Физиканы оқыту әдістемесі
Лекция 1 Кіріспе. Физиканы оқыту әдістемесі - педагогикалық ғылым.
Жоспар:
Кіріспе
1. Физиканы оқыту әдістемесі, оның зерттейтін мәселелері мен зерттеу әдістері.
2.Физиканы оқыту әдістемесінің физикамен, философиямен, психологиямен және педагогикамен байланысы.
3. Мектеп білім дамуының қазіргі заманғы кезеңдегі физика әдістемесінің өзекті мәселелері және міндеттері.
Дәріс мақсаты: Физиканы оқыту әдістемесінің негізгі міндеттері жайында мағұлымат беру. Орта мектептің қазіргі заманғы даму кезеңіндегі физиканы оқыту әдістемесінің міндеттері мен өзекті мәселелерін көрсету.
Дәрістің мазмұны.
Кіріспе. Болашақ мұғалімдерге физиканы оқыту әдістемесін меңгерудің маңызы. Физиканы оқыту әдістемесі пәнінің құрылымы. Пәнді оқытудағы ұйымдастырылушылық мәселелер.
1. Физиканы оқыту әдістемесі, оның зерттейтін мәселелері мен зерттеу әдістері.
Физиканы оқыту әдістемесі педагогикалық ғылымның бір бөлімі болып табылады. Бұл ғылымның пайда болуы, бас көтеріп дамуы, оның қоғам өміріне тигізетін әсерімен анықталады. Ғылыми білімдердің жинақталу процесі оқу пәндерінің және олардың мазмұнының қөбейуіне алып келеді. Осыған байланысты оқыту мақсаттарын, мазмұнын және әдістерін ғылыми тұрғыдан негіздеу мәселесі пайда болады; педагогиканың жаңа бөлімдері туындайды - жеке пәндерді оқыту әдістемесі. Бұлар оқытудың жалпы заңдылықтарын жеке оқу пәндерін оқыту іс-тәжірибесінде қолдану ерекшеліктерін зерттейді.
Барлық әдістер оқытудың жалпы теориясы болып табылатын дидактикаға негізделеді. Жеке дидактикалар немесе пәнді оқыту әдістемесі оқыту заңдылықтарын ашумен, жеке пәндерді оқытуды ұйымдастыру әдістері және формаларын, мазмұнын анықтаумен айналысады. Сонымен қатар, оқыту барысында тәрбиелік міндеттерді атқарады. Сонымен, физиканы оқыту әдістемесінің зерттеу пәні физиканы оқыту үдерісі болып табылады. Физиканы оқыту әдістемесі үш негізгі функцияны (міндетді) атқарады - білімділік, дамытушылық және тәрбиелік.
Білімділік функция негізгі және шешуші болып табылады; бұл функция іске асырылғанда оқушылар физикалық білім негіздерін меңгереді, білімді іс-тәжірибеде қолдану икемділік пен дағдыларға ие болады.
Дамытушылық функциясы оқушыларда танымдық мүмкіншіліктерін дамытуды көздейді, оларға өз бетінше білімді игеру дағдыларын дарытады, ғылыми және білімдік ақпараттардың үздіксіз және үдетпелі ағынында бағдарлана білуді үйретеді.
Тәрбиелік функция - оқытуға кешендік көзқарастың ажырамас компоненті, басқаша айтқанда, оқыта отырып тәрбиелеу. Физиканы оқыту бірінші кезекте оқушылардың ғылыми көзқарастарының, олардың идеялық сенімдері мен жеке тұлғалық сипаттарының қалыптасуына негіз болады.
Физикаға оқыту процесі мұғалім мен оқушының ретті және өзара байланыстағы әрекеттер жиынтығы болып табылады. Бұл әрекеттер оқушылардың физика негіздерін саналы және берік меңгеруіне, практикалық дағдыларының калыптасуына, білімдерін өмірде қолдана білуге және өз бетінше шығармашылық тұрғыдан ойлау және бақылау қабылеттерін дамытуға, диалектика-материалистікк көзқарасты қалыптастыруына бағытталған болады.
Физиканы оқыту процесі білім берудің мақсатымен және оның келесі компонентердің өзара әрекеттесуімен анықталады:
Оқытудың мазмұны - физика негіздері;
Оқыту - мұғалімнің іс-әрекеті;
Оқу - оқушының оқуға арналған жан-жақты іс-әрекеті;
Оқытуға арналған құралдар және материалды-техникалық база - оқулықтар, есептер жинақтары, әдістемелік құралдар, физикалық оқу приборлар мен құрылғылар, арнайы бағдарламалармен қамтамасыздандырылған қазіргі заманғы техникалық оқыту құралдары, дидактикалық материалдар т.б.
Физиканы оқыту әдістемесінің мазмұны пәнді оқытудың жалпы мәселелерінен (теориялық сұрақтар), физика курсының жеке тақырыптарын оқыту мәселелерінен (жеке әдістеме), физикалық оқу экспериментінің әдістемесі мен техникасынан тұрады.
Жалпы мәселелерге мыналар жатады: физиканы оқытудың мақсаттары мен міндеттері, курстың мазмұны және құрылымы,әдіснамалық және психологиялық мәселелер, ойлау және шығармашылық қабылеттерінің дамуы, дүниетанымдық көзқарастарының қалыптасуы, оқыту әдістері, оқытуды ұйымдастыру формалары, есептер шығару әдістемесі, физикалық эксперимент жүйесі т.б. Жеке мәселелерде физика курсындағы жеке тақырыптардың мазмұны, сабақ өткізу жолдары, оқу экспериментін қолдану мәселелері, нақты тақырыптарды оқыту әдістемесі.
Физиканы оқыту процесінде мына сұрақтарға жауап іздейміз: Физиканы не үшін оқытамыз? Нені оқытамыз? Қалай оқытамыз?
Зерттеу әдістері: педагогикалық бақылау, мектеп құжаттарын зерделеу, анкеталар жүргізу, тестілеу, педагогикалық эксперимент, теориялық талдау.
Физиканы оқыту әдістемесінен бірінші оқулықтың авторы - Ф.Н.Шведов (1840-1905). Кеңес дәуіріндегі физиканы оқыту әдістемесінің негізін қалаушы П.А.Знаменский: Физиканы оқыту әдістемесі пәні - физика негіздерін оқытудың теориясы және практикасы деген анықтама берген.
2. Физиканы оқыту әдістемесінің физикамен, философиямен, психологиямен және педагогикамен байланысы.
Физиканы оқыту әдістемесі пәнінің әдіснамалық негізі философия және оқыту мен тәрбие беру туралы ілім болып табылады. Физикалық білімді жүйелеу және ғылыми тұрғыдан іріктеу тек ғылым логикасына, оның даму тарихына, сонымен қатар, дидактика принциптеріне, жас өспірімдер физиологиясына қатысты мәліметтерге және педагогикалық психологияға терең талдау жасау арқылы жасалады.
Физиканы оқыту әдістемесінің міндеттерін талдау оның физикамен және дидактикамен тығыз байланысымен қатар, олардан айырмашылығын да көрсетеді.
Физика материя қозғалысының қасиеттері мен заңдары туралы ғылым ретінде оқыту мәселелерін алдына қоймайды және шешпейді, оның зерттеу нысаны және әдістері басқа; табиғатты зерттеп тану мен оқыту барысындағы танымдық іс-әрекеттер (жас ұрпаққа белгілі білімді үйрету процесі) арасында елеулі айырмашылықтар бар.
Физика - табиғат жайлы адам білімінің сарқылмайтын кені, ол ұдайы толықтырылады. Мектеп физика курсында ол білімнің тек кішкене бір бөлігі көрініс аліы мүмкін. Ғылымда оқыту мазмұнын анықтау принциптері берілмеген. Мұндай критерийлер физиканы оқыту әдістемесінің құзырында: түрлі жас категориядағы оқушыларға оқыту мазмұны түсінікті болуы керек; оқушыларға қазіргі заман физикасы туралы түсінік беретін, сонымен бірге олардың ойлау қабылетінің дамуына негіз болатын физикалық білім жүйесін түзу қажет. Физикаға оқытудың мазмұны және ғылым әдісманасы ретінде оның тәрбиелік әсері кеңінен қолданылады. Физиканың мазмұны, әдістері, тарихы білім алушылардың зияткерлік және моральдік күштері мен қасиеттерін дамытудың қуатты құралы болып табылады.
Мектепте физиканы оқытудың қажетті (бірақ жеткіліксіз) шарттары - мұғалімнің өз пәнін терең білуі. Физика пәнін оқытудың тағы бір шарты - оқытудың тиімді әдістері мен әдістемелік әрекеттерді мұғалімнің білуі және қолдануы. Мұндай біліммен мұғалімді физиканы оқыту әдістемесі пәні қаруландырады. Физиканы оқыту әдістемесі пәні тек оқу-тәрбие процесінің теориясын ғана емес, сонымен қатар, оқытудың педагогикалық технологиясын жасайды.
Физика мен педагогикадан басқа физиканы оқыту әдістемесі педагогикалық психологиямен тызыз байланыста. Педагогикалық психология оқушылардың психикалық іс-әрекеттерінің заңдылықтарын ашады; олар қоршаған әлемді қалай қабылдайтынын, ойлайтынын, білімді, икемділікті және дағдыларды меңгеретінін көрсетеді; олардың қызығушылықтары мен бейімделуі қалай қалыптасатынын көрсетеді. Педагогикалық психологияның деректері мектеп физика курсын құрғанда, оқытудың әр кезеңіне лайық оқыту әдістерін таңдағанда, физикалық эксперименттің, теорияның орнын және қатынасын анықтағанда т.б жағдайларда қолданылады.
3. Орта мектептің қазіргі кездегі даму кезеңінде физиканы оқыту әдістемесінің өзекті мәселелері мен міндеттері.
Физиканы оқытудың өзекті мәселелері қазіргі кездегі білім берудің даму ерекшкліктеріне байланысты болады. Олар:
Білім берудің компьютрленуі;
Жаңа педагогикалық технологиялардың еңгізілуі;
Физикалық оқу экспериментінің проблемалары;
12-жылдық білім беруге көшу;
Өз бетінше білім алу проблемалары.
Физиканы оқыту әдістемесінің міндеттері
Физикадан оқу бағдарламалар мен оқулықтардың мазмұнын анықтау және жетілдіру;
Берік білім алуды және білік пен дағдылардың қалыптасуына жағдай жасауды камтамасыз ететін, оқытудың тиімді әдістерін және педагогикалық технологияларды жасақтау;
Қазіргі қоғамның өмірінде физиканың ролін көрсету.
Қазіргі кезде физиканы оқытуда бірінші орында оқушыларды өз бетінше білім алуға және білімді табуға үйрету, критериалдық ойлауды және танымдық қабылеттерін дамыту мәселелері тұр.
Бақылау сұрақтары:
1. Физиканы оқыту әдістемесі.
2. Физиканы оқыту әдістемесінің өзекті мәселелері.
3. Орта жалпы білім беретін мекемелердегі оқу процесін реттейтін құжаттар.
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Акитай Б.Е. Физиканы окыту теориясы және әдістемелік негіздері: Оқу құралы. -Алматы: Қазақ университеті, 2006. -280 бет.
2. М. Құдайқұлов, Қ. Жаңабергенов, Орта мектепте физиканы оқыту әдістемесі, Алматы, Рауан, 1998ж., 310 6.
Основы методики преподавания физики, В.Г.Разумовский, А.Н. Бугаев, Ю.Н. Дик и др.-М, Просвещение, 1984г., 397с.
Физиканы оқыту методикасы 6-7, Орехов В.П., Усова А.В. Алматы,Мектеп, 1978ж.
Орта мектепке арналған негізгі оқулықтар. 7-9 кл. Физика және астрономия, Физика 10-11 кл. 2010.
Физика жэне астрономия, Физика Орта жалпы білім беретін мектеп сыныптарына арналған оқу бағдарламалары. Астана, 2010 ж.
Анциферов Л.И., Пищиков И.М., Практикум по методике и технике школьного физического эксперимента, М., Просвещение, 1984г.
Методика преподавания физики в средней школе: Частные вопросы. Под ред. С.Е.Каменецкого, Л.А.Ивановой-М.: Просвещение, 1987. -336 с.
Лекция 2 Физика пәнін мектепте оқытудың негізгі міндеттері.
Жоспар:
1. Физика ғылымының негіздерін оқып-үйрену.
2.Оқушылардың ойлау және танымдық қабылеттерін дамыту.
3.Ғылыми дүниетанымдық көзқарас қалыптастыру.
4.Политехникалық білім алу.
Дәріс мақсаты: Физиканы оқытудың мақсаттары мен міндеттерін көрсету. Политехникалық оқыту және кәсіби бағыт беру жайында мағұлыматтар беру.
Дәріс мазмұны.
1. Физика ғылымының негіздерін оқып-үйрену.
Физикалық білімсіз қазіргі толық отра білімді елестету мүмкін емес. Физиканы тереңдетіп оқыту мақсатында қазіргі кезде орта мектептерде бейіндік оқыту енгізілуде. Мектепте физиканы оқытудың бірінші кезектегі міндеттері мыналар: оқушыларға қазіргі деңгейдегі физика негіздерін қамтитын білім жүйесін беру - физикалық құбылыстар; материя қозғалысының түрлі формаларына қатысты маңызды заңдар; негізгі физикалық теориялар; ірлелі тәжірибелер мен фактілер; ғылыми көзқарастардың дамуы және негізгі жетістіктер жайлы физика тарихынан мәліметтер; физикалық құбылыстарды зерттеу әдістері; қарастырылатын заңдылықтардың практикалық қолданылуы.
Физика негіздерін оқып-үйрену деңгейі мектеп бағдарламасымен анықталады. Оқу бағдарламасында жалпыламалаудың түрлі деңгейлері белгіленген: тәжірибелік фактілер, түсініктер, физикалық шамалар, заңдар мен принциптер, теориялар, қазіргі кездегі әлемнің физикалық көрінісі. Мектеп физика курсында келесі іргелі теориялар оқытылады: механика, молекула-кинетикалық теория, электродинамика арнайы салыстырмалық теория негіздерімен және кванттық физика.
2.Оқушылардың ойлау және танымдық қабылеттерінің дамуы.
Физиканы оқытудағы негізгі міндеттердің бірі оқушылардың ойлау және танымдық қабылеттерін дамыту болып табылады. Оқушылардың миын қозғап жұмыс істету үшін оларға дұрыс және ойды дамытатын логикалық сұрақтар қою керек. Бұған дифференсациялап оқыту тура келеді.
Танымдық қабылеттің дамуы көп жағдайда, физиканы оқып-үйрену мақсаттарын түсінуге, пәнге қызығуға және оқытудың мотивациясына байланысты болады. Әр жас адамда танымға талпыныс бар болатынын ескере отырып мүғалім танымдық қабылеттерін оятып оқушыны қызықтыру керек. Оқушылардың ойлау және танымдық қабылеттерін дамытуға бағытталған оқытудың түрлі әдістері бар.
3. Ғылыми дүниетанымдық көзқарас қалыптастыру.
Физиканы оқу барысында оқушылардың ғылыми дүниетанымдық көзқарастарын қалыптастыру процесі мына негізгі элементтерді қамтиды: физикалық құбылыстардың материалдылығын анықтау; құбылыстар арасындағы байланысты және физикалық заңдардың объективтік сипатын, табиғат заңдарын зерттеп тануға болатындығын ұғыну; қазіргі кездегі әлемнің физикалық көрінісі туралы оқушыларда көзқарас қалыптастыру.
Оқушыларда ғылыми дүниетанымдық көзқарас қалыптастыруда физикалық түсініктерді қалыптастырудың әдістемесінің маңызы өте зор. Бұл мәселенің шешімі оқу үдерісінің дұрыс ұйымдастырылуына байланысты болады. Оқу процесі ғылыми таным цикліне сәйкес болуы кажет: ғылыми фактілерді жинақтап жалпыламалаудан проблеманы анықтауға, одан гипотеза (болжам) құру, құбылыстың абстракциялық моделін құру және заңдылықтарды анықтау, сонан соң - теориялық қорытындылар жасап іс-тәжірибеде тексеруге немесе алынған нәтижелерді практикалық қолданысқа. Мұнда оқушыларға қоғамдық іс-тәжірибенің маңызын таным көзі ретінде, моделдердің ролін, қолданыс шекарасындағы теория қорытындаларының дұрыстығын және практиканың маңыздылығын білім ақиқаты категориясы ретінде көрсету керек.
4. Политехникалық білім алу.
Физиканы оқытудың тағы да бір негізгі міндеттерінің бірі - оқушылардығ политехникалық білім алуы, қоғамға пайдалы жұмыс атқаруға және саналы түрде болашақ мамандығын таңдауға дайындау.
Физика табиғат туралы барлық ғылымдармен, философиямен тығыз байланысты және техниканың теориялық фундаменті болып келеді. Оның теориялары мен әдістері химияда, астрономияда, биологияда, геологияда және көптеген техника салаларында кеңінен қолданылады. Мұның бәрі физиканы политехникалық білім беруге міндеттейді.
Физикалық құбылыстарды жан-жақты және терең оқып-үйрену, оларды тұрмыста және техникада, адамдардың практиалық іс-әрекеттерінде қолдануды қарастыру болып табылады. Сондықтан, физиканы оқыту барысында, оқушылардың политехникалық білімінің болмысын құрайтын, заманауи техниканың физикалық негіздері ашылады,
Оқушылардың политехникалық білімдерін жетілдірудің және оларды еңбекке баулудың маңызды құралы - қолданбалы физика мәселелерін оқып-үйрену. Оларға физикалық приборлардың, машиналар мен механизмдердің, электрондық құрылғылардың жұмыс істеу прициптері, материалдардың қасиеттерін олардың құрылымының негізінде түсіндіру, түрлі технологиялық процесстердің физикасы, физикалық құбылыстарды түрлі салаларда қолдану жатады. Мұндай матералдарды жүйелеу үшін ғылыми-техникалық прогрестің түрлі бағыттарымен байланыстырып жалпыламалау сабақтарын өткізу керек.
Бақылау сұрақтары:
1. Физикалық ойлау дегенді қалай түсінісіңдер.
2. Оқушылардың ғылыми-техикалық ойлауы дегенді қалай түсінесіңдер.
3. Оқушылардың ойлауын дамыту қалай жүзеге асады?
4. Политехникалық оқыту және кәсіптік бағыт беру қалай жүзеге асады?
5. Физиканы оқытудың негізгі міндеттерін көрсетіңдер.
6. Физиканы оқыту әдістемесін түсіндіріңдер.
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Акитай Б.Е. Физиканы окыту теориясы және әдістемелік негіздері: Оқу құралы. -Алматы: Қазақ университеті, 2006. -280 бет.
2. М. Құдайқұлов, Қ. Жаңабергенов, Орта мектепте физиканы оқыту әдістемесі, Алматы, Рауан, 1998ж., 310 6.
3.Основы методики преподавания физики, В.Г.Разумовский, А.Н. Бугаев, Ю.Н. Дик и др.-М, Просвещение, 1984г., 397с.
4.Физиканы оқыту методикасы 6-7, Орехов В.П., Усова А.В. Алматы,Мектеп, 1978ж.
5.Орта мектепке арналған негізгі оқулықтар. 7-9 кл. Физика және астрономия, Физика 10-11 кл. 2010.
6.Физика жэне астрономия, Физика Орта жалпы білім беретін мектеп сыныптарына арналған оқу бағдарламалары. Астана, 2010 ж.
7.Анциферов Л.И., Пищиков И.М., Практикум по методике и технике школьного физического эксперимента, М., Просвещение, 1984г.
8.Методика преподавания физики в средней школе: Частные вопросы. Под ред. С.Е.Каменецкого, Л.А.Ивановой-М.: Просвещение, 1987. -336 с.
Лекция 3. Қазіргі кездегі физиканы оқыту тұжырымдымасы
Жоспар:
1. Мектеп физика курсын оқытудың бірінші және екінші басқыштардағы мазмұны мен құрылымы.
2. Физиканың пропедевтикалық курсы.
3. Мектеп физика курсының даму перспективасы.
4.Физика курсының химиямен, биологиямен, математикамен, жаратылыстанумен және оқушыларды еңбекке баулу пәндерімен байланысы.
5. Пәнаралық байланыстың әдістемелік және дидактикалық маңызы.
Дәріс мақсаты: Пәнаралық байланыс, пәнаралық байланыс түрлері жайында мағлұмат беру.
Дәрістің мазмұны.
Мектеп физика курсын оқытудың бірінші және екінші басқыштардағы мазмұны мен құрылымы.
Орта мектепте физиканы оқытудың үш түрі болуы мүмкін: радиалдық, концентрлік және басқыштық.
Физика курсын оқытудың радиалдық құрылуында оқу материалын оқыту реттілігі мынандай болады - бағдарламаның әр бөлімі, тақырыбы және сұрағы курсты оқу бойында бір-ақ рет өтіледі. Физиканы оқытуда оқу материалының қиындығы бірқалыпсыз өзгеруі, оқушылардың даму дәрежесіне сәйкес келмеуі радиалдық құрылудың негізгі кемшілігі болып табылады.
Концентрлік құрылуда оқуға берілген барлық материал екіге бөлінеді: барлық бөлімдердегі жеңіл сұрақтарды бірінші өтіп алады да, сонан соң сол бөлімдердегі қүрделірек сұрақтарды өтеді. Мұнда бір концентрдің мазмұны келесі концентрді оқығанда қайталады.
Қазіргі мектепте физика курсын құрудың үшінші тәсілі қолданылады - басқыштық. Курстың басқыштық құрылуы мынандай: оқу материалы қиындығына қарай екіге бөлінеді, кейбір бөлімдер мен тақырыптар, екінші басқышта қайталанбастан, тек бірінші басқышқа енеді; басқалары тек екінші басқышта өтіледі, бірақ екі басқышта да кездесетін бөлімдер мен тақырыптар бар.
Физиканы оқыту деңгейлеріне сәйкес бірінші және екінші басқыштарды ажыратады. Қазіргі мектепте бірінші басқышта 7-9 сыныптарда интеграцияланған Физика және астрономия курсы оқытылады. Екінші басқышта 10-11 сыныптарда физика курсы жүйелі турде өтіледі. Физика және астрономия пәні негізгі мектепте оқытылады және барлығына міндетті пән болып табылады. Физика пәнін жоғары сыныптарда оқиды.
Екінші басқыштағы физика пәнінің құрылымы: І.Механика ІІ.Молекулалық физика ІІІ.Электродинамика ІV.Кванттық физика.
Бірінші және екінші басқыштарда физиканың әр бөлімінің мазмұны ҚР БҒМ бекіткен үлгілік бағдарламамен анықталады.
2. Физиканың пропедевтикалық курсы.
Физика курсы жүйелі оқыту екінші басқыштан басталады. Оның алдында өтілетін Физика және астрономия курсы жоғары сыныптарда оқытылатын физика курсына қатысты пропедевтикалық болып табылады. Пропедевтикалық деген сөз дайындық деген мағынаны білдіреді. Физика және астрономия курсы үшін төменгі сыныптарда Қоршаған әлем, География, Жаратылыстану пәндерін оқығанда өтілетін оқу материалдары пропедевтикалық болып табылады.
3. Мектеп физика курсының даму перспективасы.
Мектепте физика курсын оқытудың дамуы физика ғылымының дамуына, қоғам өміріндегі оның маңыздылығына байланысты. Қазіргі кезде адам өмірінде физиканың алатын орнына баға берудің өзі қиын. Осыған байланысты мектепте физика негіздерін оқып-үйренудің бүкіл адамзат үшін мағынасы өте зор болып тұр.
Мектеп физика курсының мазмұны, нақты оқытылатын оқу материалдары көп жылдар бойы өзгермейді, өйткені физика - фундаменталды ғылым. Әдістемелік тұрғыдан құрылымдық өзгерістер болуы мүмкін - орта мектепте физиканы оқытудың формалары, әдістері, реті өзгереді.
2015 жылдан бері 12-жылдық білім беру жүйесіне көшу басталады. Физика пәнін оқуға бөлінген уақыттың ұлғайуына байланысты кешекте физика курсы кеңірек және тереңірек оқытылатын болады. Оқу процесіне физика пәнін бейін алды және бейіндік оқыту іске асырылуда. Бейіндік оқыту жоғары сыныптарда жүргізіледі, оның алдында бейін алды оқыту жүргізілуі тиіс. Бейіндік оқытудың негізін оқушылардың таңдауы бойынша жүргізілетін элективті курстар құрайды. Элективті курстар оқушыларға келешек мамандығын таңдауға себін тигізеді. Оқушыларды өзінің жеке білім алу траекториясын таңдауға мүмкіндік пайда болады.
Жастар мектеп жасында физика негіздерін саналы түрде менгеретіндігіне нлкен үміт артылуда. Физика курсын өз бетінше меңгеру мәселесіне үлкен назар аударылуда. Оқыту процесі өзіндік оқу әрекеттерін және сын тұрғысынан ойлау қабылеттерін дамытуғабағытталуы тиіс, оқушыларды өз бетінше білім алуға үйрету қажет.
Орта мектепте физика курсын оқыту оқушының жан-жақты дамуына әсер ететін интербелсенді әдістерді кеңінен қолдануды көздейді.Телекоммуникациялық ақпараттық технологияларды тиімді қолдану физиканы оқыту процесінің міндетті құрамдық бөлігі болып табылады.
4.Физика курсының химиямен, биологиямен, математикамен, жаратылыстанумен және оқушыларды еңбекке баулу пәндерімен байланысы.
Физика және химия курстарының байланысы. Физикалық және химиялық ғылымдар өзара тығыз байланыста болып келеді.М.В.Ломоносовтың айтуынша, химия мен физика біреуі екіншісіз жетілген күйде бола алмайтындай өзара байланған. Бұл ғылымдардың қазіргі жағдайы бұлай айтуға негіз бола алады.
Мектеп тегі физика және химия курстары үшін байланыстың келесі аспекттері маңызды - түсініктерді оқып-үйренудің уақыт бойынша үйлесілуі және түсіндірілуі, бұл пәндерге ортақ түсініктер мен заңдардың жаймен қалыптасуы, оқу материалдарын меңгергенде қайталануды болдырмау.
Бұл екі ғылымның байланысына молекула және атом түсініктерінің оқытылуы дәлел бола алады. Химияны оқып бастар алдында физика курсында зат, молекула туралы түсінік беріледі, молекула-кинетикалық теорияның негізгі үш қағидасы және молекулалық физиканың кейбер сұрақтары қарастырылады. Бұр сұрақтар химия курсында тікелей қайталанбайды, бірақ олар дамуы керек: зат туралы түсінік негізінде химияда таза заттар және коспалар қарастырылады, қоспа заттарды ажыратуға арналған практикалық жұмыстар жүргізіледі; химиялық құбылыстар туралы түсініктер физикалық құбылыстармен салыстыра отырып еңгізіледі; оқушылардың атом туралы білімдері физика курсында оқыған материалдарды қолдану арқылы кеңейе түседі.
10 сыныпқа келгенде оқущылар химия сабақтарында Авогадро заны мен тұрақтысы туралы білімдері бар болады, оларға атомдық және молекулалық массаларды анықтау әдістері де белгілі. Физика сабақтарында бұл сұрақтарды қайталау ретінде өтуге болады.
Физика және химия курстарының байланыс аспекттері Әр түрлі ортадағы электр тогы және Атом және атом ядросы тақырыптарды оқытқанда анық байқалады. Электр заряды түсінігі - физикалық түсінік, ол химиядағы периодтық заңды оқытумен байланысты. Атомның электрлік заряды периодтық жүйедегі элементтің реттік санына, қасиеттеріне тәуелді болады; изотоптардың пайда болуы зарядқа байланысты; атомның сыртқы электрондық қабатындағы электрондар саны да атомның электрлік зарядына тәуелді. Атомның және атом ядросының құрылысын физикалық ғылымның әдістерін қолдана отырып зерттейді. Сонымен, бұл тақырыптарды оқытуда физикалық және химиялық білімдер тығыз араласып байланысады.
Физикада электролиттік диссоциацияны, электролизді, токтың химиялық көздерін өткенде, химиядан алған білімдерді қолданғанда және түсініктерге анықтамалар берілгенде қатаң үйлестірімділік болуы тиіс. Сондықтан, физика пәнінің мұғалімі бұл сұрақтардың химия оқулықтарында қайлай берілгенін білгені жөн болады.
Физика және биология курстарының байланысы. Биология пәнінде физикалық заңдарды, құбылыстарды және түсініктерді көрсете алатын өте қызықты мысалдар көп. Бұл мысалдарды келтіру арқылы оқушыларға табиғат заңдарының бірлігін және табиғат құбылыстарын түсіндіру үшін физиканың маңызын көрсетуге, жаңа ситуацияда физикалық құбылыстарды түсіндіру арқылы оқушылардың білімін тереңдетуге, бұл пәндерді оқып-үйренуге қызығушылықтарын жоғарылатуға болады.
Физика курсына қажетті биофизикалық материалдарды негізгі үш бағыт бойынша іріктеуге болады:
Оқушыларға табиғат заңдарының бірлігін, жанды организмдерге физика заңдарын қолданатындығын көрсетуге мүмкіндік туғызатын материалдар;
Биология мен медицинада кеңінен қолданылатын, организмге әсер етудің және оны зерттеудің физикалық әдістерін көрсетуге мүмкіндік туғызатын материалдар;
Оқушыларды биониканың кейбір бағыттарымен, зерттеу нәтижелерімен таныстыратын оқу материалдары.
Оқушылардың білімге қызығушылығын қалыптастыру, оқудың өмірмен байланысын күшейту үшін физика мен биологияның пәнаралық байланысының маңызы зор екенін атап айту қажет.
Физика және математика курстарының байланысы. Ғылыми әдіс ретінде математиканың маңызы кең және елеулі түрде физиканы оқытуда байқалады: физикалық заңдар математикалық формулалармен өрнектеледі; математикалық формулалар мен амалдар физикалық заңдардың салдарын есептегенде, олардың кейбір қағидаларын дәлелдегенде, есептер шығарғанда, зертханалық жұмыстар орындағанда қолданылады.
Бұл жерде келесі мәселелерді қарастырғанның әдістемелік маңызы бар:
өтілетін тақырыптарды оқып-үйренудің уақыт бойынша үйлесілуі;
функцияналдық тәуелділік түсінігі;
есептер шығару.
Физиканы оқытуда алдын енгізілген математикалық білімдер қолданылады:
Жуықтап есептеу ережесін білу 7 сыныптан ақ талап етіледі, өлшеу қатеріктерін есептеу тек 9 сыныпта лабораториялық жұмыстарды орындау барысында ұсынылады;
Механиканы оқып-үйренгенде тригонометриялық функциялар, Пифагор теоремасы, квадраттық теңдеулер, ұқсастық түсініктері туралы білімдерді қолдану қажет болады;
Газ заңдарын оқығанда газ күйінің өзгеру процесінің графиктерін талдауға үлкен мән беріледі, деформация түрлерін, газдаға электр тогын, диодтың құрылысын т.б.тақырыптарды оқыту графикалық әдіс негізінде жүргізіледі.
Түрлі физикалық табиғаттағы тербелістер мен толқындарды оқытуға бірдей заңдылықтарды қолдану идеясы математикалық аппаратты қолдану негізінде іске асырылған.
Мектеп математика курсында функционалдық тәуелділіктерді оқыту үлкен орын алады. Физиканы оқыту процесінде функциялар жайлы білімдерді пайдалану елеулі педагогикалық эффект беруі мүмкін. Оқушылар өздері кинематикалық формулаларда қай шамалар аргумент, қайсысы функция болатындығын, графиктің түрі сандық коэффициенттің мәнінен калай тәуелді болатынын анықтай алады. Ол үшін тек математикада өтілген тәуелділіктермен аналогия жасау керек: y=kx, y=ax+b, y=ax2.
Физикалық есептерді шығару жолдарын рационалдау, оларды интерпретпциялау, алынған жауаптың физикалық мағынасын талдау үшін математикалық білімдерді кеңінен қолдану мүмкіндігі болады.
Аталған пәнаралық байланыстар оқушылардың математика пәнінен алатын білімдеріне әсер ететінін атап айту керек. Математика пәні, математикалық ғылымның өзі сияқты, басқа пәндерден жоғары дәрежеде абстракцияланғанымен ерекшеленеді. Абстракциялау арқылы табиғаттағы объективті заңдылықтарды толығырақ, тереңірек және нақтырақ оқып-үйренуге, тиімдірек және үнемдеп өрнектеуге болады. Математикалық қағидалар нақты заңдылықтарды сипаттайтынын оқушылар жаратылыстану пәндерін оқығанда ғана түсінеді.
Физика курсының жаратылыстанумен байланысы. Физикамен байланысты кейбір сұрақтар жаратылыстану курсында оқытылады. Мұнда өтілетін сұрақтарға дұрыс түсіндірулер берілгені өте маңызды. Мысалы, желдің пайда болуы, табиғаттағы судың айналуы т.б.
Оқушыларды еңбекке баулу және физика пәндерінің арасындағы байланыс. Физика мен еңбекке баулу пәндерінің арасындағы байланыстың ерекшелігі - еңбекке баулу курсы оқушылардың физика сабақтарында алған білімдерінің практикалық қолданбасы болады. Физика курсының және еңбекке баулу пәндерінің байланысын қолданудың екі жолын ұсынуға болады:
1. Физика сабақтарында жаңа тақырыпты түсіндірер алдында оқушылардың еңбек сабақтарында алған білімдері мен практикалық дағдыларын анықтап алуға болады. Олар физика сабақтарында үйкеліс, қысым, жұмыс, энергия сияқты ұғымдарды меңгеруге негіз бола алады.
2. Еңбек сабақтарында физикамен байланысты арнайы тапсырмаларды орындау.
Тәрбиелік мақсатта қозғалыс кезінде, жұмыс істегенде энергияны үнемдеу, еңбек еткенде қауіпсіздік ережесін сақтау қажет екендігіне оқушылардың назарын аударған пайдалы болады.
5.Пәнаралық байланыстың әдістемелік және дидактикалық мағынасы.
Физиканы оқыту тек алдын алған физикалық білімдерге ғана емес, жаратылыстану ғылымдарынан білгендеріне де сүйенуді талап етеді.
Физика курсының басқа оқу пәндерімен байланыста болуы келесі мақсаттарды көздейді:
Жаратылыстану білімдердің диалектикалық бірлігінің негізінде табиғат туралы тұтас қөзқарасты қалыптастыру;
Білімнің жүйелілігін қамтамасыз ету;
Құбылыстар, түсініктер, теориялар арасындағы жан-жақты байланыстарды орнату білу дағдыларын оқушыларда қалыптастыру;
Оқытудың политехникалық бағытталуын күшейту - оқушыларда практикалық мәселелерді теориялық жағынан дұрыс және техникалық жағынан тиімді, түрлі оқу пәндерін меңгеру барысында алған білімдері мен біліктері негізінде техникалық-экономикалық мәселелерді шеше алатын дағдыларды қалыптастыру.
Бақылау сұрақтары:
1. Пәнаралық байланыс.
2. Пәнаралық байланыс түрлері
3. Физика және басқа оқу пәндерінің байланысы.
4. Заттың құрылысы жайындағы ұғымдарды қалыптастырудың негізгі кезеңдерін көрсетіңдер.
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Акитай Б.Е. Физиканы окыту теориясы және әдістемелік негіздері: Оқу құралы. -Алматы: Қазақ университеті, 2006. -280 бет.
2. М. Құдайқұлов, Қ. Жаңабергенов, Орта мектепте физиканы оқыту әдістемесі, Алматы, Рауан, 1998ж., 310 6.
3.Основы методики преподавания физики, В.Г.Разумовский, А.Н. Бугаев, Ю.Н. Дик и др.-М, Просвещение, 1984г., 397с.
4.Физиканы оқыту методикасы 6-7, Орехов В.П., Усова А.В. Алматы,Мектеп, 1978ж.
5.Орта мектепке арналған негізгі оқулықтар. 7-9 кл. Физика және астрономия, Физика 10-11 кл. 2010.
6.Физика жэне астрономия, Физика Орта жалпы білім беретін мектеп сыныптарына арналған оқу бағдарламалары. Астана, 2010 ж.
7.Анциферов Л.И., Пищиков И.М., Практикум по методике и технике школьного физического эксперимента, М., Просвещение, 1984г.
8.Методика преподавания физики в средней школе: Частные вопросы. Пр С.Е.Каменецкого, Л.А.Ивановой-М.: Просвещение, 1987. -336 с.
Лекция 4. Физикадан оқу сабақтарын ұйымдастырудың формалары
Жоспар:
1.Физика сабақтарының жүйесі.
2. Күнтізбелік және тақырыптық жоспарлау.
3. Оқушылардың сабақ үстіндегі және сабақтан тыс уақытта өз бетінше орындайтын жұмыстары.
Дәріс мақсаты: Оқу сабақтарын ұйымдастырудың формаларымен таныстыру.
Дәріс мазмұны.
1.Физика сабақтарының жүйесі.
Орта мектепте оқу сабақтары сыныптық-сабақтық жүйе негізінде ұйымдастырылады. Сабақтар нақты кесте бойынша жүргізіледі.
Физикадан сабақтар жүйесіне, оқу сабақтарынан басқа, экскурсиялар, үйдегі жеке сабақтар, факультативтік сабақтар, сыныптан тыс сабақтардың алуан түрлі формалары, өз бетінше білім алу сабақтары т.б. Оқу жұмысын жоспарлағанда оқу сабақтарының барлық түрлерін ескеру қажет, бірақ негізгі роль сыныптағы сабақтарға беріледі. Сабақтардың формасын таңдау оқу-тәрбиелік міндеттермен және оқу материалының мазмұнымен анықталады.
Сабақ оқу-тәрбиелік процестің негізгі бөлігі болып табылады. Негізгі дидактикалық мақсат бойынша физика сабақтарын келесі типтерге бөлуге болады:
* Жаңа материалды оқып-үйрену сабағы;
* Білімдерді бекіту және практикалық дағдыларды қалыптастыру;
* Білімді жалпыламалау, жүйелеу және тереңдету;
* Білімді тексеру және есепке алу;
* Аралас сабақ.
Аталған соңғы типке қандай да бір дидактикалық мақсатты бөліп айту қиын сабақтар жатады. Мұндай сабақтарда қойылған міндеттердің маңыздылығы шамамен бірдей болады. Типтес сабақтардың дидактикалық мақсаттары ғана емес, құрылымы да бірдей болады.
2. Күнтізбелік және тақырыптық жоспарлау.
Физика пәнінің мұғалімі оқу жұмысына дайындықты жылдық, жартыжылдық жоспардан және әр сабақты өткізуге арналған жоспар түзуден бастайды. Оқу жұмысының тиімділігі және реттілігі, сабақтардың жүйелілігі, бағдарламаны орындау сапасы, соңында, оқушылар білімінің тереңдігі және беріктігі жоспарлаудың нақтылығына байланысты болады.
Физика сабақтарына дайындықтың ерекшелігі мұғалімнің физикалық эксперимент дайындауы: көрсетілімді таңдау, құрал-жабдықтарды дайындау және қондырғыны жинақтау, жаппай орындалатын зертханалық жұмыстарға, тәжірибелерге және эксперименталдық есептерге қажетті приборларды жинақтау, тақырыптарға қатысты виртуалды эксперименттер дайындау.
Жоспар түзуге қажетті құжаттар: оқу стандарты, мектептің оқу жоспары және үлгілік оқу бағдарламалары. Жоспарлаудың екі түрі бар: күнтізбелік-тақырыптық және сабақ жоспарлары.
Күнтізбелік-тақырыптық жоспарлауда тақырыптарды сабақтарға б-ліп жазу керек, онда жоспарланатын негізгі сабақтар мен бірге жаппай орындалатын лабораториялық жүмыстар, есептер шығару сабақтары, білімді тексеру сабақтары, экскурсиялар, қайталау сабақтары т.б. қамтылуы тиіс. Жоспарда мұғалім мен оқушының іс-әрекеттері нақты формаларға келтіріліп жазылады. Сабаққа дайындықтың соңғы кезеңі - сабақ жоспарын түзу, яғни өтілетін әр сабақты бөлек жоспарлау.
Мұндай жоспарлар мұғалімге сабақтың барлық элементтерін қөз алдына нақты келтіруге көмектеседі: мазмұнын, ретін, сабақ элементтеріне бөлінген уақытты (хронометраж), сабақтың бөлшектерін т.б. Сабақ үстінде жасайтын, айтатын, ұйымдастыратын нәрселерді ойластыру мен жазуға мұғалім өте көп күш және уақыт жұмсайды, басқа айтқанда, оның барлық еңбекпен өткен өмірі кетеді. Сондықтан, оқытушылық іс-әрекетті бастағаннан ақ сабақтарды жоспарлаудың тиімді тәсілдерін меңгеріп алған дұрыс болады. Практиканттар мен жас мұғалімдерге сабақтың жоспар-конспектін түзген пайдалы, кейіннен оны екіге бөлуге болады: сабақ жоспары және конспекті. Біріншісі жыл сайын басынан жазылады, ал екіншісі нақты сабаққа қатысты жаңа әдістемелік нұсқаулармен, ғылым және техниканың жетістіктері жайлы материалдармен, қызықты есептермен, жаңа электрондық нұсқадағы материалдармен т.б. толықтырып отырады.
Сабақ жоспарының бірыңғай жазу формасы жоқ, бірақ онда келесі мәселелер орын алуы тиіс: сабақтың тақырыбы мен мақсаттары, үй тапсырмасының орындалуын тексереру, оқушылардың алған білімдерін актуалдандыру құралдары мен әдістері, жаңа материалды өту реті мен әдістері, өтілген жаңа тақырыптарды бекіту және оқушылардың өз бетінше орындайтын жұмыстарын ұйымдастыру, үй тапсырмасы және оған түсіндірмелер, қажеттіқұрал-жабдықтар мен көрнекілік құралдар, сладтар, видеофильмдер, компьютерлік бағдарламалар т.б. Түрлі типті сабақтарды өткізу жоспарлары өзгеше болады.
Түзілген жоспар мұғалімнің сабақ үстіндегі әрекеттерін шектемеуі керек, жағдайға байланысты жорпардан кейбір ауытқулар болуы мүмкін. Сабақтар кейін жоспардың жетілген жерлері мен кемшіліктерін талдап берілген жаңа ақпараттар қөлемінің, қолданылған әдіс-тәлісдер тиімділігінің, көрсетілімдердің, виртуалды оқу материалдарының оптималды түрін таңдау жайлы өз ескертпелерін жазып қойған жөн болады. Бұл әрекеттер келешекте жұмыс істеу әдістерін жетілдіруге, осы тақырыптағы сабақтарға дайындық уақытын үнемдеуге көмектеседі.
3. Оқушылардың сабақ үстіндегі және сабақтан тыс уақытта өз бетінше орындайтын жұмыстары.
Физикадан оқушылардың өз бетінше орындайтын жұмыстарын ұйымдастыру екі өзара байланысқан мендеттерді атқаруға бағытталуы керек:
Оқушылардың танымдық іс-әрекеттерін өз беттерінше оқып-үйрену арқылы дамыту, яғни оларды өз бетінше білім алуға үйрету.
Алған білімдерін өздігінен оқуда және практикалық іс-әрекеттерінде қолдана білуді үйрету.
Өз бетенше жұмыс істеуге дағдыланған оқушы оқу материалын белсенділікпен және терңірек меңгереді, шығармашылық еңбекке, өздігінен білім алуға дайын болады.
Физика пәнін оқуда оқушылардың өз бетінше орындайтын жұмыстарының келесі түрлері бар:
- Оқулықпен, анықтамалық, ғылыми-көпшілік кітаптармен, мерзімдік басылымдармен және интернет-ресурстармен жұмыс жасау, конспекттер түзу;
- Есептер шығару және жаттығулар орындау;
- Лабораториялық жұмыстар және фронтал эксперимент жасау;
- үлестірмелі материалдармен жұмыс;
- Сыныптастарының жауаптары мен баяндамаларына сын пікір ауту, оларды толықтыру;
- Рефераттар мен мәлімдемелер дайындау;
- Үй жағдайында кейбір қарапайым тәжірибелер мен бақылаулар жүргізу.
Параграфтардың немесе тараудың соңында берілетін сұрақтар жүйесінің және жаттығулардағы есептердің, практикалық тапсырмалардың, мәтіндердегі суреттер мен кестелердің, зертханалық жұмыстарды орындауға берілген нұсқалардың білімдік салмағы бар. Олардың мазмұны әдістемелік тұрғыдан негізделген, оқыту процесінде оларды тиімді пайдалану қажет.
Оқушылардың өз бетінше орындайтын жұмыстары тек сабақ үстінде ғана емес, сабақтан тыс уақытта да орындалуы тиіс. Оқушылар үй жұмысын орындау барысында, үйірме сабақтарында, ғылыми жобалар дайындағанда, интернетте жұмыс істегенде, олимпиадаға дайындық кезінде т.б. кездерде өз бетінше жұмыс істейді. Сондықтан оқушылардың өз бетінше сабақта және сбақтан тыс уақытта орындайтын жұмыстарын дұрыс ұйымдастыру өте маңызды мәселе.
Бақылау сұрақтары:
1. Оқу сабақтарын ұйымдастырудың формалары жайында түсіндіріңдер..
2. Оқуды ұйымдастырудың негізгі формасы қандай?
3. Мұғалім іс-әрекетінің құрылымы қандай іс-шаралардан тұрады?
4. Физика мұғалімінің негізгі құжаттарын атап беріңдер.
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Акитай Б.Е. Физиканы окыту теориясы және әдістемелік негіздері: Оқу құралы. -Алматы: Қазақ университеті, 2006. -280 бет.
2. М. Құдайқұлов, Қ. Жаңабергенов, Орта мектепте физиканы оқыту әдістемесі, Алматы, Рауан, 1998ж., 310 6.
3.Основы методики преподавания физики, В.Г.Разумовский, А.Н. Бугаев, Ю.Н. Дик и др.-М, Просвещение, 1984г., 397с.
4.Физиканы оқыту методикасы 6-7, Орехов В.П., Усова А.В. Алматы,Мектеп, 1978ж.
5.Орта мектепке арналған негізгі оқулықтар. 7-9 кл. Физика және астрономия, Физика 10-11 кл. 2010.
6.Физика жэне астрономия, Физика Орта жалпы білім беретін мектеп сыныптарына арналған оқу бағдарламалары. Астана, 2010 ж.
7.Анциферов Л.И., Пищиков И.М., Практикум по методике и технике школьного физического эксперимента, М., Просвещение, 1984г.
8.Методика преподавания физики в средней школе: Частные вопросы. Под ред. С.Е.Каменецкого, Л.А.Ивановой-М.: Просвещение, 1987. -336 с.
Лекция 5 Физикадан оқу материалын ауызша баяндаудың формалары және ерекшеліктері
Жоспар:
1.Оқыту әдістерін классификациялау
2.Әңгімелеу, әңгімелесу, түсіндіру, лекция
3.Оқу матераилдарын ауызша баяндаудың ерекшеліктері.
Дәрістің мақсаты: Физикадан оқу материалын ауызша баяндаудың формалары және ерекшеліктерімен таныстыру. Оқыту әдістерінің ерекшеліктерін түсіндіру.
Дәрістің мазмұны.
1.Оқыту әдістерін классификациялау
Оқыту мақсаттарына жетуге бағытталған мұғалім мен оқушылардың бірігіп және өзара байланысып атқаратын жұмыстар барысында жасалатын іс-әрекеттерді оқыту әдістері деп атайды. Оқыту әдістерін талдау және сипаттау ыңғайлы болу үшін оларды классификациялайды. Әдістерді топтарға бөлу негізіне не алынғанына байланысты олардың түрлі классификациялары бар:
Ақпаратты тасмалдау түрі бойынша - вербальды (сөздік), көрнекілік және практикалық.
Негізгі дидактикалық міндеттер бойынша - білімді алу әдістері, біліктерді қалыптастыру әдістері, білімді қолдану әдістері, шығармашылық іс-әрекеттер әдістері, білім мен біліктерді тексеру әдістері.
Танымдық іс-әрекеттердің сипаттары бойынша - түсіндірмелі-иллюстративтік әдіс, репродуктивтік әдіс, проблемалық оқыту әдісі, эвристикалық әдіс, зерттеушілік әдісі.
Адамның іс-әрекетінің түрі бойынша (Ю.К.Бабанский бойынша) - оқу-танымдық іс-әрекеттерді ұйымдастыру және іске асыру әдістері, оқу-танымдық іс-әрекеттерді жігерлендіру және мотивациялау әдістері, оқу-танымдық іс-әрекеттердің тиімділігін бақылау және өзіндік бақылау әдістері.
2. Әңгімелеу, әңгімелесу, түсіндіру, лекция
Әңгімелеу - диалогпен бөлместен дәйекті түрде баяндау. Физика сабақтарында әңгемелеу, әдетте физикалық эксперименттті және көрнекілік құралдарды қолданумен қатар жүргізіледі. Сабақ тақырыбы бойынша әңгемелесуге оқушылардың білімі жеткіліксіз болған жағдайларда осы әдісті қолданады. Әңгемелеу әдісі оқушыларды физикалық заңдар мен құбылыстардың ашылу тарихымен, физикалық құралдар мен қондырғыларды құрастырылуымен, ұлық ғалымдар мен өнертапқыштардың өмірбаянымен, ғылым мен техниканың жетістіктері және даму перспективасымен таныстырғанда қолдану тиімді болады.
Әңгімелесу - ауызша баяндаудың бір әдісі. Бұл әдісті орта мектептің барлық сыныптарында қолдануға болады, бірақ көбіне физиканы оқытудың екінші басқышында қолданылады. Әңгімелесу әдісін жаңа білімдерді өту үшін, оларды бекіту, тереңдету және жүйелеу, үй тапсырмасын және оқушылардың білімдерін тексеру үшін, зертханалық жұмыстардың, фронтал тәжірибелердің үйде орындалған бақылаулардың және виртуал эксперименттің нәтижелерін талқылағанда пайдаланған дұрыс болады.
Жаңа білімдерді меңгеру мақсатында әңгімелесу (эвристикалық әңгімелесу) қандай да бір сұраққа жауап іздеу барысында белгілі мысалдарға, тәжірибелерге, бақылауларға сүйене отырып жүргізу қажет болғанда қолданылады.
Физика сабақтарында әңгімелеудің бір түрі түсіндіру әдісі кең қолданылады. Бұл әдісті дәлелдеу, түсіндіру, негіздеу керек болғанда қолданады. Түсіндіруге пайымдау, дәлелдеу, ой қорыту сияқты логикалық операцияларды қолданған, сонымен қатар, демонстрациялық экспериментпен тығыз байланыста болуы тән. Түсіндіру әдісін физикалық құбылыстардың, заңдардың маңызын ашқанда, фундаментальді тәжірибелерді қарастырғанда, физикалық және техникалық құрылғылардың, машина және механизмдердің құрылысы мен жұмыс істеу принциптерін, технологиялық процестерді, физикалық теорияларды баяндауда қолдану тиімді болады.
Жоғары сыныптарда әңгімелеу лекциямен ауястырылуы мүмкін. Мектеп қабырғасында оқылатын лекциялар әңгімелеумен салыстырғанда үлкен ғылыми тереңдікпен, логикалық қатаңдықпен және ұзақ мерзімге созылуымен сипатталады. Мектепте лекциялардың ерекше таралған түрілері - физикалық құбылыстарды топтастырып бірдей көзқараспен, жалпы позициядан қарастырғанда, жүйелі физика курсының жеке тарауларына қіріспе және қорытындылау лекциялар оқығанда. Жақсы дайындалған және біліктілікпен өткізілген лекциялар оқушыларда оңды әсер қалдырады және келешекте мектептен тыс оқу орындарында оқуға дайындайды.
3.Оқу матераилдарын ауызша баяндаудың ерекшеліктері.
Физика сабақтарында қолданылатын ауызша әдістердің өзіне тән ерекшеліктеріне ауызша баяндау мен физикалық эксперименттің, графиктерді, кестелерді сызу және талдаудың, физикалық есептің шарттарын талдау мен оларды шығарудың тығыз байланыста болуы
Ауызша баяндауда жаңа терминдерге, анықтамаларға және жалпыламалауларға ерекше назар аудару керек.
Бақылау сұрақтары.
1. Оқыту әдістері қалай классифакацияланады?
2. Әңгімелеу, әңгімелесу, түсіндіру, лекцияның бір-бірінен айырмашылығы қандай?
3. Оқу матераилдарын ауызша баяндаудың ерекшеліктері қандай?
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Акитай Б.Е. Физиканы окыту теориясы және әдістемелік негіздері: Оқу құралы. -Алматы: Қазақ университеті, 2006. -280 бет.
2. М. Құдайқұлов, Қ. Жаңабергенов, Орта мектепте физиканы оқыту әдістемесі, Алматы, Рауан, 1998ж., 310 6.
3.Основы методики преподавания физики, В.Г.Разумовский, А.Н. Бугаев, Ю.Н. Дик и др.-М, Просвещение, 1984г., 397с.
4.Физиканы оқыту методикасы 6-7, Орехов В.П., Усова А.В. Алматы,Мектеп, 1978ж.
5.Орта мектепке арналған негізгі оқулықтар. 7-9 кл. Физика және астрономия, Физика 10-11 кл. 2010.
6.Физика жэне астрономия, Физика Орта жалпы білім беретін мектеп сыныптарына арналған оқу бағдарламалары. Астана, 2010 ж.
7.Анциферов Л.И., Пищиков И.М., Практикум по методике и технике школьного физического эксперимента, М., Просвещение, 1984г.
8.Методика преподавания физики в средней школе: Частные вопросы. Под ред.С.Е.Каменецкого, Л.А.Ивановой-М.:Просвещение, 1987.-336 с.
Лекция 6 Физикалық демонстрациялық эксперимент
Жоспар:
1. Демонстрациялық эксперимент, оның маңызы және оған қойылатын әдістемелік талаптар.
2. Физикадан лабораториялық сабақтар: жаппай орындалатын лабораториялық жұмыстар, физикалық практикум, фронталды эксперимент, сабақтан тыс орындалатын тәжірибелер мен бақылаулар.
3. Физикалық оқу экспериментінің жүйесі және құрал-жабдықтар.
Дәріс мақсаты: Демонстарциялық эксперимент және оның сабақ түсіндірудегі мәнін ашып көрсету.
Дәріс мазмұны.
1.Демонстрациялық эксперимент, оның маңызы және оған қойылатын әдістемелік талаптар.
Оқу эксперименті - ол арнайы құрал-жабдықтар көмегімен физикалық құбылыстарды оқып-үйренуге қолайлы жағдайда бақылау және қайталау. Сондықтан ол бір мезетте білім көзі, оқыту әдісі және көрнекілік түрі бола алады. Сабақ үстінде тәжірибелерді демонстрациялау, виртуалды оқу экспериментін қолдану, оқушылардың зертханалық жұмыстарды орындауы физиканы оқытуда экспериментальдық әдістің негізін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жоспар:
Кіріспе
1. Физиканы оқыту әдістемесі, оның зерттейтін мәселелері мен зерттеу әдістері.
2.Физиканы оқыту әдістемесінің физикамен, философиямен, психологиямен және педагогикамен байланысы.
3. Мектеп білім дамуының қазіргі заманғы кезеңдегі физика әдістемесінің өзекті мәселелері және міндеттері.
Дәріс мақсаты: Физиканы оқыту әдістемесінің негізгі міндеттері жайында мағұлымат беру. Орта мектептің қазіргі заманғы даму кезеңіндегі физиканы оқыту әдістемесінің міндеттері мен өзекті мәселелерін көрсету.
Дәрістің мазмұны.
Кіріспе. Болашақ мұғалімдерге физиканы оқыту әдістемесін меңгерудің маңызы. Физиканы оқыту әдістемесі пәнінің құрылымы. Пәнді оқытудағы ұйымдастырылушылық мәселелер.
1. Физиканы оқыту әдістемесі, оның зерттейтін мәселелері мен зерттеу әдістері.
Физиканы оқыту әдістемесі педагогикалық ғылымның бір бөлімі болып табылады. Бұл ғылымның пайда болуы, бас көтеріп дамуы, оның қоғам өміріне тигізетін әсерімен анықталады. Ғылыми білімдердің жинақталу процесі оқу пәндерінің және олардың мазмұнының қөбейуіне алып келеді. Осыған байланысты оқыту мақсаттарын, мазмұнын және әдістерін ғылыми тұрғыдан негіздеу мәселесі пайда болады; педагогиканың жаңа бөлімдері туындайды - жеке пәндерді оқыту әдістемесі. Бұлар оқытудың жалпы заңдылықтарын жеке оқу пәндерін оқыту іс-тәжірибесінде қолдану ерекшеліктерін зерттейді.
Барлық әдістер оқытудың жалпы теориясы болып табылатын дидактикаға негізделеді. Жеке дидактикалар немесе пәнді оқыту әдістемесі оқыту заңдылықтарын ашумен, жеке пәндерді оқытуды ұйымдастыру әдістері және формаларын, мазмұнын анықтаумен айналысады. Сонымен қатар, оқыту барысында тәрбиелік міндеттерді атқарады. Сонымен, физиканы оқыту әдістемесінің зерттеу пәні физиканы оқыту үдерісі болып табылады. Физиканы оқыту әдістемесі үш негізгі функцияны (міндетді) атқарады - білімділік, дамытушылық және тәрбиелік.
Білімділік функция негізгі және шешуші болып табылады; бұл функция іске асырылғанда оқушылар физикалық білім негіздерін меңгереді, білімді іс-тәжірибеде қолдану икемділік пен дағдыларға ие болады.
Дамытушылық функциясы оқушыларда танымдық мүмкіншіліктерін дамытуды көздейді, оларға өз бетінше білімді игеру дағдыларын дарытады, ғылыми және білімдік ақпараттардың үздіксіз және үдетпелі ағынында бағдарлана білуді үйретеді.
Тәрбиелік функция - оқытуға кешендік көзқарастың ажырамас компоненті, басқаша айтқанда, оқыта отырып тәрбиелеу. Физиканы оқыту бірінші кезекте оқушылардың ғылыми көзқарастарының, олардың идеялық сенімдері мен жеке тұлғалық сипаттарының қалыптасуына негіз болады.
Физикаға оқыту процесі мұғалім мен оқушының ретті және өзара байланыстағы әрекеттер жиынтығы болып табылады. Бұл әрекеттер оқушылардың физика негіздерін саналы және берік меңгеруіне, практикалық дағдыларының калыптасуына, білімдерін өмірде қолдана білуге және өз бетінше шығармашылық тұрғыдан ойлау және бақылау қабылеттерін дамытуға, диалектика-материалистікк көзқарасты қалыптастыруына бағытталған болады.
Физиканы оқыту процесі білім берудің мақсатымен және оның келесі компонентердің өзара әрекеттесуімен анықталады:
Оқытудың мазмұны - физика негіздері;
Оқыту - мұғалімнің іс-әрекеті;
Оқу - оқушының оқуға арналған жан-жақты іс-әрекеті;
Оқытуға арналған құралдар және материалды-техникалық база - оқулықтар, есептер жинақтары, әдістемелік құралдар, физикалық оқу приборлар мен құрылғылар, арнайы бағдарламалармен қамтамасыздандырылған қазіргі заманғы техникалық оқыту құралдары, дидактикалық материалдар т.б.
Физиканы оқыту әдістемесінің мазмұны пәнді оқытудың жалпы мәселелерінен (теориялық сұрақтар), физика курсының жеке тақырыптарын оқыту мәселелерінен (жеке әдістеме), физикалық оқу экспериментінің әдістемесі мен техникасынан тұрады.
Жалпы мәселелерге мыналар жатады: физиканы оқытудың мақсаттары мен міндеттері, курстың мазмұны және құрылымы,әдіснамалық және психологиялық мәселелер, ойлау және шығармашылық қабылеттерінің дамуы, дүниетанымдық көзқарастарының қалыптасуы, оқыту әдістері, оқытуды ұйымдастыру формалары, есептер шығару әдістемесі, физикалық эксперимент жүйесі т.б. Жеке мәселелерде физика курсындағы жеке тақырыптардың мазмұны, сабақ өткізу жолдары, оқу экспериментін қолдану мәселелері, нақты тақырыптарды оқыту әдістемесі.
Физиканы оқыту процесінде мына сұрақтарға жауап іздейміз: Физиканы не үшін оқытамыз? Нені оқытамыз? Қалай оқытамыз?
Зерттеу әдістері: педагогикалық бақылау, мектеп құжаттарын зерделеу, анкеталар жүргізу, тестілеу, педагогикалық эксперимент, теориялық талдау.
Физиканы оқыту әдістемесінен бірінші оқулықтың авторы - Ф.Н.Шведов (1840-1905). Кеңес дәуіріндегі физиканы оқыту әдістемесінің негізін қалаушы П.А.Знаменский: Физиканы оқыту әдістемесі пәні - физика негіздерін оқытудың теориясы және практикасы деген анықтама берген.
2. Физиканы оқыту әдістемесінің физикамен, философиямен, психологиямен және педагогикамен байланысы.
Физиканы оқыту әдістемесі пәнінің әдіснамалық негізі философия және оқыту мен тәрбие беру туралы ілім болып табылады. Физикалық білімді жүйелеу және ғылыми тұрғыдан іріктеу тек ғылым логикасына, оның даму тарихына, сонымен қатар, дидактика принциптеріне, жас өспірімдер физиологиясына қатысты мәліметтерге және педагогикалық психологияға терең талдау жасау арқылы жасалады.
Физиканы оқыту әдістемесінің міндеттерін талдау оның физикамен және дидактикамен тығыз байланысымен қатар, олардан айырмашылығын да көрсетеді.
Физика материя қозғалысының қасиеттері мен заңдары туралы ғылым ретінде оқыту мәселелерін алдына қоймайды және шешпейді, оның зерттеу нысаны және әдістері басқа; табиғатты зерттеп тану мен оқыту барысындағы танымдық іс-әрекеттер (жас ұрпаққа белгілі білімді үйрету процесі) арасында елеулі айырмашылықтар бар.
Физика - табиғат жайлы адам білімінің сарқылмайтын кені, ол ұдайы толықтырылады. Мектеп физика курсында ол білімнің тек кішкене бір бөлігі көрініс аліы мүмкін. Ғылымда оқыту мазмұнын анықтау принциптері берілмеген. Мұндай критерийлер физиканы оқыту әдістемесінің құзырында: түрлі жас категориядағы оқушыларға оқыту мазмұны түсінікті болуы керек; оқушыларға қазіргі заман физикасы туралы түсінік беретін, сонымен бірге олардың ойлау қабылетінің дамуына негіз болатын физикалық білім жүйесін түзу қажет. Физикаға оқытудың мазмұны және ғылым әдісманасы ретінде оның тәрбиелік әсері кеңінен қолданылады. Физиканың мазмұны, әдістері, тарихы білім алушылардың зияткерлік және моральдік күштері мен қасиеттерін дамытудың қуатты құралы болып табылады.
Мектепте физиканы оқытудың қажетті (бірақ жеткіліксіз) шарттары - мұғалімнің өз пәнін терең білуі. Физика пәнін оқытудың тағы бір шарты - оқытудың тиімді әдістері мен әдістемелік әрекеттерді мұғалімнің білуі және қолдануы. Мұндай біліммен мұғалімді физиканы оқыту әдістемесі пәні қаруландырады. Физиканы оқыту әдістемесі пәні тек оқу-тәрбие процесінің теориясын ғана емес, сонымен қатар, оқытудың педагогикалық технологиясын жасайды.
Физика мен педагогикадан басқа физиканы оқыту әдістемесі педагогикалық психологиямен тызыз байланыста. Педагогикалық психология оқушылардың психикалық іс-әрекеттерінің заңдылықтарын ашады; олар қоршаған әлемді қалай қабылдайтынын, ойлайтынын, білімді, икемділікті және дағдыларды меңгеретінін көрсетеді; олардың қызығушылықтары мен бейімделуі қалай қалыптасатынын көрсетеді. Педагогикалық психологияның деректері мектеп физика курсын құрғанда, оқытудың әр кезеңіне лайық оқыту әдістерін таңдағанда, физикалық эксперименттің, теорияның орнын және қатынасын анықтағанда т.б жағдайларда қолданылады.
3. Орта мектептің қазіргі кездегі даму кезеңінде физиканы оқыту әдістемесінің өзекті мәселелері мен міндеттері.
Физиканы оқытудың өзекті мәселелері қазіргі кездегі білім берудің даму ерекшкліктеріне байланысты болады. Олар:
Білім берудің компьютрленуі;
Жаңа педагогикалық технологиялардың еңгізілуі;
Физикалық оқу экспериментінің проблемалары;
12-жылдық білім беруге көшу;
Өз бетінше білім алу проблемалары.
Физиканы оқыту әдістемесінің міндеттері
Физикадан оқу бағдарламалар мен оқулықтардың мазмұнын анықтау және жетілдіру;
Берік білім алуды және білік пен дағдылардың қалыптасуына жағдай жасауды камтамасыз ететін, оқытудың тиімді әдістерін және педагогикалық технологияларды жасақтау;
Қазіргі қоғамның өмірінде физиканың ролін көрсету.
Қазіргі кезде физиканы оқытуда бірінші орында оқушыларды өз бетінше білім алуға және білімді табуға үйрету, критериалдық ойлауды және танымдық қабылеттерін дамыту мәселелері тұр.
Бақылау сұрақтары:
1. Физиканы оқыту әдістемесі.
2. Физиканы оқыту әдістемесінің өзекті мәселелері.
3. Орта жалпы білім беретін мекемелердегі оқу процесін реттейтін құжаттар.
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Акитай Б.Е. Физиканы окыту теориясы және әдістемелік негіздері: Оқу құралы. -Алматы: Қазақ университеті, 2006. -280 бет.
2. М. Құдайқұлов, Қ. Жаңабергенов, Орта мектепте физиканы оқыту әдістемесі, Алматы, Рауан, 1998ж., 310 6.
Основы методики преподавания физики, В.Г.Разумовский, А.Н. Бугаев, Ю.Н. Дик и др.-М, Просвещение, 1984г., 397с.
Физиканы оқыту методикасы 6-7, Орехов В.П., Усова А.В. Алматы,Мектеп, 1978ж.
Орта мектепке арналған негізгі оқулықтар. 7-9 кл. Физика және астрономия, Физика 10-11 кл. 2010.
Физика жэне астрономия, Физика Орта жалпы білім беретін мектеп сыныптарына арналған оқу бағдарламалары. Астана, 2010 ж.
Анциферов Л.И., Пищиков И.М., Практикум по методике и технике школьного физического эксперимента, М., Просвещение, 1984г.
Методика преподавания физики в средней школе: Частные вопросы. Под ред. С.Е.Каменецкого, Л.А.Ивановой-М.: Просвещение, 1987. -336 с.
Лекция 2 Физика пәнін мектепте оқытудың негізгі міндеттері.
Жоспар:
1. Физика ғылымының негіздерін оқып-үйрену.
2.Оқушылардың ойлау және танымдық қабылеттерін дамыту.
3.Ғылыми дүниетанымдық көзқарас қалыптастыру.
4.Политехникалық білім алу.
Дәріс мақсаты: Физиканы оқытудың мақсаттары мен міндеттерін көрсету. Политехникалық оқыту және кәсіби бағыт беру жайында мағұлыматтар беру.
Дәріс мазмұны.
1. Физика ғылымының негіздерін оқып-үйрену.
Физикалық білімсіз қазіргі толық отра білімді елестету мүмкін емес. Физиканы тереңдетіп оқыту мақсатында қазіргі кезде орта мектептерде бейіндік оқыту енгізілуде. Мектепте физиканы оқытудың бірінші кезектегі міндеттері мыналар: оқушыларға қазіргі деңгейдегі физика негіздерін қамтитын білім жүйесін беру - физикалық құбылыстар; материя қозғалысының түрлі формаларына қатысты маңызды заңдар; негізгі физикалық теориялар; ірлелі тәжірибелер мен фактілер; ғылыми көзқарастардың дамуы және негізгі жетістіктер жайлы физика тарихынан мәліметтер; физикалық құбылыстарды зерттеу әдістері; қарастырылатын заңдылықтардың практикалық қолданылуы.
Физика негіздерін оқып-үйрену деңгейі мектеп бағдарламасымен анықталады. Оқу бағдарламасында жалпыламалаудың түрлі деңгейлері белгіленген: тәжірибелік фактілер, түсініктер, физикалық шамалар, заңдар мен принциптер, теориялар, қазіргі кездегі әлемнің физикалық көрінісі. Мектеп физика курсында келесі іргелі теориялар оқытылады: механика, молекула-кинетикалық теория, электродинамика арнайы салыстырмалық теория негіздерімен және кванттық физика.
2.Оқушылардың ойлау және танымдық қабылеттерінің дамуы.
Физиканы оқытудағы негізгі міндеттердің бірі оқушылардың ойлау және танымдық қабылеттерін дамыту болып табылады. Оқушылардың миын қозғап жұмыс істету үшін оларға дұрыс және ойды дамытатын логикалық сұрақтар қою керек. Бұған дифференсациялап оқыту тура келеді.
Танымдық қабылеттің дамуы көп жағдайда, физиканы оқып-үйрену мақсаттарын түсінуге, пәнге қызығуға және оқытудың мотивациясына байланысты болады. Әр жас адамда танымға талпыныс бар болатынын ескере отырып мүғалім танымдық қабылеттерін оятып оқушыны қызықтыру керек. Оқушылардың ойлау және танымдық қабылеттерін дамытуға бағытталған оқытудың түрлі әдістері бар.
3. Ғылыми дүниетанымдық көзқарас қалыптастыру.
Физиканы оқу барысында оқушылардың ғылыми дүниетанымдық көзқарастарын қалыптастыру процесі мына негізгі элементтерді қамтиды: физикалық құбылыстардың материалдылығын анықтау; құбылыстар арасындағы байланысты және физикалық заңдардың объективтік сипатын, табиғат заңдарын зерттеп тануға болатындығын ұғыну; қазіргі кездегі әлемнің физикалық көрінісі туралы оқушыларда көзқарас қалыптастыру.
Оқушыларда ғылыми дүниетанымдық көзқарас қалыптастыруда физикалық түсініктерді қалыптастырудың әдістемесінің маңызы өте зор. Бұл мәселенің шешімі оқу үдерісінің дұрыс ұйымдастырылуына байланысты болады. Оқу процесі ғылыми таным цикліне сәйкес болуы кажет: ғылыми фактілерді жинақтап жалпыламалаудан проблеманы анықтауға, одан гипотеза (болжам) құру, құбылыстың абстракциялық моделін құру және заңдылықтарды анықтау, сонан соң - теориялық қорытындылар жасап іс-тәжірибеде тексеруге немесе алынған нәтижелерді практикалық қолданысқа. Мұнда оқушыларға қоғамдық іс-тәжірибенің маңызын таным көзі ретінде, моделдердің ролін, қолданыс шекарасындағы теория қорытындаларының дұрыстығын және практиканың маңыздылығын білім ақиқаты категориясы ретінде көрсету керек.
4. Политехникалық білім алу.
Физиканы оқытудың тағы да бір негізгі міндеттерінің бірі - оқушылардығ политехникалық білім алуы, қоғамға пайдалы жұмыс атқаруға және саналы түрде болашақ мамандығын таңдауға дайындау.
Физика табиғат туралы барлық ғылымдармен, философиямен тығыз байланысты және техниканың теориялық фундаменті болып келеді. Оның теориялары мен әдістері химияда, астрономияда, биологияда, геологияда және көптеген техника салаларында кеңінен қолданылады. Мұның бәрі физиканы политехникалық білім беруге міндеттейді.
Физикалық құбылыстарды жан-жақты және терең оқып-үйрену, оларды тұрмыста және техникада, адамдардың практиалық іс-әрекеттерінде қолдануды қарастыру болып табылады. Сондықтан, физиканы оқыту барысында, оқушылардың политехникалық білімінің болмысын құрайтын, заманауи техниканың физикалық негіздері ашылады,
Оқушылардың политехникалық білімдерін жетілдірудің және оларды еңбекке баулудың маңызды құралы - қолданбалы физика мәселелерін оқып-үйрену. Оларға физикалық приборлардың, машиналар мен механизмдердің, электрондық құрылғылардың жұмыс істеу прициптері, материалдардың қасиеттерін олардың құрылымының негізінде түсіндіру, түрлі технологиялық процесстердің физикасы, физикалық құбылыстарды түрлі салаларда қолдану жатады. Мұндай матералдарды жүйелеу үшін ғылыми-техникалық прогрестің түрлі бағыттарымен байланыстырып жалпыламалау сабақтарын өткізу керек.
Бақылау сұрақтары:
1. Физикалық ойлау дегенді қалай түсінісіңдер.
2. Оқушылардың ғылыми-техикалық ойлауы дегенді қалай түсінесіңдер.
3. Оқушылардың ойлауын дамыту қалай жүзеге асады?
4. Политехникалық оқыту және кәсіптік бағыт беру қалай жүзеге асады?
5. Физиканы оқытудың негізгі міндеттерін көрсетіңдер.
6. Физиканы оқыту әдістемесін түсіндіріңдер.
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Акитай Б.Е. Физиканы окыту теориясы және әдістемелік негіздері: Оқу құралы. -Алматы: Қазақ университеті, 2006. -280 бет.
2. М. Құдайқұлов, Қ. Жаңабергенов, Орта мектепте физиканы оқыту әдістемесі, Алматы, Рауан, 1998ж., 310 6.
3.Основы методики преподавания физики, В.Г.Разумовский, А.Н. Бугаев, Ю.Н. Дик и др.-М, Просвещение, 1984г., 397с.
4.Физиканы оқыту методикасы 6-7, Орехов В.П., Усова А.В. Алматы,Мектеп, 1978ж.
5.Орта мектепке арналған негізгі оқулықтар. 7-9 кл. Физика және астрономия, Физика 10-11 кл. 2010.
6.Физика жэне астрономия, Физика Орта жалпы білім беретін мектеп сыныптарына арналған оқу бағдарламалары. Астана, 2010 ж.
7.Анциферов Л.И., Пищиков И.М., Практикум по методике и технике школьного физического эксперимента, М., Просвещение, 1984г.
8.Методика преподавания физики в средней школе: Частные вопросы. Под ред. С.Е.Каменецкого, Л.А.Ивановой-М.: Просвещение, 1987. -336 с.
Лекция 3. Қазіргі кездегі физиканы оқыту тұжырымдымасы
Жоспар:
1. Мектеп физика курсын оқытудың бірінші және екінші басқыштардағы мазмұны мен құрылымы.
2. Физиканың пропедевтикалық курсы.
3. Мектеп физика курсының даму перспективасы.
4.Физика курсының химиямен, биологиямен, математикамен, жаратылыстанумен және оқушыларды еңбекке баулу пәндерімен байланысы.
5. Пәнаралық байланыстың әдістемелік және дидактикалық маңызы.
Дәріс мақсаты: Пәнаралық байланыс, пәнаралық байланыс түрлері жайында мағлұмат беру.
Дәрістің мазмұны.
Мектеп физика курсын оқытудың бірінші және екінші басқыштардағы мазмұны мен құрылымы.
Орта мектепте физиканы оқытудың үш түрі болуы мүмкін: радиалдық, концентрлік және басқыштық.
Физика курсын оқытудың радиалдық құрылуында оқу материалын оқыту реттілігі мынандай болады - бағдарламаның әр бөлімі, тақырыбы және сұрағы курсты оқу бойында бір-ақ рет өтіледі. Физиканы оқытуда оқу материалының қиындығы бірқалыпсыз өзгеруі, оқушылардың даму дәрежесіне сәйкес келмеуі радиалдық құрылудың негізгі кемшілігі болып табылады.
Концентрлік құрылуда оқуға берілген барлық материал екіге бөлінеді: барлық бөлімдердегі жеңіл сұрақтарды бірінші өтіп алады да, сонан соң сол бөлімдердегі қүрделірек сұрақтарды өтеді. Мұнда бір концентрдің мазмұны келесі концентрді оқығанда қайталады.
Қазіргі мектепте физика курсын құрудың үшінші тәсілі қолданылады - басқыштық. Курстың басқыштық құрылуы мынандай: оқу материалы қиындығына қарай екіге бөлінеді, кейбір бөлімдер мен тақырыптар, екінші басқышта қайталанбастан, тек бірінші басқышқа енеді; басқалары тек екінші басқышта өтіледі, бірақ екі басқышта да кездесетін бөлімдер мен тақырыптар бар.
Физиканы оқыту деңгейлеріне сәйкес бірінші және екінші басқыштарды ажыратады. Қазіргі мектепте бірінші басқышта 7-9 сыныптарда интеграцияланған Физика және астрономия курсы оқытылады. Екінші басқышта 10-11 сыныптарда физика курсы жүйелі турде өтіледі. Физика және астрономия пәні негізгі мектепте оқытылады және барлығына міндетті пән болып табылады. Физика пәнін жоғары сыныптарда оқиды.
Екінші басқыштағы физика пәнінің құрылымы: І.Механика ІІ.Молекулалық физика ІІІ.Электродинамика ІV.Кванттық физика.
Бірінші және екінші басқыштарда физиканың әр бөлімінің мазмұны ҚР БҒМ бекіткен үлгілік бағдарламамен анықталады.
2. Физиканың пропедевтикалық курсы.
Физика курсы жүйелі оқыту екінші басқыштан басталады. Оның алдында өтілетін Физика және астрономия курсы жоғары сыныптарда оқытылатын физика курсына қатысты пропедевтикалық болып табылады. Пропедевтикалық деген сөз дайындық деген мағынаны білдіреді. Физика және астрономия курсы үшін төменгі сыныптарда Қоршаған әлем, География, Жаратылыстану пәндерін оқығанда өтілетін оқу материалдары пропедевтикалық болып табылады.
3. Мектеп физика курсының даму перспективасы.
Мектепте физика курсын оқытудың дамуы физика ғылымының дамуына, қоғам өміріндегі оның маңыздылығына байланысты. Қазіргі кезде адам өмірінде физиканың алатын орнына баға берудің өзі қиын. Осыған байланысты мектепте физика негіздерін оқып-үйренудің бүкіл адамзат үшін мағынасы өте зор болып тұр.
Мектеп физика курсының мазмұны, нақты оқытылатын оқу материалдары көп жылдар бойы өзгермейді, өйткені физика - фундаменталды ғылым. Әдістемелік тұрғыдан құрылымдық өзгерістер болуы мүмкін - орта мектепте физиканы оқытудың формалары, әдістері, реті өзгереді.
2015 жылдан бері 12-жылдық білім беру жүйесіне көшу басталады. Физика пәнін оқуға бөлінген уақыттың ұлғайуына байланысты кешекте физика курсы кеңірек және тереңірек оқытылатын болады. Оқу процесіне физика пәнін бейін алды және бейіндік оқыту іске асырылуда. Бейіндік оқыту жоғары сыныптарда жүргізіледі, оның алдында бейін алды оқыту жүргізілуі тиіс. Бейіндік оқытудың негізін оқушылардың таңдауы бойынша жүргізілетін элективті курстар құрайды. Элективті курстар оқушыларға келешек мамандығын таңдауға себін тигізеді. Оқушыларды өзінің жеке білім алу траекториясын таңдауға мүмкіндік пайда болады.
Жастар мектеп жасында физика негіздерін саналы түрде менгеретіндігіне нлкен үміт артылуда. Физика курсын өз бетінше меңгеру мәселесіне үлкен назар аударылуда. Оқыту процесі өзіндік оқу әрекеттерін және сын тұрғысынан ойлау қабылеттерін дамытуғабағытталуы тиіс, оқушыларды өз бетінше білім алуға үйрету қажет.
Орта мектепте физика курсын оқыту оқушының жан-жақты дамуына әсер ететін интербелсенді әдістерді кеңінен қолдануды көздейді.Телекоммуникациялық ақпараттық технологияларды тиімді қолдану физиканы оқыту процесінің міндетті құрамдық бөлігі болып табылады.
4.Физика курсының химиямен, биологиямен, математикамен, жаратылыстанумен және оқушыларды еңбекке баулу пәндерімен байланысы.
Физика және химия курстарының байланысы. Физикалық және химиялық ғылымдар өзара тығыз байланыста болып келеді.М.В.Ломоносовтың айтуынша, химия мен физика біреуі екіншісіз жетілген күйде бола алмайтындай өзара байланған. Бұл ғылымдардың қазіргі жағдайы бұлай айтуға негіз бола алады.
Мектеп тегі физика және химия курстары үшін байланыстың келесі аспекттері маңызды - түсініктерді оқып-үйренудің уақыт бойынша үйлесілуі және түсіндірілуі, бұл пәндерге ортақ түсініктер мен заңдардың жаймен қалыптасуы, оқу материалдарын меңгергенде қайталануды болдырмау.
Бұл екі ғылымның байланысына молекула және атом түсініктерінің оқытылуы дәлел бола алады. Химияны оқып бастар алдында физика курсында зат, молекула туралы түсінік беріледі, молекула-кинетикалық теорияның негізгі үш қағидасы және молекулалық физиканың кейбер сұрақтары қарастырылады. Бұр сұрақтар химия курсында тікелей қайталанбайды, бірақ олар дамуы керек: зат туралы түсінік негізінде химияда таза заттар және коспалар қарастырылады, қоспа заттарды ажыратуға арналған практикалық жұмыстар жүргізіледі; химиялық құбылыстар туралы түсініктер физикалық құбылыстармен салыстыра отырып еңгізіледі; оқушылардың атом туралы білімдері физика курсында оқыған материалдарды қолдану арқылы кеңейе түседі.
10 сыныпқа келгенде оқущылар химия сабақтарында Авогадро заны мен тұрақтысы туралы білімдері бар болады, оларға атомдық және молекулалық массаларды анықтау әдістері де белгілі. Физика сабақтарында бұл сұрақтарды қайталау ретінде өтуге болады.
Физика және химия курстарының байланыс аспекттері Әр түрлі ортадағы электр тогы және Атом және атом ядросы тақырыптарды оқытқанда анық байқалады. Электр заряды түсінігі - физикалық түсінік, ол химиядағы периодтық заңды оқытумен байланысты. Атомның электрлік заряды периодтық жүйедегі элементтің реттік санына, қасиеттеріне тәуелді болады; изотоптардың пайда болуы зарядқа байланысты; атомның сыртқы электрондық қабатындағы электрондар саны да атомның электрлік зарядына тәуелді. Атомның және атом ядросының құрылысын физикалық ғылымның әдістерін қолдана отырып зерттейді. Сонымен, бұл тақырыптарды оқытуда физикалық және химиялық білімдер тығыз араласып байланысады.
Физикада электролиттік диссоциацияны, электролизді, токтың химиялық көздерін өткенде, химиядан алған білімдерді қолданғанда және түсініктерге анықтамалар берілгенде қатаң үйлестірімділік болуы тиіс. Сондықтан, физика пәнінің мұғалімі бұл сұрақтардың химия оқулықтарында қайлай берілгенін білгені жөн болады.
Физика және биология курстарының байланысы. Биология пәнінде физикалық заңдарды, құбылыстарды және түсініктерді көрсете алатын өте қызықты мысалдар көп. Бұл мысалдарды келтіру арқылы оқушыларға табиғат заңдарының бірлігін және табиғат құбылыстарын түсіндіру үшін физиканың маңызын көрсетуге, жаңа ситуацияда физикалық құбылыстарды түсіндіру арқылы оқушылардың білімін тереңдетуге, бұл пәндерді оқып-үйренуге қызығушылықтарын жоғарылатуға болады.
Физика курсына қажетті биофизикалық материалдарды негізгі үш бағыт бойынша іріктеуге болады:
Оқушыларға табиғат заңдарының бірлігін, жанды организмдерге физика заңдарын қолданатындығын көрсетуге мүмкіндік туғызатын материалдар;
Биология мен медицинада кеңінен қолданылатын, организмге әсер етудің және оны зерттеудің физикалық әдістерін көрсетуге мүмкіндік туғызатын материалдар;
Оқушыларды биониканың кейбір бағыттарымен, зерттеу нәтижелерімен таныстыратын оқу материалдары.
Оқушылардың білімге қызығушылығын қалыптастыру, оқудың өмірмен байланысын күшейту үшін физика мен биологияның пәнаралық байланысының маңызы зор екенін атап айту қажет.
Физика және математика курстарының байланысы. Ғылыми әдіс ретінде математиканың маңызы кең және елеулі түрде физиканы оқытуда байқалады: физикалық заңдар математикалық формулалармен өрнектеледі; математикалық формулалар мен амалдар физикалық заңдардың салдарын есептегенде, олардың кейбір қағидаларын дәлелдегенде, есептер шығарғанда, зертханалық жұмыстар орындағанда қолданылады.
Бұл жерде келесі мәселелерді қарастырғанның әдістемелік маңызы бар:
өтілетін тақырыптарды оқып-үйренудің уақыт бойынша үйлесілуі;
функцияналдық тәуелділік түсінігі;
есептер шығару.
Физиканы оқытуда алдын енгізілген математикалық білімдер қолданылады:
Жуықтап есептеу ережесін білу 7 сыныптан ақ талап етіледі, өлшеу қатеріктерін есептеу тек 9 сыныпта лабораториялық жұмыстарды орындау барысында ұсынылады;
Механиканы оқып-үйренгенде тригонометриялық функциялар, Пифагор теоремасы, квадраттық теңдеулер, ұқсастық түсініктері туралы білімдерді қолдану қажет болады;
Газ заңдарын оқығанда газ күйінің өзгеру процесінің графиктерін талдауға үлкен мән беріледі, деформация түрлерін, газдаға электр тогын, диодтың құрылысын т.б.тақырыптарды оқыту графикалық әдіс негізінде жүргізіледі.
Түрлі физикалық табиғаттағы тербелістер мен толқындарды оқытуға бірдей заңдылықтарды қолдану идеясы математикалық аппаратты қолдану негізінде іске асырылған.
Мектеп математика курсында функционалдық тәуелділіктерді оқыту үлкен орын алады. Физиканы оқыту процесінде функциялар жайлы білімдерді пайдалану елеулі педагогикалық эффект беруі мүмкін. Оқушылар өздері кинематикалық формулаларда қай шамалар аргумент, қайсысы функция болатындығын, графиктің түрі сандық коэффициенттің мәнінен калай тәуелді болатынын анықтай алады. Ол үшін тек математикада өтілген тәуелділіктермен аналогия жасау керек: y=kx, y=ax+b, y=ax2.
Физикалық есептерді шығару жолдарын рационалдау, оларды интерпретпциялау, алынған жауаптың физикалық мағынасын талдау үшін математикалық білімдерді кеңінен қолдану мүмкіндігі болады.
Аталған пәнаралық байланыстар оқушылардың математика пәнінен алатын білімдеріне әсер ететінін атап айту керек. Математика пәні, математикалық ғылымның өзі сияқты, басқа пәндерден жоғары дәрежеде абстракцияланғанымен ерекшеленеді. Абстракциялау арқылы табиғаттағы объективті заңдылықтарды толығырақ, тереңірек және нақтырақ оқып-үйренуге, тиімдірек және үнемдеп өрнектеуге болады. Математикалық қағидалар нақты заңдылықтарды сипаттайтынын оқушылар жаратылыстану пәндерін оқығанда ғана түсінеді.
Физика курсының жаратылыстанумен байланысы. Физикамен байланысты кейбір сұрақтар жаратылыстану курсында оқытылады. Мұнда өтілетін сұрақтарға дұрыс түсіндірулер берілгені өте маңызды. Мысалы, желдің пайда болуы, табиғаттағы судың айналуы т.б.
Оқушыларды еңбекке баулу және физика пәндерінің арасындағы байланыс. Физика мен еңбекке баулу пәндерінің арасындағы байланыстың ерекшелігі - еңбекке баулу курсы оқушылардың физика сабақтарында алған білімдерінің практикалық қолданбасы болады. Физика курсының және еңбекке баулу пәндерінің байланысын қолданудың екі жолын ұсынуға болады:
1. Физика сабақтарында жаңа тақырыпты түсіндірер алдында оқушылардың еңбек сабақтарында алған білімдері мен практикалық дағдыларын анықтап алуға болады. Олар физика сабақтарында үйкеліс, қысым, жұмыс, энергия сияқты ұғымдарды меңгеруге негіз бола алады.
2. Еңбек сабақтарында физикамен байланысты арнайы тапсырмаларды орындау.
Тәрбиелік мақсатта қозғалыс кезінде, жұмыс істегенде энергияны үнемдеу, еңбек еткенде қауіпсіздік ережесін сақтау қажет екендігіне оқушылардың назарын аударған пайдалы болады.
5.Пәнаралық байланыстың әдістемелік және дидактикалық мағынасы.
Физиканы оқыту тек алдын алған физикалық білімдерге ғана емес, жаратылыстану ғылымдарынан білгендеріне де сүйенуді талап етеді.
Физика курсының басқа оқу пәндерімен байланыста болуы келесі мақсаттарды көздейді:
Жаратылыстану білімдердің диалектикалық бірлігінің негізінде табиғат туралы тұтас қөзқарасты қалыптастыру;
Білімнің жүйелілігін қамтамасыз ету;
Құбылыстар, түсініктер, теориялар арасындағы жан-жақты байланыстарды орнату білу дағдыларын оқушыларда қалыптастыру;
Оқытудың политехникалық бағытталуын күшейту - оқушыларда практикалық мәселелерді теориялық жағынан дұрыс және техникалық жағынан тиімді, түрлі оқу пәндерін меңгеру барысында алған білімдері мен біліктері негізінде техникалық-экономикалық мәселелерді шеше алатын дағдыларды қалыптастыру.
Бақылау сұрақтары:
1. Пәнаралық байланыс.
2. Пәнаралық байланыс түрлері
3. Физика және басқа оқу пәндерінің байланысы.
4. Заттың құрылысы жайындағы ұғымдарды қалыптастырудың негізгі кезеңдерін көрсетіңдер.
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Акитай Б.Е. Физиканы окыту теориясы және әдістемелік негіздері: Оқу құралы. -Алматы: Қазақ университеті, 2006. -280 бет.
2. М. Құдайқұлов, Қ. Жаңабергенов, Орта мектепте физиканы оқыту әдістемесі, Алматы, Рауан, 1998ж., 310 6.
3.Основы методики преподавания физики, В.Г.Разумовский, А.Н. Бугаев, Ю.Н. Дик и др.-М, Просвещение, 1984г., 397с.
4.Физиканы оқыту методикасы 6-7, Орехов В.П., Усова А.В. Алматы,Мектеп, 1978ж.
5.Орта мектепке арналған негізгі оқулықтар. 7-9 кл. Физика және астрономия, Физика 10-11 кл. 2010.
6.Физика жэне астрономия, Физика Орта жалпы білім беретін мектеп сыныптарына арналған оқу бағдарламалары. Астана, 2010 ж.
7.Анциферов Л.И., Пищиков И.М., Практикум по методике и технике школьного физического эксперимента, М., Просвещение, 1984г.
8.Методика преподавания физики в средней школе: Частные вопросы. Пр С.Е.Каменецкого, Л.А.Ивановой-М.: Просвещение, 1987. -336 с.
Лекция 4. Физикадан оқу сабақтарын ұйымдастырудың формалары
Жоспар:
1.Физика сабақтарының жүйесі.
2. Күнтізбелік және тақырыптық жоспарлау.
3. Оқушылардың сабақ үстіндегі және сабақтан тыс уақытта өз бетінше орындайтын жұмыстары.
Дәріс мақсаты: Оқу сабақтарын ұйымдастырудың формаларымен таныстыру.
Дәріс мазмұны.
1.Физика сабақтарының жүйесі.
Орта мектепте оқу сабақтары сыныптық-сабақтық жүйе негізінде ұйымдастырылады. Сабақтар нақты кесте бойынша жүргізіледі.
Физикадан сабақтар жүйесіне, оқу сабақтарынан басқа, экскурсиялар, үйдегі жеке сабақтар, факультативтік сабақтар, сыныптан тыс сабақтардың алуан түрлі формалары, өз бетінше білім алу сабақтары т.б. Оқу жұмысын жоспарлағанда оқу сабақтарының барлық түрлерін ескеру қажет, бірақ негізгі роль сыныптағы сабақтарға беріледі. Сабақтардың формасын таңдау оқу-тәрбиелік міндеттермен және оқу материалының мазмұнымен анықталады.
Сабақ оқу-тәрбиелік процестің негізгі бөлігі болып табылады. Негізгі дидактикалық мақсат бойынша физика сабақтарын келесі типтерге бөлуге болады:
* Жаңа материалды оқып-үйрену сабағы;
* Білімдерді бекіту және практикалық дағдыларды қалыптастыру;
* Білімді жалпыламалау, жүйелеу және тереңдету;
* Білімді тексеру және есепке алу;
* Аралас сабақ.
Аталған соңғы типке қандай да бір дидактикалық мақсатты бөліп айту қиын сабақтар жатады. Мұндай сабақтарда қойылған міндеттердің маңыздылығы шамамен бірдей болады. Типтес сабақтардың дидактикалық мақсаттары ғана емес, құрылымы да бірдей болады.
2. Күнтізбелік және тақырыптық жоспарлау.
Физика пәнінің мұғалімі оқу жұмысына дайындықты жылдық, жартыжылдық жоспардан және әр сабақты өткізуге арналған жоспар түзуден бастайды. Оқу жұмысының тиімділігі және реттілігі, сабақтардың жүйелілігі, бағдарламаны орындау сапасы, соңында, оқушылар білімінің тереңдігі және беріктігі жоспарлаудың нақтылығына байланысты болады.
Физика сабақтарына дайындықтың ерекшелігі мұғалімнің физикалық эксперимент дайындауы: көрсетілімді таңдау, құрал-жабдықтарды дайындау және қондырғыны жинақтау, жаппай орындалатын зертханалық жұмыстарға, тәжірибелерге және эксперименталдық есептерге қажетті приборларды жинақтау, тақырыптарға қатысты виртуалды эксперименттер дайындау.
Жоспар түзуге қажетті құжаттар: оқу стандарты, мектептің оқу жоспары және үлгілік оқу бағдарламалары. Жоспарлаудың екі түрі бар: күнтізбелік-тақырыптық және сабақ жоспарлары.
Күнтізбелік-тақырыптық жоспарлауда тақырыптарды сабақтарға б-ліп жазу керек, онда жоспарланатын негізгі сабақтар мен бірге жаппай орындалатын лабораториялық жүмыстар, есептер шығару сабақтары, білімді тексеру сабақтары, экскурсиялар, қайталау сабақтары т.б. қамтылуы тиіс. Жоспарда мұғалім мен оқушының іс-әрекеттері нақты формаларға келтіріліп жазылады. Сабаққа дайындықтың соңғы кезеңі - сабақ жоспарын түзу, яғни өтілетін әр сабақты бөлек жоспарлау.
Мұндай жоспарлар мұғалімге сабақтың барлық элементтерін қөз алдына нақты келтіруге көмектеседі: мазмұнын, ретін, сабақ элементтеріне бөлінген уақытты (хронометраж), сабақтың бөлшектерін т.б. Сабақ үстінде жасайтын, айтатын, ұйымдастыратын нәрселерді ойластыру мен жазуға мұғалім өте көп күш және уақыт жұмсайды, басқа айтқанда, оның барлық еңбекпен өткен өмірі кетеді. Сондықтан, оқытушылық іс-әрекетті бастағаннан ақ сабақтарды жоспарлаудың тиімді тәсілдерін меңгеріп алған дұрыс болады. Практиканттар мен жас мұғалімдерге сабақтың жоспар-конспектін түзген пайдалы, кейіннен оны екіге бөлуге болады: сабақ жоспары және конспекті. Біріншісі жыл сайын басынан жазылады, ал екіншісі нақты сабаққа қатысты жаңа әдістемелік нұсқаулармен, ғылым және техниканың жетістіктері жайлы материалдармен, қызықты есептермен, жаңа электрондық нұсқадағы материалдармен т.б. толықтырып отырады.
Сабақ жоспарының бірыңғай жазу формасы жоқ, бірақ онда келесі мәселелер орын алуы тиіс: сабақтың тақырыбы мен мақсаттары, үй тапсырмасының орындалуын тексереру, оқушылардың алған білімдерін актуалдандыру құралдары мен әдістері, жаңа материалды өту реті мен әдістері, өтілген жаңа тақырыптарды бекіту және оқушылардың өз бетінше орындайтын жұмыстарын ұйымдастыру, үй тапсырмасы және оған түсіндірмелер, қажеттіқұрал-жабдықтар мен көрнекілік құралдар, сладтар, видеофильмдер, компьютерлік бағдарламалар т.б. Түрлі типті сабақтарды өткізу жоспарлары өзгеше болады.
Түзілген жоспар мұғалімнің сабақ үстіндегі әрекеттерін шектемеуі керек, жағдайға байланысты жорпардан кейбір ауытқулар болуы мүмкін. Сабақтар кейін жоспардың жетілген жерлері мен кемшіліктерін талдап берілген жаңа ақпараттар қөлемінің, қолданылған әдіс-тәлісдер тиімділігінің, көрсетілімдердің, виртуалды оқу материалдарының оптималды түрін таңдау жайлы өз ескертпелерін жазып қойған жөн болады. Бұл әрекеттер келешекте жұмыс істеу әдістерін жетілдіруге, осы тақырыптағы сабақтарға дайындық уақытын үнемдеуге көмектеседі.
3. Оқушылардың сабақ үстіндегі және сабақтан тыс уақытта өз бетінше орындайтын жұмыстары.
Физикадан оқушылардың өз бетінше орындайтын жұмыстарын ұйымдастыру екі өзара байланысқан мендеттерді атқаруға бағытталуы керек:
Оқушылардың танымдық іс-әрекеттерін өз беттерінше оқып-үйрену арқылы дамыту, яғни оларды өз бетінше білім алуға үйрету.
Алған білімдерін өздігінен оқуда және практикалық іс-әрекеттерінде қолдана білуді үйрету.
Өз бетенше жұмыс істеуге дағдыланған оқушы оқу материалын белсенділікпен және терңірек меңгереді, шығармашылық еңбекке, өздігінен білім алуға дайын болады.
Физика пәнін оқуда оқушылардың өз бетінше орындайтын жұмыстарының келесі түрлері бар:
- Оқулықпен, анықтамалық, ғылыми-көпшілік кітаптармен, мерзімдік басылымдармен және интернет-ресурстармен жұмыс жасау, конспекттер түзу;
- Есептер шығару және жаттығулар орындау;
- Лабораториялық жұмыстар және фронтал эксперимент жасау;
- үлестірмелі материалдармен жұмыс;
- Сыныптастарының жауаптары мен баяндамаларына сын пікір ауту, оларды толықтыру;
- Рефераттар мен мәлімдемелер дайындау;
- Үй жағдайында кейбір қарапайым тәжірибелер мен бақылаулар жүргізу.
Параграфтардың немесе тараудың соңында берілетін сұрақтар жүйесінің және жаттығулардағы есептердің, практикалық тапсырмалардың, мәтіндердегі суреттер мен кестелердің, зертханалық жұмыстарды орындауға берілген нұсқалардың білімдік салмағы бар. Олардың мазмұны әдістемелік тұрғыдан негізделген, оқыту процесінде оларды тиімді пайдалану қажет.
Оқушылардың өз бетінше орындайтын жұмыстары тек сабақ үстінде ғана емес, сабақтан тыс уақытта да орындалуы тиіс. Оқушылар үй жұмысын орындау барысында, үйірме сабақтарында, ғылыми жобалар дайындағанда, интернетте жұмыс істегенде, олимпиадаға дайындық кезінде т.б. кездерде өз бетінше жұмыс істейді. Сондықтан оқушылардың өз бетінше сабақта және сбақтан тыс уақытта орындайтын жұмыстарын дұрыс ұйымдастыру өте маңызды мәселе.
Бақылау сұрақтары:
1. Оқу сабақтарын ұйымдастырудың формалары жайында түсіндіріңдер..
2. Оқуды ұйымдастырудың негізгі формасы қандай?
3. Мұғалім іс-әрекетінің құрылымы қандай іс-шаралардан тұрады?
4. Физика мұғалімінің негізгі құжаттарын атап беріңдер.
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Акитай Б.Е. Физиканы окыту теориясы және әдістемелік негіздері: Оқу құралы. -Алматы: Қазақ университеті, 2006. -280 бет.
2. М. Құдайқұлов, Қ. Жаңабергенов, Орта мектепте физиканы оқыту әдістемесі, Алматы, Рауан, 1998ж., 310 6.
3.Основы методики преподавания физики, В.Г.Разумовский, А.Н. Бугаев, Ю.Н. Дик и др.-М, Просвещение, 1984г., 397с.
4.Физиканы оқыту методикасы 6-7, Орехов В.П., Усова А.В. Алматы,Мектеп, 1978ж.
5.Орта мектепке арналған негізгі оқулықтар. 7-9 кл. Физика және астрономия, Физика 10-11 кл. 2010.
6.Физика жэне астрономия, Физика Орта жалпы білім беретін мектеп сыныптарына арналған оқу бағдарламалары. Астана, 2010 ж.
7.Анциферов Л.И., Пищиков И.М., Практикум по методике и технике школьного физического эксперимента, М., Просвещение, 1984г.
8.Методика преподавания физики в средней школе: Частные вопросы. Под ред. С.Е.Каменецкого, Л.А.Ивановой-М.: Просвещение, 1987. -336 с.
Лекция 5 Физикадан оқу материалын ауызша баяндаудың формалары және ерекшеліктері
Жоспар:
1.Оқыту әдістерін классификациялау
2.Әңгімелеу, әңгімелесу, түсіндіру, лекция
3.Оқу матераилдарын ауызша баяндаудың ерекшеліктері.
Дәрістің мақсаты: Физикадан оқу материалын ауызша баяндаудың формалары және ерекшеліктерімен таныстыру. Оқыту әдістерінің ерекшеліктерін түсіндіру.
Дәрістің мазмұны.
1.Оқыту әдістерін классификациялау
Оқыту мақсаттарына жетуге бағытталған мұғалім мен оқушылардың бірігіп және өзара байланысып атқаратын жұмыстар барысында жасалатын іс-әрекеттерді оқыту әдістері деп атайды. Оқыту әдістерін талдау және сипаттау ыңғайлы болу үшін оларды классификациялайды. Әдістерді топтарға бөлу негізіне не алынғанына байланысты олардың түрлі классификациялары бар:
Ақпаратты тасмалдау түрі бойынша - вербальды (сөздік), көрнекілік және практикалық.
Негізгі дидактикалық міндеттер бойынша - білімді алу әдістері, біліктерді қалыптастыру әдістері, білімді қолдану әдістері, шығармашылық іс-әрекеттер әдістері, білім мен біліктерді тексеру әдістері.
Танымдық іс-әрекеттердің сипаттары бойынша - түсіндірмелі-иллюстративтік әдіс, репродуктивтік әдіс, проблемалық оқыту әдісі, эвристикалық әдіс, зерттеушілік әдісі.
Адамның іс-әрекетінің түрі бойынша (Ю.К.Бабанский бойынша) - оқу-танымдық іс-әрекеттерді ұйымдастыру және іске асыру әдістері, оқу-танымдық іс-әрекеттерді жігерлендіру және мотивациялау әдістері, оқу-танымдық іс-әрекеттердің тиімділігін бақылау және өзіндік бақылау әдістері.
2. Әңгімелеу, әңгімелесу, түсіндіру, лекция
Әңгімелеу - диалогпен бөлместен дәйекті түрде баяндау. Физика сабақтарында әңгемелеу, әдетте физикалық эксперименттті және көрнекілік құралдарды қолданумен қатар жүргізіледі. Сабақ тақырыбы бойынша әңгемелесуге оқушылардың білімі жеткіліксіз болған жағдайларда осы әдісті қолданады. Әңгемелеу әдісі оқушыларды физикалық заңдар мен құбылыстардың ашылу тарихымен, физикалық құралдар мен қондырғыларды құрастырылуымен, ұлық ғалымдар мен өнертапқыштардың өмірбаянымен, ғылым мен техниканың жетістіктері және даму перспективасымен таныстырғанда қолдану тиімді болады.
Әңгімелесу - ауызша баяндаудың бір әдісі. Бұл әдісті орта мектептің барлық сыныптарында қолдануға болады, бірақ көбіне физиканы оқытудың екінші басқышында қолданылады. Әңгімелесу әдісін жаңа білімдерді өту үшін, оларды бекіту, тереңдету және жүйелеу, үй тапсырмасын және оқушылардың білімдерін тексеру үшін, зертханалық жұмыстардың, фронтал тәжірибелердің үйде орындалған бақылаулардың және виртуал эксперименттің нәтижелерін талқылағанда пайдаланған дұрыс болады.
Жаңа білімдерді меңгеру мақсатында әңгімелесу (эвристикалық әңгімелесу) қандай да бір сұраққа жауап іздеу барысында белгілі мысалдарға, тәжірибелерге, бақылауларға сүйене отырып жүргізу қажет болғанда қолданылады.
Физика сабақтарында әңгімелеудің бір түрі түсіндіру әдісі кең қолданылады. Бұл әдісті дәлелдеу, түсіндіру, негіздеу керек болғанда қолданады. Түсіндіруге пайымдау, дәлелдеу, ой қорыту сияқты логикалық операцияларды қолданған, сонымен қатар, демонстрациялық экспериментпен тығыз байланыста болуы тән. Түсіндіру әдісін физикалық құбылыстардың, заңдардың маңызын ашқанда, фундаментальді тәжірибелерді қарастырғанда, физикалық және техникалық құрылғылардың, машина және механизмдердің құрылысы мен жұмыс істеу принциптерін, технологиялық процестерді, физикалық теорияларды баяндауда қолдану тиімді болады.
Жоғары сыныптарда әңгімелеу лекциямен ауястырылуы мүмкін. Мектеп қабырғасында оқылатын лекциялар әңгімелеумен салыстырғанда үлкен ғылыми тереңдікпен, логикалық қатаңдықпен және ұзақ мерзімге созылуымен сипатталады. Мектепте лекциялардың ерекше таралған түрілері - физикалық құбылыстарды топтастырып бірдей көзқараспен, жалпы позициядан қарастырғанда, жүйелі физика курсының жеке тарауларына қіріспе және қорытындылау лекциялар оқығанда. Жақсы дайындалған және біліктілікпен өткізілген лекциялар оқушыларда оңды әсер қалдырады және келешекте мектептен тыс оқу орындарында оқуға дайындайды.
3.Оқу матераилдарын ауызша баяндаудың ерекшеліктері.
Физика сабақтарында қолданылатын ауызша әдістердің өзіне тән ерекшеліктеріне ауызша баяндау мен физикалық эксперименттің, графиктерді, кестелерді сызу және талдаудың, физикалық есептің шарттарын талдау мен оларды шығарудың тығыз байланыста болуы
Ауызша баяндауда жаңа терминдерге, анықтамаларға және жалпыламалауларға ерекше назар аудару керек.
Бақылау сұрақтары.
1. Оқыту әдістері қалай классифакацияланады?
2. Әңгімелеу, әңгімелесу, түсіндіру, лекцияның бір-бірінен айырмашылығы қандай?
3. Оқу матераилдарын ауызша баяндаудың ерекшеліктері қандай?
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Акитай Б.Е. Физиканы окыту теориясы және әдістемелік негіздері: Оқу құралы. -Алматы: Қазақ университеті, 2006. -280 бет.
2. М. Құдайқұлов, Қ. Жаңабергенов, Орта мектепте физиканы оқыту әдістемесі, Алматы, Рауан, 1998ж., 310 6.
3.Основы методики преподавания физики, В.Г.Разумовский, А.Н. Бугаев, Ю.Н. Дик и др.-М, Просвещение, 1984г., 397с.
4.Физиканы оқыту методикасы 6-7, Орехов В.П., Усова А.В. Алматы,Мектеп, 1978ж.
5.Орта мектепке арналған негізгі оқулықтар. 7-9 кл. Физика және астрономия, Физика 10-11 кл. 2010.
6.Физика жэне астрономия, Физика Орта жалпы білім беретін мектеп сыныптарына арналған оқу бағдарламалары. Астана, 2010 ж.
7.Анциферов Л.И., Пищиков И.М., Практикум по методике и технике школьного физического эксперимента, М., Просвещение, 1984г.
8.Методика преподавания физики в средней школе: Частные вопросы. Под ред.С.Е.Каменецкого, Л.А.Ивановой-М.:Просвещение, 1987.-336 с.
Лекция 6 Физикалық демонстрациялық эксперимент
Жоспар:
1. Демонстрациялық эксперимент, оның маңызы және оған қойылатын әдістемелік талаптар.
2. Физикадан лабораториялық сабақтар: жаппай орындалатын лабораториялық жұмыстар, физикалық практикум, фронталды эксперимент, сабақтан тыс орындалатын тәжірибелер мен бақылаулар.
3. Физикалық оқу экспериментінің жүйесі және құрал-жабдықтар.
Дәріс мақсаты: Демонстарциялық эксперимент және оның сабақ түсіндірудегі мәнін ашып көрсету.
Дәріс мазмұны.
1.Демонстрациялық эксперимент, оның маңызы және оған қойылатын әдістемелік талаптар.
Оқу эксперименті - ол арнайы құрал-жабдықтар көмегімен физикалық құбылыстарды оқып-үйренуге қолайлы жағдайда бақылау және қайталау. Сондықтан ол бір мезетте білім көзі, оқыту әдісі және көрнекілік түрі бола алады. Сабақ үстінде тәжірибелерді демонстрациялау, виртуалды оқу экспериментін қолдану, оқушылардың зертханалық жұмыстарды орындауы физиканы оқытуда экспериментальдық әдістің негізін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz