Таза тұқымды мал өсіру жолдары

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 17 бет
Таңдаулыға:

ЪҚазақ ұлттық аграрлық унтверситеті
Ветеринария факультеті
Мал шаруашылығы өнімдерін өндіру технологиясы кафедрасы

РЕФЕРАТ
Тақырыбы: Таза тұқымды мал өсірудің мақсаттары мен міндеттері, оларды пайдаланудың шарттары

Орындаған:Манас Рахат
Қабылдаған: Нұрғазы Қуат

Нұр-Сұлтан 2021ж
Жоспар
Кіріспе
Негізгі бөлім:
Таза тұқымды мал өсіру жолдары
Таза тұқымды мал өсірудің пайдасы
Қорытынды

Ірі қара шаруашылығы - мал шаруашылығындағы еңмаңызды сала, біріншіден халқымызды ең жоғары сапалы тағамдармен қамтамасызетсе, екіншіден, жеңіл өнеркәсіпті шикізатпен қамтамасыз етеді, әрі бұлсала маңызды органикалық тыңайтқыштарды да өндіреді. Ғылыми техниканың ерекше дамуына байланысты ірі қара шаруашылығы даерекше дамуда, әрі одан алынатын өнімдер де көбеюде. Ал кейінгі жылдардаірі қара мал тұқымдарының асылдануын ерекше көрсеткен жөн, сонымен қатаржаңадан асыл-тұқымды ірі қара малы шығуда, ал осы асыл тұқымды ірі қарамалдары экономикалық табиғи аймақтарға жақсы бейімделген. Оған ерекше әсереткен селекция жұмыстарының жақсаруы. Себебі селекцияның дамуына генетика,биотехнология ғылымдарының жетістіктері мен электронды есептеу техникасыныңәсері өте зор болды. Қазақстан Республикасының шаруашылықтарында 20-дай сүтті, сүтті-еттіжәне 8-сүтті ірі қарасының асыл тұқымды малдары өсірілуде. Айта кетукерек, бұл асыл тұқымды ірі қараларының көпшілігі жаңа өнеркәсіптітехнологияға бейімді емес. Сондықтан кейінгі уақытта будандастыру жәнешағылыстыру арқылы ірі қараның жаңа асыл тұқымдарын қалыптастыру бағытындажұмыстар жүргізілуде. Ірі қара шаруашылығының нәтижелі дамытудың ерекше жолы, бұл саланытолығымен интенсивті технологияға көшіру, әрі әр табынның сапасын жақсарту,сұрыптау және жұп таңдау тәсілдерін молынан қолдану, мал азығын молайту,мал азығының сапасын жақсарту болып саналады. Мал табынын толықтыру, оныңөнімділігін көбейтумен тығыз байланысты, әрі малдың физиологиясын,азықтандырылуын және малдәрігерлік негіздерін білуді қажет етеді. Ірі қарамал тұқымдарын төмендегідей схема бойынша зерттейді: асыл тұқымды іріқараның халық шаруашылығындағы маңызы, өскен ортасы, шыққан тегі ментарихы, тірілей салмағы және тағы да басқа биологиялық, әрі шаруашылықерекшеліктері, генеалогиялық құрылысы, келешек дамуы. Ірі қараны асылдандырудың мал өнімін көбейтуде маңызы өте зор, сол үшіндүниежүзілік гендік қорын ғылыми-технологиялық зерттеулер жетістіктерінесүйене отырып зерттеу қажеттілігі туындауда.
Малды таза тұқымды өсірудің жолдары
Таза тұқым өсіру - бұл бір тұқым түрін бір-бірімен шағылыстыру. Әрбіртұқым ауылшаруашылық байлық болып табылады. Тұқымды маман алып қалу, оныжетілдіре түсіру таза тұқым өсірудің басты мақсаты болып табылады. Бұлөсіру әдісінің мәні - жағымды жануарлар типін сақтап қалып, оның тұқым қууқасиеттерін күшейте түсу болып табылады. Таза өсіру арқылы өте жоғары өнімді жануарлар алынған. Қара - ала сиыртұқымының Аида сиырынан 12 лактацияда 44 407 кг сүт сауылған, 4293 кг сүтмайы алынған. Дүние жүзілік тәуліктік сүті бойынша рекордистка болыпярослав тұқымының Вена атты сиыры болып табылады (82,1 кг). Таза өсірунәтижесінде орлов желгіш тұқымының Улов, Пион, Турнир сияқты айғырларыалынған, олардың желгіштігі 1600 м-ге 2,001 с болған. Ставрополь тұқымды№72 қошқар биязы жүні бойынша 30,1 кг жүн берген. Таза өсірудің арқасында тек қана өте жоғары өнімдегі жануарлар ғанаемес, сонымен бірге асылтұқымдылығы жағынан өте бағалы мал табынын да алуғаболады. Ресейдің көптеген мал зауыттарында сиырлар сүттілігі 5000-6000 кг-нан асады. АҚШ-тың Альфа-Дана фермасында голштин-фриз тұқымы сиырларыныңсүттілігі орташа 6500 кг-ды құрайды. Англияда (Ватсона фермасы) айрширсиырларынан екі мезгіл сауып 305 күн лактацияда 8383 кг-нан, майлылығы 4,4%сүт сауған. Осы сияқты таза мал өсірудің мысалдарын көптеп келтіругеболады. Ресейде малды таза өсіруге аса көңіл бөлген, олар шығарған өтебағалы мал тұқымдарын кездейсоқ басқа тұқымдармен шағылысуда қорғаған. Көптеген елдерде малды таза өсіруге көп көңіл бөледі.АҚШ-та голштин-фриз, джерсей, гернсей тұқымдарын тек таза ғана өсіреді. Сүтті малдыгенетикалық жақсарту мақсаты - әрбір бұзау туу арасы 12-13 ай болып, 305күндік лактациядағы сүт мөлшерін барынша көтеру. Сүтті малдардыңгенетикалық жақсаруының басты критерийі - малдың жоғарғы өнімділігі, ұзақуақыт пайдалануы, сауудың жеңіл болуы, маститке резистенттілігінің жоғарыболуы сияқты көрсеткіштер.Сүтті сиырлардың сүттілігі 1950 жылдары АҚШ-та2410 кг болса, 1979 жылы 5114 кг- ға дейін өсті. 7000 - 9000 кг сүт беретінде табындар бар. Мұндағы ғалымдар селекциялық лимит (генетикалықөзгергіштікті азайту) пен физиологиялық лимитті (жоғарғы сүттілік пенкөбейгіштік функциясы арасындағы кері корреляция) талдап, жуық арадаселекциялық та физиологиялық та лимиттің қаупі жоқ деп тапқан. Бірқатар елдерде таза өсіру арқылы бағалы мал тұқымдарын генетикалықжетілдіру жұмыстарын жүргізуде. Мысалы, Германияда немістің қара-аласиырларын таза өсірумен қатар джерсей, голштин-фриз тұқымдарын да тазаөсіріп келеді. Көптеген елдерде малды таза өсіру мал өсірудің негізгі әдісіболып табылады.
Малды таза өсіргенде жануарлардың тегіне көп көңіл бөлінеді. Оны әринемал асылдандыру жазбаларына қарап анықтайды. Өте бағалы аталықтың маласылдануы жұмысында ролі зор. Қолдан ұрықтандыру әдісіне пайдаланғанда бірбағалы аталықтың спермасымен ондаған мың аналықты ұрықтандыруға болады.Қазіргі кезде аталық ұрығын мұз қылып қатырып, ұзақ уақыт сақтау әдістеріжасалған. Осы әдіс бойынша өте бағалы аталықтардың сперма қоры жасалынатынболды. Осындай сперма қоры пайда болуына байланысты олардың ұрығы бір елдеғана емес, елдер арасында пайдалануға да мүмкіндік туды. Осы жұмыстарғабайланысты ұрпағы бойынша тексерілген әрбір аталық асылдандырукарточкасымен бірге ,тегі туралы және қанының поспорты болуға тиіс. Ол оныңгенетикалық толыққандылығын анықтау үшін және нағыз әкесі екендігін анықтауүшін керек құжат болып табылады
Малды таза өсіргенде асылдандыру жұмысын тек бір табында ғана емес,бүткіл тұқым бойынша жүргізуге де болады .Селекциялық орталықтар басқаратынтұқыммен асылдандыру жұмысын жүргізгенде асылдандыру жұмыстарыныңклассикалық әдістерімен қатар ірі масштабты селекция әдісі де қолданылады.Малды таза өсіру әдісі ешқандай да жаңалық бермейтін консервативті әдісболып табылады. Ол тұжырым теріс тұжырым . Әрбір тұқымның оның тұтастығынжәне өзгергіштігін сақтайтын генетикалық негізі бар. Зауыттықтұқымдардың ең басты қасиеті -өте жоғары тұқымішілік шаруашылық-пайдалықасиеттері бойынша өзгергіштігі. Осы өзгергіштігіне байланысты сұрыптауарқылы тұқымды жаңа қасиеттер қалыптасады .Малды таза өсіру сұрыптау менжұптастырудың неше түрі әдістерін қолдану арқылы линия, ұя бойынша өсіруарқылы жүргізіледі .Таза тұқымды жануарлар асылдылық және өнімділік қасиетібойынша алуан түрлі болып келеді.Сондықтанда тұқымды жетілдіре түсу үшінмақсатты жануарларды сұрыптау қажет. Осындай сұрыптау үшін жануарлардытұқым статусымен салыстыруға тура келеді.Әрбір жануар тұқымының стандартыболады.Стандарт дегеніміз жануарларға қойылатын өнімділігі, дене бітімі,тегі бойынша қойылатын талаптар. МАК (ГПК) жазу үшін жануар 1 классқақойылатын талаптардан төмен болмауға тиіс.
Стандарт дегеніміз сұрыптаудың негізгі бастамасы, ол селекционердіңбарлық жігерін тұқымның жетіле түсуіне бағыттайды.Стандарт реаль, тұрақтыболуға тиіс.Бірақта оны мезгіл - мезгіл қайта қарап отырылуы керек. Сондағана сол тұқымның прогресін қамтамасыз ете алады. Аталықтарының бағалыққасиеті де стандарт арқылы анықталып отырады. Онда сүттілігі, сүттіңмайлылығы, еттілік қасиеті сияқты шаруашылыққа - пайдалы аталық жануарқасиеттері белгіленіп отырады. Көптеген мал тұқымдарына малды таза өсіру кезінде қойылатын талаптаранықталып қойылған. Мысалы қара-ала сиырлардың сүттілігі 5500-7000 кг,сүтмайы майлылығы 3,7-3,8% болып, жылдық майы 200 кг-нан кем болмауға тиіс,белоктылығы 3,5-3,7% -те кем болмай жылдық көрсеткіш 171 кг-нан кемболмауы тиіс. Сауын мерзімі минутына 2 кг-нан кем сүт сауылмауға тиіс.Бірінші тууы 27 айдан кем болмауға тиіс. Сонымен бұл тұқым жануарларыжаңа өндірістік технологияға сай, сүт кешенінде азықтандыруға биім,әртүрлі ауруға резистенттілігі жоғары болуға тиіс. Малды таза өсіргенде тұқымды жақсартуға мүмкіндіктер туады. Малды тазаөсіру екі әдіс бойынша жүргізіледі: туыс емес (аутбридинг) және туыс(инбридинг). Қандай мал тұқымы болмасын жалпы асылдандыру жүйесі бойыншанегізінен туыс емес шағылыстыру жүргізіледі. Гетероген жұптау, линияаралық кросс, қан жаңарту хал-ахуалын жақсартатын іс-шара ретіндеқарастырылады. Мұндайда жануарлардың икемділігі сақталып олардың жаңажағдайға биімдеу қасиеттері сақталады. Туыс емес шағылыстыру барлық асыл тұқымды емес шаруашылықтардажүргізілетін мал өсіру әдісі. Туыс малдарды шағылыстыру (инбридинг). Инбридинг - бір-бірімен туысжануарларды шағылыстыру. Бұл жүйе таза өсіру кезінде жиі қолданылатынболғандықтан оған түбегейлі тоқталмайды. Инбридинг ілімі өте ескі ілім.Ол жөнінде шаруалардың бірнеше ой-пиғылдары бар. Басында инбридинг санасыз қолданылды. Ежелгі адамдар қанауыстыруының зиянды жағын байқап қалып, өте қатаң түрде оған тиым салған.Араптар XIII ғасырдың өзінде асылтұқымды жылқыларды инбридингтің зияндыәсері бар екенін байқаған. Капитализм дәуірі кезінде көптеген елдерде жаппай тұқым түзілу процессі жүре бастады. Рынокқа сай жаңа тұқым түзілу инбридингті кеңінен қолдануарқылы жүре бастады. Тұқым басының консультатциясы бірнеше ұрпақ бойыәдетте тығыз инбридинг жүру арқылы жүзеге асты. Мысалы: шортгорндағытұқымбасы Губбакты, орлов желгіштеріндегі Барса 1, үлкен ақ шошқадағы Аскания 1 қасиеттерін қалыптастыруда осындай инбридинг кеңіненпайдаланылған. Әр түрлі дәрежеде инбридингті сиырдың бестужев тұқымын шығарғандақолданылған. Жүйесіз жақын инбридинг мал өнімділігінің төмендеуіне,төлшілдігінің азаюына, конституциясының нашарлауына әкеп соқтырған. Тамашамал табыны қисық - қыңырға айналады. Соның бірі атышулы шортгорн мал тұқымыда нашарлап кетті. Осының нәтижесінде инбридингке деген көзқарас өзгерді.Шағылыстырудың бұл түріне абайлап қарайтын болды. Инбридингке қызығушылық қайтадан тек ХІХ ғасырдың ақырында ғана пайдаболды. Асылдандыру кітаптарын талдау, көптеген зауыттық мал тұқымдарыныңшығу тарихын зерттеу тұқым түзілуде инбридингтің пайдалы әсері, ролі барынкөрсетті. П.Н. Кулешов туыс шағылысуды қолдануды ашық қолдап шықты.Сөйтсе де ол ұзақ уақыт жақын инбридингтің зиянды екенін атап көрсетті.Бірақ орлов желгіш жылқыларының шығаруды мысал ете отырып, кейіннен Ж.К.Кәрімов және б. біршама инбридингтің тұқым шығаруда пайдалы болатынынкөрсетіп қана қоймай, ондай шағылысудың тұқымдағы атышулы линиялардышығаруда да көп пайда келтіретінін ашып көрсетті. Тұқым түзілудің ғылымиметодикасының негізін салушы М.В. Иванов инбридингтің селекциялықжұмыстарда керекті әдіс екенін көрсеткен . Оны тек іскерлікпен, мақсаттыпайдаланып, жануардың конституциясының мықтылығына қатаң сұрыптауменүйлестіре жүргізу керектігін көрсетті. ХХ ғасырдың басынан бастап инбредингтің ролі мен маңызы жөнінде,оның биологиялық мәні жөнінде генетика пәні зерттей бастады. Ч. Дарвин теңіз шошқасымен дәлелді тәжірибелер жүргізді. Ол 23 инбридтелген теңізшошқасының семьясымен 20 ұрпақ бойы аға - қарындас типімен тәжірибелержүргізгенде 35 линиядан 27-сі қырылып кеткен. Қалғандарының тіршіліккеқабілеті, тірі массасы, төлшілдігі төмендеген. Инбрид линияларды бір-бірімен шағылыстырғанда ұрпақтары біршама жақсарған. Ч. Дарвин тұқымды жақсарта, жетілдіре түсу жолында инбридингтіқолдану керек деген тұжырымы өте маңызды. Әдеттегі селекция кезіндегігенетикалық жақсарудың өте баяу жүретіні белгілі. Инбрид линиялар шығару,кейінірек оларды бір-бірімен шағылыстыру (линияаралық кресстар ) бастапқыпопуляциямен салыстырғанда классы әлдеқайда жоғары гетерозиготалыпопуляция алуға мүмкіндік береді. Әдеттегі селекциямен ондай жетістіктергежету өте қиын. Популяцияны одан әрі жақсарту үшін барлық процессті қайтажасап, жаңа инбрид линияны оқшаулау керек те оларды бір - біріменшағылыстырып, жаңа популяция алу үшін жақсы кросстарды сұрыптап алу керек.Инбридингтің ұрпаққа теріс әсер ететіндігі сиырларда да анықталған. Мысалы:Нильсон - Эле мен Д. Лаш бастапқы өсу кезінде инбринд жануарлар өсуініңбаяулағанын атап көрсеткен. Лейбен Колифорнияда сиырларда жүргізілген ұзақуақыт инбридингтің нәтижесінде әрбір процент инбридинг артқан сайын сүтшығымдылығы 210 фунтқа, сүт майлылығы 0,9 фунтқа азайған. Инбридингтің сиыртөлшілдігі мен бұзаулардың тіршілікке қабілеттілігіне теріс әсер еткен. Ғалымдардың әртүрлі жануарларға жүргізген көптеген зерттеулері бірнешеұрпақ бойы жүргізілген тығыз инбридингтің ұрпақтар сапасына теріс әсерететінін, ол ұрпақтың маңызды шаруашылыққа пайдалы белгі - қасиеттерініңнашарлайтындығын, олардың асылдық бағалылығы төмендейтінін көрсетті. Инбридинг клетканың структуралық элементтеріне әсер етеді. (6):...инбридинг кезінде болатын биологиялық процесстер нәсілдік қасиеттергеізін қалдырмай қоймайды. Олар оны өзгертеді, бірақ ол өзгерістерді біржақтыорганизм зақымдануы ретінде қарауға болмайды. Ол өзгерістер организмдегітіршілік процесстерін басқаша жағдайға әкеп соқтырады. Организм осы оншақолайсыз жағдаймен әсерлесуіне мәжбүр етеді. Ол жай пассив күн кешпейді. Олоны шешуге тырысады. Кейде ол жеңімпаз болып шығады. Сонда барып жаңанәсілдік қасиет пайда болады - деп жазған. Инбридинг нәтижесінде организмде терең анатомия - физиологиялық қайтақұрулар болады. Ұрпақтардың тіршілік қабілетінің төмендеуіне, төлшілдігініңазаюына, ұрпақтардың ұсақтанып кетуіне әкеп соқтыратын сол өзгерістер. Туыс шағылыстырудың негізгі мақсаты - өте бағалы ата-ененің белгілінәсілдік ерекшеліктерін сақтап қалу. Инбридинг бағытты жүргізілуге тиісті,онда тек белгілі, өте жоғары белгі - қасиетті жануарды ғана пайдаланукерек. Инбридинг деңгейі. Жануардың инбридинг деңгейін шығу тегі арқылы ғанаанықтайды. Онда әкесі мен шешесі қатарын бірінші деп есептеп, жалпыкезігетін тектерін санап шығады. Шешесі жағынан тегі анықталып, жазба римсандарымен белгіленеді. Қайталап келетін тектері қатарын көрсететін сандарүтірмен ажыратылып отырады, ал қайталау тектің екі жағынан да тере арқылыажыратылып отырады. Бірдей аттары кезігуіне байланысты, тектер қатарынабайланысты, классификациясы бойынша инбридинг деңгейлеріне бөлінеді. Инбридингтің мал асылдандыру жұмысындағы орны мен ролі. Туысшағылыстырудың қанша зияны болғанымен мал асылдандыру жұмысында өте маңыздыроль атқарады. Л.К. Эрнст және басқалар: Инбридинг ойланым-паз,талантты зауытшылардың қолындағы керемет құрал болып табылады. Талантсыз,түсінігі аз селекционер үшін құрудың жолы. Мышьяк, камфара - күшті әсерететін дәрі, онымен ауруды қатарға қосуға да болады, ол сонымен бірге турақолданбаса инбридинг сияқты ауруды өлтіріп те тынуы мүмкін. Ол тұқым түзудемаңызды роль атқарады. Инбридинг қолданбай шығарылған бір тұқымды тауыпатаудың өзі қиын - деп жазған. Жануарларды ұзақ уақыт тығыз, жақын шағылыстыру биологиялық жағынанбіршама және алыс инбридингтен өзінше ерекшеленеді. Біршама инбридингтегомозиготалық онша арта қоймайды, сөйтсе де өте жақсы тегінің ұрпағыныңгенотипіне тигізетін әсері мол болады. Демек, ұқсастығы жоғары болады.Біршама инбридинг ұрпағында оның конституциясының нашарламай, тіршілікқабілеті төмендемей - ақ бағалы нәсілдік қасиетінің беки түсуіне әкепсоқтырады. Асылдандыру зауытының негізгі міндеті - нәсілдік қасиеті жоғары, бағалы,сол қасиеттерін ұрпақтарына бере алатын аталықтар өсіріп шығару. Тұқымныңөнімділік қасиетін арттыратын ондай аталықтар алуда туыс шағылыстыруларқолданылады. Тұқым сапалық жағынан өзгеше болатын, линия деп аталатынерекше жануарлар топтарынан тұрады. Линиялармен жұмыс жасау біршамаинбридинг қолдану арқылы жүргізіледі. Осылай шағылыстыру әдісі өте бағалыжануарлар - линияны жалғастырушылар алуға мүмкіндік береді. Линия бойыншамал өсіруде инбридингті төрт типке бөледі: 1. Әкесі мен шешесі - бір линиядан болғанда. Жалпы тегі аталық линия шежіресінде кезігеді, немесе ұяішілік шағылыстыру жүргізіледі. Мұндай инбридинг типі қолданылғанда линиябасының нәсілдік қасиеті беки түскенімен, нәсілдік қасиет кеми түседі, басқа линиялардың линияға әсері болмайды, ұрпақтың мықтылығы, төзімділігі кемейуі мүмкін. Мұндай инбридинг типі жылқы шаруашылығында сирек кездеседі - 6,9%, мүйізді ірі қарада 16 - 30% шамасында. 2. Әкесі мен шешесі - әртүрлі линияларға жатады. Бірақ шешесінің шежіресінде басқа линияның линиябасы аналық тектері жағынан кезігеді. Мұндай инбридинг типі бірінші типтен айырмашылығы әкесінің линиябасының әсері басқа линия қолданылуына байланысты әлсіреген. Шындығында, линия кроссы жүреді. Инбридингтің бұл типі нәсілдік қасиеттің көбеюіне әкеп соқтырады. Ол мүйізді ірі қарада 16 - 30% шамасында. 3. Әкесі мен шешесі - әртүрлі линияларға жатады. Бірақ әкесінің шежіресінде шешесінің линиябасы кездеседі, сондай - ақ басқа да линиялардың линиябасылары аналық тектері ішінде кезігеді. Инбридингтің бұл типі - кәдімгі 2 - 3 ұрпақ бойы жүргізілетін линияаралық кросс. Кросс арқылы алынған аталықты қайтадан сол линия аналықтарымен шағылыстырады, немесе мұны анасының линиябасына жасалған инбридинг болып табылады. Мұндайда гетерогенді жұптау жүреді, нәтижесінде ұрпағының конституциясы нығая түседі. Мұндай инбридинг типі мүйізді ірі қарада 11-20% кездеседі. 4. Әкесі мен шешесі - әртүрлі линияларға жатады. Бірақ екеуінің де шежіресінде шешесі жағынан үшінші бір линияның линиябасы кезігеді. Мұндай шағылысу кезінде екі линияның кроссы жүреді. Ондағы инбридинг аналық даралар арқылы үшінші линиямен жүріп, үшлиниялы кросс пайда болады. Туыс шағылысудың бұл типі ұрпақтың гомозиготалылығын арттырмай - ақ өте жоғары классты ұрпақ алуға мүмкіндік береді. Мұндай инбридинг айтарлықтай жиі қолданылады, мысалы: жылқы шаруашылығында 46,8%, ал мүйізді ірі қарада 28-44%. Инбридингтің зиянды әсерлерімен күресу шаралары. Ең алдымен инбридингтіңзиянды әсерлері болмау үшін туыс емес шағылыстыру жүргізу керек. Қанжаңартып отыру керек. Ол дегеніміз сол тұқымның жоғары сапалы аталықтарынпайдаланып отыру керек. Басты шарадан дене бітімі өте мықты жануарлардытаңдап отыруды айтуымыз керек. Олардың осы қасиеті дамитын күтіп - баптаушараларын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.