Кедендік ережелердің бұзылуы туралы мәліметтер
Мазмұны
Кіріспе
1. Кеден саласындағы қылмыстардың кейбір мәселелері
2.Кеден ісі саласындағы құқықбұзушылықтың теориялық негіздері
2.1Кеден ісі саласындағы әкімшілік құқықбұзушылық туралы істерді жүргізу түсінігі
2.2 Кеден ісі саласындағы әкімшілік құқықбұзушылық туралы істерді жүргізудің құқықтық тәртібі
3 Кеден ісі саласындағы әкімшілік құқықбұзушылықты қарастыру мәселелері
3.1 Кеден ісі саласындағы әкімшілік құқықбұзушылық туралы істерді қарау тәртібі
3.2 Кедендік бақылау комитеті лауазымды адамдарының өз құзіретінің шегінде кеден ісі саласындағы құқық бұзушылықтарды анықтау, жолын кесу бойынша тексерулер жүргізуі
3.3 Кеден органдарының қызметкерлерінің, лауазымды адамдарының әрекеттеріне шағымдану
3.4 Әкімшілік қүдық бұзушылық туралы істерді қарауға уәкілетті кеден органдарының (лауазымды адамдардың) қаулыларына дау айту туралы істер бойынша іс жүргізу
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Кеден ережелерінің бұзылуы туралы істерді Қазақстан Республикасы кеден органдарының лауазымды адамдары жүрізеді, оларды қарауды Қазақстан Республикасының кеден органдарының - уәкілетті лауазымды адамдары мен ҚР сот органдары осы жарлыққа сәйкес жүргізеді, ал онымен реттелмеген бөлігінде -- ҚР әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңдарына сәйкес жүргізіледі.
Кеден ережелерін бұзу туралы іс кеден ережелерін бұзғаны немесе кеден ережерелерін бұзғаны үшін жауапкершілікке тартылған жеке тұлғаның немесе лаузымды адамның әкімшілік жолмен ұсталғаны туралы хаттама жасалған сәттен бастап ашылады, ол бойынша іс жүргізу басталады деп есептелінеді. ҚР кеден органдарының уәкілетті лауазымды адамдары Жарлықта көзделген кеден ережелері туралы істерді қарайды.
Кеден ережелерінің бұзылуы туралы істі ҚР кеден органының уәкілетті лауазымды адамдары ҚР орталық кеден органының актілеріне сәйкес жүргізеді.
Кеден ережелері туралы істі жүргізу оның ашылған сәтінен бастап бір ай мерзімнен кешіктірілмей аяқталуға тиіс.
Егер қажет болған жағдайда, осы баптың бірінші бөлігінде белгіленген мерзімді Қазақстан Республикасы кеденінің бастығы немесе оның орнындағы адам сондай-ақ Қазақстан Республикасының жоғары тұрған кеден органдарының бастықтары немесе олардың орнындағы адамдар кеден ережелерін бұзғаны үшін осы жарлықтың 258- бабында көзделген жаза қолдану мерзімдері шегінде ұзартуы мүмкін. Кеден ережелерін бұзғаны үшін іс жүргізу мерзімін ұзарту тәртібін Қазақстан Республикасының орталық кеден органы айқындайды.
Кеден ережелерін бұзылғаны туралы істі ашудың себептері мен негіздемесі Кеден ережелерінің бұзылғаны туралы істі ашудың себептері мыналар:
Қазақстан Республикасының кеден органы лауазымды адамдарының кеден ережелерін бұзу белгілерін тікелей анықтауы;
Қазақыстандық және шетелдік тұлғалардың хабарлары мен сәлемдемелері, сондай-ақ бұқаралық ақпарат құралдарындағы хабарлар;
Басқа да құқық қорғау, бақылау және өзге де мемлекеттік органдардың түскен материялдар;
Шетелдік кеден және басқа да құқық қорғау қызыметтерінен, халықаралық ұйымдардан түскен ақпарат;
Қазақстан Республикасының басқа да кеден органдарынан түскен хабарлар.
Істі ашу үшін кеден ережелерін бұзу белгілерін көрсететін жеткілікті деректер негіздеме болып табылады.
Кеден ережелерін дайындалып жатқан, жасалынатын немесе жасалған бұзылуы туралы хабарды, мәлімдемені немесе өзге де ақпаратты тексеретін Қазақстан Республикасы кеден органының лауазымды адамы кеден ережелерін бұзылуы туралы істі ашпастан бұрын тауарлар мен көлік құралдарына кеден бақылауын жүргізуге, сондай-ақ Қазақстан Республикасының кеден шекарасы арқылы тауарлар мен көлік құралдарын өткізетін адамдардан, кеден делдалдары мен өзге де адамдардан құжаттарды тексеру үшін қажетті мағлұматтар мен түсініктемелер алуға құқылы.
Кеден ережелерінің бұзылуы туралы іс осы құқық бұзушылық өз қызметі аймағында анықталған Қазақстан Республикасының кеден органына жүргізіледі.
Қажеттілік туғызған жағдайларда, кеден ережелерінің бұзылуы туралы істі жүргізу өз қызметі аймағында осы құқық бұзушылық жасалған Қазақстан Республикасының кеден органында жүргізілуі мүмкін.
Кеден ережелерінің бұзылуы туралы істі бір кеден органынан екінші бір органға тапсыру мәселелерін олардан жоғары тұрған Қазақстан Республикасының кеден органы шешеді.
Қазақстан Республикасының жоғары тұрған кеден органы кеден ережелерінің бұзылуы туралы кез-келген істі өзінің жүргізуіне қабылдай да немесе оны осы мақсаттар үшін Қазақстан Республикасының кез келген кеден органына тапсыра да алады.
Осы Жарлықтың 369-бабында көзделген басқа жағдайларда, кеден ережелерінің бұзылуы анықталған және кеден ережелерінің бұзылуы туралы істі жүргізген кезде Қазақстан Республикасы кеден органының тиісті лауазымды адамы Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес Қазақстан Республикасының орталық кеден органы белгілейтін нысан бойынша хаттама жасайды.
Хаттама кеден ережелерінің бұзылуы туралы істі қарауға уәкілдігі бар органға (лауазымды адамға) дереу жіберіледі.
Хаттама көшірмесі кеден ережелерін бұзғаны үшін жауапкершілікке тартылатын адамға қолхат алу арқылы тапсырылады немесе жіберіледі.
Кеден ережелерінің бүзылуы туралы істі жүргізуге мыналар қатысады:
- жауапкершілікке тартылатын адам;
- заңды өкіл;
- адвокат немесе жауапкершілікке тартылатын адамның заң көмегін жүзеге асырушы өкілі;
- сарапшы;
- маман;
- аудармашы;
- куә;
- бөгде куәгерлер.
Кеден ережелерінің бұзылуы туралы істі жүргізуге және оны қарауға қатысу осы бапта көрсетілген адамдардың құқықтары мен міндеттері Қазақстан Республикасының қолданылып жүрген заңдары негізінде және соларға сәйкес жүргізіледі.
Кеден ережелерін бұзғаны үшін жауапкершілікке тартылған адамның құқықтары.
Кеден ережелерін бұзғаны үшін жауапкерішлікке таратылған адам:
- қандай кеден ережелерін бұзғаны үшін жауапкершілікке тартылатындығын білуге;
- іс жүргізу аяқталғаннан кейін және оны қарау кезінде іс материалдарымен танысуға, олардан көшірмелер жасауға;
- түсініктеме беруге;
- айғақтар ұсынуға;
- қарсылық білдіруге;
- өтініш мәлімдеуге;
- істі қараған кезде және істі жүргізген кезде адвокат қызметін немесе өзге адамның, заңдық көмегін пайдалануға;
- ана тілінде сөйлеуге, егер іс жүргізілетін тілді білмесе аудармашы қызіметін пайдалануға;
- іс жөніндегі қаулыға шағым жасауға;
- осы Жарлықпен және Қазақстан Республикасы заңдарымен өзіне берілген басқа құқықтарды пайдалануға құқылы.
Қазiргi уақытта Қазақстан Республикасындағы әлеуметтiк-экономикалық жағдай макро және микроэкономикалық көрсеткiштердiң жақсаруымен, индустриалдық-инновациялық даму стратегиясының iске асыру шегiнде сапалы жаңа кезеңге өтуiмен, әлеуметтiк мұқтаж-дықтарға, кәсiпкерлiктi дамытуға арналған мемлекеттік шығыстардың өсуiмен, халықтың тұрмыс деңгейiнiң артуымен, әлемдік экономикалық қоғамдастыққа одан әрi бiрiктiрумен сипатталады. Бұл факторлар экономикалық қылмыстың сапалы сипаттамасының өзгеруіне ықпалын тигiзедi. Қылмыстық әрекеттердің жаңа нысандары пайда болып, оның бұрынғы нысандары күрделене түсуде [1, 288 б.].
Кеден саласында жасалған қылмыстар үшін қылмыстық жауаптылыққа байланысты теориялық және тәжірибелік мәселелер бұрынғы КСРО елінде де, Қазақстан Республикасында да ешқашан арнайы және жан-жақты зерттелмеген. Демек, кеден саласында жасалатын қылмыстарға қарсы күресу қазіргі таңда өткір тұрған мәселе, яғни жан-жақты зерттеуді, әсіресе теориялық тұрғыдан іргелі зерттеуді талап етеді.
Қазақстандағы кеден қызметінің қалыптасу тарихына тоқталып кететін болсақ, қазақ даласы арқылы Ресей мен Қытайдан Орта Азияға және одан кейін қарай тауар жылжитын бірнеше маңызды керуен жолдары өтті. Сыртқы сауда әрдайым халықаралық қатынастардың жылжытушы күші болды. Жергілікті қазақ феодалдары керуендерден өз қарауындағы жерлер арқылы өткені үшін өз еркімен белгіленген баж талап етті.
XIX ғасырдың ортасында Кенесары хан құрған хандық Ресей империясының отаршылдық билігі үстем еткен Ертіс, Есіл, Орал бойы аудандарынан басқа Қазақстанның барлық территориясына өз билігін жүргізді. Ол салық жинауды тәртіпке келтірді: зекет - мал өсірушілерден, ұшыр - нан өсірушілерден жиналды.
Көпестік керуендерден алынатын кедендік алымдар елеулі табыстар алып келетінін көрген Кенесары хан, батырлар мен билерден керуендерді тонамауды талап етті. Өзіне қарайтын аумақ арқылы өзге керуендердің өтуін ынталандыру үшін хан кейде өзі керуенбасыларын қабылдады. Тауарларды тасығаны үшін алымдарды төлеуден жалтарғандарға хан қосымша салықтар салды.
Қазақ-қытай шекарасында кедендік шаралардың күшеюімен кедендік шараларды айналып өтуден пайда болған контрабанда өрістеді. Ел басшылығы шекаралық бекеттерден азиялық көпестердің өтуіне қолдау көрсете отырып, шекаралық биліктер тыйым салған тауарларды сату үшін өтіп кетпеуін тұрақты түрде бағып отырды.
Кеңес билігінің алғашқы жылдарында, (1917-1921 жж.) кеден баждарының рөлі мардымсыз болды. Ел ішіндегі құн механизмі айырбастың толығымен болмағандығы және сыртқы сауда айналымның ретсіздігі кедендік тарифті Кеңестік Ресейдің басқа мемлекеттермен сыртқы сауда құралы ретінде пайдалануын біршама қиындатты. Сол 1921 жылы заң шығарушы алғаш рет контрабанда түсінігін енгізді. Өте ауыр жағдайда кәсіпшілік секілді контрабанда түрін жасағандарға ең жоғарғы өлім жазасы қолданылды. Кейін контрабанда жасау бірен-саран болып, қоғамдық қауіптілігі аса жоғары болмағандықтан, 1958 жылы қылмыстық заңда контрабанда үшін өлім жазасы жойылды.
1920-1930 жылдары аралығында кеден ісі басқармасының күрделі, көп сатылы жүйесі қалыптасып, сыртқы сауда саясаты мемлекеттік монополия кағидасына негізделді, ал кеден органы өзінің мәнді қызметінен айырылып, фискальді мекеме ретіндегі рөлін атқаруды қойды. 1930-жылдары қалыптасып, кейінірек 1964 жылғы КСРО Кеден кодексінде заңды түрде бекітілген кеден органдары жүйесі аз ғана өзгерістермен 80-жылдардың ортасына дейін сақталды. 1985-1991 жылдары өткізілген сыртқы экономикалық реформалар тұсында кеден жүйесі дамуының жаңа кезеңі басталды, оның ерекшелігі монополистік мемлекеттің кеден органдарының басқармасын қайта құрып, оның қызметін еркін нарық және демократиялық режим жағдайына бағыттау болды. Бұл кезеңнің аяғы болып 1991 жылы қабылданған кеден кодексімен КСРО-ның Кеден тарифі туралы заңы болып табылады. Дегенмен КСРО тәжірибесінде қағидалы жаңа кеден жүйесі құрылмады.
Қазақстанның тәуелсіз мемлекет болып әлем деңгейіне шыққаны жаңа кеден заңнамасының қалыптасуын талап етті. 1991 жылғы 12 желтоқсанда Қазақстан Республикасының Кеден комитетінің құрылуы туралы Елбасы Жарлығы болды. Алғашқы уақытта 1995 жылға дейін кедендік заңнама, кедендік реттеу механизмінде бірталай кемшіліктер болды. Мемлекеттің кеден саласындағы құқықтық қамсыздандыру талабы 1995 жылғы 20 шілде де қабылданған Қазақстан Республикасындағы кеден ісі туралы заң күші бар елбасының Жарлығында өз орнын алды. по состоянию на 27.11.2007 г.).
Жалпы тәуелсіздік алғаннан бергі оншақты жылдар ішінде кеден органдары күрделі ұйымдастырушылық құрылым ретінде қалыптасу дәуірін бастан өткерді.
Бүгінгі таңда еліміздің кедендік қызметінің қарқынды дамуы жаңа деңгейге түсуде. Қазақстанның сыртқы сауда айналымының өсуі, инвестициялық жағдайының жақсаруы, сондай-ақ Кеден кодексінің халықаралық стандарттарға сәйкестендіруі де осыған дәлел. Осыған орай, 2007 жылғы 26 маусымынан (жария еткен күннен бастап 10 күннен кейін заңды күшіне енеді) Заңмен Қазақстан Республикасының Кеден кодексіне өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. Енгізілген өзгерістер мен толықтырулар кеден процедураларын оңайлатуға көзделген. Жаңа өзгерістерге байланысты, яғни кодекстің 17 бабына сәйкес кеден органдарына тән міндеттер мен функцияларды уәкілетті органның құзыретіне берілген. Уәкілетті орган ретінде Қаржы министрлігін қарастыруымыз қажет. Енді кодексте жаңа 17-1 бабы пайда болды. Бұл бапқа сәйкес Қаржы министрлігінің құзырына кеден органдарын басқару, оның құрамына кіретін ведомстволардың өкілеттіктерін анықтау, кеден бақылауының техникалық құралдарын, сондай-ақ ақпарат жүйелерін өңдеу және құру, лицензиялауды жүзеге асыру және лицензия міндеттемелерін қамтамасыз ететін лицензиаттардың қызметін бақылау, кедендік әкімшілік басқаруды жүзеге асыру, шешімдерді беру туралы шешімдерді қабылдау, кеден шекарасы арқылы тауарлар мен көлік құралдарын өткізуге кедендік бақылау жасау және т.б.
Қазақстан Республикасында ұлттық кауіпсіздікті қамтамасыз ету мәселелері ерекше маңызға ие. Демек, экономикалық контрабанда, кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару, шетелдік валютадағы каражатты шетелден кайтармау, айналыстан алынған немесе айналысы шектелген заттардың контрабандасы, жаппай зақымдау қаруын, каружарақ және әскери техника жасау кезінде пайдаланылатын технологияларды, ғылыми техникалық ақпаратты және қызметтерді заңсыз экспорттау құрамы секілді кедендік бақылау аясында жасалатын қылмыс құрамдарымен күрестің маңызы өте зор.
Экономикалық қызмет саласындағы мемлекет мүдделерін қамтамасыз етуде кеден қызметі аса маңызды рольге ие, ол аталған саладағы негізгі құқық қорғаушы институттардың бірі болып табылады. Сыртқы сауда айналымын, жалпы алғанда, сыртқы экономикалық қызметті реттеуге қатыса отырып және фискалды қызмет атқара отырып, кеден қызметі мемлекеттік бюджетті толтыруға, ол арқылы экономикалық мәселелерді шешуге ықпал етеді. Ал, кеден ісі аясында орын алатын қылмыс құрамдары сыртқы экономикалық қызмет саласындағы қылмыстардың бір тобын құрай отырып, кеден органдарының қалыпты қызмет етуіне қарсы бағытталады.
Кедендік қылмыстардың қылмыстық заңға енгізіліп, оларды жасағаны үшін қылмыстық жауаптылықтың бекітілуін келесі факторлармен байланыстырамыз:
- кеден ісі саласының дербес құқық саласы ретінде қалыптасуы;
- аталған қызмет саласындағы құқық бұзушылықтардың кеңінен таралуы және олардың өсу тенденциясының байқалуы;
- аталған қылмыс құрамдары келтіретін зардаптардың аса үлкен мөлшерде болатындығы;
- кеден ісі саласын, басқа да құқық салаларының жеткілікті дәрежеде қорғай алмауы, аталған саланы қылмыстық-құқықтық қорғаудың тиімділігі.
Қазіргі таңда Қазақстан Республикасы шекарасымен шектесіп жатқан мемлекеттер арасында кедендік шекараны қорғау, ол арқылы өтетін тауарлар мен көлік құралдарын толық декларациялауды қамтамасыз ету мақсатында кедендік бақылау мекемелері құрылған. Әрбір кедендік бақылау бекеттерінің ара қашықтығы 150-200 шакырымды құраса, орта есеппен әрбір кедендік бақылау кызметтері бақылауына 7 шақырым кеден шекарасы келеді. Демек осы аталған кедендік шекараның ұзақтығы кедендік қылмыстарының латентті сипат алуының бірден бір себебі болып отыр [2,б. 42].
Демек, бүгінгі күні елімізде кедендік қылмыстар мәселелеріне, жаңаша көзқарас қажет. Жасыратыны жоқ бүгінгі күні кедендік қылмыстардың жаңа себептері мен жағдайлары туындап, олардың кейбір түрлері азаймай керісінше көбейіп отыр. Мәселен, 2000 жылмен салыстырғанда 2006 жылы экономикалық контрабанда 4,2%-ға (2000 жылы - 499; 2006 жылы - 478), ал шетел валютасындағы күражатты шетелден қайтармау 15,78%-ға (2000 жылы -38; 2006 жылы - 32) кемісе, кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару 33,7%-ға (2000 жылы - 83; 2006 жылы - 111), айналыстан алынған заттардың немесе айналысы шектелген заттардың контрабандасы 25,49%-ға (2000 жылы -357: 2006 жылы - 448) өсті [3, б.7].
Сонымен қатар кеден аясындағы қылмыстар осымен шектелмейді. Кедендік қылмыстар деп Қазақстан Республикасының кедендік шекарасы аркылы өткізілетін тауарлар мен көлік құралдарының белгіленген тәртібіне, олардың кедендік бақылау және кедендік ресімдеу тәртібіне, және де кедендік төлемдер мен салықтарды алудың және төлеудің тәртібіне, яғни кеден саласына қол сұғатын, Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде жазалау қатерімен тыйым салынған айыпты қоғамға қауіпті әрекеттерді (іс-әрекеттер немесе әрекетсіздіктерді) айтамыз [4, б. 156].
Кедендік қылмыстардың құрамдарының шеңберіне қатысты шиеленіскен көзқарастар көп екенін, әлі күнге дейін біздің елде және көршілес мемлекеттегі ғалымдардың арасында да кедендік қылмыстарға қандай қылмыстарды жатқызу туралы қалыптасқан бір пікірлердің жоқтығын атап өткен жөн.
Қазіргі уақытта үлкен дабыл қағатын радиациялық заттардың контрабандасы мәселесі тек Қазақстанды ғана емес, сонымен қатар бүкіл дүние жүзін де алаңдатып отыр. Себебі аталмыш жағдай тек жеке адамдардың ғана денсаулығына тікелей және нақты қауіп төндіріп қана қоймай, сонымен бірге қай мемлекетті алып қарасақ та, сонда тұрып жатқан халықтың болашағына қауіп төндіретіні бәрімізге белгілі.
Бұрынғы кеңес заманында адамдар үшін азғантай радиациялық дозаның айтарлықтай зияны жоқ деген теріс түсінік кеңінен етек жайған болатын. Оның зиянды құпиясы кейінгі уақытта ашылып отыр. Алайда, осындай бір жалған тұжырым жасау талай адамдардың тағдырын тәлкекке түсірді. Себебі сол кездері қабылданған ереже бойынша радиация көңіл аударуға тұрмайтын болмашы ғана дүние еді. Сөйтіп, халық оның қауіптілігіне онша көңіл аудармай жүре берді. Қазіргі уақытта жаңағы болмашы деген радиацияға көзқарас мүлдем өзгерген. Кейбір мәліметтерге сүйенсек, дәл осындай доза алған клетканың қайтадан қалпына келуі мүмкін емес көрінеді. яғни, ол біржолата жойылады. Мұның үстіне ағзаның мутацияға ұшырауы әлгіндей орташа дозада 200 есе жылдам жүреді.
Радиациялық заттардың контрабандасының таралуының ең бастысы болып радиоактивті заттарды сатудан түсетін едәуір көлемдегі материалдық пайда болып табылады. Мәселен, Біріккен Ұлттар Ұйымының мәліметтеріне сүйенетін болсақ, әлемдегі дәл осы радиоактивті заттарды (тории, уран, актинии және олардың қоспалары) заңсыз жолмен сатудан сомалық кірісі, соңғы ресми бағасы бойынша жылына 300 млрд. АҚШ доллары шамасын құрайды екен, яғни бұл дегеніміз қаружаракты заңсыз сатумен тең түседі [5,б. 608.].
Сонымен қатар, кеден бекеттері мен шекара қызметінің әлсіз техникалық жабдықтануы осы қылмыстың жасалуына бірден-бір себеп болып отыр. Мәселен, оның айқындылығын біздің елден Қытайға темір жол арқылы барған темірді бірнеше уақыттан соң біздің жаққа радиоактивті жүк жібердіңдер деп хабарлай отырып жүкті қайтарып жіберуінен көруге болады. Өкінішке орай, Казакстан экологиялық таза темірді өз елімізден жібере отырып, өзімізге қайтіп радиоактивті қокысты алып отыр. Әрине осыдан келетін зиян зардаптардың көлемі едәуір екеніне ешкімнің күмәні тумайды. Соңғы уақытта осы жағдайдың алдын алуға қатысты шекарада радиациялық бақылау жүйесінің орнатылуы осындай қылмысты мақсат еткен қылмыскерлердің әрекеттерін қиындатып отыр.
Радиациялық материалдардың Контрабандасымен күресті жетілдіру үшін төмендегідей шараларды жүзеге асыруымыз керек:
- Қазақстан Республикасының радиациялық кауіпсіздік концепциясын жасау;
- заң мен нормативті-құкықты реттеуді жетілдіру, сонып ішінде химиялық элементтердің және олардың қоспаларының тізімін жасау;
- радиациялық материалдарды табуға байланысты кеден және шекара кызметінің техникалық жабдықтануын күшейту, сондай-ақ осындай құрылғылармен
мемлекеттік органдардың, банктердің ғимаратын, байланыс және ірі компания мекемелерін қамсыздандыру;
- осы саладағы шетел мамандарын тарту арқылы қызметкерлердің кәсіби дайындық деңгейін көтеру;
- радиациялық бақылауды жүзеге асыруға байланысты арнайы орган құрудағы шетелдің тәжірибесін оқу мен қолдану;
- кеден мен шекара қызметкерлерінің штаттық санын көбейту;
- шетелдік және еліміздің құқық қорғау органдары арасындағы өзара тығыз байланысты әрі қарай жақсарту;
- осы мәселелерге қатысты терең ғылыми зерттеу жүргізу және олардың нәтижелерін тәжірибеге енгізу [6, б.98].
Біздің көзқарасымызша, осындай радиоактивті материалдарды шекарадан тауып ұстаған кездерде кеден органдарының қызметкерлеріне қатысты кауіпсіздік шараларын қабылдау қажет. Ол үшін арнайы құралдар мен құрылғылар қолдану қажет.
Кедендік қылмыстардың құрылымы қазіргі таңда толығымен өзгеріске ұшыраған. Мәселен, контрабандалық жолмен тауарларды тасымалдау үлкен жүк автокөліктерімен, теміржол вагондарьшен, транспорттық ұшақтармен кедендік бақылаудан жасырудың жетілген жолдарын қолданумен, кедендік теңдестірудің жалған қ-жаттарын пайдалану арқылы, кедендік құжаттарда декларацияланатын тауарлардың атаулар өзгерту арқылы, заңсыз өткізілетін тауарлар мен көлік құралдарының жүк кедендік декларацияларда көрсетілгеннен артық жөнелту сияқты әдістермен жүзеге асырылады.
Кеден аясындағы қылмыстар осымен шектеліп қалмайды. Олардың қатарына сыртқы экономикалық қызметтің қалыпты жүзеге асырылуын, кедендік бақылау мен кедендік шекарадан тауарлар мен көлік құралдарын өткізу тәртібі, кеден органдарының қалыпты қызметін, мемлекеттік бюджетке салықтар мен өзге де төлемдердің түсуі нысанындағы бюджетті қалыптастыруға байланысты құқықтық қатынастарды жатқызуға болады. Кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтарудың бірнеше құқық салаларына, дәлірек айтсақ, түрлі нормативтік құқықтық актілермен реттелетін құқықтық қатынастарға қол сұғатындығына, жанасатындығынан байланысты құқық теориясында оның объектісін анықтау барысында қиындықтар туындап отыр.
Аталған қылмыс құрамы сыртқы экономикалық қызметті қалыпты жүзеге асыру барысындағы құқықтық қатынастарға қол сұға отырып, ішкі экономикалық қауіпсіздікке де қауіп тудырады. Сыртқы экономикалық саясатты және Қазақстан Республикасының ішкі нарығын мемлекеттік реттеудегі маңызды құралдардың бірі ретінде кедендік шекарадан өтетін тауарлар мен көлік құралдарынан кеден төлемдері мен алымдарын алу тәртібін қалыптастыру танылады. Сәйкестелген түрде кеден төлемдері мен алымдарын төлеу тәртібін және механизмін бұзу - мемлекеттік қаржылай қорды қалыптастыру саласындағы еліміздің экономикасына елеулі шығын келтірумен ұштасады, мемлекеттік бюджетті қалыптастыруға қарсы бағыттала отырып, экономикалық тұрақтылыққа қол сұғады. Бұл пікірмен ресейлік көптеген ғалымдардың пікірлері сәйкес келеді. Олар бұл қылмыс құрамын ішкі экономикалық қауіптердің қатарына жатқызады.
Біздіңше, кеден ісі саласындағы қылмыс құрамдарының ерекше түрі ретінде кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару құрамын қарастыруға болады және аталған қылмыс құрамымен қылмыстық-құқықтық күресу - Қазақстан Республикасы мемлекеттік бюджетінің кіріс бөлігін толтырудың маңызды құралы болып табылады.
Кедендік қылмыс ретінде кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару келесі белгілермен анықталады:
- бұл қылмыс құрамының пәні болып, тек кеден төлемдері мен алымдары танылады;
- ол кедендік шекарадан тауарлар мен көлік құралдарын өткізу барысындағы өткізу шарттары мен тәртібін бұзуға бағытталады;
- сыртқы экономикалық қызметтің жүзеге асырылуы барысында жасалады [7, б.199].
Әрине, кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару мемлекеттің қаржы саласындағы, оның ішіндегі мемлекеттік бюджетті қалыптастыру барысындағы құқықтық қатынастарға қол сұғатындығы белгілі. Аталған қылмыс құрамының жоғарыда аталып өткен белгілермен сипатталуы оны салықтық қылмыстардан ажыратып қарастыруға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, бұл қылмыс құрамын кедендік қылмыс ретінде тану барысында, оның қол сұғатын объектісіне сүйенетіндігіміз белгілі. Біздің пікірімізше, кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтарудың топтық объектісі ретінде кеден заңдарымен реттелетін кеден органдарының қызметі, кедендік шекарадан тауарлар мен көлік құралдарын өткізуге байланысты қоғамдық қатынастар танылады. Ал, оның тікелей объектісі ретінде мемлекеттік бюджетті қалыптастыруға байланысты қаржы мен кеден-тарифтік реттеу аясындағы қоғамдық қатынастар танылады. Аталған қылмыс құрамының топтық және тікелей объектілерінің жоғарыда аталғандай анықталуы оның кедендік реттеу аясындағы қылмыс екендігін дәлелдейді.
Шын мәнінде, кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару құрамы Салықтық және өзге де кедендік қылмыстармен тығыз байланысты. Мысалы, ҚК-нің 209-бабында көзделген экономикалық контрабанда құрамының жасалуының түпкі мақсаты ретінде кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару, сыртқы экономикалық қызмет қатысушыларының өз тауар айналымы мен оның көлемін, кедендік құнын жасыру танылады. Осы мақсатта тауарлар мен көлік құралдары Қазақстанның кедендік шекарасынан кеден бақылауын жанай немесе одан жасырын, не құжаттарды немесе кедендік теңдестіру құралдарын алдап пайдалану арқылы өткізу, не декларациялаумен немесе күмәнді декларациялаумен ұштасқан кедендік шекарадан өткізуге тиым салынған немесе өткізу шектелген кедендік шекара арқылы өткізудің арнайы ережелері белгіленген тауарларды, заттар мен құндылықтарды ірі мөлшерде өткізу, яғни экономикалық контрабанда орын алады.
Кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтарудың топтық және тікелей объектілерін анықтай отырып, В.Д. Ларичев және Н.С. Гильмутдинова бұл қылмыс құрамын салықтық қылмыстардың қатарына жатқызады. Олардың пікірлерінде, кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтарудың топтық объектісі ретінде сыртқы экономикалық қызметтің қалыпты жүзеге асырылуы барысында және мемлекеттік бюджетке заңмен белгіленген салықтар мен өзге де төлемдердің түсуі барысында туындайтын, қылмыстық заңмен қорғалатын құқықтық қатынастар танылады. Ал, тікелей объектісі ретінде қаржы саласындағы мемлекеттік бюджетті қалыптастыру барысындағы мемлекет мүддесін қамтамасыз ететін құқықтық қатынастар танылады. Аталған қылмыс құрамының қосымша объектісі ретінде кедендік шекарадан тауарлар мен көлік құралдарын алып келу, алып кету және кедендік территориядан алып өтумен байланысты экономикалық қызметтің ерекше аясын таниды.
АҚШ заңнамасында бұл қылмыс құрамы салықтық қылмыстар құрамынан бөлініп қарастырылмаған, ол, салық төлеушіге белгілі бір федералдық салықты толық немесе оның бір бөлігін төлеуге қатысты міндеттемелерді қасақана орындамау әрекеттері ретінде сипатталады.
Европалық Экономикалық Одақ құрамына кіретін мемлекеттерде кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару үшін қылмыстық жауаптылық салықтарды төлеуден жалтару үшін белгіленген қылмыстық жауптылық мазмұнында қарастырылады (ГФР-де 1972 жылы қабылданған Aussensteuergesetz заңымен, Ұлыбританияда 1976 жылы қабылданған Taxes Management Act заңымен, Испания ҚК-нің 307-бабымен, Қытай Халық Республикасы ҚК-нің 210-бабымен көзделген) [8, б. 4].
Өкінішке орай кеден саласында жасалатын қылмыстарға қатысты күрестің құқықтық шараларын қатаңдату да осы салада қызмет ететіндердің заң бұзушылық жасауын тоқтатпауда, себебі кеден саласында жасалатын заңға қайшы әрекеттер осы жолмен алынатын пайда тәуекел етуге тұрарлық соманы кұрайды. Осыған байланысты кеден саласында жасалатын қылмыстармен сатысында бірлескен жедел тергеушілік топтар құру, жазбаша сұратусыз, модемдік байланыспен, тиісті бұйрықтармен бекітілген нақты қызметкерлер арқылы ақпарат алмасуды ұйымдастыру, тауарлық-материалдык кұндылықтарды заңсыз алып өту фактілеріне қатысты жедел ақпаратты тексерудегі өзара әрекеттесу ережелерін әзірлеу, кедендік бақылау ауданында бірлескен тексеріс іс-шараларын жүргізу тәртібін реттейтін нормативтік кұқықтык келісімдер әзірлеу.
Бүгінгі күні құқықтық қорғау кеден қызметінің негізгі бағыттарының бірі контрабанда және кеден ережелерінің бұзылуымен, есірткі, қару-жарақтың, оқ-дәрілердің заңсыз айналымымен, халықтың мәдени және тарихи мұраларын заңсыз алып кетумен күрестен бастап, валюталық бақылауға, стратегиялық материалдарды алып кетуге экспорттық бақылауға, адам өмірі мен денсаулығына, флора мен фаунаның экологиялық тазалығьша, қоршаған ортаға қауіпті заттарды алып келуге жол бермеуге бақылау жасауға дейінгі міндеттер.
Қазақстан Республикасының кеден шекарасы арқылы тауарлар мен көлік құралдарын өткізгендегі заң актілерімен сәйкес кеден органдары құқықкорғау, бақылау, фискальді функцияларын жүзеге асыруымен қатар мемлекет тарапынан жүргізілетін сыртқы экономикалық саясаттағы өзінің рөлін нығайта түсуде.
Жалпы кеден қызметінің болашақта жетілдірілуі оның сапалық деңгейіне, сауда операцияларын жүргізудегі халықаралық тәжірибеге сәйкестілігіне қатысты талаптарымен айқындалатыны сөзсіз.
Сонымен бірге, кедендік қызметінің сапалы дамуына басты себепкер болатын мәселе - ол кеден саласындағы жемқорлықтың алдын алу және жемқорлықпен күресу. Демек, кеден органдарындағы орын алған жемқорлық, құқық қорғау жүйесін әлсірете қоймай, қойылған мақсаттарға кедергі жасауы әбден мүмкін. Осыған орай, қазіргі уақытта Қаржы министрлігінің Кедендік бақылау комитеті осы мәселені шешу барысында көптеген шаралар жасап жатқаны баршамызға мәлім. Оған дәлел ретінде 2006-2010 жылдарға арналған кең ауқымды жемқорлыққа қарсы Мемлекеттік бағдарлама бойынша көптеген жұмыстар атқарылып жатыр.
Қорыта келе, Кеден кодексіндегі қандай да болмасын өзгерістер мен толықтырулардың нәтижесін уақыт белгілейді. Демек, кеден заңнамасындағы болып жатқан жаңалықтар - ол бүгінгі күннің талабы, яғни кеден заңнамасын жетілдірудегі жетістік.
1.Кеден ісі саласындағы құқықбұзушылықтың теориялық негіздері
1.1Кеден ісі саласындағы әкімшілік құқықбұзушылық туралы істерді жүргізу түсінігі
Арнаулы ереже бойынша кедендік ережелерді бұзған жеке және қызметтегі тұлғалар жауапкершілікке тартылады. Бұндай жағдайда Қазақстан Республикасының кедендік қызметкері тез арада бұл туралы хаттама әзірлеп, хаттамада төмендегі нәрселер көрсетілуі тиісті.
а) Хаттаманы әзірлеушінің аты, тегі, лауазымы.
б) Кедендік ережелердің бұзылуы туралы мәліметтер.
в) Ереженің қай уақытта, қай жерде бұзылғандығы туралы ескертпелер.
г) Ереженің бұзылуына сәйкес жауапкершіліктің жүгі туралы статья көрретілуі тиісті.
д) Егер куәгерлер болған жағдайда олардың аты, тегі жазылуы тиіс.
р) Кедендік ережені бұзған адамның осы туралы түсініктемесі алынуы міндетті тұрде қажет.
к) Кедендік ереже бұзылған жағдайда алынған жүктердің тізімі.
к) Істі жүргізуге қажетті басқа да мәліметтер көрсетілуі қажет.
Хаттамаға оны құрастырушының, жауапты адамның, куәгерлердің қолы қойылуы міндетті. Жауапты адамның хаттамаға келіспеушілігі туралы өз пікірін білдіруге болады және оның хаттамаға қол қойылмағаны туралы мәлімет берілуі қажет.
Хаттамада жауапкершілікке тартылатын адамның құқықтары да көрсетіледі және хаттаманың көшірмесі (копиясы) оған жіберіледі немесе тапсырылады.
Кедендік ереженің бұзылғандығы туралы хаттама жазу мүмкіндігі болмаған жағдайда кедендік жауапты қызметкер айыпты тұлғаны арнаулы кедендік бөлмеге әкелуге құқы бар. Бұндай жағдайда кедендік қызметкер Қазақстан Республикасының кедендік ережелеріне сәйкес жанындағы қызметкерлерден жәрдем сұрауға да еркі бар.
Хаттамада жауапкершілікке тартылған адамның (тұлғаның) қарсылық көрсетілгені туралы да жазылуы тиісті.
Кедендік ереженің бұзылғандығы туралы басқа да себептер болуы мүмкін және оларға төмендегі жағдайлар жатады:
1.Қазақстандық немесе шетелдік азаматтардың және бұқаралық ақпарат құралдарының мәліметі бойынша;
2. Құқық қорғау мекемелерінің хабарлауы бойынша;
3.Шетелдік мемлекеттердің, халықаралық ұйымдардың хабарлауы бойынша;
4.Басқа да Қазақстан Республикасының кедендік ұйымдарының мәліметтері бойынша.
Мұндай жағдайлар КК 291 бапта атап өтілген:
1. Кеден ережесінде заң бұзушылық оқиғаларының болмауы;
2. Кеден ережесінде заң бұзушылық құрамының болмауы;
3. 16 жас деңгейіндегі кеден ережесін бұзушылықта сол сәттегі тәртіп бұзушы жеке тұлғаның сол нәтижеге жетпеуі;
4. Кеден ережесін бұзушы тұлғаның өзгермеуі;
5. Жеке тұлғаның іс-әрекеті амалсыздан жасалғандығы;
6.Егер заң бұзушылықты бір мекеме, кеңсе немесе ұжым жасаса, сонымен бірге жеке тұлғаның кәсіпкерлік жұмыспен айналысқан адамның заңгерлік білімі болмаса;
7.Егер ол кеден ережесін бұзудағы іздену істерін қолдануды алып тастаса, кешірім беру актісін шығарады;
8.Кеден ережесін бұзудағы жауапкершілікті тіркейтін актінің алынып тасталуы;
9.Кеден ережесін бұзудағы жеке тұлғаның ісі бойынша іс қозғаудағы уақыттың өтуі;
10.Кеден ережесін бұзудағы жеке тұлғаның тиянақты тәртіппен тіркелген іс- әрекеттің қайта қозғаудағы дәлелдемеулердің болуы;
11.Жеке тұлғаның кеден ережесін бұзғаны үшін жауапкершілікке тартылудағы қылмыстық істің сол дәлелдемелер бойынша жүруі;
12. Егер кеден ережесін бұзған жеке тұлғаның өлімі туралы хабар келсе, оған айтылған іс тоқтатылады.
Егер жоғарыда көрсетілген жағдайлардың кеден ережесін бұзу ісінде біреуі болса, онда іс қозғалмайды, ал басталған іс тоқтатылады. Кеден ережесін бұзушылық ісі жөніндегі жұмыстарды ҚР кеден басқармасының лауазымды адамымен жүргізіле береді, бірақ бұл істі ҚР кеден басқармасының бастығы немесе оның орынбасары сол кеден тәртібін бұзушылықта лауазымды тұлғаның қандай іс-шаралармен іс қозғап жатқанына қатысты болу керек (290 бап КК)
ҚР кеден басқармасының лауазымды тұлғасы 316 бапқа сәйкес кеден тәртібін бұзуда төмендегі шарттар бойынша іс қозғай алмайды, егер:
а) жауапқа тартылған адам бұрынғы іске немесе оны қарауда куәгер, маман, заңды тұлға ретінде қараса;
б) егер лауазымды тұлға мен жауапқа тартылған адамның немесе ақтаушының, сонымен қатар куәгердің, тексерушінің, мамандардың сол өндірісте істі қарауда қатысқан адамдардың туыстары болса;
в) егер сол істің жүруіне тікелей қызығушылық білдірсе;
Берілген лауазымды тұлғаның Кеден ережелерін бұзу істерін қарауда немесе өндірістің жүргізу мүмкіндігін тоқтататын жағдайлар болса, онда ол міндетті тұрде қайтарып алу жөнінде өтініш беруге міндетті. Көрсетілген жағдайларға байланысты ҚР кеден ұйымының лауазымды тұлғасына қайтарып алу өтініш жауапқа тартылған жеке тұлға, оның ақтаушысы мен куәгерлер береді. Мұндай өтініштерді қарау ҚР кеден ұйымының бастығымен немесе орынбасарымен қарастырылады.
КК 294 бабына сәйкес хабарландыруды, өтініштерді, басқа да кеден ережесін бұзуға әрекеттер әзірлеп жатқанын, жасап жатқанын немесе бұзушылық жасалып болғаны жөніндегі ақпараттар үш тәулік ішінде аяқтау керек, тек кездейсоқ жағдайларда 10 тәуліктен аспау керек. Мұндай хабарландырулар, өтініштерді және ақпараттарды тексеретін ҚР кеден басқармасының лауазымды тұлғасы кеден ережесін бұзу жөніндегі істі жүргізгенге дейін тауарларды және көлік құралдарына кедендік бақылау жүргізуге құқы бар, сонымен қатар кедендік брокерден және басқа тұлғалардан тауарларды немесе көліктік құралдарын ҚР кедендік шекарасынан өткізу үшін тиісті тұрде сол тұлғалардан құжаттарды, түсініктемелерді және айқындама қағаздарын алу керек (КК 295-бабы).
Кеден ережесін бұзу жөніндегі істің өндірісі КК 292 бабына сәйкес істі жүргізгеннен бастап бір айдың ішінде аяқталуы тиіс. Бұл істі кеден басқарма бастығының одан жоғары ҚР кеден басқармасының рүқсатымен ғана үзартуға болады.
Қозғалып жатқан істі бір үйымнан екінші үйымға ауыстыру мәселесін ҚР кеден басқармасының бастығымен шешіліп, іске асады. ҚР жоғары түрған кеден басқармасы өзінің өндірісіне кеден ережесін бұзу жөніндегі кез келген істі өзіне немесе сол істі өндіру үшін басқа өзінен төмен түрған кеден үйымына беруі мүмкін. (КК 297-6).
Кеден ережесін бұзушылық жөніндегі істі біріктіруге немесе бөлуге КК мүмкіндік жібереді. Олар ҚР кеден ұйымының лауазымды тұлғаның қаулысымен өндіріледі. Егер жауапқа бір немесе бірнеше тұлға тартылған болса, сол істің барлығы бір өндірісте біріге алады.
Кеден ережесін бұзушылық жөніндегі хаттамаларда актілерде, сараптамаларда, сонымен бірге жазбаша немесе жеке тұлғаның істі жүргізуге барлық нақты дәлелдемелер болса, 303 бапқа сәйкес алдын ала кеден басқармасының бастығымен немесе оның орынбасарының келісімдері бойынша істі қозғауға болады.
Көрсетілген жағдайлар кеден басқармасы мен арнайы ақпарат құралдарының өзара қарым-қатынасы үшін аса маңызды. (баспасөз, радио және теледидар өкілдері)
Әрине, нарықтық экономика жағдайында алдын ала іске қаулы шығаруы кәсіпкердің тек өндірістік жұмысына ғана емес, сонымен бірге оның рухани жан дүниесіне әсер етеді.
1.2 Кеден ісі саласындағы әкімшілік құқықбұзушылық туралы істерді жүргізудің құқықтық тәртібі
Кеден ережесін бұзушылық жөнінде істің қаралуы мен жеке тұлғалардың өндірісте қатысуы. Олардың құқы мен міндеттері.
Кеден ережесін бұзған үшін лауазымды тұлға мен жеке тұлғаны жауапкершілікке тартқанда олар іс туралы өндірісте қатысса (КК 306-бабы)
КК 309-бабына сәйкес жуапкершілікке тартылған жеке тұлға кэмелеттік жасқа толмаған, немесе өз құқықтарын психикалық не физикалық жетіспеушіліктен қорғай алмайтын болса, ол өзінің заңды өкілдеріне сүйене алады. (Ата-анасы, өкіл экесі, т.б.)
Жауапқа тартылған тұлғаның заңды өкілі қажетті жағдайда куәгер ретінде сұрастырылуы мүмкін.
Кеден ережесін бұзушылықта жауапкершілікке алынған өнеркәсіптің, мекеме немесе бір үйымның істі қозғау өндірісінде олардың жетекшілері не орынбасарлары өздеріне кэсіби міндеттелген барлық сұрақтарға кеден ережесін бұзған үшін жауап береді.
Кеден ережесін бұзушылықта жауапқа тартылған жеке тұлғаның кэсіпкерлік жүмыспен айналысып, оның заңгерлік білімі болмаса, істі қозғау өндірісінде көрсетілген тұлға қатынасады.
KK 307 бабы бойынша былай делінген: егер жауапқа тартылған жеке тұлға ҚР жерінде тұрмайтын болса, іс қозғау өндірісінде оның ісін қарау үшін басқа бір өкілі, ҚР заңына сәйкес тіркелген жағдайда қатынаса алады.
Іс қозғау өндірісінде және оны қарауда сол жерде түрып жатқан шет мемлекетінің консулды лауазымды адамы кеден ережесін бұзған адамның орнына қатыса алады. Ал егер көрсетілген жағдайда, заң бұзушы тұлғалар болмаса, олардың қатысуынсыз жүргізе береді. (307 бап).
КК 308 бабына сәйкес кеден ережесін бүзып, жауапқа тартылған жеке тұлға мыналарға құқы бар:
- қандай кеден ережесін бұзған үшін жауапқа тартылғанын білу;
- істі қозғау материалымен өндірістің аяқталғаннан кейін немесе оны қарау уақытында танысу;
- түсініктемелер беру;
- дәлелдемелерді көрсету;
- қайтарып алу өтінішін беру;
- өз өкілінің анықтаушысы мен заңгердің көмегін пайдалану;
- өз ана тілін немесе білетін ең кең тараған басқа да тілді қолдану, сонымен бірге аударманың көмегін пайдалану;
- басқа да КК көрсеткен басқа құқықтарды қолдану.
Жеке тұлғаға анықтаушы немесе заңгерлік тұлға көмек көрсеткен жеке тұлғалар төмендегілерге құқы бар:
- жеке ісін қозғауға үшыраған жеке тұлғамен уақыты шектеусіз тұрде кездесе береді;
- кеден ережесін бұзуда іс жүзіндегі өндірісте олардың міндетті тұрде қатысуы;
- істің жүру материалымен және хаттамасымен танысуға;
- істі жүргізу жүйесіндегі хаттамалармен танысу (КК 310 бабы)
- Жауапқа тартылған жеке тұлғаның өкілдері мен ақтаушының өндірісте қатысу үшін және сол істі қарау үшін тиісті тұрде жабдықталу керек. Жабдықтаудың ережесі 306 бапта көрсетілген.
Кеден ережесін бұзған тұлғаның істі қозғау өндірістері міндетті тұрде ҚР-ның заңына сәйкес сенімхатта көрсетілуі керек. Жеке немесе лауазымды тұлғаның өзінің өкіліне берген сенімхатты нотариустан өткізеді. Кеден ережесін бұзуда жеке тұлғаның немесе жауапты тұлғаның тиісті тұрде қатысса, істі жүргізу өндірісінде сенімхатқа мүндай тұлғаға жазбаша өтініш те жазылады.
Кеден ережесін бұзушылық ісін қарауда қажетті жағдайда арнайы барлық заңды білетін маман шақырылады. Сонымен қатар тиісті тұрде 14 жасқа кэмелетке толмаған жас өспірімді сүрастыруда арнайы маман педагог немесе психолог қатысу керек. (312-бап КК).
Сонымен қатар маман тексеруге, қатысуға құқы бар және көрсетілген дәлелдемелерді, жағдайды хаттамада дүрыс мәліметтер беруге көмектесуі керек. Маман ҚР кеден ұйымының лауазымды адамының рүқсатымен кеден ережесін бұзған адамға іс қозғалып жатса, куәгер мен жеке тұлғаға сұрақтарды қоюға құқы бар; табылған дәлелдерді қорытындылауда өтініщ жасау. Дәлелдемелерді тауып жариялау үшін ғылыми-техникалық құралдарды және әдістерді қолдануға құқы бар. Сонымен қатар бақылау жұмыстарын жүргізу, өзі қатысқан істерге, хаттамалармен танысуға және сол хаттамаларға ескерту жасауға құқы бар. Нақты тұлғаның маман ретінде қолдану, оны куәгер ретінде де сұрастыруға мүмкіндік бар.
КК 314 бабына сәйкес куәгер ретінде де тек ақтаушы мен заңгерлі көмек көрсетіп отырған тұлғаның өкіліне сұрау ісі жүргізіледі.
Түсініктеме беру міндеттемесінен жеке тұлғаның немесе лауазымды адамның тұлғаның кеден тәртібін бұзғаны үшін жауапкершілікке алынған жұбайы мен жақын туыстары да босатылады.
Кеден ережесін бұзу ісін қарауда өндіріске тиісті тұрде шақырылады. Оның міндеттері мен құқықтары 311 бапта берілген.
Эксперт іске қорытынды жасауға деректер жетіспесе, ол істі бекітуден бас тарта алады, сонымен бірге өзіне жүктелген міндеттерді орындауға қажетті білімі жетіспесе де бас тартады (КК 311 б).
Жоғарыда атап өтілгендей істі өндіруде және қарастыруға кейбір жағдайларда аудармашы да қатысады. КК 313-бабына сәйкес ол ҚР кеден басқармасының лауазымды тұлғасы болып істі қарауда тағайындалады. Аудармашы ретінде ҚР кеден ұйымының қызметкері де бола алады.
ҚР кедендік кодексі бойынша (315 бап) тауарларды көруде, көлік құралдарын, оның құжаттарын қарауда, тауарларды кәмпескелеуге, басқа кедендік тексерулерде куәгерлердің болуы тиісті.
Куәгерлер өздері қатысқан өндіріс барысындағы іс-әрекеттердің мазмүны мен нэтижелеріне дәлел болу керек. Олар хаттамаға енетін іс-әрекеттерге ескертулер жасауға құқы бар.
КК мынандай жағдайлар көрсетілген: кеден ережесін бұзу істерін қарауда немесе іс қозғау өндірісінде ақтаушының, тексерушінің, эксперттің жауапкершілікке алынған тұлғаның қатысуынсыз өтуі.
Істі қарауда және өндіріске қатысуға жауапкершілікке тартылған -ақтаушылар, заңгерлік тұлғалар мынадай жағдайларда жіберілмейді: егер олар бір уақытта бірнеше тұлғаларды қорғаса; егер олар бүрын осы істе ҚР кеден ұйымының жауапты адамы ретінде қатысса (317 бап), жауапқа тартылған тұлғаның өкілі болып кеден жүйесінің қызметкері, сот немесе заң сақтаушы үжымдар бола алмайды, сонымен қатар үжымнан ақтаушы ретінде шығарылған тұлғалар істі қарауда заңды өкіл ретінде қатыса алмайды.
Кәмелетке толмағандар да жеке тұлғалардың өкілі бола алмайды (317 бап) Кеден ережесін бұзу туралы істі қарауда тексерушілердің, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1. Кеден саласындағы қылмыстардың кейбір мәселелері
2.Кеден ісі саласындағы құқықбұзушылықтың теориялық негіздері
2.1Кеден ісі саласындағы әкімшілік құқықбұзушылық туралы істерді жүргізу түсінігі
2.2 Кеден ісі саласындағы әкімшілік құқықбұзушылық туралы істерді жүргізудің құқықтық тәртібі
3 Кеден ісі саласындағы әкімшілік құқықбұзушылықты қарастыру мәселелері
3.1 Кеден ісі саласындағы әкімшілік құқықбұзушылық туралы істерді қарау тәртібі
3.2 Кедендік бақылау комитеті лауазымды адамдарының өз құзіретінің шегінде кеден ісі саласындағы құқық бұзушылықтарды анықтау, жолын кесу бойынша тексерулер жүргізуі
3.3 Кеден органдарының қызметкерлерінің, лауазымды адамдарының әрекеттеріне шағымдану
3.4 Әкімшілік қүдық бұзушылық туралы істерді қарауға уәкілетті кеден органдарының (лауазымды адамдардың) қаулыларына дау айту туралы істер бойынша іс жүргізу
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Кеден ережелерінің бұзылуы туралы істерді Қазақстан Республикасы кеден органдарының лауазымды адамдары жүрізеді, оларды қарауды Қазақстан Республикасының кеден органдарының - уәкілетті лауазымды адамдары мен ҚР сот органдары осы жарлыққа сәйкес жүргізеді, ал онымен реттелмеген бөлігінде -- ҚР әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңдарына сәйкес жүргізіледі.
Кеден ережелерін бұзу туралы іс кеден ережелерін бұзғаны немесе кеден ережерелерін бұзғаны үшін жауапкершілікке тартылған жеке тұлғаның немесе лаузымды адамның әкімшілік жолмен ұсталғаны туралы хаттама жасалған сәттен бастап ашылады, ол бойынша іс жүргізу басталады деп есептелінеді. ҚР кеден органдарының уәкілетті лауазымды адамдары Жарлықта көзделген кеден ережелері туралы істерді қарайды.
Кеден ережелерінің бұзылуы туралы істі ҚР кеден органының уәкілетті лауазымды адамдары ҚР орталық кеден органының актілеріне сәйкес жүргізеді.
Кеден ережелері туралы істі жүргізу оның ашылған сәтінен бастап бір ай мерзімнен кешіктірілмей аяқталуға тиіс.
Егер қажет болған жағдайда, осы баптың бірінші бөлігінде белгіленген мерзімді Қазақстан Республикасы кеденінің бастығы немесе оның орнындағы адам сондай-ақ Қазақстан Республикасының жоғары тұрған кеден органдарының бастықтары немесе олардың орнындағы адамдар кеден ережелерін бұзғаны үшін осы жарлықтың 258- бабында көзделген жаза қолдану мерзімдері шегінде ұзартуы мүмкін. Кеден ережелерін бұзғаны үшін іс жүргізу мерзімін ұзарту тәртібін Қазақстан Республикасының орталық кеден органы айқындайды.
Кеден ережелерін бұзылғаны туралы істі ашудың себептері мен негіздемесі Кеден ережелерінің бұзылғаны туралы істі ашудың себептері мыналар:
Қазақстан Республикасының кеден органы лауазымды адамдарының кеден ережелерін бұзу белгілерін тікелей анықтауы;
Қазақыстандық және шетелдік тұлғалардың хабарлары мен сәлемдемелері, сондай-ақ бұқаралық ақпарат құралдарындағы хабарлар;
Басқа да құқық қорғау, бақылау және өзге де мемлекеттік органдардың түскен материялдар;
Шетелдік кеден және басқа да құқық қорғау қызыметтерінен, халықаралық ұйымдардан түскен ақпарат;
Қазақстан Республикасының басқа да кеден органдарынан түскен хабарлар.
Істі ашу үшін кеден ережелерін бұзу белгілерін көрсететін жеткілікті деректер негіздеме болып табылады.
Кеден ережелерін дайындалып жатқан, жасалынатын немесе жасалған бұзылуы туралы хабарды, мәлімдемені немесе өзге де ақпаратты тексеретін Қазақстан Республикасы кеден органының лауазымды адамы кеден ережелерін бұзылуы туралы істі ашпастан бұрын тауарлар мен көлік құралдарына кеден бақылауын жүргізуге, сондай-ақ Қазақстан Республикасының кеден шекарасы арқылы тауарлар мен көлік құралдарын өткізетін адамдардан, кеден делдалдары мен өзге де адамдардан құжаттарды тексеру үшін қажетті мағлұматтар мен түсініктемелер алуға құқылы.
Кеден ережелерінің бұзылуы туралы іс осы құқық бұзушылық өз қызметі аймағында анықталған Қазақстан Республикасының кеден органына жүргізіледі.
Қажеттілік туғызған жағдайларда, кеден ережелерінің бұзылуы туралы істі жүргізу өз қызметі аймағында осы құқық бұзушылық жасалған Қазақстан Республикасының кеден органында жүргізілуі мүмкін.
Кеден ережелерінің бұзылуы туралы істі бір кеден органынан екінші бір органға тапсыру мәселелерін олардан жоғары тұрған Қазақстан Республикасының кеден органы шешеді.
Қазақстан Республикасының жоғары тұрған кеден органы кеден ережелерінің бұзылуы туралы кез-келген істі өзінің жүргізуіне қабылдай да немесе оны осы мақсаттар үшін Қазақстан Республикасының кез келген кеден органына тапсыра да алады.
Осы Жарлықтың 369-бабында көзделген басқа жағдайларда, кеден ережелерінің бұзылуы анықталған және кеден ережелерінің бұзылуы туралы істі жүргізген кезде Қазақстан Республикасы кеден органының тиісті лауазымды адамы Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес Қазақстан Республикасының орталық кеден органы белгілейтін нысан бойынша хаттама жасайды.
Хаттама кеден ережелерінің бұзылуы туралы істі қарауға уәкілдігі бар органға (лауазымды адамға) дереу жіберіледі.
Хаттама көшірмесі кеден ережелерін бұзғаны үшін жауапкершілікке тартылатын адамға қолхат алу арқылы тапсырылады немесе жіберіледі.
Кеден ережелерінің бүзылуы туралы істі жүргізуге мыналар қатысады:
- жауапкершілікке тартылатын адам;
- заңды өкіл;
- адвокат немесе жауапкершілікке тартылатын адамның заң көмегін жүзеге асырушы өкілі;
- сарапшы;
- маман;
- аудармашы;
- куә;
- бөгде куәгерлер.
Кеден ережелерінің бұзылуы туралы істі жүргізуге және оны қарауға қатысу осы бапта көрсетілген адамдардың құқықтары мен міндеттері Қазақстан Республикасының қолданылып жүрген заңдары негізінде және соларға сәйкес жүргізіледі.
Кеден ережелерін бұзғаны үшін жауапкершілікке тартылған адамның құқықтары.
Кеден ережелерін бұзғаны үшін жауапкерішлікке таратылған адам:
- қандай кеден ережелерін бұзғаны үшін жауапкершілікке тартылатындығын білуге;
- іс жүргізу аяқталғаннан кейін және оны қарау кезінде іс материалдарымен танысуға, олардан көшірмелер жасауға;
- түсініктеме беруге;
- айғақтар ұсынуға;
- қарсылық білдіруге;
- өтініш мәлімдеуге;
- істі қараған кезде және істі жүргізген кезде адвокат қызметін немесе өзге адамның, заңдық көмегін пайдалануға;
- ана тілінде сөйлеуге, егер іс жүргізілетін тілді білмесе аудармашы қызіметін пайдалануға;
- іс жөніндегі қаулыға шағым жасауға;
- осы Жарлықпен және Қазақстан Республикасы заңдарымен өзіне берілген басқа құқықтарды пайдалануға құқылы.
Қазiргi уақытта Қазақстан Республикасындағы әлеуметтiк-экономикалық жағдай макро және микроэкономикалық көрсеткiштердiң жақсаруымен, индустриалдық-инновациялық даму стратегиясының iске асыру шегiнде сапалы жаңа кезеңге өтуiмен, әлеуметтiк мұқтаж-дықтарға, кәсiпкерлiктi дамытуға арналған мемлекеттік шығыстардың өсуiмен, халықтың тұрмыс деңгейiнiң артуымен, әлемдік экономикалық қоғамдастыққа одан әрi бiрiктiрумен сипатталады. Бұл факторлар экономикалық қылмыстың сапалы сипаттамасының өзгеруіне ықпалын тигiзедi. Қылмыстық әрекеттердің жаңа нысандары пайда болып, оның бұрынғы нысандары күрделене түсуде [1, 288 б.].
Кеден саласында жасалған қылмыстар үшін қылмыстық жауаптылыққа байланысты теориялық және тәжірибелік мәселелер бұрынғы КСРО елінде де, Қазақстан Республикасында да ешқашан арнайы және жан-жақты зерттелмеген. Демек, кеден саласында жасалатын қылмыстарға қарсы күресу қазіргі таңда өткір тұрған мәселе, яғни жан-жақты зерттеуді, әсіресе теориялық тұрғыдан іргелі зерттеуді талап етеді.
Қазақстандағы кеден қызметінің қалыптасу тарихына тоқталып кететін болсақ, қазақ даласы арқылы Ресей мен Қытайдан Орта Азияға және одан кейін қарай тауар жылжитын бірнеше маңызды керуен жолдары өтті. Сыртқы сауда әрдайым халықаралық қатынастардың жылжытушы күші болды. Жергілікті қазақ феодалдары керуендерден өз қарауындағы жерлер арқылы өткені үшін өз еркімен белгіленген баж талап етті.
XIX ғасырдың ортасында Кенесары хан құрған хандық Ресей империясының отаршылдық билігі үстем еткен Ертіс, Есіл, Орал бойы аудандарынан басқа Қазақстанның барлық территориясына өз билігін жүргізді. Ол салық жинауды тәртіпке келтірді: зекет - мал өсірушілерден, ұшыр - нан өсірушілерден жиналды.
Көпестік керуендерден алынатын кедендік алымдар елеулі табыстар алып келетінін көрген Кенесары хан, батырлар мен билерден керуендерді тонамауды талап етті. Өзіне қарайтын аумақ арқылы өзге керуендердің өтуін ынталандыру үшін хан кейде өзі керуенбасыларын қабылдады. Тауарларды тасығаны үшін алымдарды төлеуден жалтарғандарға хан қосымша салықтар салды.
Қазақ-қытай шекарасында кедендік шаралардың күшеюімен кедендік шараларды айналып өтуден пайда болған контрабанда өрістеді. Ел басшылығы шекаралық бекеттерден азиялық көпестердің өтуіне қолдау көрсете отырып, шекаралық биліктер тыйым салған тауарларды сату үшін өтіп кетпеуін тұрақты түрде бағып отырды.
Кеңес билігінің алғашқы жылдарында, (1917-1921 жж.) кеден баждарының рөлі мардымсыз болды. Ел ішіндегі құн механизмі айырбастың толығымен болмағандығы және сыртқы сауда айналымның ретсіздігі кедендік тарифті Кеңестік Ресейдің басқа мемлекеттермен сыртқы сауда құралы ретінде пайдалануын біршама қиындатты. Сол 1921 жылы заң шығарушы алғаш рет контрабанда түсінігін енгізді. Өте ауыр жағдайда кәсіпшілік секілді контрабанда түрін жасағандарға ең жоғарғы өлім жазасы қолданылды. Кейін контрабанда жасау бірен-саран болып, қоғамдық қауіптілігі аса жоғары болмағандықтан, 1958 жылы қылмыстық заңда контрабанда үшін өлім жазасы жойылды.
1920-1930 жылдары аралығында кеден ісі басқармасының күрделі, көп сатылы жүйесі қалыптасып, сыртқы сауда саясаты мемлекеттік монополия кағидасына негізделді, ал кеден органы өзінің мәнді қызметінен айырылып, фискальді мекеме ретіндегі рөлін атқаруды қойды. 1930-жылдары қалыптасып, кейінірек 1964 жылғы КСРО Кеден кодексінде заңды түрде бекітілген кеден органдары жүйесі аз ғана өзгерістермен 80-жылдардың ортасына дейін сақталды. 1985-1991 жылдары өткізілген сыртқы экономикалық реформалар тұсында кеден жүйесі дамуының жаңа кезеңі басталды, оның ерекшелігі монополистік мемлекеттің кеден органдарының басқармасын қайта құрып, оның қызметін еркін нарық және демократиялық режим жағдайына бағыттау болды. Бұл кезеңнің аяғы болып 1991 жылы қабылданған кеден кодексімен КСРО-ның Кеден тарифі туралы заңы болып табылады. Дегенмен КСРО тәжірибесінде қағидалы жаңа кеден жүйесі құрылмады.
Қазақстанның тәуелсіз мемлекет болып әлем деңгейіне шыққаны жаңа кеден заңнамасының қалыптасуын талап етті. 1991 жылғы 12 желтоқсанда Қазақстан Республикасының Кеден комитетінің құрылуы туралы Елбасы Жарлығы болды. Алғашқы уақытта 1995 жылға дейін кедендік заңнама, кедендік реттеу механизмінде бірталай кемшіліктер болды. Мемлекеттің кеден саласындағы құқықтық қамсыздандыру талабы 1995 жылғы 20 шілде де қабылданған Қазақстан Республикасындағы кеден ісі туралы заң күші бар елбасының Жарлығында өз орнын алды. по состоянию на 27.11.2007 г.).
Жалпы тәуелсіздік алғаннан бергі оншақты жылдар ішінде кеден органдары күрделі ұйымдастырушылық құрылым ретінде қалыптасу дәуірін бастан өткерді.
Бүгінгі таңда еліміздің кедендік қызметінің қарқынды дамуы жаңа деңгейге түсуде. Қазақстанның сыртқы сауда айналымының өсуі, инвестициялық жағдайының жақсаруы, сондай-ақ Кеден кодексінің халықаралық стандарттарға сәйкестендіруі де осыған дәлел. Осыған орай, 2007 жылғы 26 маусымынан (жария еткен күннен бастап 10 күннен кейін заңды күшіне енеді) Заңмен Қазақстан Республикасының Кеден кодексіне өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. Енгізілген өзгерістер мен толықтырулар кеден процедураларын оңайлатуға көзделген. Жаңа өзгерістерге байланысты, яғни кодекстің 17 бабына сәйкес кеден органдарына тән міндеттер мен функцияларды уәкілетті органның құзыретіне берілген. Уәкілетті орган ретінде Қаржы министрлігін қарастыруымыз қажет. Енді кодексте жаңа 17-1 бабы пайда болды. Бұл бапқа сәйкес Қаржы министрлігінің құзырына кеден органдарын басқару, оның құрамына кіретін ведомстволардың өкілеттіктерін анықтау, кеден бақылауының техникалық құралдарын, сондай-ақ ақпарат жүйелерін өңдеу және құру, лицензиялауды жүзеге асыру және лицензия міндеттемелерін қамтамасыз ететін лицензиаттардың қызметін бақылау, кедендік әкімшілік басқаруды жүзеге асыру, шешімдерді беру туралы шешімдерді қабылдау, кеден шекарасы арқылы тауарлар мен көлік құралдарын өткізуге кедендік бақылау жасау және т.б.
Қазақстан Республикасында ұлттық кауіпсіздікті қамтамасыз ету мәселелері ерекше маңызға ие. Демек, экономикалық контрабанда, кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару, шетелдік валютадағы каражатты шетелден кайтармау, айналыстан алынған немесе айналысы шектелген заттардың контрабандасы, жаппай зақымдау қаруын, каружарақ және әскери техника жасау кезінде пайдаланылатын технологияларды, ғылыми техникалық ақпаратты және қызметтерді заңсыз экспорттау құрамы секілді кедендік бақылау аясында жасалатын қылмыс құрамдарымен күрестің маңызы өте зор.
Экономикалық қызмет саласындағы мемлекет мүдделерін қамтамасыз етуде кеден қызметі аса маңызды рольге ие, ол аталған саладағы негізгі құқық қорғаушы институттардың бірі болып табылады. Сыртқы сауда айналымын, жалпы алғанда, сыртқы экономикалық қызметті реттеуге қатыса отырып және фискалды қызмет атқара отырып, кеден қызметі мемлекеттік бюджетті толтыруға, ол арқылы экономикалық мәселелерді шешуге ықпал етеді. Ал, кеден ісі аясында орын алатын қылмыс құрамдары сыртқы экономикалық қызмет саласындағы қылмыстардың бір тобын құрай отырып, кеден органдарының қалыпты қызмет етуіне қарсы бағытталады.
Кедендік қылмыстардың қылмыстық заңға енгізіліп, оларды жасағаны үшін қылмыстық жауаптылықтың бекітілуін келесі факторлармен байланыстырамыз:
- кеден ісі саласының дербес құқық саласы ретінде қалыптасуы;
- аталған қызмет саласындағы құқық бұзушылықтардың кеңінен таралуы және олардың өсу тенденциясының байқалуы;
- аталған қылмыс құрамдары келтіретін зардаптардың аса үлкен мөлшерде болатындығы;
- кеден ісі саласын, басқа да құқық салаларының жеткілікті дәрежеде қорғай алмауы, аталған саланы қылмыстық-құқықтық қорғаудың тиімділігі.
Қазіргі таңда Қазақстан Республикасы шекарасымен шектесіп жатқан мемлекеттер арасында кедендік шекараны қорғау, ол арқылы өтетін тауарлар мен көлік құралдарын толық декларациялауды қамтамасыз ету мақсатында кедендік бақылау мекемелері құрылған. Әрбір кедендік бақылау бекеттерінің ара қашықтығы 150-200 шакырымды құраса, орта есеппен әрбір кедендік бақылау кызметтері бақылауына 7 шақырым кеден шекарасы келеді. Демек осы аталған кедендік шекараның ұзақтығы кедендік қылмыстарының латентті сипат алуының бірден бір себебі болып отыр [2,б. 42].
Демек, бүгінгі күні елімізде кедендік қылмыстар мәселелеріне, жаңаша көзқарас қажет. Жасыратыны жоқ бүгінгі күні кедендік қылмыстардың жаңа себептері мен жағдайлары туындап, олардың кейбір түрлері азаймай керісінше көбейіп отыр. Мәселен, 2000 жылмен салыстырғанда 2006 жылы экономикалық контрабанда 4,2%-ға (2000 жылы - 499; 2006 жылы - 478), ал шетел валютасындағы күражатты шетелден қайтармау 15,78%-ға (2000 жылы -38; 2006 жылы - 32) кемісе, кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару 33,7%-ға (2000 жылы - 83; 2006 жылы - 111), айналыстан алынған заттардың немесе айналысы шектелген заттардың контрабандасы 25,49%-ға (2000 жылы -357: 2006 жылы - 448) өсті [3, б.7].
Сонымен қатар кеден аясындағы қылмыстар осымен шектелмейді. Кедендік қылмыстар деп Қазақстан Республикасының кедендік шекарасы аркылы өткізілетін тауарлар мен көлік құралдарының белгіленген тәртібіне, олардың кедендік бақылау және кедендік ресімдеу тәртібіне, және де кедендік төлемдер мен салықтарды алудың және төлеудің тәртібіне, яғни кеден саласына қол сұғатын, Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде жазалау қатерімен тыйым салынған айыпты қоғамға қауіпті әрекеттерді (іс-әрекеттер немесе әрекетсіздіктерді) айтамыз [4, б. 156].
Кедендік қылмыстардың құрамдарының шеңберіне қатысты шиеленіскен көзқарастар көп екенін, әлі күнге дейін біздің елде және көршілес мемлекеттегі ғалымдардың арасында да кедендік қылмыстарға қандай қылмыстарды жатқызу туралы қалыптасқан бір пікірлердің жоқтығын атап өткен жөн.
Қазіргі уақытта үлкен дабыл қағатын радиациялық заттардың контрабандасы мәселесі тек Қазақстанды ғана емес, сонымен қатар бүкіл дүние жүзін де алаңдатып отыр. Себебі аталмыш жағдай тек жеке адамдардың ғана денсаулығына тікелей және нақты қауіп төндіріп қана қоймай, сонымен бірге қай мемлекетті алып қарасақ та, сонда тұрып жатқан халықтың болашағына қауіп төндіретіні бәрімізге белгілі.
Бұрынғы кеңес заманында адамдар үшін азғантай радиациялық дозаның айтарлықтай зияны жоқ деген теріс түсінік кеңінен етек жайған болатын. Оның зиянды құпиясы кейінгі уақытта ашылып отыр. Алайда, осындай бір жалған тұжырым жасау талай адамдардың тағдырын тәлкекке түсірді. Себебі сол кездері қабылданған ереже бойынша радиация көңіл аударуға тұрмайтын болмашы ғана дүние еді. Сөйтіп, халық оның қауіптілігіне онша көңіл аудармай жүре берді. Қазіргі уақытта жаңағы болмашы деген радиацияға көзқарас мүлдем өзгерген. Кейбір мәліметтерге сүйенсек, дәл осындай доза алған клетканың қайтадан қалпына келуі мүмкін емес көрінеді. яғни, ол біржолата жойылады. Мұның үстіне ағзаның мутацияға ұшырауы әлгіндей орташа дозада 200 есе жылдам жүреді.
Радиациялық заттардың контрабандасының таралуының ең бастысы болып радиоактивті заттарды сатудан түсетін едәуір көлемдегі материалдық пайда болып табылады. Мәселен, Біріккен Ұлттар Ұйымының мәліметтеріне сүйенетін болсақ, әлемдегі дәл осы радиоактивті заттарды (тории, уран, актинии және олардың қоспалары) заңсыз жолмен сатудан сомалық кірісі, соңғы ресми бағасы бойынша жылына 300 млрд. АҚШ доллары шамасын құрайды екен, яғни бұл дегеніміз қаружаракты заңсыз сатумен тең түседі [5,б. 608.].
Сонымен қатар, кеден бекеттері мен шекара қызметінің әлсіз техникалық жабдықтануы осы қылмыстың жасалуына бірден-бір себеп болып отыр. Мәселен, оның айқындылығын біздің елден Қытайға темір жол арқылы барған темірді бірнеше уақыттан соң біздің жаққа радиоактивті жүк жібердіңдер деп хабарлай отырып жүкті қайтарып жіберуінен көруге болады. Өкінішке орай, Казакстан экологиялық таза темірді өз елімізден жібере отырып, өзімізге қайтіп радиоактивті қокысты алып отыр. Әрине осыдан келетін зиян зардаптардың көлемі едәуір екеніне ешкімнің күмәні тумайды. Соңғы уақытта осы жағдайдың алдын алуға қатысты шекарада радиациялық бақылау жүйесінің орнатылуы осындай қылмысты мақсат еткен қылмыскерлердің әрекеттерін қиындатып отыр.
Радиациялық материалдардың Контрабандасымен күресті жетілдіру үшін төмендегідей шараларды жүзеге асыруымыз керек:
- Қазақстан Республикасының радиациялық кауіпсіздік концепциясын жасау;
- заң мен нормативті-құкықты реттеуді жетілдіру, сонып ішінде химиялық элементтердің және олардың қоспаларының тізімін жасау;
- радиациялық материалдарды табуға байланысты кеден және шекара кызметінің техникалық жабдықтануын күшейту, сондай-ақ осындай құрылғылармен
мемлекеттік органдардың, банктердің ғимаратын, байланыс және ірі компания мекемелерін қамсыздандыру;
- осы саладағы шетел мамандарын тарту арқылы қызметкерлердің кәсіби дайындық деңгейін көтеру;
- радиациялық бақылауды жүзеге асыруға байланысты арнайы орган құрудағы шетелдің тәжірибесін оқу мен қолдану;
- кеден мен шекара қызметкерлерінің штаттық санын көбейту;
- шетелдік және еліміздің құқық қорғау органдары арасындағы өзара тығыз байланысты әрі қарай жақсарту;
- осы мәселелерге қатысты терең ғылыми зерттеу жүргізу және олардың нәтижелерін тәжірибеге енгізу [6, б.98].
Біздің көзқарасымызша, осындай радиоактивті материалдарды шекарадан тауып ұстаған кездерде кеден органдарының қызметкерлеріне қатысты кауіпсіздік шараларын қабылдау қажет. Ол үшін арнайы құралдар мен құрылғылар қолдану қажет.
Кедендік қылмыстардың құрылымы қазіргі таңда толығымен өзгеріске ұшыраған. Мәселен, контрабандалық жолмен тауарларды тасымалдау үлкен жүк автокөліктерімен, теміржол вагондарьшен, транспорттық ұшақтармен кедендік бақылаудан жасырудың жетілген жолдарын қолданумен, кедендік теңдестірудің жалған қ-жаттарын пайдалану арқылы, кедендік құжаттарда декларацияланатын тауарлардың атаулар өзгерту арқылы, заңсыз өткізілетін тауарлар мен көлік құралдарының жүк кедендік декларацияларда көрсетілгеннен артық жөнелту сияқты әдістермен жүзеге асырылады.
Кеден аясындағы қылмыстар осымен шектеліп қалмайды. Олардың қатарына сыртқы экономикалық қызметтің қалыпты жүзеге асырылуын, кедендік бақылау мен кедендік шекарадан тауарлар мен көлік құралдарын өткізу тәртібі, кеден органдарының қалыпты қызметін, мемлекеттік бюджетке салықтар мен өзге де төлемдердің түсуі нысанындағы бюджетті қалыптастыруға байланысты құқықтық қатынастарды жатқызуға болады. Кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтарудың бірнеше құқық салаларына, дәлірек айтсақ, түрлі нормативтік құқықтық актілермен реттелетін құқықтық қатынастарға қол сұғатындығына, жанасатындығынан байланысты құқық теориясында оның объектісін анықтау барысында қиындықтар туындап отыр.
Аталған қылмыс құрамы сыртқы экономикалық қызметті қалыпты жүзеге асыру барысындағы құқықтық қатынастарға қол сұға отырып, ішкі экономикалық қауіпсіздікке де қауіп тудырады. Сыртқы экономикалық саясатты және Қазақстан Республикасының ішкі нарығын мемлекеттік реттеудегі маңызды құралдардың бірі ретінде кедендік шекарадан өтетін тауарлар мен көлік құралдарынан кеден төлемдері мен алымдарын алу тәртібін қалыптастыру танылады. Сәйкестелген түрде кеден төлемдері мен алымдарын төлеу тәртібін және механизмін бұзу - мемлекеттік қаржылай қорды қалыптастыру саласындағы еліміздің экономикасына елеулі шығын келтірумен ұштасады, мемлекеттік бюджетті қалыптастыруға қарсы бағыттала отырып, экономикалық тұрақтылыққа қол сұғады. Бұл пікірмен ресейлік көптеген ғалымдардың пікірлері сәйкес келеді. Олар бұл қылмыс құрамын ішкі экономикалық қауіптердің қатарына жатқызады.
Біздіңше, кеден ісі саласындағы қылмыс құрамдарының ерекше түрі ретінде кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару құрамын қарастыруға болады және аталған қылмыс құрамымен қылмыстық-құқықтық күресу - Қазақстан Республикасы мемлекеттік бюджетінің кіріс бөлігін толтырудың маңызды құралы болып табылады.
Кедендік қылмыс ретінде кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару келесі белгілермен анықталады:
- бұл қылмыс құрамының пәні болып, тек кеден төлемдері мен алымдары танылады;
- ол кедендік шекарадан тауарлар мен көлік құралдарын өткізу барысындағы өткізу шарттары мен тәртібін бұзуға бағытталады;
- сыртқы экономикалық қызметтің жүзеге асырылуы барысында жасалады [7, б.199].
Әрине, кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару мемлекеттің қаржы саласындағы, оның ішіндегі мемлекеттік бюджетті қалыптастыру барысындағы құқықтық қатынастарға қол сұғатындығы белгілі. Аталған қылмыс құрамының жоғарыда аталып өткен белгілермен сипатталуы оны салықтық қылмыстардан ажыратып қарастыруға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, бұл қылмыс құрамын кедендік қылмыс ретінде тану барысында, оның қол сұғатын объектісіне сүйенетіндігіміз белгілі. Біздің пікірімізше, кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтарудың топтық объектісі ретінде кеден заңдарымен реттелетін кеден органдарының қызметі, кедендік шекарадан тауарлар мен көлік құралдарын өткізуге байланысты қоғамдық қатынастар танылады. Ал, оның тікелей объектісі ретінде мемлекеттік бюджетті қалыптастыруға байланысты қаржы мен кеден-тарифтік реттеу аясындағы қоғамдық қатынастар танылады. Аталған қылмыс құрамының топтық және тікелей объектілерінің жоғарыда аталғандай анықталуы оның кедендік реттеу аясындағы қылмыс екендігін дәлелдейді.
Шын мәнінде, кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару құрамы Салықтық және өзге де кедендік қылмыстармен тығыз байланысты. Мысалы, ҚК-нің 209-бабында көзделген экономикалық контрабанда құрамының жасалуының түпкі мақсаты ретінде кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару, сыртқы экономикалық қызмет қатысушыларының өз тауар айналымы мен оның көлемін, кедендік құнын жасыру танылады. Осы мақсатта тауарлар мен көлік құралдары Қазақстанның кедендік шекарасынан кеден бақылауын жанай немесе одан жасырын, не құжаттарды немесе кедендік теңдестіру құралдарын алдап пайдалану арқылы өткізу, не декларациялаумен немесе күмәнді декларациялаумен ұштасқан кедендік шекарадан өткізуге тиым салынған немесе өткізу шектелген кедендік шекара арқылы өткізудің арнайы ережелері белгіленген тауарларды, заттар мен құндылықтарды ірі мөлшерде өткізу, яғни экономикалық контрабанда орын алады.
Кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтарудың топтық және тікелей объектілерін анықтай отырып, В.Д. Ларичев және Н.С. Гильмутдинова бұл қылмыс құрамын салықтық қылмыстардың қатарына жатқызады. Олардың пікірлерінде, кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтарудың топтық объектісі ретінде сыртқы экономикалық қызметтің қалыпты жүзеге асырылуы барысында және мемлекеттік бюджетке заңмен белгіленген салықтар мен өзге де төлемдердің түсуі барысында туындайтын, қылмыстық заңмен қорғалатын құқықтық қатынастар танылады. Ал, тікелей объектісі ретінде қаржы саласындағы мемлекеттік бюджетті қалыптастыру барысындағы мемлекет мүддесін қамтамасыз ететін құқықтық қатынастар танылады. Аталған қылмыс құрамының қосымша объектісі ретінде кедендік шекарадан тауарлар мен көлік құралдарын алып келу, алып кету және кедендік территориядан алып өтумен байланысты экономикалық қызметтің ерекше аясын таниды.
АҚШ заңнамасында бұл қылмыс құрамы салықтық қылмыстар құрамынан бөлініп қарастырылмаған, ол, салық төлеушіге белгілі бір федералдық салықты толық немесе оның бір бөлігін төлеуге қатысты міндеттемелерді қасақана орындамау әрекеттері ретінде сипатталады.
Европалық Экономикалық Одақ құрамына кіретін мемлекеттерде кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару үшін қылмыстық жауаптылық салықтарды төлеуден жалтару үшін белгіленген қылмыстық жауптылық мазмұнында қарастырылады (ГФР-де 1972 жылы қабылданған Aussensteuergesetz заңымен, Ұлыбританияда 1976 жылы қабылданған Taxes Management Act заңымен, Испания ҚК-нің 307-бабымен, Қытай Халық Республикасы ҚК-нің 210-бабымен көзделген) [8, б. 4].
Өкінішке орай кеден саласында жасалатын қылмыстарға қатысты күрестің құқықтық шараларын қатаңдату да осы салада қызмет ететіндердің заң бұзушылық жасауын тоқтатпауда, себебі кеден саласында жасалатын заңға қайшы әрекеттер осы жолмен алынатын пайда тәуекел етуге тұрарлық соманы кұрайды. Осыған байланысты кеден саласында жасалатын қылмыстармен сатысында бірлескен жедел тергеушілік топтар құру, жазбаша сұратусыз, модемдік байланыспен, тиісті бұйрықтармен бекітілген нақты қызметкерлер арқылы ақпарат алмасуды ұйымдастыру, тауарлық-материалдык кұндылықтарды заңсыз алып өту фактілеріне қатысты жедел ақпаратты тексерудегі өзара әрекеттесу ережелерін әзірлеу, кедендік бақылау ауданында бірлескен тексеріс іс-шараларын жүргізу тәртібін реттейтін нормативтік кұқықтык келісімдер әзірлеу.
Бүгінгі күні құқықтық қорғау кеден қызметінің негізгі бағыттарының бірі контрабанда және кеден ережелерінің бұзылуымен, есірткі, қару-жарақтың, оқ-дәрілердің заңсыз айналымымен, халықтың мәдени және тарихи мұраларын заңсыз алып кетумен күрестен бастап, валюталық бақылауға, стратегиялық материалдарды алып кетуге экспорттық бақылауға, адам өмірі мен денсаулығына, флора мен фаунаның экологиялық тазалығьша, қоршаған ортаға қауіпті заттарды алып келуге жол бермеуге бақылау жасауға дейінгі міндеттер.
Қазақстан Республикасының кеден шекарасы арқылы тауарлар мен көлік құралдарын өткізгендегі заң актілерімен сәйкес кеден органдары құқықкорғау, бақылау, фискальді функцияларын жүзеге асыруымен қатар мемлекет тарапынан жүргізілетін сыртқы экономикалық саясаттағы өзінің рөлін нығайта түсуде.
Жалпы кеден қызметінің болашақта жетілдірілуі оның сапалық деңгейіне, сауда операцияларын жүргізудегі халықаралық тәжірибеге сәйкестілігіне қатысты талаптарымен айқындалатыны сөзсіз.
Сонымен бірге, кедендік қызметінің сапалы дамуына басты себепкер болатын мәселе - ол кеден саласындағы жемқорлықтың алдын алу және жемқорлықпен күресу. Демек, кеден органдарындағы орын алған жемқорлық, құқық қорғау жүйесін әлсірете қоймай, қойылған мақсаттарға кедергі жасауы әбден мүмкін. Осыған орай, қазіргі уақытта Қаржы министрлігінің Кедендік бақылау комитеті осы мәселені шешу барысында көптеген шаралар жасап жатқаны баршамызға мәлім. Оған дәлел ретінде 2006-2010 жылдарға арналған кең ауқымды жемқорлыққа қарсы Мемлекеттік бағдарлама бойынша көптеген жұмыстар атқарылып жатыр.
Қорыта келе, Кеден кодексіндегі қандай да болмасын өзгерістер мен толықтырулардың нәтижесін уақыт белгілейді. Демек, кеден заңнамасындағы болып жатқан жаңалықтар - ол бүгінгі күннің талабы, яғни кеден заңнамасын жетілдірудегі жетістік.
1.Кеден ісі саласындағы құқықбұзушылықтың теориялық негіздері
1.1Кеден ісі саласындағы әкімшілік құқықбұзушылық туралы істерді жүргізу түсінігі
Арнаулы ереже бойынша кедендік ережелерді бұзған жеке және қызметтегі тұлғалар жауапкершілікке тартылады. Бұндай жағдайда Қазақстан Республикасының кедендік қызметкері тез арада бұл туралы хаттама әзірлеп, хаттамада төмендегі нәрселер көрсетілуі тиісті.
а) Хаттаманы әзірлеушінің аты, тегі, лауазымы.
б) Кедендік ережелердің бұзылуы туралы мәліметтер.
в) Ереженің қай уақытта, қай жерде бұзылғандығы туралы ескертпелер.
г) Ереженің бұзылуына сәйкес жауапкершіліктің жүгі туралы статья көрретілуі тиісті.
д) Егер куәгерлер болған жағдайда олардың аты, тегі жазылуы тиіс.
р) Кедендік ережені бұзған адамның осы туралы түсініктемесі алынуы міндетті тұрде қажет.
к) Кедендік ереже бұзылған жағдайда алынған жүктердің тізімі.
к) Істі жүргізуге қажетті басқа да мәліметтер көрсетілуі қажет.
Хаттамаға оны құрастырушының, жауапты адамның, куәгерлердің қолы қойылуы міндетті. Жауапты адамның хаттамаға келіспеушілігі туралы өз пікірін білдіруге болады және оның хаттамаға қол қойылмағаны туралы мәлімет берілуі қажет.
Хаттамада жауапкершілікке тартылатын адамның құқықтары да көрсетіледі және хаттаманың көшірмесі (копиясы) оған жіберіледі немесе тапсырылады.
Кедендік ереженің бұзылғандығы туралы хаттама жазу мүмкіндігі болмаған жағдайда кедендік жауапты қызметкер айыпты тұлғаны арнаулы кедендік бөлмеге әкелуге құқы бар. Бұндай жағдайда кедендік қызметкер Қазақстан Республикасының кедендік ережелеріне сәйкес жанындағы қызметкерлерден жәрдем сұрауға да еркі бар.
Хаттамада жауапкершілікке тартылған адамның (тұлғаның) қарсылық көрсетілгені туралы да жазылуы тиісті.
Кедендік ереженің бұзылғандығы туралы басқа да себептер болуы мүмкін және оларға төмендегі жағдайлар жатады:
1.Қазақстандық немесе шетелдік азаматтардың және бұқаралық ақпарат құралдарының мәліметі бойынша;
2. Құқық қорғау мекемелерінің хабарлауы бойынша;
3.Шетелдік мемлекеттердің, халықаралық ұйымдардың хабарлауы бойынша;
4.Басқа да Қазақстан Республикасының кедендік ұйымдарының мәліметтері бойынша.
Мұндай жағдайлар КК 291 бапта атап өтілген:
1. Кеден ережесінде заң бұзушылық оқиғаларының болмауы;
2. Кеден ережесінде заң бұзушылық құрамының болмауы;
3. 16 жас деңгейіндегі кеден ережесін бұзушылықта сол сәттегі тәртіп бұзушы жеке тұлғаның сол нәтижеге жетпеуі;
4. Кеден ережесін бұзушы тұлғаның өзгермеуі;
5. Жеке тұлғаның іс-әрекеті амалсыздан жасалғандығы;
6.Егер заң бұзушылықты бір мекеме, кеңсе немесе ұжым жасаса, сонымен бірге жеке тұлғаның кәсіпкерлік жұмыспен айналысқан адамның заңгерлік білімі болмаса;
7.Егер ол кеден ережесін бұзудағы іздену істерін қолдануды алып тастаса, кешірім беру актісін шығарады;
8.Кеден ережесін бұзудағы жауапкершілікті тіркейтін актінің алынып тасталуы;
9.Кеден ережесін бұзудағы жеке тұлғаның ісі бойынша іс қозғаудағы уақыттың өтуі;
10.Кеден ережесін бұзудағы жеке тұлғаның тиянақты тәртіппен тіркелген іс- әрекеттің қайта қозғаудағы дәлелдемеулердің болуы;
11.Жеке тұлғаның кеден ережесін бұзғаны үшін жауапкершілікке тартылудағы қылмыстық істің сол дәлелдемелер бойынша жүруі;
12. Егер кеден ережесін бұзған жеке тұлғаның өлімі туралы хабар келсе, оған айтылған іс тоқтатылады.
Егер жоғарыда көрсетілген жағдайлардың кеден ережесін бұзу ісінде біреуі болса, онда іс қозғалмайды, ал басталған іс тоқтатылады. Кеден ережесін бұзушылық ісі жөніндегі жұмыстарды ҚР кеден басқармасының лауазымды адамымен жүргізіле береді, бірақ бұл істі ҚР кеден басқармасының бастығы немесе оның орынбасары сол кеден тәртібін бұзушылықта лауазымды тұлғаның қандай іс-шаралармен іс қозғап жатқанына қатысты болу керек (290 бап КК)
ҚР кеден басқармасының лауазымды тұлғасы 316 бапқа сәйкес кеден тәртібін бұзуда төмендегі шарттар бойынша іс қозғай алмайды, егер:
а) жауапқа тартылған адам бұрынғы іске немесе оны қарауда куәгер, маман, заңды тұлға ретінде қараса;
б) егер лауазымды тұлға мен жауапқа тартылған адамның немесе ақтаушының, сонымен қатар куәгердің, тексерушінің, мамандардың сол өндірісте істі қарауда қатысқан адамдардың туыстары болса;
в) егер сол істің жүруіне тікелей қызығушылық білдірсе;
Берілген лауазымды тұлғаның Кеден ережелерін бұзу істерін қарауда немесе өндірістің жүргізу мүмкіндігін тоқтататын жағдайлар болса, онда ол міндетті тұрде қайтарып алу жөнінде өтініш беруге міндетті. Көрсетілген жағдайларға байланысты ҚР кеден ұйымының лауазымды тұлғасына қайтарып алу өтініш жауапқа тартылған жеке тұлға, оның ақтаушысы мен куәгерлер береді. Мұндай өтініштерді қарау ҚР кеден ұйымының бастығымен немесе орынбасарымен қарастырылады.
КК 294 бабына сәйкес хабарландыруды, өтініштерді, басқа да кеден ережесін бұзуға әрекеттер әзірлеп жатқанын, жасап жатқанын немесе бұзушылық жасалып болғаны жөніндегі ақпараттар үш тәулік ішінде аяқтау керек, тек кездейсоқ жағдайларда 10 тәуліктен аспау керек. Мұндай хабарландырулар, өтініштерді және ақпараттарды тексеретін ҚР кеден басқармасының лауазымды тұлғасы кеден ережесін бұзу жөніндегі істі жүргізгенге дейін тауарларды және көлік құралдарына кедендік бақылау жүргізуге құқы бар, сонымен қатар кедендік брокерден және басқа тұлғалардан тауарларды немесе көліктік құралдарын ҚР кедендік шекарасынан өткізу үшін тиісті тұрде сол тұлғалардан құжаттарды, түсініктемелерді және айқындама қағаздарын алу керек (КК 295-бабы).
Кеден ережесін бұзу жөніндегі істің өндірісі КК 292 бабына сәйкес істі жүргізгеннен бастап бір айдың ішінде аяқталуы тиіс. Бұл істі кеден басқарма бастығының одан жоғары ҚР кеден басқармасының рүқсатымен ғана үзартуға болады.
Қозғалып жатқан істі бір үйымнан екінші үйымға ауыстыру мәселесін ҚР кеден басқармасының бастығымен шешіліп, іске асады. ҚР жоғары түрған кеден басқармасы өзінің өндірісіне кеден ережесін бұзу жөніндегі кез келген істі өзіне немесе сол істі өндіру үшін басқа өзінен төмен түрған кеден үйымына беруі мүмкін. (КК 297-6).
Кеден ережесін бұзушылық жөніндегі істі біріктіруге немесе бөлуге КК мүмкіндік жібереді. Олар ҚР кеден ұйымының лауазымды тұлғаның қаулысымен өндіріледі. Егер жауапқа бір немесе бірнеше тұлға тартылған болса, сол істің барлығы бір өндірісте біріге алады.
Кеден ережесін бұзушылық жөніндегі хаттамаларда актілерде, сараптамаларда, сонымен бірге жазбаша немесе жеке тұлғаның істі жүргізуге барлық нақты дәлелдемелер болса, 303 бапқа сәйкес алдын ала кеден басқармасының бастығымен немесе оның орынбасарының келісімдері бойынша істі қозғауға болады.
Көрсетілген жағдайлар кеден басқармасы мен арнайы ақпарат құралдарының өзара қарым-қатынасы үшін аса маңызды. (баспасөз, радио және теледидар өкілдері)
Әрине, нарықтық экономика жағдайында алдын ала іске қаулы шығаруы кәсіпкердің тек өндірістік жұмысына ғана емес, сонымен бірге оның рухани жан дүниесіне әсер етеді.
1.2 Кеден ісі саласындағы әкімшілік құқықбұзушылық туралы істерді жүргізудің құқықтық тәртібі
Кеден ережесін бұзушылық жөнінде істің қаралуы мен жеке тұлғалардың өндірісте қатысуы. Олардың құқы мен міндеттері.
Кеден ережесін бұзған үшін лауазымды тұлға мен жеке тұлғаны жауапкершілікке тартқанда олар іс туралы өндірісте қатысса (КК 306-бабы)
КК 309-бабына сәйкес жуапкершілікке тартылған жеке тұлға кэмелеттік жасқа толмаған, немесе өз құқықтарын психикалық не физикалық жетіспеушіліктен қорғай алмайтын болса, ол өзінің заңды өкілдеріне сүйене алады. (Ата-анасы, өкіл экесі, т.б.)
Жауапқа тартылған тұлғаның заңды өкілі қажетті жағдайда куәгер ретінде сұрастырылуы мүмкін.
Кеден ережесін бұзушылықта жауапкершілікке алынған өнеркәсіптің, мекеме немесе бір үйымның істі қозғау өндірісінде олардың жетекшілері не орынбасарлары өздеріне кэсіби міндеттелген барлық сұрақтарға кеден ережесін бұзған үшін жауап береді.
Кеден ережесін бұзушылықта жауапқа тартылған жеке тұлғаның кэсіпкерлік жүмыспен айналысып, оның заңгерлік білімі болмаса, істі қозғау өндірісінде көрсетілген тұлға қатынасады.
KK 307 бабы бойынша былай делінген: егер жауапқа тартылған жеке тұлға ҚР жерінде тұрмайтын болса, іс қозғау өндірісінде оның ісін қарау үшін басқа бір өкілі, ҚР заңына сәйкес тіркелген жағдайда қатынаса алады.
Іс қозғау өндірісінде және оны қарауда сол жерде түрып жатқан шет мемлекетінің консулды лауазымды адамы кеден ережесін бұзған адамның орнына қатыса алады. Ал егер көрсетілген жағдайда, заң бұзушы тұлғалар болмаса, олардың қатысуынсыз жүргізе береді. (307 бап).
КК 308 бабына сәйкес кеден ережесін бүзып, жауапқа тартылған жеке тұлға мыналарға құқы бар:
- қандай кеден ережесін бұзған үшін жауапқа тартылғанын білу;
- істі қозғау материалымен өндірістің аяқталғаннан кейін немесе оны қарау уақытында танысу;
- түсініктемелер беру;
- дәлелдемелерді көрсету;
- қайтарып алу өтінішін беру;
- өз өкілінің анықтаушысы мен заңгердің көмегін пайдалану;
- өз ана тілін немесе білетін ең кең тараған басқа да тілді қолдану, сонымен бірге аударманың көмегін пайдалану;
- басқа да КК көрсеткен басқа құқықтарды қолдану.
Жеке тұлғаға анықтаушы немесе заңгерлік тұлға көмек көрсеткен жеке тұлғалар төмендегілерге құқы бар:
- жеке ісін қозғауға үшыраған жеке тұлғамен уақыты шектеусіз тұрде кездесе береді;
- кеден ережесін бұзуда іс жүзіндегі өндірісте олардың міндетті тұрде қатысуы;
- істің жүру материалымен және хаттамасымен танысуға;
- істі жүргізу жүйесіндегі хаттамалармен танысу (КК 310 бабы)
- Жауапқа тартылған жеке тұлғаның өкілдері мен ақтаушының өндірісте қатысу үшін және сол істі қарау үшін тиісті тұрде жабдықталу керек. Жабдықтаудың ережесі 306 бапта көрсетілген.
Кеден ережесін бұзған тұлғаның істі қозғау өндірістері міндетті тұрде ҚР-ның заңына сәйкес сенімхатта көрсетілуі керек. Жеке немесе лауазымды тұлғаның өзінің өкіліне берген сенімхатты нотариустан өткізеді. Кеден ережесін бұзуда жеке тұлғаның немесе жауапты тұлғаның тиісті тұрде қатысса, істі жүргізу өндірісінде сенімхатқа мүндай тұлғаға жазбаша өтініш те жазылады.
Кеден ережесін бұзушылық ісін қарауда қажетті жағдайда арнайы барлық заңды білетін маман шақырылады. Сонымен қатар тиісті тұрде 14 жасқа кэмелетке толмаған жас өспірімді сүрастыруда арнайы маман педагог немесе психолог қатысу керек. (312-бап КК).
Сонымен қатар маман тексеруге, қатысуға құқы бар және көрсетілген дәлелдемелерді, жағдайды хаттамада дүрыс мәліметтер беруге көмектесуі керек. Маман ҚР кеден ұйымының лауазымды адамының рүқсатымен кеден ережесін бұзған адамға іс қозғалып жатса, куәгер мен жеке тұлғаға сұрақтарды қоюға құқы бар; табылған дәлелдерді қорытындылауда өтініщ жасау. Дәлелдемелерді тауып жариялау үшін ғылыми-техникалық құралдарды және әдістерді қолдануға құқы бар. Сонымен қатар бақылау жұмыстарын жүргізу, өзі қатысқан істерге, хаттамалармен танысуға және сол хаттамаларға ескерту жасауға құқы бар. Нақты тұлғаның маман ретінде қолдану, оны куәгер ретінде де сұрастыруға мүмкіндік бар.
КК 314 бабына сәйкес куәгер ретінде де тек ақтаушы мен заңгерлі көмек көрсетіп отырған тұлғаның өкіліне сұрау ісі жүргізіледі.
Түсініктеме беру міндеттемесінен жеке тұлғаның немесе лауазымды адамның тұлғаның кеден тәртібін бұзғаны үшін жауапкершілікке алынған жұбайы мен жақын туыстары да босатылады.
Кеден ережесін бұзу ісін қарауда өндіріске тиісті тұрде шақырылады. Оның міндеттері мен құқықтары 311 бапта берілген.
Эксперт іске қорытынды жасауға деректер жетіспесе, ол істі бекітуден бас тарта алады, сонымен бірге өзіне жүктелген міндеттерді орындауға қажетті білімі жетіспесе де бас тартады (КК 311 б).
Жоғарыда атап өтілгендей істі өндіруде және қарастыруға кейбір жағдайларда аудармашы да қатысады. КК 313-бабына сәйкес ол ҚР кеден басқармасының лауазымды тұлғасы болып істі қарауда тағайындалады. Аудармашы ретінде ҚР кеден ұйымының қызметкері де бола алады.
ҚР кедендік кодексі бойынша (315 бап) тауарларды көруде, көлік құралдарын, оның құжаттарын қарауда, тауарларды кәмпескелеуге, басқа кедендік тексерулерде куәгерлердің болуы тиісті.
Куәгерлер өздері қатысқан өндіріс барысындағы іс-әрекеттердің мазмүны мен нэтижелеріне дәлел болу керек. Олар хаттамаға енетін іс-әрекеттерге ескертулер жасауға құқы бар.
КК мынандай жағдайлар көрсетілген: кеден ережесін бұзу істерін қарауда немесе іс қозғау өндірісінде ақтаушының, тексерушінің, эксперттің жауапкершілікке алынған тұлғаның қатысуынсыз өтуі.
Істі қарауда және өндіріске қатысуға жауапкершілікке тартылған -ақтаушылар, заңгерлік тұлғалар мынадай жағдайларда жіберілмейді: егер олар бір уақытта бірнеше тұлғаларды қорғаса; егер олар бүрын осы істе ҚР кеден ұйымының жауапты адамы ретінде қатысса (317 бап), жауапқа тартылған тұлғаның өкілі болып кеден жүйесінің қызметкері, сот немесе заң сақтаушы үжымдар бола алмайды, сонымен қатар үжымнан ақтаушы ретінде шығарылған тұлғалар істі қарауда заңды өкіл ретінде қатыса алмайды.
Кәмелетке толмағандар да жеке тұлғалардың өкілі бола алмайды (317 бап) Кеден ережесін бұзу туралы істі қарауда тексерушілердің, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz