Негізінен сөзжасам саласында біріккен сөздер - туынды сөздер

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Шохан Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті

Курстық жұмыс
Тақырыбы: Дулат Исабековтің Тіршілік шығармасындағы туынды сөздердің қолданысы.

Орындаған:
Қабылдаған:

Көкшетау 2021
МАЗМҰНЫ

І.КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1.1 Туынды сөз-қазақ тілінің үлкен саласы ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Туынды сөздердің зерттелуі, қалыптасу негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..15

ІІ.НЕГІЗГІ БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
2.1 Д.Исабековтың Тіршілік шығармасындағы туынды сөздердің қолданылуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18

ҚОРЫТЫНДЫ БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...25

Кіріспе

Курстық жұмыстың өзектілігі:Дулат Исабеков :Тіршілік шығармасында туынды сөздердің қолданылуы.Шолу барысында зерттеу материалы ретінде көптеген тілдік бірліктер анықталды. Олардың қатарында ұлттық танымның көрінісі, бес бата, үш тоғыз, бес аспап, Алты алаш, білім бірлігі болып табылатын сандық ұғымдардың қатысуымен жасалған өрнектер бар. Егер концептуалды теориядан шығатын болсақ, тілдегі кез келген Бірлік білімнің көрінісі болып табылады. Біз мұның бәрін жұмыс түрінде ала алмаймыз. Бізді тек тілімізді басқа тілдерден ерекшелейтін осы бірліктердің бедері, ою-өрнектері ғана қызықтырады. Сондықтан ұғымдардан ұлттың дүниетанымын, ұлт тәжірибесінде жинақталған білімдерін, ұлттық мәдениетін көрсететін объектілерді ғана қарастырамыз.
Қазіргі таңда қазақ тіл білімінде сөзжасам саласының ғылыми айналысқа енуіне байланысты көптеген морфология саласының терминдері сөзжасамда қолданылып жүр. Бұл мəселе, əрине, қиыншылықтар мен ой дəлсіздігіне (талдауларда), əрбірден соң шатастырушылыққа да əкеп соғып жүрген жағдайлар кездесуде. Айталық: түбір, туынды түбір, түбір морфема, туынды морфема, жалаң жəне күрделі сөздер т.б. бірінің орнына бірі ешбір талғаусыз қолдануда. Нəтижесінде қай сала бойынша талданып жатқанын айырудың өзі кей тұстарда мүмкін болмай қалады. Мысалы, сөзжасам саласына арналған оқу құралдарында, ғылыми еңбектерде, мақалаларда болсын сөз жасалуы үшін түбір мен оған қосылатын (не түрлендіретін, не тудыратын) жұрнақ болуы (жалғануы) қажет. Сонда бұл қай талдау деген сұрақ туады, морфологиялық па, əлде сөзжасамдық талдау ма? Бұл секілді талдаулар екі салада да жиі кездесіп жүргендерін көріп жүрміз. Сөзжасамдық талдауға келгенде қайсыбір терминдерді өз орнымен қолданған жөн. Жоғарыда келтірілген мысалды сөзжасамдық тұрғыдан талдайтын болсақ, туынды сөз жасалуы үшін негіз сөзге сөзжасамдык мағына түрлеріне байланысты (түрлендіруші, тудырушы) сөзжасамдық қосымша жалғануы қажет деп талдаған болар едік те əрі бұлай талдау əңгіме сөзжасам турасында болып жатқанынан хабардар етер еді. Сонда қай ғылым болмасын олардың сол ғылымға қатысты өзіндік терминдері болуы қажет деген мəселені дəлелдеп жатудың қажеті шамалы болар еді. Екі ғылым саласына бірдей ортақ термин екі кеменің құйрығын ұстағанмен бірдей екені онсыз да түсінікті. Негізінен, сөзжасам саласындағы басты тұлғалардың бірі -- туынды сөз. Туынды сөзге негізге қосымша жалғану арқылы жасалған жəне аналитикалық сөздер, барлық сөзжасам тəсілі арқылы жасалған туындылардың бəрі жатады да, тілдің сөзжасамдық үрдісі нəтижесінде туған лексикалық дайын тұлғалар болып табылады.
Курстық жұмыстың мақсаты: Тіршілік шығармасындағы туынды сөздердің қолданысын анықтау
Зерттеу объектісі: Туынды сөздердің зерттелуі, қалыптасу негіздерін талдау
Зерттеу міндеттері:
1.Туынды сөз-қазақ тілінің үлкен саласы ретінде
2.Туынды сөздердің зерттелуі, қалыптасу негіздері
3.Д.Исабековтың Тіршілік шығармасындағы туынды сөздердің қолданылуы
Курстық жұмыстың құрылымы: жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан,пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Кіріспе зерттеудің өзектілігін негіздейді, оның мақсаты мен міндеттерін тұжырымдайды; зерттеу объектісі мен пәні анықталады.

1.1 Туынды сөз-қазақ тілінің үлкен саласы ретінде

Қазіргі таңда қазақ тіл білімінде сөзжасам саласының ғылыми айналымға енуіне байланысты морфология саласының көптеген терминдері сөзжасамда қолданылуда. Бұл, әрине, қиыншылықтар мен дәлсіздіктерге (талдау кезінде), сондай-ақ шатасуға әкеледі. Мысалы: түбір, туынды түбір, түбір морфема, туынды морфема, жай және күрделі сөздер, т.б. Осының салдарынан кейде талданған аймақтарды ажырату мүмкін емес. Мысалы, сөзжасамдық оқулықтарда, ғылыми мақалалар мен мақалаларда сөздің түбірі мен қосымшасы (немесе өзгертілуі, жасалуы) болуы шарт. Сонда сұрақ туады, қандай талдау, морфологиялық, әлде туынды талдау? Мұндай талдаулар екі салада да жиі кездесетінін көреміз. Сөзжасамдық талдауға келгенде, кейбір терминдерді дұрыс қолдану керек. Жоғарыдағы мысалды сөзжасам тұрғысынан талдасақ, туынды сөз жасау үшін сөзге туынды мағынаның түрлеріне қарай (түрлендіргіш, тудырушы) туынды қосымша қосу қажеттігін саралайр едік. ). Бұл жағдайда кез келген ғылымның осы ғылымға қатысты өз терминдері болуы керек екенін дәлелдеудің қажеті болмайды. Екі пәнге ортақ термин екі кеменің құйрығын ұстаумен бірдей екені қазірдің өзінде белгілі. Негізінде сөзжасам саласындағы негізгі тұлғалардың бірі - туынды сөз. туынды сөз жасау үшін туынды мәндердің түрлеріне (модификатор, генератор) қарай сөзге туынды қосымша қосу керек екенін айтады. Бұл жағдайда кез келген ғылымның осы ғылымға қатысты өз терминдері болуы керек екенін дәлелдеудің қажеті болмайды. Екі пәнге ортақ термин екі кеменің құйрығын ұстаумен бірдей екені қазірдің өзінде белгілі. Негізінде сөзжасам саласындағы негізгі тұлғалардың бірі - туынды сөз. туынды сөз жасау үшін туынды мәндердің түрлеріне (модификатор, генератор) қарай сөзге туынды қосымша қосу керек екенін айтады. Бұл жағдайда кез келген ғылымның осы ғылымға қатысты өз терминдері болуы керек екенін дәлелдеудің қажеті болмайды. Екі пәнге ортақ термин екі кеменің құйрығын ұстаумен бірдей екені қазірдің өзінде белгілі. Негізінде сөзжасам саласындағы негізгі тұлғалардың бірі - туынды сөз.
Ең алдымен дайын лексикалық бірлік, яғни туынды сөз болып табылатын терминнің табиғатына назар аударайық. Бұл термин қазіргі қазақстандық тіл білімінде ғылыми айналымда болғанымен, бұл оның тұрақты мағынада қалыптасқанын білдірмейді. Себебі ол кейде туынды түбір мағынасында қолданылады. Мәселе мынада: олар екі терминнің мағынасына жеткілікті мән бермейді және үлкен айырмашылықтарға назар аудармайды. Зерттей отырып, туынды сөз терминінің мағынасы туынды түбір терминінен әлдеқайда кең. Туынды түбірлер негізінен туынды сөздердің бірі болып табылады. Туынды түбірлер морфология терминіне жатады және тек жұрнақтар арқылы жасалған сөздерді білдіреді, яғни. синтетикалық әдіс. Туынды сөз терминіне келетін болсақ, оның табиғаты туынды түбірлерді топ ретінде қамтитыны анық.

Туынды сөздер барлық тілде кездеседі. Бұл күнделікті өмірде, жалпы өмірдің кез келген саласында кездесетін жаңа ұғымдардың атауына деген қажеттілікті қанағаттандыру үшін жасалған сөзжасам заңдылықтарына сәйкес жасалған сөздер немесе сөз таптары деп айта аламыз.
Туынды сөз морфемаларға ыдырайтын туынды сөз. Туынды сөздердің құрамында негізгі морфема және қосымша морфема болуы керек. Мысалы: жазушы, жазушы, ауыл шаруашылығы, өзен, құрылысшы, кітапша, безендіру, кеңейту, т.б.
Сондықтан сөздің құрылымын анықтау мақсатында грамматикалық (морфологиялық) талдауды іс жүзінде жеңілдету үшін түбір сөзді тек түбір, ал туынды сөздің түбірін (сөзжасам) негіз деп атаған ыңғайлы. Мысалы, құрылысшылар сөзі бос (жарату мағынасында), ал құрылысшы сөзі құрылысшы сөзінің синтетикалық туындысы. Демек, туынды сөздер дегеніміз туынды қосымшалар арқылы түбірден жасалған сөздер (бұл, әрине, синтетикалық жолмен). Туынды сөздердің сөзжасамның басқа жолдары арқылы да жасалатынын жоғарыда айттық.
Бұл мәселені түсіну үшін мына тұжырымды ескеру қажет: Қазақ тілі (сондай-ақ түркі тілдері) тұрғысынан түбір морфемаға келетін болсақ, түбірде белгілі бір мағына бар. Осы тұрғыдан алғанда, түбір ұғымы мен сөз ұғымы үйлесімді, одан сөз ұғымының құрамына кіретін туынды түбір деп аталатын түбір ғана ерекшеленеді. Демек, түбір тілде ешқандай өзгеріссіз түбір түрінде жеке сөзге балама ретінде қолданыла береді[1; 411]. Пікірдегі сөз ұғымы сөзжасам саласындағы туынды сөз ұғымымен сәйкес келеді. Сонда морфологиялық тұрғыдан сөз түбірі морфема немесе туынды түбір түрінде де, сөзжасамдық тұрғыдан алғанда - түбір немесе туынды сөз түрінде болуы мүмкін. Туынды сөздер тек түбірден (түбірді түсіну керек) тұрмайды, сөздердің өзінен жасалады. Мысалы, өнер, суретші, суретші, суретші, суретші сөздерін алатын болсақ, барлық нәрсенің түбірі - өнер. Бірақ бұл сөздің туындысы - тек суретші деп аталатын. Қалғаны сөзден шыққан.
Туынды сөздердің табиғатында жұрнақтардың алатын орны ерекше болғанымен (қазақ тілі күрделі болғандықтан) барлық сөздерге жұрнақ жалғана бермейтінін ескерген жөн. Кейбір жұрнақтар көп сөзге, белгілі бір сөз табына таңдалып жалғанса, кейбір жұрнақтар бір-екі сөзбен шектеліп, ескіруіне байланысты басқа сөздерге мүлдем жалғанбай қалуы мүмкін.
Әрбір түбір сөздің өзіне тән ерекше мағынасы болатыны және сөз тудыратын әрбір жұрнақтың жалпы мағынасы болатыны белгілі. Демек, туынды сөздің семантикалық құрылымында (семантикалық құрамында) олардың әрқайсысының оған қатысты үлесі болуы керек. Бұл үлес, әрине, түбір сөздің негізгі морфема, ал жұрнақтың көмекші морфема болуына байланысты. Демек, туынды сөздің тұлғасында да, семантикалық құрылымында да түбір сөз жетекші, яғни бас мүше.
Негіздің сөзжасамдық қабілеті жоқ. Сөзжасамға негіздердің барлығы қатысады және олар арқылы көптеген туынды сөздер жасалады. Ғалымдардың айтуынша, қазақ тілінде бір негізден 20-30 сөздің жасалуы үйреншікті құбылыс. Бір сөздің бас - 140, жел сөзінің - 90-нан астам туынды екені дәлелденген. Керісінше, туынды сөздердің туынды қабілеті әлсіз, өнімсіз.
Бір аттас қасиеттер күшті: ас, жылқы, өт, ешкі, қой, т.б.Көбінесе сөздер зат есім де, етістік мағынасында да жұмсалады.
Негізгі сөздер туынды сөздерден буын (дыбыс) арқылы да ерекшеленеді. Мысалы, олардың көпшілігі бір буынға жатады және түркі тілдерімен ортақ белгілері бар. Мысалы, күн, ай, жан, үй, ақ, көз, бет, кел, кет, нан, қол, т.б. Кейде бұл сөздер екі-үш дыбыс емес: ескі, төрт, қант , ескі сияқты төрт дыбыс. . Туынды сөздер екі-ақ буыннан басталып (мағыналық тәсілден басқа), буын саны көбейеді: білім, келісім, аспаз, тоған т.б.
Туынды сөздер белгілі бір жолмен (синтетикалық, аналитикалық, лексика-семантикалық) жасалады. Осыған байланысты туынды сөздер: а) таза негізгі сөз; ә) күрделі сөздер болып екі топқа бөлінеді. Бұл терминдер де соншалықты сенімді емес. Өйткені жай және күрделі сөздер морфология саласында да қолданылады. Терминді қайталамау үшін жай сөздерді дара, ал күрделі сөздерді көптік деп атаған дұрыс. Олардың әрқайсысынан кейін күрделі дәлелді сөздер немесе көп тапсырмалы емес, аналитикалық негіздер деп атау орынды сияқты. Мұндай атау мұндай сөздердің аналитикалық екенін және бірнеше себептері бар екенін білдіруі мүмкін. Сөзжасам саласындағы көптеген еңбектерде (Н.Оралбайды қоспағанда) морфологияда қолданылатын күрделі сөздердің түрлері, сөзжасам саласында бірегей атаулы туынды сөздер емес. Мұны сөзжасам саласындағы жұмыстардың негізінен синтетикалық тәсілдерге бағытталғандығымен түсіндіруге болады. Сөз мағынасы қалай өзгерсе де, қалай жасалса да туынды сөз. Демек, біріктіру, қайталау және т.б. - Қорытындылау әдісі.
Сөзжасам жүйесіндегі туынды сөздерді сөз ететіндіктен, сөз арасында айтылатын мәселелердің бірі - қосымша морфемалар. Морфология немесе сөзжасам саласында түбір және түбір терминдері ғылыми ортада берік орын алды. Әрине, мұны ешкім жоққа шығара алмайды. Дегенмен, мәселенің басқа жағы да бар. Мысалы, қазақ тілі күрделі тіл болғандықтан туынды түбір немесе туынды сөз жасауда қосымшалардың алатын орны ерекше. Синтетикалық туынды сөздің қосымша морфемасыз жасалмайтыны сияқты, морфологияда туынды түбір мәселесін қозғаудың қажеті жоқ. Сонда олар бір-бірінсіз өмір сүре алмайды. Екіншіден, туынды түбір немесе туынды сөз жасауда ешбір бөлшек қосымша морфема қызметін атқара алмайды. Сондықтан олар (негізгі көмекші морфемалар) сөзжасамда бірдей қызмет атқарады. Қазақ тілінің құрама тіл ретінде танылуы осы қосымшалардың ерекше қызметіне де байланысты. Осы себепті сөзде екі негізгі морфеманың бар екенін дәлелдеудің қажеті жоқ.
Қазіргі кезде сөзжасам жүйесіндегі күрделі сөздер мәселесі мақала, ғылыми еңбектер барысында болмаса, жеке тақырып ретінде (маңызды монография аясында) зерттеу нысанасы емес. Қазіргі уақытта, жоғарыда айтылғандай, сөзжасам саласын синтетикалық көзқарас тұрғысынан қарастырған жөн. Біріккен сөз дегеніміз - ырғағы біркелкі, лексикалық-семантикалық жағынан тұтас, лексикалық және грамматикалық жағынан сәйкес келетін, кем дегенде екі немесе одан да көп жеке сөздерден (дара немесе туынды түбірлерден) тұратын күрделі сөз (немесе сөз тіркесі).
Сөзжасамға келетін болсақ, біріккен сөздерді күрделі негіз деп атауға болады. Бірақ мұндай атау оны морфемаларға бөлумен пара-пар, сонымен бірге сөзжасамдық үлгінің табиғаты ескерілмейді. Сөзжасам термині сөздің жасалу жолы деген сұраққа жауап іздеу екенін есте ұстаған жөн, бірақ сөзжасамның қандай проблемасы болса да, оны әрқашан ескеру қажет. Сонда ғана сөзжасамдық талдау болады.
Негізінен сөзжасам саласында біріккен сөздер - туынды сөздер. Мәселе бұл сөздің туындысы қандай. Сөзжасам жүйесінде синтетикалық, семантикалық, аналитикалық әдістер арқылы жасалған сөздердің барлығы туынды сөздер. Себебі, бұл әдістер әйтеуір түбірдің семантикалық мағынасын өзгертіп, сөз жасайды. Демек, жоғарыда атап өткеніміздей, біріккен сөздердің тілдік табиғаты сөзжасамдағы біріккен туынды терминіне сәйкес келетін сияқты.
Тағы бір мәселе, екі термин де (біріккен сөз, біріккен туынды сөз) екі салада бірдей аналитикалық жолмен жасалған адамдар. Морфологиялық жағынан ол кемінде екі түбірден, ал сөзжасам кемінде екі негізден тұрады. Әрбір саланың грамматикалық заңдылықтарын сақтау үшін, мәселен, әңгіменің сөзжасамға талдау екендігін түсіндіру үшін ғылыми ортада аналитикалық негіздер терминін тұрақтандыру, біріншіден, мұндай сөздердің орындалатынын көрсету дұрыс сияқты. . аналитикалық, екіншіден, олар бірнеше негіздерден тұрады. Түрлеріне келсек, біріккен сөз - біріккен сөз, қосар сөз - қосар сөз, құрмалас сөз - біріккен сөз, қысқарған сөздер - қысқарған сөз атаулары біріккен сөз - біріккен сөз - қысқарған сөз - қысқарған сөз - біріккен сөз, қысқарған сөз - қысқарған сөз деген атаулар біріккен сөз - біріккен сөз, қосар сөз - қосар сөз - біріккен сөз - қысқарған сөз - қысқарған сөз деген атаулар біріккен сөз - біріккен сөз - қысқарған сөз - қысқарған сөз - қосар сөз - біріккен сөз - қысқарған сөз - қысқарған сөз - қысқартылған сөз - қысқарған сөз деген атаулар сөздік - ақпараттық жүйе.
Морфология саласындағы күрделі сөздер туралы ғалым Ә.Ысқақов: Тұрақты күрделі сөзді (немесе сөз тіркесін) айтамыз дейді [1; 92, 93]. Бұл, әрине, морфология саласына қатысты және мұндай күрделі сөздер тобын сөзжасам тұрғысынан аналитикалық негіздер деп атау ұсынылып отырғандықтан, аналитикалық сөздер термині өзінен-өзі түсінікті сияқты. Бір жағынан олардың айтылуында ұқсастықтары бар: біріккен сөздер, аналитикалық сөздер. Шамасы, аналитикалық сөздер термині морфология саласындағы біріккен сөздер деп аталатын сөздер тобының жалпы атауының тілдік сипатына сәйкес келеді. Қалай десек те, сөзжасам мен морфологиялық талдаудың аражігін ажырату үшін екі салада да біріккен сөздер (қазіргі қолданыста жүрген) терминін қолдану ыңғайсыз. Сондықтан сөзжасам саласында мұндай күрделі сөздер тобын аналитикалық сөздер деп атаған жөн. Анықтамаға келсек, бұлар да морфология саласындағы күрделі сөздер:
а) кемінде екі себеп бойынша;
ә) лексикалық және мағыналық байланысқан; б
) Ғалым Ә.Ысқақовтың лексикалық-грамматикалық жағынан біртұтас тұлға, енді біріккен сөздерді емес, сөзжасамдағы аналитикалық сөздер терминінің тұтас сипатын айқындау қажет деген пікірін басшылыққа алған жөн.
Қазіргі жағдайда морфология мен сөзжасам саласындағы ортақ терминология мәселесі жоғарыда айтылғандай әрбір саланың табиғи талдауының кейбір аспектілеріндегі нақты байланыстарды ажыратуда қиындықтар туғызатынын айта кеткен жөн. Мысалы, келесі талдауды қарастырсақ: Туынды сөздер - тілде көп орын алатын сөздік қорымыздың қалың қабаты. Қазақ тілінде туынды сөздердің түрлері өте көп, олар: туынды түбір, біріккен сөз, біріккен сөз, біріккен сөз, қысқарған түбір... Туынды түбір - сөздік қорымызды молайтатын кең арна. тіл. Біріккен сөздер екі немесе одан да көп сөздердің бірігуі арқылы бір лексикалық бірлікке жасалады. Мысалы: жаз, күз, қыс ... Қос сөздер де тілімізде туынды сөз. Сөздерді тіркестіру арқылы жаңа мағынаны білдіру тілде ертеден қолданылып келеді. Мысалы: аяқ киім, ине т.б. түрінде талданады. Талдаудың бұл моделіне қарасақ, нақты қай сала туралы айтып отырғанымызды айту қиын, өйткені екі саланың терминдері бір-бірінің орнына қолданылады. Себебі, мұнда морфология мен сөзжасам терминдері араласып кеткен. Мысалы, туынды түбір, күрделі сөз, қос сөз, күрделі сөз таза морфологиялық терминдер, ал туынды сөз туынды термин. Қазақ грамматикасындағы сөзжасам үшін. Қай облысты айтып отырғанымызды айту қиын, өйткені екі саланың терминдері бір-бірінің орнына қолданылады. Себебі, мұнда морфология мен сөзжасам терминдері араласып кеткен. Мысалы, туынды түбір, күрделі сөз, күрделі сөз, күрделі сөз таза морфологиялық терминдер, ал туынды сөз туынды термин. Қазақ грамматикасындағы сөзжасам үшін. Бұл екі саланың терминдері ауыспалы мағынада қолданылғандықтан, қай сала туралы айтып отырғанымызды айту қиын. Себебі, мұнда морфология мен сөзжасам терминдері араласып кеткен. Мысалы, туынды түбір, күрделі сөз, қос сөз, күрделі сөз таза морфологиялық терминдер, ал туынды сөз туынды термин. Қазақ грамматикасындағы сөзжасам үшін. мұнда морфология мен сөзжасам терминдері араласып кеткен. Мысалы, туынды түбір, күрделі сөз, қос сөз, күрделі сөз таза морфологиялық терминдер, ал туынды сөз туынды термин. Қазақ грамматикасындағы сөзжасам үшін. мұнда морфология мен сөзжасам терминдері араласып кеткен. Мысалы, туынды түбір, күрделі сөз, қос сөз, күрделі сөз таза морфологиялық терминдер, ал туынды сөз туынды термин. Қазақ грамматикасындағы сөзжасам үшін.
Теориялық сұрақтарда: ...Тілімізде біріккен сөздердің алуан түрлері болатыны белгілі, олар:
1) біріккен, біріккен сөздер;
2) қос сөздер;
3) күрделі біріккен сөздер;
4) аббревиатуралар "... Бұл мәселелерді жеке шешу үшін терминдер: біріккен, біріккен біріккен сөздер, қос біріккен сөздер, біріккен сөздер, қысқарған біріккен сөздер болып өзгертілді. Бұл еңбектің морфология саласында аналитикалық әдіс арқылы жасалған сөз таптарының күрделі түрлерінде біріккен сөздер, қос сөздер, қысқартулар т.б. күндер қайта кездеседі. Бұл ортақ терминология мәселесін тудырады. Әрбір затты атаумен атайтын болсақ, біз күрделі сөздер деп жүрген сөзжасам саласында морфология саласында туынды сөздердің бар екендігі даусыз. Туынды сөз болған жағдайда сөзжасамның тілдік табиғатына сай күрделі туынды сөздер, аналитикалық сөздер деп атау ұсынылады. Содан кейін уақытты бағалаңыз.
Екіншіден, екі саладағы бір туынды түбірдің орнына туынды түбір терминін ғылыми ортада бұрыннан қалыптасқан, қалыптасқан морфологияның қолына қалдырып, түбір сөз терминін сөз аймағында тұрақтандыру керек. қалыптастыру. Сонда туынды түбір туынды түбірдегі негізгі сөз деп аталып, кейде тіпті айтыла береді. Ал морфологиядағы түбір сөзжасамның өзінде терминологиялық негіз арқылы тұрақтана бастады. Бұл құптарлық жағдай.
Үшіншіден, морфология саласында біріккен сөздер, біріккен сөздер, күрделі сөз тіркестері, қысқартулар т.б. ... Осыған байланысты бірқатар терминдер әзірленуде. Жоғарыдағы біріккен сөз - біріккен сөз, қос сөз - қос сөз, т.б. Біріккен сөздердің морфологиясы бойынша түрлері, мысалы, бұл терминдердің екі салада да бей-берекет қолданылатыны атап өтілді.
Мәселенің басқа жағы да бар. Күрделі сөздердің морфемаларының өзара әрекеттесуі нәтижесінде пайда болатын ішкі жіктеу түрлерінің терминдік атауларын (морфология саласында) туынды жүйеде мынадай терминдер арқылы атауға болатын сияқты: күрделі сөздер - күрделі сөздер, күрделі сөздер. сөздер. - біріккен сөздер, қайталанатын біріккен сөздер сөз - қос сөз, қысқарған сөз - қысқарған сөз, күрделі сөз тіркестері - біріккен сөз. Сонда, мәселен, сөзжасамдық талдауда тау-тау сөз тіркесі тау-тау - қос сөз, дән - негізгі сөз ретінде талданады да, оның қандай талдау үлгісі екеніне ешкім дау туғызбайды. . ...
Мына мысалды қарастырайық: ...Тіліміз күрделі сөздерге өте бай, зат есімдер жиі кездеседі. Жинақтау тәсілі арқылы жасалған сөздер жаңа есім тудыратындықтан туынды сөздер болып табылады. Қос сөздер де тіліміздегі туынды сөздердің бір түрі... Қос сөздердің мағынасы оның бірде-бір компонентінің жеке мағынасы емес, олардың бірлігінен жасалған басқа лексикалық мағына. Бұл қасиет қос зат есімдердің бәріне де қатысты емес, ол қосалқы қос сөздерде болмайтын белгі. Әрине, бұл жерде не бар екенін түсіну қиын емес. Мәселе қай талдау үлгісінде. Шығарма сөзжасамға арналғандықтан, алғы сөз: Тіліміз сөзге бай... деп жазылуы керек еді, талдау сөзжасам екені даусыз еді. Туынды талдаудың бұл үлгісіндегі 60-қа жуық сөздің ішінде бір ғана сөз тіркесі туынды сөз қолданылған, ал қалғандары морфологияның қайталануы болды. Бұл теориялық сұрақтар бұрыннан белгілі. Өкінішке орай, мұндай морфологиялық қайталаулар қазір сөзжасам саласында еңбектерде, мақалаларда, т.б. Бұл әдеттегі тәжірибеге айналды. Бұл мысалда біріккен сөз - біріккен сөз, қос сөз - күрделі сөз, басқа лексикалық мағына - туынды мағына, сонымен қатар шығарманың аясында кездесетін сөз: түбір - түбір, туынды. түбір - негізгі сөз, біріккен сөз - біріккен сөз т.б.Сөзжасамдық жүйе бойынша өз атымен аталу керек. Екі саланың шарттарын таңдаусыз және таңдаусыз пайдалана берсек, онда қазақ тіл біліміндегі сөзжасам мен морфологияның байланысы, Талдау үлгілерінің ерекшеліктері туралы айтудың қажеті жоқ екенін айта кеткен жөн. Бұл жағдай сөзжасамның негізгі теориялық мәселелері осы морфологияның тереңінен шығатынын барша тілші-ғалымдар бұрыннан мойындаған. Бірақ ол тек морфологияны ғана емес, туынды тілдің барлық саласын қамтиды.
Мұның басты себебі - қазақ тілі тек қана тірек сөздерден құралмайды, ол - экономикалық, саяси, мәдени, т.б. адамдардың көп қырлы қарым-қатынас тілі, түсіністік пен түсіністік тілі. Мұндай әрекетке тек туынды сөздер мен олардың түрлері, әртүрлі лексикалық-грамматикалық қасиеттері, басқа тілдерде кездеспейтін ерекшеліктері себепші болады. Демек, сөзжасам үлгілері лексикаға, синтаксиске, стилистикаға және т.б. әсер етеді. Бұл қамтитын үлкен тіл жүйесі. Мұндай лингвистикалық процестің ең өзекті мәселесі - туынды сөздердің табиғаты. Бұл өте қиын сұрақ. Осының бәрін орындамау үшін бір ұрпақ жеткіліксіз. Туынды сөздер кеше жасалмағандықтан, олардың ғұмыры ұзақ. Бұл белгілі бір жастан таңдалған тілдік тұлғалар,
Аналитикалық негіздегі туынды сөздердегі тірек сөз мағыналары өз мағынасында, тура мағынасында қосалқы мағына жасауда белсенділік танытпай, тек тұлға жасауға негіз ретінде қатысады. Демек, туынды сөздің мағынасы мен оның құрамдас негіздерінің мағынасы бір-бірімен ешқашан толық сәйкес келмейді деген ғылыми пікір өте әділ. Аналитикалық туынды сөздердің құрамындағы түбірлердің мағыналары өздері белгілейтін заттың немесе құбылыстың нақты белгілері мен қасиеттеріне байланысты түсіндірілсе, бұл мағыналар туынды сөзде метафораланып, негізгі немесе жалпы семантикаға айналады. Соның нәтижесінде қажеттілікке қарай, мысалы, әдет-ғұрып, салт-дәстүр, халықтық танымдық сипат т.б. Жаңа мағыналы туынды сөз жасалады. Мысалы, жағажай сөзі аналитикалық туынды деп аталады, өйткені ол тек тұрғылықты жерді ғана емес, адамға қолайлы барлық жағдайларды қамтиды. Кез келген жаға (жабық) оңай емес дейді. Сонымен аналитикалық туынды сөздер мен оның түрлерінде тілдің грамматикалық заңдылықтары сақталғанымен, олардың негізгі мақсаты - жаңа мағыналы жаңа сөзжасамдық тұлға жасау.
Туынды сөздерге қатысты жоғарыдағы сұрақтарды қорытындылай келе, сөзжасамның келесі ерекшеліктерін (жалпы туынды сөздер туралы) қорытындылауға болады:
* екі морфемасы бар туынды тұлға (түбір сөз, туынды жұрнақ);
* Туынды сөз негізгі сөз бен қосымша туынды морфемалардың мағыналық тіркесімінен тұрады;
* Туынды сөздің мағынасы түбір сөздің мағынасына байланысты: суретші туынды сөз сурет түбір сөз мағынасынан шыққанын айтады;
* Туынды сөздер тілдің даму сатысына қарай танылады: үш-қыш, үш-ақ, оқыр-ман, аялда-ма, т.б.;
* Туынды сөз құрамындағы морфемалар жас ерекшелігіне қарай сақталады: медицина, конфликт, жазу т.б.;
* Туынды сөздердің мағынасы өзгеріп (сөз жасалғандықтан) қай сөз табына жататынына қарай грамматикалық жағынан өзгеріп отырады. Мысалы, түйін сөзін зат есім ретінде өзгертуге болады (көбейту, көбейту, тәуелді);
* Туынды сөздер жұрнақ арқылы жасалған сөздіктің грамматикалық қасиетіне ие: балалық, мейірімділік, таулық; өзендер, таулар, көлдер және т.б.;
* Туынды сөздер сөйлемде қолданылмайды, сөйлем мүшесі ретінде жұмсалады. Ұлылық, кішілік туралы айтатын болсақ, тілдің осы дайын түрін пайдаланамыз: ұлылық көрсеттік, аз көрсеттік т.б.;
* Туынды сөздер сөзжасамның барлық құралдарымен (синтетикалық, мағыналық, аналитикалық) жасалуы мүмкін: балықшы, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.