Қазіргі қазақ тіліндегі эвфемизмдердің тыйымдары мен ерекшеліктері
МАЗМҰНЫ
Аннотация ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Аңдатпа ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Аннотация ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1. ТАБУ ЖӘНЕ ЭТЕФЕМИЗМ - ТІЛ ЖӘНЕ МӘДЕНИ ФЕНОМЕНА ... ... ... ... ... ... 8
1.1 Табу мен тыйым сөздік қоры ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... сегіз
1.2 Эвфемизм ұғымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . .. ... ... ... . он бір
1.3 Эвфемизмдердің қолдану аймағы мен функциялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... 15
2018-05-07 121 2. ҚАЗІРГІ ОРЫС ЖӘНЕ ҚАЗАҚ ТІЛДЕРІНДЕ ЕТЕМИЗМДЕРДІ БІЛІМДЕНДІРУ ЖӘНЕ ФУНКЦИЯЛАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. .. ... ... ... . 19
2.1 Эвфемизация жүйесі қазіргі орыс тілінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19 білдіреді
2.2 Қазіргі қазақ тіліндегі эвфемизмдердің тыйымдары мен ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... .. 24
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36
АННОТАЦИЯ
Қоғамда болып жатқан көптеген процестер мен құбылыстар тілдің лексикалық жүйесінде көрініс табады, ұлттық дүниетаным, мәдениет пен ойлаудың ерекшеліктері туралы көлемді және қызықты ақпарат береді, яғни тіл әлеуметтік құбылыс ретінде маңызды экстралингвистикалық факторларды көрсетеді, оның ішінде діни , қоғам өмірінің этикалық, саяси және экономикалық аспектілері.
Лингвистердің назарын аударатын ерекше тілдік процестердің бірі - тыйым мен эвфемизация тандемі.
Табу мен эвфемизм - күрделі құбылыс, қарым -қатынас процесінің ажырамас бөлігі, табысты қарым -қатынас құралы ретінде қызмет етеді.
Табулар мен эвфемизмдер көптеген лингвистер үшін ғылыми зерттеулердің басты назарында болды және солай.
Эфемизмді қолдану арқылы тыйым салынған ұғымдарды беру тәсілдеріне көп көңіл бөлінді (Э.Бенвенисте, Л.Блумфилд, Н.С.Болотнова, Дж.Вандрис, С.Видлак, И.Р.Гальперин, В.И.Заботкина, А.М.Кацев, Б.Купер, БАЛарин, В.П.Москвин. , Г.Пауль, Е.П.Сеничкина және басқалар).
Соңғы кезде тіл мамандары назарын қазіргі бұқаралық ақпарат құралдарында тыйым салынған және эвфемистік коммуникативті құбылыстардың аспектісі тартады.
Эвфемизмнің жаппай ақпараттық дискурста жиі қолданылуы, олардың қоғамдық санаға әсері және әлемнің лингвистикалық суреттерінің жаңа үлгілерін жасау бұл зерттеудің өзектілігін анықтайды.
Түйінді сөздер:тыйым, эвфемизм, дискурс, тыйым, эвфемизация.
Мақсат жұмыс- зерттеу білім беру әдістері, салалары және ұлттық-мәдени қазіргі орыс және қазақ тілдеріндегі табулар мен эвфемизмдердің жұмыс істеу ерекшеліктері.
Тапсырмалар:
- лингвистикалық әдебиетте бар табулар мен эвфемизмдердің анықтамаларын зерттеу;
- эвфемизмдердің пайда болу механизмдері, әдістері мен қызметтерін қарастыру;
- анықтау қазіргі орыс және қазақ тілдеріндегі эвфемизацияның салалары мен тақырыптары.
Зерттеу объектісібұл орыс және қазақ тілдеріндегі лингвистикалық тыйымдар мен эвфемизмдер.
Зерттеу пәні-білім беру әдістері, табы мен эвфемизацияның коммуникативті феноменінің қазіргі орыс және қазақ тілдеріндегі қызмет ету салалары мен ерекшеліктері.
Зерттеу әдістері.Ретіндеәдістерізерттеулер қолданылды: үздіксіз іріктеу әдісі, ұсынылған эвфемизмдерді олардың пәні мен қалыптасу әдістері тұрғысынан сандық талдау әдісі, мағыналарды контекстік талдау әдісі, сөздік анықтамаларын талдау әдісі және компоненттерді талдау және түсіндіру әдіс.
Теориялық маңызызерттеу теориялық білімнің лексикология, сөйлеу байланысы, функционалды стилистика және медиа дискурс сияқты салаларына қосқан үлесімен анықталады.
Практикалық маңызы жұмыс n қолдану мүмкіндігімен анықталадылексикология, стилистика, мәдениетаралық коммуникация бойынша арнайы курстарға материалдар дайындау кезінде алынған мәліметтер.
Ғылыми жаңалық бірінші рет салыстыру аспектісінде табу мен эвфемизация процестерінің даму ерекшеліктері екі тілдің- орыс және қазақ тілдерінің материалдары бойынша зерттелді.
Жұмыс құрылымы. Жалпы көлемі 36 беттен тұратын ғылыми жоба тұрадыкіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен.
АҢДАТПА
Қoғamda bolyp zhatқan kөptegen protsester өзгерді құbylystar tіldің leksikalyқ zhүyesіnde kөrіnіs tabady, Ұлттық dүnietanymnyң, Мәдениет көпіршіктері oylaudyң erekshelіkterі turaly kөlemdі және Діл қyzyқty mәlіmetter ұsynady, yaғni Тіл әleumettіk құbylys retіnde dіni, etikalyқ, sayasi maңyzdy ekstralingvistikalyқ faktorlardy kөrsetedі және Діл қoғam өmіrіnің ekonomikalyқ aspektіlerі bolyp tabylady.
Тіл мамандардың назарын аударатын аралар ерекше лингвистика бірі - тыым салу жүне эвфемизация тандемі.
Таблицалық ерлер эвфемизм куптеген лингвистер ышын ғылыми зерттеулердин бағыты болып табылды.
Сокы кесде лингвистердің назарын алу баралығы ақпарат құралдарындай тым салу жүне эвфемистік коммуникативті құбылыстар аспектісі аударды.
Evfemizderdі bükaralyk aqparattyq discourse zhi oldanu, олардық қоғамдық санаға əсері жане əлемнің тілдік кӛріністері жанға модельдердің құру аралары zertіzteudіl.
Туйин создер:тим, эвфемизм, дискурс, тиім салу, эвфемизация.
Жұмыстың мақсаты - Kazirgi orys zhane Қазақ тілдеріндегі тиымдар мен эвфемизмдердің білімі Мен Адистерн, Қызмет эту салаларының жүні ұлт-медени ерекшеліктерінің зертеуін аламын.
Ақыл -ой:
- лингвистика әдебиеттерде кездесетін тиымдар мен эвфемизмдердің кез келген тұтқалары;
- эвфемизмдердин пая болу мехахандері, адмистрі мен қызметтерінің қарастығы;
- эвфемизация Kazirgi orys zhane Қазақ тілдеріндегі салалары мен такырыптарын anytau.
Зерттеу - әйелдің әйелі қазақ тілінде тіл білімі tymym men men evfhemismder.
Зертеу пуни - Kazirgi oryszhune Kazakh tіlderіndegіtym salu men euphemization communication qubylysynіn bіlіm Мен жолдары, Қызмет эту салалары мен эрекшеліктері.
Zertteu Adisteri. үздіксіз иріктеу әдісі, ұсынылған эвфемизмдерді оларды тақырбы мен қалыптасу тусілдері түрғысынан сандық талдау әдісі, майналарды контекстік талдау діңізд
Zertteudің теориялық маңыздылығы лексикология, сеилеу байланысы, әйелдерге арналған функционалды стилистика БАҚ дискурс жылтыр теориясы
Жұмыстың практикалық мағынасыздығы лексикология, стилистика жун медениетаралық байланыс бойынша арнай құрстарға материалдар дайындығында барында алда малиметтерді төләлану мумкиндигимен анықталады.
Зерттеудин ғылым жаңалығы alqash ret salystyrmaly aspektide tiym salu for әйел эфемизациясы процестеринин ханым ерекселиктері orys әйел Қазақ тілдерінің материалдары бойынша зерттелетіндігінде.
Жұмыстың құрылымы. Жалпы колеми 36 парақты Арайтын Ғылыми жоба кіріспеден, екі бұлимнен, Корытындыдан, пайдаланылған Әдебиеттер жүйесінен тарады.
РЕФЕРАТ
Қоғамда болып жатқан көптеген процестер мен құбылыстар тілдің лексикалық жүйесінде көрініс табады, ұлттық дүниетанымның ерекшеліктері, мәдениеті мен ойлау ерекшеліктері туралы көлемді және қызықты ақпарат береді, яғни тіл әлеуметтік құбылыс ретінде маңызды экстралингвистикалық факторларды көрсетеді, оның ішінде діни , қоғам өмірінің этикалық, саяси және экономикалық аспектілері.
Лингвистердің назарын аударатын осы бір ерекше лингвистикалық процестердің бірі - тыйым салу мен эвфемизация тандемі.Табу мен эвфемизм - күрделі құбылыс, қарым -қатынас процесінің құрамдас бөлігі, табысты қарым -қатынас құралы ретінде қызмет етеді.
Табулар мен эвфемизмдер көптеген лингвистер үшін ғылыми зерттеулердің басты назарында болды және солай.
Эфемизмді қолдана отырып, тыйым салынған ұғымдарды беру тәсілдеріне көп көңіл бөлінді (Э.Бенвенисте, Л.Блумфилд, Н.С.Болотнова, Дж.Вандрис, С.Видлак, И.Р.Гальперин, В.И.Заботкина, А.М. Кацев, Б.Купер, Б.А.Ларин, В.П.Москвин. , Г.Пауль, Е.П.Сеничкина және басқалар).
Соңғы кезде тіл мамандары назарын қазіргі бұқаралық ақпарат құралдарында тыйым салынған және эвфемистік коммуникативті құбылыстардың аспектісі тартады.
Эвфемизмнің жаппай ақпараттық дискурста жиі қолданылуы, олардың қоғамдық санаға әсері және әлемнің лингвистикалық суреттерінің жаңа үлгілерін жасау бұл зерттеудің өзектілігін анықтайды.
Негізгі сөздер:тыйым, эвферизм, дискурс, тыйым, эвфемизация.
Мақсаты Жұмыстың мақсаты-қазіргі орыс, қазақ және ағылшын тілдерінде тыйым салу мен эвфемизмнің қызмет ету әдістерін, салалары мен ұлттық-мәдени ерекшеліктерін зерттеу.
Мақсатты болдырмау үшін келесі тапсырмалар жіберілді:
- лингвистикалық әдебиетте бар табулар мен эвфемизмдердің анықтамаларын зерттеу;
- эвфемизмдердің пайда болу механизмдері, әдістері мен қызметтерін қарастыру;
- қазіргі орыс және қазақ тілдерінде эвфемизацияның салалары мен тақырыптарын анықтау.
Объект Зерттеудің негізгі мақсаты - қазақ және орыс тілдеріндегі лингвистикалық тыйымдар мен эвфемизмдер.
Тақырып Зерттеудің мақсаты - қазіргі орыс және қазақ тілдерінде тыйым салу мен эвфемизацияның коммуникативті феноменінің білім беру әдістері, қызмет ету салалары мен ерекшеліктері.
Тергеу әдісі:Келесі зерттеу әдістері қолданылды: үздіксіз іріктеу әдісі, ұсынылған эвфемизмдерді олардың пәні мен қалыптасу әдістері тұрғысынан сандық талдау әдісі, мағыналарды контекстік талдау әдісі, сөздік анықтамаларын талдау әдісі. , сонымен қатар компоненттерді талдау және түсіндіру әдісі.
Теориялық маңызы Зерттеу теориялық білімнің лексикология, сөйлеу байланысы, функционалды стилистика және медиа дискурс сияқты салаларына қосқан үлесімен анықталады.
Практикалық маңызы Жұмыстың мазмұны лексикология, стилистика және мәдениетаралық коммуникацияның арнайы курстарына материал дайындау кезінде алынған деректерді пайдалану мүмкіндігімен анықталады.
Практикалық маңызы Жұмыстың мазмұны лексикология, стилистика және мәдениетаралық коммуникацияның арнайы курстарына материал дайындау кезінде алынған деректерді пайдалану мүмкіндігімен анықталады.
Ғылыми жаңалық Зерттеудің мәні мынада: бірінші рет салыстыру аспектісінде эволюция мен табудың даму ерекшеліктері үш тілде- орыс және қазақ тілінде зерттеледі.
Жұмыс құрылымы. Жалпы көлемі 36 беттен тұратын ғылыми жоба кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
КІРІСПЕ
Қоғамда болып жатқан көптеген процестер мен құбылыстар тілдің лексикалық жүйесінде көрініс табады, ұлттық дүниетаным, мәдениет пен ойлаудың ерекшеліктері туралы көлемді және қызықты ақпарат береді, яғни тіл әлеуметтік құбылыс ретінде маңызды экстралингвистикалық факторларды көрсетеді, оның ішінде діни , қоғам өмірінің этикалық, саяси және экономикалық аспектілері.
Лингвистердің назарын аударатын ерекше тілдік процестердің бірі - тыйым мен эвфемизация тандемі.
Табу мен эвфемизм - күрделі құбылыс, қарым -қатынас процесінің ажырамас бөлігі, табысты қарым -қатынас құралы ретінде қызмет етеді.
Эфемизмді қолдану арқылы тыйым салынған ұғымдарды беру тәсілдеріне көп көңіл бөлінді (Э.Бенвенисте, Л.Блумфилд, Н.С.Болотнова, Дж.Вандрис, С.Видлак, И.Р.Гальперин, В.И.Заботкина, А.М.Кацев, Б.Купер, БАЛарин, В.П.Москвин. , Г.Пауль, Е.П.Сеничкина және басқалар).
Соңғы кезде тіл мамандары назарын қазіргі бұқаралық ақпарат құралдарында тыйым салынған және эвфемистік коммуникативті құбылыстардың аспектісі тартады.
Эвфемизмнің жаппай ақпараттық дискурста жиі қолданылуы, олардың қоғамдық санаға әсері және әлемнің лингвистикалық суреттерінің жаңа үлгілерін жасау бұл зерттеудің өзектілігін анықтайды.
Сонымен қатар, қазіргі тіл білімінің лингвомәдени парадигмасын ескере отырып, әр түрлі тілдерде табу мен эвфемияны зерттеудің ерекше маңызы мен өзектілігі бар.
Ғылыми жаңалық бірінші рет салыстыру аспектісінде табу мен эвфемизация процестерінің даму ерекшеліктері екі тілдің- орысша казах тілінің материалы бойынша зерттелді.
Зерттеу объектісіолар орысша қазақ тілдеріндегі лингвистикалық тыйымдар мен эвфемизмдер.
Зерттеу пәні-білім беру әдістері, табы мен эвфемизацияның коммуникативті феноменінің қазіргі орыс және қазақ тілдеріндегі қызмет ету салалары мен ерекшеліктері.
Зерттеу материалы:эвфемизм сөздіктерінен және түсіндірме сөздіктерден алынған мәліметтер, қазақ, орыс тіліндегі мәтіндер,Ағылшын және американдық БАҚ: Жас Алаш, Егемен Қазақстан, Ана тілі, Қазақ Елі, Түркістан, Аргументтер мен фактілер, Коммерсант , Жаңалықтар,TVNZ және басқалары 2014-2020 жж
Мақсат ғылыми жұмыс- зерттеу білім беру әдістері, салалары және ұлттық-мәдени қазіргі орыс және қазақ тілдеріндегі табулар мен эвфемизмдердің жұмыс істеу ерекшеліктері.
Тапсырмалар:
- лингвистикалық әдебиетте бар табулар мен эвфемизмдердің анықтамаларын зерттеу;
- эвфемизмдердің пайда болу механизмдері, әдістері мен қызметтерін қарастыру;
- анықтау қазіргі орыс иказак тілдеріндегі эвфемизацияның сфералары мен тақырыптары.
Әдістемелік негізғылыми жұмыс эвфемия туралы отандық және шетелдік лингвистердің еңбектерінде берілген теориялық ережелер болды (Б.А. Ларин, А.М. Кацев, Л.П. Крисин, В.П. Москвин, Е.П. Сеничкина,Д.К.Зеленин, Дж.Фразер Э.Кроул, Р.Холдер, Л.Р. Андерсон, А.Х.Марғұлан, А.Т.Қайдаров, М.М.Копыленко, Х.А.Арғынбаева,А.К.Ахметова, М. Жұмағұлова, А.Ш. Жылқыбаева, Ж.Есімова және т.б.).
Теориялық маңызызерттеу теориялық білімнің лексикология, сөйлеу байланысы, функционалды стилистика және медиа дискурс сияқты салаларына қосқан үлесімен анықталады.
Практикалық маңызыжұмыс n қолдану мүмкіндігімен анықталадылексикология, стилистика, мәдениетаралық коммуникация бойынша арнайы курстарға материалдар дайындау кезінде алынған мәліметтер.
Зерттеу әдістемесі.Ретіндеәдістерізерттеуле р қолданылды: үздіксіз іріктеу әдісі, ұсынылған эвфемизмдерді олардың пәні мен қалыптасу әдістері тұрғысынан сандық талдау әдісі, мағыналарды контекстік талдау әдісі, сөздік анықтамаларын талдау әдісі және компоненттерді талдау және түсіндіру әдіс.
Жұмыс құрылымы. Ғылыми зерттеулер, жалпы көлемі 57 беттен тұрадыкіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен.
1ТАБУ ЖӘНЕ ЭТЕФЕМИЗМ - ТІЛ ЖӘНЕ МӘДЕНИ ФЕНОМЕНА
1.1 Табу және тыйым сөздік қоры
Өздеріңіз білетіндей, тілдер халықтардың тарихын, олардың мәдениетін және қоршаған әлем құбылыстары туралы архетиптік идеяларын сақтайды.
Тілдегі әмбебап және ұлттық-мәдениетті көрсететін ең көне фактілер әр түрлі тыйымдарды қамтиды. Бұл құбылыс халықтың мифологиялық ойлау ерекшеліктерін, оның мәдениетінің, дінінің, өмір салты мен тұрмысының маңызды бөлігін ұсынады.
Мифологиялық ойлау тарихи түрде әлемнің дамыған моделін қалыптастырған ойлаудың бірінші формасы болды. Әрбір халық үшін құбылыстардың прототиптері табиғаттың адамға жасаған тікелей әсеріне сәйкес туды.
Мифологиялық ойлау бірнеше ерекшеліктермен сипатталады: ол нақты, бөлінбейтін, бейнелі, себептік байланыс жоқ, жаңа мен ескінің синтезі бар, олардың арасында күрес жоқ; сонымен қатар ондағы рационалды-логикалық және бейнелі-эмоционалдық принциптердің бөлінбеуімен сипатталады. Мұндағы әлемді түсіну ассоциацияларға, ұқсастықтарға және сәйкестілікке сәйкес жүреді.
Мифологиялық ойлаудың бастапқы кезеңінде -ақ бұл сөздің керемет, керемет сиқырлы күші бар деп есептелді. Бұл мәдени дамудың алғашқы кезеңдеріне объект пен оның атауы арасындағы табиғи байланыс идеясымен сипатталуына байланысты. Мұндай көзқарастар зат пен сөзді анықтауға және сөздің сиқыры мен вербалына сенімнің қалыптасуына ықпал еттітыйым, яғни белгілі бір заттар мен құбылыстардың атауларын қолдануға тыйым салу: құдайлардың, рухтар мен жындардың есімдері, өлім, аурулар, көптеген жануарлар, күннің оты, ай, адам денесінің бөліктері. Табиғат күштерінен қисынсыз қорқыныштан туындаған бұл сөз сиқырдың негізгі құралы ретінде қарастырылды.
Алдымен интуитивті, содан кейін саналы түрде адам әрқашан сөз бен тағайындалған объектінің арасындағы ассоциативті байланыстардың орасан зор рөлін сезінеді.
Табу ұғымы Полинезияның діни және әдет -ғұрыптық институттарынан алынған термин ретінде лингвистикалық және ғылыми қолданысқа еніп кетті, және Д.Фрейзердің айтуы бойынша, та (белгі) етістігі мен адвербінен жасалған. күшейту пу, ол сөзбе -сөз: толығымен таңдалған, белгіленген дегенді білдіруі керек. Бұл сөз бастапқыда тек діни негіздегі категориялық тыйым ретінде түсінілген [1, с. 190].
Бүгінде бұл құбылыстың кеңірек түсіндірмесі бар. Сонымен, Дж. Уорбот бүгінде бұл тыйым екі мағынада қолданылатынын атап көрсетеді: 1) табиғаттан тыс күштердің зиянды көріністерін болдырмау үшін белгілі бір әрекеттерге салынған алғашқы адамдар арасындағы діни тыйым; 2) қоғамдық-саяси, тарихи, мәдени, этикалық немесе эмоционалдық факторларға байланысты белгілі бір сөздерді қолдануға тыйым салу [2, с. 345].
Сонымен, қоғамдық дамудың бастапқы кезеңіндегі халықтар арасында (полинезиялықтар, австралиялықтар, зулустар, эскимостар және т.б.) сөз табы мифологиялық наным негізінде пайда болады.
Көшбасшы қайтыс болған жағдайда, оның денесіне қол тигізу, заттарына қол тигізу, үйіне кіру, атын айту мүмкін болмады, өйткені өлім - бұл рухтардың белсенділігінің көрінісі, оған адам кіре алмайды. олардың ашуын тудырмас үшін қақтығыс.
Бұл анықтамамен қатар, діни және әлеуметтік арасындағы нақты шекараны анықтамайтын басқалары да бар. Мысалы, Н.Б. Мечковская тыйымның себептеріне тоқталмай, оны белгілі бір әрекеттерді жасауға тыйым салу немесе белгілі бір сөздерді, сөздерді айтуға тыйым салу деп анықтайды [3, с. 62].
З.Фрейд табудың мәнін дін мен невроздың ұқсастығы тұрғысынан зерттейді. Табуға осы тұрғыдан қарап, ол тыйым - бұл өте ежелгі тыйым, қандай да бір билік қойған және адамдардың ең қатты қалауына қарсы бағытталған деген қорытындыға келеді. Оны бұзуға деген күшті ұмтылыс олардың бейсаналық күйінде қалады. Табулар тыйым салынған нәрсеге қатысты екіұштылыққа ие. Табу фактісінің өзі, оның күші азғыруға әкеледі.
Әңгіме барысында тыйым салынған тақырыптар негізінен қасиетті заттар мен құбылыстарға қатысты (латын тілінен аударғанда ең қасиетті, ең жоғары, ең төмені, лас, ұятты, қарғыс дегенді білдіреді), олардың атауларымен аталуына тыйым салынған. олардың тілдік таңбасын қолдану арқылы табуды бұзуға болады деп болжанады.
Демек, зерттеушілердің көпшілігі тыйымдарды тыйым салумен теңестіреді, тыйым салуды қоғамның барлық мүшелері міндетті деп санайды және оларды бұзу қоғамдық айыптауға әкеледі деп есептейді.
Лингвистикалық әдебиеттерде табулар кез келген мәдениетте талқылауға тыйым салынған және қалаусыз тақырыптардың болуы шеңберінде [6] немесе мәдениеттің әр түріне және дискурстың әр түріне қатысты тыйым нормаларының өзгеруі аспектісінде қарастырылады [ 7].
Осылайша, біз әр түрлі түсіндірулердегі тыйым ұғымының семантикалық өзегі шамамен бір мағынаны (шектеу немесе толық тыйым) қамтитынын байқаймыз, бірақ бұл термин туралы жалпы түсінік жоқ. Сонымен қатар, барлық зерттеушілер тыйым саланы, олардың тыйым салу дәрежесін, сәйкес мағыналарды білдіру үшін тілдік, коммуникативті құралдарды таңдауды анықтайтын табудың айқын мәдени ерекшелігін атап өтеді, сонымен қатар оның күрделілігі мен маңыздылығын атап көрсетеді. сонымен қатар бұл құбылыстың ішкі қайшылықтары мен әмбебаптығы, оны пәнаралық негізде зерттеу қажеттілігі.
Жұмыс істеу тұрғысынан алғанда, тыйым - бұл мәдени, әлеуметтік және лингвистикалық құбылыс, шығу тегі мен мотивациясы тұрғысынан алғанда, ол психологиялық болып табылады және әрқашан уақыт пен кеңістікпен шектеледі. Қазіргі заманғы тиым өзінің өмір сүру сәті ретінде өзінің жеңілуін қамтиды. Бұл жағдайда, қазіргі дәуірде, табудың жеңу актісінде жойылуы туралы емес, дәл осы процесте табудың үнемі өзектенуі туралы айтуға болады ...Табу жойылмайды, бірақ өзінің семантикалық құрылымын өзгерте отырып, үнемі жұмыс жасайды [8, с. 287].
Табудың байлығы оның кең көлемді сандық құрамымен ғана емес, сонымен қатар семантиканың шектен тыс кеңдігімен және олардың стильдік сапасының әртүрлілігімен байланысты. Әдетте ол діни маңызы бар объектілер мен адамдарды өңдеуге таралады; 1) табиғаттан тыс күштердің дұшпандық көріністерін болдырмау үшін белгілі бір әрекеттерге салынған алғашқы адамдар арасында діни тыйым; 2) қоғамдық-саяси, тарихи, мәдени, этикалық және эмоционалдық факторларға байланысты кейбір сөздерді қолдануға тыйым салу. Табу бірінші мағынада тарихи бастапқы болып табылады.
Табу экспрессивті құралдар жүйесінің біртіндеп күрделенуімен сипатталатын тарихи дамудың қиын жолынан өтті. Әдетте бұл салт-дәстүрлік объектілер мен дін қызметкерлеріне тиіп жатқанда, діни маңызы бар адамдар мен объектілерді емдеуге қатысты: кландық жануарлардың патронын өлтіру, шетелдіктермен қарым-қатынас жасау, сондықтан әлеуметтік-экономикалық себептер тыйымның негізінде жатыр. Табу екінші мағынада қоғам мен мәдениет дамуының барлық кезеңдерінде (ең соңғы кезеңдерді қоса алғанда) мүмкін.
Табу сөздік немесе лингвистикалық құбылыс ретінде негізінен әлеуметтік факторлардан туындаған белгілі бір сөздердің қолданылуын шектеуді немесе тыйым салуды білдіреді: этикет, цензура, сөйлеушінің әдептілік дәрежесі және т.б. [9, б. сегіз]. Жоғарыда аталған факторлар тізіміне әлеуметтік-саяси, мәдени және эмоционалдылықты да жатқызуға болады.
Ежелгі славяндар мұндай құбылыстарды тудыратын күшті атаудан қорқатындықтан, тұлғасыз етістіктерді (қалтырау, қызба; таң, ымырт және т.б.) осылай атайды деген болжам бар.
Табу коммуникативті құбылыс ретінде белгілі бір дискурсивті жағдайда белгілі бір мәлімдемелер мен тақырыптардан, лингвистикалық номинациялардан және вербальды емес белгілерден аулақ болу қажеттілігін көрсетеді, бұл коммуниканттың тілдік және дәстүрлі тыйым салуларды, нормаларды ескере отырып, прагматикалық мотивациясына байланысты. оның лингвомәдени қауымдастығында қабылданған дәстүрлер, құндылықтар мен рецепттер.
Қазіргі тілдерде табуға өлім, ауыр сырқат туралы тікелей айтпау, әдепсіз заттарды айтудан аулақ болу т.б.
Сөздікке тыйым салынған сөздер бар. Сонымен, кәсіптері тәуекелге толы адамдар үшін кейбір сөздерге тыйым салынады. Мысалы, ұшқыштар, парашютшілер, цирк әртістері соңғы деген сөзді қолданудан аулақ. Ол экстремалды (немесе тағы бір рет) ауыстырылады - мысалы, экстремалды ұшу. Барлаушылар алтынның орнына сары металл дейді. Полиция есептерінде алтын әдетте солай аталады, бірақ басқа сипатта. Әдетте, тәркіленген (табылған) заттың сипаты мен сипаттамасы бойынша түпкілікті қорытынды арнайы сараптамамен беріледі, ал оның шешіміне дейін жылтыр заттарды алтын деп тану заңсыз болып табылады.
Тыйым әдеби тіл нормаларына да қатысты. Мәселен, мысалы, дөрекі сөйлеу, дөрекі сөйлеу тілін қолдануға тыйым салынады.
Қазіргі тілдерде әскери немесе дипломатиялық құпияға қатысты цензура (N қаласы, X объектісі), дөрекі немесе әдепсіз сөздерді ауыстыру, ауыр аурулардың атаулары және т.б.
Я.В. зерттеуінде Попова дискурсивті табудың үш деңгейін ажыратады: жеке (жеке), мәдениетішілік және мәдениетаралық [10]. Олармен сәйкесінше жеке-тезаурус, мәдени-әдеттегі және мәдениетаралық шартты тыйым салуларды байланыстырыңыз.
Деңгейлерді анықтаудың критерийі ретінде дискурстың құндылық өлшемін сипаттайтын тілден тыс факторлар қолданылды.
Сонымен, жеке деңгей-сөйлеушінің әлемнің жеке-жеке дүниетанымдық суреті [11, с. 122] және оның жеке қызмет саласы мен шындық туралы білім өрісіндегі түсініктер мен ақпараттарды қамтиды. Бұл білім жүйесінің сипаттамасы жеке ақпарат тасымалдаушының тезаурусын құрайды. Сондықтан, біз коммуниканттың өзіне қажет емес номинациялардан, тақырыптардан, әрекеттерден аулақ болу үшін сөйлеу мен ойлаудың ішкі қажеттілігін анықтайтын жеке-тезаурус табуларының осы деңгейінде жұмыс істеуі туралы айтып отырмыз.
Оның жұмысында айтылған дискурсивті табудың келесі деңгейі - мәдениетаралық. Ол бірыңғай танымдық базасы бар бір ұлттық-мәдени қауымдастық өкілдерінің өзара іс-қимылын қамтиды [12, с. 96]. Бұл қоғамдастық мүшелері тыйым салынған және стигматизацияланған нәрселер туралы, ұлттық дәстүрлер, құндылықтар мен көзқарастар туралы ой бөліседі. Бұл деңгейде мәдени-кәдімгі тыйым салу қызметі, яғни. белгілі бір лингвомәдениетте жалпы қабылданған. Олар барлық шартты нормалардың ішіндегі ең мықтысы [13, с. 252] және басқа лингвистикалық мәдениеттегі тыйыммен түбегейлі келісе алмайды.
Белгілі бір лингвистикалық мәдениет шеңберінде қалаусыз, қабылданбайтын көптеген тақырыптар, әрекеттер, лексикалық бірліктер көбінесе оның жеке өкілдерінің жеке тезаурус табуларымен қиылысады.
Әр түрлі лингвистикалық мәдениеттер өкілдерінің дискурсивті өзара әрекеттестігі мәдениетаралық айырмашылықтарға байланысты белгілі бір коммуникативтік шектеулердің болуын, құндылықтар жүйесінің алшақтығын, қалыптасқан этникалық пікірлерді, маңызды ақпаратты бөтен адамдардан жасыруға ұмтылысты және т.б. Басқаша айтқанда, мәдениетаралық деңгейде мәдениетаралық анықталған тыйым функциялары. Осылайша, дискурс қатысушысының сұхбаттасушы жататын басқа этникалық топтың өкілдері туралы жағымсыз стереотиптердің вербализациясы коммуникативті мақсатты жүзеге асыруға кедергі болуы мүмкін, бұл коммуникативтік сәтсіздікке әкелуі мүмкін. Басқа адамдардың дәстүрлерін, көзқарастарын, өмірін немесе діни көзқарастарын айыптау немесе айыптау келіспеушілікті, өзара сынды тудырады және қарым -қатынас жағдайының шиеленісті сипатын арттырады.
Сонымен, тыйымдар, бір жағынан, жеке тұлғаның жеке тәжірибесімен байланысты жеке білімді білдіреді, бірақ, екінші жағынан, олар мәдени маңызды, әлеуметтік ортақ ұзақ мерзімді білімді білдіре алады [15, с. он сегіз]. Бір этникалық топ өкілдері бейтарап қабылдаған тақырыпты, мәлімдемені, номинацияны мәдениетаралық қарым -қатынаста қолайсыз және тыйым салынған деп санауға болады. Демек, ситуациялық контексті ескере отырып, тыйым салынған актуализацияның монокультуралық немесе мәдениетаралық ортасы тыйым сөздердің мағынасын түсіну үшін концептуалды мәнге ие болады.
Осылайша, жамылуға жататын лексемалар саласы тарихи және әлеуметтік фактілермен анықталады және мәдениеттердің ұлттық саласына, тілдер қызмет ететін елдердің өмір салтына байланысты өзгереді. Тыйым салуы біржола бекітілмеген.
Қоғамның дамуы мен ғылыми білімнің жинақталуымен адамның қоршаған әлем туралы түсінігі өзгереді, онымен бірге тыйым салу сипаты да өзгереді. Қазіргі уақытта белгілі бір сөздер мен сөз тіркестерін айтуға тыйым белгісіз күштерден қорқудан және діни сенімдерден емес, бірқатар әлеуметтік және психологиялық себептерге байланысты енгізілген. Бұл себептер қоғам тарапынан белгіленген құбылыстарға теріс көзқарастың нәтижесі.
1.2 Эвфемизм ұғымы
Эвфемизм терминін қарастырғанда, ең алдымен, эвфемизм мен эвфемизация ұғымдарын ажырату қажет деп есептейміз.
Эвфемия жағдайында біз М.Н. Потапова, біз сөйлеуде эвфемизмді қолдану мәлімдемесінің мақсаттарына неғұрлым тиімді қол жеткізу үшін қолдану жағдайларын, сондай -ақ лингвистер сөйлеуде эвфемизмнің болуын сипаттау үшін қолданатын дерексіз лингвистикалық тұжырымдаманы (эвфемия феномені) түсінеміз [18, 10 -бет]. Эвфемизация - эвфемизмді қолдану стратегиясына сөйлеушілердің ұстануының арқасында соңғысы символдық мағынаға ие болып, мәлімдемелердің жалпы мағынасына әсер ете алатын кезде эвфемизмнің таралу процесі [18, 10 б.] -11].
Эвфемия - жеке тұлғаның және тұтас қауымдастықтардың моральдық -рухани мәдениетін, құндылық қарым -қатынастарын, ойлау ерекшеліктері мен дүниетанымын бейнелейтін өзіндік лингвистикалық, әлеуметтік және психологиялық ерекшелігі бар көп өлшемді лингвистикалық құбылыс.
Эвфемия, тілдің құрылымының элементі ретінде, оның тарихи дамуында маңызды рөл атқарады, өйткені эвфемизация - бұл адамның үнемі бағалауға және білдіру формаларын қайта бағалауға негізделген бір атауды екінші есіммен алмастырудың үздіксіз процесі. табысты қарым -қатынас тілегі.
Егер қарабайыр адамдарда тыйым салу табиғаттан тыс күштерден қорғау ретінде тыйым болса, онда қазіргі адамдарда эвфемизм әлеуметтік нормалармен, моральдық әдеппен және этикетпен белгіленеді.
Адамның әлеуметтенуі эвфемизмнің функциясының кеңеюіне түрткі болды: уақыт өте келе адамдар әлеуметтік-саяси себептерге байланысты дөрекі, қолдануға жарамсыз болып көрінген бірқатар объектілердің атауын алмастыра бастады. , мәдени, этикалық, тарихи немесе эмоционалды факторлар. Сөйлеу этикеті эвфемизмді қолдану аясын кеңейтті.
Қарым -қатынаста болған адам жағымсыз, дөрекі немесе әдепсіз сөйлеуші болып саналуы мүмкін сөздерден аулақ болуға тырысады. Тиісінше, олар терминді - эвфемизмді алған стилистикалық бейтарап сөздерді немесе өрнектерді табады.
Лингвистикалық әдебиетте эвфемизм ұғымына көптеген анықтамалар бар.
Эвфемизм термині қайтып оралады грек сөзі euphemismos, эвфемия (eu - жақсы, phemi - мен айтамын), ол дөрекі немесе әдепсіз мағынаны білдірудің жеңіл әдісі[17].
Бастапқыда ол жақсы белгісі бар сөздер, жаман белгісі бар сөздерден аулақ болу (әсіресе құрбандық шалу кезінде), құрметті үнсіздік деп айтылу деп түсіндірілді [18]. Алайда, кейінірек анықтаманың бір бөлігі - құрметті үнсіздік жоғалды.
Эвфемизм термині туралы алғашқы ескертпе 1656 жылдан басталады, сол кезде ағылшын тарихшысы мен лексикографы Томас Блоунт өзінің Глоссография күрделі сөздер сөздігінде оны жаман сөзді жақсы немесе қолайлы түсіндіру деп анықтаған [19].
Эвфемизмдер лингвистикалық тұрғыдан 19 ғасырдан бастап зерттеле бастады. 19 ғасырдың аяғында неміс лингвисті Г.Пауль семантикалық өзгерістер схемасында эвфемизмдерді бөліп көрсетті [20].
Эвфемизация мәселелері 20 ғасырдың 60-80 жылдарында ерекше танымал болды. Бұл кезеңде С.Видлак пен Дж.Лоуренс шығармалары пайда болды. Әр түрлі тілдегі материал бойынша эвфемистік атауды өзгерту мәселелері де И.Р. Гальперин, В.П. Москвин, О.И. Реунова, В.Н. Telia және т.
Орыстануда эвфемия мәселесі ХХ ғасырдың аяғында белсенді түрде қарастырыла бастады [25, с. 111-114]. Бірінші және осы уақытқа дейін жалғыз Орф тілі эвфемизмдерінің сөздігі Е.П. Сеничкина 2008 ж. [26].
Қазақ тіл білімінде тыйым сөздер мен эвфемизм мәселелері А.Х. Марғұлан, А.Т. Қайдарова, З.А. Ахметова, Х.А. Арғынбаева, М.М. Копыленко және басқалар.
Эвфемизмнің көптеген анықтамалары бар және бұл құбылыстың ортақ түсінігін табу - қиын жұмыс.Олардың көпшілігі оның эвфемизмнің басты ерекшелігі ретінде жағымсыз немесе қажетсіз сөздерді немесе сөз тіркестерін алмастыру қабілетін қарастырады.
Эвфемизмдердің табиғатының көп өлшемділігі мен динамизмі лексикалық және грамматикалық формалардың алуан түрлілігін, стилистикалық бояу, эмоционалды бейтараптық пен эвфемистік өзгергіштікті береді.
Қазіргі зерттеулерде эвфемизмдер стилистикалық құрал ретінде қарастырылады. Алайда, И.Р. Гальперин эвфемизмді стильдік құрал ретінде қарастыруға болмайды, өйткені олар объектіні тікелей белгілейді [29, с.79].
О.С. Ахманова келесі анықтаманы ұсынады: Эвфемизм - бұл сөйлеушіге әдепсіз, дөрекі немесе әдепсіз болып көрінетін синоним сөздер мен сөздердің орнына қолданылатын эмоционалды бейтарап сөздер немесе өрнектер [30, 534 бет].
Осыған ұқсас анықтаманы зерттеуші Д.Н. Эвфемизмді орынсыз сөздерден бас тарту, жұмсақ өрнек, сөйлеушіге жағымсыз болып көрінетін, өте сыпайы емес, тым қатал белгілерді ауыстыру үшін белгілі бір жағдайларда қызмет ететін деп сипаттайтын Шмелев [31, с.402].
Эвфемизмді сонымен қатар белгіленген сөздің шын мәнін бұрмалау немесе бүркемелеу үшін кейбір сөздерді басқалармен кездейсоқ жеке-контекстік алмастыру деп түсінеді [32, с. 590].
Эвфемизм - бұл мағынасы мен эмоционалды бояуы бойынша бейтарап сөз немесе сипаттамалық өрнек, ол әдетте мәтіндер мен ашық мәлімдемелерде ұятсыз немесе орынсыз деп саналатын басқалардың орнын басу үшін қолданылады [33, с. 1].
Н.С. Арапова, эвфемизм - бұл эмоционалды бейтарап сөздер, олар сөйлеушіге орынсыз, орынсыз немесе тактикалық емес болып келетін синоним сөздерді ауыстырады. Эвфемизмдер-бұл басқалардың тағайындалған нәрсенің шын мәнін бұрмалауы немесе бүркемелеуі үшін кейбір сөздердің кездейсоқ жеке-контекстік алмастыруы [34, с.590]. Бұл анықтама зерттелетін тілдік құбылыстың функционалдық бағыттылығын көрсетеді.
Эвфемия құбылысын зерттеушілер эвфемизмдердің экстралингвистикалық табиғатын анықтауға бірауыздан келіседі. А.М. Кацев 1988 жылы эвфемия өзара байланысты үш аспектіні қамтиды деп ұсынды: әлеуметтік, психологиялық және лингвистикалық сәйкес [36, с. 4].
Егер заттың немесе құбылыстың тікелей атауының теріс бағасы болса, ол жағымсыз эмоциялар тудыруы мүмкін (ұят, қорқыныш, жиіркеніш, менсінбеушілік). Жаңа белгі пайда болған кезде, туындаған эмоция бейтарап болады, яғни эвфемистік алмастырумен бірге жүретін сөз жұмсарады. Бұл эвфемияның психологиялық аспектісінің бүкіл мәні.
Лингвистикалық аспектіде эвфемизмді зерттеуге эвфемизмді сөйлеуде қолданудың прагматикалық факторларын зерттеу, әр түрлі стильдер шеңберінде эвфемизмдердің қызмет ету ерекшеліктерін талдау, эвфемизмдердің лексикалық және семантикалық ерекшеліктерін талдау кіреді [19, б. 49].
А.М. Кацевтің эвфемия феномені келесі белгілермен сипатталады: 1) эвфемизмдер айтылу элементінің әлсіреуіне қызмет етеді; 2) эвфемизмдер әр түрлі дәрежедегі міндеттемелердің лингвистикалық тыйым салуларымен (тыйым) туындаған; 3) эвфемизмдер тілдік емес сипатта болады. Демек, эвфемизмдер өмірге діни немесе моральдық себептермен туындаған және жұмсартатын әсерге ықпал ететін ұятты, ұятты белгілеуді алмастырады [37, с. 4-5].
В.П. Москвин эвфемизмді сөйлесушіге қауіп төндіретін нәрсені түсінуге мүмкіндік бере отырып, сөйлеу тақырыбын жасыру үшін қолданылатын вербальды шифрлар деп қарастырады [39, с. 60].
Ол эвфемия мен дезинформацияны ажыратады, олар функционалды түрде қарама -қарсы деп санайды. Эвфемияның мақсаты - өрнекті жұмсарту (жуанның орнына толық), дезинформацияның мақсаты - өтірік, алдау, шындықты бұрмалау (Чернобыль апатының орнына Чернобыль апаты) [39, с. 60].
ММ. Маковский: Табу феномені алғаш рет адамның ойлау диалектикасын, иә мен жоқтың интерпретациясын және олардың арасында таңдау еркіндігін тудырды деп есептейді, бұл адамға табиғатты түсінуге мүмкіндік берді. контраст фонында неғұрлым тереңірек, өйткені монотондылық емес, тек контраст танымға әкеледі [40, с. 60].
Осылайша, эвфемизм алмастырушы болып табылады, яғни. орынсыз сөзді алмастырады және бұл терминнің тар мағынасында түсіндірілуі. Бұл пікірді эвфемия құбылысын зерттеген авторлардың көпшілігі қолдайды.
Эвфемия феноменін зерттеушілердің көпшілігі бұл құбылысты анықтауда жалпы қабылданған критерийлер жоқ екендігімен келіседі, алайда эвфемизмге келесі ерекшеліктер тән деп есептеуге болады: 1) денотаттың стигматизмі, немесе басқаша айтқанда теріс коннотация. Н.М. Бердовтың стигма концепциясы предметтің жағымсыз сапасын ғана білдіреді, ол оның бұрынғысынан көрініс табады, сонымен қатар оның жағымсыз эмоция тудыру қабілетін білдіреді [41]; 2) позитивті коннотация құру; 3) мәлімдеменің шындығын сақтау.
Л.П. Крисин эвфемизмнің келесі тән белгілерін атап өтеді:
1. Сөйлеушінің сөйлеу пәнін осылай бағалауы, оны тікелей адресат дөрекілік, қаталдық, әдепсіздік т.б.
2. Белгілі бір дөрекі сөздер мен сөз тіркестерін ауыстыратын және жұмсартып қана қоймай, феноменнің мәнін жасыратын белгілерді спикердің таңдауы.
3. Эвфемизмді қолданудың сөйлеу мәнмәтіні мен жағдайына тәуелділігі: сөйлеу жағдайының әлеуметтік бақылауы мен сөйлеушілердің өзін-өзі бақылауы неғұрлым қатаң болса, эвфемизмнің пайда болуы ықтималдығы жоғары.
4. Эвфемизм болуы мүмкін деген ойлардың әлеуметтік кондиционері [23].
Мәдени кондиционерлеуді аталған ерекшеліктерге қосуға болады, осының нәтижесінде әр түрлі мәдениеттерде әр түрлі ұғымдар эвфемирленеді.
Эвфемизм теріс мағынаның әлсіреуіне байланысты бастапқы атауға қарағанда ақпараттылығы төмен, демек, денотат бейтарап және позитивті коннотацияға ие болады.
Сөйлеуді эвфемизациялау процесі оның қазіргі жағдайына өте тән.
Жақында эвфемизирующий сөйлеудің жаңа функциясы қалыптасты - шындықтың кейбір сәттерін әшекейлеу. Сонымен қатар, тікелей айтқысы келмейтін нәрселердің кең ауқымына қолданылатын номинациялар санының өсуі байқалады (қарт адамдар - үлкен жастағы топ өкілдері, проблемалы тері, проблемалы бала және т.б.).
Немесе, мысалы, лайықты демалысқа (демалысқа) кетуге (жұмсауға) арналған демалысқа (демалысқа) лайықты кеңсе маркасы сөйлеушілерге зейнетақы сөзінен гөрі мейірімді өрнек ретінде сезіледі, әсіресе егер ол қаралатын адамның болуы (мүмкін, себебі зейнетақы сөзі адресатта әлеуметтік бұзылулары бар қажетсіз ассоциацияларды тудыруы мүмкін).
Эвфемизмнің танымалдылығын түсіндіруді тіл мен ойлаудың байланысынан табуға болады. Олардың көмегімен шындық құрылымдалған, ал әңгімелесушімен тікелей немесе дөрекі атауды қолданудағыдай ешқандай қарама -қайшылық жоқ [42].
Сонымен, сөйлеудің эвфемизациясына келесі қатынастар мен жағдайлар әсер етеді:
1. Коммуникативті қақтығыстарды болдырмауға ұмтылу, әңгімелесушіде коммуникативті ыңғайсыздық сезімін тудырмау. Осы мақсатты көздейтін эвфемизмдерде объектіні, әрекетті, қасиетті жұмсақ түрінде атайды (саңыраудың орнына есту қабілеті нашар, толық - майлы, мас - мас және т.б.).
Бағасыбелгілі бір әлеуметтік ортада немесе белгілі бір адресат білуі мүмкін сөйлеу пәнінің спикері - дөрекілік, қаталдық, әдепсіздік және т.б.; мұндай бағалауды тек белгілі бір объектілер, шындықтар, адам қызметінің сферасы мен адамдар арасындағы қарым -қатынас тудыруы мүмкін - басқалары осы тұрғыдан бейтарап; сондықтан барлық сөйлеу эвфемизацияланбайды, бірақ белгілі бір тақырыптармен және қызмет салаларымен байланысты сөйлеу.
2. Істің мәнін жабу (түзеу мекемесі - колония, түрме, ұйымдық қорытындылар - кінәлі шенеунікті жазалау, физикалық жою - өлтіру және т.б.). Мұндай эвфемистік өрнектер белгілі бір дәрежеде адресат үшін ұнамайтын ұғымдар мен әрекеттердің мәнін жасырады.
Сөйлеушінің дөрекі болып көрінетін сөздер мен сөз тіркестерін жұмсартып қана қоймай, феноменнің мәнін бүркемелейтін осындай белгілерді таңдауы; бұл, әсіресе, қорқынышты ісіктің орнына неоплазма сияқты семантикалық анықталмаған медициналық терминдердің мысалында, сондай -ақ таралған семантикасы бар сөздерді қолдануда айқын көрінеді: белгілі, анықталған, орынды, арнайы және т.б.
Арнайы бөлімнің бірінші бөлігі бар көптеген атаулар камуфляж ретінде өте индикативті: арнайы контингент (тұтқындар немесе жер аударылғандар туралы), арнайы бөлім (арнайы бөлім - цензура детективтік қызметі), арнайы сектор, арнайы тапсырма, арнайы емхана және т.б.
Ал, мысалы, өлім жазасын эфемистикалық түрде білдіретін өлім жазасы (өлім жазасынан) тіркесі ресми заңды терминге айналды.
Бұл сондай -ақ контексте бейтараптандыру және бейтараптандыру үшін етістіктердің жабық қолданылуымен бірге жүреді: Күзетшіні бейтараптандыру (үзу, жою), физикалық жою - өлтірудің орнына қажет болды.
Камуфляж - бұл эвфемизмдер, олар кез келген деңгейдегі билік өкілдерінің әрекетін білдіреді: қызметтік мақсатта - құпия құжаттар туралы, ұйымдастыру мәселесі қаралды (бұл кез келген басшы басқару органынан шығарылды, лауазымы төмендетілді және т. .), қызметтік жағдайын өзімшілдік мақсатта пайдалану үшін (пара алу үшін) ұйымдастырушылық қорытындылар жасалды (кейбір функционерлерге немесе қызметкерлерге қолданылатын репрессивті шараларды белгілеу).
Жабық, жұмсақ реңкте әскери іс -шаралар ұсынылады, олар үшін шиеленіс сияқты эвфемизм қолданылады.
Эвфемизм - қоғамдық сананы басқарудың жалпы құралы. Олардың лингвистикалық табиғаты, олар қабылдаушының назарын тыйым салынған тұжырымдамадан алшақтатады, қажетсіз немесе тым қатал белгілерді эмоционалды бейтарап алмастырушылар болып табылады.
Эвфемизмнің реципиентпен жұмыс жасау қабілеті бірқатар факторлармен анықталады:
- біріншіден, эвфемизмдер бейтарап немесе позитивті коннотация құру арқылы құбылыстың шын мәнін жасырады;
- екіншіден, реципиент әдетте эвфемизмдерді контексттен бөліп алып, оларды түсінуге уақыт таба алмайды, өйткені қазіргі қоғамда ақпараттың көптігі лингвистикалық материалға бағдар беруді және оны сыни бағалауды қиындатады;
- үшіншіден, сөзге эвфемизм мәртебесін беру үшін осы сөздің артында жасырылған тыйым белгісін анықтау қажет, әйтпесе эвфемизм танылмайды;
- төртіншіден, реципиенттердің аз бөлігі бұл тілдік құбылыспен таныс; құбылыстың мәнін білмей, манипуляциялық әсердің қалай жүзеге асатынын түсіну мүмкін емес.
3. Эвфемизмді қолданудың контекстке және сөйлеу шарттарына тәуелділігі: сөйлеу жағдайының әлеуметтік бақылауы мен өз сөзінде сөйлеушілердің өзін-өзі бақылауы неғұрлым қатаң болса, эвфемизмнің пайда болуы ықтималдығы жоғары; және, керісінше, нашар бақыланатын сөйлеу жағдайында және жоғары сөйлеу автоматизмінде (отбасында, достармен қарым -қатынаста және т.б.) эвфемизмге қарағанда тікелей белгілеу немесе дисфемизмге артықшылық берілуі мүмкін.
4. Эвфемизм не болуы мүмкін деген ойдың әлеуметтік шартталуы: бір ортада эвфемизм ретінде қарастырылатын нәрсе, басқасында әр түрлі баға алуға болады.
Осылайша, эвфемизмдер дөрекі, қалаусыз, заңсыз, дәлірек сөздер мен өрнектерді білдіретін тыйым сөздердің орнын басады. Мұндай алмастырудың мақсаты - коммуникациялық сәтсіздіктерді болдырмау, сондай -ақ шындықтың кейбір фактілерін жасыру. Эвфемизмнің белгілері: теріс денотаттың болуы, денотаның жақсаруы, мәлімдеменің ақиқаттығы мен ақпараттық мазмұнын сақтай отырып, денотаттың формальды жақсаруы.
1.3Эвфемизмдердің қолдану саласы мен қызметтері
Сөйлеушінің белгілі бір сөйлеу пәніне әдептілік әдепсіздік, дөрекілік сыпайылық тұрғысынан берген бағасы адам қызметінің белгілі бір тақырыптары мен салаларына (сонымен қатар адамдар арасындағы қарым -қатынасқа) бағытталған.
B.A. Ларин белгілі бір дәуірде және белгілі бір қоғамда әдепсіз деп саналатын нәрсені эвфемистикалық түрде белгілеуге болатынын айтады. Мұндай эвфемизмдер күнделікті деп аталады, себебі бұл категория атаулары адам физиологиясы мен анатомиясы саласынан алынған ұғымдар ауқымының шектелуімен, сонымен қатар олардың негізінен ауызекі сөйлеуде қолданылуымен сипатталады [22].
Эвфемизм саяси дұрыстықтың көрінісі ретінде мақаласында Н.Г. Заварзина [43] қазіргі сөйлеу мен бұқаралық ақпарат құралдарында жиі қолданылатын эвфемистік тіркестер:
1) Билік органдары мен олардың қызметі.
Бұған биліктің репрессивті әрекеттері жатады: тұтқындау, санкция қолдану орнына ұстау - бұл фраза өте түсініксіз мағынада қолданылады: бұл қудалауды, түрмеге қамауды, аймақтар мен тұтас штаттарды экономикалық немесе әскери блокадаға алуды білдіруі мүмкін.
Бұл сонымен қатар адамдарға соңғы уақытқа тән партиялық және әкімшілік ықпал ету шараларын белгілеуді қамтиды: ескерту, сондай -ақ саяси эвфемистік тіркестер, мысалы, басқарушы элитаның мүдделеріне сәйкес басқару орнына басқарылатын демократия. Және т.
2) Әскери әрекеттер мен оларға қатысушылар.
Бұл топқа мемлекеттік және әскери құпиялар мен құпиялар кіреді, оған қару -жарақ өндірісі, техниканың жекелеген түрлері, мекемелердің әлеуметтік -сандық құрамы (тек әскери емес), олардың жұмысының профилі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Аннотация ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Аңдатпа ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Аннотация ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1. ТАБУ ЖӘНЕ ЭТЕФЕМИЗМ - ТІЛ ЖӘНЕ МӘДЕНИ ФЕНОМЕНА ... ... ... ... ... ... 8
1.1 Табу мен тыйым сөздік қоры ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... сегіз
1.2 Эвфемизм ұғымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . .. ... ... ... . он бір
1.3 Эвфемизмдердің қолдану аймағы мен функциялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... 15
2018-05-07 121 2. ҚАЗІРГІ ОРЫС ЖӘНЕ ҚАЗАҚ ТІЛДЕРІНДЕ ЕТЕМИЗМДЕРДІ БІЛІМДЕНДІРУ ЖӘНЕ ФУНКЦИЯЛАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. .. ... ... ... . 19
2.1 Эвфемизация жүйесі қазіргі орыс тілінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19 білдіреді
2.2 Қазіргі қазақ тіліндегі эвфемизмдердің тыйымдары мен ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... .. 24
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36
АННОТАЦИЯ
Қоғамда болып жатқан көптеген процестер мен құбылыстар тілдің лексикалық жүйесінде көрініс табады, ұлттық дүниетаным, мәдениет пен ойлаудың ерекшеліктері туралы көлемді және қызықты ақпарат береді, яғни тіл әлеуметтік құбылыс ретінде маңызды экстралингвистикалық факторларды көрсетеді, оның ішінде діни , қоғам өмірінің этикалық, саяси және экономикалық аспектілері.
Лингвистердің назарын аударатын ерекше тілдік процестердің бірі - тыйым мен эвфемизация тандемі.
Табу мен эвфемизм - күрделі құбылыс, қарым -қатынас процесінің ажырамас бөлігі, табысты қарым -қатынас құралы ретінде қызмет етеді.
Табулар мен эвфемизмдер көптеген лингвистер үшін ғылыми зерттеулердің басты назарында болды және солай.
Эфемизмді қолдану арқылы тыйым салынған ұғымдарды беру тәсілдеріне көп көңіл бөлінді (Э.Бенвенисте, Л.Блумфилд, Н.С.Болотнова, Дж.Вандрис, С.Видлак, И.Р.Гальперин, В.И.Заботкина, А.М.Кацев, Б.Купер, БАЛарин, В.П.Москвин. , Г.Пауль, Е.П.Сеничкина және басқалар).
Соңғы кезде тіл мамандары назарын қазіргі бұқаралық ақпарат құралдарында тыйым салынған және эвфемистік коммуникативті құбылыстардың аспектісі тартады.
Эвфемизмнің жаппай ақпараттық дискурста жиі қолданылуы, олардың қоғамдық санаға әсері және әлемнің лингвистикалық суреттерінің жаңа үлгілерін жасау бұл зерттеудің өзектілігін анықтайды.
Түйінді сөздер:тыйым, эвфемизм, дискурс, тыйым, эвфемизация.
Мақсат жұмыс- зерттеу білім беру әдістері, салалары және ұлттық-мәдени қазіргі орыс және қазақ тілдеріндегі табулар мен эвфемизмдердің жұмыс істеу ерекшеліктері.
Тапсырмалар:
- лингвистикалық әдебиетте бар табулар мен эвфемизмдердің анықтамаларын зерттеу;
- эвфемизмдердің пайда болу механизмдері, әдістері мен қызметтерін қарастыру;
- анықтау қазіргі орыс және қазақ тілдеріндегі эвфемизацияның салалары мен тақырыптары.
Зерттеу объектісібұл орыс және қазақ тілдеріндегі лингвистикалық тыйымдар мен эвфемизмдер.
Зерттеу пәні-білім беру әдістері, табы мен эвфемизацияның коммуникативті феноменінің қазіргі орыс және қазақ тілдеріндегі қызмет ету салалары мен ерекшеліктері.
Зерттеу әдістері.Ретіндеәдістерізерттеулер қолданылды: үздіксіз іріктеу әдісі, ұсынылған эвфемизмдерді олардың пәні мен қалыптасу әдістері тұрғысынан сандық талдау әдісі, мағыналарды контекстік талдау әдісі, сөздік анықтамаларын талдау әдісі және компоненттерді талдау және түсіндіру әдіс.
Теориялық маңызызерттеу теориялық білімнің лексикология, сөйлеу байланысы, функционалды стилистика және медиа дискурс сияқты салаларына қосқан үлесімен анықталады.
Практикалық маңызы жұмыс n қолдану мүмкіндігімен анықталадылексикология, стилистика, мәдениетаралық коммуникация бойынша арнайы курстарға материалдар дайындау кезінде алынған мәліметтер.
Ғылыми жаңалық бірінші рет салыстыру аспектісінде табу мен эвфемизация процестерінің даму ерекшеліктері екі тілдің- орыс және қазақ тілдерінің материалдары бойынша зерттелді.
Жұмыс құрылымы. Жалпы көлемі 36 беттен тұратын ғылыми жоба тұрадыкіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен.
АҢДАТПА
Қoғamda bolyp zhatқan kөptegen protsester өзгерді құbylystar tіldің leksikalyқ zhүyesіnde kөrіnіs tabady, Ұлттық dүnietanymnyң, Мәдениет көпіршіктері oylaudyң erekshelіkterі turaly kөlemdі және Діл қyzyқty mәlіmetter ұsynady, yaғni Тіл әleumettіk құbylys retіnde dіni, etikalyқ, sayasi maңyzdy ekstralingvistikalyқ faktorlardy kөrsetedі және Діл қoғam өmіrіnің ekonomikalyқ aspektіlerі bolyp tabylady.
Тіл мамандардың назарын аударатын аралар ерекше лингвистика бірі - тыым салу жүне эвфемизация тандемі.
Таблицалық ерлер эвфемизм куптеген лингвистер ышын ғылыми зерттеулердин бағыты болып табылды.
Сокы кесде лингвистердің назарын алу баралығы ақпарат құралдарындай тым салу жүне эвфемистік коммуникативті құбылыстар аспектісі аударды.
Evfemizderdі bükaralyk aqparattyq discourse zhi oldanu, олардық қоғамдық санаға əсері жане əлемнің тілдік кӛріністері жанға модельдердің құру аралары zertіzteudіl.
Туйин создер:тим, эвфемизм, дискурс, тиім салу, эвфемизация.
Жұмыстың мақсаты - Kazirgi orys zhane Қазақ тілдеріндегі тиымдар мен эвфемизмдердің білімі Мен Адистерн, Қызмет эту салаларының жүні ұлт-медени ерекшеліктерінің зертеуін аламын.
Ақыл -ой:
- лингвистика әдебиеттерде кездесетін тиымдар мен эвфемизмдердің кез келген тұтқалары;
- эвфемизмдердин пая болу мехахандері, адмистрі мен қызметтерінің қарастығы;
- эвфемизация Kazirgi orys zhane Қазақ тілдеріндегі салалары мен такырыптарын anytau.
Зерттеу - әйелдің әйелі қазақ тілінде тіл білімі tymym men men evfhemismder.
Зертеу пуни - Kazirgi oryszhune Kazakh tіlderіndegіtym salu men euphemization communication qubylysynіn bіlіm Мен жолдары, Қызмет эту салалары мен эрекшеліктері.
Zertteu Adisteri. үздіксіз иріктеу әдісі, ұсынылған эвфемизмдерді оларды тақырбы мен қалыптасу тусілдері түрғысынан сандық талдау әдісі, майналарды контекстік талдау діңізд
Zertteudің теориялық маңыздылығы лексикология, сеилеу байланысы, әйелдерге арналған функционалды стилистика БАҚ дискурс жылтыр теориясы
Жұмыстың практикалық мағынасыздығы лексикология, стилистика жун медениетаралық байланыс бойынша арнай құрстарға материалдар дайындығында барында алда малиметтерді төләлану мумкиндигимен анықталады.
Зерттеудин ғылым жаңалығы alqash ret salystyrmaly aspektide tiym salu for әйел эфемизациясы процестеринин ханым ерекселиктері orys әйел Қазақ тілдерінің материалдары бойынша зерттелетіндігінде.
Жұмыстың құрылымы. Жалпы колеми 36 парақты Арайтын Ғылыми жоба кіріспеден, екі бұлимнен, Корытындыдан, пайдаланылған Әдебиеттер жүйесінен тарады.
РЕФЕРАТ
Қоғамда болып жатқан көптеген процестер мен құбылыстар тілдің лексикалық жүйесінде көрініс табады, ұлттық дүниетанымның ерекшеліктері, мәдениеті мен ойлау ерекшеліктері туралы көлемді және қызықты ақпарат береді, яғни тіл әлеуметтік құбылыс ретінде маңызды экстралингвистикалық факторларды көрсетеді, оның ішінде діни , қоғам өмірінің этикалық, саяси және экономикалық аспектілері.
Лингвистердің назарын аударатын осы бір ерекше лингвистикалық процестердің бірі - тыйым салу мен эвфемизация тандемі.Табу мен эвфемизм - күрделі құбылыс, қарым -қатынас процесінің құрамдас бөлігі, табысты қарым -қатынас құралы ретінде қызмет етеді.
Табулар мен эвфемизмдер көптеген лингвистер үшін ғылыми зерттеулердің басты назарында болды және солай.
Эфемизмді қолдана отырып, тыйым салынған ұғымдарды беру тәсілдеріне көп көңіл бөлінді (Э.Бенвенисте, Л.Блумфилд, Н.С.Болотнова, Дж.Вандрис, С.Видлак, И.Р.Гальперин, В.И.Заботкина, А.М. Кацев, Б.Купер, Б.А.Ларин, В.П.Москвин. , Г.Пауль, Е.П.Сеничкина және басқалар).
Соңғы кезде тіл мамандары назарын қазіргі бұқаралық ақпарат құралдарында тыйым салынған және эвфемистік коммуникативті құбылыстардың аспектісі тартады.
Эвфемизмнің жаппай ақпараттық дискурста жиі қолданылуы, олардың қоғамдық санаға әсері және әлемнің лингвистикалық суреттерінің жаңа үлгілерін жасау бұл зерттеудің өзектілігін анықтайды.
Негізгі сөздер:тыйым, эвферизм, дискурс, тыйым, эвфемизация.
Мақсаты Жұмыстың мақсаты-қазіргі орыс, қазақ және ағылшын тілдерінде тыйым салу мен эвфемизмнің қызмет ету әдістерін, салалары мен ұлттық-мәдени ерекшеліктерін зерттеу.
Мақсатты болдырмау үшін келесі тапсырмалар жіберілді:
- лингвистикалық әдебиетте бар табулар мен эвфемизмдердің анықтамаларын зерттеу;
- эвфемизмдердің пайда болу механизмдері, әдістері мен қызметтерін қарастыру;
- қазіргі орыс және қазақ тілдерінде эвфемизацияның салалары мен тақырыптарын анықтау.
Объект Зерттеудің негізгі мақсаты - қазақ және орыс тілдеріндегі лингвистикалық тыйымдар мен эвфемизмдер.
Тақырып Зерттеудің мақсаты - қазіргі орыс және қазақ тілдерінде тыйым салу мен эвфемизацияның коммуникативті феноменінің білім беру әдістері, қызмет ету салалары мен ерекшеліктері.
Тергеу әдісі:Келесі зерттеу әдістері қолданылды: үздіксіз іріктеу әдісі, ұсынылған эвфемизмдерді олардың пәні мен қалыптасу әдістері тұрғысынан сандық талдау әдісі, мағыналарды контекстік талдау әдісі, сөздік анықтамаларын талдау әдісі. , сонымен қатар компоненттерді талдау және түсіндіру әдісі.
Теориялық маңызы Зерттеу теориялық білімнің лексикология, сөйлеу байланысы, функционалды стилистика және медиа дискурс сияқты салаларына қосқан үлесімен анықталады.
Практикалық маңызы Жұмыстың мазмұны лексикология, стилистика және мәдениетаралық коммуникацияның арнайы курстарына материал дайындау кезінде алынған деректерді пайдалану мүмкіндігімен анықталады.
Практикалық маңызы Жұмыстың мазмұны лексикология, стилистика және мәдениетаралық коммуникацияның арнайы курстарына материал дайындау кезінде алынған деректерді пайдалану мүмкіндігімен анықталады.
Ғылыми жаңалық Зерттеудің мәні мынада: бірінші рет салыстыру аспектісінде эволюция мен табудың даму ерекшеліктері үш тілде- орыс және қазақ тілінде зерттеледі.
Жұмыс құрылымы. Жалпы көлемі 36 беттен тұратын ғылыми жоба кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
КІРІСПЕ
Қоғамда болып жатқан көптеген процестер мен құбылыстар тілдің лексикалық жүйесінде көрініс табады, ұлттық дүниетаным, мәдениет пен ойлаудың ерекшеліктері туралы көлемді және қызықты ақпарат береді, яғни тіл әлеуметтік құбылыс ретінде маңызды экстралингвистикалық факторларды көрсетеді, оның ішінде діни , қоғам өмірінің этикалық, саяси және экономикалық аспектілері.
Лингвистердің назарын аударатын ерекше тілдік процестердің бірі - тыйым мен эвфемизация тандемі.
Табу мен эвфемизм - күрделі құбылыс, қарым -қатынас процесінің ажырамас бөлігі, табысты қарым -қатынас құралы ретінде қызмет етеді.
Эфемизмді қолдану арқылы тыйым салынған ұғымдарды беру тәсілдеріне көп көңіл бөлінді (Э.Бенвенисте, Л.Блумфилд, Н.С.Болотнова, Дж.Вандрис, С.Видлак, И.Р.Гальперин, В.И.Заботкина, А.М.Кацев, Б.Купер, БАЛарин, В.П.Москвин. , Г.Пауль, Е.П.Сеничкина және басқалар).
Соңғы кезде тіл мамандары назарын қазіргі бұқаралық ақпарат құралдарында тыйым салынған және эвфемистік коммуникативті құбылыстардың аспектісі тартады.
Эвфемизмнің жаппай ақпараттық дискурста жиі қолданылуы, олардың қоғамдық санаға әсері және әлемнің лингвистикалық суреттерінің жаңа үлгілерін жасау бұл зерттеудің өзектілігін анықтайды.
Сонымен қатар, қазіргі тіл білімінің лингвомәдени парадигмасын ескере отырып, әр түрлі тілдерде табу мен эвфемияны зерттеудің ерекше маңызы мен өзектілігі бар.
Ғылыми жаңалық бірінші рет салыстыру аспектісінде табу мен эвфемизация процестерінің даму ерекшеліктері екі тілдің- орысша казах тілінің материалы бойынша зерттелді.
Зерттеу объектісіолар орысша қазақ тілдеріндегі лингвистикалық тыйымдар мен эвфемизмдер.
Зерттеу пәні-білім беру әдістері, табы мен эвфемизацияның коммуникативті феноменінің қазіргі орыс және қазақ тілдеріндегі қызмет ету салалары мен ерекшеліктері.
Зерттеу материалы:эвфемизм сөздіктерінен және түсіндірме сөздіктерден алынған мәліметтер, қазақ, орыс тіліндегі мәтіндер,Ағылшын және американдық БАҚ: Жас Алаш, Егемен Қазақстан, Ана тілі, Қазақ Елі, Түркістан, Аргументтер мен фактілер, Коммерсант , Жаңалықтар,TVNZ және басқалары 2014-2020 жж
Мақсат ғылыми жұмыс- зерттеу білім беру әдістері, салалары және ұлттық-мәдени қазіргі орыс және қазақ тілдеріндегі табулар мен эвфемизмдердің жұмыс істеу ерекшеліктері.
Тапсырмалар:
- лингвистикалық әдебиетте бар табулар мен эвфемизмдердің анықтамаларын зерттеу;
- эвфемизмдердің пайда болу механизмдері, әдістері мен қызметтерін қарастыру;
- анықтау қазіргі орыс иказак тілдеріндегі эвфемизацияның сфералары мен тақырыптары.
Әдістемелік негізғылыми жұмыс эвфемия туралы отандық және шетелдік лингвистердің еңбектерінде берілген теориялық ережелер болды (Б.А. Ларин, А.М. Кацев, Л.П. Крисин, В.П. Москвин, Е.П. Сеничкина,Д.К.Зеленин, Дж.Фразер Э.Кроул, Р.Холдер, Л.Р. Андерсон, А.Х.Марғұлан, А.Т.Қайдаров, М.М.Копыленко, Х.А.Арғынбаева,А.К.Ахметова, М. Жұмағұлова, А.Ш. Жылқыбаева, Ж.Есімова және т.б.).
Теориялық маңызызерттеу теориялық білімнің лексикология, сөйлеу байланысы, функционалды стилистика және медиа дискурс сияқты салаларына қосқан үлесімен анықталады.
Практикалық маңызыжұмыс n қолдану мүмкіндігімен анықталадылексикология, стилистика, мәдениетаралық коммуникация бойынша арнайы курстарға материалдар дайындау кезінде алынған мәліметтер.
Зерттеу әдістемесі.Ретіндеәдістерізерттеуле р қолданылды: үздіксіз іріктеу әдісі, ұсынылған эвфемизмдерді олардың пәні мен қалыптасу әдістері тұрғысынан сандық талдау әдісі, мағыналарды контекстік талдау әдісі, сөздік анықтамаларын талдау әдісі және компоненттерді талдау және түсіндіру әдіс.
Жұмыс құрылымы. Ғылыми зерттеулер, жалпы көлемі 57 беттен тұрадыкіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен.
1ТАБУ ЖӘНЕ ЭТЕФЕМИЗМ - ТІЛ ЖӘНЕ МӘДЕНИ ФЕНОМЕНА
1.1 Табу және тыйым сөздік қоры
Өздеріңіз білетіндей, тілдер халықтардың тарихын, олардың мәдениетін және қоршаған әлем құбылыстары туралы архетиптік идеяларын сақтайды.
Тілдегі әмбебап және ұлттық-мәдениетті көрсететін ең көне фактілер әр түрлі тыйымдарды қамтиды. Бұл құбылыс халықтың мифологиялық ойлау ерекшеліктерін, оның мәдениетінің, дінінің, өмір салты мен тұрмысының маңызды бөлігін ұсынады.
Мифологиялық ойлау тарихи түрде әлемнің дамыған моделін қалыптастырған ойлаудың бірінші формасы болды. Әрбір халық үшін құбылыстардың прототиптері табиғаттың адамға жасаған тікелей әсеріне сәйкес туды.
Мифологиялық ойлау бірнеше ерекшеліктермен сипатталады: ол нақты, бөлінбейтін, бейнелі, себептік байланыс жоқ, жаңа мен ескінің синтезі бар, олардың арасында күрес жоқ; сонымен қатар ондағы рационалды-логикалық және бейнелі-эмоционалдық принциптердің бөлінбеуімен сипатталады. Мұндағы әлемді түсіну ассоциацияларға, ұқсастықтарға және сәйкестілікке сәйкес жүреді.
Мифологиялық ойлаудың бастапқы кезеңінде -ақ бұл сөздің керемет, керемет сиқырлы күші бар деп есептелді. Бұл мәдени дамудың алғашқы кезеңдеріне объект пен оның атауы арасындағы табиғи байланыс идеясымен сипатталуына байланысты. Мұндай көзқарастар зат пен сөзді анықтауға және сөздің сиқыры мен вербалына сенімнің қалыптасуына ықпал еттітыйым, яғни белгілі бір заттар мен құбылыстардың атауларын қолдануға тыйым салу: құдайлардың, рухтар мен жындардың есімдері, өлім, аурулар, көптеген жануарлар, күннің оты, ай, адам денесінің бөліктері. Табиғат күштерінен қисынсыз қорқыныштан туындаған бұл сөз сиқырдың негізгі құралы ретінде қарастырылды.
Алдымен интуитивті, содан кейін саналы түрде адам әрқашан сөз бен тағайындалған объектінің арасындағы ассоциативті байланыстардың орасан зор рөлін сезінеді.
Табу ұғымы Полинезияның діни және әдет -ғұрыптық институттарынан алынған термин ретінде лингвистикалық және ғылыми қолданысқа еніп кетті, және Д.Фрейзердің айтуы бойынша, та (белгі) етістігі мен адвербінен жасалған. күшейту пу, ол сөзбе -сөз: толығымен таңдалған, белгіленген дегенді білдіруі керек. Бұл сөз бастапқыда тек діни негіздегі категориялық тыйым ретінде түсінілген [1, с. 190].
Бүгінде бұл құбылыстың кеңірек түсіндірмесі бар. Сонымен, Дж. Уорбот бүгінде бұл тыйым екі мағынада қолданылатынын атап көрсетеді: 1) табиғаттан тыс күштердің зиянды көріністерін болдырмау үшін белгілі бір әрекеттерге салынған алғашқы адамдар арасындағы діни тыйым; 2) қоғамдық-саяси, тарихи, мәдени, этикалық немесе эмоционалдық факторларға байланысты белгілі бір сөздерді қолдануға тыйым салу [2, с. 345].
Сонымен, қоғамдық дамудың бастапқы кезеңіндегі халықтар арасында (полинезиялықтар, австралиялықтар, зулустар, эскимостар және т.б.) сөз табы мифологиялық наным негізінде пайда болады.
Көшбасшы қайтыс болған жағдайда, оның денесіне қол тигізу, заттарына қол тигізу, үйіне кіру, атын айту мүмкін болмады, өйткені өлім - бұл рухтардың белсенділігінің көрінісі, оған адам кіре алмайды. олардың ашуын тудырмас үшін қақтығыс.
Бұл анықтамамен қатар, діни және әлеуметтік арасындағы нақты шекараны анықтамайтын басқалары да бар. Мысалы, Н.Б. Мечковская тыйымның себептеріне тоқталмай, оны белгілі бір әрекеттерді жасауға тыйым салу немесе белгілі бір сөздерді, сөздерді айтуға тыйым салу деп анықтайды [3, с. 62].
З.Фрейд табудың мәнін дін мен невроздың ұқсастығы тұрғысынан зерттейді. Табуға осы тұрғыдан қарап, ол тыйым - бұл өте ежелгі тыйым, қандай да бір билік қойған және адамдардың ең қатты қалауына қарсы бағытталған деген қорытындыға келеді. Оны бұзуға деген күшті ұмтылыс олардың бейсаналық күйінде қалады. Табулар тыйым салынған нәрсеге қатысты екіұштылыққа ие. Табу фактісінің өзі, оның күші азғыруға әкеледі.
Әңгіме барысында тыйым салынған тақырыптар негізінен қасиетті заттар мен құбылыстарға қатысты (латын тілінен аударғанда ең қасиетті, ең жоғары, ең төмені, лас, ұятты, қарғыс дегенді білдіреді), олардың атауларымен аталуына тыйым салынған. олардың тілдік таңбасын қолдану арқылы табуды бұзуға болады деп болжанады.
Демек, зерттеушілердің көпшілігі тыйымдарды тыйым салумен теңестіреді, тыйым салуды қоғамның барлық мүшелері міндетті деп санайды және оларды бұзу қоғамдық айыптауға әкеледі деп есептейді.
Лингвистикалық әдебиеттерде табулар кез келген мәдениетте талқылауға тыйым салынған және қалаусыз тақырыптардың болуы шеңберінде [6] немесе мәдениеттің әр түріне және дискурстың әр түріне қатысты тыйым нормаларының өзгеруі аспектісінде қарастырылады [ 7].
Осылайша, біз әр түрлі түсіндірулердегі тыйым ұғымының семантикалық өзегі шамамен бір мағынаны (шектеу немесе толық тыйым) қамтитынын байқаймыз, бірақ бұл термин туралы жалпы түсінік жоқ. Сонымен қатар, барлық зерттеушілер тыйым саланы, олардың тыйым салу дәрежесін, сәйкес мағыналарды білдіру үшін тілдік, коммуникативті құралдарды таңдауды анықтайтын табудың айқын мәдени ерекшелігін атап өтеді, сонымен қатар оның күрделілігі мен маңыздылығын атап көрсетеді. сонымен қатар бұл құбылыстың ішкі қайшылықтары мен әмбебаптығы, оны пәнаралық негізде зерттеу қажеттілігі.
Жұмыс істеу тұрғысынан алғанда, тыйым - бұл мәдени, әлеуметтік және лингвистикалық құбылыс, шығу тегі мен мотивациясы тұрғысынан алғанда, ол психологиялық болып табылады және әрқашан уақыт пен кеңістікпен шектеледі. Қазіргі заманғы тиым өзінің өмір сүру сәті ретінде өзінің жеңілуін қамтиды. Бұл жағдайда, қазіргі дәуірде, табудың жеңу актісінде жойылуы туралы емес, дәл осы процесте табудың үнемі өзектенуі туралы айтуға болады ...Табу жойылмайды, бірақ өзінің семантикалық құрылымын өзгерте отырып, үнемі жұмыс жасайды [8, с. 287].
Табудың байлығы оның кең көлемді сандық құрамымен ғана емес, сонымен қатар семантиканың шектен тыс кеңдігімен және олардың стильдік сапасының әртүрлілігімен байланысты. Әдетте ол діни маңызы бар объектілер мен адамдарды өңдеуге таралады; 1) табиғаттан тыс күштердің дұшпандық көріністерін болдырмау үшін белгілі бір әрекеттерге салынған алғашқы адамдар арасында діни тыйым; 2) қоғамдық-саяси, тарихи, мәдени, этикалық және эмоционалдық факторларға байланысты кейбір сөздерді қолдануға тыйым салу. Табу бірінші мағынада тарихи бастапқы болып табылады.
Табу экспрессивті құралдар жүйесінің біртіндеп күрделенуімен сипатталатын тарихи дамудың қиын жолынан өтті. Әдетте бұл салт-дәстүрлік объектілер мен дін қызметкерлеріне тиіп жатқанда, діни маңызы бар адамдар мен объектілерді емдеуге қатысты: кландық жануарлардың патронын өлтіру, шетелдіктермен қарым-қатынас жасау, сондықтан әлеуметтік-экономикалық себептер тыйымның негізінде жатыр. Табу екінші мағынада қоғам мен мәдениет дамуының барлық кезеңдерінде (ең соңғы кезеңдерді қоса алғанда) мүмкін.
Табу сөздік немесе лингвистикалық құбылыс ретінде негізінен әлеуметтік факторлардан туындаған белгілі бір сөздердің қолданылуын шектеуді немесе тыйым салуды білдіреді: этикет, цензура, сөйлеушінің әдептілік дәрежесі және т.б. [9, б. сегіз]. Жоғарыда аталған факторлар тізіміне әлеуметтік-саяси, мәдени және эмоционалдылықты да жатқызуға болады.
Ежелгі славяндар мұндай құбылыстарды тудыратын күшті атаудан қорқатындықтан, тұлғасыз етістіктерді (қалтырау, қызба; таң, ымырт және т.б.) осылай атайды деген болжам бар.
Табу коммуникативті құбылыс ретінде белгілі бір дискурсивті жағдайда белгілі бір мәлімдемелер мен тақырыптардан, лингвистикалық номинациялардан және вербальды емес белгілерден аулақ болу қажеттілігін көрсетеді, бұл коммуниканттың тілдік және дәстүрлі тыйым салуларды, нормаларды ескере отырып, прагматикалық мотивациясына байланысты. оның лингвомәдени қауымдастығында қабылданған дәстүрлер, құндылықтар мен рецепттер.
Қазіргі тілдерде табуға өлім, ауыр сырқат туралы тікелей айтпау, әдепсіз заттарды айтудан аулақ болу т.б.
Сөздікке тыйым салынған сөздер бар. Сонымен, кәсіптері тәуекелге толы адамдар үшін кейбір сөздерге тыйым салынады. Мысалы, ұшқыштар, парашютшілер, цирк әртістері соңғы деген сөзді қолданудан аулақ. Ол экстремалды (немесе тағы бір рет) ауыстырылады - мысалы, экстремалды ұшу. Барлаушылар алтынның орнына сары металл дейді. Полиция есептерінде алтын әдетте солай аталады, бірақ басқа сипатта. Әдетте, тәркіленген (табылған) заттың сипаты мен сипаттамасы бойынша түпкілікті қорытынды арнайы сараптамамен беріледі, ал оның шешіміне дейін жылтыр заттарды алтын деп тану заңсыз болып табылады.
Тыйым әдеби тіл нормаларына да қатысты. Мәселен, мысалы, дөрекі сөйлеу, дөрекі сөйлеу тілін қолдануға тыйым салынады.
Қазіргі тілдерде әскери немесе дипломатиялық құпияға қатысты цензура (N қаласы, X объектісі), дөрекі немесе әдепсіз сөздерді ауыстыру, ауыр аурулардың атаулары және т.б.
Я.В. зерттеуінде Попова дискурсивті табудың үш деңгейін ажыратады: жеке (жеке), мәдениетішілік және мәдениетаралық [10]. Олармен сәйкесінше жеке-тезаурус, мәдени-әдеттегі және мәдениетаралық шартты тыйым салуларды байланыстырыңыз.
Деңгейлерді анықтаудың критерийі ретінде дискурстың құндылық өлшемін сипаттайтын тілден тыс факторлар қолданылды.
Сонымен, жеке деңгей-сөйлеушінің әлемнің жеке-жеке дүниетанымдық суреті [11, с. 122] және оның жеке қызмет саласы мен шындық туралы білім өрісіндегі түсініктер мен ақпараттарды қамтиды. Бұл білім жүйесінің сипаттамасы жеке ақпарат тасымалдаушының тезаурусын құрайды. Сондықтан, біз коммуниканттың өзіне қажет емес номинациялардан, тақырыптардан, әрекеттерден аулақ болу үшін сөйлеу мен ойлаудың ішкі қажеттілігін анықтайтын жеке-тезаурус табуларының осы деңгейінде жұмыс істеуі туралы айтып отырмыз.
Оның жұмысында айтылған дискурсивті табудың келесі деңгейі - мәдениетаралық. Ол бірыңғай танымдық базасы бар бір ұлттық-мәдени қауымдастық өкілдерінің өзара іс-қимылын қамтиды [12, с. 96]. Бұл қоғамдастық мүшелері тыйым салынған және стигматизацияланған нәрселер туралы, ұлттық дәстүрлер, құндылықтар мен көзқарастар туралы ой бөліседі. Бұл деңгейде мәдени-кәдімгі тыйым салу қызметі, яғни. белгілі бір лингвомәдениетте жалпы қабылданған. Олар барлық шартты нормалардың ішіндегі ең мықтысы [13, с. 252] және басқа лингвистикалық мәдениеттегі тыйыммен түбегейлі келісе алмайды.
Белгілі бір лингвистикалық мәдениет шеңберінде қалаусыз, қабылданбайтын көптеген тақырыптар, әрекеттер, лексикалық бірліктер көбінесе оның жеке өкілдерінің жеке тезаурус табуларымен қиылысады.
Әр түрлі лингвистикалық мәдениеттер өкілдерінің дискурсивті өзара әрекеттестігі мәдениетаралық айырмашылықтарға байланысты белгілі бір коммуникативтік шектеулердің болуын, құндылықтар жүйесінің алшақтығын, қалыптасқан этникалық пікірлерді, маңызды ақпаратты бөтен адамдардан жасыруға ұмтылысты және т.б. Басқаша айтқанда, мәдениетаралық деңгейде мәдениетаралық анықталған тыйым функциялары. Осылайша, дискурс қатысушысының сұхбаттасушы жататын басқа этникалық топтың өкілдері туралы жағымсыз стереотиптердің вербализациясы коммуникативті мақсатты жүзеге асыруға кедергі болуы мүмкін, бұл коммуникативтік сәтсіздікке әкелуі мүмкін. Басқа адамдардың дәстүрлерін, көзқарастарын, өмірін немесе діни көзқарастарын айыптау немесе айыптау келіспеушілікті, өзара сынды тудырады және қарым -қатынас жағдайының шиеленісті сипатын арттырады.
Сонымен, тыйымдар, бір жағынан, жеке тұлғаның жеке тәжірибесімен байланысты жеке білімді білдіреді, бірақ, екінші жағынан, олар мәдени маңызды, әлеуметтік ортақ ұзақ мерзімді білімді білдіре алады [15, с. он сегіз]. Бір этникалық топ өкілдері бейтарап қабылдаған тақырыпты, мәлімдемені, номинацияны мәдениетаралық қарым -қатынаста қолайсыз және тыйым салынған деп санауға болады. Демек, ситуациялық контексті ескере отырып, тыйым салынған актуализацияның монокультуралық немесе мәдениетаралық ортасы тыйым сөздердің мағынасын түсіну үшін концептуалды мәнге ие болады.
Осылайша, жамылуға жататын лексемалар саласы тарихи және әлеуметтік фактілермен анықталады және мәдениеттердің ұлттық саласына, тілдер қызмет ететін елдердің өмір салтына байланысты өзгереді. Тыйым салуы біржола бекітілмеген.
Қоғамның дамуы мен ғылыми білімнің жинақталуымен адамның қоршаған әлем туралы түсінігі өзгереді, онымен бірге тыйым салу сипаты да өзгереді. Қазіргі уақытта белгілі бір сөздер мен сөз тіркестерін айтуға тыйым белгісіз күштерден қорқудан және діни сенімдерден емес, бірқатар әлеуметтік және психологиялық себептерге байланысты енгізілген. Бұл себептер қоғам тарапынан белгіленген құбылыстарға теріс көзқарастың нәтижесі.
1.2 Эвфемизм ұғымы
Эвфемизм терминін қарастырғанда, ең алдымен, эвфемизм мен эвфемизация ұғымдарын ажырату қажет деп есептейміз.
Эвфемия жағдайында біз М.Н. Потапова, біз сөйлеуде эвфемизмді қолдану мәлімдемесінің мақсаттарына неғұрлым тиімді қол жеткізу үшін қолдану жағдайларын, сондай -ақ лингвистер сөйлеуде эвфемизмнің болуын сипаттау үшін қолданатын дерексіз лингвистикалық тұжырымдаманы (эвфемия феномені) түсінеміз [18, 10 -бет]. Эвфемизация - эвфемизмді қолдану стратегиясына сөйлеушілердің ұстануының арқасында соңғысы символдық мағынаға ие болып, мәлімдемелердің жалпы мағынасына әсер ете алатын кезде эвфемизмнің таралу процесі [18, 10 б.] -11].
Эвфемия - жеке тұлғаның және тұтас қауымдастықтардың моральдық -рухани мәдениетін, құндылық қарым -қатынастарын, ойлау ерекшеліктері мен дүниетанымын бейнелейтін өзіндік лингвистикалық, әлеуметтік және психологиялық ерекшелігі бар көп өлшемді лингвистикалық құбылыс.
Эвфемия, тілдің құрылымының элементі ретінде, оның тарихи дамуында маңызды рөл атқарады, өйткені эвфемизация - бұл адамның үнемі бағалауға және білдіру формаларын қайта бағалауға негізделген бір атауды екінші есіммен алмастырудың үздіксіз процесі. табысты қарым -қатынас тілегі.
Егер қарабайыр адамдарда тыйым салу табиғаттан тыс күштерден қорғау ретінде тыйым болса, онда қазіргі адамдарда эвфемизм әлеуметтік нормалармен, моральдық әдеппен және этикетпен белгіленеді.
Адамның әлеуметтенуі эвфемизмнің функциясының кеңеюіне түрткі болды: уақыт өте келе адамдар әлеуметтік-саяси себептерге байланысты дөрекі, қолдануға жарамсыз болып көрінген бірқатар объектілердің атауын алмастыра бастады. , мәдени, этикалық, тарихи немесе эмоционалды факторлар. Сөйлеу этикеті эвфемизмді қолдану аясын кеңейтті.
Қарым -қатынаста болған адам жағымсыз, дөрекі немесе әдепсіз сөйлеуші болып саналуы мүмкін сөздерден аулақ болуға тырысады. Тиісінше, олар терминді - эвфемизмді алған стилистикалық бейтарап сөздерді немесе өрнектерді табады.
Лингвистикалық әдебиетте эвфемизм ұғымына көптеген анықтамалар бар.
Эвфемизм термині қайтып оралады грек сөзі euphemismos, эвфемия (eu - жақсы, phemi - мен айтамын), ол дөрекі немесе әдепсіз мағынаны білдірудің жеңіл әдісі[17].
Бастапқыда ол жақсы белгісі бар сөздер, жаман белгісі бар сөздерден аулақ болу (әсіресе құрбандық шалу кезінде), құрметті үнсіздік деп айтылу деп түсіндірілді [18]. Алайда, кейінірек анықтаманың бір бөлігі - құрметті үнсіздік жоғалды.
Эвфемизм термині туралы алғашқы ескертпе 1656 жылдан басталады, сол кезде ағылшын тарихшысы мен лексикографы Томас Блоунт өзінің Глоссография күрделі сөздер сөздігінде оны жаман сөзді жақсы немесе қолайлы түсіндіру деп анықтаған [19].
Эвфемизмдер лингвистикалық тұрғыдан 19 ғасырдан бастап зерттеле бастады. 19 ғасырдың аяғында неміс лингвисті Г.Пауль семантикалық өзгерістер схемасында эвфемизмдерді бөліп көрсетті [20].
Эвфемизация мәселелері 20 ғасырдың 60-80 жылдарында ерекше танымал болды. Бұл кезеңде С.Видлак пен Дж.Лоуренс шығармалары пайда болды. Әр түрлі тілдегі материал бойынша эвфемистік атауды өзгерту мәселелері де И.Р. Гальперин, В.П. Москвин, О.И. Реунова, В.Н. Telia және т.
Орыстануда эвфемия мәселесі ХХ ғасырдың аяғында белсенді түрде қарастырыла бастады [25, с. 111-114]. Бірінші және осы уақытқа дейін жалғыз Орф тілі эвфемизмдерінің сөздігі Е.П. Сеничкина 2008 ж. [26].
Қазақ тіл білімінде тыйым сөздер мен эвфемизм мәселелері А.Х. Марғұлан, А.Т. Қайдарова, З.А. Ахметова, Х.А. Арғынбаева, М.М. Копыленко және басқалар.
Эвфемизмнің көптеген анықтамалары бар және бұл құбылыстың ортақ түсінігін табу - қиын жұмыс.Олардың көпшілігі оның эвфемизмнің басты ерекшелігі ретінде жағымсыз немесе қажетсіз сөздерді немесе сөз тіркестерін алмастыру қабілетін қарастырады.
Эвфемизмдердің табиғатының көп өлшемділігі мен динамизмі лексикалық және грамматикалық формалардың алуан түрлілігін, стилистикалық бояу, эмоционалды бейтараптық пен эвфемистік өзгергіштікті береді.
Қазіргі зерттеулерде эвфемизмдер стилистикалық құрал ретінде қарастырылады. Алайда, И.Р. Гальперин эвфемизмді стильдік құрал ретінде қарастыруға болмайды, өйткені олар объектіні тікелей белгілейді [29, с.79].
О.С. Ахманова келесі анықтаманы ұсынады: Эвфемизм - бұл сөйлеушіге әдепсіз, дөрекі немесе әдепсіз болып көрінетін синоним сөздер мен сөздердің орнына қолданылатын эмоционалды бейтарап сөздер немесе өрнектер [30, 534 бет].
Осыған ұқсас анықтаманы зерттеуші Д.Н. Эвфемизмді орынсыз сөздерден бас тарту, жұмсақ өрнек, сөйлеушіге жағымсыз болып көрінетін, өте сыпайы емес, тым қатал белгілерді ауыстыру үшін белгілі бір жағдайларда қызмет ететін деп сипаттайтын Шмелев [31, с.402].
Эвфемизмді сонымен қатар белгіленген сөздің шын мәнін бұрмалау немесе бүркемелеу үшін кейбір сөздерді басқалармен кездейсоқ жеке-контекстік алмастыру деп түсінеді [32, с. 590].
Эвфемизм - бұл мағынасы мен эмоционалды бояуы бойынша бейтарап сөз немесе сипаттамалық өрнек, ол әдетте мәтіндер мен ашық мәлімдемелерде ұятсыз немесе орынсыз деп саналатын басқалардың орнын басу үшін қолданылады [33, с. 1].
Н.С. Арапова, эвфемизм - бұл эмоционалды бейтарап сөздер, олар сөйлеушіге орынсыз, орынсыз немесе тактикалық емес болып келетін синоним сөздерді ауыстырады. Эвфемизмдер-бұл басқалардың тағайындалған нәрсенің шын мәнін бұрмалауы немесе бүркемелеуі үшін кейбір сөздердің кездейсоқ жеке-контекстік алмастыруы [34, с.590]. Бұл анықтама зерттелетін тілдік құбылыстың функционалдық бағыттылығын көрсетеді.
Эвфемия құбылысын зерттеушілер эвфемизмдердің экстралингвистикалық табиғатын анықтауға бірауыздан келіседі. А.М. Кацев 1988 жылы эвфемия өзара байланысты үш аспектіні қамтиды деп ұсынды: әлеуметтік, психологиялық және лингвистикалық сәйкес [36, с. 4].
Егер заттың немесе құбылыстың тікелей атауының теріс бағасы болса, ол жағымсыз эмоциялар тудыруы мүмкін (ұят, қорқыныш, жиіркеніш, менсінбеушілік). Жаңа белгі пайда болған кезде, туындаған эмоция бейтарап болады, яғни эвфемистік алмастырумен бірге жүретін сөз жұмсарады. Бұл эвфемияның психологиялық аспектісінің бүкіл мәні.
Лингвистикалық аспектіде эвфемизмді зерттеуге эвфемизмді сөйлеуде қолданудың прагматикалық факторларын зерттеу, әр түрлі стильдер шеңберінде эвфемизмдердің қызмет ету ерекшеліктерін талдау, эвфемизмдердің лексикалық және семантикалық ерекшеліктерін талдау кіреді [19, б. 49].
А.М. Кацевтің эвфемия феномені келесі белгілермен сипатталады: 1) эвфемизмдер айтылу элементінің әлсіреуіне қызмет етеді; 2) эвфемизмдер әр түрлі дәрежедегі міндеттемелердің лингвистикалық тыйым салуларымен (тыйым) туындаған; 3) эвфемизмдер тілдік емес сипатта болады. Демек, эвфемизмдер өмірге діни немесе моральдық себептермен туындаған және жұмсартатын әсерге ықпал ететін ұятты, ұятты белгілеуді алмастырады [37, с. 4-5].
В.П. Москвин эвфемизмді сөйлесушіге қауіп төндіретін нәрсені түсінуге мүмкіндік бере отырып, сөйлеу тақырыбын жасыру үшін қолданылатын вербальды шифрлар деп қарастырады [39, с. 60].
Ол эвфемия мен дезинформацияны ажыратады, олар функционалды түрде қарама -қарсы деп санайды. Эвфемияның мақсаты - өрнекті жұмсарту (жуанның орнына толық), дезинформацияның мақсаты - өтірік, алдау, шындықты бұрмалау (Чернобыль апатының орнына Чернобыль апаты) [39, с. 60].
ММ. Маковский: Табу феномені алғаш рет адамның ойлау диалектикасын, иә мен жоқтың интерпретациясын және олардың арасында таңдау еркіндігін тудырды деп есептейді, бұл адамға табиғатты түсінуге мүмкіндік берді. контраст фонында неғұрлым тереңірек, өйткені монотондылық емес, тек контраст танымға әкеледі [40, с. 60].
Осылайша, эвфемизм алмастырушы болып табылады, яғни. орынсыз сөзді алмастырады және бұл терминнің тар мағынасында түсіндірілуі. Бұл пікірді эвфемия құбылысын зерттеген авторлардың көпшілігі қолдайды.
Эвфемия феноменін зерттеушілердің көпшілігі бұл құбылысты анықтауда жалпы қабылданған критерийлер жоқ екендігімен келіседі, алайда эвфемизмге келесі ерекшеліктер тән деп есептеуге болады: 1) денотаттың стигматизмі, немесе басқаша айтқанда теріс коннотация. Н.М. Бердовтың стигма концепциясы предметтің жағымсыз сапасын ғана білдіреді, ол оның бұрынғысынан көрініс табады, сонымен қатар оның жағымсыз эмоция тудыру қабілетін білдіреді [41]; 2) позитивті коннотация құру; 3) мәлімдеменің шындығын сақтау.
Л.П. Крисин эвфемизмнің келесі тән белгілерін атап өтеді:
1. Сөйлеушінің сөйлеу пәнін осылай бағалауы, оны тікелей адресат дөрекілік, қаталдық, әдепсіздік т.б.
2. Белгілі бір дөрекі сөздер мен сөз тіркестерін ауыстыратын және жұмсартып қана қоймай, феноменнің мәнін жасыратын белгілерді спикердің таңдауы.
3. Эвфемизмді қолданудың сөйлеу мәнмәтіні мен жағдайына тәуелділігі: сөйлеу жағдайының әлеуметтік бақылауы мен сөйлеушілердің өзін-өзі бақылауы неғұрлым қатаң болса, эвфемизмнің пайда болуы ықтималдығы жоғары.
4. Эвфемизм болуы мүмкін деген ойлардың әлеуметтік кондиционері [23].
Мәдени кондиционерлеуді аталған ерекшеліктерге қосуға болады, осының нәтижесінде әр түрлі мәдениеттерде әр түрлі ұғымдар эвфемирленеді.
Эвфемизм теріс мағынаның әлсіреуіне байланысты бастапқы атауға қарағанда ақпараттылығы төмен, демек, денотат бейтарап және позитивті коннотацияға ие болады.
Сөйлеуді эвфемизациялау процесі оның қазіргі жағдайына өте тән.
Жақында эвфемизирующий сөйлеудің жаңа функциясы қалыптасты - шындықтың кейбір сәттерін әшекейлеу. Сонымен қатар, тікелей айтқысы келмейтін нәрселердің кең ауқымына қолданылатын номинациялар санының өсуі байқалады (қарт адамдар - үлкен жастағы топ өкілдері, проблемалы тері, проблемалы бала және т.б.).
Немесе, мысалы, лайықты демалысқа (демалысқа) кетуге (жұмсауға) арналған демалысқа (демалысқа) лайықты кеңсе маркасы сөйлеушілерге зейнетақы сөзінен гөрі мейірімді өрнек ретінде сезіледі, әсіресе егер ол қаралатын адамның болуы (мүмкін, себебі зейнетақы сөзі адресатта әлеуметтік бұзылулары бар қажетсіз ассоциацияларды тудыруы мүмкін).
Эвфемизмнің танымалдылығын түсіндіруді тіл мен ойлаудың байланысынан табуға болады. Олардың көмегімен шындық құрылымдалған, ал әңгімелесушімен тікелей немесе дөрекі атауды қолданудағыдай ешқандай қарама -қайшылық жоқ [42].
Сонымен, сөйлеудің эвфемизациясына келесі қатынастар мен жағдайлар әсер етеді:
1. Коммуникативті қақтығыстарды болдырмауға ұмтылу, әңгімелесушіде коммуникативті ыңғайсыздық сезімін тудырмау. Осы мақсатты көздейтін эвфемизмдерде объектіні, әрекетті, қасиетті жұмсақ түрінде атайды (саңыраудың орнына есту қабілеті нашар, толық - майлы, мас - мас және т.б.).
Бағасыбелгілі бір әлеуметтік ортада немесе белгілі бір адресат білуі мүмкін сөйлеу пәнінің спикері - дөрекілік, қаталдық, әдепсіздік және т.б.; мұндай бағалауды тек белгілі бір объектілер, шындықтар, адам қызметінің сферасы мен адамдар арасындағы қарым -қатынас тудыруы мүмкін - басқалары осы тұрғыдан бейтарап; сондықтан барлық сөйлеу эвфемизацияланбайды, бірақ белгілі бір тақырыптармен және қызмет салаларымен байланысты сөйлеу.
2. Істің мәнін жабу (түзеу мекемесі - колония, түрме, ұйымдық қорытындылар - кінәлі шенеунікті жазалау, физикалық жою - өлтіру және т.б.). Мұндай эвфемистік өрнектер белгілі бір дәрежеде адресат үшін ұнамайтын ұғымдар мен әрекеттердің мәнін жасырады.
Сөйлеушінің дөрекі болып көрінетін сөздер мен сөз тіркестерін жұмсартып қана қоймай, феноменнің мәнін бүркемелейтін осындай белгілерді таңдауы; бұл, әсіресе, қорқынышты ісіктің орнына неоплазма сияқты семантикалық анықталмаған медициналық терминдердің мысалында, сондай -ақ таралған семантикасы бар сөздерді қолдануда айқын көрінеді: белгілі, анықталған, орынды, арнайы және т.б.
Арнайы бөлімнің бірінші бөлігі бар көптеген атаулар камуфляж ретінде өте индикативті: арнайы контингент (тұтқындар немесе жер аударылғандар туралы), арнайы бөлім (арнайы бөлім - цензура детективтік қызметі), арнайы сектор, арнайы тапсырма, арнайы емхана және т.б.
Ал, мысалы, өлім жазасын эфемистикалық түрде білдіретін өлім жазасы (өлім жазасынан) тіркесі ресми заңды терминге айналды.
Бұл сондай -ақ контексте бейтараптандыру және бейтараптандыру үшін етістіктердің жабық қолданылуымен бірге жүреді: Күзетшіні бейтараптандыру (үзу, жою), физикалық жою - өлтірудің орнына қажет болды.
Камуфляж - бұл эвфемизмдер, олар кез келген деңгейдегі билік өкілдерінің әрекетін білдіреді: қызметтік мақсатта - құпия құжаттар туралы, ұйымдастыру мәселесі қаралды (бұл кез келген басшы басқару органынан шығарылды, лауазымы төмендетілді және т. .), қызметтік жағдайын өзімшілдік мақсатта пайдалану үшін (пара алу үшін) ұйымдастырушылық қорытындылар жасалды (кейбір функционерлерге немесе қызметкерлерге қолданылатын репрессивті шараларды белгілеу).
Жабық, жұмсақ реңкте әскери іс -шаралар ұсынылады, олар үшін шиеленіс сияқты эвфемизм қолданылады.
Эвфемизм - қоғамдық сананы басқарудың жалпы құралы. Олардың лингвистикалық табиғаты, олар қабылдаушының назарын тыйым салынған тұжырымдамадан алшақтатады, қажетсіз немесе тым қатал белгілерді эмоционалды бейтарап алмастырушылар болып табылады.
Эвфемизмнің реципиентпен жұмыс жасау қабілеті бірқатар факторлармен анықталады:
- біріншіден, эвфемизмдер бейтарап немесе позитивті коннотация құру арқылы құбылыстың шын мәнін жасырады;
- екіншіден, реципиент әдетте эвфемизмдерді контексттен бөліп алып, оларды түсінуге уақыт таба алмайды, өйткені қазіргі қоғамда ақпараттың көптігі лингвистикалық материалға бағдар беруді және оны сыни бағалауды қиындатады;
- үшіншіден, сөзге эвфемизм мәртебесін беру үшін осы сөздің артында жасырылған тыйым белгісін анықтау қажет, әйтпесе эвфемизм танылмайды;
- төртіншіден, реципиенттердің аз бөлігі бұл тілдік құбылыспен таныс; құбылыстың мәнін білмей, манипуляциялық әсердің қалай жүзеге асатынын түсіну мүмкін емес.
3. Эвфемизмді қолданудың контекстке және сөйлеу шарттарына тәуелділігі: сөйлеу жағдайының әлеуметтік бақылауы мен өз сөзінде сөйлеушілердің өзін-өзі бақылауы неғұрлым қатаң болса, эвфемизмнің пайда болуы ықтималдығы жоғары; және, керісінше, нашар бақыланатын сөйлеу жағдайында және жоғары сөйлеу автоматизмінде (отбасында, достармен қарым -қатынаста және т.б.) эвфемизмге қарағанда тікелей белгілеу немесе дисфемизмге артықшылық берілуі мүмкін.
4. Эвфемизм не болуы мүмкін деген ойдың әлеуметтік шартталуы: бір ортада эвфемизм ретінде қарастырылатын нәрсе, басқасында әр түрлі баға алуға болады.
Осылайша, эвфемизмдер дөрекі, қалаусыз, заңсыз, дәлірек сөздер мен өрнектерді білдіретін тыйым сөздердің орнын басады. Мұндай алмастырудың мақсаты - коммуникациялық сәтсіздіктерді болдырмау, сондай -ақ шындықтың кейбір фактілерін жасыру. Эвфемизмнің белгілері: теріс денотаттың болуы, денотаның жақсаруы, мәлімдеменің ақиқаттығы мен ақпараттық мазмұнын сақтай отырып, денотаттың формальды жақсаруы.
1.3Эвфемизмдердің қолдану саласы мен қызметтері
Сөйлеушінің белгілі бір сөйлеу пәніне әдептілік әдепсіздік, дөрекілік сыпайылық тұрғысынан берген бағасы адам қызметінің белгілі бір тақырыптары мен салаларына (сонымен қатар адамдар арасындағы қарым -қатынасқа) бағытталған.
B.A. Ларин белгілі бір дәуірде және белгілі бір қоғамда әдепсіз деп саналатын нәрсені эвфемистикалық түрде белгілеуге болатынын айтады. Мұндай эвфемизмдер күнделікті деп аталады, себебі бұл категория атаулары адам физиологиясы мен анатомиясы саласынан алынған ұғымдар ауқымының шектелуімен, сонымен қатар олардың негізінен ауызекі сөйлеуде қолданылуымен сипатталады [22].
Эвфемизм саяси дұрыстықтың көрінісі ретінде мақаласында Н.Г. Заварзина [43] қазіргі сөйлеу мен бұқаралық ақпарат құралдарында жиі қолданылатын эвфемистік тіркестер:
1) Билік органдары мен олардың қызметі.
Бұған биліктің репрессивті әрекеттері жатады: тұтқындау, санкция қолдану орнына ұстау - бұл фраза өте түсініксіз мағынада қолданылады: бұл қудалауды, түрмеге қамауды, аймақтар мен тұтас штаттарды экономикалық немесе әскери блокадаға алуды білдіруі мүмкін.
Бұл сонымен қатар адамдарға соңғы уақытқа тән партиялық және әкімшілік ықпал ету шараларын белгілеуді қамтиды: ескерту, сондай -ақ саяси эвфемистік тіркестер, мысалы, басқарушы элитаның мүдделеріне сәйкес басқару орнына басқарылатын демократия. Және т.
2) Әскери әрекеттер мен оларға қатысушылар.
Бұл топқа мемлекеттік және әскери құпиялар мен құпиялар кіреді, оған қару -жарақ өндірісі, техниканың жекелеген түрлері, мекемелердің әлеуметтік -сандық құрамы (тек әскери емес), олардың жұмысының профилі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz