Есту биофизикасы

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

БӨЖ #10

Эссе

Есту биофизикасы

Орындаған: Өмірзақ О.

Курс: 1 курс

Мамандығы: Жалпы медицина

Тобы: 108-Б

Қабылдаған: Ақтан Б.

Алматы, 2022

Жоспар

1. Дыбыс туралы ұғым.

2. Медицинадағы дыбыстық зерттеулер.

3. Есту туралы ұғым.

4. Есту биофизикасы.

5. Есту биофизикасының медицинадағы орны.

Акустика - ең төменгі және ен жогаргы (10-10 Гц) жиіліктегі толкындар мен серпімді тербелістерді зерттейтін физика саласы. Осы заманғы акустика Fылымы кең ауқымды қамтиды, онын бірнеше бөліктері бар: физикалык акусти ка, тұрлі ортадағы серпімді толқындардың таралу ерекшелігін зерттейді; фи зиологиялык акустика - адамдардың және жан-жануарлардын дыбыс кабылдау және дыбыс шығару мүшелерін зерттейді. Тар мағынада айтар болсақ, акустика катты денедегі, суйыктағы және газдагы серпімді тербеліс пен толкындарды зерттейтін, адам құлағының қабылдауын зерттейтін ғылым саласы.

Дыбыстык тербелістер мен толкындар-механикалык тербеліс пен тол кындардын дербес жағдайы. Бiрак кейде есту мүмкіндігімізді бағалауда және медициналык козгалыстардын максаты үшiн кейбір мәселелерді арнайы ка растырган жен.

Дыбыстардын мынадай түрлерін ажыратамыз:

1) тон немесе музыкалык дыбыстар;

2) шулар:

3) дыбыстык соккылар.

Дыбыс тоны деп периодты үдеріске бағынатын дыбыстарды айтамыз. Егер бул удерiс гармониялык болса, онда оны карапайым немесе таза деп атайды. ал оған сәйкес дыбыстык толкын теңдеуiмен сипатталады. Таза тоннын физикалык сипаттамасы жиiлiк болып табылады. Гармониялык емес тербеліс ке күрделi тондар сәйкес келеді. Карапайым тонды камертон шыгарады, ол кур делi тондар музыкалык куралдармен немесе сөйлеу аппараттарымен (дауысты дыбыс т. б. ) шығарылады.

Курделi тондар карапайым тондарга жіктелуі мүмкін. Жіктелу кезiндегi ен төменгі жиілік у негізгі тонға сәйкес келiп, калган гармониялык (обертондар) 2v., 3v еселiк жиiлiкке ие болады. Салыстырмалы каркындылығымен (4 амп литудалы) көрсетілген жиiлiктер жиынтығы акустикалык спектр деп аталады. . Күрделі тоннын спектрі сызыкты: бірдей жобадағы (vo - 100 Гц) әр түрлі құралдардан алынган (а) роял, (6) кларнет, спектр турi көрсетілген. Демек, акустикалык спектр - курделi тоннын манызды сипатта масы болып табылады.

Шу деп, уақыттан күрделі тәуелділікте болатын, қайталанбайтын дыбыс тарды айтамыз. Шуға машиналардың вибрациясы, қол шапалақтау, шырағданжалынының шуы, шиқыл, сықырлау, дауыссыз дыбыстап шығатын дыбыстар жатады. Шуды күрделi тонның бей-берекет өзгерiсiнен шығатын дыбысы деп қарастыруға да болады. Егер шуды шартты спектрге бөлiп қарасақ, онда оның спектрi тұтас болып шығады.

Дыбыстық соққы - бұл дыбыстың аз мезеттегі әсері; тырсыл, жарылу т. б. Дыбыстық соққыны толқындық соғумен шатастыруға болмайтынын ескереміз . Дыбыстын механикалык толкын ретіндегі энергетикалық сипаттамасы қарқындылык болып табылады, ол Умов векторы арқылы өрнектеледі. Тәжірибеде, дыбысты бағалау үшін қарқындылықпен қатар кысым қолданылады, ол дыбыс толқындары сұйық және газды ортадан өткенде косымша түрде пайда болады. Дыбыс, кең мағынасында - газ, сұйықтық немесе қатты күйдегі серпімді орта бөлшектерінің толқын түрінде таралатын тербелмелі қозғалысы; тар мағынасында - адамдар мен жануарлардың арнаулы сезу органымен субъективті түрде қабылданатын құбылыс. Егер дыбыс таралатын орта болмаса дыбыс та болмайды. Адам 16 Гц-тен 20 кГц-ке дейінгі жиіліктегі дыбысты ести алады. Дыбыс жөніндегі физикалық ұғым адам құлағына естілетін, естілмейтін дыбыстардың барлығын қамтиды. Жиілігі 16 Гц-тен төмен болатын дыбыс инфрадыбыс деп, 20 кГц-тен жоғары болатын дыбыс ультрадыбыс деп аталады. Ал 109 Гц-тен 1012 - 1013 Гц-ке дейінгі ең жоғары жиіліктегі серпімді толқындар гипердыбысқа жатады. Дыбысты қарапайым гармониялық тербелістерге жіктеу (жиіліктік дыбыс талдау) нәтижесінде алынатын спектр - дыбыстың маңызды сипаттамасы болып табылады. Егер дыбыс тербелісінің энергиясы жиіліктің кең аймағында таралып жатса, онда ол тұтас спектр деп, ал дискретті (үзілісті) жиілік құраушыларының жиынтығы болса, онда ол сызық спектр деп аталады. Тұтас спектрі бар дыбыс шу (мысалы, ағаштардың желдің әсерінен болатын сыбдыры, механизмдер дыбысы) ретінде қабылданады. Музыкалық дыбыс еселі жиіліктері бар сызықты спектрге жатады; мұнда естілетін дыбыстың негізгі жиілігі - дыбыс биіктігін, ал оның гармониялық құраушыларының жиыны - дыбыс тембрін анықтайды. Сөйлеу кезіндегі дыбыс спектрінде форманттар болады.

Дыбыс жарық сияқты ақпарат көзі болып табылады, онын мәні осында. Табиғаттағы дыбыстар, айналадағы адамдар дауысы, мотордың шуылы бізге кеп нәрседен хабар береді. Адамға айналадағы дыбыстың қаншалықты мәнi бар екенiн көз жеткізу үшін құлақты бiтеп қойсаңыз болады.

Сөз жок дыбыс адамның ішкі мүшелерінің күйi туралы ақпарат көзі бола алады. Көп таралған әдiс дыбысты тындау арқылы емдеу (аускультация) бiздiң дәуiрiмiзге дейiнгi II мын жыл болған. Аускультация үшін сметоскоп немесе фонендоскоп колданылады. Фонендоскоп адам денесiне коятын куысты капсуладан 1, дыбыс беретін 2 мембранадан, дәрігердің құлағына салатын 3 резиналы түтіктен тұрады. Куыс капсулада ауа бағана сынын резонансы болып, дыбыс қаттырақ естiледі. Өкпенің аускультациясы кезiнде демнiң шуларын түрлі қырылдарды берiп, әртүрлі ауруға сәйкес сипаттама береді. Жүрек ырғағынын өзгерiсiнен және шудын пайда болуынан жүректiң жұмыс қабiлетiн анықтауға болады. Аускультацияны қолданып, қарын мен iшектiң жиырылуын және ұрықтың жүрек соғысын аныктауға болады.

Бiр мезетте ауруды бірнеше зерттеушілер оқу жаттығуларында тексеру үшін немесе консилум үшін, микрофон, үдеткіш, дыбыс ұлғайтқыш және бірнеше телефондар қолданады. Жүрек жұмысынын күйiн диагностика жасау үшін аскультация сияқты Фонокардиографты әдіс қолданылады (ФКӘ) . Бұл әдіс жүректің ырғағы мен шуларын графикті түрде тiркеп, оларды диагностикалық талдама жасайды. Фонокардиограмманы фонокардиограф арқылы жасайды. Онын құрамында микрофон, үдеткіш, жүйелiктер сүзгiшiнiң жүйесi және тiркеуші құрылымы нан тұрады. Жоғарыда аталған екі дыбыстық әдістен ерекшелiгi бар перкуссия әдісі болып саналады. Бұл әдіс бойынша дененің кейбір мүшесін соғу арқылы дыбысын зерттейді.

Қандай да бір дененің iшiнде ауамен толтырылған куысты көз алдымызға келтiрейiк. Егер бұл денеде дыбыстық тербеліс жасасақ, онда белгілі бір жиілік те оның iшiндегi ауа резонанска ұшырайды да, ѳзiнен сол куыстың өлшеміне сай ырғақты жоғарылатады. Адам денесiн газ толтырылған (өкпе) сұйык (ішкі мүшелер) және қатты (сүйек) ретiнде қарастыруға болады. Дене бетiн ұрғанда кең диапазонды жиiлiгi бар тербелістер пайда болады. Осы диапазондағы жиiлiктiң кейбіреулері өшiп, кейбіреулері керiсiнше жоғарылап, резонанс арқасында естiлетiн болады. Тәжiрибелi дәрiгер осы перкуторлы дыбыстардын ырғағынан адам ағзасының күйiн дәл анықтай алады.

Есту- адам мен жануарлар организмінің дыбыс толқындарын қабылдау қабілеті. Көптеген жәндіктерге, барлық омыртқалы жануарларға (әсіресе, сүтқоректілерге) тән қасиет. Адам мен жануарлар қоршаған ортадан көбіне биогенді (жануарлардың өздері шығаратын) дыбыстарды қабылдап, оған жауап қайтарады. Есту қабілеті жануарлардың ерекшелігіне, жасына, физиологиялық, экологиялық жағдайына, т. б. байланысты болады. Кейбір жануарлар өздерінен ультрадыбыс толқындарын шығарып, оның кедергіден кері қайтқан жаңғырығын қабылдап, сол арқылы кеңістікті бағдарлайды, қорегін ұстайды. Жоғарғы сатыдағы жануарлар мен адамда есту процесін есту талшықтары (арнайы жүйкелер) атқарады. Сүтқоректілер дыбыс толқындарын құлақ қалқаны мен сыртқы есту жолы арқылы қабылдап, сыртқы құлақ пен ортаңғы құлақ арасындағы дабыл жарғағын тербеліске келтіреді де, одан әрі өзара байланысқан балға, төс, үзеңгі сүйектеріне (ортаңғы құлақта болатын) беріледі. Үзеңгі сүйегі перилимфа, эндолимфа сұйықтарын (ішкі құлақ ішінде болатын) тербеліске келтіріп, одан дыбыс толқындары кортиев органына беріледі. Тербелген талшық дыбыс қабылдайтын клеткаларды тітіркендіреді. Осы тітіркеністің әсерінен есту рецепторларында қозу толқыны пайда болып, дыбыс толқыны есту талшықтарының орталығына жетеді. Дыбыс есту жүйкесі арқылы алдыңғы мидың самай бөлігінде талданады. Есту сезімталдығы құлақ қабылдай алатын ең кіші дыбыс тербелісімен өлшенеді.

Есту органы - құлақ - дыбыс өткізетін және дыбыс қабылдайтын екі бөлімнен тұрады (суретті қараңыз) . Дыбыс өткізгіш бөлім сыртқы және ортаңғы құлаққа бөлінеді, олардың арасында дабыл жарғағы бар. Дыбыс қабылдайтын бөлім ішкі құлақтан, есту нервтерінен және самайда орналасқан мидың арнайы учаскесінен (мұны есту орталығы деп агайды) тұрады.

Сыртқы құлаққа құлақ қалқаны мен сыртқы есту түтігі жатады.

Ортаңғы құлақта есту сүйекшелері: балғашық, төс және үзеңгіше орналасқан шағын дабыл қуысы бар. Дабыл қуысы евстахиев түтігі арқылы мұрын-тамақ жолымен ұштасады. Адам жұтынған кезде евстахиев түтігі ашылып, мұрын-тамақтан келген ауа ортаңғы құлаққа енеді, мұның дыбысты ішкі құлаққа өткізуге маңызы бар.

Ішкі құлақта құлақ құрышы, онда сезімтал есту клеткалары мен вестибуляр аппараты тепе-теңдік органы орналасқан. Дыбыс толқыны есту түтігі, дабыл жарғағы және күллі есту сүйекшелері арқылы құлақ құрышына беріліп, есту клеткаларын тітіркендіреді. Бұл тітіркеніс одан әрі есту нервтері арқылы мидың есту орталығына жеткізіледі.

Есту жүйесi дыбыстық қабылдағышты тiкелей бас миымен байланыстырады. Кибернетика түсiнiгiн пайдаланып, есту жүйесi ақпаратты қабылдап, түрлендірді және тасымалдайды деуге болады. Есту жүйелерiнiң iшiнен есту физикасын қарастыру үшін сыртқы, орта және iшкi құлақты аламыз. Сырткы құлақ 1 құлық қалқанымен (қабыкшасынан) және 2 сыртқы есту жолынан тұрады. Адамнын құлақ калканы есту үшін маңызды рөл атқармайды. Ол тек дыбыс көзiнiң орнын сагитталды жазыктыкта орналаскан кезде жинақтауға мүмкіндік береді. Бұл есту жиiлiкке жететін дыбыс толқынының спектрлi кұрамының өзгерiсiне алып келедi . Тәжірибе арқасында адам дыбыс спектрінің өзгерісін дыбыс кезiнiң бағытын бейiмдеуге үйретеді (А, Б, және В бағыттары. Мысалмен түсіндірейік. Жарык тiк жазықтықтағы дыбыс көзiнiн орналасуына байланысты, дыбыстык толқындар құлак қалканының ерекше формасына байланысты әртүрлi дифракцияға ұшырайды.

Дыбыс көзінің көкжиектi жазықтықтағы түрлі бағытына фаза айырымының 0° және 180° мәндері сәйкес келеді (жоғарыда берілген мәндер үшiн) . Калыпты есту кабілеті бар адам дыбыс көзiнiң бағытын 3° дәлдікке дейiн ажырата алады, яғни оған 6° фаза айырымы сәйкес келеді. Екi дыбыс кабылдағыш (құлақ) арқылы адам және жануарлар көкжиек жарықтың бойындағы дыбыс көздерінін бағытын аныктау мүмкіндігіне ие. Бұл онай түсiндiрiледi, дыбыс көзінен шыққан дыбыс екi құлаққа жеткенше әртүрлі қашықтық жүріп, нәтижесінде сол және оң құлаққа жететiн толқындар арасында фаза айырымы пайда болады. Бұл арақашыктық (б) мен фаза айырымы арасындағы байланыс интерференцияны түсiндiру кезiнде анықталған. Егер дыбыс көзі адамның бетiнiң тұсында болса, онда 8 = 0 және дф = 0, ал ол кұлақ қалқанының біреуінің жанында болса, онда екінші қалқанға кешiгiп жетеді. Жуық түрде бұл кешігудің шамасы (б) екі қалқанның арасындағы қашықтықта тең деп есептейік. Формуласынан v = 1 кГц және 8 = 0, 15 м үшін фаза айырымын есептеп табуға болады. Оның шамасы жуық түрде 180°.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.