Қазақ тілінің лексикографиясының типтері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау университеті КеАҚ

Курстық жұмыс
Тақырыбы: Қазақ лексикографиясы: синонимдер сөздігі

Орындаған: Сьез.А
Қабылдаған:Каирбекова.И.С

Көкшетау 2021 жыл
Аңдатпа

Сіз қазақ тілінің лексикографиясы қандай типтерге, қандай дәрежеде бөлінетінін білесіз.
Лексикография-әр түрлі сөздіктер жасау тәжірибесін ғылыми жалпылау негізінде және лексикологиялық зерттеулер мен олардың жетістіктерін жалпылау негізінде құрылады.
Лексикография теориясы сөздіктерді құру жұмысында ерекше мәнге ие. Сөздіктердің сапасы лексикография теориясының дәрежесі неғұрлым жоғары болса, сөздіктер соғұрлым жақсы болады. Лексикографиялық жұмыстарды жүргізу және әртүрлі сөздіктерді құру лексикология мен лексикография теориясы мен практикасын білуді талап етеді. Сөздіктердің сапасын арттыру сөзжұмбаққа қатысты көптеген теориялық және практикалық мәселелер бойынша зерттеу жұмыстарын жүргізуді талап етеді. Олардың ішінде: - сөздің лексикалық мағынасының түрлеріне; - мағынасы мен қолданылуына; - сөздіктегі сөздердің мағынасын беру тәртібіне ерекше назар аударылады; - полисемия құбылысы мен омонимия құбылысының айырмашылығы; - сөздіктегі фразеологиялық сөз тіркестерінің берілу принциптері; - сөздікке кіретін туынды сөздердің түрлері, олардың саласы мен шектері; - сөздерді анықтау (түсіндіру) және стилистикалық сипаттамасы.
Түйін сөздер: лексикаография, сөздіктер, шектері, зерттеулер, тәжірибе.
Вы узнаете, на какие типы, в какой степени делится лексикография казахского языка.
Лексикография-строится на основе научного обобщения опыта создания различных словарей и на основе лексикологических исследований и обобщения их достижений.
Теория лексикографии имеет особое значение в работе по созданию словарей. Качество словарей чем выше степень теории лексикографии, тем лучше словари. Проведение лексикографических работ и создание различных словарей требует знания теории и практики лексикологии и лексикографии. Повышение качества словарей требует проведения исследовательской работы по многим теоретическим и практическим вопросам, касающимся кроссворда. Среди них: - виды лексического значения слова; - значение и употребление; - особое внимание уделяется порядку передачи значения слов в словаре; - различию явления полисемии и явления омонимии; - принципам передачи фразеологических словосочетаний в словаре; - видам производных слов, входящих в словарь, их области и пределы; - определению (толкованию) и стилистическому описанию слов.
Ключевые слова: лексика, словари, границы, исследования, практика.
You know what types and to what extent the lexicography of the Kazakh language is divided.
Lexicography-is built on the basis of scientific generalization of the experience of creating various dictionaries and on the basis of generalization of lexicological research and their achievements.
The theory of lexicography is of particular importance in the work on creating dictionaries. Quality of dictionaries the higher the degree of lexicography theory, the better the dictionaries are. Conducting lexicographic work and creating various dictionaries requires knowledge of the theory and practice of lexicology and lexicography. Improving the quality of dictionaries requires conducting research on many theoretical and practical issues related to wordplay. Among them: - types of lexical meaning of a word; - types of meaning and usage; - special attention is paid to the order of transmission of the meaning of words in the dictionary; - the difference between the phenomenon of polysemy and the phenomenon of homonymy; - the principles of transmission of phraseological phrases in the dictionary; - types of derived words included in the dictionary, their scope and limits; - definition (interpretation) and stylistic description of words.
Keywords: lexicography, dictionaries, boundaries, research, experience.

Курстық жұмысты орындауға арналған
тапсырма
Білімгер: Сьез Ахбота Тобы: КОК201ДК
1.Тақырыбы: Қазақ лексикографиясы: синонимдер сөздігі
2. Педагогикалық білім беру пәндері ЦӘК - на аяқталған жұмысты тапсыру мерзімі: ____________20 ж.
3. Тапсырмалар:_______________________ _______________________
___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ _______________
4. Орындауға арналған тапсырмалардың тізімі (жоспары):
Кіріспе
І-тарау.Қазақ лексикографиясы
1.1. Қазақ лексикографиясының қалыптасуы мен дамуы
1.2. Қазақ тілінің лексикографиясының типтері
ІІ-тарау. Қазақ лексикографиясы: синонимдер сөздігі
2.1.Синонимдік сөздіктер
2.2.Қазақ лексикографиясы:синонимдік сөздіктің қолданысы
Қорытынды5. Жұмыс жетекшісі: Каирбекова Ибагуль Сүлейменовна
(оқытушының тегі, аты-жөні)
___________________________________ _________________________
(қызметі, кафедрасы)
6. Тапсырма берілген мерзімі:_____________20 ж. _____________
жетекшінің қолы)
7. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1.Болғанбаев Ә. Қазақ тілінің синонимдер сөздігі. А.,Мектеп,2017 ж
2.Қайдаров Ә.Т. Тарихи лексикология және этнолингвистика Қазақ тілі
3.Муратов С.Н.Устойчивые словосочетагия в тюрских языках.,2016.
4.Кеңесбаев І.Қазақ тілінің фразеологиялық сөздігі
5.М.Әуезовтың "Абай жолы" романының сөздігі.А.,Ғылым,2019.
6.Шаханова Н. Мир традиционной культуры казахов.Алматы,2017
7.Сыздықова Р. Қазақ әдеби тілінің тарихы.Алматы,2016
8. Жанпейісов Е.Н. Этнокультурная лексика казахского языка. на материалах
9. Ысқақов А. Абай тілі сөздігі.
10. Манкеева Ж.А. Мәдени лексиканың ұлттық сипаты. Алматы,2014ж .

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
І-тарау.Қазақ лексикографиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.1. Қазақ лексикографиясының қалыптасуы мен дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... . .9
1.2. Қазақ тілінің лексикографиясының типтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
ІІ-тарау. Қазақ лексикографиясы: синонимдер сөздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
2.1.Синонимдік сөздіктер ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
2.2.Қазақ лексикографиясы:синонимдік сөздіктің қолданысы ... ... ... ... ... ... .. .28
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .32
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .33

Кіріспе

Зерттеудің ахуалдылығы:Теориялық лексикографияның ғылыми негіздері " бірінші бөлімде теориялық лексикографияның құрылымдық негіздері зерттеледі. Лексикография теориясы мен тарихының құрамындағы негізгі категориялардың мазмұнына талдау жасалады.
Адам тектес тіл-бұл негізінен сөздерден тұратын Тіл. Мұны біле отырып, Ф.Сауссур "сөздер тіл механизмінің өзегін құрайды"деп жазды. Орыс ғалымы А.и. Смирницкий: "бұл сөз тілдегі сөздік құрамның негізгі бірлігі ғана емес, сонымен бірге жалпыадамзаттық тілдің орталық ядросын құрайтын бірлік" деген тұжырым жасады.
Курстық жұмыстың өзектілігі:Лексикография-лингвистик алық қызметтің барлық нәтижелерін жарықтандыратын және жарықтандыратын негізгі арна (В.В. Морковкин). Сонымен қатар, Лингвистикада сөздің барлық қасиеттерін жиынтықта қарастыратын жалғыз сала-лексикография екендігі белгілі. Осы тұрғыдан алғанда, лексикографияны тіл білімі мен тіл білімін тіл ғылымдары категориясында біріктіретін тілдік іс-әрекет деп атауға болады.
Курстық жұмыстың мақсаты:Қазақ лексикографиясы: синонимдер сөздігі жайлы анықтама беру.
Адамзат қоғамында практикалық лексикография пайда болып, сөздіктер қалыптаса бастағаннан бері төрт мың жылдан астам уақыт өтті. ХХ ғасырдың ортасында жасалған санақ бойынша сол кезеңде жасалған сөздіктердің жалпы саны он мыңнан асты.
Зерттеудің міндеттері:
1. Қазақ лексикографиясының қалыптасуы мен дамуы
2.Қазақ тілінің лексикографиясының типтері
3.Синонимдік сөздіктер
4.Қазақ лексикографиясы:синонимдік сөздіктің қолданысы
Зерттеудің объектісі: Лексикография мәселелерін зерттеушілердің тәжірибесі.

Зерттеу пәні: Қазақ лексикографиясын зерттеу.
Зерттеу әдісі:Лексикография мәселелерін зерттеушілер сөзжасам саласында үлкен тәжірибе жиналғанына қарамастан, сөзжасам тәжірибесін жалпылауға және қорытындылауға, оны жетілдірудің ғылыми-теориялық негіздемелерін дайындауға кеш екенін атап өтті.
Ғылыми жаңашылдығы:Шындық, ХХ ғасырдың ортасына дейін лексикография ғылымында жетілген теория болған жоқ. Осыған байланысты лексикография теориясының мәселелерін жүйелі зерттеу және оны жеке ғылыми пән ретінде қарастыру академик Л.в. Щерба ХХ ғасырдың ортасында жұмыс істегенге дейін жүйелі түрде жүргізілмегенін атап өткен жөн.
Жұмыстың маңыздылығы:Теориялық мәселелерді зерттеудегі кемшіліктер.
Қорғауға жіберілетін негізгі жағдайлар:Лексикография бойынша практикалық жұмыстардың болашағы айқын болмай, сапасы нашарлады.
Зерттеу құрылымы: Кіріспенің аяқталуында курстық жұмыстың құрылымы жайында қысқаша сипаттама берілді.Жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан тұрады.

І-тарау.Қазақ лексикографиясы
1.1. Қазақ лексикографиясының қалыптасуы мен дамуы

Жалпы лексикографияны зерттеу
Тіл білімі саласында үлкен бағыттардың бірі лексикография болып табылады, ол қарастырылып отырған объектіге байланысты өзінің қызметі мен зерттеу жұмысына ие. Лексикография-бұл терең тарихтың саласы, сонымен қатар болашақта ашылатын ашылулар мен мүмкіндіктер.
Лексикография [гр. лексикос термині сөзге қатысты (сөздік) + grapho жазамын] лингвистикалық сөздікте: лингвистикадағы сөздіктің білім беру теориясы мен практикасына қатысты ғылым саласы ретінде анықтамасы берілген.
Еуропалық лингвистикадағы, сондай-ақ кеңестік лингвистикадағы лексикографияның анықтамасы:
* сөзжасам принциптерін зерттеумен айналысатын ғылым саласы, сөзжасам теориясы;
* сөздік ісі;
* тілдегі сөздіктер жиынтығы;
* елдегі сөздіктер жиынтығы .

Бұл лексикография терминіне берілген басқа анықтамалар

анықтамаға ұқсас: лексикография [гр. лексикос сөздігі, сөздік + ...графия] - 1) сөзжасамдық іс;
2) тіл білімінде сөзжасам теориясы мен практикасын зерттеу саласы;
3) сөздік түрінде шығарылған шығармалар жиынтығы, сөздік түрдегі әдебиет.
Бұл анықтамаларды М.Малбаков "көптілді түсіндірме сөздіктің құрылымдық негіздері"еңбегінде келтіреді. Лексикография саласын алғашқылардың бірі болып зерттеген А.Болғанбайұлы мен Г. Қалиұлы "қазіргі қазақ лексикогарфиясы мен фразеологиясы" атты еңбегінде лексикография терминіне құнды анықтама береді: "лексикография-тілдегі сөздер мен фразеологизмдерді жинаумен, олардың сөздігін және оның теориясын жасаумен айналысатын тіл білімінің саласы. Яғни, сөзжасам әдістемесі мен техникасын үйрететін ғылым"".
М. Малбаков жазғандай," анықтамалардағы алғашқы екі мағынаның бірі - сөзжасамдық, яғни" практикалық лексикография" ұғымынан, екіншісі-"лексикография теориясы мен практикасы" ұғымынан. Бұл жіктеу лексикографияның теориялық мәселелері бойынша құнды еңбектер жазған белгілі мамандардың бірі В.В. Марковкиннің пікіріне сәйкес келеді. Ғалым лексикогарфияны теориялық және практикалық салаларға бөліп, теориялық лексикогарфияны өзара байланысты екі салаға бөледі: лексикография теориясы және лексикография тарихы. Лексикография тарихы өз кезегінде сөздіктер тарихы мен тұтас лексикографиялық тұжырымдамалар мен лексикографияның негізгі мәселелерін шешу тарихына бөлінеді.
Сөзжасамдық істі қарастыратын практикалық лексикогарфияның маңызды функцияларының бірі ретінде в.Гак:
1) тілді үйрену,
2) ана тілін сипаттау және нормалау,
3) тіларалық қарым-қатынас,
4) тілдегі лексиканы ғылыми зерттеу және
5) тіл білімінің лексикология, сөзжасам, стилистика, тіл тарихы сияқты салаларында лингвистикалық зерттеулер үшін қажетті мәліметтерді жинау және өңдеу.
Терминді құруда немесе анықтауда көптеген ұқсастықтар бар. Г.Қалиев пен А. Болғанбаевтың практикалық лексикография туралы анықтамасы да осыған ұқсас: "практикалық лексикография ана немесе басқа тілді оқытуды, ана тілін қалыпқа келтіруді, тіларалық байланысты арттыруды, тіл лексикасын ғылыми зерттеуді мақсат етеді".
Лексикограф ғалым В. Г. Гак теориялық лексикографияда қарастырылған мәселелер қатарында:

сөздіктердің, жаңа типтердің жалпылама типологиясын әзірлеу;
2)сөздіктің макроқұрылымын зерделеу (лексиканы сұрыптау, сөздер мен сөздік мақаланы орналастыру принципі, омонимдер беру, сөздікте және оның соңында қосымша қосымша материалдар беру: грамматикалық мақалалар, реттіліктер және т. б.);
3) сөздіктің микроқұрылымын, яғни жеке сөздік мақаланың құрылымын зерттеу (сөздерді грамматикалық және фонетикалық түсіндіру, мағыналарға бөлу және жіктеу, сөздік анықтамалардың түрлері, шартты белгілер жүйесі, тілдік аргументацияның түрлері, фразеология, қосалқы деректерді орналастыру және т.б.).
"Қазіргі қазақ тілінің лексикологиясы мен фразеологиясы" еңбегінде дәл осы анықтама береді: "теориялық лексикография сөздіктердің жалпы типологиясын, жаңа типтерін әзірлеумен, сөздіктердің құрылымын анықтау проблемасымен (тізілімдік сөздерді сұрыптау, сөздік мақалаларды орналастыру қағидаттары, омонимдер мен көп мағыналы сөздерді, фразеологизмдерді беру тәсілдері және т.б.), сөзжасам техникалық проблемаларымен (сөздерді грамматикалық, фонетикалық түсіндіру, сөздердің мағынасын ашуға қажетті мысалдарды сұрыптау және т. б.) айналысады.Бұл еңбектегі анықтамалар в. г. Гактың анықтамаларынан салыстырмалы түрде ерекшеленбейді. Бірақ ешқандай сілтеме жоқ. - Мен білмеймін, - деді ол.
Сондай-ақ, В. Г. Гак қазіргі лексикография теориясына тән басқа белгілерді анықтайды:
а) лексиканы жүйе ретінде түсіну, лексика құрылымында тұтастай тілдің лексикалық-семантикалық құрылымын, сондай-ақ жеке сөздің семантикалық құрылымын көрсетуге деген ұмтылыс (сөздердің мағыналарын олардың мәтіндік құрамындағы және семантикалық өрістердегі басқа сөздермен байланыстыру;
б) сөздің мағынасын ашуға диалектикалық көзқарас (мағынадағы реңктерді ауыстыру, оларды сөйлеуде қолдану, басқа да аралық құбылыстар) ;
б) лексиканың грамматикамен, тілдің басқа деңгейлерімен тығыз байланысын атап өтеді.
В. Гактың пікірінше, теориялық лексикографияда сөздіктегі лингвистикалық және экстралингвистикалық (энциклопедиялық, Елтану және т.б.) деректердің арақатынасы мәселесіне көп көңіл бөлінеді.
Қазіргі лексикография теориясы лексиканы белгілі бір жүйеде түсіндіреді, сөздердің лексикалық-семантикалық құрылымын көрсетеді және олардың мағынасын диалектикалық тұрғыдан қарастырады. Лексикография лексикологияға, стилистикаға, грамматикаға, фонетикаға және тіл тарихына негізделген.
"Сөздік" терминіне келетін болсақ, Лингвистикада "сөздік" термині екі мағынада қолданылады:
1) белгілі бір тілдің, диалектінің, әлеуметтік топтың немесе жеке жазушының лексикасы, сөздік құрамы;
2) алфавиттік ретпен орналастырылған сөздер мен морфемалардың, сөз тіркестерінің және идиомалардың және т. б. түсінігі мен аудармасы берілген анықтамалық.
М.Малбаков" сөздік "термині ортағасырлық түркі лексикографиясында" лукат" ретінде қолданылып, уақыт өте келе" сөздік " басым бола бастағанын атап өтті.
Лингвистикалық терминдердің сөздігінде ж. Марузо бұл терминге келесі түрде анықтама береді:"лексика, белгілі бір тілде сөйлейтін, белгілі бір жанрға, уақытқа, мектепке, жазушыға тән сөздер мен мағыналардың элементтері ретінде қарастырылатын сөздер жиынтығы". Ғылыми құндылығы, анықталу дәлдігі бірден байқалады. Бұл анықтамадан ғалым бұл терминді Анықтамалық сөздік-белгілі бір лексиканың тіркеушісі тұрғысынан қарастыратындығын көруге болады. Анықтама өткен ғасырдың ортасында жасалғанын есте ұстаған жөн. Ол кезде сөздіктің ғылыми және дидактикалық құрал ретіндегі мәні күн тәртібіне енді ғана ене бастады. Әрине, қазіргі уақытта лексиканы жазатын көптеген сөздік түрлері бар екені анық. Алайда, қазіргі кезеңде сөздіктің ғылыми, еңбек және дидактикалық материал ретіндегі қызметін елемеуге болмайды деп санаймыз.
Лексикографиялық тезаурустағы терминнің анықтамасы ж. Марузоның сөздігіне ұқсас: негізгі қызметі сөздік құрамын ретке келтіру және ашу болып табылатын сөздік мақалалардан тұратын лингвистикалық сипаттаманың түрі.
О. С. Ахманованың сөздігінде терминнің екінші мағынасы да айтылған (лексиканың жүйелі сипаттамасы бар кітап, лексика). Бұл мағынада сөздік жүйені, тілдегі бірізділікті ашатын құрал ретінде әрекет етеді.
Лингвистикалық энциклопедиялық сөздікте де осындай анықтама бар:
а) белгілі бір тілдің, диалектінің, әлеуметтік топтың, жазушының және т. б. ана тілінің лексикасы, сөздік құрамы;
б) белгілі бір жүйе бойынша орналасқан сөздерден (немесе морфемалардан, сөз тіркестерінен, идиомалардан және т.б.) тұратын, олар туралы әртүрлі ақпарат беретін, не оларды басқа тілге аударатын, не олар белгілейтін заттар туралы деректер беретін сөздік бірліктерінің мағынасын айқындайтын анықтамалық кітап (лингвистикалық энциклопедиялық сөздік.
Энциклопедияда сөздіктер орындайтын негізгі әлеуметтік функциялар ақпараттық (тілдік символдар мен белгілер арқылы жинақталған адам біліміне қол жеткізу), коммуникативті (қажетті сөздерді ана тілінде және шет тілінде ұсыну арқылы) және нормативті (сөздердің мағынасын тіркеу және оларды қолдану арқылы, қарым-қатынас құралы ретінде тілді жетілдіруге және үйлестіруге ықпал ететін) деп аталады., біріктіру) функциялары. Белгілі ғалым Б. Қалиев, басқалармен қатар, сөздіктің тағы екі түрін ажыратады: номинативті және есептік.
Лексикографияның өзіндік сөздік типологиясы бар және лексикографияны көптілді, екі тілді, оқыту және ғылыми-техникалық лексикографияға бөледі. Әрі қарай, сөздік осы жіктеу негізінде жіктеледі. Сөздіктің екі түрі бар: лингвистикалық (тілдік) және энциклопедиялық. Лингвистикалық сөздіктерге тілге (сөзге) байланысты барлық сөздіктер жатады. Олардың негізгі түрлері: түсіндірме сөздік, аударма сөздігі, терминологиялық сөздік, фразеологиялық сөздік, диалектологиялық сөздік, синонимдік сөздік, Тарихи сөздік, этимологиялық сөздік, жиілік сөздігі, кері сөздік, орфоэпиялық сөздік, орфографиялық сөздік.
Энциклопедиялық сөздіктерге қазіргі ғылыми саладағы білімге қысқаша шолу жасайтын сөздіктер (философиялық, педагогикалық, психологиялық, саяси-экономикалық, астраномикалық және т.б.) жатадыү"Қазіргі қазақ тілінің лексикологиясы мен фразеологиясы" атты алғашқы басылымында "лингвистикалық сөздіктер өте көп. Олар әртүрлі мақсаттар мен мүдделерді ескере отырып жасалады. Лингвистикалық сөздіктер көптілді және көптілді болып бөлінеді. Түсіндірме сөздік бір тілдің өз сөзімен түсіндіріледі. Екі тілді немесе көп тілді сөздіктер басқа тілдердің сөздерімен түсіндіріледі. Көптілді лингвистикалық сөздіктер академиялық нормативтік сөздік және анықтаушы сөздік болып табылады".Осыған сүйене отырып, жыл сайын біздің отандық ғалымдарымыз лексикографияға терең еніп келе жатқанын көріп отырмыз.

1.2. Қазақ тілінің лексикографиясының типтері

Сіз қазақ тілінің лексикографиясы қандай типтерге, қандай дәрежеде бөлінетінін білесіз.
Лексикография-әр түрлі сөздіктер жасау тәжірибесін ғылыми жалпылау негізінде және лексикологиялық зерттеулер мен олардың жетістіктерін жалпылау негізінде құрылады.
Лексикография теориясы сөздіктерді құру жұмысында ерекше мәнге ие. Сөздіктердің сапасы лексикография теориясының дәрежесі неғұрлым жоғары болса, сөздіктер соғұрлым жақсы болады. Лексикографиялық жұмыстарды жүргізу және әртүрлі сөздіктерді құру лексикология мен лексикография теориясы мен практикасын білуді талап етеді. Сөздіктердің сапасын арттыру сөзжұмбаққа қатысты көптеген теориялық және практикалық мәселелер бойынша зерттеу жұмыстарын жүргізуді талап етеді. Олардың ішінде: - сөздің лексикалық мағынасының түрлеріне; - мағынасы мен қолданылуына; - сөздіктегі сөздердің мағынасын беру тәртібіне ерекше назар аударылады; - полисемия құбылысы мен омонимия құбылысының айырмашылығы; - сөздіктегі фразеологиялық сөз тіркестерінің берілу принциптері; - сөздікке кіретін туынды сөздердің түрлері, олардың саласы мен шектері; - сөздерді анықтау (түсіндіру) және стилистикалық сипаттамасы және т. б.
Лексикографиялық жұмыста грамматика мен стилистиканың рөлі зор. Сөздіктерде сөздердің әр түрлі сипаттамалары (сипаттамалары) берілген. Осыған байланысты лексикографиялық теория лексикология (семасиология мен фразеологияны қоса алғанда), грамматика және стилистика сөздерді сипаттау тұрғысынан лингвистиканың әртүрлі салаларына қатысты екенін атап өткен жөн. Мысалы, сөздің семантикалық жағы түсіндірме сөздікте де, аударма сөздігінде де маңызды мәселе болып саналады. Оларда сөз, ең алдымен, мағынасы жағынан талданады және анықталады. Бұл семасиологияның лексикография теориясымен тікелей байланысын білдіреді, ол сөздің мағынасын, оның семантикалық түрлерін қарастырады. Сөздікті құрастыру кезінде сөздерге грамматикалық сипаттама беру қажет. Грамматикалық тұрғыдан алғанда, сөздердің қай лексикалық-грамматикалық топқа, яғни сөздер тобына жататындығы сөздікте тиісті белгілермен көрінеді. Сөздік құрамы белгілі бір стильге тән, оған сөздер де жатады. Бұл сөздіктерде олардың қандай стильге тән екенін түсіну үшін осындай сөздерді беру қажеттілігін білдіреді. Бұл тек тіл лексикасының стилистикалық саралануын зерттеу және лексикадағы стиль топтары мен тармақтарын анықтау нәтижесінде болады. Бұл тұрғыда стилистика лексикографиялық теорияда көмекші ретінде де қызмет етеді.
Сөздіктердің түрлері: тіл-тілде сөздіктердің бірнеше түрлері бар. Олардың әрқайсысы әртүрлі мәдени қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін жасалған. Лингвистикалық сөздіктер олардың құрылу мақсатына байланысты бірнеше түрге бөлінеді. Олар:
1.сөздердің арасында тілдің пайда болуын, дамуын және оның бірнеше дәуірлерін сипаттайтын тип бар. Мұндай сөздік Тарихи сөздіктер деп аталады. Керісінше, сөздіктердің кейбір түрлері қазіргі тілде жаппай және жиі қолданылатын сөздерді қамтуға, оларды талдауға және сипаттауға бағытталған. Мұндай сөздіктер қазіргі Тіл сөздіктері деп аталады.
2. сөздіктің белгілі бір түрі тілдегі барлық сөздерді толық сипаттауға бағытталған. Мұндай сөздік толық сөздіктер деп аталады. Енді сөздіктердің бір түрі лексика түрінде жасалады, ол тіл сөздігіндегі барлық сөздерді емес, оның белгілі бір дәуірдегі немесе лексиканың белгілі бір саласындағы сөздерін қамтиды. Мұндай сөздік кіші сөздік немесе толық емес сөздік деп аталады. Сөздіктердің бұл түрлеріне аран сөздіктерін жатқызуға болады. Оларға мыналар жатады: терминологиялық сөздік, синонимдер сөздігі, фразеологиялық сөздік және т. б.
3.сөздіктегі сөздердің ана тіліндегі түсіндірілуіне немесе басқа тілге аударылуына байланысты сөздіктер екі түрге бөлінеді: біріншісі - көп тілді түсіндірме сөздіктер, екіншісі - екі тілді немесе көп тілді аударма сөздіктер.
4.сөздіктер оларда сөздердің әліпбилік ретпен көрсетілгеніне немесе мынадай сөздермен белгіленетін ұғымдар топтары рет-ретімен белгіленгеніне қарай екі түрге бөлінеді:
1) дыбыстық немесе алфавиттік сөздіктер;
2) идеологиялық сөздіктер немесе ұғымдар сөздігі. Сонымен, сөздіктерді төрт топқа бөлуге болады.
I. сөздердің пайда болуы және олардың семантикалық дамуы туралы түсінік беретін сөздіктер. Оларға мыналар жатады:
1.Этимологиялық сөздік. 2. Тарихи сөздік.
II. Қазіргі тілдердегі сөздердің мағынасын түсіндіретін және оларды қолдану туралы түсінік беретін сөздіктер. Бұл:
1. Түсіндірме сөздігі.
2. сөздіктің аудармасы.
3. терминологиялық сөздік.
4. Диалектологиялық сөздік.
5. Фразеологиялық сөздік.
6. сөздік синонимдері.
III. Сөздердің дыбыстық құрылымы және олардың жазылуы туралы ақпарат беретін сөздіктер. Олардың ішінде:
1. фонетикалық сөздік. 2. орфографиялық сөздік.
IV. Заттар мен құбылыстардың түсініктерін анықтайтын және түсіндіретін сөздіктер. Олардың ішінде:
1. Энциклопедиялық сөздік. 2. иллюстрациялық сөздік.
қандай қатысты демалыс күндерін арналарын фразеологизмдер к этимология.
Фразалардың келесі қасиеті-тұрақтылық.
Сөйлемде екі түрлі тұрақты болады.
1) салыстырмалы тұрақтылық.
Жалпы фраза өзгергіштікпен сипатталады (басы) төбесі (аспан) аспан (жетістік). Олар пайдалану процесінде морфологиялық өзгерістерге ұшырайды..
2) сөз тіркесінің тұрақтылығы. Фразаның құрамы ешқандай өзгеріске ұшырамайды.
Фразеология термині екі түрлі мағынада қолданылады. Тілдегі мағынасы күрделі сөз тіркестерін, бір тілдегі фразеологизм байлықтарының тұтас жиынтығын тексеретін тіл білімінің саласын білдіреді. Алайда, бұл салада шешілмеген даулар әлі де көп.
Фразеологиялық бірліктердің тәуелсіз лингвистикалық сала екенін көрсететін 3 түрлі белгі бар: 1) дайындық белгісі. 2) мағынаның тұтастығы 3) сөз тіркесінің анықтығы
Біздің негізгі проблемамыз-фразеологиялық антонимдер. Тұрақты тіркестер мағынасына қарама-қарсы және мағынасына қарама-қарсы қолданылады. Мұндай қолдану фразеологиялық тіркестер сияқты фразеологиялық антонимдер түрінде қолданылады. Бұл белгі еркін өрнектермен салыстырғанда айқынырақ. Еркін сөз тіркестерінен айырмашылығы, фразеологиялық тіркестерде ешқандай құбылыс жоқ, яғни.сөйлеушінің ойыны еркін түрде берілмейді, бірақ тілде қалыптасқан сөз тіркестерін қолдана отырып. Мысалы: жамбастың астына жең (ауыртпалықсыз және қиындықсыз өмір сүру). Ащы тер.(қиындықпен әрекет етіңіз.Ащы тері жерге төгіледі, менің байлығым төгілмейді.) Олар сөйлемде қолданылған кезде дайын түрінде қолданылады, ешқандай азғыруға ұшырамайтын материал ретінде қызмет етеді. Еркін антонимдік сөздермен фразеологиялық антонимдерді қалыптастыру әдісі де екі бөлек. Мысалы: егер бос антонимдер қолданылса (жоғары-төмен, ыстық-суық), онда фразеологиялық антонимдерді қолдану үшін бір-біріне қарама-қарсы мағынаны білдіретін сөз тіркесін табу керек. Мысалы: шомылу (түсу, көңілсіздік). Оған қарама-қарсы "Қайраттың шақыруы" (серпіліс, күштің пайда болуы) болып табылады. Еркін антонимді жеке сөздердің лексикалық мағынасына байланысты сөздерде қолдануға болады, ал фразеологиялық антонимдерде жалпы фразаның тек бір лексикалық мағынасын анықтауға және екінші, фразеологиялық фразаны қарама-қарсы мағынада қолдануға болады. Мысалы: күдік қараңғыланды (бұдан әрі күмәнданды). Күдіктің бұлты емдеу (скептицизм) - бұл көптен бері көңілсіздікке бағытталған күдік бұлты, сауығып, үміт пайда болды.(С. М). Сонымен қатар, сөз тіркесінде сөздер сөзбе-сөз мағынада қолданылады, егер шындық болмыспен тікелей байланысты болса, фразалық сөздер әрқашан контекстке сәйкес ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.