Ақпараттық жүйенің өмірлік циклі
Кіріспе
Қазақстан Республикасының Үкіметі соңғы жылдары білім беру мәселесіне
ерекше көңіл бөлуде.Елдің барлық жоғарғы басшылығы әлемдік қауымдастық
басынан өткізіп отырған ғылыми техникалық революция (ҒТР) дәуіріндегі
қоғамдық даму стратегиясының маңызды элементі – ғылымды игеру екендігі
жөніңде өздеріне есеп беруде немесе жақсы түсінді.Тәуелсіз бәсекеге
қабілетті экономиканы құру – (Қазақстанның бүгінгі бағыттары ) – жаңа
жоғары нақты технологияның негізінде осы тапсырманы шешуге қабілетті –
елдің ішкі интеллектуалды потенциалын дайындықсыз мүмкін емес. Білімнің
бүгінгі күндегі мәселесі- бәсекеге қабілетті экономиканы жасаудың
кеңейтілген контекстіне жазылады,ол олардың арасындағы топ ретінде – ғылым
шығады. Нұрсұлтан Назарбаев Білім және ғылым жұмысшыларының съезінде –
ғылыми – техникалық прогрестің даму саласында,экономиканың стратегиялық
тапсырмаларын шешу үшін білім мен ғылымды интеграциялау қажеттігіне ерекше
атап көрсетті.
Бұл диплом жобасының мақсаты- мәліметтерді бухгалтерлік есептерді
сақтау үшін және программалық блоктардың өзара әсерінің алгоритмін,
құрылымын өңдеу,оқу орындарының бухгалтерлік бөлімдері үшін есептік
құжаттардың құрылымын жасау болып табылады.
Көрсетілген мақсаттарға жету үшін келесі тапсырмаларды шешу қажет:
- Ақпаратты жүйенің жеке және жалпы блоктары шешетін негізгі
тапсырмаларды жобалау: жүйе администраторы – автоматтандырылған жұмыс
орны (АЖО), АЖО-эксперті, шешім қабылдайтын АЖО- өкілі (басшысы), АЖО
қатардағы оператор; - мәліметтер құрылымын жасау және есептелген
автономды жұмыс орындары мен серверлік блоктың негізгі қызметің
көрсету.
- Жүйенің барлық блоктарының өзара әрекетінің қатарын жасау.
- Мәліметтерді басқару блогы мен интеллектуалды жүйе білімінің
программалық жүзеге асырылуын орындау.
Бұл дипломдық жоба- колледжінің тәрбие ісі жөнінде директордың
орынбасарының есептеуіш техниканың құралдарын пайдалана отырып ақпаратты
жүйенің жобалау болып табылады.
Бірінші бөлімде – Қазақстандағы білім жүйесі,мемлекеттік мекемелердің
бухгалтерлік есебін ұйымдастыру сұрақтары,еңбек ақыны төлеу жүйесі және
бухгалтерлік есеп берудің түрлері қарастырылған.
Екінші бөлімде – жаңа ақпараттық жүйеге (АЖ) шолу жасалынады,
мәліметтер қорын тиімді пайдалану үшін – ақпаратты жүйені жобалаудың
әдістерінің сұрақтары, оның ішінде мәліметтер қорын ұсынудың кедергілеріне
ереке мән беріледі.
Үшінші бөлімде- мәліметтер қорымен қажетті есептеулермен және жобаның
экономикалық тиімділігінің есебі берілген.
Төртінші бөлімде – еңбекті қорғау мен техника қауіпсіздігінің сұрақтары
берілген.
Қорытындыда-алынған нәтиже тиімділігі жөнінде негізгі қорытынды мен осы
диплом жобасын дамытудың мүмкін болатын бағыттары қарастырылған.
І. Жалпы бөлім
1. Қазақстан Республикасында білім жүйесін жобалау
1.1.Қазақстандағы білім жүйесінің құрылымы
Білім жүйесі 8 сатыдан тұрады:
1. мектепке дейінгі білім беру;
2. жалпы орта білім беру жүйесі;
3. кәсіби – техникалық білім;
4. орта арнаулы білім;
5. жоғарғы кәсіби білім;
6. жоғарғы оқу орнынан кейінгі білім ;
7. біліктілікті жоғарлату мен мамандарды қайта даярлау.
8. қосымша бөлім.
Білімнің әр сатысын реформалаудың негізгі принциптеріне қысқаша
тоқталайық.
Барлық оқу – мемлекеттің білімнің барлық сатылары үшін бекіткен жалпы
ортақ стандарт шеңберінде жүргізіледі. Білім беру жүйесінің басқарудың
орталық органы- Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі.
Бірінші қосымшада- Қазақстан Республикасының білім берудің ұлттық
жүйесінің моделінің құрылымы берілген және Қазақстан Республикасының “Білім
туралы ” жаңа заңмен жобаланған.
Мектепке дейінгі білім негізінен өткен жылдарда жинақталған потенциалға
сүйенсе; оның негізі ретінде – бала бақша, бөбектердің балабақшасы
жатқызылады. Бірақ соңғы жылдары мектепке дейінгі білімге қатынас өзгерді.
Осыған сәйкес мектепке дейінгі мекемелерге қатысатын балдардың саны
қысқартылды, осыған сәйкес балабақшаларда және бөбек балабақшасында 100
орынға 80 қатысушыға сәйкес келеді, бұл дегеніміз балабақша орындары толық
қанағаттандырылады.
Орта білім беру – мемлекеттік және жеке мектептер, гимназиялар,
лицейлермен қамтамасыз етіледі. Бұл саланы реформалаудың негізгі бағыты-
білім беру жүйесіне және түрлеріне – диорференциалды қатынас жасау болып
табылады.
Бағдарлама қатысушылары, оқу нұсқауларын, мектеп түрлерін ерікті түрде
таңдау- осы білім сатысына қатысты- басшыларының реформаларында қойылды.
Мемлекет білім беру процесстерін бақылады, ал жеке алғанда- барлық
мектептер 28 бекітілген оқу түрлерімен жұмыс жасайды.(1-ші түрі- көпсалалы,
№5- нұсқа тілдік пәндерді тереңдеп оқыту, №6- нұсқа – туған тілді оқытады,
№7 – нұсқа математиканы оқытты және т.б.)
Қазақстан – көп ұлтты республика, сондықтан орта білім беру реформасы
бойынша қатысушылар өз тілінде білім беру процесі жүретін мектепті еркімен
таңдайды алады. Жалпы Қазақстан Респуликасында білім беру республика
территориясында өмір сүретін негізгі ұлттардың тілінде жүргізіледі.
Кәсіби – техникалық және орта арнаулы білім беру- жоғары блікті
жұмысшыларды дайындайтын- кәсіби– техникалық мектептерде, техникумдарда,
колледждерде қалыптасады. Білім берудің жоғарғы сатыларының дамуына
бағытталған реформа- кәсіби – техникалық мектептердің ролінің төмендеуіне
әкелді, себебі бұл білімнің қолдану саласы қысқарды.
Орта арнаулы білім беру – кең түрде дамиды, алайда инженерно –
техникалық және шаруашылық мамандықтар өз бағыттарын экономикалық және
гуманитарлық бағытқа өзгертті. Білім берудің осы сатысына қатысты барлық
оқу мекемелерінің реформасы – колледждер жемісіне қатысты орындалып,
бұрынғы оқу орындарын қалыптастырып мемлекеттік емес негізде жаңа
мекемелерге қатысты қолданады.
Қазақстан Республикасының жоғарғы білім – беделді мәнге ие. Білім
берудің осы түрі Қазақстанның – экономикалық мәселелеріне қатысты.
Қазақстанда – жоғарғы білім берудің көп сатылы құрылымына көшкен. Әртүрлі
кәсіби – білім беру бағдарламаның мақсаттарына сәйкес келесі деңгейлер
орнатылды:
- Бакалавр академиялық деңгейіни беретін – 4 жылдық оқу мерзімді
қамтитын – жоғарғы негізгі білім (бакалавриат)
- Жоғарғы кәсіби білімді маман біліктілігін беретін – 4 жылдық оқу
мерзімді қамтитын – жоғарғы кәсіби білім.
- Жоғарғы- ғылыми – педагогикалық білімде (магистратура) – 2 жылдық оқу
мерзімді (негізгі жоғарғы білімнің негізінде) немесе 1 жылдық (жоғарғы
кәсіби білімде) оқытылып, магистр - академиялық біліктілігін
бекітті.
Қазіргі уақытта – республика басшылары – халықаралық деңгейде
студенттерді алмастыруды қолдайды. Бүгінде Қазақстан Республикасында – 51
мемлекеттік жоғарғы оқу орындарында - әлемнің 43 елінен келген 3,6 мың
шетелдік-студенттер оқытылуда. Қазақстандық көптеген студенттер – шет елде
білім алуда, мысалы, Ресей мен Қазақстан арасындағы келісім бойынша жыл
сайын Қазақстан Республикасынан 50 студент Мәскеу Мемлекеттік Университетке
(МГУ) – түсу қажет. Халықаралық байланыстар Қазақстан Республикасының білім
беру және ғылым салаларының әлемдік қауымдастыққа тереңірек бейімделуге
мүмкіндік береді, ол бұл өз кезегінде Жаһандану жалаушасының астында
дамып отырған ішкі экономикалық байланыста Қазақстанға мықты орынды
иеленуге көмектеседі.
Республикадағы жоғарғы білім алу жөнінде қоғамдық сананың
жоғарлағандығына дәлел- жоғарғы оқу орындының санымен, онда оқитын
студенттер санының көбеюі болып табылады.
Жаңадан ашылған жоғарғы оқу орындар- мемлекеттік емес негізде ашылып,
ондағы оқу – студенттердің оқу ақысының, демеушілердің есебінен, арнайы
шәкірт ақы немесе ганттардың есебінен жүргізіледі. Жаңа оқу орындары
мемлекеттік емес болғанмен,оны мемлекет қатаң түрде бақылауға алады.
Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі 2000 жылы 25
тамызда қабылданған- жалпы ортақ білім беру стандартты барлық вуздар үшін-
білім беру жүктемесінің шартты минимумға жоғарғы талаптар қояды. Қазақстан-
ЮНЕСКО Европа Кеңесінің Конвенциясына қол қойып, жоғарғы білімге қатысты-
біліктілікті мойындау жөнінде айтылды.
Қазақстан Республикасының білім беру саласын реформалаудың басты
тапсырмасы- Нұрсұлтан Назарбаевтың пікіріне- мұғалім мен ғалымның
материалдық және әлеуметтік дәрежесінің жоғарылату болып табылады. Бұл
сұрақ , бірінші кезекте – білім және ғылымды қаржыландыру мәселесіне келіп
тіреледі. Мемлекеттік емес білім беру түрінің дамуы – мемлекеттік және
жергілікті бюджеттен шығатын бір бөлігін алғанмен, бірақ олар білім беруді
қаржыландырудың негізгі көзі.
1-ші кестеде көрсетілген – білім беру мекемелері бойынша мемлекеттік
бюджетті үлестірудің –статистикалық мәліметтері –бұл тенденцияның
жоғарылағандығын көрсетті. Қаржыландырудың ұлғаюына байланысты – ол жалпы
орта білім мен жоғары кәсіби білімге қатысты болды.
Кесте-1
Білім беру мекемелері бойынша мемлекеттік бюждеттің білімге жұмсалған
шығындарының динамикасы
млн. теңге
Білім деңгейі 2005 ж.2006 ж.2007 ж.2008 ж. 2009 ж.
(жоспар)(болжау)
(есебі)(есебі)(есебі)
Мектепке дейінгі білім 4612 3424 2236 2515 2688
беру
Жалпы отра білім беру 47028 44081 49433 54671 64578
Бастапқы кәсіби білім 2721 2167 2284 2619 3519
беру
Орта кәсіби білім беру 3778 3750 2512 2697 3183
Жоғарғы кәсіби білім 6225 6802 7182 8130 11849
беру
Білім алуды қамтамсыз 4938 5871 5524 3554 5771
ететін бағдарламалар
(оқулықтар,
компьютерлендіру,
оқушылар олимпиадасы
және т.б.)
I. Барлығы 69302 66095 69171 74186 91588
Пайыздық көрсеткіші 4,1 3,3 3,6 3,4 3,8
Республикалық бюджет 10546 12023 10279 11771 16903
1.2. Ақпараттық жүйенің өмірлік циклі
Реляциялық деректер қорын жобалау үшін деректер құрылымының ең
тиімдісі туралы сұрақты шешіп алуымыз қажет. Бұл жағдайда мына негізгі
мақсаттар қарастырылады:
• кестедегі деректерді тез алуды қамтамасыз ету;
• сіздің компьютеріңіздің дискілік кеңістігін оңтайлы қолдану және
енгізу кезіндегі қатенің себебі болуы мүмкін керек емес қайталанған
деректерді шығару;
• бір объектінің өзгеруі кезінде автоматты түрде онымен байланысқан
объектілерде де сәйкесті өзгерістер болатындықтан деректер тұтастығын
қамтамасыз ету.
Ақпараттық жүйенің өмірлік циклі жалпы шекте 3 негізгі сатыға бөлуге
болады:
1. Жобалау;
2. Программаны іске асыру;
3. Пайдалану.
Жобалау сатысында олардың жұмысын дұрыстап орындауды талап ететін
ақпараттық жүйенің келешек негізі жасалады (яғни, кесте, атрибуттар,
алғашқы кілттері анықталады).
Іске асыру сатысы компьютерде қосымшаны әзірлеумен байланысты формалар
мен сұраныстар құрылады, сонымен қатар компьютерге енгізу, деректерді
толтыру, тестіден өткізу, инструкциясын жасау және т. б.
Пайдалану сатысы нақты деректермен ақпараттық жүйені толтырудан
басталады, одан кейін қажеттілік туған жағдайда оны тікелей пайдалануға
болады. Ақпараттық жүйемен қатарласып жүру нақты өмірдің пәндік облысын
өзгерту және өркендету (жетілдіру), әрқашан да ақпараттық жүйені жетілдіру
және жаңа қосымшаны әзірлеуді талап ететіндіктен, бұл жерде роль ойнайды.
Деректер қорын жобалай отырып, біз бірнеше мақсаттарды алдыға қоямыз.
Бірақ мынаны естен шығармауымыз керек, бірнеше жағдайларға байланысты бұл
мақсаттар өзара айрықшалануы мүмкін. Жобалау этапы мынадай қызмет атқарады:
1) Деректердің артықтығынан қашу;
2) Бөлек жазбаларды тез әрі жылдам табуды қамтамасыз ету;
3) Деректер қорының алдағы кеңейтілуін жоғарғы деңгейде ықшамдау;
4) Деректер қорының жеңіл қызмет көрсетілуін қамтамасыз ету.
Өзіне деректер қорын қосатын ақпараттық жүйелерді жобалау нақты және
логикалық деңгейде жүзеге асырылады.
Жобалаудың нақты деңгейінде мәселені шешу көп жерде пайдаланушылардан
жасырын және автоматтандырылған ДҚБЖ-ға тәуелді болады. Пайдаланушылардың
қатарында үлкен қиындықтан тұрмайтын жүйенің бөлек параметрлерін өз еркімен
реттеуге мүмкіндік береді.
Ал, жобалаудың логикалық деңгейі деректер қорында енгізу мен іске
асыру үшін формалар құру, ақпаратты өңдеудегі алгоритмдерді әзірлеу,
есептік құжаттардың типін анықтау, деректер қорындағы сұраныстарды
қалыптастыру, кесте құрылымы, санын анықтаумен және басқа да тапсырмаларды
шешу қатарымен тұжырымдалады.
“Жүйе” ұғымына “ақпараттық” сөзінің қосылуы оны құру және жұмыс
істеу мақсатымен бейнеленеді. Ақпараттық жүйелер қандай да бір облыста
тапсырма шешімін қабылдау процесінде қажетті ақпараттарды іздеу, беру,
өңдеу, сақтау және жинауды қамтамасыз етеді. Олар жаңа өнімдерді құруға
және мәселелерді талдауға көмектеседі.
Ақпараттық жүйелердің қазіргі уақыттағы түсіндірілуі дербес компьютер
ақпараттарын қайта өңдеуде негізгі техникалық құралдар ретінде қолдануды
болжайды. Үлкен мекемелерде дербес компьютерлердегі ақпараттық жүйелердің
техникалық қоймасы құрамына супер ЭЕМ немесе мэйнфрейм кіруіне болады.
Сонымен бірге, егер өндірілген ақпаратты тағайындау үшін және онсыз оны
алуға немесе көруге мүмкіндік жоқ болғандықтан адамның рөлі есептелінбесе,
онда ақпараттық жүйенің техникалық алмастырылуы өзінен өзі ештемені
бермейді.
Ақпараттық жүйе нақты экономикалық объект үшін құрылады. Ақпараттық
жүйе – алдыға қойылған мақсатқа жету мүддесінде ақпараттарды беру және
өңдеу, сақтау үшін қолданылатын тәсілдер мен құралдардың өзара байланысқан
жиынтығы.
Қазіргі уақытта ақпараттық жүйенің әр түрлі тағайындалуында ақпараттық
жүйелердің үлкен көлемі жұмыс істейді. Олар бір-бірінен келесі факторлар
бойынша ерекшеленедi: ақпараттық жүйені жинақталған тәжірибе бойынша құру
және жұмыс істеу; қолданылған құралдарымен деректерді жинау, табыстау мен
өңдеу және т.б.
3. Ақпараттық жүйелер құрылымы және олардың түрлері
Кез келген мекеме үшін ақпараттық жүйесін құру және қолдану келесі
тапсырмаларды шешуге бағытталған.
1. Ақпараттық жүйенің құрылымы, оның атқарымдық тағайындалуы
мекеменің алдына қойған мақсатымен сәйкес болуы керек. Мысалы,
коммерциялық фирмада тиімді бизнес, ал мемлекеттік кәсіпорындарда
экономикалық және әлеуметтік тапсырмаларды шешу.
2. Ақпараттық жүйе негізгі әлеуметтік және әдептік принциптерге
сәйкес қолданатын және түсінетін адамдармен бақыланып отыруы тиіс.
3. Сенімді, қазіргі және жүйелендірілген ақпаратты өндіру.
Ақпараттық жүйені құру және қолдану үшін ең алдымен компьютерлік
технологияның мүмкіндігін, қабылданған шешімі мен басқару мақсатын,
мекеменің саясаты мен құрылымын түсініп алу керек. Ақпараттық жүйе
мекеменің бөлігі болып табылады.
Ақпараттық жүйе құрылымы − бұл қосалқы жүйенің атқарымдылық
тағайындалуы мен олардың ішкі ортадағы өзара әрекетін анықтайтын бөлек
қосалқы жүйелері мен элементтері арасындағы ішкі кеңістіктік-уақытша
байланыстары мен қатынастарының салыстырмалы орнықты тәртібі.
Кәсіпорынның күнделікті байланысқан және өзара әрекеттескен
кешендерінің үлкен санын көрсететін коммерциялық құрылым қызметінің
ақпаратты табыстауы берілген құрылымның тұрақты жұмыс істеуінің міндетті
факторы болып табылады. Осыдан ақпараттың оралымдылығы мен сенімділігін
қамтамасыз ететін ерекше мәнді қамтиды. Көптеген фирмалар үшін ақпараттың
фирмаішілік жүйелері мекеменің технологиялық процестер тапсырмасын шешеді
және өндірістік сипаттамасын алып жүреді. Осы жерде ақпарат басқарушылық
шешімдерді қабылдау үшін ақпарат беруде маңызды орын алады және өндірістік
шығынды төмендету мен оның тиімділігін арттыруды қамтамасыз ететін
факторлардың бірі болып табылады.
Ақпарат термині латынның түсіндіру, баяндау, білу деген ұғымдарды
білдіретін informatio сөзінен шыққан.
Жалпы тұрғыдан алғанда, ақпарат − белгілер мен сигналдар түрінде
берілетін зат немесе адам туралы мәлімет, есептеу техникасында ЭЕМ
енгізіліп, оның жадында сақталатын, қажет кезінде өңделетін және сыртқы
ортаға шығарылатын деректер.
Ақпарат ақпарат беру процесінен бөлінбейді, өйткені ақпаратты
пайдаланушы мен оның шығу көзін қарастыру керек. Ақпараттағы пайдаланушының
ролі осындай анықтауда ерекшеленеді. Ақпарат ақырғы тұтынушының кеңейтілген
білім қоры туралы мәлімет болып табылады.
Ақпараттың болу фазалары мыналар:
1) ассимиляцияланған ақпарат − адамның санасына, оның түсінігі мен
бағалауына хабарды ендіру;
2) құжатталған ақпарат − бұл бір жерде белгілі түрінде жазып алынған
мәлімет;
3) берілудегі ақпарат − бұл ақпарат көзінен пайдаланушыға өту
кезінде қарастырылатын мәлімет.
Қазіргі уақытта үлкен мекемелерде деректер мен ақпараттарды өңдеу,
зиялылық қызметті іске асыру тапсырмаларын шешетін және басқарушылық
шешімді қабылдау мен дайындау процесінде қызмет көрсететін ақпараттық
жүйелер құрылған және тиімді жұмыс істейді.
Ақпараттық жүйелер әр түрлі белгілері бойынша жіктеледі.
Көлемі бойынша жіктелуі.
• Жалғыз ақпараттық жүйе тәртіп бойынша дербес компьютерлермен
(желі қолданылмайды) іске асырылады. Мұндай жүйе жалпы ақпараттық қорлардың
байланысқан бірнеше қосымшаларынан тұрады және бір жұмыс орны бір
пайдаланушының немесе пайдаланушы топтың жұмысына уақыт бойынша бөлінген.
• Топтық ақпараттық жүйе жұмысшы топтың мүшелеріне ақпаратты
ұжымдық қолдану бағдарланған және ол жиі жергілікті желіде тұрғызылады.
Мұндай қосымшаларды әзірлеу кезінде жұмысшы топ үшін деректер қоры
серверлері (SQL сервері деп аталатын) қолданылады.
• Корпоративтік ақпараттық жүйе жұмысшы топ үшін жүйелердің дамуы
болып табылады, олар үлкен компанияларда желілер арқылы іске асырылады.
Қолдану ортасы бойынша жіктелуі.
• Трансакцияны өңдеу жүйесі оперативтік және пакеттік ақпараттық
жүйелер болып бөлінеді. Мекемелік басқарудық ақпараттық жүйесі кез келген
уақытта пәндік облыстың актуальды жағдайын бейнелеу үшін OLTP- оперативтік
трансакция режимін қамтиды, ал пакеттік өңдеу мұнда тек шектелген бөлігін
ғана алады.
• Шешім қабылдау жүйелері әр түрлі бөліктерде, соның ішінде
уақыттық, географиялық және басқа да көрсеткіштермен деректерді іріктеу
және талдау күрделі сұраныстар көмегімен жүргізілетін ақпараттық жүйенің
басқа типін көрсетеді.
• Ақпараттық-анықтамалық жүйелер. Ол гипертекстілік құжаттар мен
мультимедиаға негізделген. Мұндай ақпараттық жүйелердің дамуы нәтижесінде
Интернет желісін алды.
• Офистік-ақпараттық жүйелер. Офистік-ақпараттық жүйелер
құжатайналымды басқару мен іскер өнеркәсіпті автоматтандыру мақсатында
қағаздық құжаттарды электрондық түрге аударуға бағытталған.
Мекеме тәсілі бойынша топтық және корпоративтік ақпараттық жүйелер
келесі кластарға бөлінеді:
─ файл-сервер архитектурасы негізіндегі жүйелер. Файл-сервер
файлдағы деректерді тек алатындықтан, қосымша мен қосымша пайдаланушылар
орталық процессорға тек салмақ қана қоса алады. Мұндағы ерекшелік сұхбаттық
енгізу-шығару телекоммуникация арқылы алыстағы клиенттерден түседі.
─ клиент - сервер архитектурасы негізіндегі жүйелер. Клиент -
сервер архитектурасы қосымша компоненттерін бөлу мен олар қай жерде тиімді
жұмыс істесе, сол жерге орналастыру жолымен файл-серверлік қосымша
мәселесін шешу үшін тағайындалған.
─ көпдеңгейлі архитектура негізіндегі жүйелер. Үлестірілген
қосымшаның көп деңгейлі архитектурасы корпоративтік ақпараттық жүйелердің
жұмысының тиімділігін көтеруге және оның программалық-ақпараттық ресурстары
мен үлестірімін оптимальдауға жол береді.
Ақпараттың түпкі заттық мазмұны оның негізгі қасиеттерін − дәлдігі
мен толықтығын, бағалылығы мен қажеттілігі, анықтылығы мен түсініктілігін
ашуға көмектеседі.
Ақпарат істің ақиқаттық жағдайын толық ашатын болса, оның дәл
болғаны. Дәлдігі жоқ ақпарат оны түсінбеушілікке және соған байланысты
дұрыс емес шешімдер қабылдауға әкеліп соқтыруы мүмкін.
Егер ақпарат оны түсінуге және белгілі бір шешім қабылдауға
жеткілікті болса, онда оның толық болғаны. Ақпараттың толық болмауы ол
жөнінде белгілі бір тұжырымға келуге кедергісін тигізіп, қателікке әкелуі
мүмкін.
Ақпараттың бағалылығы, оны пайдалана отырып, қандай мәселелер шеше
алатынымызға байланысты болады.
Өзекті (дер кезінде берілген) ақпарат − өзгерген жұмыс жағдайларында
қажетті маңызын жоғалтпайтын ақпарат, яғни зерттелу аймағында объектінің
қалып-күйін кез келген сәтте дәлме-дәл бейнелей алатын ақпарат.
Жүйелілік (системалық) ақпарат − компьютердің құрылғылары
сипаттамалары туралы толық ақпарат. Ол процессордың жұмыс өнімділігі мен
разрядтылығы, сыртқы және жедел көлемі, адаптер немесе пернелер тақтасының
типі тағы сол сияқты параметрлермен жұмыс істейді.
Егер бағалы әрі өзекті ақпарат түсініксіз сөздермен жазылса, оның
пайдаға аспайтыны өзінен-ақ белгілі. Егер ақпаратты оны пайдаланатын тілде
жазса, ол түсінікті болады.
Сонымен қатар, ақпараттың тағы да басқа қасиеттері бар:
1. Қатынастылық қасиеті элементтер мен өзара байланыстардың, кіру
мен шығудың, мақсаттар мен шектеулердің құрамы зерттеу мақсатына
тәуелді болатынын көрсетеді. Жүйелерді бейнелеу кезінде кейбір
элементтер өз мақсаттарының бөлектілігіне байланысты оларға
қосылмайды. Олар қарастырылған жүйелер үшін сыртқы ортасын
бейнелейді.
2. Бөлушілік қасиеті өз еркімен жұмыс істейтін салыстырмалы
бөліктерден тұратын жүйелерді, яғни олардың әрқайсысы жүйе
ретінде қарастыруға болатынын білдіретін қосалқы жүйе. Қосалқы
жүйені белгілеу мүмкіндігі қосалқы жүйенің іші мен олардың
арасындағы өзара байланыстар саны әдетте жүйелердің барлық
элементтері арасындағы байланыс санынан аз болғандықтан оны
талдау жеңілдетіледі.
3. Тұтастық қасиеті барлық жүйелердің жұмыс істеу мақсаты олардық
қосалқы жүйелері мен элементтерінің жұмыс істеу мақсатымен
сәйкестендірілгенін көрсетеді.
Ақпаратты алу дегеніміз − бізді қоршаған дүниенің құбылыстары мен
объектілерінің қасиеттері, құрылымы немесе олардың бір-біріне қатысуы
жөнінде нақты мәліметтер мен деректер алу деген сөз.
Ақпаратты қорғау мына жұмыстармен жүргізіледі:
1. деректермен, программалармен, аппаратурамен рұқсат етілмеген
байланысты орнатпау;
2. деректер мен программаларды вирустардан қорғау;
3. жабдықтардың электрмен қоректенуін үзуден қорғау.
Ақпараттық жүйелердегі процестер:
Қандай да бір тағайындалуда ақпараттық жүйелердің жұмысын қамтамасыз
ететін процестерді шартты түрде блоктардан тұратын схемалар түрінде
көрсетуге болады:
• сыртқы және ішкі көздерден ақпараттарды енгізу;
• енгізілген ақпаратты өңдеу және оны қолайлы түрде көрсету;
• пайдаланушы көру үшін ақпараттарды шығару және басқа жүйеге
табыстау;
• кері байланыс – бұл енгізілген ақпараттың түзетілімі үшін
берілген мекеменің адамдарымен өңделген ақпарат.
ЭЕМ-нің қолданылуымен кез келген тапсырманы шешу үшін келесі
компоненттер қатарын талап етеді:
─ есеп айырысу үшін бастапқы және анықтамалық ақпарат;
─ ЭЕМ-де орындалуы мүмкін программа түрінде жазылған тапсырманы
шешу тәсілі;
─ алгоритмдерді орындаушы ретінде ЭЕМ-нің өзі;
─ пайдаланушылар, яғни шешілген тапсырманың нәтижесін өзінің
мамандандырылған қызметінде қолданатын тұлға.
Ақпараттық жүйелердің компоненттері ─ бұл деректерге айла-шарғы жасау
мен жүйелерді сақтауды құрайтын ақпараттық процессор, концептуалдық
сызбанұсқа, деректер қоры.
Жұмыс орнын автоматтандыру деп картотекалар, текстік ақпаратты өңдеу
жүйелерін, графикалық машиналар жүйелерін, электронды почта жүйелерін
өздігінен енгізуді айтамыз.
Автоматтандырылған ақпараттық жүйесі (ААЖ) басқарушылық шешімді
қабылдау мен ақпаратты өңдеу үшін тағайындалған экономико-математикалық
әдістер мен модельдер, техникалық, программалық, технологиялық құралдар мен
мамандар ақпаратының жиынтығын ұсынады.
ААЖ-ні құру экономикалық объектідегі өндіріс тиімділігінің көтерілуін
қадағалайды және басқару сапасын қамтамасыз етеді. ААЖ-нің тиімділігі фирма
мен саланың материалдық және қаржылық ресурстарын анық оңтайландыруы, тез
өндірудегі оперативті шешімі, кәсіпорынның жұмыс жоспары оңтайландыру
кезінде жетістікке жетті. Сондықтан басқару процесінің ААЖ-мен жұмыс істеу
шарты объектінің салыстырмалы құрылымды-динамикалық қасиетінің көп немесе
аз баламасы экономико-ұйымдастырушылық моделіне негізделеді.
Автоматтандырылған ақпараттық жүйелер алуан түрлі және белгілер
қатарымен жіктеле алады. Басқару объектісінің жұмыс істеу саласында
жүйелердің жіктелуі түсінікті болғандықтан, келесі белгілерді қарастырайық.
Автоматтандырылған ақпараттық жүйені басқару процесінің түріне қарай
былай бөлінеді:
Автоматтандырылған ақпараттық жүйесін басқарудың технологиялық
процестері − бұл автоматтық сызықтар, станоктар, технологиялық құрылғыларды
басқаруды қамтамасыз ететін адамдық-машиналық жүйелер.
Автоматтандырылған ақпараттық жүйесін басқарудың ұйымдастырушылық-
технологиялық процестері ААЖ-н кәсіпорындармен басқару мен ААЖ-ін
басқарудың технологиялық процестерінің ұштастырылған көп деңгейлі жүйелерді
ұсынады.
ААЖ үшін обьектінің ұйымдастырылған басқаруы барлық экономикалық
деңгейде іске асырылатын өндірістік-шаруашылық, әлеуметтік-экономикалық
атқарымдық процестері ретінде қызмет етеді.
ЭАЖ өздігінен нақты өмірдегі қандай да бір эканомикалық нысанның
уақытқа байланысты ақпараттарды жинау, сақтау, өңдеу, таратумен айналысатын
жүйе. Кез-келген ақпараттық жүйе нақты бір объекті үшін қолданылады. ЭАЖ-
лер есептерді шешуге, мәліметтерді өңдеуге жұмыс орнын автоматтандыруға
негізделген. Мәліметтерді өңдеу есептері әдетте аталған объектіні басқаруда
өте қажет, ЭА-ты өңдеу және сақтаумен айналысады.
Ұйымдастырылған басқару жүйесінде адамдарды және техникалық
ақпараттарды, техникалық объектілерді басқарумен байланысқан экономикалық
ақпарат көрсетілген.
Экономикалық ақпарат − экономикалық процестің ең көп ортақ формасына,
материалдық құндылықтарды өңдеу, бөлу, айырбастау және тұтыну процестері
туралы ақпаратты айтамыз.
Экономикалық ақпараттың айналымын жіктеуді жүзеге асыратын негізгі
белгілері мыналар:
1. берілген басқару жүйесіне қатынасы;
2. уақыт белгісі:
− перспективалы: жоспарлы, болжамды мәлімет;
− реперспективалы: есептік мәлімет;
3. функционалдық белгілер. Мұнда экономикалық объектілерді жүйелерде
функционалдық жіктеу қалыптасқан.
Экономикалық ақпарат материалдық игіліктер мен қызметтерді өндіру,
бөлу, айырбастау және тұтыну процестері арқылы бейнеленеді. Осыған
байланысты, экономикалық ақпараттың үлкен бөлігі жиі өндірістік ақпарат деп
аталатын қоғамдық өндіріспен байланысты.
Экономикалық ақпарат үлкен көлемімен, көп дүркіндік қолданылуымен,
жаңарту және жаңғырту, логикалық операциялардың үлкен санымен және
нәтижелік ақпараттың көптеген түрлерін алу үшін салыстырмалы қиын емес
материалдық есеп айырысумен сипатталады.
Экономикалық ақпараттың құрылымды бірлігі көрсеткіш болып табылады.
Көрсеткіш экономикалық объектінің бақыланатын параметрін көрсетеді және
реквизит (реттеме) жиынтығынан тұрады. Реквизиттің аяқталған мәнділік
мазмұны және тұтынушылық мәнділігі бар.
Реквизит − бұл объекті мен процестің белгілі бір қасиетінен тұратын
көрсеткіштің бөлінбейтін элементі. Реквизитті оның мәнін күйретпей тұрып,
жұмсақ бірліктерге бөлуге болмайды. Әрбір көрсеткіш бір реквизит −
негіздеме және бір немесе бірнеше реквизиттер − белгілерден тұрады.
Реквизит көрсеткіш мәнін сипаттайтын белгі және оның атауын анықтайды.
Экономикалық ақпараттық жүйе − өздігінен нақты өмірдегі қандай да бір
экономикалық нысанның уақытқа байланысты ақпараттарды жинау, сақтау, өңдеу,
таратумен айналысатын жүйе. Кез келген ақпараттық жүйе нақты бір объекті
үшін қолданылады. Экономикалық ақпараттық жүйелер есептерді шешуге,
мәліметтерді өңдеуге, жұмыс орнын автоматтандыруға негізделген.
Мәліметтерді өңдеу есептері әдетте аталған объектіні басқаруға өте қажет.
Ол экономикалық ақпаратты өңдеу және сақтаумен айналысады.
Экономикалық ақпараттық жүйелер үшін олардың құрылымы мен
функцияналдануының келесі принциптері сақталады:
1) Сәйкестілік; яғни экономикалық ақпараттық жүйелер тиімділікпен
объекті функцияларын қамтамасыз етуі қажет. Сандық критерий басты
роль атқарады.
2) Үнемділік. Экономикалық ақпараттық жүйе ақпараттарды өңдеуге
кеткен шығындар түскен түсімнен аспауы қажет.
3) Уақыт тәртібі (алдын-ала жасалған уақыт кестесі қатаң сақталуы
тиіс).
4) Өзіндік бақылау − экономикалық ақпараттық жүйенің жұмысы өңдеу
кезінде кеткен қателерді табу және дер кезінде оларды өңдеу, жою.
5) Интегралдығы − бір рет енгізген ақпаратты бірнеше мақсатта
пайдалануы.
6) Адаптациялағандық − оптимальды шешімге жету.
Экономикалық ақпараттық жүйелерге қойылатын талаптар:
▪ жүйенің жобалануы процеске тікелей тәуелді болу керек;
▪ жүйенің қандай да бір көрінісінің нәтиже көрсетуі қажет;
▪ шығу алгоритмі қарапайым болуы тиіс. Соңғы нәтиже
экстремалды болуы қажет.
Экономикалық ақпараттық жүйелер төмендегі критерийлермен (шарттармен)
бағаланады:
1. Жүйенің толықтығы;
2. Жүйенің ақпараттық, бағдарламалық, техникалық қамтамасыз етілуі.
Жүйенің пайдалану этапының аса маңызды компоненттері, атап айтқанда,
ақпаратты дайындау, өңдеу, енгізу этапының болуы.
ЭЕМ арқылы кез-келген есепті шығарар кезде төмендегі компоненттер
болуы шарт:
1) Есептеуге арналған анықтамалар және есептердің бастапқы шарты;
2) Программа түрінде берілген есептердің шығарылу тәсілдері;
3) ЭЕМ-дердің болуы;
4) Тұтынушының болуы.
Сонымен ЭАЖ компоненттері деп мәліметтер қоймасын, атап айтқанда
ақпараттың түрлену, сақталу жүйелерін айтады.
ЭАЖ компоненттерінің классификациясы:
Деректерді қайта өңдеу түсінігі элементарлық процесте сұхбаттың қайта
өңдеу тапсырмасы транзакция болып табылады. Тапсырма бір немесе бірнеше
орындалған программалардың тізбектеліп келуін қадағалайды. Транзакция
әрқашан мәліметтік процестіңәр ғана командасын көрсетеді.
Тапсырманы оның экономикалық мазмұнымен ЭЕМ-де шешілетін әдісі бойынша
қарастыруға болады.
1-ші жағдайда, экономикалық тапсырма элементарлық процесс болып
табылады, бірнеше басқару функцияларды нақты басқару бөлімі жүйелерінде
бөлшектейді. ЭЕМ-нің шешімі бойынша тапсырма белгілі тізбектелген программа
және шығарылған мәліметтің бекітілген бөлімі екендігін көрсетеді.
Тапсырма бөлімі жүйе ішінде экономикалық объектінің негізгі
қабылданған басқару функцияларының классификациясына сәйкес келеді. Сонымен
кәсіпорын орындары үшін әрдайым мына үлкен жүйелер болып табылады:
- Өнімдердің шығарылуы және таратылуын басқару;
- Техникалық-экономикалық жоспарлау;
- Басқарудың материалды- техникалық жабдықталуы;
- Бухгалтерлік есеп;
- Өндірістің оперативтік басқарылуы;
- Өндірістің техникалық дайындығын басқару.
ЭАЖ-ды пайдаланушылар типі:
1. Кездейсоқ пайдаланушылар, ЭАЖ-бен байланысы оның қызмет бабымен
шартсыз;
2. Параметрлік пайдаланушылар, ЭАЖ-да күнделікті белгілі облыстар бойынша
процедуралар;
3. Аналитиктермен зерттеушілер;
4. Қолданбалы програмисттер, деректер қоймасындағы тапсырыстарды тарату
үшін бағдарламаларды жасайды.маңызды
ІІ. Арнайы бөлім
2. Жалпы білім беру мекемесі үшін – ақпаратты жүйені жобалау
Құрылғыларға – жаңа технологияларды ендіру – үлкен жиілікті сақтайтын
құрылғылардың, жоғарғы сенімді және жылдам жұмыс жасайтын құрылғылардың
пайда болуына әкелді.
Ақпаратты ендіретін, шығаратын периорериялық құрылғылардың – күштілігі
мен жылдам жұмыс жасауы біршама үлкейді.
Есептеу жүйесінің компоненттерін жалпылай өндіру- барлық есептеу
техника құралдарын көбеюіне әкелді. Сонымен қатар – үлкен ЭВМ-дің
пайдаланудан стол үстіне, көп салалы компьютерлерді пайдалануға көшуге
мүмкіндік берді.
Есептеу жүйесінің қорларын бірлесіп пайдалану және мәліметтермен алмасу
- әртүрлі көлемді есептеу желісінің көмегімен орындалады.
Құралдарды өндірудегі даму- программалық қамтамасыз етуді өңдеу
саласының дамуымен қатар жүрді.Соңғы кездері – программалаудың мәселелік
бағытталған тілдері – кең түрде қолданып,ол бұл нақты құралдық саланың
программасын өңдеудің уақытын төмендетеді.
Соңғы бірнеше жылдарда- программалауға жаңа қатынас орнады. Бұл CASE –
технологиясы мен әртүрлі автоматты кодтаудың технологияларына қатысты. Бұл
құрылғыларды дамыту және кең түрде ендіру – программист еңбегін
шығармашылық етіп, программаны өңдеу уақытын қысқартуға мүмкіндік берді.
Программалауға обьектілі – бағытталған қатынастың кең түрде таралуы
жөнінде жеке айту қажет. Бұл қатынасты ендіру- өндірілетін программалық
қамсыздандыруды – тереңірек құрылымдандыруға, программалық кодты-
оңтайландыруға, программалық кітапхана көптеп пайда болды.
Программист еңбегін автоматтандыру – қолданбалы программалық пакеттерді
дамытуға әкелді. Құралды дамыту прогрестіне сәйкес – біріншіден қысқа
уақытта – күрделі қолданбалы программаны өңдеу мүмкіндігінің пайда болуына,
екіншіден- жалпылай қолдануға бағытталуға, үшіншіден- төмен бағаға
мүмкіндік берді.
Саудада- Windows 95 және Microsoft фирмасының Windows NT – операциялық
жүйесін, IBM фирмасының OS2 – жаңа версиясын және Novell фирмасының Net
Ware 4х операциялық жүйесін пайдалану:
- құрылғылық – тәуелсіз деңгейде – программа құрастыруға
- қолданбалы интерфейстің бірдей жүйесін және онымен байланысты
технологияны жасауға алып келді;
- жұмыстың көп тапсырмалы режиміне бағытталған программаны өңдеуге және
олардың арасында динамикалық алмасудың программасын жасауға мүмкіндік
берді.
- жаңа аппаратты қамтамасыз етуді толық орындауға мүмкіндік береді.
- кіші локальды желілерді құрастыруды жеңілдетіп,клиент- сервер құралын
пайдалануға мүмкіндік берді.
Барлық жоғарыда аталғандар – бүгінгі уақытта – көп салалы компьютерді –
барлық қызмет саласында ой еңбегімен айналысатын барлық адамдардың үстел
құралы етуге және жер шарының барлық нүктелерін локальдандыруға алып келді.
Сонымен қатар – автоматтандыру – есептеулермен байланысты жұмыстарда
қолданады.
Бұл саудада мынадай тапсырмамен байланысты көп санды программалық
өнімнің пайда болуына негіз болды: мәтінді жазуды автоматтандыру, мысалы-
Microsoft Word – мәтіндік процессоры; баспасөз қызметін автоматтандыру –
мысалы ретінде - Page Maker және Ventura Publisher;презентациялық сызбаны
ұйымдастыру жүйесі (Excel); Access, Paradox типті – жаңа ДҚБЖ- лері пайда
болды.
Құжат айналысқа автоматтандыруды қолданушының талабы-мәліметтер қорын
пайдалану технологиясын және компьютер арасындағы байланысты дамытуға, яғни
әртүрлі көлемді есептеу желілерін, оның ішінде – кіші локальды желілердің
дамуына мүмкіндік берді.
Мәліметтер қорын бөлумен байланысты – технология дамытылды.
Ақпаратты – іздестіру жүйесін дамыту – ғылыми – инженерлік бағытты
білдіреді.
Осылай, есептеу техникасының программалық және құрылғылық құралдарды
дамыту- мәтінді дайындау, ұйымдастыру, есептеулерді жүргізу, үлкен
мәліметтерде ақпаратты топтастыру сияқты адамның қызметтерін сәтті
автоматтандыруға мүмкіндік берді.
2.1. Ақпараттық жүйенің – типтік құрылымы
Ақпараттық жүйенің шешетін тапсырмаларының сипаты,олардың негізгі
қызметі – оның құрылымын алдын – ала анықтайды.
Ақпараттық жүйке үшін – нақты саланы іске асырудың арнайы құралдары
қажет. Сонымен қатар ақпаратты жүйе- қолданушының бірнеше категориясының
жұмыс орнын білдірді: жүйе администраторы, шешім қабылдайтын эксперттің
жұмыс орнын білдірді.
Барлық жоғары аталғандар – Ақпараттық жүйеде – жүйе құрамасын өңдеу
қажеттілігін негіздеді:
1. бейімделу мен іске қосу құрама жүйесі;
2. мәліметтер қорын басқарудың құрама жүйесі;
3. шешім қабылдау мен жобалаудың құрама жүйесі;
4. есептеулердің құрама жүйесі;
5. желіні басқару желісінің құрама жүйесі;
1.Іске қосу мен беймделудің құрама жүйесі – нақты салалық тапсырманы шешу
үшін – жүйені іске қосуға арналған.
2.Есептеулердің құрама жүйесі – белгілі көрсеткіш бойынша кейбір
бухгалтерлік операцияларды орындауға арналған.
3.Жоба желісін басқарудың құрама жүйесі күрделі тапсырмаларды шешуге
мүмкіндік беретін мәліметтердің динамикалық байланысына арналған.
4.Шешім қабылдау мен жобалаудың құрама жүйесі күрделі – обьектілерді
қалыптастыруға,есептеулер бағасын жобалауға арналған.
5.Мәліметтер қорын басқарудың құрама жүйесі- бағаланатын обьектілерден
тұратын мәліметтер қорын ендіруге арналған.(Ендіру,жою,бақылау,сортта у).
Құрама жүйені сипаттау - әртүрлі қолданушы категорияның жұмыс орнын –
автоматтандыруды білдіреді.Жүйе – администраторы – іске қосу мен
бейімделудің жүйе құрамасын,сонымен қатар жоба мен мәліметтер қорын басқару
желісінің жүйе құрамаларын пайдалану қажет.
Эксперт – мамандар – оқытудың жүйе құрамасын және іске қосу мен
беймделудің,мәліметтер қорын басқарудың жүйе құрамасын пайдалану қажет.
Шешім қабылдайтын тұлға (басшы) – шешім қабылдау мен жобалаудың жүйе
құрамаларын пайдаланады. Қатардағы операторлар – мәліметтерді қорға
ендіруді қамтамасыз етіп және мәліметтер қорын басқаруда қолданушының жүйе
құрамасы болып табылады. Осының негізінде – барлық көпсалалы экспертті
жүйені – бес АЖО – түрінде жүзеге асыру ұсынылады:
1. АЖО қосу іске қосу мен бейімделу
2. мәліметтер қорын басқарудың АЖО жүйе құрамасы.
3. шешімдерді жобалау мен қабылдау АЖО
4. АЖО есептеулері
5. желі жобаларын басқару АЖО
Жасалып отырған жүйеге – бейімделгіштікті беру мақсатында – мекеме
қажеттілігін ескеріп АЖО-ның кез- келген түрін коноригурациялау
мүмкіндігін қарастырылады. Бұл дегеніміз жүйе құрамасы мен АЖО –дардың
аттарының сәйкестігіне қарамастан нақты АЖО– на негізгі жүйе құрамасының
қызметі ғана емес, осы тектес жүйе құрамаларының қызметі берілу дегенді
білдіреді. Бұрын айтылғандай – жоба желісін басқару (администраторы) АЖО-
мәліметтер қорын басқару жүйесін бейімдеу мен іске қосу қызметімен
жабдықталуы мүмкін. Осылай АЖО-ның әр аты оның құрамына енетін негізгі жүйе
құрамасымен берілген, бұл кезде жеке АЖО- дарына басқа жүйе құрамалардың
қосымша қызметін қосу шектелмейді.
Жеке АЖО- ның өзара байланысының сұрақтарын қарастыру қажет. Себебі
жобаланатын жүйе архитектурасының техникалық тапсырмасы. Клиент – сервер
(КС) принціпімен құрылатындықтан АЖО- дан түскен типтік сұраныстың және бұл
сұраныстардың жүйенің серверлік бөлігінде өңдеуді қалыптастыратын жеке жүйе
құрамасының үйлестіру қажет. Міне сондықтан өңделген жүйенің құрамына –
бірмезгілде тапсырмаларды шешетін барлық мәліметтер қорын басқаратын –
серверлік программалық блокты қосу қажет.Осылайша серверлік блокта – оған
жүйе құрамалары сипатталған бөліктер болу қажет.
Бұл дегеніміз- оны оқу, есептеу сияқты жүйе атқаратын қызметтер
серверлік блоктада орындалу қажет.
Сондықтан серверлік блоктың құрамына – сәйкес бөліктер қосылу қажет.
Жүйенің желілік қалыптасуын қамтамасыз ететін тағы бір механизмі – жоба
жағдайының жалауларының механизмі,яғни жоба келесі жағдайларда болуы
мүмкін:
- жобаны жасау аяқталмауы мүмкін;
- жоба оқытылмаған;
- нақтылықпен топтастыру тапсырмалары үшін оқыту;
Бұл механизм – жеке АЖО- дың іс- әрекетін басқару арқылы емес (сервер
блогы),мәліметтер арқылы жүргізіледі. Осыған сәйкес жеке АЖО- дар
модификациялау кезінде және нақты жобаларды пайдалануда бір-біріне
эстафетаны береді.
2.2. Өңдеу құрылғыларын таңдау
Қолданбалы программаны өңдеудің құрылғыларының ішінен операциялық жүйе
үшін 2 негізгі тобын бөліп көрсетуге болады.
- программаны (Windows SDK)өңдеуге блоктік қызметтік қатынасты жүзеге
асыратын құрылғылар;
- объектілі бағытталған қатынасты (OLW, MFC) жүзеге асыратын құрылғылар.
Осы екі топты салыстыра келе – қалыптасқан қатынаста негізделген
құрылғылар – екінші топтағы құрылғылар – екінші топтағы құрылғыларға
қарағанда саудада бірінші пайда болды, өңдеу кезінде қолданатын есептеуіш
техника құрылғыларының күштілігіне қарағанда қажет, бұл құрылғылар
операциялық жүйе ядросының қызметіне тікелей байланысуға мүмкіндік береді.
Объекті – бағытталған қатынаста қалыптасқан құрылғылардың архитектурасы –
Windows- тың обьектілі бағытталған идеологиясымен жақсы үйлеседі, белгілі
сатыларда – кодтауға уақыт үнемдеуге; сонымен қатар мәтінің программистік
көзқарас тұрғысынан әсем және көркем етуге мүмкіндік береді. Екі топтың да
құрылғылары қойылған тапсырманы бірдей және толық деңгейде орындауға
мүмкіндік береді, сонымен қатар қажетті мүмкіндіктермен қамтамасыз етеді.
Жоғарыда аталғандардың барлығын қорытындылай келе жобалау кезінде –
алғашқы топтың (блоктік қызметтік) өңдеу құралдарын пайдалану шешімен
қабылдаймыз,себебі ол қолданысқа қарапайым және жабдықтауда қажет.
Мәліметтердің негізгі құрылымын сипаттау.
Мәліметтер құрылымын өңдеу кезінде – көп салалыққа қол жеткіз мақсатына
қоя отырып ,біз өңделген ақпараттың барлық көлемін: бағалайтын
тапсырмаларға және бір ғана тапсырмаға қол жетімді болатын – ресми емес
ақпарат деп бөлу қажет.
Бір ғана объектердің жиынтығы үшін – бірнеше бағалау тапсырмалары
қалыптасуы мүмкін, (мәліметтер қоры – бүкіл саны бөлінетін ақпарат) болып
табылады, яғни бір тапсырмада бағалатын объектер көп салалы эксперттік жүйе
– жоба шешетін басқак тапсырмаларға қол жетімді болу қажет.
Объектор саны- көптеген S – тердің нақты құрамына сәйкес келетін –
бағандардан тұратын – кесте түрінде беріледі,ал қатарлар объектерге сәйкес
келеді.
Жоғарыда келтірілген мысалдардан ,экономикалық ортаның обьектілерінен
анық көрініп тұрғаны,егер обьектер саны – ақпаратты бөлетін болса, бұл
объектілердің бағалауларының саны- әр жоба үшін- ресми емес ақпарат болып
табылады.
Объектердің бүкіл қорын – екі физикалық файлға бөлу қажет, біріншісі
объектердің есептелген, бағалаулары жөнінде ақпаратты сақтайтын файл.
Әр объектке – сәйкес бағалаулар қойылу қажет, яғни кестелер бір-
бірімен байланысты болу қажет.
Егер- программалық кітапхана негізінде қаланатын кең таралғанжәне оңай
жүзеге асырылатын кестені, байланыстырудың – реляциялық түрін таңдаймыз.
Реляциялық принцип бойынша – кестелерді байлаыстыру үшін тіркелетін
бөліктен тұратын екі кестені ендіреміз.
Онан әрі- мәліметтер қорын сипаттайтынг терминдер көптеген S – ті толық
сипаттау үшін жеткіліксіз екендігі анықталды.
Мысалы: есептелген бөліктің толық есебін жасау үшін осы бөлік бойынша
бүкіл мәліметтер қорын толық іріктеу қажет. Жоғарыдан шығатыны-көптеген S-
туралы ақпаратты сақтау үшін – мәліметтердің қосымша құрылымы қажет. Бұл
құрылым- біріншіден қасиеттердің аты жөнінде ақпараттан тұру қажет.
Модельдің құрамы жөнінде физикалық ақпарат кезектесіп жазылған және ол
логикалық құрылымды өңдеу кезінде бір ғана принципті ұстанады.Осымен
қатар,басқа жүйе құрамаларының жұмысы кезінде құрылымның белгілі элементіне
кезектесіп емес, тәртіптік номер бойынша ене алады. Модельдің құрамы
жөнінде физикалық ақпарат кезектесіп жазылған және ол логикалық құрылымды
өңдеу кезінде осы принциптің мәнін ұстанады.
Логикалық құрылым – кезектесіп ене алатын құрылымды – бірлестіру қажет
және басқа программалық модельдердің талаптары бойынша сақталынып отырған
мәліметтің жаң-жақты ақпарат беру қажет.
Бұл кезде- алғашқы деңгейдің қызметін қосымшаның басты терезенің
хабарын өңдеу кезінде тәуелсіз шақырылады. Программалық интерфейс
тұрғысынан алғанда жобаланатын алгоритмдер:
- Модеьдің барлық компоненттері жөнінде ақпаратты жүйенің басқа
программалық модульдеріне беріледі;
- Жадыда жоба құрама-файлдардың аттарын дискіде жазу үшін және дискіден
оқу үшін – ақпарат сақтау;
- Жоба жағдайы жөнінде ақпаратты сақтап және динамикалық өзгертуге
мүмкіндік беру.Мынаны басты назарда ұстауымыз қажет:Модеьдің барлық
компоненттері толық қалыптасқандығын жүйе білу қажет,және осыған
байланыстыәртүрлі әрекеттерді жүргізуге мүмкіндік
береді.Мысалы,эталондар қалыптаспайынша – бағалауды жүргізбеу қажет
және көптеген талаптар мен салмақты коэффициенттер рұқсат етілмейді.
- Модель компоненттеріндегіөзгерістермен жоба жағдайы жөнінде басқа
жүйе құрамаларын хабарлау.
Үшінші бөлім – түсіндіруді талап етеді.Жобаның мүмкін болатын
жағдайларын бөліп қарастырамыз:
Жоба жасалынбаған:- обьектерге көптеген талаптар қалыптаспаған – файл tpt
– түзетілмеген;
Жоба оқылмаған – эталлондар қалыптаспаған эталлондардың файлы –
түзетілмеген;
Жоба оқытылған – бұл жағдайда обьектерді бағалау жүргізілуі мүмкін;
Нақтылық пен оқытылған – бұл жағдай топтастыру кезінде беріледі. Бұндай
оқытудың мехнизмін нақты дипломдық жоба шеңберінен алынады.
Жоғарыдағы талаптардан шыға келе, мәліметтерді басқарудың блоктарының
үлкейтілген санын құрастыруға болады:
- жобаны жасау блогы;
- жобаны ашу блогы;
- жобаны жабу блогы;
- жобаны жою блогы;
- жобаны модификациялау блогы;
- ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақстан Республикасының Үкіметі соңғы жылдары білім беру мәселесіне
ерекше көңіл бөлуде.Елдің барлық жоғарғы басшылығы әлемдік қауымдастық
басынан өткізіп отырған ғылыми техникалық революция (ҒТР) дәуіріндегі
қоғамдық даму стратегиясының маңызды элементі – ғылымды игеру екендігі
жөніңде өздеріне есеп беруде немесе жақсы түсінді.Тәуелсіз бәсекеге
қабілетті экономиканы құру – (Қазақстанның бүгінгі бағыттары ) – жаңа
жоғары нақты технологияның негізінде осы тапсырманы шешуге қабілетті –
елдің ішкі интеллектуалды потенциалын дайындықсыз мүмкін емес. Білімнің
бүгінгі күндегі мәселесі- бәсекеге қабілетті экономиканы жасаудың
кеңейтілген контекстіне жазылады,ол олардың арасындағы топ ретінде – ғылым
шығады. Нұрсұлтан Назарбаев Білім және ғылым жұмысшыларының съезінде –
ғылыми – техникалық прогрестің даму саласында,экономиканың стратегиялық
тапсырмаларын шешу үшін білім мен ғылымды интеграциялау қажеттігіне ерекше
атап көрсетті.
Бұл диплом жобасының мақсаты- мәліметтерді бухгалтерлік есептерді
сақтау үшін және программалық блоктардың өзара әсерінің алгоритмін,
құрылымын өңдеу,оқу орындарының бухгалтерлік бөлімдері үшін есептік
құжаттардың құрылымын жасау болып табылады.
Көрсетілген мақсаттарға жету үшін келесі тапсырмаларды шешу қажет:
- Ақпаратты жүйенің жеке және жалпы блоктары шешетін негізгі
тапсырмаларды жобалау: жүйе администраторы – автоматтандырылған жұмыс
орны (АЖО), АЖО-эксперті, шешім қабылдайтын АЖО- өкілі (басшысы), АЖО
қатардағы оператор; - мәліметтер құрылымын жасау және есептелген
автономды жұмыс орындары мен серверлік блоктың негізгі қызметің
көрсету.
- Жүйенің барлық блоктарының өзара әрекетінің қатарын жасау.
- Мәліметтерді басқару блогы мен интеллектуалды жүйе білімінің
программалық жүзеге асырылуын орындау.
Бұл дипломдық жоба- колледжінің тәрбие ісі жөнінде директордың
орынбасарының есептеуіш техниканың құралдарын пайдалана отырып ақпаратты
жүйенің жобалау болып табылады.
Бірінші бөлімде – Қазақстандағы білім жүйесі,мемлекеттік мекемелердің
бухгалтерлік есебін ұйымдастыру сұрақтары,еңбек ақыны төлеу жүйесі және
бухгалтерлік есеп берудің түрлері қарастырылған.
Екінші бөлімде – жаңа ақпараттық жүйеге (АЖ) шолу жасалынады,
мәліметтер қорын тиімді пайдалану үшін – ақпаратты жүйені жобалаудың
әдістерінің сұрақтары, оның ішінде мәліметтер қорын ұсынудың кедергілеріне
ереке мән беріледі.
Үшінші бөлімде- мәліметтер қорымен қажетті есептеулермен және жобаның
экономикалық тиімділігінің есебі берілген.
Төртінші бөлімде – еңбекті қорғау мен техника қауіпсіздігінің сұрақтары
берілген.
Қорытындыда-алынған нәтиже тиімділігі жөнінде негізгі қорытынды мен осы
диплом жобасын дамытудың мүмкін болатын бағыттары қарастырылған.
І. Жалпы бөлім
1. Қазақстан Республикасында білім жүйесін жобалау
1.1.Қазақстандағы білім жүйесінің құрылымы
Білім жүйесі 8 сатыдан тұрады:
1. мектепке дейінгі білім беру;
2. жалпы орта білім беру жүйесі;
3. кәсіби – техникалық білім;
4. орта арнаулы білім;
5. жоғарғы кәсіби білім;
6. жоғарғы оқу орнынан кейінгі білім ;
7. біліктілікті жоғарлату мен мамандарды қайта даярлау.
8. қосымша бөлім.
Білімнің әр сатысын реформалаудың негізгі принциптеріне қысқаша
тоқталайық.
Барлық оқу – мемлекеттің білімнің барлық сатылары үшін бекіткен жалпы
ортақ стандарт шеңберінде жүргізіледі. Білім беру жүйесінің басқарудың
орталық органы- Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі.
Бірінші қосымшада- Қазақстан Республикасының білім берудің ұлттық
жүйесінің моделінің құрылымы берілген және Қазақстан Республикасының “Білім
туралы ” жаңа заңмен жобаланған.
Мектепке дейінгі білім негізінен өткен жылдарда жинақталған потенциалға
сүйенсе; оның негізі ретінде – бала бақша, бөбектердің балабақшасы
жатқызылады. Бірақ соңғы жылдары мектепке дейінгі білімге қатынас өзгерді.
Осыған сәйкес мектепке дейінгі мекемелерге қатысатын балдардың саны
қысқартылды, осыған сәйкес балабақшаларда және бөбек балабақшасында 100
орынға 80 қатысушыға сәйкес келеді, бұл дегеніміз балабақша орындары толық
қанағаттандырылады.
Орта білім беру – мемлекеттік және жеке мектептер, гимназиялар,
лицейлермен қамтамасыз етіледі. Бұл саланы реформалаудың негізгі бағыты-
білім беру жүйесіне және түрлеріне – диорференциалды қатынас жасау болып
табылады.
Бағдарлама қатысушылары, оқу нұсқауларын, мектеп түрлерін ерікті түрде
таңдау- осы білім сатысына қатысты- басшыларының реформаларында қойылды.
Мемлекет білім беру процесстерін бақылады, ал жеке алғанда- барлық
мектептер 28 бекітілген оқу түрлерімен жұмыс жасайды.(1-ші түрі- көпсалалы,
№5- нұсқа тілдік пәндерді тереңдеп оқыту, №6- нұсқа – туған тілді оқытады,
№7 – нұсқа математиканы оқытты және т.б.)
Қазақстан – көп ұлтты республика, сондықтан орта білім беру реформасы
бойынша қатысушылар өз тілінде білім беру процесі жүретін мектепті еркімен
таңдайды алады. Жалпы Қазақстан Респуликасында білім беру республика
территориясында өмір сүретін негізгі ұлттардың тілінде жүргізіледі.
Кәсіби – техникалық және орта арнаулы білім беру- жоғары блікті
жұмысшыларды дайындайтын- кәсіби– техникалық мектептерде, техникумдарда,
колледждерде қалыптасады. Білім берудің жоғарғы сатыларының дамуына
бағытталған реформа- кәсіби – техникалық мектептердің ролінің төмендеуіне
әкелді, себебі бұл білімнің қолдану саласы қысқарды.
Орта арнаулы білім беру – кең түрде дамиды, алайда инженерно –
техникалық және шаруашылық мамандықтар өз бағыттарын экономикалық және
гуманитарлық бағытқа өзгертті. Білім берудің осы сатысына қатысты барлық
оқу мекемелерінің реформасы – колледждер жемісіне қатысты орындалып,
бұрынғы оқу орындарын қалыптастырып мемлекеттік емес негізде жаңа
мекемелерге қатысты қолданады.
Қазақстан Республикасының жоғарғы білім – беделді мәнге ие. Білім
берудің осы түрі Қазақстанның – экономикалық мәселелеріне қатысты.
Қазақстанда – жоғарғы білім берудің көп сатылы құрылымына көшкен. Әртүрлі
кәсіби – білім беру бағдарламаның мақсаттарына сәйкес келесі деңгейлер
орнатылды:
- Бакалавр академиялық деңгейіни беретін – 4 жылдық оқу мерзімді
қамтитын – жоғарғы негізгі білім (бакалавриат)
- Жоғарғы кәсіби білімді маман біліктілігін беретін – 4 жылдық оқу
мерзімді қамтитын – жоғарғы кәсіби білім.
- Жоғарғы- ғылыми – педагогикалық білімде (магистратура) – 2 жылдық оқу
мерзімді (негізгі жоғарғы білімнің негізінде) немесе 1 жылдық (жоғарғы
кәсіби білімде) оқытылып, магистр - академиялық біліктілігін
бекітті.
Қазіргі уақытта – республика басшылары – халықаралық деңгейде
студенттерді алмастыруды қолдайды. Бүгінде Қазақстан Республикасында – 51
мемлекеттік жоғарғы оқу орындарында - әлемнің 43 елінен келген 3,6 мың
шетелдік-студенттер оқытылуда. Қазақстандық көптеген студенттер – шет елде
білім алуда, мысалы, Ресей мен Қазақстан арасындағы келісім бойынша жыл
сайын Қазақстан Республикасынан 50 студент Мәскеу Мемлекеттік Университетке
(МГУ) – түсу қажет. Халықаралық байланыстар Қазақстан Республикасының білім
беру және ғылым салаларының әлемдік қауымдастыққа тереңірек бейімделуге
мүмкіндік береді, ол бұл өз кезегінде Жаһандану жалаушасының астында
дамып отырған ішкі экономикалық байланыста Қазақстанға мықты орынды
иеленуге көмектеседі.
Республикадағы жоғарғы білім алу жөнінде қоғамдық сананың
жоғарлағандығына дәлел- жоғарғы оқу орындының санымен, онда оқитын
студенттер санының көбеюі болып табылады.
Жаңадан ашылған жоғарғы оқу орындар- мемлекеттік емес негізде ашылып,
ондағы оқу – студенттердің оқу ақысының, демеушілердің есебінен, арнайы
шәкірт ақы немесе ганттардың есебінен жүргізіледі. Жаңа оқу орындары
мемлекеттік емес болғанмен,оны мемлекет қатаң түрде бақылауға алады.
Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі 2000 жылы 25
тамызда қабылданған- жалпы ортақ білім беру стандартты барлық вуздар үшін-
білім беру жүктемесінің шартты минимумға жоғарғы талаптар қояды. Қазақстан-
ЮНЕСКО Европа Кеңесінің Конвенциясына қол қойып, жоғарғы білімге қатысты-
біліктілікті мойындау жөнінде айтылды.
Қазақстан Республикасының білім беру саласын реформалаудың басты
тапсырмасы- Нұрсұлтан Назарбаевтың пікіріне- мұғалім мен ғалымның
материалдық және әлеуметтік дәрежесінің жоғарылату болып табылады. Бұл
сұрақ , бірінші кезекте – білім және ғылымды қаржыландыру мәселесіне келіп
тіреледі. Мемлекеттік емес білім беру түрінің дамуы – мемлекеттік және
жергілікті бюджеттен шығатын бір бөлігін алғанмен, бірақ олар білім беруді
қаржыландырудың негізгі көзі.
1-ші кестеде көрсетілген – білім беру мекемелері бойынша мемлекеттік
бюджетті үлестірудің –статистикалық мәліметтері –бұл тенденцияның
жоғарылағандығын көрсетті. Қаржыландырудың ұлғаюына байланысты – ол жалпы
орта білім мен жоғары кәсіби білімге қатысты болды.
Кесте-1
Білім беру мекемелері бойынша мемлекеттік бюждеттің білімге жұмсалған
шығындарының динамикасы
млн. теңге
Білім деңгейі 2005 ж.2006 ж.2007 ж.2008 ж. 2009 ж.
(жоспар)(болжау)
(есебі)(есебі)(есебі)
Мектепке дейінгі білім 4612 3424 2236 2515 2688
беру
Жалпы отра білім беру 47028 44081 49433 54671 64578
Бастапқы кәсіби білім 2721 2167 2284 2619 3519
беру
Орта кәсіби білім беру 3778 3750 2512 2697 3183
Жоғарғы кәсіби білім 6225 6802 7182 8130 11849
беру
Білім алуды қамтамсыз 4938 5871 5524 3554 5771
ететін бағдарламалар
(оқулықтар,
компьютерлендіру,
оқушылар олимпиадасы
және т.б.)
I. Барлығы 69302 66095 69171 74186 91588
Пайыздық көрсеткіші 4,1 3,3 3,6 3,4 3,8
Республикалық бюджет 10546 12023 10279 11771 16903
1.2. Ақпараттық жүйенің өмірлік циклі
Реляциялық деректер қорын жобалау үшін деректер құрылымының ең
тиімдісі туралы сұрақты шешіп алуымыз қажет. Бұл жағдайда мына негізгі
мақсаттар қарастырылады:
• кестедегі деректерді тез алуды қамтамасыз ету;
• сіздің компьютеріңіздің дискілік кеңістігін оңтайлы қолдану және
енгізу кезіндегі қатенің себебі болуы мүмкін керек емес қайталанған
деректерді шығару;
• бір объектінің өзгеруі кезінде автоматты түрде онымен байланысқан
объектілерде де сәйкесті өзгерістер болатындықтан деректер тұтастығын
қамтамасыз ету.
Ақпараттық жүйенің өмірлік циклі жалпы шекте 3 негізгі сатыға бөлуге
болады:
1. Жобалау;
2. Программаны іске асыру;
3. Пайдалану.
Жобалау сатысында олардың жұмысын дұрыстап орындауды талап ететін
ақпараттық жүйенің келешек негізі жасалады (яғни, кесте, атрибуттар,
алғашқы кілттері анықталады).
Іске асыру сатысы компьютерде қосымшаны әзірлеумен байланысты формалар
мен сұраныстар құрылады, сонымен қатар компьютерге енгізу, деректерді
толтыру, тестіден өткізу, инструкциясын жасау және т. б.
Пайдалану сатысы нақты деректермен ақпараттық жүйені толтырудан
басталады, одан кейін қажеттілік туған жағдайда оны тікелей пайдалануға
болады. Ақпараттық жүйемен қатарласып жүру нақты өмірдің пәндік облысын
өзгерту және өркендету (жетілдіру), әрқашан да ақпараттық жүйені жетілдіру
және жаңа қосымшаны әзірлеуді талап ететіндіктен, бұл жерде роль ойнайды.
Деректер қорын жобалай отырып, біз бірнеше мақсаттарды алдыға қоямыз.
Бірақ мынаны естен шығармауымыз керек, бірнеше жағдайларға байланысты бұл
мақсаттар өзара айрықшалануы мүмкін. Жобалау этапы мынадай қызмет атқарады:
1) Деректердің артықтығынан қашу;
2) Бөлек жазбаларды тез әрі жылдам табуды қамтамасыз ету;
3) Деректер қорының алдағы кеңейтілуін жоғарғы деңгейде ықшамдау;
4) Деректер қорының жеңіл қызмет көрсетілуін қамтамасыз ету.
Өзіне деректер қорын қосатын ақпараттық жүйелерді жобалау нақты және
логикалық деңгейде жүзеге асырылады.
Жобалаудың нақты деңгейінде мәселені шешу көп жерде пайдаланушылардан
жасырын және автоматтандырылған ДҚБЖ-ға тәуелді болады. Пайдаланушылардың
қатарында үлкен қиындықтан тұрмайтын жүйенің бөлек параметрлерін өз еркімен
реттеуге мүмкіндік береді.
Ал, жобалаудың логикалық деңгейі деректер қорында енгізу мен іске
асыру үшін формалар құру, ақпаратты өңдеудегі алгоритмдерді әзірлеу,
есептік құжаттардың типін анықтау, деректер қорындағы сұраныстарды
қалыптастыру, кесте құрылымы, санын анықтаумен және басқа да тапсырмаларды
шешу қатарымен тұжырымдалады.
“Жүйе” ұғымына “ақпараттық” сөзінің қосылуы оны құру және жұмыс
істеу мақсатымен бейнеленеді. Ақпараттық жүйелер қандай да бір облыста
тапсырма шешімін қабылдау процесінде қажетті ақпараттарды іздеу, беру,
өңдеу, сақтау және жинауды қамтамасыз етеді. Олар жаңа өнімдерді құруға
және мәселелерді талдауға көмектеседі.
Ақпараттық жүйелердің қазіргі уақыттағы түсіндірілуі дербес компьютер
ақпараттарын қайта өңдеуде негізгі техникалық құралдар ретінде қолдануды
болжайды. Үлкен мекемелерде дербес компьютерлердегі ақпараттық жүйелердің
техникалық қоймасы құрамына супер ЭЕМ немесе мэйнфрейм кіруіне болады.
Сонымен бірге, егер өндірілген ақпаратты тағайындау үшін және онсыз оны
алуға немесе көруге мүмкіндік жоқ болғандықтан адамның рөлі есептелінбесе,
онда ақпараттық жүйенің техникалық алмастырылуы өзінен өзі ештемені
бермейді.
Ақпараттық жүйе нақты экономикалық объект үшін құрылады. Ақпараттық
жүйе – алдыға қойылған мақсатқа жету мүддесінде ақпараттарды беру және
өңдеу, сақтау үшін қолданылатын тәсілдер мен құралдардың өзара байланысқан
жиынтығы.
Қазіргі уақытта ақпараттық жүйенің әр түрлі тағайындалуында ақпараттық
жүйелердің үлкен көлемі жұмыс істейді. Олар бір-бірінен келесі факторлар
бойынша ерекшеленедi: ақпараттық жүйені жинақталған тәжірибе бойынша құру
және жұмыс істеу; қолданылған құралдарымен деректерді жинау, табыстау мен
өңдеу және т.б.
3. Ақпараттық жүйелер құрылымы және олардың түрлері
Кез келген мекеме үшін ақпараттық жүйесін құру және қолдану келесі
тапсырмаларды шешуге бағытталған.
1. Ақпараттық жүйенің құрылымы, оның атқарымдық тағайындалуы
мекеменің алдына қойған мақсатымен сәйкес болуы керек. Мысалы,
коммерциялық фирмада тиімді бизнес, ал мемлекеттік кәсіпорындарда
экономикалық және әлеуметтік тапсырмаларды шешу.
2. Ақпараттық жүйе негізгі әлеуметтік және әдептік принциптерге
сәйкес қолданатын және түсінетін адамдармен бақыланып отыруы тиіс.
3. Сенімді, қазіргі және жүйелендірілген ақпаратты өндіру.
Ақпараттық жүйені құру және қолдану үшін ең алдымен компьютерлік
технологияның мүмкіндігін, қабылданған шешімі мен басқару мақсатын,
мекеменің саясаты мен құрылымын түсініп алу керек. Ақпараттық жүйе
мекеменің бөлігі болып табылады.
Ақпараттық жүйе құрылымы − бұл қосалқы жүйенің атқарымдылық
тағайындалуы мен олардың ішкі ортадағы өзара әрекетін анықтайтын бөлек
қосалқы жүйелері мен элементтері арасындағы ішкі кеңістіктік-уақытша
байланыстары мен қатынастарының салыстырмалы орнықты тәртібі.
Кәсіпорынның күнделікті байланысқан және өзара әрекеттескен
кешендерінің үлкен санын көрсететін коммерциялық құрылым қызметінің
ақпаратты табыстауы берілген құрылымның тұрақты жұмыс істеуінің міндетті
факторы болып табылады. Осыдан ақпараттың оралымдылығы мен сенімділігін
қамтамасыз ететін ерекше мәнді қамтиды. Көптеген фирмалар үшін ақпараттың
фирмаішілік жүйелері мекеменің технологиялық процестер тапсырмасын шешеді
және өндірістік сипаттамасын алып жүреді. Осы жерде ақпарат басқарушылық
шешімдерді қабылдау үшін ақпарат беруде маңызды орын алады және өндірістік
шығынды төмендету мен оның тиімділігін арттыруды қамтамасыз ететін
факторлардың бірі болып табылады.
Ақпарат термині латынның түсіндіру, баяндау, білу деген ұғымдарды
білдіретін informatio сөзінен шыққан.
Жалпы тұрғыдан алғанда, ақпарат − белгілер мен сигналдар түрінде
берілетін зат немесе адам туралы мәлімет, есептеу техникасында ЭЕМ
енгізіліп, оның жадында сақталатын, қажет кезінде өңделетін және сыртқы
ортаға шығарылатын деректер.
Ақпарат ақпарат беру процесінен бөлінбейді, өйткені ақпаратты
пайдаланушы мен оның шығу көзін қарастыру керек. Ақпараттағы пайдаланушының
ролі осындай анықтауда ерекшеленеді. Ақпарат ақырғы тұтынушының кеңейтілген
білім қоры туралы мәлімет болып табылады.
Ақпараттың болу фазалары мыналар:
1) ассимиляцияланған ақпарат − адамның санасына, оның түсінігі мен
бағалауына хабарды ендіру;
2) құжатталған ақпарат − бұл бір жерде белгілі түрінде жазып алынған
мәлімет;
3) берілудегі ақпарат − бұл ақпарат көзінен пайдаланушыға өту
кезінде қарастырылатын мәлімет.
Қазіргі уақытта үлкен мекемелерде деректер мен ақпараттарды өңдеу,
зиялылық қызметті іске асыру тапсырмаларын шешетін және басқарушылық
шешімді қабылдау мен дайындау процесінде қызмет көрсететін ақпараттық
жүйелер құрылған және тиімді жұмыс істейді.
Ақпараттық жүйелер әр түрлі белгілері бойынша жіктеледі.
Көлемі бойынша жіктелуі.
• Жалғыз ақпараттық жүйе тәртіп бойынша дербес компьютерлермен
(желі қолданылмайды) іске асырылады. Мұндай жүйе жалпы ақпараттық қорлардың
байланысқан бірнеше қосымшаларынан тұрады және бір жұмыс орны бір
пайдаланушының немесе пайдаланушы топтың жұмысына уақыт бойынша бөлінген.
• Топтық ақпараттық жүйе жұмысшы топтың мүшелеріне ақпаратты
ұжымдық қолдану бағдарланған және ол жиі жергілікті желіде тұрғызылады.
Мұндай қосымшаларды әзірлеу кезінде жұмысшы топ үшін деректер қоры
серверлері (SQL сервері деп аталатын) қолданылады.
• Корпоративтік ақпараттық жүйе жұмысшы топ үшін жүйелердің дамуы
болып табылады, олар үлкен компанияларда желілер арқылы іске асырылады.
Қолдану ортасы бойынша жіктелуі.
• Трансакцияны өңдеу жүйесі оперативтік және пакеттік ақпараттық
жүйелер болып бөлінеді. Мекемелік басқарудық ақпараттық жүйесі кез келген
уақытта пәндік облыстың актуальды жағдайын бейнелеу үшін OLTP- оперативтік
трансакция режимін қамтиды, ал пакеттік өңдеу мұнда тек шектелген бөлігін
ғана алады.
• Шешім қабылдау жүйелері әр түрлі бөліктерде, соның ішінде
уақыттық, географиялық және басқа да көрсеткіштермен деректерді іріктеу
және талдау күрделі сұраныстар көмегімен жүргізілетін ақпараттық жүйенің
басқа типін көрсетеді.
• Ақпараттық-анықтамалық жүйелер. Ол гипертекстілік құжаттар мен
мультимедиаға негізделген. Мұндай ақпараттық жүйелердің дамуы нәтижесінде
Интернет желісін алды.
• Офистік-ақпараттық жүйелер. Офистік-ақпараттық жүйелер
құжатайналымды басқару мен іскер өнеркәсіпті автоматтандыру мақсатында
қағаздық құжаттарды электрондық түрге аударуға бағытталған.
Мекеме тәсілі бойынша топтық және корпоративтік ақпараттық жүйелер
келесі кластарға бөлінеді:
─ файл-сервер архитектурасы негізіндегі жүйелер. Файл-сервер
файлдағы деректерді тек алатындықтан, қосымша мен қосымша пайдаланушылар
орталық процессорға тек салмақ қана қоса алады. Мұндағы ерекшелік сұхбаттық
енгізу-шығару телекоммуникация арқылы алыстағы клиенттерден түседі.
─ клиент - сервер архитектурасы негізіндегі жүйелер. Клиент -
сервер архитектурасы қосымша компоненттерін бөлу мен олар қай жерде тиімді
жұмыс істесе, сол жерге орналастыру жолымен файл-серверлік қосымша
мәселесін шешу үшін тағайындалған.
─ көпдеңгейлі архитектура негізіндегі жүйелер. Үлестірілген
қосымшаның көп деңгейлі архитектурасы корпоративтік ақпараттық жүйелердің
жұмысының тиімділігін көтеруге және оның программалық-ақпараттық ресурстары
мен үлестірімін оптимальдауға жол береді.
Ақпараттың түпкі заттық мазмұны оның негізгі қасиеттерін − дәлдігі
мен толықтығын, бағалылығы мен қажеттілігі, анықтылығы мен түсініктілігін
ашуға көмектеседі.
Ақпарат істің ақиқаттық жағдайын толық ашатын болса, оның дәл
болғаны. Дәлдігі жоқ ақпарат оны түсінбеушілікке және соған байланысты
дұрыс емес шешімдер қабылдауға әкеліп соқтыруы мүмкін.
Егер ақпарат оны түсінуге және белгілі бір шешім қабылдауға
жеткілікті болса, онда оның толық болғаны. Ақпараттың толық болмауы ол
жөнінде белгілі бір тұжырымға келуге кедергісін тигізіп, қателікке әкелуі
мүмкін.
Ақпараттың бағалылығы, оны пайдалана отырып, қандай мәселелер шеше
алатынымызға байланысты болады.
Өзекті (дер кезінде берілген) ақпарат − өзгерген жұмыс жағдайларында
қажетті маңызын жоғалтпайтын ақпарат, яғни зерттелу аймағында объектінің
қалып-күйін кез келген сәтте дәлме-дәл бейнелей алатын ақпарат.
Жүйелілік (системалық) ақпарат − компьютердің құрылғылары
сипаттамалары туралы толық ақпарат. Ол процессордың жұмыс өнімділігі мен
разрядтылығы, сыртқы және жедел көлемі, адаптер немесе пернелер тақтасының
типі тағы сол сияқты параметрлермен жұмыс істейді.
Егер бағалы әрі өзекті ақпарат түсініксіз сөздермен жазылса, оның
пайдаға аспайтыны өзінен-ақ белгілі. Егер ақпаратты оны пайдаланатын тілде
жазса, ол түсінікті болады.
Сонымен қатар, ақпараттың тағы да басқа қасиеттері бар:
1. Қатынастылық қасиеті элементтер мен өзара байланыстардың, кіру
мен шығудың, мақсаттар мен шектеулердің құрамы зерттеу мақсатына
тәуелді болатынын көрсетеді. Жүйелерді бейнелеу кезінде кейбір
элементтер өз мақсаттарының бөлектілігіне байланысты оларға
қосылмайды. Олар қарастырылған жүйелер үшін сыртқы ортасын
бейнелейді.
2. Бөлушілік қасиеті өз еркімен жұмыс істейтін салыстырмалы
бөліктерден тұратын жүйелерді, яғни олардың әрқайсысы жүйе
ретінде қарастыруға болатынын білдіретін қосалқы жүйе. Қосалқы
жүйені белгілеу мүмкіндігі қосалқы жүйенің іші мен олардың
арасындағы өзара байланыстар саны әдетте жүйелердің барлық
элементтері арасындағы байланыс санынан аз болғандықтан оны
талдау жеңілдетіледі.
3. Тұтастық қасиеті барлық жүйелердің жұмыс істеу мақсаты олардық
қосалқы жүйелері мен элементтерінің жұмыс істеу мақсатымен
сәйкестендірілгенін көрсетеді.
Ақпаратты алу дегеніміз − бізді қоршаған дүниенің құбылыстары мен
объектілерінің қасиеттері, құрылымы немесе олардың бір-біріне қатысуы
жөнінде нақты мәліметтер мен деректер алу деген сөз.
Ақпаратты қорғау мына жұмыстармен жүргізіледі:
1. деректермен, программалармен, аппаратурамен рұқсат етілмеген
байланысты орнатпау;
2. деректер мен программаларды вирустардан қорғау;
3. жабдықтардың электрмен қоректенуін үзуден қорғау.
Ақпараттық жүйелердегі процестер:
Қандай да бір тағайындалуда ақпараттық жүйелердің жұмысын қамтамасыз
ететін процестерді шартты түрде блоктардан тұратын схемалар түрінде
көрсетуге болады:
• сыртқы және ішкі көздерден ақпараттарды енгізу;
• енгізілген ақпаратты өңдеу және оны қолайлы түрде көрсету;
• пайдаланушы көру үшін ақпараттарды шығару және басқа жүйеге
табыстау;
• кері байланыс – бұл енгізілген ақпараттың түзетілімі үшін
берілген мекеменің адамдарымен өңделген ақпарат.
ЭЕМ-нің қолданылуымен кез келген тапсырманы шешу үшін келесі
компоненттер қатарын талап етеді:
─ есеп айырысу үшін бастапқы және анықтамалық ақпарат;
─ ЭЕМ-де орындалуы мүмкін программа түрінде жазылған тапсырманы
шешу тәсілі;
─ алгоритмдерді орындаушы ретінде ЭЕМ-нің өзі;
─ пайдаланушылар, яғни шешілген тапсырманың нәтижесін өзінің
мамандандырылған қызметінде қолданатын тұлға.
Ақпараттық жүйелердің компоненттері ─ бұл деректерге айла-шарғы жасау
мен жүйелерді сақтауды құрайтын ақпараттық процессор, концептуалдық
сызбанұсқа, деректер қоры.
Жұмыс орнын автоматтандыру деп картотекалар, текстік ақпаратты өңдеу
жүйелерін, графикалық машиналар жүйелерін, электронды почта жүйелерін
өздігінен енгізуді айтамыз.
Автоматтандырылған ақпараттық жүйесі (ААЖ) басқарушылық шешімді
қабылдау мен ақпаратты өңдеу үшін тағайындалған экономико-математикалық
әдістер мен модельдер, техникалық, программалық, технологиялық құралдар мен
мамандар ақпаратының жиынтығын ұсынады.
ААЖ-ні құру экономикалық объектідегі өндіріс тиімділігінің көтерілуін
қадағалайды және басқару сапасын қамтамасыз етеді. ААЖ-нің тиімділігі фирма
мен саланың материалдық және қаржылық ресурстарын анық оңтайландыруы, тез
өндірудегі оперативті шешімі, кәсіпорынның жұмыс жоспары оңтайландыру
кезінде жетістікке жетті. Сондықтан басқару процесінің ААЖ-мен жұмыс істеу
шарты объектінің салыстырмалы құрылымды-динамикалық қасиетінің көп немесе
аз баламасы экономико-ұйымдастырушылық моделіне негізделеді.
Автоматтандырылған ақпараттық жүйелер алуан түрлі және белгілер
қатарымен жіктеле алады. Басқару объектісінің жұмыс істеу саласында
жүйелердің жіктелуі түсінікті болғандықтан, келесі белгілерді қарастырайық.
Автоматтандырылған ақпараттық жүйені басқару процесінің түріне қарай
былай бөлінеді:
Автоматтандырылған ақпараттық жүйесін басқарудың технологиялық
процестері − бұл автоматтық сызықтар, станоктар, технологиялық құрылғыларды
басқаруды қамтамасыз ететін адамдық-машиналық жүйелер.
Автоматтандырылған ақпараттық жүйесін басқарудың ұйымдастырушылық-
технологиялық процестері ААЖ-н кәсіпорындармен басқару мен ААЖ-ін
басқарудың технологиялық процестерінің ұштастырылған көп деңгейлі жүйелерді
ұсынады.
ААЖ үшін обьектінің ұйымдастырылған басқаруы барлық экономикалық
деңгейде іске асырылатын өндірістік-шаруашылық, әлеуметтік-экономикалық
атқарымдық процестері ретінде қызмет етеді.
ЭАЖ өздігінен нақты өмірдегі қандай да бір эканомикалық нысанның
уақытқа байланысты ақпараттарды жинау, сақтау, өңдеу, таратумен айналысатын
жүйе. Кез-келген ақпараттық жүйе нақты бір объекті үшін қолданылады. ЭАЖ-
лер есептерді шешуге, мәліметтерді өңдеуге жұмыс орнын автоматтандыруға
негізделген. Мәліметтерді өңдеу есептері әдетте аталған объектіні басқаруда
өте қажет, ЭА-ты өңдеу және сақтаумен айналысады.
Ұйымдастырылған басқару жүйесінде адамдарды және техникалық
ақпараттарды, техникалық объектілерді басқарумен байланысқан экономикалық
ақпарат көрсетілген.
Экономикалық ақпарат − экономикалық процестің ең көп ортақ формасына,
материалдық құндылықтарды өңдеу, бөлу, айырбастау және тұтыну процестері
туралы ақпаратты айтамыз.
Экономикалық ақпараттың айналымын жіктеуді жүзеге асыратын негізгі
белгілері мыналар:
1. берілген басқару жүйесіне қатынасы;
2. уақыт белгісі:
− перспективалы: жоспарлы, болжамды мәлімет;
− реперспективалы: есептік мәлімет;
3. функционалдық белгілер. Мұнда экономикалық объектілерді жүйелерде
функционалдық жіктеу қалыптасқан.
Экономикалық ақпарат материалдық игіліктер мен қызметтерді өндіру,
бөлу, айырбастау және тұтыну процестері арқылы бейнеленеді. Осыған
байланысты, экономикалық ақпараттың үлкен бөлігі жиі өндірістік ақпарат деп
аталатын қоғамдық өндіріспен байланысты.
Экономикалық ақпарат үлкен көлемімен, көп дүркіндік қолданылуымен,
жаңарту және жаңғырту, логикалық операциялардың үлкен санымен және
нәтижелік ақпараттың көптеген түрлерін алу үшін салыстырмалы қиын емес
материалдық есеп айырысумен сипатталады.
Экономикалық ақпараттың құрылымды бірлігі көрсеткіш болып табылады.
Көрсеткіш экономикалық объектінің бақыланатын параметрін көрсетеді және
реквизит (реттеме) жиынтығынан тұрады. Реквизиттің аяқталған мәнділік
мазмұны және тұтынушылық мәнділігі бар.
Реквизит − бұл объекті мен процестің белгілі бір қасиетінен тұратын
көрсеткіштің бөлінбейтін элементі. Реквизитті оның мәнін күйретпей тұрып,
жұмсақ бірліктерге бөлуге болмайды. Әрбір көрсеткіш бір реквизит −
негіздеме және бір немесе бірнеше реквизиттер − белгілерден тұрады.
Реквизит көрсеткіш мәнін сипаттайтын белгі және оның атауын анықтайды.
Экономикалық ақпараттық жүйе − өздігінен нақты өмірдегі қандай да бір
экономикалық нысанның уақытқа байланысты ақпараттарды жинау, сақтау, өңдеу,
таратумен айналысатын жүйе. Кез келген ақпараттық жүйе нақты бір объекті
үшін қолданылады. Экономикалық ақпараттық жүйелер есептерді шешуге,
мәліметтерді өңдеуге, жұмыс орнын автоматтандыруға негізделген.
Мәліметтерді өңдеу есептері әдетте аталған объектіні басқаруға өте қажет.
Ол экономикалық ақпаратты өңдеу және сақтаумен айналысады.
Экономикалық ақпараттық жүйелер үшін олардың құрылымы мен
функцияналдануының келесі принциптері сақталады:
1) Сәйкестілік; яғни экономикалық ақпараттық жүйелер тиімділікпен
объекті функцияларын қамтамасыз етуі қажет. Сандық критерий басты
роль атқарады.
2) Үнемділік. Экономикалық ақпараттық жүйе ақпараттарды өңдеуге
кеткен шығындар түскен түсімнен аспауы қажет.
3) Уақыт тәртібі (алдын-ала жасалған уақыт кестесі қатаң сақталуы
тиіс).
4) Өзіндік бақылау − экономикалық ақпараттық жүйенің жұмысы өңдеу
кезінде кеткен қателерді табу және дер кезінде оларды өңдеу, жою.
5) Интегралдығы − бір рет енгізген ақпаратты бірнеше мақсатта
пайдалануы.
6) Адаптациялағандық − оптимальды шешімге жету.
Экономикалық ақпараттық жүйелерге қойылатын талаптар:
▪ жүйенің жобалануы процеске тікелей тәуелді болу керек;
▪ жүйенің қандай да бір көрінісінің нәтиже көрсетуі қажет;
▪ шығу алгоритмі қарапайым болуы тиіс. Соңғы нәтиже
экстремалды болуы қажет.
Экономикалық ақпараттық жүйелер төмендегі критерийлермен (шарттармен)
бағаланады:
1. Жүйенің толықтығы;
2. Жүйенің ақпараттық, бағдарламалық, техникалық қамтамасыз етілуі.
Жүйенің пайдалану этапының аса маңызды компоненттері, атап айтқанда,
ақпаратты дайындау, өңдеу, енгізу этапының болуы.
ЭЕМ арқылы кез-келген есепті шығарар кезде төмендегі компоненттер
болуы шарт:
1) Есептеуге арналған анықтамалар және есептердің бастапқы шарты;
2) Программа түрінде берілген есептердің шығарылу тәсілдері;
3) ЭЕМ-дердің болуы;
4) Тұтынушының болуы.
Сонымен ЭАЖ компоненттері деп мәліметтер қоймасын, атап айтқанда
ақпараттың түрлену, сақталу жүйелерін айтады.
ЭАЖ компоненттерінің классификациясы:
Деректерді қайта өңдеу түсінігі элементарлық процесте сұхбаттың қайта
өңдеу тапсырмасы транзакция болып табылады. Тапсырма бір немесе бірнеше
орындалған программалардың тізбектеліп келуін қадағалайды. Транзакция
әрқашан мәліметтік процестіңәр ғана командасын көрсетеді.
Тапсырманы оның экономикалық мазмұнымен ЭЕМ-де шешілетін әдісі бойынша
қарастыруға болады.
1-ші жағдайда, экономикалық тапсырма элементарлық процесс болып
табылады, бірнеше басқару функцияларды нақты басқару бөлімі жүйелерінде
бөлшектейді. ЭЕМ-нің шешімі бойынша тапсырма белгілі тізбектелген программа
және шығарылған мәліметтің бекітілген бөлімі екендігін көрсетеді.
Тапсырма бөлімі жүйе ішінде экономикалық объектінің негізгі
қабылданған басқару функцияларының классификациясына сәйкес келеді. Сонымен
кәсіпорын орындары үшін әрдайым мына үлкен жүйелер болып табылады:
- Өнімдердің шығарылуы және таратылуын басқару;
- Техникалық-экономикалық жоспарлау;
- Басқарудың материалды- техникалық жабдықталуы;
- Бухгалтерлік есеп;
- Өндірістің оперативтік басқарылуы;
- Өндірістің техникалық дайындығын басқару.
ЭАЖ-ды пайдаланушылар типі:
1. Кездейсоқ пайдаланушылар, ЭАЖ-бен байланысы оның қызмет бабымен
шартсыз;
2. Параметрлік пайдаланушылар, ЭАЖ-да күнделікті белгілі облыстар бойынша
процедуралар;
3. Аналитиктермен зерттеушілер;
4. Қолданбалы програмисттер, деректер қоймасындағы тапсырыстарды тарату
үшін бағдарламаларды жасайды.маңызды
ІІ. Арнайы бөлім
2. Жалпы білім беру мекемесі үшін – ақпаратты жүйені жобалау
Құрылғыларға – жаңа технологияларды ендіру – үлкен жиілікті сақтайтын
құрылғылардың, жоғарғы сенімді және жылдам жұмыс жасайтын құрылғылардың
пайда болуына әкелді.
Ақпаратты ендіретін, шығаратын периорериялық құрылғылардың – күштілігі
мен жылдам жұмыс жасауы біршама үлкейді.
Есептеу жүйесінің компоненттерін жалпылай өндіру- барлық есептеу
техника құралдарын көбеюіне әкелді. Сонымен қатар – үлкен ЭВМ-дің
пайдаланудан стол үстіне, көп салалы компьютерлерді пайдалануға көшуге
мүмкіндік берді.
Есептеу жүйесінің қорларын бірлесіп пайдалану және мәліметтермен алмасу
- әртүрлі көлемді есептеу желісінің көмегімен орындалады.
Құралдарды өндірудегі даму- программалық қамтамасыз етуді өңдеу
саласының дамуымен қатар жүрді.Соңғы кездері – программалаудың мәселелік
бағытталған тілдері – кең түрде қолданып,ол бұл нақты құралдық саланың
программасын өңдеудің уақытын төмендетеді.
Соңғы бірнеше жылдарда- программалауға жаңа қатынас орнады. Бұл CASE –
технологиясы мен әртүрлі автоматты кодтаудың технологияларына қатысты. Бұл
құрылғыларды дамыту және кең түрде ендіру – программист еңбегін
шығармашылық етіп, программаны өңдеу уақытын қысқартуға мүмкіндік берді.
Программалауға обьектілі – бағытталған қатынастың кең түрде таралуы
жөнінде жеке айту қажет. Бұл қатынасты ендіру- өндірілетін программалық
қамсыздандыруды – тереңірек құрылымдандыруға, программалық кодты-
оңтайландыруға, программалық кітапхана көптеп пайда болды.
Программист еңбегін автоматтандыру – қолданбалы программалық пакеттерді
дамытуға әкелді. Құралды дамыту прогрестіне сәйкес – біріншіден қысқа
уақытта – күрделі қолданбалы программаны өңдеу мүмкіндігінің пайда болуына,
екіншіден- жалпылай қолдануға бағытталуға, үшіншіден- төмен бағаға
мүмкіндік берді.
Саудада- Windows 95 және Microsoft фирмасының Windows NT – операциялық
жүйесін, IBM фирмасының OS2 – жаңа версиясын және Novell фирмасының Net
Ware 4х операциялық жүйесін пайдалану:
- құрылғылық – тәуелсіз деңгейде – программа құрастыруға
- қолданбалы интерфейстің бірдей жүйесін және онымен байланысты
технологияны жасауға алып келді;
- жұмыстың көп тапсырмалы режиміне бағытталған программаны өңдеуге және
олардың арасында динамикалық алмасудың программасын жасауға мүмкіндік
берді.
- жаңа аппаратты қамтамасыз етуді толық орындауға мүмкіндік береді.
- кіші локальды желілерді құрастыруды жеңілдетіп,клиент- сервер құралын
пайдалануға мүмкіндік берді.
Барлық жоғарыда аталғандар – бүгінгі уақытта – көп салалы компьютерді –
барлық қызмет саласында ой еңбегімен айналысатын барлық адамдардың үстел
құралы етуге және жер шарының барлық нүктелерін локальдандыруға алып келді.
Сонымен қатар – автоматтандыру – есептеулермен байланысты жұмыстарда
қолданады.
Бұл саудада мынадай тапсырмамен байланысты көп санды программалық
өнімнің пайда болуына негіз болды: мәтінді жазуды автоматтандыру, мысалы-
Microsoft Word – мәтіндік процессоры; баспасөз қызметін автоматтандыру –
мысалы ретінде - Page Maker және Ventura Publisher;презентациялық сызбаны
ұйымдастыру жүйесі (Excel); Access, Paradox типті – жаңа ДҚБЖ- лері пайда
болды.
Құжат айналысқа автоматтандыруды қолданушының талабы-мәліметтер қорын
пайдалану технологиясын және компьютер арасындағы байланысты дамытуға, яғни
әртүрлі көлемді есептеу желілерін, оның ішінде – кіші локальды желілердің
дамуына мүмкіндік берді.
Мәліметтер қорын бөлумен байланысты – технология дамытылды.
Ақпаратты – іздестіру жүйесін дамыту – ғылыми – инженерлік бағытты
білдіреді.
Осылай, есептеу техникасының программалық және құрылғылық құралдарды
дамыту- мәтінді дайындау, ұйымдастыру, есептеулерді жүргізу, үлкен
мәліметтерде ақпаратты топтастыру сияқты адамның қызметтерін сәтті
автоматтандыруға мүмкіндік берді.
2.1. Ақпараттық жүйенің – типтік құрылымы
Ақпараттық жүйенің шешетін тапсырмаларының сипаты,олардың негізгі
қызметі – оның құрылымын алдын – ала анықтайды.
Ақпараттық жүйке үшін – нақты саланы іске асырудың арнайы құралдары
қажет. Сонымен қатар ақпаратты жүйе- қолданушының бірнеше категориясының
жұмыс орнын білдірді: жүйе администраторы, шешім қабылдайтын эксперттің
жұмыс орнын білдірді.
Барлық жоғары аталғандар – Ақпараттық жүйеде – жүйе құрамасын өңдеу
қажеттілігін негіздеді:
1. бейімделу мен іске қосу құрама жүйесі;
2. мәліметтер қорын басқарудың құрама жүйесі;
3. шешім қабылдау мен жобалаудың құрама жүйесі;
4. есептеулердің құрама жүйесі;
5. желіні басқару желісінің құрама жүйесі;
1.Іске қосу мен беймделудің құрама жүйесі – нақты салалық тапсырманы шешу
үшін – жүйені іске қосуға арналған.
2.Есептеулердің құрама жүйесі – белгілі көрсеткіш бойынша кейбір
бухгалтерлік операцияларды орындауға арналған.
3.Жоба желісін басқарудың құрама жүйесі күрделі тапсырмаларды шешуге
мүмкіндік беретін мәліметтердің динамикалық байланысына арналған.
4.Шешім қабылдау мен жобалаудың құрама жүйесі күрделі – обьектілерді
қалыптастыруға,есептеулер бағасын жобалауға арналған.
5.Мәліметтер қорын басқарудың құрама жүйесі- бағаланатын обьектілерден
тұратын мәліметтер қорын ендіруге арналған.(Ендіру,жою,бақылау,сортта у).
Құрама жүйені сипаттау - әртүрлі қолданушы категорияның жұмыс орнын –
автоматтандыруды білдіреді.Жүйе – администраторы – іске қосу мен
бейімделудің жүйе құрамасын,сонымен қатар жоба мен мәліметтер қорын басқару
желісінің жүйе құрамаларын пайдалану қажет.
Эксперт – мамандар – оқытудың жүйе құрамасын және іске қосу мен
беймделудің,мәліметтер қорын басқарудың жүйе құрамасын пайдалану қажет.
Шешім қабылдайтын тұлға (басшы) – шешім қабылдау мен жобалаудың жүйе
құрамаларын пайдаланады. Қатардағы операторлар – мәліметтерді қорға
ендіруді қамтамасыз етіп және мәліметтер қорын басқаруда қолданушының жүйе
құрамасы болып табылады. Осының негізінде – барлық көпсалалы экспертті
жүйені – бес АЖО – түрінде жүзеге асыру ұсынылады:
1. АЖО қосу іске қосу мен бейімделу
2. мәліметтер қорын басқарудың АЖО жүйе құрамасы.
3. шешімдерді жобалау мен қабылдау АЖО
4. АЖО есептеулері
5. желі жобаларын басқару АЖО
Жасалып отырған жүйеге – бейімделгіштікті беру мақсатында – мекеме
қажеттілігін ескеріп АЖО-ның кез- келген түрін коноригурациялау
мүмкіндігін қарастырылады. Бұл дегеніміз жүйе құрамасы мен АЖО –дардың
аттарының сәйкестігіне қарамастан нақты АЖО– на негізгі жүйе құрамасының
қызметі ғана емес, осы тектес жүйе құрамаларының қызметі берілу дегенді
білдіреді. Бұрын айтылғандай – жоба желісін басқару (администраторы) АЖО-
мәліметтер қорын басқару жүйесін бейімдеу мен іске қосу қызметімен
жабдықталуы мүмкін. Осылай АЖО-ның әр аты оның құрамына енетін негізгі жүйе
құрамасымен берілген, бұл кезде жеке АЖО- дарына басқа жүйе құрамалардың
қосымша қызметін қосу шектелмейді.
Жеке АЖО- ның өзара байланысының сұрақтарын қарастыру қажет. Себебі
жобаланатын жүйе архитектурасының техникалық тапсырмасы. Клиент – сервер
(КС) принціпімен құрылатындықтан АЖО- дан түскен типтік сұраныстың және бұл
сұраныстардың жүйенің серверлік бөлігінде өңдеуді қалыптастыратын жеке жүйе
құрамасының үйлестіру қажет. Міне сондықтан өңделген жүйенің құрамына –
бірмезгілде тапсырмаларды шешетін барлық мәліметтер қорын басқаратын –
серверлік программалық блокты қосу қажет.Осылайша серверлік блокта – оған
жүйе құрамалары сипатталған бөліктер болу қажет.
Бұл дегеніміз- оны оқу, есептеу сияқты жүйе атқаратын қызметтер
серверлік блоктада орындалу қажет.
Сондықтан серверлік блоктың құрамына – сәйкес бөліктер қосылу қажет.
Жүйенің желілік қалыптасуын қамтамасыз ететін тағы бір механизмі – жоба
жағдайының жалауларының механизмі,яғни жоба келесі жағдайларда болуы
мүмкін:
- жобаны жасау аяқталмауы мүмкін;
- жоба оқытылмаған;
- нақтылықпен топтастыру тапсырмалары үшін оқыту;
Бұл механизм – жеке АЖО- дың іс- әрекетін басқару арқылы емес (сервер
блогы),мәліметтер арқылы жүргізіледі. Осыған сәйкес жеке АЖО- дар
модификациялау кезінде және нақты жобаларды пайдалануда бір-біріне
эстафетаны береді.
2.2. Өңдеу құрылғыларын таңдау
Қолданбалы программаны өңдеудің құрылғыларының ішінен операциялық жүйе
үшін 2 негізгі тобын бөліп көрсетуге болады.
- программаны (Windows SDK)өңдеуге блоктік қызметтік қатынасты жүзеге
асыратын құрылғылар;
- объектілі бағытталған қатынасты (OLW, MFC) жүзеге асыратын құрылғылар.
Осы екі топты салыстыра келе – қалыптасқан қатынаста негізделген
құрылғылар – екінші топтағы құрылғылар – екінші топтағы құрылғыларға
қарағанда саудада бірінші пайда болды, өңдеу кезінде қолданатын есептеуіш
техника құрылғыларының күштілігіне қарағанда қажет, бұл құрылғылар
операциялық жүйе ядросының қызметіне тікелей байланысуға мүмкіндік береді.
Объекті – бағытталған қатынаста қалыптасқан құрылғылардың архитектурасы –
Windows- тың обьектілі бағытталған идеологиясымен жақсы үйлеседі, белгілі
сатыларда – кодтауға уақыт үнемдеуге; сонымен қатар мәтінің программистік
көзқарас тұрғысынан әсем және көркем етуге мүмкіндік береді. Екі топтың да
құрылғылары қойылған тапсырманы бірдей және толық деңгейде орындауға
мүмкіндік береді, сонымен қатар қажетті мүмкіндіктермен қамтамасыз етеді.
Жоғарыда аталғандардың барлығын қорытындылай келе жобалау кезінде –
алғашқы топтың (блоктік қызметтік) өңдеу құралдарын пайдалану шешімен
қабылдаймыз,себебі ол қолданысқа қарапайым және жабдықтауда қажет.
Мәліметтердің негізгі құрылымын сипаттау.
Мәліметтер құрылымын өңдеу кезінде – көп салалыққа қол жеткіз мақсатына
қоя отырып ,біз өңделген ақпараттың барлық көлемін: бағалайтын
тапсырмаларға және бір ғана тапсырмаға қол жетімді болатын – ресми емес
ақпарат деп бөлу қажет.
Бір ғана объектердің жиынтығы үшін – бірнеше бағалау тапсырмалары
қалыптасуы мүмкін, (мәліметтер қоры – бүкіл саны бөлінетін ақпарат) болып
табылады, яғни бір тапсырмада бағалатын объектер көп салалы эксперттік жүйе
– жоба шешетін басқак тапсырмаларға қол жетімді болу қажет.
Объектор саны- көптеген S – тердің нақты құрамына сәйкес келетін –
бағандардан тұратын – кесте түрінде беріледі,ал қатарлар объектерге сәйкес
келеді.
Жоғарыда келтірілген мысалдардан ,экономикалық ортаның обьектілерінен
анық көрініп тұрғаны,егер обьектер саны – ақпаратты бөлетін болса, бұл
объектілердің бағалауларының саны- әр жоба үшін- ресми емес ақпарат болып
табылады.
Объектердің бүкіл қорын – екі физикалық файлға бөлу қажет, біріншісі
объектердің есептелген, бағалаулары жөнінде ақпаратты сақтайтын файл.
Әр объектке – сәйкес бағалаулар қойылу қажет, яғни кестелер бір-
бірімен байланысты болу қажет.
Егер- программалық кітапхана негізінде қаланатын кең таралғанжәне оңай
жүзеге асырылатын кестені, байланыстырудың – реляциялық түрін таңдаймыз.
Реляциялық принцип бойынша – кестелерді байлаыстыру үшін тіркелетін
бөліктен тұратын екі кестені ендіреміз.
Онан әрі- мәліметтер қорын сипаттайтынг терминдер көптеген S – ті толық
сипаттау үшін жеткіліксіз екендігі анықталды.
Мысалы: есептелген бөліктің толық есебін жасау үшін осы бөлік бойынша
бүкіл мәліметтер қорын толық іріктеу қажет. Жоғарыдан шығатыны-көптеген S-
туралы ақпаратты сақтау үшін – мәліметтердің қосымша құрылымы қажет. Бұл
құрылым- біріншіден қасиеттердің аты жөнінде ақпараттан тұру қажет.
Модельдің құрамы жөнінде физикалық ақпарат кезектесіп жазылған және ол
логикалық құрылымды өңдеу кезінде бір ғана принципті ұстанады.Осымен
қатар,басқа жүйе құрамаларының жұмысы кезінде құрылымның белгілі элементіне
кезектесіп емес, тәртіптік номер бойынша ене алады. Модельдің құрамы
жөнінде физикалық ақпарат кезектесіп жазылған және ол логикалық құрылымды
өңдеу кезінде осы принциптің мәнін ұстанады.
Логикалық құрылым – кезектесіп ене алатын құрылымды – бірлестіру қажет
және басқа программалық модельдердің талаптары бойынша сақталынып отырған
мәліметтің жаң-жақты ақпарат беру қажет.
Бұл кезде- алғашқы деңгейдің қызметін қосымшаның басты терезенің
хабарын өңдеу кезінде тәуелсіз шақырылады. Программалық интерфейс
тұрғысынан алғанда жобаланатын алгоритмдер:
- Модеьдің барлық компоненттері жөнінде ақпаратты жүйенің басқа
программалық модульдеріне беріледі;
- Жадыда жоба құрама-файлдардың аттарын дискіде жазу үшін және дискіден
оқу үшін – ақпарат сақтау;
- Жоба жағдайы жөнінде ақпаратты сақтап және динамикалық өзгертуге
мүмкіндік беру.Мынаны басты назарда ұстауымыз қажет:Модеьдің барлық
компоненттері толық қалыптасқандығын жүйе білу қажет,және осыған
байланыстыәртүрлі әрекеттерді жүргізуге мүмкіндік
береді.Мысалы,эталондар қалыптаспайынша – бағалауды жүргізбеу қажет
және көптеген талаптар мен салмақты коэффициенттер рұқсат етілмейді.
- Модель компоненттеріндегіөзгерістермен жоба жағдайы жөнінде басқа
жүйе құрамаларын хабарлау.
Үшінші бөлім – түсіндіруді талап етеді.Жобаның мүмкін болатын
жағдайларын бөліп қарастырамыз:
Жоба жасалынбаған:- обьектерге көптеген талаптар қалыптаспаған – файл tpt
– түзетілмеген;
Жоба оқылмаған – эталлондар қалыптаспаған эталлондардың файлы –
түзетілмеген;
Жоба оқытылған – бұл жағдайда обьектерді бағалау жүргізілуі мүмкін;
Нақтылық пен оқытылған – бұл жағдай топтастыру кезінде беріледі. Бұндай
оқытудың мехнизмін нақты дипломдық жоба шеңберінен алынады.
Жоғарыдағы талаптардан шыға келе, мәліметтерді басқарудың блоктарының
үлкейтілген санын құрастыруға болады:
- жобаны жасау блогы;
- жобаны ашу блогы;
- жобаны жабу блогы;
- жобаны жою блогы;
- жобаны модификациялау блогы;
- ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz