АҚШ-тың әлемнің ең қуатты еліне айналуы

Жоспар

1. Кіріспе

2. I . тарау: АҚШ . тағы “мемлекеттік қайырымдылық” ішкі саясатының мәні.

3. II . тарау: АҚШ экономикасының жеке салаларының дамуы. Өнеркәсіптік монополияның құрылымы.

4. Қорытынды

5. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.

Пән: Халықаралық қатынастар
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

АҚШ-тың әлемнің ең қуатты еліне айналуы

Мазмұны:

1. Кіріспе

2. I – тарау: АҚШ – тағы “мемлекеттік қайырымдылық” ішкі саясатының мәні.

3. II – тарау: АҚШ экономикасының жеке салаларының дамуы. Өнеркәсіптік
монополияның құрылымы.

4. Қорытынды

5. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.

Кіріспе

Екінші дүниежүзілік соғыс нәтижесінде АҚШ-тың финанстық – экономикалық
және әскери қуаты айтарлықтай күшейді. Американ монополиялары соғыс
қаруларын жеткізіп беру есебімен қыруар пайда тауып, өнеркәсіптің
өндірістік қуаты адам айтқысыз өсті.
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі алғашқы жылдары АҚШ әлемде
айтарлықтай үстемдік етті. Олар өз мемлекеттерінің экономикасын нығайту мен
гүлдендіру үшін барлық жағдайды жасауға тырысты.
Қазақстан тәуелсіздігін нығайту, оның халықаралық беделін көтеру –
күн тәртібіндегі маңызды да күрделі мәселенің бірі. Олай дейтін себебіміз,
егеменді еліміздің халықаралық қатынастағы тәжірибесі әлі де аз.
Осы замандағы, яғни XX ғасырдағы АҚШ үлгі боларлық мемлекеттің бірі.
Сол себептен АҚШ-тың экономикасының даму жолдарын саралап, үлгі болар
жақтарын өз пайдасына асырып, қателіктерін ескеріп отыруы керек. Бұл
мемлекеттің экономикасының дамуы тез арада дүниежүзіне әйгілі болу
себептерін әлі де болса терең де жан-жақты жаңа көзқарас тұрғысынан
зерттеуді талап етеді.
Американың халықаралық аренаға шыққан таңғажайып табыстары
тарихшылардың назарынан тыс қалған жоқ.
Ол мәселені Ресей тарихшылары, алыс жатқан шетел тарихшылары,
экономистер де зерттеді. Әртүрлі тұжырымдар, қорытындылар жасаған.
Сол себепті де біз өзіміздің курстық жұмысымыздың тақырыбын “АҚШ-тың
әлемнің ең қуатты еліне айналуы ” деп алдық.
Курстық жұмысты жазуда алдымызға қойған мақсатымыз – АҚШ-тың екінші
дүниежүзілік соғыстан кейінгі экономикалық даму жолдарын біліп, оның
себебін анықтау.
Курстық жұмысты жазуда көптеген арнаулы зерттеу мен еңбектер
пайдаланып жазылды.
Бұл жұмысты жазуда пайдаланған деректерге келетін болсақ – ол
жауынгер құқығы туралы билль. Онда негізінен, отставкадағы офицерлер мен
жауынгерлерге азаматтық өмірге қайтып келуге және де оларға үй алу үшін
кредит беру мен қайта мамандандыру немесе білім алу үшін қаржылай көмек
беруге көмектесті.
1944-1947 жылдар арасында көптеген заңдар қабылданған еді. Келесі заң
“Экономикалық құқық туралы билль” деп аталады. Бұл заңда негізінен
экономикалық құқықтар белгіленіп, нәсілшілдікті жою, тең праволық,
жұмысшылардың әлеуметтік жағдайын жақсарту туралы, жұмыссыздықты қысқарту,
бағалардың үстіне мемлекеттік бақылау қою, инвестиция үстіне бақылау
орнату, шетелдік валюта үстіне бақылау және импералистік емес сыртқы
саясаты туралы құқықтар енгізілген.
“Жұмыспен қамту туралы заң”. Онда негізінен жұмысшылардың жағдайын
жақсарту және жұмыс істеуге ниеті бар адамдардың барлығын жұмыспен қамту
туралы жазылады.
“Трумэн доктринасында” Г. Трумэннің жүргізген ішкі, сыртқы саясаты
ашылған. “Әділ бағыт” бағдарламасы, азаматтық құқықтары тізімі беріледі.
Г. Трумэн екінші дүниежүзілік соғыстан кейін “көмек беру”
бағдарламасын жасайды. Онда соғыста зардап шеккен Батыс Европа
мемлекеттеріне көмек беру саясатын жүргізді. Ол мемлекет пен сыртқы-саудада
экономикалық байланыс орнату үшін әскери және экономикалық көмек беруді
ұйымдастырды. АҚШ-тың сыртқы стратегиясының басты құралы – “көмек беру”
бағдарламасы болды.
АҚШ экономикасын кеңінен зерттеген кеңес зерттеушілері: Фураев В.К.,
Пожарская С.П., Яковлев Н.Н., Виноградов С.С., Манукян А.А., Мартынов С.А.,
Мельников Ю.М.
Бұл тақырыпты зерттеуге көп үлес қосқан В.И. Лениннің еңбегі. “США в
военные и послевоенные годы 1940-1960г.”.
Бұл еңбекте АҚШ-тың тарихының барлық негізгі сұрақтарына жеткілікті
талдау жүргізілмейді. Мұнда тек АҚШ өмірінің экономикалық және саяси
өркендеу процестері соғыс және соғыстан кейінгі жылдары қамтылады.
Бұл зерттеуде АҚШ-тың белгіленген уақыттағы ішкі және сыртқы
саясаттағы негізгі экономикалық сұрақтарды қарастырған. 555 кітапта АҚШ
тарихындағы жиырма жыл ішіндегі белгілі тарихын ұсынады. Бірінші кезеңде
АҚШ-тың соғыстан кейінгі сыртқы, ішкі, халықаралық жағдайын белгіленген
уақыт бойынша саяси сұрақтарды қарастырса, екінші кезеңде экономика
аумағында қарастырған.
Бұнда екінші дүниежүзілік соғыс кезінде және соғыстан кейінгі
американ экономикасының даму нәтижесі және оның АҚШ-тың кейінгі дамуына
әсері көрсетілген. АҚШ-тың халықаралық экономикадағы алатын орны және оның
салдары көрсетілген. Және кітаптың ең соңында экономикалық екі жүйенің
жарысы бейнеленген. Кітаптағы сұрақтарды баяндау хронологиялық жүйелікпен
жүргізіліп отырған.
АҚШ-тың қазіргі заман тарихын тікелей зерттеген Сивачев В.Н., Язьков
Е.Ф.-тың еңбектері.
Бұл еңбекте негізгі АҚШ-тың қазіргі заман тарихындағы негізгі мәселелері
талданған. Әлеуметтік-экономикалық даму проблемалары қарастырылған. Бұл
авторлар әсіресе мемлекеттік-монополиялық капитализм эволюциясына көп көңіл
бөледі және оның негізгі этаптарын, түрлерін анықтады. Мемлекеттік-
монополиялық реттеу әдістерін ашқан.
В.Б. Наборовтың еңбегін алатын болсақ – ол АҚШ өкіметінің экономикалық
саясатындағы көкейтесті проблемаларын талдауға арналған еңбек. Онда АҚШ-тың
сыртқы сауда экспансиясының құралы ретінде сауда саясатының қалай
пайдаланылғаны қарастырылған.АҚШ дамушы елдермен қарым-қатынасын сынап
жазған.Бұл еңбектердің ішінде көп мағлұмат берген зерттеуші Виктор Перло.
оның еңбегінде соғыстан кейінгі АҚШ-тың экономикасы зерттелген. Оның өсуі,
құлдырауы, жетістіктері жазылған. Көптеген жаңа термин сөздерге түсінік
берген. АҚШ-тағы банктердің қызметін, ақша айналымын, өнеркәсіптік дамуын
толық зерттеген. Мұндағы тұжырымдар статистикалық көрсеткіштермен
дәлелденіп берілген. Н.Н. Яковлев, А.А. Кредер еңбектерінде қазіргі заман
кезеңі жаңа көзқараспен қарастырылған. Онда әсіресе мемлекеттік
қайырымдылық саясаты өте жақсы сипатталып жақсы түсіндірілген. Бұл
зерттеушілер өзінің еңбектерінде АҚШ-тың ішкі, сыртқы, халықаралық
жағдайын, саясатын қарастырып, қысқаша экономикасына тоқталып өткен.АҚШ
экономикасының өсуіне, ерекшелігіне көп көңіл бөлген еңбектің бірі –
ұжымдық еңбек “Америка Құрама Штаттары”.

Америка экономикасының циклдік 1945-1950 ж.ж. кезеңі қамтылған. Мұнда
американ экономикасының дағдарысқа ұшырауы, уақытша құлдырауы себептері де
зерттелген.

Ал А. Блис еңбегінде соғыстан кейінгі АҚШ-тағы мемлекеттік-
монополиялық капитализмнің тарихы ерекше көрсетілген.

АҚШ-тың екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі экономикалық дамуын
зерттеу үшін баспасөз материалдары да қолданылды.

Сондай-ақ Л.С. Сергеева, А.Т. Лоповтың ғылыми мақалаларын пайдаландым.

Сонымен қатар М. Брукс, А. Джеймс, К.Б. Гофман, С. Бегловтың
еңбектерін де пайдаландым.
Курстық жұмыс кіріспе, екі тарау және қорытындыдан тұрады.
Кіріспеде жұмыс тақырыбының өзектілігі және пайдаланған деректер мен
әдебиетке шолу жасалады.
I-тарауда: АҚШ-тағы “мемлекеттік қайырымдылық” ішкі саясатының
жүргізілуіне, орнауына, экономикаға тигізген әсеріне, әлеуметтік
реформаларына тоқталдық.

II-тарауда: АҚШ-тың екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі
экономикасының жеке салаларының дамуына көңіл бөлдік. Онда банк жүйесі,
салық саясаты, мемлекеттік бюджет, ауыл шаруашылығы, көмір, мұнай өндіру,
мемлекеттік меншік, сауда, финанс жүйесі, өнеркәсіптерге сипаттама бердік.
Соңында Қазақстан көлемінде табуға болатын пайдаланылған әдебиеттер
тізімі беріледі.

I-тарау

АҚШ – тағы “мемлекеттік қайырымдылық”
ішкі саясатының мәні.
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін Америка Құрама Штаттарының жағдайы
басқа ұлы державаларға қарағанда әлдеқайда жақсы еді. Олардың өнеркәсіп
потенциалдары екі есе өсті. Барлық 30-шы жылдардағы қоғамдық тұрмыстың
дамымай қалғаны зардаптары жойылды.
“Елде қуатты әскери потенциалы құрылған еді. АҚШ-ты антигитерлік
коалицияның арсеналы деп санады. 1945 жылы қарулы күштерде АҚШ-та он екі
миллион адам болды. АҚШ теңіз флоты, бірінші класты авиация, мықты
құрлықтағы әскери және бірден-бір ядролық қаруы бар жалғыз мемлекет еді”1.

АҚШ-тың соғыстан кейінгі жағдайы, экономикасы көтеріле бастады. Осы
кезде 1945 жылы 12 сәуірде АҚШ-тың президенті болып тұрған Франклин
Рузвельт қайтыс болды. Ол он екі жыл басқарып, саяси сахнада, халықаралық
тұрғыда беделі зор болды. Енді барлық мәселелерді шешу вице-президент Гарри
Трумэнге өтті. Ол халықаралық жағдайда, ел басқаруда тәжірибесі өте аз еді.
Гарри Трумэн бұл жағдайда соғыстан кейінгі Американың саяси стратегиясын
жасауға кірісті.
Трумэн әкімшілігі өнеркәсіп конверсиясын жүзеге асырды. Конверсия –
экономиканы әскери өндірістен бейбіт өндіріске көшіру. Яғни, әскери емес
өнімдер шығаруға ауыстыру. Әлеуметтік күйзелістен құтылу үшін үкімет
“жауынгер құқығы туралы билль” деп аталатын заң қабылданды.
Онда демобилизацияланғандарға білім алуға, тұрғын үй салу үшін кредит
(несие) алуға және өз бизнестерін ашуға көптеген жеңілдіктер жасалды.
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін АҚШ ең жоғарғы держава болды.
Гарри Трумэн өз саясатын жүргізе отырып, Ф. Рузвельттің “жаңа бағыт”
реформасын да жалғастырды.
1946 жылы үкімет “ жұмыспен қамту ” туралы заң қабылдады. 1948 жылы
президент Трумэн ең төменгі жалақыны көбейту туралы мәселені шешіп берді.
Ол әлеуметтік қамтамасыз ету жүйесін кеңейтуге және арзан бағада тұрғын үй
салу бағдарламасын қабылдауға кірісті. “Мемлекеттік қайырымдылық” саясаты
дегеніміз – нарықтық экономиканы сақтай отырып, өздерінің азаматтарына
белгілі деңгейде әлеуметтік қамтамасыз етуге және тұрмыс халін жақсартуға
кепіл беретін демократиялық саяси мемлекет. Мұндай мемлекеттік идея өзіне
ұзақ уақытқа жол ашты.
Ал XIX-ғасырда әркім өзін-өзі қамтамасыз ету керек болған, ал егер ең
қиын жағдай туып, көмек керек болатын болса ғана, мемлекет қарамағына емес,
жәрдем беруге арналған ұйымдардың қарамағына өзін тапсыратын болған. Ал
енді азаматтардың әлеуметтік қорғану – бұл олардың құқығы сондықтан
мемлекет оны қорғау керек, деген көзқарас таралды.

1 Кредер А.А. Новейшая история. XX века. М, 1996, 182-183 беттер.

“Қайырымдылық мемлекет” нақты 40-50 жылдары орнай бастады. Мұнда
негізгі рөлді “Жаңа демократиялық толқын” алды. Демократиялық күштердің
екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі ең басты талаптарының бірі -
әлеуметтік реформалар болды.
“Қайырымдылық мемлекетінің қалыптасуы, екінші дүниежүзілік соғыстан
кейінгі экономикалық жағдайға өте қолайлы болды”. Мұнда әлеуметтік
бағдарламалар үлкен шығынды талап етеді. Қарқынды экономикалық өсу оларды
жүзеге асыруға мүмкіндік туғызды. АҚШ-тың динамикалық дамуына себеп болған,
сөзсіз әсер еткен – “Маршалл жоспары” болды.
“АҚШ 1951 жылғы дейін Батыс Европа мемлекеттеріне 13 миллиард доллар
пайдалануға берді. Ол өнеркәсіпті жабдықтауды сатып алу негізінде жүру
үшін1.
Экономикалық өсуде басты жағдай рынокты кеңейту болды. ішкі рынок
“қайырымдылық мемлекетінің” құрылу әсерін сынады. Тұтынушылық шығынмен
сәйкес халықтық кіріс өсті. Кірістің өсуі өлшеміне қарай тұтынудың
құрылымы өзгере бастады.
Американың соғыстан кейінгі экономикалық дамуының ерекшелігі –
қарқынды халықаралық сауда болды. Дамудың бағыты дүниежүзілік сауданы
либерализациялауға бағыттады.
Ал бұл кезде Батыс Европада экономикалық интеграция басталған еді.
Интеграция – мемлекетаралық экономикалық одақтардың құрылуы. Яғни, ішкі
сауда экономиканың дамуына ынталандыру болып табылды (стимул)1. Барлық
экономикалық өсуге қажетті жағдай ақша қаражатын жұмсау инвестициясы болып
табылады. Инвестиция – капиталистік елдерде өнеркәсіпке, ауыл
шаруашылығына, басқа кәсіпорындарына пайда немесе әртүрлі табыс табу
мақсатымен ұзақ мерзімді капитал жұмсау.
“Қырғи-қабақ” соғысы әскери өнеркәсіптің өсуіне жағдай жасады.
Экономикалық өсуді қолдау өкіметтің саясаты еді. Олар белсенді көмектесіп,
инвестицияны қолдау арқылы тұтынушылыққа сұраныстарды көбейтті.
Осы реформалар нәтижесінде “қайырымдылық мемлекеті” пайда болды.
“Мемлекеттік қайырымдылық” 40-50 жылдары құрылса, 60-шы жылдары гүлденді.
“Мемлекеттік қайырымдылықтың” ең қажетті құрама бөлігі еңбекші
қатынастардағы мемлекеттік реттеу болып табылады. Бәсекелестерін қамтамасыз
ететін, құқықтық шеңберде кәсіподақ пен кәсіпкер әрекеттестігі орнатылды.
Еңбек туралы заң шығарушы жалдамалы жұмысшыларға “жұмысты қамтуға”
кепілдік берді.
“1950 жылдары еңбек жалақысы екі есе көбейді. АҚШ-та 1953 жылы еңбек
жалақысы 20 пайызға көтерілді2.
1 Кредер А.А. Новейшая история. М, 1996, 183-186 беттер.
3 Хансен Э. послевоенная экономика США. М, 1996, 41-бет.

Соғыстан кейін еңбек қатынастары өткірленді. Соғыс уақытында
ереуілдерге тыйым салынды. Кәсіпорындар, кәсіподақтар өздерінің ең жоғарғы
шектегі мақсаттарына жетті. Оларға қатты әсер беріп, кәсіподақ құрамына 15
млн адам жиналды. “Вагнер” заңына қарсы күресте бұл кәсіподақтар
артықшылығын көрсетті. Теміржолшылар, шахтерлер, құрылысшылар ереуілдері
айтарлықтай экономикалық зардап әкелді.
“1947 жылы жаңа еңбек қатынасы туралы заң қабылдады. Ол Тофта-Хортли
заңы еді”1. Онда коллективтік қорғануға және ереуілге шығу жұмысшы құқығын
сақтап қалды. Жаңа заң ереуілдің кейбір түрлеріне (ынтымақтық, ұйымдық)
тыйым салды. Ал бұдан соң, ең қиын еңбек қақтығысы арбитраж мәжбүрлік
жүйесін енгізді. Арбитраж – екі жақтың дауын қорғауға арнаулы уәкілдік
алған қазы. Мемлекет қызметкерлеріне ереуілге шығуға тыйым салды.
“1945 жылдың соңына дейін әскери өнеркәсіптен 9 млн жұмысшылар
босатылды”2. Порттарда күн сайын демобилизацияланған жауынгерлердің саны
көбейе түсті. Ал әскер саны қысқара берді.
“1945 жылы – 8,2 млн болса, 1946 жылы – 1,8 млн-ға дейін қысқарды”3.
Ардагерлерді қамтамасыз етуге заң шығарылғаны туралы, біз айтып
кеттік. Ол “Жауынгерлер құқығы туралы билль” деп айттық.
“Онда демобилизацияландарға алғашқы аптасына 20 доллар мөлшерде
жәрдем ақымен қамтамасыз етілді. Тағы да оларға кепілі бар кредит 2-4 мың
доллар көлемінде үй алуға және аз ғана іске қажетіне бөлінген еді. Әскери
қызмет тәуелділігінен босатылғандарға, яғни демобилизацияланғандарға
жеңілдік беру мүмкіндіктерін туғызды. Олар: жоғарғы оқу орындарында білім
алу. Мемлекеттік міндет бойынша, төлем процентін жылына 5 млрд. долларға
көтерді”4.

Ал енді 1945 жылы “Экономикалық заң туралы билль” атты заң қабылданды.
Бұл екінші қабылданған “билль” еді. Бұл заңды қабылдау “болашақта гүлденуге
– бәріне жаңа, сенімді негіз болуы мүмкін”- деп атаған Рузвельт.
Бұл заңдардың мазмұны мынандай:
1. Барлық ұлттарға қажетті қоғамға пайдалы және ақы төленетін
өнеркәсіпте, мекемелерде, фермаларда, шахталарда жұмыс істеу құқығы.
2. Әрбір фермерге өз еңбегінің жемісін өсіріп, оны өз бағасына сату, өзін
және жанұясын лайықты тіршілік етуге қажетті заттармен қамтамасыз ету
құқығы.
1 Грайнер Б. Американская внешняя политика. От Трумэна до наших дней.
М, 1986, 28-бет.
2 Яковлев Н.Н. Новейшая история США 1917-1960 г.г. М, 1961, 473-бет.
3 Сивачев В.Н., Язьков Е.Ф. Новейшая история США. М, 1989, 253-бет.
4 Перло В. Неустойчивая экономика. Бумы и спады после 1945 г.
М, 1975, 278-бет.
3. Әрбір ұсақ және ірі бизнесмендер, сауданы бәсекелестік арам ниетпен
емес ерікті атмосферада болып, үстемдік етуші – монополияны елдің
ішінде және шетелде жүргізу құқығы.
4. Әрбір жанұяға берік, тұрақты үй алу құқығы.
5. Әрбір адам қажетті медициналық көмек алу және өзінің денсаулығын күту,
сақтау құқығы.
6. Қажетті қамқорлық беру: кәрілікке, ауруға, қолайсыз жағдайларға және
жұмыссыздардың жағдайына байланысты қамтамасыз ету құқығы.
7. Бәріне бірдей білім алу құқығы енгізіледі1.
“Жұмыспен қамту” туралы заңда, жұмыспен қамтуды жоғарғы
деңгейге ұмтылып жетуге, өндірістік мүмкіншіліктермен жұмысқа деген ынтасы
бар, қабілеті барлардың жағдайына өз бетінше қызмет ету мүмкіндігін туғызу.

Екінші мақсаты: ірі капиталдың талаптану нәтижесінде, ең басты себеп
– бағаның өсуі хабарланғандықтан, еңбек жалақысын көтеруге жол бермеу.
Инфляциямен күресті ассоциациялау еңбек жалақысын көтеруге қарсы күрес
тәрізді болды. Ал бұл мақсат анықталмай қалды. Ассоциациялау – ойға
байланыстыру. Инфляция – айналымдағы қағаз ақшаның шамадан тыс көбейіп
кетіп құнсыздануы.
Өкімет бұрынғы қиыншылықтарды жою үшін, бұл мақсаттан елді бөлу үшін
тез арада барлық шараларды қолдануға кірісті. Ал экономикалық өсуіне жағдай
жасауға экономикалық циклді бағыттады. Цикл – түгел орындалу нәтижесінде
дайын өнім шығатын жұмыс айналымы. Тұрақтылық пен өсім, тезірек әлеуметтік
мақсат - өнімге айналуы тиіс болды. Тым биік кірістердің ізіне түскенше,
тезарада қабылдайтын шаралардың түрлері мынадай:
1. Жұмыс пен кіріс. Мұнда жұмыс іздегендерге, өнеркәсіп кәсіпорындарындағы
жеке бөлімдердегі адамдардың жағдайы қолайсыз болса, яғни барлық жұмыс
іздегендерге қоғамдық – пайдалы, ақы төленетін жұмыспен қамтамасыз ету -
өкіметтің алдын-ала қарастырған мәселесі еді. Кең таралған әртүрлі
көзқарастар да бар. “Әлі де болса әлеуметтік мұқтаждықты толық
қанағаттандырмады. Мысалы: тұрғын үй салу құрылысында (үй-жай) қызметтерде,
денсаулық сақтау орындарында, білім беру істерінде, мәдени қамқорлықта,
демалу ұйымдарында”2.
2. Национализациялау – мемлекет мүлкіне айналдыру. Экономикада мемлекет
мүлігін жою үшін национализациялау жүргізу қажет болды. Онда негізгі
өндірістік шаруашылықтық бірліктерді, мемлекет қолына беріледі. Бұл қажетті
даму қайта – құру өмірінде өткізуге, негізгі мағына білдіруге тиісті.
“Жеке меншік кәсіпорындар толық жабылған немесе өндіріс қуаттылығы,
жұмысы төмен болса, бірінші кезекте национализациялау объектісі болып
табылады”3.
1 Перло В. Неустойчивая экономика. Бумы и спады после 1945 г.
М, 1975, 169-171-бет.
2 Перло В. Неустойчивая экономика. М, 1975, 170-бет.
3 Хейне П., Пол К. Экономический обзор мышления. М, 1991, 67-бет.
Тез арада көліктерді национализациялау керек болды. Себебі, бұл кезде
көліктер жеке меншік қолында болған еді. Олардың қызметтерінің нашарлауына
байланысты көмектесу үшін керек. Қалада адам таситын көліктер жойылып, ал
жол жүру ақысы өте жоғары бағаға өскен. Қалааралық адам таси-
тын көлік елде жоқ болып шықты. АҚШ темір жол жағынан басқа елдерге
қарағанда артта қала бастады. Осы жағдайға байланысты көліктердің барлық
түрлерін бірыңғай мемлекеттік жүйеге, адамдарды және жүктерді тасуға
біріктіру қажет болды. Ал жалақысын және сапасын кенет көтеруге тырысты.
Телефон байланыс жүйесін және басқа қызметті қоғамдандыру, бағаның
жоғарылауына және оларға түсетін кірістерге де жол бермеу. Осы кезде
қызметтерді, бизнесті бақылауға арнайы комиссия құрды.
Қоғамдық жүйенің пайда болуына байланысты, барлығына тегін
медициналық көмек беру үшін фармацевтикалық өнеркәсіпті, емханаға және
медициналық өнеркәсіпке байланысы бар өндірістерді национализациялауға
кірісті. Национализациялау бұдан соң, өнеркәсіптің бір саласы – тұрғын үй
құрылысына келді.
“Бұл 10 млн тұрғын үй салуға жалғыз жол еді. Және де американдықтарға
үймен қамтамасыз ету – қажеттілікті талап ететін сұраныстың бірі.
Демократиялық национализация жүргізу керек болды. Яғни халық қолында
болуы тиіс”1.
3. Жұмыссыздық санын қысқарту. Жедел түрде жұмыссыздықты азайтуға
бағытталған шара қолдану керек болды. Негізгі жұмыссыздыққа қарсы күрес
компоненті – жұмыс аптасының ұзақтылығын, мерзімінен тыс жұмысты жоюға
күрес болды. Бұл сөзсіз қосымша миллиондаған жұмыс орнын құруға мүмкіндік
туғызды. Ақырғы жылдары жұмысшылар жұмыссыздыққа және сақтандыруға әйгілі
талап қоя бастады. Сақтандырудың бұл түрімен барлық жұмыссыздарды қамтуы
тиіс болды. Қауіпсіздендірудің жекелеген жүйесі барлық сипатта болған. Ол
бірыңғай федералды жүйеге ауысуға тиісті.
Ал, әлеуметтік төлеуді қаржыландыруды – мемлекеттік бюджет есебінен
жүзеге асыру.
“Национализация, ұйымдарды қорғау – адамдар құқығы, әлеуметтік
сақтандыру жәрдемақы алатындарға, жанұяға ең төменгі кіріс тура келетіндей
етіп орнатты (Жылына 6,5 мың доллар)”2.
Әрине ең төменгі жұмыс ақысы жұмыстардың барлық түрлеріне
өнеркәсіптік барлық саласына таралған. Бұл жанұяның ең төменгі кірісінің
нақты үйлесуі тиіс.
4. Әлеуметтік өзгеріс және жұмысшылар жағдайын жақсартуға жағдай жасау.
Жоғарыда денсаулық сақтауды национализациялау туралы айттық. Онда барлық
ортақ және тегін көмек көрсетудің бәрі – мемлекеттік бюджет есебінен
қаржыландыру, бірінші кезектегі тапсырма ортақ комплексте өтетін шараға
айналуы тиіс.
1 Перло В. Неустойчивая экономика. М, 1975, 171-бет.
2 Хейне П., Пол К. Экономический обзор мышления. М, 1991, 69-бет.

Ұлттық тұрғын үй құрылысы туралы ұсыныстарды жыл сайын пәтер алаңының
көлемін ұлғайтуды қарастырады, бірақ ол да мемлекетке қарайтын.
“Үйге төленетін ақының ең төменгі мөлшері кірістің 10 %-нен шамадан
тыс асып кетпеуі тиіс”1.
Ақшаға айналдыру тәрізді бағдарламалар, бірнеше жылдардан кейін
жекеменшік тұрғын үй ақысын төмендетіп төлейге айналады – деп ойлады. Бұдан
соң барлық тұрғындардың жағдайларын, тұрмыстарын жақсартуға жағдай
жасалады. Облыстарда жаңарту, әсіресе білім саласында – білім беру және
мұғалім даярлайтын құрамын дайындау жүйесін кең түрде таратуды қолға алды.
Барлық оқуға ниеті барларға – білім алу мүмкіндігі туды.
Жұмысшыларға демалуға жағдай жасалды. Әрбір адам қоршаған ортаны
ластауға қарсы күресіп, күзету шарасын іске асыра бастады.
5. Теңправалық. Ақырғы кезде нәсілшілдік қатал көрініс берді. Америкада
шындық жоғала бастады. Ал бұл қаталдықтың негізгі себебі – экономикалық.
“Қара нәсілді жұмысшылардың еңбек жалақысын төмендету есебінен 10 млрд-тан
ең жоғарғы кіріс табуды белгілеген еді”2. Сол себептен барлық экономикалық
реформа нәсілшілдік шындығына жетуге бағыттады. Барлық
кәсіпорын жеке немесе мемлекеттік болсын, жұмысқа қара нәсілді жұмысшыларды
және басқа ұлт өкілдерін алуға міндеттеді. Бұл барлық жоғарғы деңгейдегі
жұмыс болсын, қандай да жұмысқа алынуға тиісті. Басқару қызметі болса да
кіруге құқығы бар болды және де жоғарғы разрядқа тағайындалуға да болады.
Экономикалық шараларды қабылдай отырып, нәсілшілдікті заң бойынша қатаң
қадағалауды талап етті3.
Ал заң бұзғандарды, заңды дұрыс пайдаланбағандарды, нәсілшілдік пен
дискриминацияға қарсы күреске бағыттағандарға, соған жол бергендерге қатаң
жаза қолданылатын болды.
Дискриминация – ұлттарды, ұлттық топтарды, отар халықтарды алалап
правосын айыру.
6. Бағалардың үстіне қойылған мемлекеттік бақылау. Екінші дүниежүзілік
соғыс кезінде бағалардың үстіне бақылау орнатқан. Монополиялық бағалардың
бастапқы деңгейге дейін тұрақтануы мен төмендеуі, онтиинфляциялық қаржы
саясатының өміріне бірге өткізілді.
“Бұл жалғыз сенімді құрал – бағаның өсуіне кедергі жасау үшін
қолданды. Баға үстіне қойылған бақылау өз қарамағына еңбек жалақысын
бақылауды кіргізбеді”4.

1 Астапович Т., Григорьев М., Кириченко С.С. США: экономика, дефициты,
задолженность. М, 1991.
2 Мозолин В.П. Корпорации, монополии и право США. М, 1966, 98-бет.
3 Мозолин В.П. Корпорации, монополии и право США. М, 1966, 99-бет.
4 Перло В. Неустойчивая экономика. М, 1975, 174-бет.

7. Инвестиция үстіне қойылған бақылау.
8. Шетелдік валюта үстіне, операция арқылы үстіне бақылау.
9. Импералистік емес ішкі экономикалық саясат.
Осындай шаралар қолданды.
Екінші дүниежүзілік соғыс нәтижесінде АҚШ-тың финанстық-экономикалық
және әскери қуаты айтарлықтай күшейді. Америка монополиялары соғыс
қаруларын жеткізу есебімен қыруар пайда тапты. Өнеркәсіптің өндірістік
қуаты адам айтқысыз өсті. Америка имперализмінің ішкі даму табиғаты
(капиталдың тез қорлануы, өндіргіш күштердің қаулап өсуі)
оны сыртқы экспонцияны кеңінен жүргізуге итермеледі. АҚШ-тың негізгі
импералистік бәсекелестері уақытша қатардан шығып қалды. Американ
кредиторларына финанстық-экономикалық жағынан кіріптарлық халге түсті
(Ұлыбритания, Франция).
“АҚШ жаңа рыноктарды иемденіп, экспортқа товарлар мен капитал
шығаруды ұлғайту және кең көлемді “доллар империясын” құру үшін осыны
пайдаланып қалды”1.
“Бостандық” пен “демократияны” қорғау деген желеумен американ
имперализмі революциялық және ұлт-азаттық қозғалысқа, түбегейлі саяси және
әлеуметтік-экономикалық қайта құру өзгерістерге қарсы күресте халыққа қарсы
реакциялық режимдерді қолдауда басты күш ретінде көрініп социализм елдеріне
қарсы “қырғи-қабақ” соғысты өрістетті2.
Соғыс аяқталысымен американ имперализмі атом қаруына бір өзі ғана ие
болғанына, әскери базалары жүйесіне және финанстық-экономикалық
артықшылығына сүйене отырып, дүниежүзілік үстемдік орнату жоспарларын
жүзеге асыруға тырысты.
“Монополистік буржуазияның идеологтары XX ғасырды “американдық ғасыр”
деп атай бастады. Бірақ өмір олардың бұл есептерін жоққа шығарды”3.
Халықаралық аренадағы күштердің арасалмағында социализм пайдасына
жасаған түбірлі өзгерістер американ монополияларының қызмет аясына елеулі
шек қойды. АҚШ-тың бәсекелестерінің бұғанасы бекіп, товар өткізетін
рыноктар, шикізат көздері мен капиталды жұмсау аймағы үшін өздерінің қуатты
бәсекелестерімен күреске түсті.
Құрама Штаттар ең күшті импералистік держава болып қала тұрса да,
капитализм елдерінің экономикалық дамуының әркелкілігі салдарынан АҚШ-тың
капиталистік дүниедегі жетекшілігінің рөлі әлсірей бастады.
АҚШ соғыстан кейін экономикалық дамуының жоғары деңгейіне жетті және де
қуатты ғылыми-техникалық мүмкіндікке ие болып отырды. Ол капиталистік
дүниеде өнер шығару, ғылыми зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық
талдамаларға жұмсайтын шығындар көлемі жөнінде жетекші орын алды.
1 АҚШ-тың қысқаша тарихы. Алматы, 1998, 168-170-беттер.
2 Зинн Г. США после второй мировой войны 1945-1971 г.г. М, 1977, 98-бет.
3 Зинн Г. США после второй мировой войны 1945-1971 г.г. М, 1977, 98-бет.

Алайда, елдің экономикалық дамуы тұрақсыздығымен ерекшеленеді.
Өнеркәсіп өндірісі бірнеше рет дағдарыстарды басынан кешірді.
“АҚШ-тағы ұлттық жалпы өнім 1940 жылғы 200 млрд доллардан 1950 жылы
300 млрд-қа өсті, ол 1960 жылы 500 млрд доллардан асты. Көптеген
американдықтар өздерін орташа тап қатарына қосты”1.
Экономикалық өсудің бірнеше себептері болды.
Екінші дүниежүзілік соғыс аяғында Америка капитал экспортеры ретінде
ірі капиталистік держава арасынан бәсекелестер кездеспеді. Осы себептен АҚШ-
тың экспорт товарлары жеңіл өтті.
Екінші дүниежүзілік соғысқа дейін АҚШ теңіз саудасында басқа
шетелдіктердің кемелерін қолданып келді. Ал соғыстан кейін, олар жекелеген
ірі сауда флотын құрған.
“1946 жылдың басында АҚШ-та 6 мың кемелер болған. Яғни, бүкіл
дүниежүзінің 61%-ін құраған. Екі жылдан кейін АҚШ кемелердің жартысын
жекеменшік компанияларға сатты. Ал қалған кемелер әскери қор ретінде
сақталды”2.
АҚШ экспортының сауда баланысындағы жылдамдығы активті сальдоның
өсуін жеңілдетті. “Активті сальдо 1945 жылы 5568 млн. доллар болса, 1947
жылы 10813 млн. долларға жетті. Соғыстан кейінгі 4 жыл ішінде 1946-1949
ж.ж. 30 млрд. доллар сомасында болды. Экспорт капиталы өсті”3.
Әскери уақыт жылдарында басқа державалардың экономикасынан АҚШ
экономикасының ерекшеленуі, ол екі дүниежүзілік соғыста өзінің байлығын
кеңейтті. Американдықтардың жағдайлары жақсарды.
Соғыс қорытындысында мемлекет ішіндегі сұраныс және американдық
товарларды, өнеркәсіпті, ауыл шаруашылық өнімдерін шетелге шығаруға үлкен
сұраныстар туды.
Соғыстан кейін пайда болған тұрғын үй салу құрылыстары, жаңартылған
автомобиль парктері өздерімен бірге өндіріс салаларының қатарын көбейтті.
Ол үлкен өнеркәсіптік ақша қаражатын жұмсауға жұмыс істеу қажет болды.
Соғыстан кейінгі экспорт, АҚШ тауарлары үлкен экспорт капиталына
айналды. Соғыста Американың дамуы – басқа ұлы капиталистік державалардың
шаруашылықтарының өте үлкен күйзеліске ұшырауы нәтижесінде АҚШ-тың
капиталистік дүниеде, экономикалық үлес салмағы едәуір көтерілді.
“1945-1965 жылдарда экономикалық өсу қарқыны 2 %-тен жоғарылады.
Мысалы: Франция, Италия және Батыс Германия 4 %-тей құрады. Ал Жапония
таңқаларлық деңгей 8-10 % көрсетті. 1950 жылға дейін АҚШ барлық елдердің
өсуі қарқынынан асып түсті”4.
1 Лон В.И. США в военные и послевоенные годы 1940-1960 г.г.
М, 1964, 143-бет.
2 Мэдисон С.Т. Экономическое развития в странах Зонада. М, 1967, 92-бет.
3 США: Государство и экономика. М, 1976, 190-бет.
4 Манукян А.А. Некоторые явления циклического развития экономики США.
Международная жизнь. М, 1957, № 2, 38-бет.

Бұл көрсеткіште аздаған айырмашылық болса да, күрделі процентке бұл
жеткілікті болды.
Бірнеше ұрпақ бойына АҚШ жағдайларын жақсартуға, капиталистік
дүниедегі экономикаға біртіндей билік етуге тиіс болды.
Екінші дүниежүзілік соғыс жылдарында АҚШ шаруашылығы бірқалыпты
жағдайда болса, ал соғыстан кейін ең күшті жағдай американдық капитал үшін
алғашқы 1946-1949 ж.ж. еді. Соғыс жылдарында жеңіл автомобиль жасау,
құрылыс, ауыл шаруашылық машиналар жасау өндірістері және көптеген

өнеркәсіптік өнімдерді кең түрде тұтынуға тыйым салды. Сонымен бірге
өнеркәсіптік жабдықтардың физикалық және моральдық тозуы – капиталистердің
кірісін ұлғайтуға және едәуір халық топтарын сақтауға жол берді.
Соғыстан кейінгі жылдарда бұрын-соңды болмаған мемлекет ішіндегі
сұраныс азаматтық тұтыну заттарымен қамтамасыз етті. Басқа ірі капиталистік
мемлекеттің шаруашылығына соғыс үлкен күйзеліс әкелгені бізге белгілі. Ал
бұл АҚШ ауыл шаруашылығы және өнеркәсіп өнімдерін шетелге шығаруға аса ірі
рынок құруына көмектесті.
Экономикалық өсуге қолайлы жағдай туды. Ірі монополиялық капитал
қолайлы жағдайды пайдаланып, соғыстан кейін өзінің байлығын, түсімін
кеңейтті.
“Капиталистік корпорация активті 100 млн. долларға бағаланды”1.
Ортақ активтердің өсуі – ірі корпорациялардың нығаюы мен кеңеюі үшін
қолайлы болды. Әскери уақыт жылдарында ірі монополиялық компанияны
қосқанда, барлық корпорация тек 40 %-тей кіріс кіргізді. Барлық
корпорацияның жартысы – көбінесе ұсақ фирмаларға қатысты шығынды көтерді.
Барлық ортақ корпорация активтерінің өсуі тым маңызды болды.
“1945-1953 жылдарда өңдеу өнеркәсіп корпорациясы капиталдарымен 50
млн. долларға дейін өз активтерін 2 есе өсірді, ал капиталмен 50 млн.
доллардан жоғары 3 есе көбейді. “Дженерал моторс” активі 1939 ж. 1936 млн.
доллар болған. Ал 1947 ж. 2473 млн. доллар болды. “Дженерал электрик” 1939
ж. 392 млн. доллар болса, 1947 ж. 1027 млн. долларға өскен. Ал рокфеллерлік
“Стандарт ойл оф Нью-Джерси” 1939 ж. 2035 млн. доллар, кейін 1947 ж. 2996
млн. долларға өсті”2.
Екінші дүниежүзілік соғыс соңында федералды сауда комиссиясының
хабарламасы бойынша 62 ірі өңдеу өнеркәсіп корпорациясы аса үлкен капитал
жинады. Ол 90 % АҚШ-тағы басқа өңдеу өнеркәсіп корпорациясының активтерін
сатып алуға жетерліктей капиталы болды.
1 Лон В.И. США в военные и послевоенные годы. М, 1964, 619-бет.
2 Хансен Э.С. Послевоенная экономика США. М, 1966, 312-бет.

“1945 жылы АҚШ-та өңдеу өнеркәсіптерінің 60 мың корпорациясы болған.
Корпорация кіріс салығын төлеуге дейін 1939 ж. 9 млрд. болса, 1946 ж. 27
млрд-қа өсті”1.
Соғыс кезіндегі сияқты, соғыстан кейінгі жылдарда да ірі
корпорациялар ерекше кіріс кіргізді. Өндірістер ірі компонияларға
шоғырландырылды.
“1947 ж. 200 ірі корпорацияға өңдеу өнеркәсіптерінің таза өнімдерінің
30 %-і кірді”2.
Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде АҚШ қуатты әскери өнеркәсіптерін
құрды. Ал екінші дүниежүзілік соғыстан кейін олар сақталып, жаңарған және
модернизацияланған ірі әскери өнеркәсіпке айналды. Ол АҚШ экономикасында
үлкен орын алды.
Соғыстан кейін шетелде американдық капиталдың үлкен экспонциясы
бақыланды. “1939 ж. АҚШ-тың шетелдегі инвестициясының ортақ саласы – 12,5
млрд. доллар болса, 1945 ж. бұл сома 16,9 млрд-қа, 1949 ж. 32,6 млрд.
долларға көтерілді. 1939-1945 жылдары АҚШ-тағы шетелдік инвестициялар-
шетелдегі американдық ақша қаражатын жұмсауын өсірді. 1949 ж. американдық
инвестиция басқа елдерде АҚШ-тағы шетелдік ақша қаражатын жұмсауы 15 млрд-
қа өсті”.
Гувер айтып кеткендей “Біз жақында, біздің елімізде қайыршылықтың
жоғалғанының куәсі боламыз” деді.
“Бірақ АҚШ байлығы өсіп жатса да 10 млн. американдық қайыршылық халге
түсті”3.
Әрине, АҚШ шаруашылығының дамуының көрінісінде жаңа
факторларды есептеуге, экономикаға әсерін жалғастыру үшін жұмыстар
жүргізілген. Бұған, біріншіден өнеркәсіптерде әскери сұраныс туды. Әскери
сұраныстарға дейін шығын 10 рет көтерілді. Әскери шығын федералды бюджетті
ұлғайтты. Федералды бюджеттен бірге штаттық бюджет те өсті.
“1947-1948 жылдары және жергілікті шығын АҚШ-тың ұлттық салықтың 20 %-
ін құрады. Екіншіден, белгілі ғылыми-зерттеу жұмыстары үлкен шығынды
тудырды. Жекеменшіктік және мемлекеттік шығын ғылыми-зерттеу жұмыстарына
1940 ж. 1 млрд. болса, 1953 ж. 10 млрд-қа өсті”4.
АҚШ-тың жекеменшік топтары мен мемлекеттік органдары соғыстан кейінгі
жылдарда кең құрылыс жүргізу жобасын жасаған.

1 Зинн Г.С. США после второй мировой войны 1945-1971 г.г. М, 1977, 199-бет.
2 Манукян А.А. Экономическое положение капиталистических стран.
М, 1962, 95-бет.
3 Голдсмит Р.У. Национальное богатство США в послевоенный период.
М, 1968, 115-бет.
4 Далин С.А. США послевоенный государственно-монополистический
капитал. М, 1972, 231-бет.

“1947-1948 жылдары АҚШ-та жұмыссыздық 3,8 % (12,3 млн. адам) болды.
Өнеркәсіп өндірісінің индексі (1947-1949 ж.ж. 100) 1945 ж. 110-нан 90-ға
дейін төмендеді, 1946 ж. әскери өндірісті тоқтатып қойды және өнеркәсіпті
әлемдік рельске ауыстырды”1.
Американдық имперализмнің гобельді жаулаушылық саясаты – бұл
экономикалық ваккум, АҚШ-тың экономикасынан жағдай жасайтын нақты рычагқа
айналды.
Қалыпқа келтіру жылдары мемлекеттік аппаратта қайта құру жүргізілді.
“1947 жылғы шығарылған заң бойынша Ұлттық қауіпсіздік Советі, осы
конгресс өтісімен Ортақ барлау басқармасы (ЦРУ) және әскери орган қайта
ұйымдастырылды. Әскери органдарында әскери басқару орны және қорғаныс
министрлігін бекітті. 1949 жылы бұл ұйымдасқан комитеттің басқарма орны
құрылды. 1947 жылы тағы бір негізгі акт – президент мирасқорлығы ретінде
заң шығарды”2.
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін “Жаңа бағыт” мемлекеттік-
монополиялық капитализмінде өз күшінде қала берді. Бірақ, қажетті белгісі –
либералды-әлеуметтік реформаторлық жолын жоғалтып алды.
1949 жылы қаңтарда президент Трумэн конгресске кең көлемді
реформалардың бағдарламасын ұсынды. Ол “әділ бағыт” бағдарламасы деп
аталды3.
Экономиканың даму циклдігі мемлекеттік-монополиялық капитализмнің ең
негізгі белгісі болды. Цикл – капиталистік экономикалық қозғалыстың
міндетті түрі болды және соғыстан кейін жаңа жағдайда циклдер ашық
модификацияға өтті.
“АҚШ экономикасы үшін 50 жылдар ұзақ өзгеше сипатта, өндірісте
автоматтандыру жүйесін енгізді. Автоматтандыру технологиясының енуі төрт
басты жолмен жүргізілді.
1. Автоматты машиналар енгізу.
2. Конвейрлік өңдеу әдістері.
3. Автоматты бақылау жүйесі.
4. Электронды-есептеу машиналарын енгізді”4.
Автоматты бақылау жүйесі және ЭВМ толық 40-50 ж. шығарылды. Олар
50 ж. экономикаға революциянизациялық әсер әкелді. Ол тек ішкі құрылымын
өзгертті.

1 Шаров А.Н. Экономика США. М, 1988, 97-бет.
2 Джапаридзе Т.З., Чивошвили М.И. Как создавался совет национальной
безопасности 1974 г. США: экономика, политика, идеология.
М, 1991, № 5, 93-бет.
3 Мельников Ю.М. Внешнополитически доктрины США. М, 1970, 107-бет.
4 Мильнер С.К. Проблемы использования ЭВМ и управление. США:
экономика, политика, идеология. М, 1971, № 2, 49-58-беттер

АҚШ-тың “көмек беру” бағдарламасы. Екінші дүниежүзілік соғыстан
кейін, мемлекет пен сыртқы саудада экономикалық байланыс орнату үшін әскери
және экономикалық көмек беруді ұйымдастырды. Ол жекеменшік, мемлекеттік
капиталдарды шетке шығаруға көп көмегін тигізді. АҚШ өкіметі “көмектесу”
саясатында, шетелдерге жәрдем ақша, зоем беруді шешті. Зоем – белгілі
мерзімге дейін алынған ақша, зат.
“Олардың көмектескендігі сомасы 1945 ж. 1 шілдеден 1968 ж. 30 маусымға
дейін 134 млрд. доллар болған. Берілген экономикалық көмек бұл сомадан 95
млрд. доллар. Жәрдем ақша – 56 млрд. доллар, ал зоем 39 млрд. доллар болды.
Әскери көмек 36 млрд. доллар бұл жәрдем ақша, ал зоем 3 млрд. 1945-1968
ж.ж. аралығындағы барлық сомасы – 39 млрд. доллар”1.
“Көмектесу” бағдарламасын жүргізетін ұйымдар үшеу. Біріншісі,
экономикалық көмекті ұйымдастыратын – халықаралық даму агенттігі (Агенттік
– мекеменің, я жеке адамдардың тапсырмасын орындап отыратын ұйым). Ол өз
жұмысын “Маршалл жоспарымен” бастады (1948-1951 ж.ж.). Агенттік техникалық
көмек, “дамушы зоемдер”, қорғанысты ұстауға көмек көрсетті. Техникалық
көмек жәрдем ақша ретінде жүрді.
“Бұлардың жүргізген көмектерінің ортақ сомасы – 46,7 млрд. доллар”2.
Ал екінші ұйым – “Әлем ісі үшін азық-түлік” бағдарламасын орындайтын
әкімшілік болып табылады (480 заң). Үшінші ұйым – экспортты-импорттық банк.
Ол 1934 жылы құрылған. Соғыстан кейінгі жылдары АҚШ товарын сатып алу үшін
қысқа мерзімді зоемдер қойылды.
“Ол 11 млрд. долларды құрады”3.
1945-1951 ж.ж. әр түрлі товарларды өткізу үшін Қаржы Министрлігі және
АҚШ Қорғаныс Министрлігі арқылы ғана өткізілді.
Бұл “көмектесу” бағдарламасы – АҚШ-тың сыртқы стратегиясының ең бір
қажетті құралы болып табылады. Бұл бағдарлама тек сыртқы саясатта емес,
төтенше АҚШ-тың ішкі экономикасына де өте қажет.
“Батыс Европа мен Жапонияға көмек ретінде 95 млрд. доллар берілді”4.

1 Хрестоматия по новейшей истории. М, 1960, II-том, 256-бет.
2 Хрестоматия по новейшей истории. М, 1960, II-том, 257-бет.
3 Лопов А.Т. Фермер и военная экономика. Новое время.
М, 1952, № 2, 35-бет.
4 Лопов А.Т. Фермер и военная экономика. Новое время.
М, 1952, № 2, 37-бет.

II-тарау

АҚШ экономикасының жеке салаларының дамуы. Өнеркәсіптік

монополияның құрылымы.
АҚШ-тағы негізгі өнеркәсіпте ұйымдық бастаушы – фирма болып табылады.
Ірі фирмалар ереже бойынша бір ғана кәсіпорыннан емес (завод, фабрика),
бірнеше-ондаған, кейде жүздеген кәсіпорындардан тұрады.
“АҚШ-та 300 мың фирмалар саналған. Бірақ олардың рөлі, мөлшері
экономикада әр түрлі”1.
АҚШ-тағы экономикада шешуші рөлді монополиялық ұйымдар ойнайды.
Монополияны өркендету негізінде өндіріс пен капиталды шоғырландыру мен
орталықтандыру жатыр. Шоғырландыру процесін тарату турасыздықты емес, жеке
кезеңінде, оның даму темпі өте биік, ал басқасы өте төмен. Шоғырландыру
әртүрлі салаларда, дәрежесі де әртүрлі.
Статистикалық көрсеткіштерде шоғырландыру дәрежесі салаларда жаппай
көп өндірістік әдістерімен немесе үздіксіз өндіріспен өте жоғары. “Бұл
бәрінен бұрын металлургия, автомобиль өнеркәсібі, шин өндірісі,
радиоқабылдағыштар, телевизор, байланыс жабдықтары, генераторлар,
трансформаторлар, электр шамдар, бақылау аппараттары, ЭВМ, жазатын
машиналар, сурет жабдықтары, тоңазытқыштар, кір жуатын машиналар, каучук
т.б. шығарды”2.
АҚШ өнеркәсібінде шоғырландырудың ең жоғарғы деңгейінің бір себебі:
оның құрылымы және жоғарғы үлесі – осы саладағы өнімі болып табылады.
“Металлургияның бүтіндей үлесінің барлық түрлері – машина жасау,
мұнай шығаратын, химиялық, резиналық өңдеу өнеркәсібіндегі таза құны 1939
жылы 41 %, 1953 жылы 48,2 %-ке теңелді. Көптеген фирмалар “Вестингауз”,
“Алкоа” және тағы басқалары қуатты ЭВМ-дарды құрастырады. Олар екі-үшеу-
ін біруақытта қамтамасыз етеді”3.
1947-1954 жылдары, әсіресе ірі компониялардың үлестері ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.