Салық және оның мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлігін қалыптастырудағы рөлі

Мазмұны

Кіріспе . . . 3

1-Тарау. Салық және оның мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлігін қалыптастырудағы рөлі

1. 1 Салық салудың дамуы мен корпоративтік табыс салығының мәні . . . 6

1. 2 Салықтардың түрлері, қызметтері және негізгі принциптері . . . 15

1. 3 Корпоративтік табысына салық салу ерекшелігі . . . 23

2-Тарау. Мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлігінің салық түсімдері есебінен

қалыптасуын талдау

2. 1 Қазақстан Республиканың мемлекеттік бюджетіндегі 2004-2006 жылдардағы салықтар түсімдерінің динамикасын талдау . . . 28

2. 2 ЖШС Ақсу-дың ұйымдастыру-экономикалық мінездемесі . . . 39

2. 3 ЖШС Ақсу-дың корпоративтік табыс салығын есептеу, төлеу мерзімі және төлеу тәртібі . . . 44

3-Тарау. Қазақстан Республикасындағы салық жүйесін жетілдіру жолдары

3. 1 ЖШС Ақсу-дың корпоративтік табыс салық салуды жетілдіру . . . 49

3. 2 Қазақстан Республикасындағы салық жүйесін жетілдіру . . . 55

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізім

КІРІСПЕ

Салықтар кез-келген елдерде мемлекеттің қоғамдық-экономикалық құрылысы мен саяси іс-бағытына қарамстан ұлттық мемлекеттік кірістердің негізгі көзі болып табылады. Барлық елдерде мемлекеттік шығындар мен салық салу мәселелеріне үлкен көңіл бөлінеді. Нарықтық қатынастар қалыптасқан елдерде салықтар мемлекеттік және муниципалдық табыстарды басты рол атқарады, экономиканы бақарудың күшті негізгі құралы болып табылады. Әсіресе олар ғылыми-техникалық пргрессті жеделдетуге, антиинфляциялық және құрылымдық саясатты жүзеге асыруда белсенді кызмет атқарады. Сондықтан мемлекет алдында салық механизімін жетілдіру өте қажетті мәселеге айналған.

Салықтар өз қызметін жүзеге асыруда мемлекет экономикасына өз ықпалын тигізеді, яғни салықтық реттеу механизмы жүзеге асырылады. Салықтық реттеудің ең басты мақсаты - өндірістің дамуына ықпал ету болып табылады.

Салықтық реттеудің механизмдері тек қана өндірістің дамуын реттеп қана қоймайды. Сонымен қатар ақша және баға саясаты, шетелдік инвесторларға ынталандыру, шағын және кіші кәсіпкерлікті дамыту жұмыстарын жүзеге асырады. Макродеңгейде салықтық реттеу экономиканы реттеу болып табылса, ал микро деңгейде шаруашылық қызметті реттеу құралы болып табылады.

Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, бүкіл дамыған мемлекеттердегі салықтық реттеу - несие-қаржылық реттеумен бірігіп отырып нарықтық экономиканы жүргізудің аса тиімді формасы болып табылады. Ол нарықтық қатынастардың қалыптасуы арқылы мемлекеттік экономикаға тигізетін әсерін реттеп отырады.

Мемлекет салықтарды пайдалана отырып, елде болып жатқан экономикалық процестерге белсенді түрде қатысады. Салықтар есебінен жиналған ақшалай қаржылар мемлекетке әлеуметтік саясат жүргізуге мүмкіндік береді, соның ішінде өзінің өмір сүру деңгейін минимальды деңгейде қамтамсыз ете алатын халық топтарына материалдық көмек көрсету мүмкіндігін туғызады.

Кез келген мемлекет өзінің қаржылық базасы болғанда ғана өмір сүре алады, басқаша айтқанда, өзінің аппаратын ұстауға және өзінің функцияларын орындау процесінде туындайтын шығындарды жабуға ақшалай қаржылары болғанда ғана өмір сүреді.

Салық жүйесі - экономиканы рефрмалаудағы маңызды мәселе. Ол Қазақстанның экономикалық жағдайының құрамдас бөлігі. Қазіргі кезде салықтар қоғамның алдында тұрған маңызды мәселелерді шешуге бағытталған реформаның кешкнді жүйесінің бөлігі болып табылады.

Салық саясатының негізін құруда, оның мәні көптеген факторлар мен жағдайларда есепке алып отыруды қажет етіледі.

• салық саясаты республикалық және жергілікті бюджеттің кіріс бөлігінің толық түсуін қамтамасыз етуі керек.
• Аудару ставкасы минималды болуы қажет, өйткені ол экономиканың дамуын ынталандырады, салық салу механизмі максималды және қарапайым болуы қажет; салықтарды төлеу үшін психологиялық қалау болу керек.

Салық жүйесінің кемшіліктеріне салық заңдарын қабылдау алдында назар аудару қажет. Бұл көп мөлшердегі субъектілердің жалпы сомасының кірісі салық төлемдерін бюджетке төлеуге мәжбүрлі болып отыр. Ең көп тартымды бөлігі коммерциялық салалар болып отыр, өйткені мұнда қаржы айналымының жылдамдықпен қамтамасыз ету мумкіншілігі көп. Бірақ бұл жерде тұрақсыз қаржы - несие жағдайында салықтар, бонкротқа ұшырау мүмкіншіліктерін жоғарылатады, кәсіпорындағы көлеңкелі экономикаға итермелейді. Осылайша салық жүйесі көлеңкелі операциялардың өсуінің негізі болып табылады. Нәтижесінде жоспарланған бюджет түсімдері уақтылы және толық жиналмайды. Әр кәсіпорын жетекшісі және кәсіпкерлік алдында таңдау тұрады: Олар салықтарды төлеп, өздерін банкротқа душар ету немесе барлығын жояды және өмір сүруді жалғастырады.

Көлеңкелі операцияларда, оған қатысушылар арақатынасы, әсіресе шиеленіскен жағдайларда заңсыз әдістер мен жүзеге асады, бұл ұйымдақан қылмыстық дамуы үшін қоректену ортасы болып табылады. Қазіргі уақытта бұл қиыншылықтар қоғам үшін қатерлі әлеуметтік базасын күнделікті өсуіне спираль тектес баға өсімі ықпал етіп отыр. Сонымен қатар, ол макроэкономикалық келеңсіз жағдайлар және салық саясаты кемшіліктерінің нәтижесі. Сондықтанда салық саясаты рефомасының жағдайы жақсару үшін экономикалық қиыншылықтарының өзектілігін шешуге көмектесетін көп жұмыстар атқару қажет.

Салықтар экономикалық жүргізуші субъектілер мен халық табысының қалыптасуындағы қаржылық қатынастардың бір бөлігін білдіреді. Сондай-ақ шаруашылық жүргізуші субъектілер мемлекет үлесіне жинақтап, жинақтаудың қарылық қатынастарын көрсетеді.

Салық жүйесін мемлекет пен және заңды тұлғалар арасындағы қаржы қатынастарының жиынтығы, салықтар мен алымдар, салық салу әдістері мен тәсілдері, салық заңдары мен салыққа қатысты актілер, салық салу органдары мен салық қызметі жиынтығы құрайды.

Салық жүйесі мемлекет қаржы көздерін қалыптастырудың ең негізгі құралы болуымен қатар, ел экономикасын қайта саяси - әлеуметтік шаралардың толығымен іске асуына мүмкіндік жасайды.

1. САЛЫҚТАР МЕН ОЛАРДЫҢ МЕМЛЕКЕТТІК БЮДЖЕТТІҢ КІРІСІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ РӨЛІ.

1. 1 Салық салудың дамуы мен корпоративік табыс салығының мәні

Кез келген мемлекет өзінің аппараттын ұстауға және өз қызметтерін ақтаруға қажетті шығындарын жабатын жеке қаржылық базазсы болған жағдайда ғана өмір сүре алады. Алайда мемлекеттік қызмет басқа қызметіне жатады, ал акша материалдық өндіріс аясының өнімі болып табылады. Басқа сөзбен айтқанда нақты мемлекеттік қызметкердің де, жалпы мемлекет аппаратының қызметі де сөзсіз қоғамдық пайдалы сиппатта болғанымен құнның көрінісі болып табылатын өнімді, яғни ақшаны жасамайды. Осыған байланысты мемлекет оны басқа жақтан іздейді. Мемлектттің ақшаны табуы «мемлекеттің қызмет етуін қамтамасыз ететін ақша қаражатының шоғырлануы» және «мемлекеттің ақша қорларын құру» деп аталатын қаржылық қызметінің мәнін құрайды.

Мелекет өзіне ақша қаражаттарын түрлі тәсілдермен табады. Кейбір кезде өзінің меншігін мемлекетке өз еркімен беру әдісін қолданады. Оның классикалық әдісі мемлекеттік қарыз. Басқа жағдайда мемелкеттің ақшаны табуы ықтималды (мәжбүрлеу) алу жолымен жүреді. Оның классикалық үлгісі - салық болып табылады.

Белгілі қаржыгер П. П. Гензель бұл туралы « ерте заманда - ақ өндіріп алудың түрлі қадастры мен тәсілдері, салық салудың техникалық әдістері белгілі болғандығын» атап көрсеткен. Ал, қазіргі ғалым М. Т. Оспанов «екі мыңжылдыққа созылған христиан және мұсылман діндерінің қатал заңдары қазіргі салық салудың бастапқы нысанының орнына жүргендігін» айтқан.

Салық дегеніміз - өкілетті орган реттінде мемлекет бір жақты бекітетін, құқықтық нысанда болатын, мемлекеттің табысының құрамына кіретін, қайтарымсыздық; эквивалентсіздік, тұрақтылық сипатқа ие және анықталған көлемде, белгілі бір мерзімде төленетін, төленуі мемлекеттің күштеу шараларымен қамтамасыз етілетін міндетті ақшалай және натуралды төлем. /1:5/. Салық мемлекеттің пайда болуы кезінен бастап қоғамдығы экономикалық қатынастардың ең звеносы болып есептеледі. Мемлекеттің құрылғы нысанының дамуы мен өзгеруі әрқашан салық жүйесінің қайта құрылуымен бірге жүреді. Қазіргі өркениетті қоғамда салық - мемлекет табысының негізгі нысаны бұл қаржылық қызметінен басқа салық механизімі мемлекеттің қоғамдық өндірісіне, оның динамикасына және құрылымына, ҒТП-ке, экономикалық ықпал ету үшін қолданылады.

Салықтың іс - әрекеттегі мәнінің көріну тәсілі салықтың атқаратын қызметтері болып табылады. Салықтың атқаратын қызметтері табысты құндық бөлу мен қайта бөлу құралы ретінде берілген экономикалық категорияның қоғамдық тағайындалу қалай жүзеге асырылатынын көрсетеді. Салықтың бес қызметін бөліп көрсетуге болады: фискалды, бөлу, реттеу, бақылау және ынталандыру.

Фискалды қызметі - мемлекеттің орталық қаржылық қорларына (бюджет) салық төлеушілерден қаражатты алу арқылы жүргізеді.

Салықтың бөлу қызметі - бөлу қатынастарының ерекше орталықтандырылған құралы ретінде салықтың мәнін көрсетеді.

Салықтың реттеу қызметі - мемлекет елдің шаруашылық өмірін ұйымдастыруға белсенді қатысқаннан бастап жүзеге асырыла келе жатыр. Бұл қызмет салық механизімі арқылы салық саясатының нақты мақсаттарына жетуге бағыттылған.

Ынталандырушы қызметі - қоғам алдында зор еңбегі бар азаматтардың жекелеген категорияларына салықтың ерекше тәртібін қарастырады (соғыс ардагерлеріне және т. б. ) .

Салық салу әдісі - салық салынатын базаның өсуіне байланысты салық ставкасының өзгеру тәртібі. Салық салу ставкасы мынандай түрлерге бөлінеді: тұрлаулы ақшалай соммада, салық төлеушілер салық салынатын базадан бірдей үлесте салық төлейтін пайыздық түрі, прогрессивті - салық салынатын базаның өсуіне баланысты салық ставкасының өсуі, регрессивті салық салу, тең салық салу.

Салықтың атқаратын қызметтеріне байланысты салықтар мен міндетті төлемдерді топтастыруға болады. Олар 1 - кестеде көрсетілген.

Кесте 1

Салықтың жіктелу белгілері

Соның ішінде ең негізгісі тікелей және жанама салықтар. Тікелей салық мүліктен түсетін табысқа тікелей салынады. Ол өз кезегінде нақты және жеке болып бөлінеді.

Жанама салықтарға келетін болсақ, ол тауарларды сатып алу және қызмет көрсету үрдісінде ұсталып, олардың бағаларына қосылады. Мынадай турлері бар акциз, қосылған кұн салығы (ҚҚС), кеден бажы, фискалды монопльді салық. /4; 6/.

Қазақстан Республикасында (ҚР) 2006 жылдан бастап күшіне енген Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Заңына ( Салық кодексі, 12. 06. 2005 жылы № 209 - Президент жарлығымен қабылданған) сәйкес пен төлемдердің мынандай түрлері қарастырылған:

Корпоративті табыс салығы. Корпоративті табыс салығын (КТС) ҚР көздерінен табыс алатын заңды тұлға - резиденттер, ҚР көздерінен табыс алатын заңды түлға - резидент еместер, арнаулы салық режимін қолданушы заңды түлғалар төлейді. Бұл салықты төлемейтіндерге мыналар жатады: ҚР Ұлттық Банкі (ҚРҰБ), мемлекеттік мекемелер. Салық салу объектісі: салық салынатын табыс, төлем көзіне салық салынатын табыс, ҚР территориясында тұрақты мекеме арқылы өз қызметін жүзеге асыратын резидент емес заңды тұлғаның таза табысы болып табылады, КТС бойынша декларацияны (арнаулы салық режимін қолданушылардан басқасы) есепті жылдан кейінгі жылдың 31 - науырызына дейін тапсыруы керек. КТС туралы мәлімет толығырақ 2 - кестеде берілген.

Кесте 2

Корпоративті табыс салығы бойынша ескі және қазіргі қолданыстағы ережелерді салыстыру

Егер салық салудың принциптеріне сүйенсек және «салық», «салық салу» экономикалық категорияларының мазмұнына мән беретін болсақ, онда салық салу жүйесінің қызметтік белгіленуі тұтасымен оның барлық тәжірибелік нысандарына таратылуы қажет. Бірақ салық концепциясын өңдеп, нақты салық нысандарын таңдағанда мына басты мақсат - салық төлеушілер және территория арасындағы фискалды, реттеу жүктемелерін тең түрде жіктеу керектігін естен шығармау керек. Басқаша айтқанда тікелей және жанама салықтар топтарының арасында мүмкіндігінше ең жоғарғы теңдікте белгілеу қажет. Біз жанама салықтар фискалды мақсатта, ал тікелей салықтар ынталандырушы мақсатта қолданылатынын менгердік. Одан бұрын әрбір салықты фискалды және реттеу қызметтері салыстырмалы түрде тең болатындай қамтамасыз етіліп ұйымдастырылуы керек.

Сонымен бірге - бюджеттік табыстар мен бюджеттен төленетін әлеуметтік төлемдердің мөлшерін талдау үшін қажет. Бюджеттің табысы мен шығысының арасалмағы бюджеттік қатынастардың жағдайын емес салық құрылысына кеткен шығындар; салық төлеушінің қайтарымсыз негізде берген мүліктің ( жұмыс, қызмет) құны.

Декларацяны, бухгалтерлік есеп беруді және балансты дайындағанда табысты, шегерімді шынайы түрде көрсету керек. Бұл көрсеткіштер бюджет алдындағы міндеттемелердің орындалуын көрсетеді және кәсіпорынның төлем жағдайын бағалауға мүмкіндік береді. Мысалы, күмәнді талаптар келесі құжаттар болған жағдайда ғана шегерімге жатқызылады: шот фактура; шот - хабарлама; тауарлы - материалдық құндылықтарды алуға сенімхат; күмәнді талаптарды шегерімге жатқызу кезінде заңды тұлғалар арасында жасалған салыстырып тексеру актісі. /10; 4б/.

Қазіргі кезде куәлік негізінде жұмыс істейтін заңды тұлға және тұлға төлем көзіне салық салынатын табыс салығы мен тоқсандық есеп - айрысуларын тапсыруы міндетті. /11; 12/.

Мемлекетің өз мүддесі үшін жалпы ішкі өнімнің белгілі бір бөлігін міндетті жарна есебінде алуы салықтың мәнін құрайды.

Салық дегеніміз бұл арнайы салық заңдылығының негізінде заңды және жеке тұлғалардан мемлекетпен алынатын міндетті жеке - қайтарымсыз сипаттағы ақша төлемдері.

Салық мемлекеттің пайда болғанынан бері коғамдағы экономикалық қатынастардың қажетті буыны болып табылады. Мемелкеттік құрылыс нысанының өзгеруі мен дамуы әр уақытта салық жүйесінің қайта құрылуымен бірге жүреді. Қазіргі заманғы өркениетті қоғамда салық - мемлекет кірісінің негізгі нысаны. Бұл қаржылық функциядан басқа салық механизмі мемлкеттің қоғамдық өндірісіне, оның өзгерісі мен құрылымына, ғылыми - техникалық прогрестің жағдайына экономикалық ықпал ету үшін қолданылады.

Салықтар адам өркениеті қалыптасқанда пайда болған. Салық жүйесі мемлекетпен бірге пайда болып дамып келеді. Мемлекеттік ұйымдастырудың алғашқы сатыларында салық салудың ретінде құрбан етуді есептеуге болады. Оны ерікті негізде болды деп есептеуге болмайды.

Құрбандық ету заңда жазылмаған еді, сол себепті ол міндетті төлемге айналды. Пайыздық мөлшерлемесі анықтлаған еді. Моисейдің бес кітабында « . . . жер тұқымы мен ағаштың жемісінен шыққан жердегі әрбір ондық Алла тағалаға тиеселі». Осылайша, салықтың алғашқы мөлшерлемесі барлық табыстың 10% құрайды.

Мемлектің дамуына байланысты «элиталы ондық» пайда болды, ол шіркеу мен князьдар мүддесі үшін жиналды. Бұл көптеген жылдар бойы Ежелгі Египеттен орта ғасырдағы Европаға дейін болды. Б. э. д. 7-6 ғасырларда Ежелгі Грецияда байлар мемлекет негізін құрай отырып, табысқа салық енгізді, оның мөлшері табыстың оннан бір не жиырмадан бір бөлігі болды. Бұл жалдамалы әскер ұстауға, мемлекетке корған, шіркеулер, жолдар салуға, кедейлерге ақша беруге шығындалды.

Сол уақытта ежелгі әлемде салық салуға қарсы тұрулар болды. Мысалы Афинада ерікті азамат салық төлемеуімен ерекшелінді. Ал ерікті түрде төлеу басқа жағдай еді. Алайда ірі шығындар қажет болғанда кеңес не қаланың халық жиналысы табыстан пайыздық аударымдар бекітетін болған.

Ежелгі Римдегі салық жүйесінің дамуына назар аударайық. Алғашқыда мемлекет Рим қаласынан құралды. Бейбітшілік кезде салық болмады. Қаланы басқаруда шығындар аз болды, сайланған магистрлер қайтарымсыз сипатта жұмыс жасады, кейде тіпті өз қаражаттарын жұмсады, бұл өте игі іс еді. Шығынның басым бөлігін қоғамдық ғимараттар құрлысы алды. Мұндай шығындарды әдетте қоғамдық жерлерді арендаға бергеннен түскен табыс жауып отыратын.

Салық сомасын анықтау әрбір бес жыл сайын сайланған цезорлармен белгіленетін. Рим тұрғындары цензорларға өздерінің мүліктік жағдайлары мен жанұялары жайлы өтініш жазатын.

Б. з. д. 4-3 ғасырларда Рим мемелекеті дамып көршілес қалаларды басып алып, үлкейе түсті. Салық жүйесіне де өзгерістер ене бастады. Коллонияларда коммуналдық (жергілікті) салықтар мен повинностер енгізіле бастады. Римдегідей онда да салық мөлшері тұрғындар жанұясы мен табыс деңгейіне байланысты еді. Рим азаматтары мемлекеттік және жергілікті салық төледі. Рим империяға айнала бастады, оның құрамына провинциялар кірді. Тұрғындар салық төлеулері керек болды, бұл олардың тәуелділік жағдайын көрсетті. Бірыңғай салық жүйесі болмады. Рим легиондарына қуатты күш көрсеткен жерлер мен қалалар жаулап алынғаннан кейін жоғары салық төледі. Сонымен қатар Рим әкімшілігі жергілікті жердегі тұрғындарға арналған салық жуйесін қолданды. Тек қана түсіп жатқан қаражаттардың бағыттары мен қолданулары өзгеріп отырды.

Ұзақ уақыт бойы Рим провинцияларында салықты профессионалды түрде бекітіп, жинайтын мемлекеттік қаржылық органдар болмады. Рим әкімшілігі откупщиктердің көмегіне сүйенді, олардың қызметтері қажетті дәрежеде қадағаланбады. Нәтижесі ретінде коррупция, билікті қолдану, содан кейін экономикалық дағдарысқа алып келді, ол б. з. д 1 ғасырда шарықтап кетті. Рим провинцияларындағы табыстың негізгі көзі жер салығы болды. Орташа алғандағы оның мөлшері жерден алынған табыстың оннан бір бөлігін құрады. Сондай-ақ басқа да мүлікке салық салынды: козғалмайтын мүлік, инвентарь, бағалы заттар.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс