Мал қораларын желдету

Реферат

Жұмыс: 30 беттен, 7 суреттен, 9 кестеден тұрады.

Түйнді сөздер: гигиена, санитария, ветеринария, қора гигиенасы.

Жоспар

1. Кіріспе . . .

2. Негізгі бөлім

2. 1. Қошқарларды күтіп-бағу гигиенасы . . .

2. 2. Қошқар малының қораларына және мал шаруашылық өндірісіне қойылатын санитариялық гигиеналық талаптар . . .

2. 3. Қошқар малын жазда күтіп-бағу . . .

2. 4. Қошқарларды ұрпағының сапасына қарап бағалау . . .

2. 5. Асыл тұқымды қошқарларды азықтандыру . . .

2. 6. Тұқымдық қошқарларды азықтандыру . . .

2. 7. Отарларды жақсарту . . .

2. 8. Саулықтар мен қошқарларды шағылыстыруға дайындау . . .

2. 9. Қошқарлардан ұрық алу техникасы . . .

2. 10. Ұрықты сақтау, сұйылту және тасымалдау . . .

2. 11. Ұрықтың сапасын тексеру . . .

2. 12. Мал азығын дайындау . . .

3. Қорытынды . . .

4. Пайдаланылғын әдебиеттер тізімі . . .

Кіріспе.

Мамандандырылған шаруашылықтарда, өндірістік кешендер мен құс фабрикаларында мал шаруашылығы қора-жайлары құрылысына және пайдалануына қойылатын зоогигиеналық талаптар. Құрылыс материалына, олардың жылу сақтау сапасына және қоршаған бөлшектері конструкциясының ылғалдылық режиміне санитарлық-гигиеналық тұрғыдан бағалау (негізі, ірге тасы, қабырғасы, төбесі, шатыры, есіктері, терезелері, едені т. б. ) . Ауыл шаруашылығы малдарына арналған қоралардың жылу теңгерімі. Мал қорасын жылыту жүйесі. Мал қораларын желдету. Қораларды желдетуің теориялық негіздері. Мал қораларының табиғи және жасанды желдету жүйесі, оларды гигиеналық тұрғыдан бағалау. Желдеткіш құрылыстарын пайдалану режимі және оның күтімі. Ауыл шаруашылық малына арналған қоралардың еден құрылысы мен ағын су құбыры жабдықтарына қойылатын санитарлық-гигиеналық талаптар. Мал астына төсейтін төсеніш материалдары, олардың қасиеттері және оларды гигиеналық тұрғыдан бағалау. Төсеніштерді қолдану әдістері. Малдарды төсенішсіз қораларда ұстағанда оның еденіне қойылатын талаптар. Көң мен саңғырықтан тазарту, өңдеу, залалсыздандыру, сақтау, дайындау және пайдаланудың технологиялық жобалау жүйесінің нормалары. Көң мен сұйық садыраны жинау, сақтау, пайдалану, бағалау. Сату үшін өсірілетін асыл тұқымды қошқарлардың шығу тегін, өнімділігін және барлық заводтық малдардың асылдандыруға пайдаланылуын жекелей есепке алу жұмыс жүргізілуі керек. Өз отарында пайдаланылатын қойлардың жалпы жүнін кезең-кезеңмен тексеруден өткізіп, жуандығын, ұзындығын, біркелкілігін, жуылғандығы шығымын, шайырдың сапасын анықтайды; қошқарларды ұрпақтық сапасы бойынша тексереді; қошқарларды көктемде қырқар алдында және күйек аларда көреді; асыл малдардан алынған қозыларды 4 айлығында бонитировкалайды, сатуға және өз отарын жөндеуге (жаңғыртуға) тақтыларды іріктеу; жыл бойында малдарды жақсылап азықтандыруды және бағуды ұйымдастыру жүргізіледі. Ірі асылдандыру заводтарында қой шаруашылығының товарлы өнімдерін алу үшін пайдаланылатын малдардың болуы мүмкін.

1. Негізгі бөлім

2. 1. Қошқарларды күтіп-бағу гигиенасы

Малды күтіп - бағу тәсілі-тұқымның өсу, жетілу және нәсілдік белгілерінің көрінуін анықтайтын негізгі факторлардың бірі болып табылады. Күтіп - бағу тәсілі мен азықтандыру бір - бірімен тығыз байланысты. Зоотехника ғылымының классиктері азықтандыру түріне айырықша мән беріп, оны малдың өсу жылдамдығы, организмнің жетілуі, конституциялық ерекшеліктерінің қалыптасу және өнімділігіне тікелей ықпал ететін ең маңызды фактор деп санаған. Бақылауда көрсеткендей, тәжірибедегі бұзаулардың өсу жылдамдығы олардың жасы және бағып - күту тәсіліне байланысты өзгерді.

Жасына қарай қашарлардың өсу жылдамдығы кеми береді. Мысалы, бірінші тәжірибе тобындағы қашарлардың өсу жылдамдығы 19 айлығындағы 8, 3 пайыздан 22 айлығында 5, 2 пайызға дейін, ал екінші тәжірибе тобындағы малдың өсу жылдамдығы тиісінше 5, 4 пайызға дейін кеміді. Сонымен қатар бірінші тәжірибе тобындағы қашарлардың 19, 20, 21 айлығындағы өсу жылдамдығы екінші топтағы малмен салыстырғанда 2, 0 1, 0 0, 8 пайыз басыфм болды. Бүкіл бақылау кезеңіндегі бірінші тәжірибе тобындағы қашарлардың өсу жылдамдығы екінші топтағылардан 5, 2 пайыз асып түсті. Бұл жайылымда бағудың қолда - лагерьде ұстағанға қарағанда малдың өсу жылдамдығына қолайлы әсер ететінін көрсетеді.
2 - кестеде тәжірибедегі қашарлардың тәулігіне қосатын орташа салмақ көрсеткіштері мен суармалы екпе жайылымдар шөбін пайдалану тәсілдеріне қарай өнімнің нақты бір өлшеміне жұмсалған жемшөп шығыны көрсетілген.

Кестеде көрсетілгендей, бақылау кезеңінде жайылымда бағылған мал тәулігіне орта есеппен 942 г немесе бір басқа шаққанда 84, 7 кг жалпы салмақ қосқан. 1 кг тірілей салмаққа 11, 68 азық өлшемі жұмсалған.
Ірі қара төлін жаңа шабылған шөппен азықтандырғанда тәулігіне орташа қосылған салмақ 779 г және жалпы салмақ 70, 1 кг болды. Бұл жағдайда 1 кг тірілей салмақ алу үшін 14, 21 азық өлшемі жұмсалды. Яғни, жайылымдап бағылғанда тәулігіне орта есеппен 17, 4 % артық салмақ алынды. Қолда - лагерьде бағылып, жаңа арылған көк шөппен азықтандырылғанға қарағанда 1 кг тірілей салмақ алу үшін азық өлшемі 21, 7 пайыз кем жұмсалады. Яғни, көк шөпті орып, малға оттықтарға салып бергеннен оны суармалы жайылым шөбіне жайып - бағу тиімді болып табылады.
Малдың дене бітімінің жетілуі олардың негізгі өлшемдерін алу арқылы анықталады. Тәжірибедегі малдың әр түрлі жас кезеңіндегі дене өлшемдері 3 - кестеде көрсетілген. Тәжірибенің бас кезінде, малдың 18 айлығында, дене өлшемдерінде айырмашылық мүлде болмады, одан кейінгі 22 айлығында айырмашылықтар байқала бастады. (кеуденің қиғаш ұзындығы, шонданай басының ені) . Малдың дене құрылысы типін анықтау үшін олардың дене құрылысы индексі есептеп шығарылады (4 кесте) . Материалдарға талдау көрсеткендей, қашарлардың жайылымда және қолда-лагерьде бағылғандығы дене құрылысы индексінде елеулі айырмашылық байқалмайды.
Зоотехникалық әдебиеттерде малды үнемі қолда ұстаудың олардың өсуі, жетілуі, өнімділігі, сондай-ақ өсіп-өну қабілетіне теріс әсер ететіндігі жөнінде мәліметтер кездеседі. Мұны тәжірибелерімізде байқадық. Бірінші тәжірибе тобында барлық сиырлар күйітке келіп, толық ұрықтанды және олардан 90% төл алынды. Қошқар - жыныстық қуаты жетілген еркек қой. 4 - 5 айлығында жетіледі. Осы кезден бастап ұрғашы тоқтылардан және саулықтардан бөлек, жеке бағылады. Олардың арасынан күйекке салуға жарамдылары іріктелініп, ерекше күтімге алынады да, 1, 5 жасынан бастап саулықтарды ұрықтандыруға пайдаланылады. Асыл тұқымды Қошқардың тұқымдық сапасын анықтау 1 - 4 айлық немесе 1 жасар кезден бастап жүргізіледі. 1, 5 - 3, 5 жасар аралығындағы Қошқарды 80 - 100 саулыққа салуға болады. Ересек Қошқар күніне 2 - 3 рет ұрық береді. Саулықтарды қолдан ұрықтандыру кезінде (45 тәулікке жуық) бір қошқардың ұрығы 400 - 500 саулықты ұрықтандыруға жетеді. Тұқымдық Қошқар 7 - 8 жасқа дейін күйекке салынады.

2. 2. Қошқар малының қораларына және мал шаруашылық өндірісіне қойылатын санитарлық-гигиеналық талаптар

Мал шаруашылығы кәсіпорындарын, өндіріс үйлері мен құрылыстарын жобалау, оларды салу және пайдалану үшін санитарлық-гигиеналық бақылау жүргізу. Құрылыстарды орналастыру мен салуға және бас жоспарға қойылатын талаптар. Мал шаруашылық және ветеринарлық объектілердің технологиялық жобалану нормалары және олардың мал саулығын сақтауда, өнімділіктерін арттыруда атқаратын рөлі. Фермаларды (кешендерді, құс фабрикаларын) салу үшін бөлінген жерлерге (участок) қойылатын талаптар негізінде өндірістік және қосалкы жүйелер мен құрылыстарды орналастыру. Санитарлық қорғаныс аймағы. Санитарлық арақашықтықтар. Әр топтағы ауыл шаруашылық малдарына арналған қоралардың жобалануы, оның құрылысы және пайдалануының аймақтық ерекшеліктері. Мал қорада реттелетін микроклимат пен зоогигиеналық жағдайлардың мал организмі төменділігін арттыруға және өнімділігін жоғарылатуға тигізетін әсері.

2. 7. Малды жазда бағып-күту гигиенасы

Ауыл шаруашылық малдарын жайылымда күтудің гигиеналық маңызы. Малды жазда бағу жүйелері жайылымда, қорада, лагсрде және қысқы жайылымдарда. Малды жазғы жайылымда бағу үшін дайындау және жайылымға көшу шаралары. Әр түрлі климаттық аймақтарға байланысты малды жазғы жайылымда бағып-күту ерекшеліктері. Ауыл шаруашылық мал түрлеріне қарай жайылым түрлері және оларға қойылатын гигиеналық талаптар. Табиғи, жасанды және қысқы (отгонда) жайылымдарды пайдалану ережелері. Мал айдайтын жолға және тұрақты жайылымдарға қойылатын зоогигиеналық талаптар. Жазғы лагерлік жайылымдардың маңызы. Жас, көк шөппен азықтандырғандағы санитарлық-гигиеналық талаптар және оған бақылау жүргізу. Малды жаюдың әдістері. Қоршауда бағып жаюдың ветеринарлық маңызы. Мал бағу режимдері мен суғару жұмыстарын ұйымдастыру. Малдың әр түрі мен әр жастағы аталық аналықтарды топқа бөліп, жайылымда күту ерекшеліктері.

2. 8. Қошқарлардың ұрпағының сапасына қарап бағалау

Қолдан ұрықтандыру кезінде алынған төл санына қарағанда қошқарлардың үлесі саулықтардан жүз, тіпті мың есе асып түседі, отардың тұқымдылығы жақсарту мен өнімділігін көтерудің қол жеткен нәтижесінің 80-90% қошқарға, 10-20% ғана саулыққа тиімділігі көпшілікке белгілі деп саналады. Шыққан тегі, өнімділігі және жүнінің сапасы қаншалықты жақсы болғанымен, қошқардың тұқым мал ісіндегі бағалығы оның ұрпағының сапсын бағалау кезінде анықталады. Қазіргі кезде әр қошқармен бірнеше қойды ұрықтандыратын болғандықтан, қолдан ұрықтандыру кезінде қошқарды ұрпағына байланысты тексерудің ерекше маңызы бар. Қошқар ұрпағына қарай бағалауды мынадай әдістермен жүргізу ұсынылады. Тексеріліп отырған қшқардың жақсы қасиеттерінің негізгілерінің бірі бірі болып саналатындықтан, олардан алынған ұрғашы қозылардың кластық құрамын бағалау жолымен. ҰҰрғашы қозысының өнімділігін тірідей салмағы, жүн түсімі, жүн талшығының ұзындығы және басқа да көрсеткіштерін бағалау жолымен. Ұрғашы қозылардың кластық құрамын өңдеу және қошқарды осы белгіліріне орай бағалау. Ұрғашы қозылардың кластық ара қатынасы, олардың бұдан басқа көптеген белгілері, мысалы, дене бітімі, жүннің сапасы, құрсақ жүнінің өсімі және т. б. жанама сипат беретіндіктен малдың жалпы құндылығын көрсетеді. Төл арасында элита және бірінші кластық қозылар, яғни ойдағыдай типке жататын қозылар көп болған сайын тексеріліп отырған қошқардың тұқым қуалаушылық қасиеттері де соғұрлым жоғары болады. Бұл көрсеткішке көз жеткізу үшін тексеріліп отырған барлық қошқарларға бір жасарында жүргізілген бонитировка мәліметтері бойынша элита және бірінше класты малдардың, соның ішінде әр бір және барлық тексеріліп отырған қошқарлардың ұрғашы қозыларының процентті есептен шығырады. Төл ішінде 70% және одан да көп элита бірінші класты қозылары бар қошқар ең сенімді жақсартқыш, 51-ден 69% дейін орташа 50% және одан төмен көрсеткіштегі кеміткіш деп саналады. Ұрғашы қозылардың өнімділік көрсеткішінің өңдеу және соларға қарап қошқарды бағалау принципі. Қошқардың генотипі жөніндегі алдын ала жасалатын қорытынды жасау үшін ұрғашы қозылардың 4-5 айлығында енесінен айырған кезде бағалайды. Мұндай мерзімде жүнінің типі, қалыңдығы, тірідей салмағы, жүн талшығының ұзындығы мен жіңішкелігі және жалпы бағалау көрсеткіштері үш балдық шкала бойынша бағаланады.

4-5 айлық қозының тірідей салмағы A=Жп формуласы бойынша шағылыстырылған бір саулықтың есебінен бір қозының орташа көрсеткіштері бойынша бағаланады. Мұнда А- бір саусаққа келетін қозының орташа тірілей массасы. Ж- бір қозының орташа тірілей массасы. п- бір саулықтан алынған қозы саны. Бұл көрсеткіштер әр бір тексерілген қошқар әр қайсысына жеке-жеке және орта есеппен барлығына белгіленеді. Егер екіден көп болса, онда егіздің тірідей салмағына көбейтілітін түзу коэфициенті енгізіледі. Мұндай коэфициентті жалқы туған қозының орташа тірідей салмағына егіздің осындай көрсеткішіне бөлу жолымен анықталады. Мысалы, жалқының орташа массасы 30 кг және егіздікі 27 кг делік, мұнда коэфициенті (30:27=1. 11) тең болады. 4-5 айлық ұрғашы қозыны бағалау нәтижесі жақсартқыш қошқарларды тұқыммал ісіне бір жыл ерте пайдалануға мүмкіндік береді. Тез пісіп жетілгіштігі мен еттілік өнімділігін жәл бағалау үшін бақылау мақсатымен тірідей салмақтары бірдей 5 еркек қозыны енесінен айырысымен 4-5 айлығында 60 күндік жедел бақылауға қояды. Бір жасар ұрғашы қозылар толық кілті бойынша жеке жеке бонитировкалауға жатқызылады. Қр малдың жуылған және жуылмаған жүн түсімі, тірідей салмағы анықталады. Бұндай жастағы қозылардың өнімділік сапасынан сандық көрсеткіштері ең бастылары болып саналады. Тірідей салмағы, жуылған жүннің және жуылмаған жүннің түсімі мен және оның табиғи ұзындығы. Қр қошқардың ұрғашы қозысынан және тексеруден өткізілген қошқарлардан алынған барлық ұрғашы қозылардан орташа сандық көрсеткіштерін есептеу биометриялық өңдеу жолымен М+m, +б, c% анықтаумен және td (тексеруден өткізілген әрбір қошқардың ұрғашы қозылармен барлық ұрғашы қозылардың орташа көрсеткіштерінің мәліметтерінің арасындағы айырмашылығының белгілірінің әр түрлігінің дұрыстығының критерийі) . Дұрыстық критерийі td=2 және одан жоғары болған жағдайда ғана айырмашылық дұрыс деп саналуы мүмкін. Ұрпағының сапсына тексерілген қошқарлар төмендегідей котегорияларға бөлінуі мүмкін: td=2 және одан жоғары болған жағдайжа анық жақсартушылар: td+1. 9- дан-1, 9-ға дейін-орташа бейтарап 2-ден кем болған жағдайда нашарлатушылар. Ұрпақтарының өнімділіктері бірдей болған жағдайда олардың тұқыммал ісіндегі бағалылығының айырмашылығы ұрпақтардың өсіп дамуы мен оның жақсартқыш бола алатын жекелеген белгілері мен қасиеттерін салыстыру жасымен анықталады. Мұндай қошқарлар арнайы ісіктеуге пайдалануға болады деп саналады

Ұрғашы қозылардың көрсеткіштері тірідей салмағы, жуылған жүнінің түсімі мен жүн талшығының ұзындығының тексеруден өткен қошқарлардың барлық ұрғашы қозыларының орташа көрсеткіштерінен 10%- тен кем мөлшерде асып түсетін қошқарлар анық жақсартқыштар, 91-ден 109%-ке дейін орташа 90% және орташадан төмен болса нашарлатқыштар деп санауға болады. Қошқарларды неғұрлым нақтырақ бағалау үшін, бұдан басқа жүннінің жіңіңшкелік, қалыңдық, иректілік, шайырлылығы сияқты көрсеткіштерінің проценттік қатынастарын анықтайды. Ұрғашы қозыларының сапалық мәліметтері барлық тексеруден өткен қошқарлардың ұрпақтарының орташа көрсеткіштерінен 12%-ке асып түсетін қошқарлар барлық осы көрсеткіштермен жақсартқыш болып саналады.

1-кесте. Ұрпағының сапасына байланысты тексерілген қошқарлардың өнімділігі.

АСЫЛ ТҰҚЫМДЫ ҚОШҚАРЛАРДЫ АЗЫҚТАНДЫРУ

Бұл жұмыс жылдың барлық мезгілінде бірқалыпты және тиянакты ұйымдастыруды талап етеді. Себебі, қошқарды бағып- күту дұрыс азықтандыру одан алынатын ұрық сапасына тікелей әсерін тигізеді. Бұл төлді неғүрлым көп алу жөніндегі жұмыстың бастамасы болып саналады.

И. С. Попов пен Г. А. Окуличев (1934 ж. ) тунғыш рет қошқарларды азықтандырудың ғылыми негізделген нормасын ұсынды. Олардың көп жылғы жүргізген ғылыми зерттеулерінде мыналар анықталған.

Рациондағы әртүрлі азыктардьщ қошқар ұрығына тигізетін әсері:

а) рациондағы сұлының орнына тары, сорго, арпа, және жарма, жем беругс болады;

б) күйек алу кезінде белокты азықтар, мәселен, кун- жара қосып арпа беруге болады;

в) дәнді дақылдарды таза. күйінде емес, күнбағыспен және кебекпен араластырып берсе ұрық сапасына жақ- сы эсер етеді;

г) күйек алу кезінде барлық басқа азьікқа Караган­да, тарының азықтық қасиеті жоғары болып шыкқан. Тарымен азыктандырған кезде ұрық сапасы жақсарып, қоюлан ғаны ба нқалға н.

Рациондағы белок мөлигерінің қошқар өніміне ти- гізетін әсері:

а) рационда белок көбейсе, . -қошқардын, өнімділігі, төзімділігі және жыныс белсенділігі артады;

б) рациондағы белокты жалпы сан жағынан және азық өлшеміне есептеп ұлғайтуға байланысты, үрық өкі- мі мен сапасының да артқаны байқалады. Бір азык, өл- шеміпс шаққанда күйек алу кезінде жақсы нәтиже бе- ретін белок мөлшері 95- 120 грамм аралығы;

в) күнарлы жемшөптегі белок шығыііын салыстыр- ған кезде, 1 мг үрыққа 25-37 грамға дейін белок жүм- салған.

Организмге қажетті заттардың ішінде протенннен кейщгісі углеводтар, майлар, минералды заттар мен ви- таминдср. Углеводтар организмге күш-қуат береді, олар радионда көбінесе клетчатка турінде кездеседі. Сабанда клетчатка 10-50. шөпте - 20-30 продентке дейні бо- лады. Жеңіл қорытылатын углеводтарға крахмал және кант жатады. Қой рационыңда орта есеппен тірілей салмақтыц 1 килограмына 5 грамм мөлшерінде крахмал және қант болуы керек. Қошқарға рацион жасағанда да мұпы мұқият ескерген жөц. Күйек алу науқаны кезіндё асыл тұқымды ересек қошқар тәулігіне 3-4 рет ұрық береді, ал кейде ұрығын
5-6 рет алуға тура келеді,, онда оныц рацнонына 3-4
шикі жұмыртқа, 2-3 литр кілегейі алынған с. үт қосыл-
ғаны 'дұрыс. Ұрықтыц бөлінуін күшейтіп, опың сапасыи жақсарту
үшіи қошқарларды сртенгілікте, бесінде, сондай-ақ кас
капая, куніна 4 -5 сағат серуендетіп отыру керек.

2. 6. Су және оған қойылатын санитарлық-гигиеналық талаптар.

Мал организміне судың маңызы және атқаратын рөлі. Мал ішетін суға қойылатын санитарлық гигиеналық талаптар: сезімдік және физикалық көрсеткіштер, химиялық және газ құрамы, биологиялық қасиеттері. Ауыл шаруашылық малының суды қажетсінуі. Мал организмінің суға қажеттілігіне әсер ететін жағдайлар. Мал ішетін су сапасына қойылатын гигиеналық талаптар. Табиғи су көздері, оларға сипаттама беру және гигиеналық тұрғыдан бағалау. Табиғи сулардың физикалық, химиялық, биологиялық қасиеттері мен жіктелуі. Табиғи су көздерін ластанудан қорғау санитарлық қорғау аймағы, оған қатаң режим, шек қою және бақылау жүргізу. Судың өздігінен тазалануы. Су көздерін құжаттандыру. Ауыл шаруашылығын сумен қамтамасыз етудің орталықтандырылған және орталықтандырылмаған жүйелері. Сумен қамтамасыз ету түрлері, өндірістік, шаруашылық, тұрмыстық және бірегейлік. Сумен қамтамасыз ету әдістері, өздігінен ағатын, механикалық (насоспен) және аймақтық. Су жеткізу тораптарын жабдықтау. Малды сумен қамтамасыз ету мен суғару қондырғыларына қойылатын гигиеналық талаптар. Еліміздің әр аймақтарындағы мал шаруашылығы фермаларын сумен қамтамасыз ету ерекшеліктері. Әр түрлі жүйеде бағылатын мал және әрбір түлікті суару техникасы мен режимі. Суару жабдықтарын күту. Малды жазғы жайылымдықтар мен жайлауда бағу кезінде суаттарын суару гигиенасы. Суды тазарту, жақсарту және залалсыздандыру. Тұндыру, қыздыру мен қоспаларды шөгеру, сүзгіден өткізу, жұмсарту, тұзсыздандыру, тұщыту, темірсіздендіру, фторлау мен фторсыздандыру, азондандыру, иіссіздендіру, қайнату, бактериоцидті ультракүлгін сәулесімен сәулелендіру, хлорлау және т. б.

Қысқаша мәлімет.

- Қазақ халқының бүкіл ғұмыры мал шаруашылығымен тығыз байланысты. Тіпті оның бар экономикалық түсініктері мен ой-тұжырымдары да төрт түлікті күтіп-өсіруге қатысты қалыптасқан. Соның ішінде шопан ата тұқымының орны ерекше. Еліміздегі осы салаға арналған арнайы ғылыми мекеменің басшысы ретінде қой шаруашылығы турасындағы ойларыңызбен бөліссеңіз?

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс