Қысқарған сөздер аббревиатураларды талдау

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
университеті

Курстық жұмыс
Тақырыбы: Қазіргі қазақ басылымындағы аббревиатура үдерісі

Орындаған:
Тексерген:

2021 жыл
Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І-тарау.Қазіргі қазақ басылымындағы аббревиатура үдерісі
1.1. Аббревиатуралардың аудармадағы қолдану ерекшеліктері
1.2.Аудармадағы қысқартпа жазу және күрделі атаулардың әр түрлі жолдармен қысқартылуы
ІІ-тарау.Аббревиатура өзекті мәселері
2.1. Жаңа сөздердің жасалу тәсілі ретінде аббревиатураның үдерісі
2.2.Аббревиатура және оның дыбысталу мен мағынасындағы өзекті мәселері Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28

Кіріспе

Курстық жұмыстың өзектілігі:Қазіргі қазақ тіліндегі аббревиатуралар.Сонымен, тақырыпты тікелей ашуға көшпес бұрын, аббревиатура ұғымында не барын, сөзжасамның бұл түрінің тарихы қандай екенін түсінуге тырысайық?
Аббревиатура (ағылшын. Abbreviatura - қысқарту) - бастапқы сөз тіркесіне кіретін екі қысқартылған сөзден тұратын зат есім. Соңғы A. компоненті тұтас (қиық емес) сөз де болуы мүмкін.
Қысқарған сөздер аббревиатура, олардаң мәтін ішінде жазылуы мен ауызша айтылуы, соның ішінде ілеспе аудармада қолданылу, қолдану ерекшелігін сөз еткенде ең алдымен тілімізге қазақ тілі арқылы еніп, сан жылдар бойы сол қалпы қолданылуының арқасында қалыптасып кеткен халықаралық ұйымдардың қысқартылған атаулары ойға оралады. Қазақ тілінде ЮНЕСКО, НАТО, ЮСАИД, ФИФА, ЮНИФЕМ, ЮНИСЕФ ... делінетін бұл ұйымдардың атауы әуел баста олардың ағылшын тілінде айтылу транскрипциясымен қысқартылып алынған. Айталық ЮСАИД дегеніміз - United states Agency of International Development "Американское агентство по международному развитию", "Халықаралық даму жөніндегі американдық агенттік" деген сөздердің басқы әріптерінен USAID деп, ал ФИФА - Federation International de Football Association "Международная федерация футбола", "Халықаралық футбол федерациясы" деген сөздердің басқы әріптерінен деп алынған. Сол сияқты ЮНИСЕФ дегеніміз ағылшын тіліндегі "Mеждународный чрезвычайный фонд помощи детям Организации Объединенных Наций", "Ұлттар Ұйымының балаларға көмек көрсету жөніндегі халықаралық төтенше қоры" дегенді білідіреді. Бүкіл дүние жүзіндегі сияқты қазақ тілінде жазылатын мәтіндерде де аталған халықаралық ұйымдардың атауын білдіретін қысқарған сөздерді қолданудың қалыптасқан дәстүрін бұзбаған жөн.
Курстық жұмыстың мақсаты:Қазіргі қазақ басылымындағы аббревиатура үдерісін анықтау
Шет тілінен енген қысқарған сөздердің тағы бір топтамасына халықаралық ұйымдардың атауы қазақ тілінде ағылщын тілінің транскрипциясымен алынған сөздер жатады. Мысалы, қазір өте жиі қолданылатын ИСО қысқарған сөзі ағылшын тіліндегі "International Standardization Organization" деген сөздің басқы ISO әріптерінен деп алынған аудармасы - Международная организация по стандартизации. Қазақ тіліндегі бізге белгілі қысқарған сөз жасау тәсіліне сәйкес бұл жерде МОС деп алынуы керек еді, бірақ халықаралық қолданыста қалыптасып қалғандықтан қазақ тілінде ИСО деп қалдырылған. Қазақ тілінде бұл қысқарған сөзді жазуда жоғарыдағы тәсілді пайдаланып ISO деп жазып, ал iлеспе аударма жасаған кезде ИСО деп оқыған дұрыс болар еді.
Зерттеу объектісі: Қысқарған сөздер аббревиатураларды талдау
Зерттеу міндеттері:
1. Аббревиатуралардың аудармадағы қолдану ерекшеліктері
2.Аудармадағы қысқартпа жазу және күрделі атаулардың әр түрлі жолдармен қысқартылуы
3.Аббревиатура өзекті мәселері
4. Жаңа сөздердің жасалу тәсілі ретінде аббревиатураның үдерісі
5.Аббревиатура және оның дыбысталу мен мағынасындағы өзекті мәселері
Зерттеу құрылымы: Кіріспенің соңында кіріспеден, екі тараудан және қорытындыдан тұратын курстық жұмыстың құрылымының қысқаша сипаттамасы берілген.

І-тарау.Қазіргі қазақ басылымындағы аббревиатура үдерісі
1.1. Аббревиатуралардың аудармадағы қолдану ерекшеліктері

Аударма - ол адамзат баласынның дамуы барысындағы өте күрделі де жан - жақты құбылыс болып табылады. Көбінесе аударманы тек бір тілден екінші тілге аудару деп қарастырад. Дегенмен, аудару барысында тұп нұсқа мен аударылатын тіл ғана қарыстырылмайды. Аударма жасаған кезде сан - алуан мәдениеттер, әр - түрлі тұлғалар, әр - түрлі пікір таластар әр - түрлі әдебиеттер мен дәуірлер, сонымен қатар, сан - алуан мәдениеттер мен даму кезеңдері кездеседі. Аударма саласымен мәдениеттанушылар, этногрофтар, психологтар, тарихшылар, әдебиеттанушылар өздерінің қызығушылығын тудырады. Аударматанудың жан-жақтылығы сайма-сай ғылым саласында негізгі зерттеу нысаны бола алады.
Аббревиатуралар мен қысқартуларда өзіндік грамматикалақ ерекшеліктері болады. Ғылыми және техникалық әдебиеттердегі мәтіндерде қысқарған сөздердің алатын орны ерекше. Қазіргі замнадағы тілдерде аббревиация мәселеріне негізделген көптеген фрагментті зерттеулерге қарамастан, қысқартылған сөздердің лексикалық бірліктері көп жағдайда лингвистикалық жоспарда жұмбақ болып қалады. Себебі спецификалық көз - қарастар бойынша фундаментальды мәселелер, яғни сөз құрылымы мен мағынасы, морфема мәселесі және т.б. күрделі мәселелер қарастырылады. Бұндай түсіндірменің қиындығы, қысқарған лексикалық бірлікке деген қайшы ойлардың пайда болуынан туындайды. Қысқарған сөздер мен аббревиатураларды аудару әрқашан өзекті мәселердің бірі болып табылады. Дегенмен, соңғы он жылдықта оған ерекше мән беруде.
Қазіргі тілдердегі қысқарған сөздердің лексикалық бірліктегі тілдің спецификалық құбылысындағы мәселелері көптеген зерттеушілердің назарын алуда. Бұл мәселелер көптеген мақалалар мен қазақ және шет мемлекеттер тұлғаладының жеке жұмыстарында қарастырылуда. Бұл сұрақтарға жауып ретінде көп үлес қосқан келесі ғалымдарды атап кетуге болады; Д.И. Алексеева, Е.П. Волошина,В.Г. Павлова, Т. Пайлза, М.М. Сегаля, Л.А. Шеляховского, Р. Уэльза, О.Есперсена және т.б. Бұл жұмыста қысқарған лексикалық бірліктердің және аббревиатуралардың ағылшын тілінен қазақ және қазақ тілдеріне аудару барысындағы семантикалық ерекшеліктерін байқау болып табылады..
Көптеген халықаралық спорт ұйымдары атауларының аббревиатурасы да осылайша жасалған. Мысалы, Еуропа футбол ассоциацияларының одағын (Союз европейских футбольных ассоциаций) қазақ тілінде УЕФА, (Халықаралық жеңіл атлетика федерациясы ұйымын) ИААФ деп атайды. Ұзақ жылғы ілеспе аударма жасау кезінде танымал аудармышалдың айтуынша бұл қысқарған сөздер жиі пайдаланылатын жиындар көбіне халықаралық сипатта болады. Сондықтан аудитогияға түсінікті болуы үшін қазақ тілінен қазақ тіліне iлеспе аударма жасағанда да халықаралық деңгейде қабылданатын аббревиатураны қолданғанымыз дұрыс.
Ал, қазақ тіліндегі ОБСЕ аббревиатурасы сөздердің ағылшын тіліндегі "The Organization For Security and Co-operation in Europe" деген кезектілігіне емес, осы тіркестің қазақ тілінде ЕҚЫҰ - "Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық жөніндегі ұйым", "Огранизация по безопасности и сотрудничеству в Европе" деген қазақша аудармасынан жасалған. ООН аббревиатурасының да жасалуы осындай ол ағылшын тіліндегі "United Nations Organization" дегеннен емес, осы тіркестің қазақ тіліндегі "Организация объединенных наций" деген аудармасынан алынған. Оның қазақ тіліндегі аудармасы БҰҰ Біріккен Ұлттар Ұйымы. Сондықтан жазбаша аудармада осы сияқты қысқарған сөздердің өзімізде қалыптасқан ЕҚЫҰ және БҰҰ деп алып, ал ілеспе аударма жасаған кезде міндетті түрде Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы деп аударған жөн.
Қысқарған сөздерді қазақша мәтінде қолданудың өзіндік ерекшеліктері де бар. Қазақ тілінде қысқарған түрінде қысқарған түрінде қолданыла беретін сөздерді қазақ тілінде қысқартып қолдану оларды түсінуді қиындататып жібереді. Сонықтан олардың ішінде жазбаша мәтінде немесе ауызекі айтуда аббревиатура түрінде пайдалануға болатыны да, болмайтыны да бар. Айталық, Қазақстан Республикасының Ішкі істер министірлігін - ҚР ІІМ, Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министірлігін - ҚР СІМ деп жазғанымызбен, ауызша толық атауын айту керек. Ал қазақ тілінде МОН РК деп жазылса да қазақ тілінде ӨР білім және ғылым министірлігін ҚР БҒМ деп алу қалыптаспаған. Қазақ тілінде Евросоюз деген сөз ЕС деп айтылса да, жазыла бергенімен, қазақ тілінде Еуропалық одақ - әрі кеткенде Еуроодақ деп қысқартылып айтылады, бірақ ЕО ддеп айтылмайды. Сол сияқты Төтенше жағдайлар министірлігі туралы сөз болғанда қазақша МЧС деп қысқартып айту қалыптасып қалған, ал һазаһ тілінде ТЖМ деп айту түсініксіз болар еді. Бұларға қоса күнделікті тіршілікте қолданылатын, қазақ тілінде ұзақ жылдар бойы қысқартылып айтылуына ьайланысты орнығып қалған, ал қазақ тілінде қысқартылған түрі қолданылмайтын тіркестер бар, олар ПЖК постоянное место жительство, КСК кооператив собственников квартир, ФИО фамилия, имя, отчество, ЗАГС запись акта гражданского состояния ЖКХ жилищно - коммунальное хозяйство және тағы басқалары. Қазақ тілінен қазақ тіліне аударма жасаған кезде бұл қысқарған сөздерді де толығымен жазған жөн.
Жиналыстарда баяндамашының қысқарған сөздерді пайдалануы ілеспе аударма жасау барысында да қиындық тудырады, өйткені жоғарыда айтып өткеніміздей, қазақша қысқарған түрінде айтылған сөздерді қазақ тілінде таратып айту мәтінді ұзартып жібереді. Яғни, ілеспе аудармашы баяндама жасап тұрған адамға ілесу үшін одан жылдамырақ қарқынмен сөйлеуі қажет болады.
Қазақша - қазақша өтетін жиналыстарда жиі қолданылатын қысқарған сөздерді бірнеше топқа бөлуге болады; ең көп кездесетіні сөздің басқы әріптері алынған қысқарған сөздер аббревиатуралар мысалы; ҚР - РК, ТМД - СНГ, АҚШ - США, БҰҰ - ООН, ШЫҰ - ШОС т.с.с. бұл топтағы қысқарған сөздердің біразы қазақ тілінде жасалатын баяндамаларда, сөйлеуші сөзінде сол қалпында пайдаланып жүр, сондай - ақ жазылған мақалаларда, сұхбаттарда да қолданылуы үлесі артып келе жатыр. Оның ішінде мемлекеттер, ұйымдар, мекемелер атауларының үлес салмағы молырақ.
Ал сөздердің бір немесе екі буыны бақы немесе соңғы алынған қысқарған сөздер қазақ тілінде жиі кездескенмен қазақ тілінде солай қолданылуы өте сирек мысалы; Алтел - Алтын телефон, Гохран - Государственное хранилище ценностей, Госкомиздат - Государственный комитет по издательству; Казнет - Казахстанский интернет т.с.с. Бұдан қысқарған сөздердің бұл түрін де аудармада таратып айту қажеттігін туындайды.
Қысқарған сөздердің тағы бір тобы - бір сөздің басқы буыны мен екінші сөз тұтастай алынған сөздер де негізінен қазақ тәләнде қолданылады, қазақшаға аудармасы қысқартып айтуға бірде келмейді; Госматрезерв - государственный материальный резерв, Евросоюз - Европейский союз, Казпотребсоюз - Казахстанский потребительский оптика, Казфосфор - Казахстанский фосфор, медоптика - медицинская оптика, Эксимбанк - экспортно - импортный банк, т.с.с.
Келтірілген мысалдар қазақ тілінде қысқартылып алынған сөздерді қазақ тілінде пайдаланудың өзіндік ерекшеддігі бар екендігіне көз жеткізеді. Жазбаша аудармада әшәнара қысқартып алуға жол берілсе, ілеспе аудармада баяндамашы қазақ тілінде қысқарған сөздерді қолданса да, ілеспе аудармашылар арасында қазақ тілінде оларды толық айту дәстүрлі қалыптасқан.
Ілеспе аударма жасауды жеңілдетудің бір амалы - сөйленетін сөздердің мәтіндерін алдын ала аударып қою. Міне, осындай баянбама мәтіндерді ертерек қолға тиген жағдайда іліспе аудармашылардың оны аударып алуына көмегі тисін деген оймен, біраз жылдардан бері жинақталған қысқарған сөздердің сөздігін шығарған.

1.2.Аудармадағы қысқартпа жазу және күрделі атаулардың әр түрлі жолдармен қысқартылуы

Туынды сөздердің қазақ тілінде бұрыннан тіркеліп келе жатқанына қарамастан, бұл лексикалық бірліктер ғылыми зерттеу нысанына жақында ғана айналып, бұл мәселені зерттеуге арналған еңбектер әлі де аз. Аббревиатура туындыларын қолдану жиілігіне келетін болсақ, қысқартылған туындылардың саны аз күйінде қалып отыр. Тілдің дамуына экстралингвистикалық факторлардың әсері туралы тезис толығымен расталды. Тілдік құралдарды үнемдеу тенденциясы тілдік бірліктердің - сөйлемдердің, сөз тіркестерінің, сөздердің, морфемалардың, фонемалардың қызмет етуінің әртүрлі деңгейлерінде көрінеді. Кішірейтудің ең үлкен өнімділігі сөз тіркестерін қысқартқанда, сөз тіркестерінің бастапқы компоненттерін қысқарту арқылы жасалған түпнұсқалармен салыстырғанда қысқа номинациялар жасалғанда байқалады.
Біздің уақытымызда маңызды топ осы кезеңге стилистикалық тән қысқартылған ауызша немесе субъективті зат есімдерден тұрды: заңсыздық, жақындық, өлім, қарабайыр, киім. Кері туынды сөз арқылы жасалған зат есімдерге бірқатар мысалдар бар: иілу - иілу (жалған), итеру - сырғу (сипатты оғаштық), толтыру - блоктау. Бұл модельдің өнімділігі тәжірибелік деректермен расталады. Өз кезегінде, қысқартылған формалар одан әрі сөз жасау үшін негіз бола алады: хост (ие) - иесіздік.
Сөз тіркесін бір сөзбен алмастыру құбылысы көбінесе әмбебаптану деп аталады.
Аббревиатураның түрлері мен әдістері әртүрлі. Ең кең тарағандардың бірі - екі немесе одан да көп сөздердің бастапқы бөліктерінен туынды аббревиатураны жасау тәсілі, яғни. сөз тіркесінің қызметтік синтаксистік компоненттерінің элизиясымен қатар жүретін бастауыш-буын немесе буын-морфемалық аббревиатура.
Аббревиатуралар, силломорфтық, бастапқы және аралас түрлер, тіпті бұқаралық ақпарат құралдарында декодтауды қажет етеді және әдетте жазбаша түрде (мәтінде алғаш рет қолданылған кезде) олардың толық атауымен бірге жүреді.
Аударма әлемі қайта басылымдағы аударманың төтежазужүйесі үлкен қызығушылық туу дарып отыр. Бұл басылымнан аудармадағы қысқартпа жазу аудармашылдық универсалды төтежазудың негізгі принциптерін бөліп алуға болады. Унивессалды аудармашылдық төтежазу екі жақты аударма процесін жеңүлдедіп, оның тиімділік деңгейін 95 - 98 % дейін көтеріп отырады. Универсалды аудармашылық теориясы әрбір қолданушы үшін жеке дара болғанымен бірқатар ортақ ерекшеліктері де бар. Әрбір қолданушы үшін жеке дара болғанымен бірқатар ортақ ерекшеліктері де бар.
Жазудың диагональды басқышты орналасуы; бастауыш тобы баяндауыш тобы төл төлеу толықтауыш сөйлемнің біріңғай мүшелері. Сонымен қатар кең және тар ауқаымда контекстер негізінде жеңіл түсінетін, тез ұғынатын белгі таңбаларды есте сақтау тірегі ретінде қолданылады. Тек жеке сөздерді ғана емес, сонымен қатар тұтас мағынаны қамтып, оны ағылшын тілінде де қазақ тілінде еде қазақ тілінде ед көрсете алады. Аударма кезінде есте сақтап қалуына киын соғатын маңызды сөздерді белгілеуде қоданылған жөн. Аудармашының қалауынша, жағдайға байланысты, бірақ ережеге сай,ерекше нақтылық пен іскерлік қажететілетін жауапты келіссөздер барысында қолданылады. Қабылданған ережеге сай, қысқартылған белгілер неізінде жасалады; ВВП (GDP), ЧП, СНГ, NATO, US, МИД, PR, және т.с.с.
Сонымен қысқартып аударған кезде логикалық байланыстар мынадай таңбалар арқылы беріледі;
: - айту, сөйлеу;
ОК - қолдау, мақұлдау, жақтау мақұлданбаса сөз сызылып көрсетіледі. Ол яғни, қабылдамау, қарсы болу деген мағынаны береді. Алдағы ауқытта (жақсару) - ↓↑`' өткен шақта нашарлау төмендеу. Модальдық әріптерәмен беріледі; d - міндеттілік m - мүмкіндік n - қажеттілік
Сан есімдер: t (мың); m (млн); tr(трилл); санның соңында: (17ВU =17 млрд, АҚШ доллары, U=US)
Даталар; n = `4; 1997 ='97; 1812 = `812
Апта күндері; дүйсенбі - 1, (сәрсенбі - 3)
Қысқартып аудару теориясын үйрену, меңгеру үшін негізгі тіл (қазақ тілінен ана тіліне аударғанда, - ана тілі; ағылшыннан ана тіліне аударғанда ағылшын тілі болып табылады). Келешекте, тәжірибе жинақтай келе ағылшын тілі қазақ тілінен үйлесіп, халықаралық қатынас тілі болып қалады, себебі ол ауқымды, иілгіш, әмбебап ол тілдің құрамына жалпылама қолданылатын сөздер мен көпмағыналы сөздер жазу барысында ыңғайлық туғызады. Ақыр аяғында әрбір аудармашы тәжүрибелік дағдылар мен ерекшеліктеріне байланысты қай тілді қолдануды өздері таңдайды.
Қысқартып аударуда жедел есте сақтаудың тірегі, сонымен қатар ол түпнұсқаның негізгі мәнін білдіреді. Жеке сөздер және біріккен сөздердің жазылуы ғана емес, сонымен бірге берілетін мәліметтердің қаңқасы болып табылады. Универсалды аударма теория жүйесі қысқартылған сөздерден тұрады. Олар тар және кең ауқымды контекстте қолданылуы;
* мейлінше түсінікті талдап жазуға жеңіл болуы;
* әмбебап, оңай есте сақталынатын;
* нақты түсінікті көрсететін таңба, ол лингвистикалық тар және кең ауқымды контексте қолданылуы
* сөйлеу және аудару кезінде нақтылы және танымал болуы қажет.

Жеке дара қысқартулардың пайдаланылуы бұл сөздер оқып үйрену мен іс тәжірибе барысында туындайды. Тек бас әріптермен берілетін сөз түрлері: G - үкімет (gov't), D - демократ, dem - демократиялық, Cх - ауыл шаруашылығы, Сстрах әлеуметтік қамсыздандыру т.с.с. сонымен қатар қазақ тіліндегі секілді ағылшын тіліндегі қысқартылған сөздерді мысалға келтірейік: инвестиция, қаржыландыру = IV (investment)
Инфляцияның өсуі =i ↑;
Жұмыспен қамту = E (employment)
Жұмыссыздық != E(unemployment)
Пайыздық нормалар = IR (interest rater)
Жұмысшы күшінің құны = LC (labour costs)
Бюджет тапшылығы = -b (budget deficit)
Бюджет артықшылығы = +b
НАТО ның шығысқа таралуы = ExN (NATO expansion eastwards).
Қысқа немесе қысқартылған сөздер былайша айтқанда телескоптық үлгідегі: rpofessiona; demo - demonstration; coop кооперация; серіктестік; envo - елші, дипломат, өкіл; bid - өтініш, талап, сұраныс,тендер; info - мәлімет, хабар - ошар; ор - opportunity, to up - ұлғайту; to ink қол қою; to axe - жұмыстан шығару. Анық мәліметтің жазылуы .(ПИ): бұл арабша тәсіл болып, жеке есімдермен жер су атауларын жазғанда қолданылады. (ПИ) - прецизионнаяя информация. Сандық жазу (сан есімдер, сандар )
Қысқарған сөздер аббревиатура, олардаң мәтін ішінде жазылуы мен ауызша айтылуы, соның ішінде ілеспе аудармада қолданылу қолдану ерекшелігін сөз еткенде ең алдымен тілімізге қазақ тілі арқылы еніп, сан жылдар бойы сол қалпы қолданылуының арқасында қалыптасып кеткен халықаралық ұйымдардың қысқартылған атаулары ойға оралады. Қазақ тілінде ЮНЕСКО, НАТО, ЮСАИД, ФИФА, ЮНИФЕМ, ЮНИСЕФ ... делінетін бұл ұйымдардың атауы әуел баста олардың ағылшын тілінде айтылу транскрипциясымен қысқартылып алынған. Айталық ЮСАИД дегеніміз - United states Agency of International Development Американское агентство по международному
Кейбір күрделі атаулар, мемлекет, мекеме, ұйым аттары бірнеше сөздің тіркестерінен құралып, кейде қысқартылып та қолданыла береді. Мысалы: Машина-трактор станциясы деген МТС болып, Америка Құрама Штаттары деген АКШ болып, Біріккен Ұлттар Ұйымы деген БYenYen болып, Қазақтың мемлекеттік университеті деген ҚазМУ болып кысқарып та жұмсалады. Осындай күрделі атаулардың белгілі тәсілдермен қысқартылып алуын қысқарған.сөздер.дейді.
Күрделі атаулар әр түрлі жолдармен кыскартылады.
1. Күрделі атау құрамыңдағы сөздердің бас әріптерінен құралады. Мысалы: БYenYen -- Біріккен Ұлттар Ұйымы, ҒА -- Ғылым Академиясы, ХШЖК -- Халық шаруашылық жетістіктерінің көрмесі, КТУ -- кәсіптік-техникалық училищет.б.
Бұндай қысқарған сөздер бас әріппен жазылады да оларға қосымша дефис (-) арқылы жалғанады. Мысалы: АКШ-тың (Америка Құрама Штаттарының), ҒА-нан (Ғылым академиясынан).
2. Күрделі атау құрамындағы бірінші сөздің бас буыны мен кейінгі сөздердің бас әріптерінен құралады. Мысалы: ҚазМИ -- Қазақтың медицина институты.
Бұндай қысқарған сөздердің бірінші буынындағы бірінші әріп пен кейінгі сөздерден қысқартылып алынған бірінші әріптері бас әріппен жазылады да, оларға қосымша дефис (-) арқылы жалғанады. Мысалы: ҚазМУ-дің (Қазақтың мемлекеттік университетінің) студенті, ҚазТАГ-тің (Қазақтың телеғраф агенттігінің) мәлімдемесі.
3. Күрделі атау құрамындағы сөздердің бірінші буындарынан немесе бірінші сөздің бірінші буыны мен келесі сөз тұтасымен бірігіп құралады. Бұндай қысқарған сөздер кіші әріппен жазылады да, қосымша әдеттегі сөздей (дефис арқылы емес) жалғанады, яғни қосылып жазылады. Мысалы: обкомға (облыстық комитетке) барды, ауаткомда (аудандық атқару комитетінде) болды, педучилищеге (педагогтік училищеге) түсті, медпункттің (медициналық пункттің) алдында т. б.
4. ГАЗ-51, ТУ-154, Ил-86, АН-24 тәрізді техника түрлерінің (самолет, машина, трактор т. б.) маркаларын көрсету үшін алынған шартты белгілер де қысқарған сөздер болып табылады. Бұңдай қысқарган сөздер бас әріппен жазылады да, қосымша дефис арқылы жалғанады. Мысалы: ТУ-154-пен ұшып келді.
5. Әр түрлі өлшемнің атауы болып табылатын м (метр), см (сантиметр), кг (киллограмм), т (тонна), га (гектар), ц (центнер), т. б. (тағы басқа), тәрізді белгілер де қысқарған сөздер болып табылады. Бұлар кіші әріппен жазылады да, қосымша жалғанбайды.
Ескертпе:
Аббревиатуралардың толық жазылуы:
АҚБ- Аумақтық қазынашылық бөлімшелері
ҚК - Қазынашылық комитеті
ЕСД - Қаржы министрлігінің Есептілік және статистика департаменті
ҰҚ - Ұлттық қор
АСО - Салық комитетінің аумақтық бөлімшелері
СК - Салық комитеті
ММ - Мемлекеттік мекемелер
КБК - Кедендік бақылау комитетінің аумақтық бөлімшелері
ББӘ - Бюджеттік бағдарламалардың әкімшілері
БСК - Бюджеттік сыныптама коды

ІІ-тарау.Аббревиатура өзекті мәселері
2.1. Жаңа сөздердің жасалу тәсілі ретінде аббревиатураның үдерісі

Қазіргі лексикологиялық еңбектердің жалпы проблематикасында әртүрлі сөйлеу сөздерінің көмегімен тілдегі объективті шындықтың әртүрлі фактілерін белгілеудің құралдары мен әдістерін анықтауға бағытталған лексикалық бірліктерді зерттеу маңызды орын алады. қалыптастыруды білдіреді. Сөзжасамның дәстүрлі әдістерімен - сөзжасамдық және іргелі құраммен қатар қазіргі кезде сөздік қорды толықтырудың мағыналық түрлендіру, алу және аббревиатура сияқты әдістерінің рөлі артып келеді. Соңғысы басқа әдістерге қарағанда белгілі бір артықшылыққа ие, өйткені ол жаңа түбір сөздер мен олардың элементтерін жасауға мүмкіндік береді.
Жаңа шындықтардың пайда болуы бұрын белгісіз болған әртүрлі типтегі күрделі қысқартылған сөздердің айтарлықтай санының пайда болуына себеп болды. Сөздердің бұл түрінің нормативтік-грамматикалық белгілерінің қалыптасуы жалғасуда, олардың жасалу барысында эвфониялық лексикалық бірліктердің жасалу үрдісі пайда болды.
Айта кету керек, тіл білімінде аббревиатуралардың бірыңғай классификациясы жоқ. Әрбір зерттеуші аббревиатуралардың құрылымдық - классификациялық сұлбасын күрделендіріп, сандық жағынан да, сапалық жағынан да ұлғайтуға, оған қысқартылған түзілімдер мен графикалық аббревиатураларды енгізуге ұмтылады [1].
Біріккен қысқартылған сөздердің кейбір ыңғайсыздығына қарамастан (кейде олар күрделі ассоциациялар мен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.