, Литва және Латвия тайпалық кәсіпорындарымен тікелей байланыс орнатылды. Мал мамандары қазір асыл тұқымды мал өсірудің әлемдік, оның ішінде ет өндіру бойынша АҚШ, Канада, Аргентина мен Бразилия елдеріндегі тәжірибелерді терең зерттей келіп, оның аса қарапайым әрі жеңіл жол екеніне көзі жетіпті. Канадада «бір бұқа - жарты отар мал» дегенге келетін мақал бар екен. Яғни, олар 30 бас малға бір бұқадан ұстайды. [1] Және оларды екі жылда айырбастап отырады. Ал асыл тұқымды бұқа өсіретін арнайы шаруашылықтары бөлек. Сол арқылы оны басқа шаруашылықтарға таратып отырады. Жалпы, жоғарыда аталған алыс шетелдердегі тәжірибелерден үйренеріміз өте көп. Ал екінші жағынан алғанда ол ежелгі қазақтың тұқым сұрыптау әдісіне өте ұқсас деуге болады [1] .

Алдымен тұқымдық бұқалардан шәуетті дайындау және алу жұмысы басталғанға дейін 3-4 сағат бұрын манеждер мен зертханалық-технологиялық корпустың басқа да үй-жайлары 3 сағат ішінде бактерицидті шамдармен сәулеленеді [2] . Шәуетті алу алдында манеждегі ауа тозаңды тұндыру үшін әлсіз желдетілетін құралдарды шашумен ылғалдандырылады. Шәуетті алған кезде бұқалардың белгілі бір кезектілігі сақталады, оларда шәуетті алу уақыты мен тәртібі бойынша шартты рефлекстер пайда болады. Бұқалардың ұрығын алу қарсаңында балалар сабыны немесе жасыл сабынды қолдана отырып, 18-20ºС температурада душ астында жуады. Жыныстық рефлексті қоздыру үшін бұқаларды бірінін артынан бірін айналдырып жүргізеді. Бұқалар шеңбер бойымен қозғалған кезде жыныс мүшесінің басқа бұқаның терісіне тиюіне жол беруге болмайды. Күшті эрекциясы басталғаннан және генитурарлы каналды бағынышты жыныс бездерінің секрецияларымен жуғаннан кейін ғана бұқаның ұрығын алу үшін манежге енгізіледі [3] .

Тұқымдық бұқаны торлау үшін шәуетті алу кезінде механикалық станокты және жасанды бұқаны пайдаланады. Механикалық станокты пайдалану кезінде жастықты ауыстырмалы полиэтиленді қаптамамен жаяды және алжапқыш керек болмай қалады [1] . Орнату алдында эрекцияны күшейту үшін өндіруші машинаға немесе жалған бұқаға жеткізіліп, тордан 3-5 минут ұсталады. Отырғызу алдында техниканы бокстан шлюз арқылы температураны міндетті түрде бақылай отырып, дайындалған вагинаға өткізеді. Эякулятты алған кезде Шәует алу жөніндегі техник стерильді бір рет қолданылатын полиэтилен қолғаптарды пайдаланады. Жасанды аналық жыныс мүшесін 30-35°бұрышпен көлбеу ұстайды. Өндіруші көтерілгенде, жыныс мүшесі қынаптың тесікшесіне мұқият енгізіледі. Бұқа шәует шығарғаннан кеін, алдыңғы аяқтарға түсіп қынапты жыныс мүшесінен алып, сперматозоидты төмен қаратып бірден аударады [3] . Молния-2 құрылғысы алынған эякулятпен сперматозоидтардың термиялық дәнекерлеуі үшін қолданылады. Сперматозоидтардың термиялық тығыздалуы шәуетті септикалық жинауға мүмкіндік береді. Бірінші және екінші эякуляцияны қабылдау аралығында бұқа манеж алдындағы бөлмеде 10-15 минут жүреді, екінші және үшінші қабылдау арасында серуендеу ұзақтығы 20 минутқа дейін ұзартылады. Шәуетті алғаннан кейін лас жасанды қынапты арбадағы манежден жуу бөлмесіне тасымалдайды. Еден, манеж қабырғалары, резеңке төсеніштер, станоктар, үстелдер мұқият тазаланады және жуылады. Тазартудан кейін дезинфекция 1% каустикалық натрий ерітіндісімен немесе 0, 5% хлорамин ерітіндісімен жүргізіледі [6] .

Сперматозидтардың сапасы 1мл-де 800млн шамасында болады, олардың 80% жоғарысы тірі және белсенді болуы қажет. Іріктеліп алынған шәуетке натрий хлоридін қосып фотометрде концентрациясын анықтаймыз. Келесіде шәуеттісинтетикалық ортаға қосамыз. Синтетикалық орта ол- жұмыртқа сарыуызы мен дистильденген су және сұйытылған концентрат триладилдың қосындысы. Мысалы 3мл шәуетке 50мл-дей синтетикалық орта қосамыз. Осы қосылысты -4 С-та арнайы тоңазытқышқа 4 сағатқа салып қоямыз. Шәуетті орау (фасование) кезеңінде 1 пойетада 0, 25мл шәует болуы қажет, бұл кезенде франциялық аппарат IMV қолданылады. Пайетада; Компания атауы, бұқа тұқымы, сериясы, бұқа аты, индивиуалдық нөмірі, қатырылған күні жазылады. Бір бұқадан 300-400 пайета шығады. Пайетаны -4С (-40С) ке дейін француздық DIGITAL қатыруға арналған құрылғыда 9 минутта біртіндеп қатырамыз. Қатырылған шәуетті сұйық азотқа -186С саламыз, шәует 30 күн карантинде болады. Сода соң әр бұқаның 1 пробасын алып анализатор микроскоппен тексереміз. Шәуеттегі сперматозоидтер 40% дан жоғарысы тірі және белсенді болуы қажет. Пайеталар шәуетбанкте сақталады және сатылымға жіберіледі. Тұқымның негізгі тұтынушылары ауылшаруашылық тауар өндірушілері және жеке қосалқы шаруашылықтар болып табылады [3] . Сату жүйесі қызмет көрсету аймақтарында жасанды ұрықтандыру пункттерінің болуын қарастырады. Әр түрлі қиындықтарға қарамастан, 2015 жылы қоғам тұқымның 518, 1 мың дозасын сатты, бұл алдыңғы 2014 жылмен салыстырғанда 13%-ға көп, 2015 жылы сатылған тұқымның 470, 6 мың дозасы шаруашылық жүргізуші субъектілерге сатылды, бұл 2014 жылмен салыстырғанда 23% - ға көп. Мәселен, сүтті мал шаруашылығы жөніндегі Республикалық палатада тіркелген 205 шаруашылықтан-145-ке жуық шаруашылық (70%) қоғамның өндіруші бұқаларының асыл тұқымды материалын тікелей немесе дистрибьюторлық орталықтар арқылы сатып алады. Тұқымға сұраныс маусымдық сипатқа ие, ең үлкен қажеттілік бірінші жартыжылдықта пайда болады және жыл соңына қарай біртіндеп төмендейді. Тұқымның бағасы оны өндіруге жұмсалатын нақты шығындардан және өндіруші бұқаның санаты үшін үстемеақылардан құралады. Санат уәкілетті орган құратын сараптама комиссиясы ұрпақтарының сапасы бойынша бағалау аяқталғаннан кейін беріледі. Көтерме сатып алушылар үшін жеңілдіктер жүйесі қарастырылған, бірақ шарт құнының 10% - ынан аспайды [7] .

Өткен кезеңдердегі жұмыс тәжірибесі отандық және шетелдік асыл тұқымды тұқымдық бұқалардан өз ұрығын өндіру басқа елдерден шәуетті импорттауға қарағанда экономикалық тиімді және әлдеқайда арзан екенін көрсетті. Импорттық генетикалық материалға тәуелділік қойылған міндеттерге сәйкес келмейді. Бұл жағдай отандық селекциялық базаның бұзылуының және отандық ғылымдағы генетика саласындағы айтарлықтай жетістіктердің жоғалуының нәтижесі болып табылады. "Асыл Түлік" АҚ мамандары асыл тұқымды малдардың республикалық палаталарының өкілдерімен тығыз өзара іс-қимыл жасайды және осы мақсаттарда меншікті асыл тұқымдық база негізінде құнды генетикалық әлеуетті пайдалану бойынша нақты жұмыс жүргізіледі. Белгілі қиындықтарға қарамастан, қазақтың ақбас тұқымының асыл тұқымдық құндылығын сақтап қалуға болады. Асыл тұқымдық жұмыс, Ауыл шаруашылығы жануарларын қолдан ұрықтандыру бойынша ғылыми-өндірістік әлеуетті сақтау және дамыту "Асыл Түлік" АҚ-ның асыл тұқымды малдардың республикалық палаталарымен ынтымақтастығының маңызды міндеттерінің бірі болып табылады.

Елімізде етті мал шаруашылығын дамытуда 6 тұқым аудандастырылған. Отандық тұқымдар басым болып табылады, онда ең көп үлес салмақты қазақтың ақбас тұқымы алады - 62% - дан астам [4] .

"Асыл Түлік" мал шаруашылығындағы асыл тұқымды іс жөніндегі республикалық орталықтың бүгінгі күні қазақ ақбас тұқымының 20-дан астам тұқымдық бұқаларының ұрығы бар, олар ұрпақтарының сапасы мен өз өнімділігі бойынша бағаланған. "Асыл түлік" АҚ өндірілген тұқымдық бұқалардың ұрығы СТ-КZ стандарты бойынша сертификатталған және ұрықтандырушы қабілеті жоғары, аналық мал басын ұрықтандыру және ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілердің күтілетін төл алу тиімділігіне оң әсер етеді. Қазақтың Ақбас бұқасы тірі салмақтың жоғарылауымен және өсу қарқындылығымен, берік Конституциямен, құрғақ дала мен шөлейт аймақта жайылымға жақсы бейімделуімен сипатталады, қыста суыққа, жазда ыстыққа оңай төзеді. Олар жақсы жем алады және қыстың басында олар көп май жинайды. АО тұқымның гендік қорын осы тұқымның әр бұқасынан шамамен 100-120 мың дозада толтыруды жоспарлап отыр [5] . Тек Қазақстанның ғана емес, ТМД елдерінің асыл тұқымды шаруашылықтарының барлығында дерлік "Шағатай" комолого және "Аңқаты" ірілендірілген типтегі тұқым ішіндегі жануарлардың генетикалық әлеуеті сұранысқа ие.

Сонымен қатар, өз өңірлерінің ғылыми орталықтарымен бірлесіп ғылыми-зерттеу топтарын құратын Француз асыл тұқымды орталықтарының тәжірибесін пайдалану жоспарлануда, осылайша мал шаруашылығындағы генетикалық зерттеулер саласындағы озық шаруашылықтармен тығыз ынтымақтастық жүзеге асырылады [7] .

1. 2Алынған шәуеттің сапасы мен сақталуына әртүрлі факторлардың әсері.

Шәует сапасы асыл тұқымды өндірушілердің көбею қабілетінің негізгі көрсеткіші болып табылады. Спермопродукцияның сапалық көрсеткіштеріне өндіруші қанының морфологиялық және биохимиялық көрсеткіштері әсер етеді, сперматозоидтардың мөлшері, өндірушідегі тітіркендіргіш және ингибиторлық процестердің көріну күші, сондай-ақ өндірушінің жасы, жыл мезгілі, мұздату уақыты және дозаның көлемі. Шәуеттің жоғары сапасы көбінесе жануарларды тамақтандырудың тиімділігіне, ұстаудың ғылыми негізделген жағдайларына және ұтымды пайдалану режиміне байланысты. Биологиялық тұрғыдан толыққанды азықтандыру бір бұқаға терең мұздатылған шәует өнімдерінің шығуын едәуір арттырады, сондай - ақ технологиялық жарамсыздықты 20% төмендетеді [8]

Мұздату процесінде шәует өнімінің сапасына сұйық азот беті мен шәует арасындағы қашықтық үлкен мән береді [5]

Шәуетті бағалай отырып, түйіршіктегі немесе пайеттегі шәуеттің саны (концентрацияны анықтау), тірі шәуеттердің саны (белсенділікті анықтау), сперматозоидтардың тәжірибесі және оның басқа да қасиеттері туралы қорытынды жасауға болады. Әдеби дәлелдер сперматозоидты бағалау үшін практикада кеңінен қолданылатын белсенділік көрсеткіші әрдайым ұрықтандыру қабілетімен байланысты емес екенін көрсетеді. Сондықтан кейбір зерттеушілер шәуетті акросомалардың белсенділігі мен сақталуы бойынша мұздату-ерітуден кейін бағалайды, ал басқалары шәуеттің ерігеннен кейінгі әсерін және кейбір ферменттердің жасушаларынан шығуын тест ретінде пайдаланады. Фермент сперматозоидтарының жоғалуы акросомальды мембраналардың зақымдануынан әлдеқайда ертерек (ұрықтың сұйылту және мұздату алдында қартаю кезеңінде) болатындығы туралы деректер бар [2] .

Шәует макроскопиялық және микроскопиялық түрде тексеріледі. Бұқаның шәуетімен жұмыс істеу кезінде МЕМСТ 20909. 3-75; МЕМСТ 20909. 4-75; МЕМСТ 20909. 5-75; МЕМСТ 20909. 6-75, МЕМСТ 26030-83 және т. б. ұстанады.

Микроскопиялық зерттеу ең алдымен сперматозоидтардың саны мен қозғалғыштығын анықтайды [1] .

Қозғалғыштығы спермиев непостоянна және көптеген факторларға тәуелді. Бұл тұқымдық бұқалардың жасына және дамуына байланысты өзгереді және 5-8 жасқа дейін шыңына жетеді. Сонымен қатар, жыл мезгілдері сперматозоидтардың қозғалғыштығына және олардың тәжірибесіне әсер етеді. Ақбас бұқалардағы шәуеттердің қозғалғыштығы күзде және қыста ең жақсы болды. Алайда, көктемде (наурыз) сперматозоидтардың өміршеңдігі жоғары болды, өйткені бұл уақытта тұқымдық бұқаларда тестостерон концентрациясы жоғарылайды. Бұқаларда күзге қарағанда морфологиялық тұрғыдан қалыпты емес шәуеттер көп, бұл оның ұрықтандыру қабілетіне айтарлықтай әсер етуі мүмкін. Сонымен қатар, патологиялық шәуеттердің көктемгі ұрықта ең аз екенін айтады [5] .

Қалыпты сперматозоидтардың арасында әрқашан патологиялық формалардың көп немесе аз саны болады. Көбінесе ауытқулар сперматозоидтардың құйрығында, бастың және мойынның түбінде анықталады. Жасы ұлғайған сайын, өндірушінің физиологиялық жетілу кезеңінде қалыптан тыс спермалардың саны азаяды. Сперматозоидтардың әртүрлі патологиялық формалары пайда болуы мүмкін: үлкен өлшемді немесе ергежейлі, екі-үш басы бар сперма, бірақ жалпы құйрығы, қысқартылған құйрығы, оның деформациясы немесе болмауы, цитоплазмалық тамшысы, тым үлкен немесе кішкентай басы және басқа формалары. Кейде басы жоқ, бірақ қозғалуға қабілетті спермиялар бар [6] .

Сперматозоидтардың жағымсыз формаларының пайда болуының нақты себептері ретінде мыналар атап өтіледі: нашар дамыған ұрықтар; шәует пен қосымшаның зақымдануы (алып және ергежейлі спермиялар) ; коитус арасындағы ұзақ уақыт аралығы, бұл қосымшадағы спермалардың қартаюы мен ыдырауына әкеледі (жеке бастар, оқшауланған құйрықтар) ; үлкен жыныстық жүктеме немесе жеткіліксіз тамақтану салдарынан өндірушінің жыныстық сарқылуы (жатыр мойны, дене және құйрық аймағындағы цитоплазмалық тамшылары бар спермиялар - жетілмеген спермиялар), сондай-ақ Шәует алу және оны сыртқы ортада сақтау ережелерін бұзу. Тамшы басына неғұрлым жақын болса, спермий соғұрлым жас болады. Сперматозоидты криоконсервациялау патологиялық сперматозоидтардың санына да әсер етеді. Мұздату мен ерітуден кейін қалыпты емес шәуеттерінің үлесі 1-2% - ға артатыны анықталды [3] .

Тәжірибеде және ғылымда сперматозоидтардың физиологиялық пайдалылығын анықтау үшін 38°C температурада сперматозоидтардың ұзақтығын бағалау, абсолютті өмір сүру, метилен Көкінің түссіздену жылдамдығы бойынша сперматозоидтардың тыныс алу қабілетін бағалау және сперматозоидтардың тұрақтылығын бағалау қолданылады - "сперматозоид"[2] .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.