Сандық ұғымдардан жасалған сөзжасамдық бірліктер

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті

Курстық жұмыс
Тақырыбы: Дулат Исабеков әңгімелеріндегі сандық ұғым атауларының сипаты

Орындаған:
Қабылдаған:

2021 жыл
Жоспар:

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.Әңгімелердегі сандық ұғымдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
2.Сандық ұғымдар арқылы жасалған күрделі атаулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
3.Сандық ұғымдардан жасалған сөзжасамдық бірліктер ... ... ... ... ... ... .. ... 12
4.Сандық ұғым атауларының сипаты мен ерекшелігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ..18
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25

Кіріспе

Дулат Исабеков 1942 жылы 20 желтоқсанда Оңтүстік Қазақстан облысы Сайрам ауданында дүниеге келген. Жазушы, драматург. Қазақ мемлекеттік университетін бітірген (1966). Қазақ КСР Телевизия және радио хабарларын тарату жөніндегі мемлекеттік комитетінің аға редакторы (1967-1968), Қазақ Совет энциклопедиясы Бас редакциясының аға ғылыми редакторы (1968-1970), "Жұлдыз" журналында бөлім меңгерушісі (1971-1976), "Жалын" баспасында редакция меңгерушісі (1976-1980), Қазақ КСР Мәдениет министрлігі репертуарлық сараптама алқасының бас редакторы (1980-1988), Қазақ телевизиясының бас директоры (1971-1976), 1988-1992), "Жазушы" баспасының директоры (1992-1995), Қазақстан Жазушылар одағының хатшысы, ҚР мәдениеттану ғылыми-зерттеу институтының директоры. Қазір "Мәдениет" журналының бас редакторы.
Курстық жұмыстың өзектілігі: Алғашқы әңгіме 1963 жылы" Жолда"," Замандастар"жинағында жарық көрді. Кейін" Бекет "(1966)," ащы бал "(1969)," Мазасыз күндер "(1970)," қара шаңырақ "(1973)," өмір "(1975)," Қарға " (1980) повестері мен әңгімелер жинақтары жарық көрді. Таңдалған әңгімелер" екі жиырмалық " (1983) деген атпен шықты. Бірқатар шығармалары орыс тіліне аударылып," жусан "(1978)," Отчий дом "(1979)," Смятение "(1986)," Новосельье в старом доме " (1986) деген атпен жарық көрді. Жеке шығармалар венгр, неміс, поляк, чех тілдерінде жарық көрді.
Қазақстан Жазушылар одағы сыйлығының лауреаты.М.Әуезов (1985, "Мұрагерлер" пьесасы үшін), ҚР Мемлекеттік сыйлығы (1992), халықаралық және клубтық, Платиналық "Тарлан" сыйлығы (2006).
Курстық жұмыстың мақсаты:Дулат Исабеков әңгімелеріндегі сандық ұғым атауларының сипаты
Осылайша, Дулат Исабеков әңгімелеріндегі сандық ұғымдардан күрделі атаулар тұжырымдамасын қарастыру кезінде зерттеу материалы ретінде алынған көптеген тілдік бірліктер анықталды. Оларға ұлттық таным көрінісі, бес Жақсы, үш тоғыз, бес құрал, Алты Алаш, білім бірлігі болып табылатын сандық ұғымдардың қатысуымен құрылған өрнектер жатады. Егер тұжырымдама теориясынан шығатын болсақ, онда тілдегі кез-келген Бірлік білімнің көрінісі болып табылады. Біз мұның бәрін жұмыс формасында ала алмаймыз. Бізді тек осы бірліктердің рельефі, тілімізді басқа тілдерден ерекшелейтін гравюра қызықтырады. Сондықтан тұжырымдамалардан біз ұлттың дүниетанымын, ұлт практикасында жинақталған білімді, ұлттық мәдениетті көрсететін нысандарды ғана қарастырамыз.
Жұмыс кіріспеден, негізгі бөлімнен, қорытындыдан және қосымшалардан тұрады.
Кіріспе зерттеудің өзектілігін негіздейді, оның мақсаты мен міндеттерін тұжырымдайды; зерттеу объектісі мен пәні анықталады.

Негізгі бөлім
1.Әңгімелердегі сандық ұғымдар

Бұл ретте ұғымды, яғни белгілі бір әңгімелердегі ұлттық рухани мәнге, Тарихи тұрмыс саласына қатысты тілдік құралдардың мәні туралы пайдаланушы мен белгіні алушының фондық білімін біржақты қарауға болмайды. Осы ұғымға (сандарға) қатысты күрделі жалпыға міндетті атаулар - тілдік бірліктер туралы жалпы ұғымдар бар екеніне қарамастан, оның әртүрлі ерекшеліктеріне байланысты әлеуметтік топтардың иелері мен ғалымдар пайдаланатын тілдік бірліктердің мәні туралы жұртшылықтың жалпы хабардар болу деңгейі шектеулі болады және осы топтардың иелері мен ғалымдар, сондай-ақ осы мәселені қарайтын зерттеушілер жергілікті халықтың кең білім шеңберіне ие болады.
Фондық білім дегеніміз-тілдік топ өкілдерінің өмірдің белгілі бір саласына қатысты тілдік және тілдік емес құбылыстарды білуі. Әлеуметтік ортада белгілі бір сандық тұжырымдама арқылы құрылған күрделі атаулардың қолданылу аясы және кез-келген әлеуметтік ортаны білу тұрғысынан олардың әлеуметтік маңыздылығын фондық білу ерекшеліктері анықталады. Бұл айырмашылықтар қоғамдағы әлеуметтік орта деңгейіне байланысты көрінеді. Сондықтан біз өмірдің белгілі бір саласына қатысты тілдік белгілерді екі деңгейге бөлдік: "Үстірт" құрылым, "Үстірт" құрылым, "Үстірт" құрылым, қолданушы мен белгіні алушының әлеуметтік білімі тұрғысынан.
Адамдар арасындағы байланыс тіл арқылы жүзеге асырылатыны анық. Сондықтан тіл шынайы өмірдегі объективті шындықты білудің, оны өмірде қолданудың құралы болып табылады.
Қазақ халқының тарихындағы Қырықаяқ, Жетіқарашы, бесатар, үш жұртшы, сегізаяқ, сегізаяқ, қырық Әбіш, екі әлем, үш жүз, бес қару, Төрт құбыла, алтыбақан, бес саусақ, екі әлем сияқты күрделі есімдердің әлеуметтік маңызы зор. олардың мағынасы көпшілікке, яғни тілдік ұжымның барлық мүшелеріне кеңінен түсінікті. Осыған байланысты, біз барлық халық үшін ортақ сөздер мен сөз тіркестерін "кең әлеуметтік маңызы бар есімдер" деп қабылдауымыздың тағы бір себебі - оның әдебиеттілігі ғана емес, сонымен қатар тілдік бірліктердің мәдени мазмұнының мағыналығы. Жоғарыда көрсетілген әлеуметтік маңыздылықтың кең деңгейі бар құрылымдық атаулардың саны шектеулі болғанына қарамастан, олардың мәдени мазмұны жоғары ұғым ұғымын қамтиды.
Халықтың өткенін бейнелейтін, өмірдің белгілі бір саласына жататын тілдік бірліктер ежелгі мұраларда, ауыз әдебиетінің үлгілерінде (шешендік сөздер, эпикалық, лиро-эпикалық, тарихи жырлар, мақал-мәтелдер, жұмбақтар мен ертегілер, Ертегілер), көркем шығармаларда кездеседі, әлеуметтік маңыздылық деңгейін кеңейтеді.
Әлеуметтік маңыздылығы шектеулі атауларға біз негізінен мағынасы Қазіргі заманғы өзекті емес тарихи лексикаға жататын тілдік бірліктерді, ежелгі әдет-ғұрыптар мен дәстүрлерге, сондай-ақ кәсіптердің иелері мен осы кәсіптің тұрғындары жиі қолданатын кәсіби сөздерге жатқызамыз. Мұндай бірліктердің мәні көпшілікке, көпшілікке белгісіз, ал осы атаумен арнайы айналысатын немесе таныс немесе жеке кәсіпке жататын тілдік бірліктердің әлеуметтік маңызы шектеулі.

2.Сандық ұғымдар арқылы жасалған күрделі атаулар

Кез-келген тілде сандық атаулар бастапқы тұжырымдамамен қатар, яғни кез-келген заттардың санын, олардың басқа объектілермен қарым-қатынасының сандық мәнін белгілеу екінші деңгейде қолданылады және басқа ұғымдардың атауына қатысады. Яғни басындағы нақты Білім басқа, жаңа білімді игеруге көмектеседі. Осылайша, қоршаған әлемнің құбылыстары адамның санасында дайын, бұрыннан бар бірліктер арқылы оңай танылады. Бұл процесс сандардың атауларына өте қолайлы. Сонымен, үш Саны нақты заттардың санын білдіреді, яғни. оның лексикалық бірлік ретінде анықтамасын келесідей беруге болады: сан үш - екіден, Сан төрттен аз. Бұл санның атауы қазір ұлттың басқа рухани, мәдени, материалдық мәдениетін білдіреді, құбылыстар мен заттарды, әлеуметтік шындықтағы дерексіз ұғымдарды білуге қатысады. Мысалы, үш жүздің күрделі атауында үш жүздің саны нақты заттардың санын ғана емес, сонымен бірге үш жүз сөзімен бірге қазақ халқының этникалық құрылымына қатысты білім жинақтаушысы ретінде қызмет етеді. Осыған байланысты әрбір санның түркі тілдеріне ортақ қазақ тіліне тән ерекше а с ы р т м а н а с ы ы а с ы т ы р т а м а н а с ы Бұл тілдің мағынасын түсіну үшін оның бүкіл болмысымен, мәдениетімен, тарихымен және әлеуметтік құрылымымен, рухани әлемімен танысу керек. Егер осыған қатысты болмаса, онда көрсетілген сандық ұғымдардың мәндерін түсіну мүмкін болмайды.
Сонымен, біздің талдауымызға алынған ғылыми тұжырымдамаларға тоқталайық, мысалы, НКТ және Үстірт мағынасы, фондық білім. Осы талдаудың принципі мен негіздерін Дулат Исабеков зерттеу жұмысынан алынды.
Фондық білім жүйесі туралы айтқанда, тілдік бірліктердің сандарға қатысты әлеуметтік маңыздылық деңгейі қарастырылады.

"Дүниеде адамзатқа орын жоқ, егер ол білмесе, білмесе, білмесе", - дейді Дулат Исабеков заттар мен құбылыстарды тануға ұмтыла отырып. Тіл адамдардың қоршаған ортаны және өзін - өзі тану құралы, мәдени ақпаратты ұрпақтан-ұрпаққа сақтаушы және тасымалдаушы болғандықтан, оның қызметі қоғамдағы функциядан туындайды.

Алайда, белгілі бір "лексикалық жүйелілікке" (42) негізделген тілдік бірліктерді шектеулі қолдану халықтың тар тұжырымдамасына қолданылмайды. Бұл белгілі бір бизнестің немесе экономиканың маңыздылығына, қажеттілігіне, таралу аймағына байланысты. Белгілі бір мақсатқа негізделген ойды жеткізу үшін қолданылатын тілдік құралдар тыңдаушының қабылдауы мен түсінуі үшін әртүрлі. Тілдік таңба (кез-келген тілдік бірлік тілдік символ бола алады) және ол Мен пайдаланушы арасындағы қатынасты тілдік деңгейлердің барлық бірліктері тұрғысынан қарастыруға болады деп айтқан кезде, сандарға қатысты тілдік бірліктердің прагматикалық аспектісі олардың белгілі бір әлеуметтік ортадағы әртүрлі мақсаттарына байланысты олардың қолданылуына байланысты болады. Бұл бағытта біз осы лексемаға қатысты тілдік бірліктердің мағынасын, тұжырымдамасын, мазмұнын біржақты қарастыра аламыз. ¤әрбір жеке адам немесе кез-келген әлеуметтік орта жалпы өмір саласына байланысты қолданылатын тілдік бірліктерді пайдаланады. Осы себепті сандарға қатысты таңбалауыштар әртүрлі әлеуметтік топтар арасында әр түрлі қолдану, түсіну, түсіну деңгейіне ие. Мысалы, бес саннан құралған күрделі атауды қаламыздың мектептерінде оқитын қазақ балаларынан сирек естуге болады, егер қару-жарақтың бес комбинациясын Жазушылар, шеберлер, тарихшылар мен әскери өнерді зерттеушілер немесе біздің қариялар пайдаланбаса.

Бұдан шығатыны, белгілі бір тілдік белгіні пайдаланушылар топтары мен қабылдаушы әлеуметтік топтардың санына қатысты тілдік бірліктер ұғымы сол пайдаланушылар топтары мен қабылдаушы топтарды тану тұрғысынан оның әлеуметтік маңыздылық деңгейін анықтай алады.

Әлеуметтік маңыздылық-бұл белгілі бір қоғам өмірінде қолданылатын тілдік бірліктерді символдарды таңбалауыштарды Пайдаланушының және қабылдаушы қоғамның таным деңгейі (саласы). Осыған байланысты күрделі атаулардың - Сан ұғымдарына қатысты тілдік белгілердің әлеуметтік маңыздылығының деңгейін анықтау үшін біз екі топты бөлдік:

1. Сан ұғымдарымен құрылған күрделі атаудың әлеуметтік маңыздылық деңгейін анықтаудағы Үстірт құрылым;

2. Сан ұғымдарымен құрылған күрделі атаудың әлеуметтік маңыздылығының деңгейін анықтаудағы құрылымдық құрылым;

М.Куштаеваның пайымдауындағы "қондырма" атауы - "қоғамдық өмірдің әртүрлі салаларына, көпшілікке түсінікті, кең қолданысқа ие белгі. Біз "нектарлы" атаулар деп атаймыз-бұл көпшілікке түсініксіз, белгілі бір кәсіптердің иелеріне, ғалымдарға, жергілікті тұрғындарға ғана түсінікті, шектеулі қолданылатын тілдік белгілер" (41, 17). Бұл тұрғыда өмірдің белгілі бір саласына қатысты тілдік бірліктердің әлеуметтік маңыздылығының деңгейі әр түрлі екендігі байқалады. Әрине, әлеуметтік маңыздылықтың шектеулі деңгейімен ұлттық таным ұғымы тар деп ойламау керек. Бұл жерде белгілі бір әлеуметтік топтар арасында бірдей тілдік белгілерді шектеулі қолдану туралы айтылады.

Бұл ретте ұғымды, яғни белгілі бір кәсіпке немесе ұлттық рухани мәнге, Тарихи тұрмыс саласына қатысты тілдік құралдардың мәні туралы пайдаланушы мен белгіні алушының фондық білімін біржақты қарауға болмайды. Осы ұғымға (сандарға) қатысты күрделі жалпыға міндетті атаулар - тілдік бірліктер туралы жалпы ұғымдар бар екеніне қарамастан, оның әртүрлі ерекшеліктеріне байланысты әлеуметтік топтардың иелері мен ғалымдар пайдаланатын тілдік бірліктердің мәні туралы жұртшылықтың жалпы хабардар болу деңгейі шектеулі болады және осы топтардың иелері мен ғалымдар, сондай-ақ осы мәселені қарайтын зерттеушілер жергілікті халықтың кең білім шеңберіне ие болады.

Фондық білім дегеніміз-тілдік топ өкілдерінің өмірдің белгілі бір саласына қатысты тілдік және тілдік емес құбылыстарды білуі. Әлеуметтік ортада белгілі бір сандық тұжырымдама арқылы құрылған күрделі атаулардың қолданылу аясы және кез-келген әлеуметтік ортаны білу тұрғысынан олардың әлеуметтік маңыздылығын фондық білу ерекшеліктері анықталады. Бұл айырмашылықтар қоғамдағы әлеуметтік орта деңгейіне байланысты көрінеді. Сондықтан біз өмірдің белгілі бір саласына қатысты тілдік белгілерді екі деңгейге бөлдік: "Үстірт" құрылым, "Үстірт" құрылым, "Үстірт" құрылым, қолданушы мен белгіні алушының әлеуметтік білімі тұрғысынан.

Адамдар арасындағы байланыс тіл арқылы жүзеге асырылатыны анық. Сондықтан тіл шынайы өмірдегі объективті шындықты білудің, оны өмірде қолданудың құралы болып табылады.

Қазақ халқының тарихындағы Қырықаяқ, Жетіқарашы, бесатар, үш жұртшы, сегізаяқ, сегізаяқ, қырық Әбіш, екі әлем, үш жүз, бес қару, Төрт құбыла, алтыбақан, бес саусақ, екі әлем сияқты күрделі есімдердің әлеуметтік маңызы зор. олардың мағынасы көпшілікке, яғни тілдік ұжымның барлық мүшелеріне кеңінен түсінікті. Осыған байланысты, біз барлық халық үшін ортақ сөздер мен сөз тіркестерін "кең әлеуметтік маңызы бар есімдер" деп қабылдауымыздың тағы бір себебі - оның әдебиеттілігі ғана емес, сонымен қатар тілдік бірліктердің мәдени мазмұнының мағыналығы. Жоғарыда көрсетілген әлеуметтік маңыздылықтың кең деңгейі бар құрылымдық атаулардың саны шектеулі болғанына қарамастан, олардың мәдени мазмұны жоғары ұғым ұғымын қамтиды.
Халықтың өткенін бейнелейтін, өмірдің белгілі бір саласына жататын тілдік бірліктер ежелгі мұраларда, ауыз әдебиетінің үлгілерінде (шешендік сөздер, эпикалық, лиро-эпикалық, тарихи жырлар, мақал-мәтелдер, жұмбақтар мен ертегілер, Ертегілер), көркем шығармаларда кездеседі, әлеуметтік маңыздылық деңгейін кеңейтеді.

Әлеуметтік маңыздылығы шектеулі атауларға біз негізінен мағынасы Қазіргі заманғы өзекті емес тарихи лексикаға жататын тілдік бірліктерді, ежелгі әдет-ғұрыптар мен дәстүрлерге, сондай-ақ кәсіптердің иелері мен осы кәсіптің тұрғындары жиі қолданатын кәсіби сөздерге жатқызамыз. Мұндай бірліктердің мәні көпшілікке, көпшілікке белгісіз, ал осы атаумен арнайы айналысатын немесе таныс немесе жеке кәсіпке жататын тілдік бірліктердің әлеуметтік маңызы шектеулі. Ежелгі әдет-ғұрыптармен, тарихи оқиғалармен, наным-сенімдермен немесе арнайы кәсіптермен байланысты ұғымдар, құбылыстар мен өнімдер, заттардың атаулары көбінесе осы мәселелермен айналысатын немесе олармен жақсы таныс, оларды күнделікті өмірде қолданатын адамдар арасында қолданылады және олар үшін ғана түсінікті., осы жердің тұрғындары. Мысалы, Қызылорда, Шымкент облыстарында тоғыз салт-дәстүр жақсы сақталған, бүгінгі күнге дейін үш тоғыз, тоғыз тоғыз түрі халық арасында сақталған және тұрмыс көріністерінің бірі болып табылады. Сондықтан бұл күрделі есімдердің әлеуметтік маңызы осы аймақтың тіл иелерімен шектелген және Қазақстанның басқа өңірлері үшін қараңғы. Сондай-ақ, бес саусақ, төрт жақ, екі әлем және т.б. Сан ұғымдарымен байланысты атаулар, көптеген адамдар не туралы сөйлесетінін түсінеді. "Тірі тоғыз", "жансыз тоғыз", "аяғы тоғыз", "төрт кітап", "аспаннан төрт қылыш", "он сегіз мың ғалам", "сегіз", "жеті", "төрт" және т.б. сияқты күрделі атаулар көпшілікке белгілі емес. Сондықтан олар әлеуметтік маңыздылығы шектеулі құрылымдар ретінде қарастырылады.

Бұл қазақ өлеңінің жаңа құрылымдық түрінің күрделі атауы-Дулат Исабеков әгімелеріндегі шығармашылығының жемісі және сегіздік сөзін де осы құрылымдық тілдік бірлікке жатқызуға болады. Себебі бұл атаудың қолданылу аясы әдебиеттанушылармен, журналистермен, сондай-ақ Абай шығармашылығын зерттеушілермен немесе жоғары лингвистикалық біліктілігі бар оқырмандармен шектелген және бұл сөз Барлық ана тілінде сөйлейтіндерге әрдайым түсінікті бола бермейді. Сонымен қатар, әлеуметтік маңыздылық деңгейі тым шектеулі атауларға Сан ұғымдарынан құрылған математикалық, физикалық, химиялық ұғымдарды білдіретін лексикалық бірліктер де жатады.
Сонымен бірге, түркі тілдес халықтардың тілінде адам қайтыс болғаннан кейін үш күн өткен соң беруөткізу, үшке шақыру, оқыту (Құран бойынша) сияқты әдет-ғұрыптар сақталған. Дулат Исабеков фразеологиялық сөздігінде үш санға сәйкес келетін фразалардың бірнеше мағынасы көрсетіледі:

1) бір нәрсенің соңы: ер адамның кезегі үшке дейін (ескі дәстүрден алынған фраза, тек үшке дейін күресуге, күресуге, күресуге болады; бұл дағды ұзақ уақыт бойы батырлардың ерлігімен байланысты);

2) әскери топты құру формасы: үш мүйіз болды (үш топқа бөлінді, үш топ құрылды);

3) тілек білдіріңіз: пештің үш бұтасы, пештің үш бұтасын сұрады тіледі, пештің үш бұтасын берсін! (ежелгі. От басы, үйіне, баласына амандық тіледі, оған қамқорлық жасады);

4) қалың мал, айыппұл аз: үш тоғыз (айыптау, сыйлықақы). (Әрқайсысы тоғыздан үш марапат (айыптау).

Сандық символдардың мифопоэтикалық табиғатын зерттеуші ғалым и. А. Подюковтың айтуынша, үш, жеті, тоғыз сандар бір-бірімен символдық түрде байланысты, олардың әрқайсысы тұтастықты (оқшаулануды, толықтығын) білдіреді, өз пікірін келесідей дәлелдейді: "...сандық таңбаның белгілі бір ерекшелігі-идеалды құрылымды білдіретін патронаттық Сан ретінде үшеу - Құдайдың идеясы үш тұлғада және толығымен үш деңгейде байланысты болған басында, аяғында, ортасында, негізінен "космизацияның" белгілі бір мотивтерін қолданатын және өздігінен "космизациялайтын" сюжеттермен байланысады, құдайға айналады, қолайсыз немесе қауіпті немесе қауіпті бейтараптандырады, керісінше қасиетті нығайтады" (подюков, 1997:19).

Кейбір түркітанушы ғалымдардың пікірінше (А.М. Щербак, я. в. Севортян, Б. А. Серебренников) көне түркі ескерткіштерінде үш сан Туыстық, Туыстық, Туыстық, жақын адамдар мағынасында қолданылған.

3.Сандық ұғымдардан жасалған сөзжасамдық бірліктер

Қазақ тіл біліміндегі күрделі сөздер мәселесі әлі күнге дейін ғалымдардың назарынан тыс қалып отырған ең күрделі мәселелердің бірі болып табылады. Егер зерттеуге осы уақытқа дейін қарайтын болсақ, онда Қазақ тіл білімінде осындай сөздердің табиғатына лингвистикалық зерттеулер жүргізген жазушылардың бірі Дулат Исабеков болды. Ғалым күрделі сөздерді қос сөз деп атайды және сызықша арқылы қазақ тілінің дыбыстық үндестікке сәйкес келетінін, "ауытқатынын"жазуды ұсынады. Мысалы, Баскур, Аққала, желкесер және жел-бау, жүк-Ат, тілеу-бай.

Осы қағидаттың негізгі себебін Н.Уәлиев былай түсіндіреді: "Дулат Исабеков инвариантты бес фонеманың әрқайсысын бір әріппен белгілейді. Осылайша, осы әріптер арқылы әр фонема осы фонеманың символына сәйкес екі түрлі әуенді (қалың, жұқа) береді. Осылайша, инварианттың нұсқалары үшін " (2,14) жазу жүйесі жасалды, ол жіңішке немесе жіңішке (дәйекті, дәйекті) әуезді оқылымда, оның басында таңбаланбаған реттіліктер арқылы оқылды. Содан кейін дауысты дыбыстар дыбыссыз құрама сөздер (жүк-аяқ, жел-сым және т. б.) ескертіледі.д.) құрама сөздер, ал бірінші жолдар нәзік оқылады.

Мұнда күрделі сөз терминінің мағынасына тоқталу керек. Қазіргі қазақ тіл әдебиетінде құрмалас сөз кем дегенде екі тамырдан тұратын және номинативті бірлік ретінде қарастырылатын бір ғана зат пен құбылыстың атауы болып табылатын сөз деп түсініледі. К.Аханов аралас сөздерді құрама сөз деп атай отырып, оларды сөз кластары аясында сипаттау кезінде қайтадан күрделі сан есімдерді, күрделі сын есімдерді қолданады. (3, 86) а н. Уәлиев құрама сөз к. Аханова-Біріккен сөзден, қос сөзден, қысқартылған сөзден, күрделі сөзден тұратын топтың жалпы атауы. (4, 56) К.Кудеринова құрама сөз "синтаксистік сөз тіркесінен тыс лексикаланған немесе шектеулі сөз тіркесі (ортан Жилик, Бет күрделі шарф, қол орамал, асын Жилик), күрделі етістік, күрделі сын есім, күрделі сан есім" (5, 20) екенін көрсетеді. Осылайша, құрама сөз термині күрделі сөздердің орфографиялық бейнесі тұрғысынан ұсынылған, яғни. құрама сөздердің бір түрінің екіншісінің сызықшасымен, үшіншісінің әріптік немесе буын тіркесімімен, төртіншісінің бөлек емлесімен үйлесуі. Осыған байланысты бөлек жазылған құрама сөздер, күрделі сөздер, бірге жазылған құрама сөздер, сызықша арқылы жазылған сөздер, қос сөздер деп аталады.Сонымен, құрама сөздер термині-бір күрделі ұғымды білдіретін тілдік бірліктің атауы-сөздердің орфографиялық бейнесімен байланысты емес екі сөздің тіркесімі (бірігуі).

Бұл құбылысты номинациялар теориясы тұрғысынан зерттеген ғалым Б. Қасым күрделі сөздерді күрделі атаудың типтік түрі ретінде таниды және күрделі атауға келесі анықтама береді: "күрделі атау - туынды түбірмен салыстырғанда туынды сөзде, оның құрамы кем дегенде екі сөз құраушы тамырымен немесе негіздерімен ерекшеленеді. Күрделі туынды сөздердің міндетті құралдарына мыналар жатады: құрамдас бөліктің тұрақты орналасу реті, ішкі семантикалық байланыс (бөліктердің байланысы мен қатынасы), тип пен мазмұнның бірлігі " (6, 13)", ал біріктірілген сөз, сөз тіркесі (фразеологиялық тіркес, атаулы сөз тіркесі), күрделі сөз және қос сөз күрделі атаудың типтік белгілері болып табылады, күрделі атау-бұл барлық сөздердің ортақ мазмұны.

Қандай ойлау процестерінің негізінде күрделі атау пайда болады, корреспондент-ғалымдар осы күнге дейін зерттеп келеді. Адамның күнделікті тәжірибесінен жинақталған білім заттар мен құбылыстардың атаулары негізінде жүйеленеді. Біріншіден, зат немесе құбылыс бір әсер береді, адамның сезімін тітіркендіреді, оны атау қажет.

Жалпы, ол атау процесінде жүзеге асырылады. Атау процесі нәтижесінде пайда болатын номинацияларға (номинациялар..) тіл алдындағы экстралингвистикалық себептер мен тіл ішіндегі тілдік себептердің әсері дәлелденеді. Даму заңдылығы-қоғамдағы заттар мен құбылыстардың пайда болуы мен атауына әсер ететін экстралингвистикалық себептер. Бұл сыртқы себеп адамның ойлауына әсер етеді, ал пайда болған заттар мен құбылыстардың кескін белгілері санада ұғым ретінде қалыптасады. Санада ұғым ретінде қалыптасқан сурет-белгі негізгі тірек болып табылады және онологиялық жолмен тілге аударылады. Тілдің шекараларына кіретін аналогтық көрсеткіштер (ұқсас белгілер) осы араның болуына ықпал етеді, яғни.лингвистикалық себеп. Енді атау процесінде пайда болатын құбылыстар тіл заңдарына бағынады. Олардың белгілі бір тілдік тұлғаға (формаға) келуі тілдік жүйеде әртүрлі тәсілдермен қарастырылады. Осылайша, қалыптасқан атаулар (сөздер, сөз тіркестері) сөзжасам жүйесінде өз орнын алады. Сонымен қатар, біз есімдердің пайда болуын салыстырмалы түрде қарастырамыз, негізінен бұл құбылыстың нәтижесі - көп уақыттың жемісі.

Заттар мен құбылыстар адамның санасына әсер етеді және олардың негізгі белгілері - Тұжырымдаманың жалпыланған және жалпыланған бейнесі пайда болады. Оның айтуынша," суреттер " тілге сөз арқылы беріледі, ал тірек мотивтердің (мотивтердің) нәтижесінде олар мағынаға айналады. Материя мен құбылыс жоқ жерде немесе олардың түсінігі жоқ жерде сөз жоқ.

Атау процесі толығымен өтіп, атау дәрежесіне жеткенше, сөздің басында көптеген өзгерістер болады. Бұл қандай жағдайда, қалай болатынына көз жеткізу өте орынды. Атаудағы өзгерістер бізді сөздің мағынасы бойынша әрекет ету мүмкіндігін тереңірек түсінуге әкеледі. С. Аманжоловтың "сөз - танымдық процесс" біздің көзқарасымызды айқын көрсетеді. Шынында да, заттар мен құбылыстарды белгілі бір сөздермен белгілеу және олардың мағынасындағы өзгерістердің мәнін ашу - бұл сөздердің табиғатын толық түсіну және тану. Сонымен бірге ойлау мен тіл арасындағы байланыстың диалектикалық бірлігі қарастырылады.

Осылайша, атау процесін талдау нәтижесінде біз олардың тілдік бірлікті тудыратын ойлау процестерімен тығыз байланысты екеніне көз жеткіздік. Содан кейін біздің тілімізде күрделі атаулар деп аталатын бірліктер жоғарыда талданған атау процесінің (номинация процесінің) нәтижесі болып табылады, онда кез-келген тұтас тұжырымдаманы атау кезінде адам екі немесе одан да көп ұғымдар атауын қолданады, бірақ олардың жеке тәуелсіз мағыналары сақталмайды ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.