Жануарлардың өлексесін зарарсыздандыру
Ветеринариялық гигиена пәнінен
Тақырыбы: Дезинфекция, дезинсекция және дератизация
Орындаған:
Тексерген:
Жоспар
I.Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
II.Әдебиетке шолу
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..4
III.Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
3.1.Мал фермалары мен кешендеріндегі ветереринарлық – санитариялық
нысандар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ..8
3.2.Мал шаруашылығындағы қалдықтарды зарарсыздандыру және пайдаға
асыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
3.3.Дезинфекция ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
3.4.Дератизация ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26
3.5.Дезинсекция ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
3.6.Мал өлекселерін және басқа да биологиялық қалдықтарды жинау және
утильдеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... 30
3.7.Қиды зарарсыздандыру
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
33
III.Қорытынды ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..36
Қосымшалар
Кіріспе
Ауру қоздырушыларының басты берілу факторлары болып табылатын
өлексе, көң және басқа да мал шаруашылығы қалдықтарын зарарсыздандыру ауру
тудырушы жәндіктермен, кемірушілермен күрес жүргізу дезинфекция,
дезинсекция және дератизация шаралары арқылы іске асады.
Дератизация - адам мен малға зиян келтіретін кеміргіштерге
қарсы шаралар жиынтығы. Бұлар эпидемиялық жағынан өте қауіпті. Сонымен
қатар шаруашылыққа да көп нұқсан келтіреді. Кеміргіштерге қарсы күресті,
әдетте, олардың көп мекендеген жерінде жүргізіледі. Сондай – ақ мұндай
шараларды адамның тұрған үйлерінде немесе мал кешендерінде іске асады.
Дератизация[1] (де... және лат. rat – егеуқұйрық) – індет ауруларын
тарататын кеміргіштерге (егеуқұйрық, тышқан, т.б.) қарсы
күрес. Дератизация кеміргіштер тара татын түрлі аурулардың
(оба, туляремия, құтыру, сарып, күй діргі, сальмонеллез, т.б.)
қоздырғыштарын дер кезінде құрту, олардан сақтандыру үшін жүргізіледі.
Сақтандыру үшін тұрғын үйлер мен ғимараттардың астындағы жертөлелерді,
қоймаларды, мал мен құс қораларын таза ұстап, азықты тышқан кіре алмайтын
қоймаларда сақтайды. Тышқан інін бітейді. Су кемелері тоқтайтын порттарда
басқа шет елдерден ауру жұқтыру қаупі бар кеміргіштер тарап кетпеуі үшін
халықар. тазалық ережелері мұқият сақталуы керек. Дератизация жүргізгенде
механикалық (тор, тұзақ, қақпан қою, т.б.); биологиялық
(ит, мысықпен ұстау, оларды қыратын микробтарды пайдалану); хим иялық (улы
зат, газдар пайдалану) әдістері қолданылады. Әдетте улы, еліктіргіш заттар
ретінде крысид, цинкфосфид, зоокумарин, дифторан, стрихнин,
фторацетамид, күкіртті ангидрид, т.б. пайдаланылады. Дератизация жұмыстарын
қалалар мен жергілікті жерлерде Денсаулық сақтау ісі жөніндегі
агенттіктің қызметкерлері, арнайы мед. мекемелер (СЭС, дезостанса), өсімдік
қорғау мамандары мен агрономдар атқарады. Дератизация жасалған жерде темекі
тартуға, тамақ ішуге болмайды
II.Әдебиетке шолу
Басты мақсат-мал шаруашылығы кәсіпорындарын ветеринарлық-санитарлық
тұрғыдан қорғап ауру тудырмау, оның алдын-алу. Бұл бағытта жалпы гигиеналық
және ветеринарлық- санитарлық шараларды мал шаруашылықтарында мүлтіксіз
жүргізудің маңызы зор. әсіресе дератизация және дезодарация, өлексені дер
кезінде утильдеу шараларын жүргізіп отыру-малды инфекциялық және инвазиялық
аурулардан қорғаудың кепілі. Санитарлық- гигиеналық ережелерді. Санитарлық
–гигиеналық ережелерді сақтаудың маңызы бұл тарауда кеңінен қамтылған.
И. Наурызбаевтың айтуынша, мал фермаларының санитариялық-гигиеналық
ережелерге сай келмейтін жағдайларына төмендегілер жатады: олардың
бактериялармен ластануы, шаңдануы, оң иондардың пайда болуы, температура
мен біршама ылғалдылық, аммиактың, күкіртсутегінің, көмірқышқыл газының
жинақталуы, індол, скатол және басқадай зиянды иісті газдардың пайда болуы.
Объектінің жоғары санитарлық мәдениеті, жақсы санитариялық және
техникалық жағдайлары, ауаны кезінде дұрыс тазартып отыру-осының бәрі мал
қораларында қалыпты температуралық-ылғалдылық режімін және ауаның тұрақты
құрамын сақтап отыруға, қора ішіндегі ауадан микроорганизмдер мен шаңды
аластатуға, өкпеде теріс иондардың жинақталуына жәрдемдеседі[1].
Ж. Мырзабековтың пікірінше, мал шаруашылықтарында, құс
фабрикаларында әртүрлі індетті, инвазиялық аурулардан сақ болуы үшін,
біршама ұйымдастыру-шаруашылық, гигиеналық, ветеринариялық- санитариялық
шараларды орындау керек. Осындай шараларға жататындар:
• шаруашылыққа жаңа әкелген малды карантинне өткізу кезінде барлық
ветеринариялық- санитариялық шаралар қатаң сақталуы керек;
• мал басын топтастыру кезінде, малды сатып алған шаруашылық барлық
індетті аурулардан сау болуы тиіс немесе өзіне асыл тұқымды малды
індетті ауру жоқ шаруашылықтардан алуы;
• көлік немесе фермата жұмыс істейтін жұмысшылар арқылы малға ауру
тарату жолын болдырмау, сол үшін фермаға кірер алдында дезөткел және
ветсанөткізу жолы, арнайы киімдерді зарарсыздандыру, т.б. шаралар
сақталуы тиіс;
• арнайы қоршау арқылы тарайтын әртүрлі індетті ауруларға қарсы күрес
жүргізу[2].
малшылардың арасында туберкулез, бурцеллез, сальмонел лез және басқа
індетті аурулардың тарамауы үшін оларға дер кезінде медициналық тексерілу
жұмысы жүргізілуі тиіс.
В.И. Гершун мен Р.К. Туякованың әдебиеттеріне суйенсек, ферма
территориясын, қора ішан таза ұстау және санитариялық тұрғыдан тәртіп болу
ретінде айына бір рет санитариялық күн белгіленген жөн. Осы күні қора ішан
және территорияны мұқият тазалайды, жем-шөптің, қидың қалдықтарын алып
тастайды; ақырды тазалайды, ақтайды, су құбырларын сырлайды, еден
қабырғаларына жөндеу жұмыстарын жүргізеді. Әсіресе, мал сауатын залға аса
көңіл бөлінеді, сүт бөлмесін өте таза ұстау керек. Жазды күні мал қораға
дезинфекція, дератизація жүргізеді. Мал қорадан тарайтын иісті, микробты,
шаң-тозаңды жою мақсатында, сон дай-ақ , ауа бассейнінің таза болу ретінде
қора айналасына ағаш, көп жылдық шөп отырғызу керек. Осы ағаштар, ауадағы
газды сіңіреді, шаң-тозаңға тосқауыл болады, яғни биологиялық фільтр
есебінде өте маңызды роль атқарады. Сонымен қатар осы көк шөп, ағаштың
арқасында ферма территориясының санитариялық-гигиенелық жағдайы
жақсарады[3].
Т.Сайдуллиннің дерегіне сүйенсек, мал және құс кешендері мен
фермалық ауылдық жерлердегі ауаның, топырақтың, су қоймаларының ластануына
себе болатын аса ірі қайнар көзі болып есептеледі. Ал оның қуаты мен ауқымы
жағынан олардың Ірі өндіріс орындары-зауыт, комбинаттармен салыстыруға
болады.
Санитариялық-гигиеналық жағдайларды жақсартып, мал кешендері мен құс
фабрикаларын оқшаулап және қорғау үшін оларды салу кезінде елді
мекендердің, ветеринариялық объектілер мен жолардың ара қашықтықтарын
ескерген жөн.
Мал шаруашылығы объектілерінің ауаға тарататын зиянды қалдықтары,
өсімдіктер дүниесінің шартты түрде немесе тым асқынған зиянды әсерлерін ауа
арқылы жайып жіберуі, жұқпалы ауруларды бір нысандардан екіншісіне тарату
қаупін туғызуы мүмкін және жағымсыз әр түрлі иістің таралуына жол бермеу де
маңызды роль атқарады[4].
А.Ф. Кузнецовтың айтуынша, дезинфекция (франц. des – жоямын, лат.
Infectio – жұқтыру ) – зардапты және шартты зардапты микроорганизмдерді
жоюға, малдың арасында індет ауруларын болдырмау шараларына бағытталған іс
- әрекеттердің бірлестігі деп түсінуге болады. Осы дезинфекциялық шаралар
зардапты және жоюға бағытталған.
Мал шаруашылығында профилактикалық (сақтық) дезинфекциясының басты
міндеті – ол малдан алынатын өнімнің айналымын орындауды қамтамасыз ету.
Мал қорасын дезинфекциялау екі кезеңде жүргізіледі.Біріншісі - қораны
тазалау, екіншісі дезинфекциялық ертінді шашу[5].
Б.Б.Исқақбаевтың деректеріне көз жүгіртсек, Дезинфекция жүргізуге
жататын нысандар мал мен құс қорасы, құралдар, жабдықтар және малды күтуге
арналған заттар, қора ауасы, ферма территориясы (серуен алаңы ) ,малды
көлікке тиеу және түсіру аалаңы, ветеринариялық – санитариялық нысандар,
көлік, малды сауу қондырғысы, сүт ыдыстары , арнайы киімдер, қи, садыра
және лас су.
Тазалау кезінде, әсіресе, ақырға, суарғыштарға, қабырғаның төменгі
жағына , қабырға ортасындағы қалқандарға, еденнің ашық саңылауына және қи
тазалайтын каналға аса көңіл бөлінуі тиіс. Қазіргі кездегі мал қорасының
бөлшектерінің үстіңгі қабаттарының ерекшеліктерін ескерген жөн. Себебі
оларда кездесетін кішкентай саңылаулар, құрылас материалдардың ылғал
өткізгіштігінің төмендігі, темір – бетонды конструкцияны кең түрде
қолдану, беткі қабаты жылтыр материалдар, шыны, тағы басқа материалдар
өзінің тегіс тайғанақ бетіне дезинфекциялық ертінділерді көп
мезгілге ұстап тұра алмайды[6].
М.С. Найденскийдің айқанына көз жугіртсек, дератизация ( франц. De
– жоямын, лат. Ratus – егеуқұйрық ) – адам мен малға зиян келтіретін
кеміргіштерге қарсы шаралар жиынтығы. Бұлар эпидемиялық жағынан өте
қауіпті. Сонымен қатар шаруашылыққа да көп нұқсан келтіреді. Кеміргіштерге
қарсы күресті, әдетте, олардың көп мекендеген жерінде жүргізеді. Сондай –
ақ, мұндай шараларды адамдардың тұрған үйлерінде немесе мал кешендерінде
іске асырады. Шаруашылыққа көп зиян келтіретін кеміргіштердің түрлері : сұр
және қара атжалман және үй тышқандары. Сұр және қара атжалмандар
республиканың барлық облыстарында кездеседі[7].
А.А.Егеубаевтың жазғанына қарасақ, дезинсекция ( франц. Des -
жоямын, лат. – incectum – жәндік ) – бұл табиғатта кездесетін ұзын
тұмсықты, көп аяқты шаян – құрттарға қарсы жүргізілетін шаралардың
жиынтығы, шыбын – шіркейлерге қарсы күрестің тиімді көзі. Ол – барлық
ферма территориясына, өндірістік, қосымша қосалқы қораларға және
ғимаратпен құрылыс орындарына бірдей профилактикалық жою ( құрту )
шараларын жүргізу болып табылады. Малдың індет ауруларына қарсы
профилактикалық шаралардың ең маңызды жолы – ол мал фермасында шыбын –
шіркейлерге қарсы күрес жүргізу, себебі олар топалаң ( сібір жарасын ),
туляремия, бруцеллез, туберкулез, қойдың және құстың шешегін, қарасан,
гельминттер жұмыртқасы, тері қабындыратыын саңырауқұлақтар қоздырғыштарын
таратуға себеп болуы мүмкін. Немесе шыбын, маса, шіркей, қансорғыш, қос
қанаттылар және басқа жәндіктер малдың тынышын алып, мазасын кетіреді,
сөйтіп малдың өнімділігін, сүттілігін төмендетеді[8].
А.Г. Онеговтың пікірінше, шыбын – шіркейді жою шаралары – үлкен
шыбындарға және олардың бала құрттарына қарсы қолдағы заттармен әдістерді
қолдану арқылы жүргізілуі тиіс. Шаруашылықта химиялық инсектицидтерді (
эмульсия немесе ертінді және аэрозольды ұнтақ , дуст ) жиі қолданылады. Мал
қораларын бүрку үшін қолданылатын интекцидтер : 0,5 -1 пайыз ( АДВ бойынша
) хлорофостың судағы ертіндісі ( 50 – 150 млм есебінен ); сондай – ақ
0,1 пайыз трихлорметафос – 3 эмульсиясы ( 100 – 150 мгмл ); 0,25 – 0,5
пайыз циодрин, неоцидол, 1 пайыз карбафос, байтекс, байгон
эмульсиялары[9].
И.Ф. Храбустовскийдің оқулықтарына тоқталсақ, дезодарация –
дегеніміз субстратта шіріген кезде пайда болатын жағымсыз иісті
жасанды түрде жою немесе оны басып тастау.
Мал қорасындағы ауада жағымсыз иістің шығу көзі – ол малдың қиы
мен зәрі. Осы жаңадан бөлінген қи органикалық зат болып тез ұшып шығып
жағымсыз иіс береді. Сондықтан тазаланбаған қидың қалдығы, еденнің
бетіне қатып қалған қи, садыра, малдың зәрі, қи шығаратын каналда
жиналып аммиактың шоғырлануы ( 20 – 35 мгм ) көбейеді. Ал енді күнделікті
қорадағы қиды тазалап оны дер кезінде сыртқа шығарып тұрса ауадағы
аммиактың шоғырлануы 8 – 17 пайыз, жеңіл ұшатын органикалық заттардың
қолайсыз иісі – 35 пайыз, ауаның бактериялармен ластануы - 5 – 10 пайыз
кемиді, ал малды топтап баққанда жоғарыдағы газдардың шоғырлануы және
бактериялар саны кемиді[10].
Н.О.Омарқожаевтың айтуынша, Мал өлекселерін уақытша жинау және
утильдеу – малдың жұқпалы ауруларын алдын алуда аса маңызды шара болып
табылады. Барлық малдың өлексесі топырақты, суды және ауаны ластайды,
сөйтіп мал мен адамның арасында індет ауруының тарауына себепкер
болады.
Жұқпалы аурудан өлген мал өлексесі мен ішкі ағзаларында патогенді
микроорганизмдер ұзақ уақыт сақталады. Мысалы, өлекселерде туберкулез
қоздырушылары 500 тәулік, ал листериоз қоздырушылары 160 тәулікке дейін
сақталады. Соған байланысты, мал өлекселері түрлі жұқпалы ауруларды
таратушы фактор болуы болуы мүмкін. Мал өлгеннен соң , мал дәрігері тез
арада өлексені қарап - тексеріп , қажетті шара қолдануы керек.
Өлекселерді сою және терісін сыпыру биоткрмиялык шұңқырдың бетондалған
алаңқайындағы немесе утель- зауыттардың арнайы бөлімдерінде
жүргізіледі[11].
Г.К. Волкованың айтқанына қарасақ, Көң сыртқы ортаны ластайтын бірден-
бір фактор болып табылады, ал кей жағдайда індеттік және эпидемилогиялық
қауіп төндіруі мүмкін.
Ауру малдан нәжіс арқылы сыртқы ортаға ауру қоздырушылары бөлінеді.
Олардың қида сақталу ұзақтығы температураға, қоздырушының түріне байланысты
болады. Жұқпалы аурулардың қоздырушыларының қида сақталу мерзімі бірнеше
тәуліктен бірнеше жылға дейін (туберкулез қоздырушысы 475 тәулік
сақталады), ал гельминттердің жұмыртқалары – 7 – 15 айға дейін созылады.
Осыған байланысты, жұқпалы аурулармен ауыратын малдан алынған қиды
зарарсыздандыру қажет[12].
III.Негізгі бөлім
3.1.Мал фермалары мен кешендеріндегі ветеринариялық –санитариялық нысандар
Мал фермалары мен кешендерінде жүргізілетін ветеринариялық-
санитариялық шаралардың тиімділігі тиісті нысандардың қызметіне байланысты.
Ол нысандарға жататындар-дезинфекциялық тосқауыл, санитариялық өткелек,
оқшауханалар, карантиндік жайлар, көн қоймасы, санитариялық қасапхана,
малды тотығуға арналған жабдықтар, ет-сүйек ұнын өндіруге арналған
шикізатты жинау пункті.
Дезинфекциялық тосқауыл. Фирманың өндірістік аймағына көлік қақпаның
аузындағы дезинфекциялық тосқауыл арқылы өтеді.
Дезтосқауылды жерді ойып, бетін битондап жасайды. Оның жалпы ұзындығы
9-12 м, ал дезинфекциялық ерітінді құйылатын бөлігінің ұзындығы 6-8 м.
Кіретін және шығатын екі жағы 1,5-2 м мөлшерінде жадағайланып барып бітеді.
Дезтосқауылдың ені қақпаның енімен бірдей 3-3,5 м мөлшерінде. Ерітінді
тұратын бөлігінің тереңдігі 35-40 см. Көлік өткенде шайқалған ерітінді
кемерінен асып кетпеу үшін кіретін және шығатын екі жағы да жер бетінен
дөңестеліп барып бітеді. Шұңқырдағы ерітіндіні ағызып жіберетін құбыр болу
керек. Дезтоскауыл формальдегидтің сілтілі ерітіндісімен толтырылады.
Ерітіндіде 3% формальдегид және 3% күйдіргіш натрий болу қажет. Аталған
заттарды 2%-данда алуға болады. Іс жүзінде бастапқы кездегі концентрациясы
3%-дан болып, пайдалана келе 2%-ға дейін кемиді. Дезтосқауылдың шұңқырын
басқа да ерітінділермен толтыруға болады. Атап айтқанда 3%
каустикаландырылған сода-сахар қоспасы ксилонафт немесе нафтолиздың 5%-ды
эмульсиясы. Қысты күні ерітінді қатпау үшін оған 10-15% мөлшерде ас тұзын
қосқан жөн. Дезтосқауылды бір рет толтыру үшін 10мᵌ ерітінді кетеді.
Дезтосқауылдың үстіне жауын-шашыннан сақтау үшін шатыр орнату қажет.
Санитариялық өткелек-фирмадағы маңызды санитариялық объект болып
табылады. Оның атқаратын қызметі: 1) көлік, құрал-сайман, тараны жуып,
дезинфекциялау; 2) адамдарды душ қондырғысынан өткізу; 3) жұмыс киімін
жуып, дезинфекциялау.
Көлікке арналған санитариялық өткелек аэрозольді және суармалы
дезинфекция жасауға бейімделген. Ыдысқа арналған өткелек дезинфекциялық
камера шектескен екі бөлімнен тұрады.
Өндірістік аймаққа өтетін барлық көлік алдымен жуылып, содан кейін
2% формальдегид ерітіндісімен дезинфекцияланады.
Өндіріс аймағына өтерде барлық жұмыскерлер гардеробта киімі мен аяқ
киімін шешіп, душ қабылдап, дезинфекцияланған жұмыс киімі мен аяқ киімін
киюлері керек. Жұмыс біткен соң жұмыскерлер ветсанөткелек бөлмесінде жұмыс
киімі мен аяқ киімін шешіп, жуып, дезинфекциялауға өткізіп, өздерінің
киімін киіп фермадан қайтады.
Әр жұмыскерге екі дана жұмыс киімі болу керек. Жұмыс киімін
ветсанөткелекте булы формалин, булы ауа камерасында дезинфекциялайды. Бұл
камераның екі бөлімі болады. Салатын бөлімінің есігі лас киімді сақтайтын
бөлме жақта болады. Алатын бөлімнің есігі дезинфекцияланған киім сақталатын
бөлмеге қарайды. Аяқ киімді 2% формальдегид ерітіндісін шүберекпен сүрту
арқылы дезинфекциялайды.
3.2.Мал шаруашылығы қалдықтарын зарарсыздандыру және пайдаға асыру.
Мал шаруашылығы қалдықтарын зарарсыздандырудың және пайдаға асырудың
аса зор санитариялық, экологиялық және экономикалық маңызы бар.10 мың
тайынша бордақылайтын бір кешен 100 мың тұрғыны бар қаланың тұрмыстық
қалдығына пара-пар қалдық береді. Мал шаруашылығы қалдықтарының ішінде
басты орынды көң алады. Ол инфекциялық қоздырушыларының ең маңызды тарту
факторы болып табылады, өйткені онда микробтардың сақталуына жағдай өте
қолайлы.
Малдың көнінде болатын микробтар өте көп және алуан түрлі. Сиыр
нәжісінің 16 %-дайы бактериялардың үлесіне тиеді. Бұл 1грамға шаққанда 40
млрд микробқа дейін жетеді. Көңде кейбір зардапты саңырауқұлақтар,
дерматомикоздардың қоздырушылары, өсіп-өне алады.
Туберкулезбен ауырған бір сиыр нәжәісімен тәулігіне 37 миллионға
дейін туберкулез таяқшаларын бқліп шығарады. Олар көңде тіршілік қабілетін
7 айдан артық, ал уыттылығын 6 айға дейін сақтайды. Көңде бруцеллалармен
сальмонеллалармен 4 айға дейін , пастереллалар 2,5 айға дейін, вирустар 1
айға дейін сақталады.
Көң өсімдіктерге зиянды фитофатогенді микробтардың да берілу
факторлары болуы мүмкін. Өйткені малдың ішек қарнынан өткен кезде микробтар
тіршілік қасиетін сақтап қалады. Көңде арам шөптердің дәні де сақталады,
олар малдың ас қорыту мүшелерінен өну қабілетін жоймай өтеді. Осы аталған
себептердің барлығы көңді егістікке төгерден бұрын оны дұрыстап
залалсыздандыру керек екенін көрсетеді.
Ірі мал және құс шаруашылығында, ет комбинаттары мен қасапханаларда,
малдан алынған шикізаттарды өңдейтін мекемелерде инкубаторлық станциялар
мен басқа да қосалқы өндіріс орындарында әрқашан мал шаруашылығы қалдықтары
пайда болады. Олардан жоғары калориялы, құнарлы, белокты құс пен шошқа
жейтін жем, өсімдіктер үшін тыңайтқыш дайындауға болады.
Барлық технологиялық өңдеу сатыларын қадағалайтын ветеринариялық-
санитариялық шараларды мұқият орындай отырып, қасапхана тастандыларын,
жануарлардың өлекселерін, теріні алғаш өңдегендегі қиқымдары мен шелін,
кемістігі бар жұмыртқаларды, инкубация кезінде өлген балапандарды және т.б.
мал шаруашылығы қалдықтарын пайдаға асыруға болады. Бәрақта бұл қалдықтарда
шикі кезінде зардапты микроютар , оның ішінде аса қауіпті жұқпалы
аурулардың қоздырушылары болуы мүмкін. Сондықтан олар адамдар мен жануарлар
үшін қауіпті болып табылады. Жұқпалы аурулардан өлген малдың өлексесі
ағзаларында ауруды қоздырған микробтар ұзақ уақыт бойы тіршілік қабілетін
жоймай, зардаптылық қасиетін сақтайды.
. Көңді зарарсыздандырудың биологиялық, химиялық және физикалық жолдары
бар.
Биологиялық немесе биотермиялық зарарсыздандыру көңдегі микробтардың
тіршілік әрекеті әсерінен іске асады және бұл ең жеңіл әрі тиімді әдіс
болып табылады. Биотермиялық жолмен ылғалдылығы 70%-дан аспайтын қатты
көңді немесе сұйық көңнің қатты фракциясын зарарсыздандырады.
Зарарсыздандыру көнін қызынып, температурасы 60 ˚С-қа жеткен күннен
басталады деп есептеліп, жылдың жылы уақытында 2 ай, ал суық уақытында 3
айға дейін созылуы тиіс. Бұл мерзімде көң зарарсызданып болады деп
есептелінеді. Ал егер көң жұқпалы ауруларға шалдыққан малдан алынған болса,
сақтау мерзімі одан да ұзақ болуы керек. Туберкулезден басқа спора
түзбейтін ауру қоздырушылары үшін биотермиялық процестің ұзақтығы 12 айдан
кем болмайды, ал туберкулез кезінде бұл мерзім 2 жылдан кем болмауы керек.
Биотермия кезінде ауырған малдың қиын сау малдың қиымен жабу керек. Өйткені
көңнің сыртқы қабаты тобарысып кебеді де, биотермиялық процесс ойдағыдай
жүрмейді.
Егер көңнің ылғалдылығы 70%-дан артық болса, бірақ 88%-дан аспаса,
онда оны ылғал сіңіретін сабан, ағаштың үгіндісі, ескі құрғақ көң сияқты
заттармен араластырып ылғалдылығын 70%-дан аспайтын деңгейге төмендетеді
де, үйіндіде ұстайды. Бұндай әдісті компастау деп атайды. Компастау мерзімі
6 ай, оның 2-3 айы жылдың жылы мезгілі болу керек.
Сұйық көңді арнаулы сиымдылықта аэрациялау арқылы биотермиялық жолмен
зарарсыздандырады. Арнаулы қалқып жүретін аэратор қалақшалары айналған
кезде көңнің төменгі қабатының ауамен жанасуын қамтамасыз етеді. Аэрацияның
дұрыс жүргендігінің белгісі-көңнің қатты фракциялары сиымдылықтың түбіне
шөкпей, көңнің температурасы жоғары дәрежеде болуы.
Химиялық зарарсыздандыру ерекше жағдайда, жұқпалы ауруға шалдыққан
малдың көңін зарарсыздандыру үшін пайдаланады. Көңді химиялық жолмен
дезинфекциялау үшін сусыз аммиак, формальдегид хлоры әк қолданылады.
Көңді туберкулез микобактериялары және басқа да спора түзбейтін
зардапты микробтармен ластанған кезде сусыз аммиакпен дезинфекциялайды. Ол
үшін көңнің 1м³ көлеміне 30 кг дезинфектантты қосып, жабық сиымдылықта
немесе пленкамен жабылған көң қоймасында 5 тәулік ұстайды.
Аммиак өте күшті, қопарылыс қаупі бар у. Оны арнаулы автоцистернамен
тасымалдайды. Ал көңге дезинфектантты цистернадан тікелей ұшы ине тәрізді
турба арқылы көңмен толтырылған сиымдылықтың түбіне береді. Бұл жұмысты
арнаулы дайындығы бар маман противогазбен комбинизон, алжапқыш, резеңке
қолғап киіп атқарады. Осылайша өңделген көң топырақтың астына соқамен
аударған кезде тасталынады.
Сұйық көң, егер онда спора түзбейтін туберкулезден басқа аурулардың
қоздырушысы болса, формальдегидтің көмегімен зарарсыздандырылады. Үнемі
араластыра отырып, көңнің әрбір кубометріне құрамында 38% формальдегид бар
7,5 л формалин қосады. 72 сағат ұстағаннан кейін дезинфекция аяқталады деп
есептелінеді.
Көң садырасын садыра жинауышта хлорлы әк қосып дезинфекциялауға
болады. 20 кг садыраға белсенді хлорлы 25%-дан кем емес хлорлы әкті
спора түзетін қоздырушылар үшін 0,5 кг қосады.
Физикалық зарарсыздандыру. 54 мың және 108 мың шошқаға арналған ірі
кешендерде көң ағысты бу қондығылары арқылы 110-120˚С температурада 0,2 м
Па қысым жағдайында зарарсыздандырылады. Экспозициясы 45-60 мин.
Топалаң, қарасан, маңқа, делбе, мандам, құтырық, жыбырлақ, секіртпе,
сиыр обасы, солма сиякты аурумен ауырған малдан алынған көң тек қана өрлі
және қарапайым қондырғылар болады. Теміржол станцияларының дезинфекциялап
жуатын пункттерінде көңді өртейтін арнаулы пеш орнатылады. Ең қарапайым
әдіс- жерден қазылған ошақ. Оның тереңдігі 75 см, ені 75-100 см. Түбінен 45-
50 см биіктікте металл білектер орнатып, оның үстіне көң салынады. Астына
отын тасталып жағылады. Көңнің тез жануы үшін оны құрғақ қоқыс немесе
сабанмен араластырған жөн.
Жануарлардың өлексесін зарарсыздандыру. Мал өлексесін
зарарсыздандырудың қазіргі кезде үш түрлі әдістері қолданылады. Олар:
ветеринариялық-санитариялық утил заводтар мен цехтарда пацдаға асыру,
өртеу және биотермиялық әдіспен зарарсыздандыру. Өлексені жерге көмуге
соңғы кезде тиым салынған. Өткені өлексе көмілген жер ұзақ мерзімге
шаруашылық айналымынан шығып қалады және адам мен жануардың денсаулығына
зиянды болып табылады.
Ветеринариялық-санитариялық утил заводтар мен цехтар жануарлар
өлексесі мен қасапхана тастандыларын өңдеп, пайдаға асырады. Олардан ет-
сүйек ұнын, техникалық және жемдік май, желім алынады. Бұл өндіріс
орындарында шикізат ретінде пайдаланылатындар: барлық малдар мен құстардың
өлексесі, малдың шуы, инкубация қалдығы, ет пен балық өңдейтін
мекнемелердің қалдықтары мен тағамға жарамайтын тастандылары, құсты,
қоянды т.б. сойып, өңдеген кездегі, сою пункттеріндегі, құс
фабрикаларындағы тағамдық құндылығы төмен өнімдер, қауырсын-мамық
өндірісінің, желатина мен желім заводтарының, тері-терсек өңдейтін аңшылық
кәсіп мекемелерінің қалдықтары. Барлық аталған қалдықтарды жемдік мақсатта
іске асырарда ветеринариялық бақылау арқылы өңдеуге жіберіледі. Мұндағы
ерекше көңіл бөлетін жағдай-аталған қалдықтардың көпшілігінде, әсіресе
зардапты микробтар тіпті аса қауіпті аурулардың қоздырушылары болуы мүмкін.
Ветеринариялық-санитариялық утил заводтарының 6 түрлі типтік жобасы
бар. Олар әрбір ауысымда 1,5 тоннадан 3 тоннаға дейін ет-сүйек ұнын
шығаруға есептелген. Заводты дөңес жерге, қоғамдық үй-жайлар мен мал
фермаларынан кемінде 1000 м, ал мал кешендерінен 3000 м қашықтықта
салынады.
Ветеринариялық-санитариялық утил завод мал өлекселері мен басқа да
қалдықтарды жинап, залалсыздандырады. Өзі қамтитын территорияда тиісті
ветеринарлық-санитариялық тәртіп орнатады, ет-сүйек ұнын, техникалық және
жемдік май, тері, желім өңдеуді қамтамасыз етеді. Мұндай заводтарда малдың
өлімінің себептерін анықтайды. Жұқпалы аурулар айқындала қалған жағдайда
ветеринариялық қызмет орындарына хабарлап, аурудың тез жойылуына ықпал
жасайды.
Шикізатты жинау. Заводтың қызметін пайдаланатын шаруашылықтар
ведомостволық бағыныштылығына қараластан өзіндегі мал шаруашылығы
қалдықтарын заводқа өткізеді. Оларға мал өлікселері мен қасапхана
тастандыларын жерге көмуге немесе басқадай жолмен жоюға тиым салынады.
Өлексені жинау үшін әр түрлі шаруашылықтар, кей жағдайда жеке ірі мал
фермалары өзінің немесе бірнеше шаруашылыққа ортақ шаруашылық арқылы өлексе
жинау пунктін салады. Пункт типтік жобаға сәйкес, тұрғын және қоғамдық
үйлерден 500 м қашықтықта 3 түрлі салынады.
1. Бір қабатты өз канализациясы бар тоңазытқыш камерасыз.
2. Бір қабатты электроэнергиясы мен тоңазытқыш камерасы және өз
канализациясы бар.
3. Лапаспен жабылған әрқайсысының сыйымдылығы 360 кг 8 контейнер қойылған
алаңшық.
Малдың өлексесін жинау пункітінде мал өсіретін шаруашылық өзі,
ал қалалар мен поселкелерде әкімшілік тағайындаған мекеме жеткізеді.
Қожалықтар басқа да мал иесі өлексені 12 сағаттың ішінде,шалғайдағы мал
отарларынан 24 сағатта жинау пунктінде арнаулы көлікпен жүргізуге тиісті.
Ол үшін жын мен қанмен сорғаламайтындай етіліп, кузовый темірмен қапталған
арнаулы автомашина пайдаланады. Ірі қара өлексесін тиеп-түсіру үшін машинға
шығыршықты білік орнатылады. Ұсақ малдың өлексесін жинау үшін қоқыс
таситын М-20 маркалы автомобильді пайдалануға болады.
Шалғайдағы мал отарларынан, әсіресе жаздың күні шірітпей жеткізу
мүмкін болмағанда өлексені консервілеуге тура келеді. Бұл мақсатпен
параформның Бұл мақсатпен параформның 2%-ы ерітіндісі,
гексаметилентетраминнің 2%-ы ерітіндісі қолданылады.
Жинау пункті мен утил заводы өлексені өз күшімен жеткізіп алады.
Тиісті ветеринариялық бақылаудан өтіп, топалаңның жоқ екені анықталған соң
маңқа, қарасан, мандам, жыбырлақ, қатерлі домбығу, сиыр обасы, аса жұғымтал
басқа да ауруларға күдік тумаса өлексенің терісін алып, союға жібереді.
Аталған аурулар байқалған жағдайда терісін алмастан жойды.
Терісі алынған соң өлексені сұрыптап, ұсақтап, көлбеу вакуум
қазанға түсіреді. Онда жоғары температура мен қысымда өңделген соң, майын
тұндырып, бөліп алады да, суын май ұстағыш арқылы өткізіп, канализацияға
ағызып жібереді. Бөлінген майды 2-3% мөлшерде ұсақ тұзбен тұздайды. Егер
май құстың жеміне қосуға арналса тұздалынбайды. Майы бөлінген соң қалған
бөлігінен ет-сүйек ұнын даярлайды. Май мен ет-сүйек ұнын сақтау мерзімі 6
айдан аспайды.
Өлексені өртеу-қоздырушылары спора түзетін немесе аса қауіпті
жұқпалы аурулар кезінде міндеетті шара болып есептелінеді. Бұл әдіс
зарарсыздандыру жағынан сенімді болғанымен экономикалық жағынан тиімсіз.
Мал өлексесін өртеу немесе зооклемация, арнаулы қондырғыларда іске
асырылады. Республикамыздың әртүрлі аймақтарында жергілікті жерлердің
ерекшелігіне сәйкес бұндай қондырғылардығ бірнеше түрлерін кезіктіруге
болады. Өлексе өртейтін пешті құдықтың ішін көмкеру үшін пайдаланатын бетон
шығыршықтан жасауға болады. Оның бір бүйірін тесіп, есік жасайды да,
төменгі жағынан жерден жерден 20-30 см биіктікте оттық істейді. Оттықтың
үстінде темір кереге орнатылып, оның үстіне өлексе салынады. Мұндай пешті
темір күбіден немесе комбайынның сабан жинағышынан да жасауға болады.
Пештің ішіне өлексе әлетін ілмекше орнатады да, оған ілінген өлексенің
астынан от жағады. От жағу үшін қатты отын немесе бүріккіш форсунка арқылы
жанатын жанармай қолдануға болады. Қазақстандық ғалым Н.Т.Қадыров ұсынған
өлексе өртейтін қондырғы бар.
Ешқандай жағдай жоқ
даладағы жағдайда өлексені өртеу үшін жер ошақты пайдалануға болады. Жер
ошақты 0,5-0,7 м тереңдікте қазып бетіне көлденең темір салып, астын отынға
толтырып, бетіне өлексені тастайды. Өлексені бастыра тартып тағы да отын
тастап, оны айналдыра киіз үй тәрізді етіп қаңылтыр немесе басқа да
жанбайтын затпен бастыра қоршап, төбесінен шаңырақт тәрізді тесік
қалдырады. Отынға от қойғанда, онымен қоса өлексе де түгел жанып кетеді.
Ірі қараның өлексесін өртегенде 2,5-3 м³ отын жұмсалып 6-7 сағат ішінде
толық жанып болады.
Биотермиялық апан ет-сүйек ұнын жасайтын завод болмаған жағдайда
өлексені зарарсыздандыру үшін аса қолайлы әдіс болып табылады. Биотермиялық
апан мал қораларынан, өндіріс және тұрғын объектілерінен кемінде 300 м
қашықтықта жер асты суы төмен орналасқан ауданы 594 м² жер бөлінеді. Оны
дуалмен қоршап, ішінен тереңдігі мен ені 1метрден ор қазады. Территорияның
дәл ортасынан 3 м тереңдігі 10 м апан қазылады. Қабырғасын кірпіш не басқа
материалмен қалап, оны жер бетінен 40 см көтеріп, таспен көмкереді. Бетін
қос қақпақпен жабады. Қыстың күні қос қақпақтың арасында сабанмен
толтырылған бөстек болуы керек. Апанның үстіне лапас орнатып, жауын-
шашыннан қорғайды. Ауа соратын тақтайдан жасалған вентеляция қақпасы
лапастың төбесінен жоғары шығып тұруы керек. Апанның жанында өлексе соятын
үйшік немеесе алаңқай жасалады. Биотермиялық апанда өлексе шіріткіш
микробтардың тіршілігі нәтижесінде зарарсызданады. Микробтардың қауырт өсіп-
өнуінен өлексенің температурасы 65-70˚С-қа жетеді де, оның нәтижесінде
барлықи дезизардапты микробтар өліп қалады. Бұл жағдайда спора түзгіш
бактериялар споралық түрге ауыса алмайды.
3.3.Дезинфекция
Дезинфекция деп сыртқы ортадағы жұқпалы аурулардың қоздырушылары-зардапты
микробтарды жою шараларын айтады. Бұл зардапты микробтарға бактериялар,
вирустар, саңырауқұлақтар, микоплазмалар және риккетсиялар жатады.
Дезинфекция француздың des-жоямын, латынның infektio-жұқтыру деген
сөзінен тұрады, оның баламасы зарарсыздандыру яғни, жұқпайтын ету.
Дезинфекцияның нәтижесінде сыртқы ортадағы заттар зарарсызданып, ондағы
зардапты микробтар өлтіріліп, ауру жұқпайтын болады. Зарарсыздандырудан
басқа "зарарсыздандыру" деген ұғым бар. Микроб өліп, дезинфекцияланған зат
зарарсыздандырғанымен, онда микробтың уы, басқа зиянды қалдықтар сақталуы
мүмкін. Сондықтан да зарарсыздандыру әлі басқа да толық залалсыздандыру
емес. Сонымен қатар зарарсыздандыру мен стрилдеудің айырмасы бар.
Зарарсыздандыру, яғни дезинфекциялау, зардапты микробтарды жою болса,
стрилдеу зардапты микробтармен қатар барлық микроб атаулыны жою. Ескеретін
жай, зардапты және зардапты емес микробтардың арасыенда айқын шекара жоқ
және күнделікті өмірде зарарсыздандырудың нәтижесін зардапсыз микробтардың
жойылғандығы арқылы анықтауға тура келеді. Ал енді казіргі заманғы ірі
өндірістік кешендерде дезинфекцияны аса көп мөлшерде шоғырланған зардапсыз,
не болмаса шартты түрде ғана зардапты микробтарға қарсы жүргізіледі.
Дезинфекция нысандары. Дезинфекция нысандарына зарарсыздандырылатын
заттарға жататындар:
- мал қоралары: сиыр, қой, ешкі, жылқы, құс, қоян қоралары, терісі
бағалы аңдардың лапастары, инкубаторлар, ара ұялары, мал төлдейтін
қоралар, бұзау профилакториялары, төл қоралар, оқшауханалар, карантин
жайлары;
- ветеринариялық нысандар: емханалар, ауру малдарға арналған
стационарлар;
- мал қораларының ішкі жабдықтары: мал тұрағы, астау мен науа, мал
байлайтын жабдықтар;
- малды күту жабдықтары: қамыт-сайман, ер-тұрман, ноқта-жүген, тарақ-
щетка;
- арнаулы жұмыс киімдері: етік, алжапқыш;
- су және су көздері, малдың жемі;
- әр түрлі жайлар мен бөлме ішіндегі ауа;
- мал серуендейтін аула, топырақ;
- сүрлем шұңқырлары мен мұнаралары, жем қоймалары;
- көлік жабдықтары және ыдыстар;
- көң, садыра, канализация ағындысы, сарқын су,
- мал өлекселері, қасапхана тастандылары;
- мал мен құстан алынған шикізаттар: тері, жүн, түбіт, қауырсын, мамық,
қыл, сүйек;
- инкубациялық жұмыртқа;
- малдың сүті, желіні, сыртқы жыныс мүшелері.
Дезинфекцияның түрлері. Індетке қарсы маңызына сай дезинфекция екі түрге
бөлінеді: сақтық және лажсыз. Сақтық дезинфекциясы жұқпалы ауру болмаса да
одан сақтану мақсатымен жүргізіледі. Лажсыз дезинфекция жұқпалы ауру шыққан
сәтте оны тоқтату мақсатында әске асырылады.
Сақтық, профилактикалық, дезинфекция жұқпалы аурулардан таза
шаруашылықтарда әр түрлі жағдайларда жүргізіледі. Соның бірі іске қосу
дезинфекциясы. Ол жаңадан салынған мал қораларын тапсырған кезде
пайдалануға бермес бұрын мал жіберер алдында жүргізіледі.
Барлық мал өсіретін шаруашылықтарда сақтық дезинфпкциясы мал шаруашылығының
технологиялық ерекшеліктері мен індеттік жағдайға байланысты жылдың белгілі
бір маусымында жүргізіледі. Сондықтан мұндай сақтық дезинфекциясын
маусымдық деп атайды. Маусымдық дезинфекция жұқпалы аурулардан таза
аймақтарда жылына бір рет малды алыс отардағы жайылымда баққанда мал
қораларына күзде малды қыстауға әкелерде жүргізіледі. Егер малды жыл бойы
қорада ұстап жақын жайылымда жайса, онда қораны көктемде малды жайылымға
шығарған кезде дезинфекйциялайды. Аурудан сау шаруашылық, сау емес аймақта
орналасса, онда сақтық дезинфекциясы жылына екі рет: көктемде және күзде
жасалады. Сақтық дезинфекцияның үшінші түрі-технологиялық дезинфекция. Ол
технологиялық циклдар аралығындағы үзіліс мезгілде жасалады. Мысалы, сиыр
төлдетілетін қораны бұзаулаған сиырды әкетіп, оның орнына бұзаулайтын
сиырды әкелердегі екі аралықта дезинфекциялайды. Бұзау профилакторийінде
мұндай шара 10 күнге жеткен бұзауды алып, оның орнына жаңа туған бұзауды
әкелерде жүргізіледі. Мал бордақылайтын комплекстерде әрбір секцияны
бордақылау циклі аяқталып, бордақыланатын малдың жаңа тобын әкелерде
зарарсыздандырады.
Сақтық дезинфекциясын жасау үшін 20% жаңадан сөндірілген әк, 2 % белсенді
хлоры бар хлорлы әк, 2 % күйдіргіш натрий, 1 % формальдегид қолданылады.
Бұл ерітінділер еденінде асфальт немесе басқа қатты төсеніштер бар
кешендерді сумен жуып тазалағанда 1 м² ауданға 0,5 л, ал жер еденді
фермаларда механикалық тазалаудан кейін 1 литрден жұмсалады.
Лажсыз дезинфекция жұқпалы ауру білінген сәттен бастап ол толық ол
жойылғанға дейін жүргізіледі де, тежеу дезинфекциясы және қорытынды
дезинфекция деп екіге бөлінеді.
Тежеу дезинфекциясы ретті түрде аурудың ең бірінші байқалуынан
бастап жүргізіледі. Егер кезекті екі тежеу дезинфекциясының арасындағы
уақыт ұзақ болып, бұл мезгілде жаңадан мал ауырса, онда ауырған малды бөліп
әкеткен соң және әрбір балаулық зерттеуден кейін тежеу дезинфекциясын
жүргізеді.
Өте жұғымтал аурулар кезінде тежеу дезинфекциясын күн сайын таңертеңгі
тазалық жүргізген кезде жасайды. Жұқпалы аурулардың негізгі басым
көпшілігінде апта немесе он күн сайын қораны зарарсыздандырады. Созылмалы
аурулар кезінде тежеу дезинфекциясының аралығы бір айдан аспау керек.
Қорытынды дезинфекция кез келген жұқпалы ауруды жою шарасының ең
соңғы сатысы. Оны карантин немесе шектеуді аларда жүргізеді. Бұл індет
ошағында ауру қоздырушы микробты жоюдың міндетті шарты болып саналады. Ол
үшін мал қорасын, оның аймағындағы территорияны, малды күтуге арналған
жабдықтарды, малшылардың арнаулы жұмыс киімдерін, көң, көлік т.б. түгелдей
зарарсыздандыру керек.
Қорытынды дезинфекция кезінде қораға санитариялық жөндеу жүргізіп, тозығы
жеткен бөліктерін жаңартады, қабырғаларын сылап ағартады. Еденнің тақтайын
алып дезинфекциялық ерітіндіге батырады, күн көзінде кептіріп,
үстіріктейді, шіріп бүлінгенін отқа жағады. Тақтайдың астындағы топырақтың
көң және садырамен ластанған қабатын алып, таза жаңа топырақ төгіп
тастайды. Содан кейін ғана еденнің тақтайын төсейді. Жер еденді де
топырағын ауыстырып жаңартады.
Лажсыз дезинфекция үшін әрбір жұқпалы ауру кезінде сол ауру қоздырушының
ерекшеліктері мен оның химиялық заттарға төзімділігіне сай тиісті
дезинфектанттар қолданылады.
Дезинфекцияның әдістері. Дезинфекцияны химиялық, физикалық және биологиялық
тәсілдермен іске асады.
Физикалық дезинфекция заттарды физикалық әдістер арқылы зардапсыздандыруға
негізделген. Зарарсыздандырылатын объектіні шаң мен түрлі қоқыстан
тазартқанның өзінде зардапты микробтардың негізгі бөлігінен босанға болады.
Тазарған затқа дезинфекциялаушы фактордың тікелей жанасуына мүмкіндік
туады. Әртүрлі қоқыс, әсіресе, малдың қиы дезинфектанттың әсерін
бейтараптап, күшін әлсіретеді.
Зарарсыздандырудың механикалық тәсілдеріне сонымен бірге ағарту, сырлау,
үстіріктеу, жуу, т.б. жатады. Фермада мал қоралары мен басқа да объектілер
де тәртіп пен тазалықты сақтау, қоқыстануға жол бермей, ретті түрде
санитариялық тазалық күнін өткізіп тұру, малдың үстін уақытылы тазалау,
жайылым алқаптарының қоқыстануына жол бермеу, жалпы өндіріс мәәдениетін
қамтамасыз ету-жұқпалы аурудың алдын алудың басты алғы шарты.
Сәуле қуаты. Сәуле қуатының табиғи көзі ретінде- күн,ал жасанды көзі
ретінде сынап-кварц шамдарының маңызы зор.Микробтарды жою үшін жарықтың ең
қысқа толқынды ультракүлгін бөлігінің әсері күшті.Тура түскен күн жарығы
азда болса шашыранды күн жарығы микробтарға жойқын әсер етеді.Жарықтың
күшіне әсіресе микробтардың вегетативтік түрі сезімтал келеді. Споралық
түрдегі микробтарда жарықтың әсерінен өледі,бірақ ол үшін ұзақ уақыт қажет.
Мысалы топалаңның қоздырушысының спорасы күн көзінен 60 күн өткенде барып
жойылады. Біздің республиканың жағдайында егер көң мен қоқыстан тазалап,
жазғы күні есік-терезесін ашып тастаса, мал қоралары іс жүзінде қандай да
микробтан болмасын толық зарарсызданады деуге болады.
Бөлме жайларды зарарсыздандыру үшін әлбетте толқын ұзындығы 254-257 нм
ультракүлгін сәуле шығаратын бактериоцидті лампалар: БУВ-15, БУВ-30 П;
сәуле шығарғыштар:Н-6У,Н-60 қолданылады. Ультракүлгн сәуле ауаны
зарарсыздандыру үшін өте қолайлы. Алайда бұл сәулелер сұйық ортаға өте
алмайды. Сұйық заттарды, мысалы, сүтті өте жұқа қабатта ағызып,
сәулелендіру арқылы зарарсыздандыруға болады.
Кептіру микроорганиздердің тіршілігіне қолайсыз жағдай туғызады.
Сусыз ортада микробтардың өсіп-өнуі күрт тоқтады,өйткені олардың барлық зат
алмасу құбылыстары ылғалдылығы жеткілікті ортада ғана қалыпты жағдайда
өтеді. Құрғақ арқылы тері,жүн,батпақтанғаң вегетативтік түрлері өліп қалады
немесе уыттылығын жояды. Кептіру арқылы тері.жүн, батпақтанған мал
серуендететін алаң, жайылым алқаптары т.б. зарарсыздандырылады. Шөп пен
құнарлы жем тек дұрыс кептірілгенде ғана бүлінбей,дұрыс сақталады.
Қыздыру немесе жоғары температураның әсері арқылы зарарсыздандыру үшін
қайнату, ыстық бу, құрғақ ыстық ауа, отпен күйдіру пайдаланылады. 70˚С
кезінде ақзат ұйып,микроб тіршілігін жояды. Құрғақ ыстық ауа ұзақ уақыттан
кейін ғана әсер етеді, сондықтан кейбір заттарды күйдіріп жібереді. Әйтсе
де бұл әдіспен кептіру шкафтарында мақта матасымен тігілген халат, киіз,
лабораториялық ыдыстарды , саймандарды зарарсыздандырады. Киім мен халатты,
таңатын материалдарды үтіктеу де осындай нәтеже береді.
Су қоймасында бактериялардың вегетативтік түрлері15-20мин, споралық түрлері
45-120мин. өледі. Бұл әдіс қолайлығының арқасында құрал-саймандары,
арнаулы киімдерді, ыдыстарды зарарсыздандыру үшін кеңінен қолданылады.Суда
қайнату үшін стерилизаторлар, кастрюлдер ,қазандар пайдаланады.Өңделетін
заттарды суға толық батырып, қайнай бастаған мезгілден уақыт есебін
жүргізеді.
Судың буы дезенфекциялау үшін қолданылатын негізгі әрі сенімді әдістің
бірі. Оның құрғақ ауадан гөрі бактериоциттік әсері өте жоғары. Әсіресе
қысымы жоғарланған кезде микробқа қарсы әсері күрт артады. Автоклавта 1,2-2
атм. қысымда температура 115-120˚С-қа жетіп, бактерияларды, вирустарды,
саңырауқұлақтарды толық жоюды қамтамасыз етеді. Автоклавтан басқа жем шөп
цехының бу бергішін, әр түрлі бу камераларын пайдалануға болады.
Отты зарарсыздандыру әдісі ретінде инфекция жұққан қоқысты, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тақырыбы: Дезинфекция, дезинсекция және дератизация
Орындаған:
Тексерген:
Жоспар
I.Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
II.Әдебиетке шолу
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..4
III.Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
3.1.Мал фермалары мен кешендеріндегі ветереринарлық – санитариялық
нысандар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ..8
3.2.Мал шаруашылығындағы қалдықтарды зарарсыздандыру және пайдаға
асыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
3.3.Дезинфекция ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
3.4.Дератизация ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26
3.5.Дезинсекция ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
3.6.Мал өлекселерін және басқа да биологиялық қалдықтарды жинау және
утильдеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... 30
3.7.Қиды зарарсыздандыру
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
33
III.Қорытынды ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..36
Қосымшалар
Кіріспе
Ауру қоздырушыларының басты берілу факторлары болып табылатын
өлексе, көң және басқа да мал шаруашылығы қалдықтарын зарарсыздандыру ауру
тудырушы жәндіктермен, кемірушілермен күрес жүргізу дезинфекция,
дезинсекция және дератизация шаралары арқылы іске асады.
Дератизация - адам мен малға зиян келтіретін кеміргіштерге
қарсы шаралар жиынтығы. Бұлар эпидемиялық жағынан өте қауіпті. Сонымен
қатар шаруашылыққа да көп нұқсан келтіреді. Кеміргіштерге қарсы күресті,
әдетте, олардың көп мекендеген жерінде жүргізіледі. Сондай – ақ мұндай
шараларды адамның тұрған үйлерінде немесе мал кешендерінде іске асады.
Дератизация[1] (де... және лат. rat – егеуқұйрық) – індет ауруларын
тарататын кеміргіштерге (егеуқұйрық, тышқан, т.б.) қарсы
күрес. Дератизация кеміргіштер тара татын түрлі аурулардың
(оба, туляремия, құтыру, сарып, күй діргі, сальмонеллез, т.б.)
қоздырғыштарын дер кезінде құрту, олардан сақтандыру үшін жүргізіледі.
Сақтандыру үшін тұрғын үйлер мен ғимараттардың астындағы жертөлелерді,
қоймаларды, мал мен құс қораларын таза ұстап, азықты тышқан кіре алмайтын
қоймаларда сақтайды. Тышқан інін бітейді. Су кемелері тоқтайтын порттарда
басқа шет елдерден ауру жұқтыру қаупі бар кеміргіштер тарап кетпеуі үшін
халықар. тазалық ережелері мұқият сақталуы керек. Дератизация жүргізгенде
механикалық (тор, тұзақ, қақпан қою, т.б.); биологиялық
(ит, мысықпен ұстау, оларды қыратын микробтарды пайдалану); хим иялық (улы
зат, газдар пайдалану) әдістері қолданылады. Әдетте улы, еліктіргіш заттар
ретінде крысид, цинкфосфид, зоокумарин, дифторан, стрихнин,
фторацетамид, күкіртті ангидрид, т.б. пайдаланылады. Дератизация жұмыстарын
қалалар мен жергілікті жерлерде Денсаулық сақтау ісі жөніндегі
агенттіктің қызметкерлері, арнайы мед. мекемелер (СЭС, дезостанса), өсімдік
қорғау мамандары мен агрономдар атқарады. Дератизация жасалған жерде темекі
тартуға, тамақ ішуге болмайды
II.Әдебиетке шолу
Басты мақсат-мал шаруашылығы кәсіпорындарын ветеринарлық-санитарлық
тұрғыдан қорғап ауру тудырмау, оның алдын-алу. Бұл бағытта жалпы гигиеналық
және ветеринарлық- санитарлық шараларды мал шаруашылықтарында мүлтіксіз
жүргізудің маңызы зор. әсіресе дератизация және дезодарация, өлексені дер
кезінде утильдеу шараларын жүргізіп отыру-малды инфекциялық және инвазиялық
аурулардан қорғаудың кепілі. Санитарлық- гигиеналық ережелерді. Санитарлық
–гигиеналық ережелерді сақтаудың маңызы бұл тарауда кеңінен қамтылған.
И. Наурызбаевтың айтуынша, мал фермаларының санитариялық-гигиеналық
ережелерге сай келмейтін жағдайларына төмендегілер жатады: олардың
бактериялармен ластануы, шаңдануы, оң иондардың пайда болуы, температура
мен біршама ылғалдылық, аммиактың, күкіртсутегінің, көмірқышқыл газының
жинақталуы, індол, скатол және басқадай зиянды иісті газдардың пайда болуы.
Объектінің жоғары санитарлық мәдениеті, жақсы санитариялық және
техникалық жағдайлары, ауаны кезінде дұрыс тазартып отыру-осының бәрі мал
қораларында қалыпты температуралық-ылғалдылық режімін және ауаның тұрақты
құрамын сақтап отыруға, қора ішіндегі ауадан микроорганизмдер мен шаңды
аластатуға, өкпеде теріс иондардың жинақталуына жәрдемдеседі[1].
Ж. Мырзабековтың пікірінше, мал шаруашылықтарында, құс
фабрикаларында әртүрлі індетті, инвазиялық аурулардан сақ болуы үшін,
біршама ұйымдастыру-шаруашылық, гигиеналық, ветеринариялық- санитариялық
шараларды орындау керек. Осындай шараларға жататындар:
• шаруашылыққа жаңа әкелген малды карантинне өткізу кезінде барлық
ветеринариялық- санитариялық шаралар қатаң сақталуы керек;
• мал басын топтастыру кезінде, малды сатып алған шаруашылық барлық
індетті аурулардан сау болуы тиіс немесе өзіне асыл тұқымды малды
індетті ауру жоқ шаруашылықтардан алуы;
• көлік немесе фермата жұмыс істейтін жұмысшылар арқылы малға ауру
тарату жолын болдырмау, сол үшін фермаға кірер алдында дезөткел және
ветсанөткізу жолы, арнайы киімдерді зарарсыздандыру, т.б. шаралар
сақталуы тиіс;
• арнайы қоршау арқылы тарайтын әртүрлі індетті ауруларға қарсы күрес
жүргізу[2].
малшылардың арасында туберкулез, бурцеллез, сальмонел лез және басқа
індетті аурулардың тарамауы үшін оларға дер кезінде медициналық тексерілу
жұмысы жүргізілуі тиіс.
В.И. Гершун мен Р.К. Туякованың әдебиеттеріне суйенсек, ферма
территориясын, қора ішан таза ұстау және санитариялық тұрғыдан тәртіп болу
ретінде айына бір рет санитариялық күн белгіленген жөн. Осы күні қора ішан
және территорияны мұқият тазалайды, жем-шөптің, қидың қалдықтарын алып
тастайды; ақырды тазалайды, ақтайды, су құбырларын сырлайды, еден
қабырғаларына жөндеу жұмыстарын жүргізеді. Әсіресе, мал сауатын залға аса
көңіл бөлінеді, сүт бөлмесін өте таза ұстау керек. Жазды күні мал қораға
дезинфекція, дератизація жүргізеді. Мал қорадан тарайтын иісті, микробты,
шаң-тозаңды жою мақсатында, сон дай-ақ , ауа бассейнінің таза болу ретінде
қора айналасына ағаш, көп жылдық шөп отырғызу керек. Осы ағаштар, ауадағы
газды сіңіреді, шаң-тозаңға тосқауыл болады, яғни биологиялық фільтр
есебінде өте маңызды роль атқарады. Сонымен қатар осы көк шөп, ағаштың
арқасында ферма территориясының санитариялық-гигиенелық жағдайы
жақсарады[3].
Т.Сайдуллиннің дерегіне сүйенсек, мал және құс кешендері мен
фермалық ауылдық жерлердегі ауаның, топырақтың, су қоймаларының ластануына
себе болатын аса ірі қайнар көзі болып есептеледі. Ал оның қуаты мен ауқымы
жағынан олардың Ірі өндіріс орындары-зауыт, комбинаттармен салыстыруға
болады.
Санитариялық-гигиеналық жағдайларды жақсартып, мал кешендері мен құс
фабрикаларын оқшаулап және қорғау үшін оларды салу кезінде елді
мекендердің, ветеринариялық объектілер мен жолардың ара қашықтықтарын
ескерген жөн.
Мал шаруашылығы объектілерінің ауаға тарататын зиянды қалдықтары,
өсімдіктер дүниесінің шартты түрде немесе тым асқынған зиянды әсерлерін ауа
арқылы жайып жіберуі, жұқпалы ауруларды бір нысандардан екіншісіне тарату
қаупін туғызуы мүмкін және жағымсыз әр түрлі иістің таралуына жол бермеу де
маңызды роль атқарады[4].
А.Ф. Кузнецовтың айтуынша, дезинфекция (франц. des – жоямын, лат.
Infectio – жұқтыру ) – зардапты және шартты зардапты микроорганизмдерді
жоюға, малдың арасында індет ауруларын болдырмау шараларына бағытталған іс
- әрекеттердің бірлестігі деп түсінуге болады. Осы дезинфекциялық шаралар
зардапты және жоюға бағытталған.
Мал шаруашылығында профилактикалық (сақтық) дезинфекциясының басты
міндеті – ол малдан алынатын өнімнің айналымын орындауды қамтамасыз ету.
Мал қорасын дезинфекциялау екі кезеңде жүргізіледі.Біріншісі - қораны
тазалау, екіншісі дезинфекциялық ертінді шашу[5].
Б.Б.Исқақбаевтың деректеріне көз жүгіртсек, Дезинфекция жүргізуге
жататын нысандар мал мен құс қорасы, құралдар, жабдықтар және малды күтуге
арналған заттар, қора ауасы, ферма территориясы (серуен алаңы ) ,малды
көлікке тиеу және түсіру аалаңы, ветеринариялық – санитариялық нысандар,
көлік, малды сауу қондырғысы, сүт ыдыстары , арнайы киімдер, қи, садыра
және лас су.
Тазалау кезінде, әсіресе, ақырға, суарғыштарға, қабырғаның төменгі
жағына , қабырға ортасындағы қалқандарға, еденнің ашық саңылауына және қи
тазалайтын каналға аса көңіл бөлінуі тиіс. Қазіргі кездегі мал қорасының
бөлшектерінің үстіңгі қабаттарының ерекшеліктерін ескерген жөн. Себебі
оларда кездесетін кішкентай саңылаулар, құрылас материалдардың ылғал
өткізгіштігінің төмендігі, темір – бетонды конструкцияны кең түрде
қолдану, беткі қабаты жылтыр материалдар, шыны, тағы басқа материалдар
өзінің тегіс тайғанақ бетіне дезинфекциялық ертінділерді көп
мезгілге ұстап тұра алмайды[6].
М.С. Найденскийдің айқанына көз жугіртсек, дератизация ( франц. De
– жоямын, лат. Ratus – егеуқұйрық ) – адам мен малға зиян келтіретін
кеміргіштерге қарсы шаралар жиынтығы. Бұлар эпидемиялық жағынан өте
қауіпті. Сонымен қатар шаруашылыққа да көп нұқсан келтіреді. Кеміргіштерге
қарсы күресті, әдетте, олардың көп мекендеген жерінде жүргізеді. Сондай –
ақ, мұндай шараларды адамдардың тұрған үйлерінде немесе мал кешендерінде
іске асырады. Шаруашылыққа көп зиян келтіретін кеміргіштердің түрлері : сұр
және қара атжалман және үй тышқандары. Сұр және қара атжалмандар
республиканың барлық облыстарында кездеседі[7].
А.А.Егеубаевтың жазғанына қарасақ, дезинсекция ( франц. Des -
жоямын, лат. – incectum – жәндік ) – бұл табиғатта кездесетін ұзын
тұмсықты, көп аяқты шаян – құрттарға қарсы жүргізілетін шаралардың
жиынтығы, шыбын – шіркейлерге қарсы күрестің тиімді көзі. Ол – барлық
ферма территориясына, өндірістік, қосымша қосалқы қораларға және
ғимаратпен құрылыс орындарына бірдей профилактикалық жою ( құрту )
шараларын жүргізу болып табылады. Малдың індет ауруларына қарсы
профилактикалық шаралардың ең маңызды жолы – ол мал фермасында шыбын –
шіркейлерге қарсы күрес жүргізу, себебі олар топалаң ( сібір жарасын ),
туляремия, бруцеллез, туберкулез, қойдың және құстың шешегін, қарасан,
гельминттер жұмыртқасы, тері қабындыратыын саңырауқұлақтар қоздырғыштарын
таратуға себеп болуы мүмкін. Немесе шыбын, маса, шіркей, қансорғыш, қос
қанаттылар және басқа жәндіктер малдың тынышын алып, мазасын кетіреді,
сөйтіп малдың өнімділігін, сүттілігін төмендетеді[8].
А.Г. Онеговтың пікірінше, шыбын – шіркейді жою шаралары – үлкен
шыбындарға және олардың бала құрттарына қарсы қолдағы заттармен әдістерді
қолдану арқылы жүргізілуі тиіс. Шаруашылықта химиялық инсектицидтерді (
эмульсия немесе ертінді және аэрозольды ұнтақ , дуст ) жиі қолданылады. Мал
қораларын бүрку үшін қолданылатын интекцидтер : 0,5 -1 пайыз ( АДВ бойынша
) хлорофостың судағы ертіндісі ( 50 – 150 млм есебінен ); сондай – ақ
0,1 пайыз трихлорметафос – 3 эмульсиясы ( 100 – 150 мгмл ); 0,25 – 0,5
пайыз циодрин, неоцидол, 1 пайыз карбафос, байтекс, байгон
эмульсиялары[9].
И.Ф. Храбустовскийдің оқулықтарына тоқталсақ, дезодарация –
дегеніміз субстратта шіріген кезде пайда болатын жағымсыз иісті
жасанды түрде жою немесе оны басып тастау.
Мал қорасындағы ауада жағымсыз иістің шығу көзі – ол малдың қиы
мен зәрі. Осы жаңадан бөлінген қи органикалық зат болып тез ұшып шығып
жағымсыз иіс береді. Сондықтан тазаланбаған қидың қалдығы, еденнің
бетіне қатып қалған қи, садыра, малдың зәрі, қи шығаратын каналда
жиналып аммиактың шоғырлануы ( 20 – 35 мгм ) көбейеді. Ал енді күнделікті
қорадағы қиды тазалап оны дер кезінде сыртқа шығарып тұрса ауадағы
аммиактың шоғырлануы 8 – 17 пайыз, жеңіл ұшатын органикалық заттардың
қолайсыз иісі – 35 пайыз, ауаның бактериялармен ластануы - 5 – 10 пайыз
кемиді, ал малды топтап баққанда жоғарыдағы газдардың шоғырлануы және
бактериялар саны кемиді[10].
Н.О.Омарқожаевтың айтуынша, Мал өлекселерін уақытша жинау және
утильдеу – малдың жұқпалы ауруларын алдын алуда аса маңызды шара болып
табылады. Барлық малдың өлексесі топырақты, суды және ауаны ластайды,
сөйтіп мал мен адамның арасында індет ауруының тарауына себепкер
болады.
Жұқпалы аурудан өлген мал өлексесі мен ішкі ағзаларында патогенді
микроорганизмдер ұзақ уақыт сақталады. Мысалы, өлекселерде туберкулез
қоздырушылары 500 тәулік, ал листериоз қоздырушылары 160 тәулікке дейін
сақталады. Соған байланысты, мал өлекселері түрлі жұқпалы ауруларды
таратушы фактор болуы болуы мүмкін. Мал өлгеннен соң , мал дәрігері тез
арада өлексені қарап - тексеріп , қажетті шара қолдануы керек.
Өлекселерді сою және терісін сыпыру биоткрмиялык шұңқырдың бетондалған
алаңқайындағы немесе утель- зауыттардың арнайы бөлімдерінде
жүргізіледі[11].
Г.К. Волкованың айтқанына қарасақ, Көң сыртқы ортаны ластайтын бірден-
бір фактор болып табылады, ал кей жағдайда індеттік және эпидемилогиялық
қауіп төндіруі мүмкін.
Ауру малдан нәжіс арқылы сыртқы ортаға ауру қоздырушылары бөлінеді.
Олардың қида сақталу ұзақтығы температураға, қоздырушының түріне байланысты
болады. Жұқпалы аурулардың қоздырушыларының қида сақталу мерзімі бірнеше
тәуліктен бірнеше жылға дейін (туберкулез қоздырушысы 475 тәулік
сақталады), ал гельминттердің жұмыртқалары – 7 – 15 айға дейін созылады.
Осыған байланысты, жұқпалы аурулармен ауыратын малдан алынған қиды
зарарсыздандыру қажет[12].
III.Негізгі бөлім
3.1.Мал фермалары мен кешендеріндегі ветеринариялық –санитариялық нысандар
Мал фермалары мен кешендерінде жүргізілетін ветеринариялық-
санитариялық шаралардың тиімділігі тиісті нысандардың қызметіне байланысты.
Ол нысандарға жататындар-дезинфекциялық тосқауыл, санитариялық өткелек,
оқшауханалар, карантиндік жайлар, көн қоймасы, санитариялық қасапхана,
малды тотығуға арналған жабдықтар, ет-сүйек ұнын өндіруге арналған
шикізатты жинау пункті.
Дезинфекциялық тосқауыл. Фирманың өндірістік аймағына көлік қақпаның
аузындағы дезинфекциялық тосқауыл арқылы өтеді.
Дезтосқауылды жерді ойып, бетін битондап жасайды. Оның жалпы ұзындығы
9-12 м, ал дезинфекциялық ерітінді құйылатын бөлігінің ұзындығы 6-8 м.
Кіретін және шығатын екі жағы 1,5-2 м мөлшерінде жадағайланып барып бітеді.
Дезтосқауылдың ені қақпаның енімен бірдей 3-3,5 м мөлшерінде. Ерітінді
тұратын бөлігінің тереңдігі 35-40 см. Көлік өткенде шайқалған ерітінді
кемерінен асып кетпеу үшін кіретін және шығатын екі жағы да жер бетінен
дөңестеліп барып бітеді. Шұңқырдағы ерітіндіні ағызып жіберетін құбыр болу
керек. Дезтоскауыл формальдегидтің сілтілі ерітіндісімен толтырылады.
Ерітіндіде 3% формальдегид және 3% күйдіргіш натрий болу қажет. Аталған
заттарды 2%-данда алуға болады. Іс жүзінде бастапқы кездегі концентрациясы
3%-дан болып, пайдалана келе 2%-ға дейін кемиді. Дезтосқауылдың шұңқырын
басқа да ерітінділермен толтыруға болады. Атап айтқанда 3%
каустикаландырылған сода-сахар қоспасы ксилонафт немесе нафтолиздың 5%-ды
эмульсиясы. Қысты күні ерітінді қатпау үшін оған 10-15% мөлшерде ас тұзын
қосқан жөн. Дезтосқауылды бір рет толтыру үшін 10мᵌ ерітінді кетеді.
Дезтосқауылдың үстіне жауын-шашыннан сақтау үшін шатыр орнату қажет.
Санитариялық өткелек-фирмадағы маңызды санитариялық объект болып
табылады. Оның атқаратын қызметі: 1) көлік, құрал-сайман, тараны жуып,
дезинфекциялау; 2) адамдарды душ қондырғысынан өткізу; 3) жұмыс киімін
жуып, дезинфекциялау.
Көлікке арналған санитариялық өткелек аэрозольді және суармалы
дезинфекция жасауға бейімделген. Ыдысқа арналған өткелек дезинфекциялық
камера шектескен екі бөлімнен тұрады.
Өндірістік аймаққа өтетін барлық көлік алдымен жуылып, содан кейін
2% формальдегид ерітіндісімен дезинфекцияланады.
Өндіріс аймағына өтерде барлық жұмыскерлер гардеробта киімі мен аяқ
киімін шешіп, душ қабылдап, дезинфекцияланған жұмыс киімі мен аяқ киімін
киюлері керек. Жұмыс біткен соң жұмыскерлер ветсанөткелек бөлмесінде жұмыс
киімі мен аяқ киімін шешіп, жуып, дезинфекциялауға өткізіп, өздерінің
киімін киіп фермадан қайтады.
Әр жұмыскерге екі дана жұмыс киімі болу керек. Жұмыс киімін
ветсанөткелекте булы формалин, булы ауа камерасында дезинфекциялайды. Бұл
камераның екі бөлімі болады. Салатын бөлімінің есігі лас киімді сақтайтын
бөлме жақта болады. Алатын бөлімнің есігі дезинфекцияланған киім сақталатын
бөлмеге қарайды. Аяқ киімді 2% формальдегид ерітіндісін шүберекпен сүрту
арқылы дезинфекциялайды.
3.2.Мал шаруашылығы қалдықтарын зарарсыздандыру және пайдаға асыру.
Мал шаруашылығы қалдықтарын зарарсыздандырудың және пайдаға асырудың
аса зор санитариялық, экологиялық және экономикалық маңызы бар.10 мың
тайынша бордақылайтын бір кешен 100 мың тұрғыны бар қаланың тұрмыстық
қалдығына пара-пар қалдық береді. Мал шаруашылығы қалдықтарының ішінде
басты орынды көң алады. Ол инфекциялық қоздырушыларының ең маңызды тарту
факторы болып табылады, өйткені онда микробтардың сақталуына жағдай өте
қолайлы.
Малдың көнінде болатын микробтар өте көп және алуан түрлі. Сиыр
нәжісінің 16 %-дайы бактериялардың үлесіне тиеді. Бұл 1грамға шаққанда 40
млрд микробқа дейін жетеді. Көңде кейбір зардапты саңырауқұлақтар,
дерматомикоздардың қоздырушылары, өсіп-өне алады.
Туберкулезбен ауырған бір сиыр нәжәісімен тәулігіне 37 миллионға
дейін туберкулез таяқшаларын бқліп шығарады. Олар көңде тіршілік қабілетін
7 айдан артық, ал уыттылығын 6 айға дейін сақтайды. Көңде бруцеллалармен
сальмонеллалармен 4 айға дейін , пастереллалар 2,5 айға дейін, вирустар 1
айға дейін сақталады.
Көң өсімдіктерге зиянды фитофатогенді микробтардың да берілу
факторлары болуы мүмкін. Өйткені малдың ішек қарнынан өткен кезде микробтар
тіршілік қасиетін сақтап қалады. Көңде арам шөптердің дәні де сақталады,
олар малдың ас қорыту мүшелерінен өну қабілетін жоймай өтеді. Осы аталған
себептердің барлығы көңді егістікке төгерден бұрын оны дұрыстап
залалсыздандыру керек екенін көрсетеді.
Ірі мал және құс шаруашылығында, ет комбинаттары мен қасапханаларда,
малдан алынған шикізаттарды өңдейтін мекемелерде инкубаторлық станциялар
мен басқа да қосалқы өндіріс орындарында әрқашан мал шаруашылығы қалдықтары
пайда болады. Олардан жоғары калориялы, құнарлы, белокты құс пен шошқа
жейтін жем, өсімдіктер үшін тыңайтқыш дайындауға болады.
Барлық технологиялық өңдеу сатыларын қадағалайтын ветеринариялық-
санитариялық шараларды мұқият орындай отырып, қасапхана тастандыларын,
жануарлардың өлекселерін, теріні алғаш өңдегендегі қиқымдары мен шелін,
кемістігі бар жұмыртқаларды, инкубация кезінде өлген балапандарды және т.б.
мал шаруашылығы қалдықтарын пайдаға асыруға болады. Бәрақта бұл қалдықтарда
шикі кезінде зардапты микроютар , оның ішінде аса қауіпті жұқпалы
аурулардың қоздырушылары болуы мүмкін. Сондықтан олар адамдар мен жануарлар
үшін қауіпті болып табылады. Жұқпалы аурулардан өлген малдың өлексесі
ағзаларында ауруды қоздырған микробтар ұзақ уақыт бойы тіршілік қабілетін
жоймай, зардаптылық қасиетін сақтайды.
. Көңді зарарсыздандырудың биологиялық, химиялық және физикалық жолдары
бар.
Биологиялық немесе биотермиялық зарарсыздандыру көңдегі микробтардың
тіршілік әрекеті әсерінен іске асады және бұл ең жеңіл әрі тиімді әдіс
болып табылады. Биотермиялық жолмен ылғалдылығы 70%-дан аспайтын қатты
көңді немесе сұйық көңнің қатты фракциясын зарарсыздандырады.
Зарарсыздандыру көнін қызынып, температурасы 60 ˚С-қа жеткен күннен
басталады деп есептеліп, жылдың жылы уақытында 2 ай, ал суық уақытында 3
айға дейін созылуы тиіс. Бұл мерзімде көң зарарсызданып болады деп
есептелінеді. Ал егер көң жұқпалы ауруларға шалдыққан малдан алынған болса,
сақтау мерзімі одан да ұзақ болуы керек. Туберкулезден басқа спора
түзбейтін ауру қоздырушылары үшін биотермиялық процестің ұзақтығы 12 айдан
кем болмайды, ал туберкулез кезінде бұл мерзім 2 жылдан кем болмауы керек.
Биотермия кезінде ауырған малдың қиын сау малдың қиымен жабу керек. Өйткені
көңнің сыртқы қабаты тобарысып кебеді де, биотермиялық процесс ойдағыдай
жүрмейді.
Егер көңнің ылғалдылығы 70%-дан артық болса, бірақ 88%-дан аспаса,
онда оны ылғал сіңіретін сабан, ағаштың үгіндісі, ескі құрғақ көң сияқты
заттармен араластырып ылғалдылығын 70%-дан аспайтын деңгейге төмендетеді
де, үйіндіде ұстайды. Бұндай әдісті компастау деп атайды. Компастау мерзімі
6 ай, оның 2-3 айы жылдың жылы мезгілі болу керек.
Сұйық көңді арнаулы сиымдылықта аэрациялау арқылы биотермиялық жолмен
зарарсыздандырады. Арнаулы қалқып жүретін аэратор қалақшалары айналған
кезде көңнің төменгі қабатының ауамен жанасуын қамтамасыз етеді. Аэрацияның
дұрыс жүргендігінің белгісі-көңнің қатты фракциялары сиымдылықтың түбіне
шөкпей, көңнің температурасы жоғары дәрежеде болуы.
Химиялық зарарсыздандыру ерекше жағдайда, жұқпалы ауруға шалдыққан
малдың көңін зарарсыздандыру үшін пайдаланады. Көңді химиялық жолмен
дезинфекциялау үшін сусыз аммиак, формальдегид хлоры әк қолданылады.
Көңді туберкулез микобактериялары және басқа да спора түзбейтін
зардапты микробтармен ластанған кезде сусыз аммиакпен дезинфекциялайды. Ол
үшін көңнің 1м³ көлеміне 30 кг дезинфектантты қосып, жабық сиымдылықта
немесе пленкамен жабылған көң қоймасында 5 тәулік ұстайды.
Аммиак өте күшті, қопарылыс қаупі бар у. Оны арнаулы автоцистернамен
тасымалдайды. Ал көңге дезинфектантты цистернадан тікелей ұшы ине тәрізді
турба арқылы көңмен толтырылған сиымдылықтың түбіне береді. Бұл жұмысты
арнаулы дайындығы бар маман противогазбен комбинизон, алжапқыш, резеңке
қолғап киіп атқарады. Осылайша өңделген көң топырақтың астына соқамен
аударған кезде тасталынады.
Сұйық көң, егер онда спора түзбейтін туберкулезден басқа аурулардың
қоздырушысы болса, формальдегидтің көмегімен зарарсыздандырылады. Үнемі
араластыра отырып, көңнің әрбір кубометріне құрамында 38% формальдегид бар
7,5 л формалин қосады. 72 сағат ұстағаннан кейін дезинфекция аяқталады деп
есептелінеді.
Көң садырасын садыра жинауышта хлорлы әк қосып дезинфекциялауға
болады. 20 кг садыраға белсенді хлорлы 25%-дан кем емес хлорлы әкті
спора түзетін қоздырушылар үшін 0,5 кг қосады.
Физикалық зарарсыздандыру. 54 мың және 108 мың шошқаға арналған ірі
кешендерде көң ағысты бу қондығылары арқылы 110-120˚С температурада 0,2 м
Па қысым жағдайында зарарсыздандырылады. Экспозициясы 45-60 мин.
Топалаң, қарасан, маңқа, делбе, мандам, құтырық, жыбырлақ, секіртпе,
сиыр обасы, солма сиякты аурумен ауырған малдан алынған көң тек қана өрлі
және қарапайым қондырғылар болады. Теміржол станцияларының дезинфекциялап
жуатын пункттерінде көңді өртейтін арнаулы пеш орнатылады. Ең қарапайым
әдіс- жерден қазылған ошақ. Оның тереңдігі 75 см, ені 75-100 см. Түбінен 45-
50 см биіктікте металл білектер орнатып, оның үстіне көң салынады. Астына
отын тасталып жағылады. Көңнің тез жануы үшін оны құрғақ қоқыс немесе
сабанмен араластырған жөн.
Жануарлардың өлексесін зарарсыздандыру. Мал өлексесін
зарарсыздандырудың қазіргі кезде үш түрлі әдістері қолданылады. Олар:
ветеринариялық-санитариялық утил заводтар мен цехтарда пацдаға асыру,
өртеу және биотермиялық әдіспен зарарсыздандыру. Өлексені жерге көмуге
соңғы кезде тиым салынған. Өткені өлексе көмілген жер ұзақ мерзімге
шаруашылық айналымынан шығып қалады және адам мен жануардың денсаулығына
зиянды болып табылады.
Ветеринариялық-санитариялық утил заводтар мен цехтар жануарлар
өлексесі мен қасапхана тастандыларын өңдеп, пайдаға асырады. Олардан ет-
сүйек ұнын, техникалық және жемдік май, желім алынады. Бұл өндіріс
орындарында шикізат ретінде пайдаланылатындар: барлық малдар мен құстардың
өлексесі, малдың шуы, инкубация қалдығы, ет пен балық өңдейтін
мекнемелердің қалдықтары мен тағамға жарамайтын тастандылары, құсты,
қоянды т.б. сойып, өңдеген кездегі, сою пункттеріндегі, құс
фабрикаларындағы тағамдық құндылығы төмен өнімдер, қауырсын-мамық
өндірісінің, желатина мен желім заводтарының, тері-терсек өңдейтін аңшылық
кәсіп мекемелерінің қалдықтары. Барлық аталған қалдықтарды жемдік мақсатта
іске асырарда ветеринариялық бақылау арқылы өңдеуге жіберіледі. Мұндағы
ерекше көңіл бөлетін жағдай-аталған қалдықтардың көпшілігінде, әсіресе
зардапты микробтар тіпті аса қауіпті аурулардың қоздырушылары болуы мүмкін.
Ветеринариялық-санитариялық утил заводтарының 6 түрлі типтік жобасы
бар. Олар әрбір ауысымда 1,5 тоннадан 3 тоннаға дейін ет-сүйек ұнын
шығаруға есептелген. Заводты дөңес жерге, қоғамдық үй-жайлар мен мал
фермаларынан кемінде 1000 м, ал мал кешендерінен 3000 м қашықтықта
салынады.
Ветеринариялық-санитариялық утил завод мал өлекселері мен басқа да
қалдықтарды жинап, залалсыздандырады. Өзі қамтитын территорияда тиісті
ветеринарлық-санитариялық тәртіп орнатады, ет-сүйек ұнын, техникалық және
жемдік май, тері, желім өңдеуді қамтамасыз етеді. Мұндай заводтарда малдың
өлімінің себептерін анықтайды. Жұқпалы аурулар айқындала қалған жағдайда
ветеринариялық қызмет орындарына хабарлап, аурудың тез жойылуына ықпал
жасайды.
Шикізатты жинау. Заводтың қызметін пайдаланатын шаруашылықтар
ведомостволық бағыныштылығына қараластан өзіндегі мал шаруашылығы
қалдықтарын заводқа өткізеді. Оларға мал өлікселері мен қасапхана
тастандыларын жерге көмуге немесе басқадай жолмен жоюға тиым салынады.
Өлексені жинау үшін әр түрлі шаруашылықтар, кей жағдайда жеке ірі мал
фермалары өзінің немесе бірнеше шаруашылыққа ортақ шаруашылық арқылы өлексе
жинау пунктін салады. Пункт типтік жобаға сәйкес, тұрғын және қоғамдық
үйлерден 500 м қашықтықта 3 түрлі салынады.
1. Бір қабатты өз канализациясы бар тоңазытқыш камерасыз.
2. Бір қабатты электроэнергиясы мен тоңазытқыш камерасы және өз
канализациясы бар.
3. Лапаспен жабылған әрқайсысының сыйымдылығы 360 кг 8 контейнер қойылған
алаңшық.
Малдың өлексесін жинау пункітінде мал өсіретін шаруашылық өзі,
ал қалалар мен поселкелерде әкімшілік тағайындаған мекеме жеткізеді.
Қожалықтар басқа да мал иесі өлексені 12 сағаттың ішінде,шалғайдағы мал
отарларынан 24 сағатта жинау пунктінде арнаулы көлікпен жүргізуге тиісті.
Ол үшін жын мен қанмен сорғаламайтындай етіліп, кузовый темірмен қапталған
арнаулы автомашина пайдаланады. Ірі қара өлексесін тиеп-түсіру үшін машинға
шығыршықты білік орнатылады. Ұсақ малдың өлексесін жинау үшін қоқыс
таситын М-20 маркалы автомобильді пайдалануға болады.
Шалғайдағы мал отарларынан, әсіресе жаздың күні шірітпей жеткізу
мүмкін болмағанда өлексені консервілеуге тура келеді. Бұл мақсатпен
параформның Бұл мақсатпен параформның 2%-ы ерітіндісі,
гексаметилентетраминнің 2%-ы ерітіндісі қолданылады.
Жинау пункті мен утил заводы өлексені өз күшімен жеткізіп алады.
Тиісті ветеринариялық бақылаудан өтіп, топалаңның жоқ екені анықталған соң
маңқа, қарасан, мандам, жыбырлақ, қатерлі домбығу, сиыр обасы, аса жұғымтал
басқа да ауруларға күдік тумаса өлексенің терісін алып, союға жібереді.
Аталған аурулар байқалған жағдайда терісін алмастан жойды.
Терісі алынған соң өлексені сұрыптап, ұсақтап, көлбеу вакуум
қазанға түсіреді. Онда жоғары температура мен қысымда өңделген соң, майын
тұндырып, бөліп алады да, суын май ұстағыш арқылы өткізіп, канализацияға
ағызып жібереді. Бөлінген майды 2-3% мөлшерде ұсақ тұзбен тұздайды. Егер
май құстың жеміне қосуға арналса тұздалынбайды. Майы бөлінген соң қалған
бөлігінен ет-сүйек ұнын даярлайды. Май мен ет-сүйек ұнын сақтау мерзімі 6
айдан аспайды.
Өлексені өртеу-қоздырушылары спора түзетін немесе аса қауіпті
жұқпалы аурулар кезінде міндеетті шара болып есептелінеді. Бұл әдіс
зарарсыздандыру жағынан сенімді болғанымен экономикалық жағынан тиімсіз.
Мал өлексесін өртеу немесе зооклемация, арнаулы қондырғыларда іске
асырылады. Республикамыздың әртүрлі аймақтарында жергілікті жерлердің
ерекшелігіне сәйкес бұндай қондырғылардығ бірнеше түрлерін кезіктіруге
болады. Өлексе өртейтін пешті құдықтың ішін көмкеру үшін пайдаланатын бетон
шығыршықтан жасауға болады. Оның бір бүйірін тесіп, есік жасайды да,
төменгі жағынан жерден жерден 20-30 см биіктікте оттық істейді. Оттықтың
үстінде темір кереге орнатылып, оның үстіне өлексе салынады. Мұндай пешті
темір күбіден немесе комбайынның сабан жинағышынан да жасауға болады.
Пештің ішіне өлексе әлетін ілмекше орнатады да, оған ілінген өлексенің
астынан от жағады. От жағу үшін қатты отын немесе бүріккіш форсунка арқылы
жанатын жанармай қолдануға болады. Қазақстандық ғалым Н.Т.Қадыров ұсынған
өлексе өртейтін қондырғы бар.
Ешқандай жағдай жоқ
даладағы жағдайда өлексені өртеу үшін жер ошақты пайдалануға болады. Жер
ошақты 0,5-0,7 м тереңдікте қазып бетіне көлденең темір салып, астын отынға
толтырып, бетіне өлексені тастайды. Өлексені бастыра тартып тағы да отын
тастап, оны айналдыра киіз үй тәрізді етіп қаңылтыр немесе басқа да
жанбайтын затпен бастыра қоршап, төбесінен шаңырақт тәрізді тесік
қалдырады. Отынға от қойғанда, онымен қоса өлексе де түгел жанып кетеді.
Ірі қараның өлексесін өртегенде 2,5-3 м³ отын жұмсалып 6-7 сағат ішінде
толық жанып болады.
Биотермиялық апан ет-сүйек ұнын жасайтын завод болмаған жағдайда
өлексені зарарсыздандыру үшін аса қолайлы әдіс болып табылады. Биотермиялық
апан мал қораларынан, өндіріс және тұрғын объектілерінен кемінде 300 м
қашықтықта жер асты суы төмен орналасқан ауданы 594 м² жер бөлінеді. Оны
дуалмен қоршап, ішінен тереңдігі мен ені 1метрден ор қазады. Территорияның
дәл ортасынан 3 м тереңдігі 10 м апан қазылады. Қабырғасын кірпіш не басқа
материалмен қалап, оны жер бетінен 40 см көтеріп, таспен көмкереді. Бетін
қос қақпақпен жабады. Қыстың күні қос қақпақтың арасында сабанмен
толтырылған бөстек болуы керек. Апанның үстіне лапас орнатып, жауын-
шашыннан қорғайды. Ауа соратын тақтайдан жасалған вентеляция қақпасы
лапастың төбесінен жоғары шығып тұруы керек. Апанның жанында өлексе соятын
үйшік немеесе алаңқай жасалады. Биотермиялық апанда өлексе шіріткіш
микробтардың тіршілігі нәтижесінде зарарсызданады. Микробтардың қауырт өсіп-
өнуінен өлексенің температурасы 65-70˚С-қа жетеді де, оның нәтижесінде
барлықи дезизардапты микробтар өліп қалады. Бұл жағдайда спора түзгіш
бактериялар споралық түрге ауыса алмайды.
3.3.Дезинфекция
Дезинфекция деп сыртқы ортадағы жұқпалы аурулардың қоздырушылары-зардапты
микробтарды жою шараларын айтады. Бұл зардапты микробтарға бактериялар,
вирустар, саңырауқұлақтар, микоплазмалар және риккетсиялар жатады.
Дезинфекция француздың des-жоямын, латынның infektio-жұқтыру деген
сөзінен тұрады, оның баламасы зарарсыздандыру яғни, жұқпайтын ету.
Дезинфекцияның нәтижесінде сыртқы ортадағы заттар зарарсызданып, ондағы
зардапты микробтар өлтіріліп, ауру жұқпайтын болады. Зарарсыздандырудан
басқа "зарарсыздандыру" деген ұғым бар. Микроб өліп, дезинфекцияланған зат
зарарсыздандырғанымен, онда микробтың уы, басқа зиянды қалдықтар сақталуы
мүмкін. Сондықтан да зарарсыздандыру әлі басқа да толық залалсыздандыру
емес. Сонымен қатар зарарсыздандыру мен стрилдеудің айырмасы бар.
Зарарсыздандыру, яғни дезинфекциялау, зардапты микробтарды жою болса,
стрилдеу зардапты микробтармен қатар барлық микроб атаулыны жою. Ескеретін
жай, зардапты және зардапты емес микробтардың арасыенда айқын шекара жоқ
және күнделікті өмірде зарарсыздандырудың нәтижесін зардапсыз микробтардың
жойылғандығы арқылы анықтауға тура келеді. Ал енді казіргі заманғы ірі
өндірістік кешендерде дезинфекцияны аса көп мөлшерде шоғырланған зардапсыз,
не болмаса шартты түрде ғана зардапты микробтарға қарсы жүргізіледі.
Дезинфекция нысандары. Дезинфекция нысандарына зарарсыздандырылатын
заттарға жататындар:
- мал қоралары: сиыр, қой, ешкі, жылқы, құс, қоян қоралары, терісі
бағалы аңдардың лапастары, инкубаторлар, ара ұялары, мал төлдейтін
қоралар, бұзау профилакториялары, төл қоралар, оқшауханалар, карантин
жайлары;
- ветеринариялық нысандар: емханалар, ауру малдарға арналған
стационарлар;
- мал қораларының ішкі жабдықтары: мал тұрағы, астау мен науа, мал
байлайтын жабдықтар;
- малды күту жабдықтары: қамыт-сайман, ер-тұрман, ноқта-жүген, тарақ-
щетка;
- арнаулы жұмыс киімдері: етік, алжапқыш;
- су және су көздері, малдың жемі;
- әр түрлі жайлар мен бөлме ішіндегі ауа;
- мал серуендейтін аула, топырақ;
- сүрлем шұңқырлары мен мұнаралары, жем қоймалары;
- көлік жабдықтары және ыдыстар;
- көң, садыра, канализация ағындысы, сарқын су,
- мал өлекселері, қасапхана тастандылары;
- мал мен құстан алынған шикізаттар: тері, жүн, түбіт, қауырсын, мамық,
қыл, сүйек;
- инкубациялық жұмыртқа;
- малдың сүті, желіні, сыртқы жыныс мүшелері.
Дезинфекцияның түрлері. Індетке қарсы маңызына сай дезинфекция екі түрге
бөлінеді: сақтық және лажсыз. Сақтық дезинфекциясы жұқпалы ауру болмаса да
одан сақтану мақсатымен жүргізіледі. Лажсыз дезинфекция жұқпалы ауру шыққан
сәтте оны тоқтату мақсатында әске асырылады.
Сақтық, профилактикалық, дезинфекция жұқпалы аурулардан таза
шаруашылықтарда әр түрлі жағдайларда жүргізіледі. Соның бірі іске қосу
дезинфекциясы. Ол жаңадан салынған мал қораларын тапсырған кезде
пайдалануға бермес бұрын мал жіберер алдында жүргізіледі.
Барлық мал өсіретін шаруашылықтарда сақтық дезинфпкциясы мал шаруашылығының
технологиялық ерекшеліктері мен індеттік жағдайға байланысты жылдың белгілі
бір маусымында жүргізіледі. Сондықтан мұндай сақтық дезинфекциясын
маусымдық деп атайды. Маусымдық дезинфекция жұқпалы аурулардан таза
аймақтарда жылына бір рет малды алыс отардағы жайылымда баққанда мал
қораларына күзде малды қыстауға әкелерде жүргізіледі. Егер малды жыл бойы
қорада ұстап жақын жайылымда жайса, онда қораны көктемде малды жайылымға
шығарған кезде дезинфекйциялайды. Аурудан сау шаруашылық, сау емес аймақта
орналасса, онда сақтық дезинфекциясы жылына екі рет: көктемде және күзде
жасалады. Сақтық дезинфекцияның үшінші түрі-технологиялық дезинфекция. Ол
технологиялық циклдар аралығындағы үзіліс мезгілде жасалады. Мысалы, сиыр
төлдетілетін қораны бұзаулаған сиырды әкетіп, оның орнына бұзаулайтын
сиырды әкелердегі екі аралықта дезинфекциялайды. Бұзау профилакторийінде
мұндай шара 10 күнге жеткен бұзауды алып, оның орнына жаңа туған бұзауды
әкелерде жүргізіледі. Мал бордақылайтын комплекстерде әрбір секцияны
бордақылау циклі аяқталып, бордақыланатын малдың жаңа тобын әкелерде
зарарсыздандырады.
Сақтық дезинфекциясын жасау үшін 20% жаңадан сөндірілген әк, 2 % белсенді
хлоры бар хлорлы әк, 2 % күйдіргіш натрий, 1 % формальдегид қолданылады.
Бұл ерітінділер еденінде асфальт немесе басқа қатты төсеніштер бар
кешендерді сумен жуып тазалағанда 1 м² ауданға 0,5 л, ал жер еденді
фермаларда механикалық тазалаудан кейін 1 литрден жұмсалады.
Лажсыз дезинфекция жұқпалы ауру білінген сәттен бастап ол толық ол
жойылғанға дейін жүргізіледі де, тежеу дезинфекциясы және қорытынды
дезинфекция деп екіге бөлінеді.
Тежеу дезинфекциясы ретті түрде аурудың ең бірінші байқалуынан
бастап жүргізіледі. Егер кезекті екі тежеу дезинфекциясының арасындағы
уақыт ұзақ болып, бұл мезгілде жаңадан мал ауырса, онда ауырған малды бөліп
әкеткен соң және әрбір балаулық зерттеуден кейін тежеу дезинфекциясын
жүргізеді.
Өте жұғымтал аурулар кезінде тежеу дезинфекциясын күн сайын таңертеңгі
тазалық жүргізген кезде жасайды. Жұқпалы аурулардың негізгі басым
көпшілігінде апта немесе он күн сайын қораны зарарсыздандырады. Созылмалы
аурулар кезінде тежеу дезинфекциясының аралығы бір айдан аспау керек.
Қорытынды дезинфекция кез келген жұқпалы ауруды жою шарасының ең
соңғы сатысы. Оны карантин немесе шектеуді аларда жүргізеді. Бұл індет
ошағында ауру қоздырушы микробты жоюдың міндетті шарты болып саналады. Ол
үшін мал қорасын, оның аймағындағы территорияны, малды күтуге арналған
жабдықтарды, малшылардың арнаулы жұмыс киімдерін, көң, көлік т.б. түгелдей
зарарсыздандыру керек.
Қорытынды дезинфекция кезінде қораға санитариялық жөндеу жүргізіп, тозығы
жеткен бөліктерін жаңартады, қабырғаларын сылап ағартады. Еденнің тақтайын
алып дезинфекциялық ерітіндіге батырады, күн көзінде кептіріп,
үстіріктейді, шіріп бүлінгенін отқа жағады. Тақтайдың астындағы топырақтың
көң және садырамен ластанған қабатын алып, таза жаңа топырақ төгіп
тастайды. Содан кейін ғана еденнің тақтайын төсейді. Жер еденді де
топырағын ауыстырып жаңартады.
Лажсыз дезинфекция үшін әрбір жұқпалы ауру кезінде сол ауру қоздырушының
ерекшеліктері мен оның химиялық заттарға төзімділігіне сай тиісті
дезинфектанттар қолданылады.
Дезинфекцияның әдістері. Дезинфекцияны химиялық, физикалық және биологиялық
тәсілдермен іске асады.
Физикалық дезинфекция заттарды физикалық әдістер арқылы зардапсыздандыруға
негізделген. Зарарсыздандырылатын объектіні шаң мен түрлі қоқыстан
тазартқанның өзінде зардапты микробтардың негізгі бөлігінен босанға болады.
Тазарған затқа дезинфекциялаушы фактордың тікелей жанасуына мүмкіндік
туады. Әртүрлі қоқыс, әсіресе, малдың қиы дезинфектанттың әсерін
бейтараптап, күшін әлсіретеді.
Зарарсыздандырудың механикалық тәсілдеріне сонымен бірге ағарту, сырлау,
үстіріктеу, жуу, т.б. жатады. Фермада мал қоралары мен басқа да объектілер
де тәртіп пен тазалықты сақтау, қоқыстануға жол бермей, ретті түрде
санитариялық тазалық күнін өткізіп тұру, малдың үстін уақытылы тазалау,
жайылым алқаптарының қоқыстануына жол бермеу, жалпы өндіріс мәәдениетін
қамтамасыз ету-жұқпалы аурудың алдын алудың басты алғы шарты.
Сәуле қуаты. Сәуле қуатының табиғи көзі ретінде- күн,ал жасанды көзі
ретінде сынап-кварц шамдарының маңызы зор.Микробтарды жою үшін жарықтың ең
қысқа толқынды ультракүлгін бөлігінің әсері күшті.Тура түскен күн жарығы
азда болса шашыранды күн жарығы микробтарға жойқын әсер етеді.Жарықтың
күшіне әсіресе микробтардың вегетативтік түрі сезімтал келеді. Споралық
түрдегі микробтарда жарықтың әсерінен өледі,бірақ ол үшін ұзақ уақыт қажет.
Мысалы топалаңның қоздырушысының спорасы күн көзінен 60 күн өткенде барып
жойылады. Біздің республиканың жағдайында егер көң мен қоқыстан тазалап,
жазғы күні есік-терезесін ашып тастаса, мал қоралары іс жүзінде қандай да
микробтан болмасын толық зарарсызданады деуге болады.
Бөлме жайларды зарарсыздандыру үшін әлбетте толқын ұзындығы 254-257 нм
ультракүлгін сәуле шығаратын бактериоцидті лампалар: БУВ-15, БУВ-30 П;
сәуле шығарғыштар:Н-6У,Н-60 қолданылады. Ультракүлгн сәуле ауаны
зарарсыздандыру үшін өте қолайлы. Алайда бұл сәулелер сұйық ортаға өте
алмайды. Сұйық заттарды, мысалы, сүтті өте жұқа қабатта ағызып,
сәулелендіру арқылы зарарсыздандыруға болады.
Кептіру микроорганиздердің тіршілігіне қолайсыз жағдай туғызады.
Сусыз ортада микробтардың өсіп-өнуі күрт тоқтады,өйткені олардың барлық зат
алмасу құбылыстары ылғалдылығы жеткілікті ортада ғана қалыпты жағдайда
өтеді. Құрғақ арқылы тері,жүн,батпақтанғаң вегетативтік түрлері өліп қалады
немесе уыттылығын жояды. Кептіру арқылы тері.жүн, батпақтанған мал
серуендететін алаң, жайылым алқаптары т.б. зарарсыздандырылады. Шөп пен
құнарлы жем тек дұрыс кептірілгенде ғана бүлінбей,дұрыс сақталады.
Қыздыру немесе жоғары температураның әсері арқылы зарарсыздандыру үшін
қайнату, ыстық бу, құрғақ ыстық ауа, отпен күйдіру пайдаланылады. 70˚С
кезінде ақзат ұйып,микроб тіршілігін жояды. Құрғақ ыстық ауа ұзақ уақыттан
кейін ғана әсер етеді, сондықтан кейбір заттарды күйдіріп жібереді. Әйтсе
де бұл әдіспен кептіру шкафтарында мақта матасымен тігілген халат, киіз,
лабораториялық ыдыстарды , саймандарды зарарсыздандырады. Киім мен халатты,
таңатын материалдарды үтіктеу де осындай нәтеже береді.
Су қоймасында бактериялардың вегетативтік түрлері15-20мин, споралық түрлері
45-120мин. өледі. Бұл әдіс қолайлығының арқасында құрал-саймандары,
арнаулы киімдерді, ыдыстарды зарарсыздандыру үшін кеңінен қолданылады.Суда
қайнату үшін стерилизаторлар, кастрюлдер ,қазандар пайдаланады.Өңделетін
заттарды суға толық батырып, қайнай бастаған мезгілден уақыт есебін
жүргізеді.
Судың буы дезенфекциялау үшін қолданылатын негізгі әрі сенімді әдістің
бірі. Оның құрғақ ауадан гөрі бактериоциттік әсері өте жоғары. Әсіресе
қысымы жоғарланған кезде микробқа қарсы әсері күрт артады. Автоклавта 1,2-2
атм. қысымда температура 115-120˚С-қа жетіп, бактерияларды, вирустарды,
саңырауқұлақтарды толық жоюды қамтамасыз етеді. Автоклавтан басқа жем шөп
цехының бу бергішін, әр түрлі бу камераларын пайдалануға болады.
Отты зарарсыздандыру әдісі ретінде инфекция жұққан қоқысты, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz