Асбұршақтың тұқым шаруашылығы

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Реферат
Бұршақ тұқымдастары

Орындаған: Салтанат Салауат
Қабылдаған: Қожабекова А.Ж
Тобы:ЛР-103

МАЗМҰНЫ
Кіріспе
І.Негізгі бөлім
1.1.Бұршақ тұқымдастарының сипаттамасы,сұрыптары
1.2.Асбұршақтың тұқым шаруашылығы
1.3.Бұршақ тұқымдастарының халық шаруашылығындағы маңызы
1.4.Бұршақ дақылдарының морфологиялық сипаттамасы
1.5.Бұршақ дақылдарының биологиялық ерекшеліктері
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе
Бұршақты көкөністер, әсіресе асбұршақтың жасыл бұршақшасы мен үрме бұршақтың қалақшасы, аса құнды өсімдіктер.
Бұршақты көкөністер ақуызға өте бай, оның құрамында қанттар, дәрумендер бар. Көкөністік бұршақ пен үрме бұршақты ерте, шілденің басында немесе ортасында жинайды, бұл тұрғындарды жас көкөніспен ерте қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Бұршақты дақылдар, өсімдіктің тамырына орналасқан түйнек бактерияларының көмегімен, ауадағы азотты жинауға қабілетті. Олардан кейін топырақта гектарына, 10-12 т көң немесе 3 ц аммияк селитрасын енгізгенмен пара-пар болатын, 50-ден 100 кг дейін азот қалады. Сондықтан бұршақтылар өзге көкөніс дақылдары үшін жақсы алғы дақыл болып табылады. Өнімді қолмен жинауға байланысты туындайтын үлкен шығындар, олардың егіс көлемін шектейді.
Асбұршақ - Рisum sativum L. Асбұршақ жасыл бұршағы (бұршаққап, қалақша) немесе дәні толық піспеген кезінде пайдалану үшін өсіріледі. Жас бұршақтың құрамында 6-7 % ақуыз, 10-14 % қанттар немесе крахмал, 6-7 % майлар, А, В1, В2, С, Е, К дәрумендері болады. Тұқымының пісіп-жетілуіне қарай қанттар мен дәрумендердің мөлшері азайып, крахмал мен ақуыз көбейе түседі.
Асбұршақ - бір жылдық өсімдік. Кіндік тамыры тармақталған, топыраққа бір метрге дейін бойлайды. Сабағы шөптесін, жіңішке, қуыс, биіктігі 30 см-ден 250 см дейін. Жапырақтары жұп қауырсынды, мұртшасы бар. Жоғарғы жапырақтарының қолтығында гүлсидамдары орналасқан. Гүлдері қос жынысты, өздігінен тозаңданады.
Жемісі - бұршаққап, құрылымдары бойынша аршымалы және қантты болып бөлінеді. Қантты сұрыптарының жемістерінің жармаларында талшықты пергаментті қабат жоқ, олар нәзік және тәтті келеді. Жемісін тағамға жармасымен пісірілген және консервіленген күйінде пайдаланады. Бұлардың бұршағы жарылмайды және нашар бастырылады. Аршымалы сұрыптардың қабырғасының ішкі жағындағы пергаментті қабаты оны қатайтады, сондықтан бұл сұрыптарды, ең алдымен жасыл бұршақ алу үшін өсіреді. Тәтті жас дәндерін бөліп алып консервілейді, кептіреді, сондай-ақ тоңазытады.
Асбұршақтың тұқымы әжімді және тегіс болады. Әр бұршаққапта бір қатарға орналасқан 4-10 тұқым болады. Тегіс тұқымды сұрыптар 1-2оС, ал әжімді тұқымды сұрыптар 4-6оС жылылықта өне бастайды. Тұқымдардың өнуіне оңтайлы температура - 18оС жылылық.
Жас өсімдіктер көктемгі - 4-8оС бозқырауды, ал гүлдері - 2-3оС-ға дейінгіні көтереді. Алайда күзгі бозқырау (3-5оС) бұршаққап дәндерінің толысуы және жасылданып пісу кезінде қауіпті.
Асбұршақтың суыққа төзімділігі, оны ерте себуге мүмкіндік береді. Мұндай жағдайда өсімдік қалыпты температурада, ауа мен топырақтың ылғалды жағдайында дамиды, ал ол жоғары өнім алуға мүмкіндік береді.
Асбұршақ ылғалды жақсы көретін өсімдік болғанымен, тамыр жүйесінің жақсы жетілуі нәтижесінде қысқа мерзімдік құрғақшылықтарға айтарлықтай төзімділік таныта алады. Суға деген зор талабы гүлдену алдында және одан кейін байқалады. Тұқымдардың құралуы кезінде ылғалдың жетпеуінен алақат дәнділік пайда болады. Бірақ тым көп суландырса, асбұршақтың саңырауқұлақ ауруымен зақымдануы мүмкін.
Асбұршақ - ұзақ күннің өсімдігі. Оның өсу мерзімі, оңтүстікке қарағанда солтүстікте қысқарақ. Ерте пісетін сұрыптар ұзақ күн сияқты, қысқа күнде де (10 сағаттық) қалыпты мерзімде жеміс береді. Топырақтардың ішінде бұршаққа қолайлысы, қара топырақ пен сазды қара топырақ, сонымен қатар құрамында қара шірінді біршама көп өзен аңғары топырағы. Батпақты, ащы топырақтар асбұршаққа жарамсыз.

Бұршақ тұқымдастарының сипаттамасы,сұрыптары
Бұршақты көкөністер, әсіресе асбұршақтың жасыл бұршақшасы мен үрме бұршақтың қалақшасы, аса құнды өсімдіктер.
Бұршақты көкөністер ақуызға өте бай, оның құрамында қанттар, дәрумендер бар. Көкөністік бұршақ пен үрме бұршақты ерте, шілденің басында немесе ортасында жинайды, бұл тұрғындарды жас көкөніспен ерте қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Бұршақты дақылдар, өсімдіктің тамырына орналасқан түйнек бактерияларының көмегімен, ауадағы азотты жинауға қабілетті. Олардан кейін топырақта гектарына, 10-12 т көң немесе 3 ц аммияк селитрасын енгізгенмен пара-пар болатын, 50-ден 100 кг дейін азот қалады. Сондықтан бұршақтылар өзге көкөніс дақылдары үшін жақсы алғы дақыл болып табылады. Өнімді қолмен жинауға байланысты туындайтын үлкен шығындар, олардың егіс көлемін шектейді.
Асбұршақ - Рisum sativum L. Асбұршақ жасыл бұршағы (бұршаққап, қалақша) немесе дәні толық піспеген кезінде пайдалану үшін өсіріледі. Жас бұршақтың құрамында 6-7 % ақуыз, 10-14 % қанттар немесе крахмал, 6-7 % майлар, А, В1, В2, С, Е, К дәрумендері болады. Тұқымының пісіп-жетілуіне қарай қанттар мен дәрумендердің мөлшері азайып, крахмал мен ақуыз көбейе түседі.
Асбұршақ - бір жылдық өсімдік. Кіндік тамыры тармақталған, топыраққа бір метрге дейін бойлайды. Сабағы шөптесін, жіңішке, қуыс, биіктігі 30 см-ден 250 см дейін. Жапырақтары жұп қауырсынды, мұртшасы бар. Жоғарғы жапырақтарының қолтығында гүлсидамдары орналасқан. Гүлдері қос жынысты, өздігінен тозаңданады.
Жемісі - бұршаққап, құрылымдары бойынша аршымалы және қантты болып бөлінеді. Қантты сұрыптарының жемістерінің жармаларында талшықты пергаментті қабат жоқ, олар нәзік және тәтті келеді. Жемісін тағамға жармасымен пісірілген және консервіленген күйінде пайдаланады. Бұлардың бұршағы жарылмайды және нашар бастырылады. Аршымалы сұрыптардың қабырғасының ішкі жағындағы пергаментті қабаты оны қатайтады, сондықтан бұл сұрыптарды, ең алдымен жасыл бұршақ алу үшін өсіреді. Тәтті жас дәндерін бөліп алып консервілейді, кептіреді, сондай-ақ тоңазытады.
Асбұршақтың тұқымы әжімді және тегіс болады. Әр бұршаққапта бір қатарға орналасқан 4-10 тұқым болады. Тегіс тұқымды сұрыптар 1-2оС, ал әжімді тұқымды сұрыптар 4-6оС жылылықта өне бастайды. Тұқымдардың өнуіне оңтайлы температура - 18оС жылылық.
Жас өсімдіктер көктемгі - 4-8оС бозқырауды, ал гүлдері - 2-3оС-ға дейінгіні көтереді. Алайда күзгі бозқырау (3-5оС) бұршаққап дәндерінің толысуы және жасылданып пісу кезінде қауіпті.
Асбұршақтың суыққа төзімділігі, оны ерте себуге мүмкіндік береді. Мұндай жағдайда өсімдік қалыпты температурада, ауа мен топырақтың ылғалды жағдайында дамиды, ал ол жоғары өнім алуға мүмкіндік береді.
Асбұршақ ылғалды жақсы көретін өсімдік болғанымен, тамыр жүйесінің жақсы жетілуі нәтижесінде қысқа мерзімдік құрғақшылықтарға айтарлықтай төзімділік таныта алады. Суға деген зор талабы гүлдену алдында және одан кейін байқалады. Тұқымдардың құралуы кезінде ылғалдың жетпеуінен алақат дәнділік пайда болады. Бірақ тым көп суландырса, асбұршақтың саңырауқұлақ ауруымен зақымдануы мүмкін.
Асбұршақ - ұзақ күннің өсімдігі. Оның өсу мерзімі, оңтүстікке қарағанда солтүстікте қысқарақ. Ерте пісетін сұрыптар ұзақ күн сияқты, қысқа күнде де (10 сағаттық) қалыпты мерзімде жеміс береді. Топырақтардың ішінде бұршаққа қолайлысы, қара топырақ пен сазды қара топырақ, сонымен қатар құрамында қара шірінді біршама көп өзен аңғары топырағы. Батпақты, ащы топырақтар асбұршаққа жарамсыз.
Сұрыптары.
Победитель Г-33.БО КДС және ТШ ҒЗИ-да шығарылған. Орташа мерзімде пісетін, аршымалы сұрып. Өсінді кезеңі 75-95 тәулік, бұршаққабын алғашқы жинағанға дейін 64-72 тәулік өтеді. Механизм көмегімен жинауға жарамды. Сабағының орташа биіктігі 40-55 см. Тұқымы әжімді, қырлы, көкшіл-сұр-жасыл түсті.
Фуга. Аршымалы сұрып. БОӨШ ҒЗИ-ның Қырым тәжірибе селекция стансасында шығарылған. Механизм көмегімен жинауға жарамды. Бұршаққабы түзу, ұшы үшкірленген, қоңыр-жасыл түсті. Консервілеуге және жас күйінде пайдалануға ұсынылады.
Карагандинский 1055.Орталық Қазақстан ауыл шаруашылығы ҒЗИ-да шығарылған. Өсімдігінің биіктігі 60-80 см, буынаралықтары ұзын. Алғашқы бұршаққапқа дейінгі буындардың саны 8-10. Бұршаққаптары таспиқ тәрізді, сарғылт қызыл түсті.
Үрме бұршақ - Phaseolus vulgare.Көкөніс шаруашылығында кәдімгі үрме бұршақ кең тараған, кеш пісетін лима үрме бұршағы - азырақ. Көкөністік үрме бұршақтың тағамға - сорпаға, соусқа немесе ет тағамдарына тұздық ретінде толық пісіп-жетілмеген бұршағы пісіріліп қосылады. Шикі үрме бұршақтың құрамында улы зат - фазин, азоты бар - глюкозид болғандықтан, оны тамаққа пайдалану қатты улануға әкеп соқтыруы мүмкін. Пісірген кезде ол жойылады.
Қоректілігі жағынан үрме бұршақ көптеген көкөніс дақылдарынан жоғары тұрады. Онда ақуыздар, майлар, қанттар, каротин, минералды тұздар, В1, В2, С, К дәрумендері көп.

Асбұршақ сияқты үрме бұршақ та бұршақ тұқымдастарына жататын, бір жылдық шөптесін өсімдік. Тамыр жүйесі нашар дамыған, топырақтың беткі қабатында орналасады, қолайлы жағдайда 75 см-ге дейін бойлайды. Сабағы шөптесін, қырлы, шырмалғыш, күшті бұтақтанғыш. Сабағының биіктігі бұтақтанғыштарында - 25-45 см, жартылай шырмалғыштарында 1,5 м дейін, ал шырмалғыштарында 2-ден 5 метрге дейін. Жапырақтары дара қауырсынды, орталық сағақта үш жапырақ тақтасы орналасқан. Үрме бұршақтың топырақ үстілік барлық мүшелерін түк басқан.
Гүлдері ұсақ, жапырақтарының қолтығынан шығып тұратын қысқа шоқ гүлге жинақталған, өздігінен тозаңданады. Олар ақ, қызғылт, күлгін түсті болады. Жемісі - ұзындығы 12-15 см, 3-10 дәні бар - бұршаққап.
Дәнді бұршақ дақылдары егіншілікте үш басты мәселелерді шешуге көмектеседі: астық өндірісін арттыруда белгілі бір рөл атқарады, өсімдік белогі мен топырақтың құнарлылығын арттырады.
Барлық дәнді бұршақ дақылдарының тұқымдары мен вегетативтік массасында жоғары мөлшерде белок болатындақтан тағамдық және мал азықтық құндылығымен сипатталады (Кесте 29).
Белоктың барынша көп мөлшерімен майбұршақ пен бөрібұршақ ерекшеленеді. Оның мөлшері әртүрлі түрлерінде ғана емес, бір дақылдың деңгейінде өсіру жағдайларына байланысты өзгереді. Дәнді бұршақ өсімдіктерінің белоктары басқа өсімдік белоктарына қарағанда суда жақсы ериді, сондықтан олар жеңіл қорытылады.
Өсімдік белогінің сапасы оның кұрамында айырбаска жатпайтын амин қышқылдарының барлығымен де сипатталады, оның үстіне олардың мөлшері адам мен жануарлардың қажетсінуін канағаттандыруға толық жетеді.
Бұршақ дақылдарының астық белогінің биологиялық құндылығы өте жоғары. Егер сүт белогінің құндылығын 100% деп есептесек, онда көптеген дәнді бұршақ дақылдарының биологиялық құндылығы 75-85%, ал майбұршақта ол 100%-ға жақындайды.
Біздің елімізде өсімдік белогі мәселесі (проблемасы) өте өткір тұр. Қазіргі кезеңде жануарлар үшін мал азығының бір азықтық өлшемінде 85-86 г-нан ғана сіңімді протеин бар, ал ол 105-110 г-нан кем болмауға тиіс. Протеиннің жетімсіздігі мал азығының айтарлықтай көп шығынына жетелейді және малдың өнімділігін арттыруға басты кедергілердің бірі болып табылады.
Дәнді бүршақ дақылдарының сабаны мен мекенінде 8-14% белок болады, ал дәнді астық дақылдарының сабанында ол 3-4%-ды ғана құрайды.
Кейбір дәнді бұршақ дақылдары өсімдіктерінің тұқымдарында одан адам және жануарлар ағзасына қажетті барлық амин қышқылдары, оның ішінде айырбасқа жатпайтындары да (лизин, метионин, триптофан) бар. Олар жеткіліксіз болғанда белоктың бір бөлігі ғана ағзамен сіңіріледі, ал калған мөлшері энергетикалық материал ретінде жұмсалады. Мәселен, бидай құрамындағы 12% белоктың және лизинмен қамтамасыз етілуі 60% болғанда белоктың тек қана 7% сіңіріледі, арпадан - 6% ғана. Метионин жеткіліксіз болғанда баданадағы 25% белоктың 11% ғана асбұршақтың 23%, белоктың 10% ғана сіңіріледі, майбұршақтағы дерлік барлық белок сіңірілмейді.
Тұқымдардағы амин қышқылдарының мөлшері және олардың теңдестігі бойынша бірінші орынды майбұршақ иеленеді. (1 кг құрғақ затқа 170 мг), одан кейінгілері бөрібұршақ (156 мг), атбас бұршақ (150 мг), олардан айтарлықтай асбұршақ (87 мг) қалысады. Белок мөлшері сортқа, топырақ-климат жағдайларына және өсіру технологиясының ерекшеліктеріне байланысты қатты өзгереді. Солтүстіктен оңтүстікке және батыстан шығысқа қарай жылжығанда дәнді бұршақ дақылдарының тұқымдарында белок мөлшері арта түседі.
Майбұршақ, ноқат және бөрібұршақтың түқымдарында май да айтарлықтай мөлшерде көп, бүл аталған өсімдіктердің құндылығын арттыра түседі.
Дәнді бұршақ өсімдіктерінің вегетативтік мүшелерінде және тұқымдарында А, В1, В2, С дәрумендері де болады.
Дәнді бұршақ дақылдарының өнеркәсіптік-шикізаттық маңызы да айтарлықтай: олардың тұқымдарынан жарма мен ұн, кондитер бұйымдары, консервілер, тағамдық және мал азықтық концентраттар дайындалады. Олардың көпшілігінің шала піскен тұқымдары мен жемістерінен көкөністік консервілер өндіріледі. Майбұршақтың тұқымынан өндірілген майдың тағамдық және техникалық маңызы зор. Ал оның уреаза ферменті бадана белогі сияқты, медицинада қолданылады. Кейбір дәнді бұршақ тұқымдары (майбұршак, ноғатық) казеин, желім және пластмасса өндірісінде шикізат ретінде пайдаланылады.
Дәнді бұршақ дақылдарының агротехникалық маңызы да зор: олар топырақта көп ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.