Нарық жағдайында кәсіпорында еңбек ақыны төлеуді басқару

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 59 бет
Таңдаулыға:

Нарық жағдайында кәсіпорында еңбек ақыны төлеуді басқару

Мазмұны

1. Нарық жағдайында еңбек ақыны төлеудің теориялық негіздері

Еңбек ақының мәні, мазмұны және қағидалары
Еңбек ақының нысандары мен жүйелері
ҚР-да еңбек ақыны мемлекеттік реттеу жүйесі

2. ЖШС “ПолимерМеталл-Т” кәсіпорындағы еңбекті мөлшерлеу мен еңбек ақы төлеудің нысандары мен жүйесі .

“ ПолимерМеталл-Т ” ЖШС- ның сипаттамасы мен экономикалық қызметін бағалау .
“ ПолимерМеталл-Т ” ЖШС- ң еңбек ақы төлеу жүйесін мөлшерлеу және талдау .

3. Қазақстан Республикасында еңбек ақы төлеуді жүйелеу мен жетілдіру жолдары .

Шет ел тәжірибелерінде еңбек ақыны ұйымдастыру .
Еңбек ақыны тарифсіз жүйелеу, жобалау, ұсыныстар енгізу .
ЖШС “ ПолимерМеталл-Т ”-да еңбек ақыны ұйымдастыруды жетілдіру бойынша ұсыныстар .

Қорытынды .

Қолданылған әдебиеттер тізімі .

1. Нарық жағдайында еңбек ақыны төлеудің теориялық негіздері

1. 1 Еңбек ақының мәні, мазмұны және қағидалары

ҚР-ның еңбек туралы кодексі бойынша еңбек ақы - бұл жұмыскерлердің фактілі атқарған еңбегі үшін ақшалай және натуралды нысанда берілетін сыйақылардың жиыны болып табылады. Қазіргі кезде еңбек ақы жұмыскер табысының көп бөлігін құрайды. Ал нарықтық экономиканың дамуы кезіндегі еңбек ақы - оның еңбегін пайдаланудың нәтижесі болып табылады, және жұмыскер жұмсаған еңбегінің құнымен анықталып, пайдаланылған жұмыс күшінің сұранысынан туындайды. Неғұрлым жұмыс күшіне сұраныс көп болса, оның ұсынысы кеміп, еңбек ақы мөлшері артады және керісінше. Қазақстандағы нарықтық қатынастардың біртіндеп қалыптасып, баяу дамуының нәтижесінде еңбек өнімділігі аумағында еңбек ақы жұмыс күшінің құны болып табылады, ал ол жұмыскердің тіршілігі үшін қажетті жағдай жасайды. Еңбек ақы мөлшері өндірілген өнімнің саны мен сапасына, мекеменің, кәсіпорынның ақырғы жұмыс нәтижесіне қарай белгіленеді.

Әлеуметтік-әкономикалық категория бойынша еңбек ақының маңызын қызметкерлер мен жұмыс берушілер үшін қарастыру қажет.

Қызметкер үшін еңбек ақы оның жеке табысының негізгі және басты бөлігі болып табылады, сонымен қатар еңбек ақы қызметкердің және оның жанұя мүшесіндегі адамдардың әл-ауқат деңгейін жоғарылататын құрал болып саналады. Осыдан еңбек ақының ынталандырушы рөлі алынатын сыйақының көлемін көбейту үшін еңбек нәтижесін жақсартудан тұрады.

Жұмыс беруші үшін еңбек ақы өндіріс шығындары болып саналады. Жұмыс беруші әсіресе бұйымның бірлігіне кететін шығындарды барынша азайтуға тырысады.

Еңбек ақы кәсіпорын қызметкерлері үшін маңызды ынта және еңбек төлемінің нысаны болып табылғандықтан ұдайы өндірістік және уәждемелік қызмет атқарады.

Кәсіпорында еңбек ақыны ұйымдастырудың тетігі (механизмі) жұмыс күшінің еңбек ақыға өзгеруінің процесін тікелей қамтып көрсетеді. Олардың қазіргі нарықтық жағдайларға қаншалықты сәйкес келетіндігі, еңбек ақының негізгі қызметті орындауына байланысты. Еңбек ақыны ұйымдастыру арқылы нарықтық экономиканың екі қозғалушы күштері арасында әлеуметтік әріптестік қатынастардың дамуына мүмкіндік беретін, жұмыс беруші мен қызметкердің мүдделері арасында келісімдер жасалынады.

Еңбек ақының көлеміне қызметкердің иемденетін ақшасының мөлшері ғана емес, сонымен қатар оның ол ақшаға нені сатып ала алатындығы да себепші болады. Сонда ақшаның сатып алу қабілеттілігі нақты еңбек ақы мен атаулы еңбек ақының арақатынасы арқылы анықталады. Кәсіпорын қызметкерге еңбек ақыны мемлекеттің бекіткен ең төменгі деңгейінен жоғары төлеуге міндетті.

Еңбек ақыны қарастырған кезде мынадай міндеттер алға қойылады:

жалақы қорын анықтау;
әлеуметтік төлемдерді анықтау;
орташа жалақыны анықтау;
жалақы динамикасын талдау.

Еңбек ақы құрылымы 3 бөліктен тұрады:

Жалпы жалақы;
Әлеуметтік сақтандыруға жасалатын нақты аударымдар;
Әлеуметтік сақтандыруға жасалатын шартты аударымдар.

Жалақы - бұл, еңбек үшін ақшалай сыйақы, еңбекпен жасалған өнім құнының оны сатудан алынған табыстың бір бөлігі. Жалақының номиналды және нақты түрлерін ажырата білу керек . Номиналды жалақы бір айда, бір аптада, бір күнде, бір сағатта алынған ақша соммасы. Нақты жалақы - бұл номиналды еңбек ақыға сатып алуға болатын тауар немесе қызмет көлемі. Нақты жалақы - бұл номиналды еңбек ақының “сатып алу қабілеттілігі”. Яғни, нақты жалақы номиналды жалақыға және сатып алынатын тауар және қызметтер бағасына байланысты болады. Жалақы есептеуде есептелгені, салық және басқа міндетті ұсталғаннан қалғаны, ақшалай немесе басқалай жолмен төленетіні көрсетіледі. Еңбек ақы төлеудің ақшалай және заттай нысандары бар. Қызметкерлерге ақшаны өзінің қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін барынша тиімді пайдалануға мүмкіндік беретін ақшалай форма еңбек ақы төлеудегі ең басты нысандардың бірі болып саналады. Қазіргі кезде еңбек ақы төлеудің заттай нысаны сирек пайдаланылады. Еңбек ақы төлеудің мұндай нысанын ақша айналымының бұзылуы кезінде, экономиканың тұрақсыз, гиперинфляция және құлдырау жағдайларында кең қолданамыз.

Еңбек ақы төлеу негізгі және қосымша түрлерге бөлінеді.

Негізгі еңбек ақыға мынадай төлемдер жатады:

мерзімдік, үдемелі және кесімді еңбек ақы төлеу кезінде орындалған жұмыстың сапасы және мөлшері үшін, пайдаланылған уақыт үшін төлемдер;
еңбектің қалыпты жағдайынан ауытқуымен байланысты төлемдер, яғни мерзімнен тыс жұмыстар үшін, түнгі уақыттарға, мереке күндерде және т. б. күндерде жұмыс жасағаны үшін төленетін төлемдер;
қызметкердің кесірінсіз тоқтап қалулар үшін төлемдер;
сыйақылар, сыйлықақылы үстемелер және т. б. ;

Қосымша еңбек ақыға ұжымдық келісім-шарттарда және еңбек туралы заңдарда қарастырылған, жұмыс жасалмаған уақыттар үшін төлемдер жатады:

демалыс уақыттарына ақы төлеу;
мемлекеттік және қоғамдық міндеттерді орындағаны үшін ақы төлеу;
кішкентай балалары бар аналарға жұмыстағы үзілістері үшін ақы төлеу;
жасөспірімдерге белгіленген жеңілдік сағаттарға ақы төлеу;

Жалақыны есептеуде кейбір ерекше жағдайларда әрбір жұмыскердің жеке еңбек үлесін бүкіл еңбек бригадасының, цех жұмыскерлерінің келісімімен еңбекке қатысу коэффициенті (ЕҚК) деген шама қоданылады. Егер жеке жұмыскердің үлесі көп болса, ЕҚК жоғары болады, еңбек ақысы да көп болады. Еңбек ақы есептеуде жұмыс орнының қолайсыздығы да жұмыс жағдайына кері әсерін тигізетін кездері болады. Бұл ретте ол үшін қосымша шығындар жұмсауға тура келеді. Жалақы есептеудің түрінде - түн мезгілдерде де жұмыс атқару кіреді, ол сағат 22-ден 6-ға дейінгі мезгіл болады. Жалақы есептеудің тағы бір түрі - жұмыс уақытынан тыс мезгілдерінде жұмыс істеу. Бұл жұмыс жасау екі жақты келісім негізінде іске асырылады. Мұндай жұмыс жасаудың алғашқы екі сағатында тарифтік 1, 5 ставка есебімен, ал келесі жұмыс сағаттарына екі еселенген тариф бойынша ақы есептеледі. Демалыс және мереке күндерінде жұмыс атқарғандарға өтемақы төленіп, ол үшін демалыс күндері екі жақты келісім бойынша басқа мезгілдерде беріледі.

Нарықтық қатынасқа көшу үрдісінде көпқырлы экономиканың қалыптасуының нәтижесінде экономикалық орта мен еңбек ақының мәні өзгереді.

Нарық кезіндегі экономикалық заңдар негізінде еңбек ақы жұмысшының ұлттық табыстағы үлесінен, еңбек күшін толықтыру шығындарына айналады. Бұл жағдай бір жағынан мемлекеттің кепілдігі, екінші жағынан өндіріс табысының нәтижесі. Еңбек ақының нарықтық үлгісі арнаулы тауар “жұмыс күшінің” еңбек ақысын анықтауға байланысты. “Жұмыс күшінің” еңбек ақысы белгіленген еңбек ақыдан жұмысшының күрделілігіне, жұмыс күшінің біліктілігіне, жұмыс күшіне сұранысқа және өндірістің қызметінің қорытындысына байланысты қалыптасады.

Қазақстан Республикасының нарықтық қатынасқа өтуі еңбек ақыны жұмыс күшінің бағасы теориясының негізінде қалыптасуын талап етеді. Еңбек ақы әр адамның ұтымының және әр елдің әлеуметтік экономикалық өміріндегі негізгі фактор болып саналады. Еңбекке жұмылдыру жүйесінде еңбек ақы алдыңғы орын алады. Еңбек ақы еңбекшілердің пайдасының 30%-дан 70%-ға дейін құрағандықтан ол әлеуметтік жағдайының, әл-ауқаттың артуының негізгі бөлігі болып табылады.

Жеке қажеттіліктерді қанағаттандырудың негізгі нысандары болып нақты жалақы алу және нақты табыс бөлінісіне қатысу. Жалақы мен әртүрлі материалдық төлемдер жоғары өнімді еңбекке ынталандырудың қозғаушысы болып табылады. Оның тиімділігі бірнеше жағдайларға байланысты:

1. Еңбек ақы көлеміне, яғни, жұмыскерлерге ең төменгі өмір сүру шегін ғана емес, сонымен бірге барынша ұдай өндіруді қамтамасыз ету.

2. Теңгенің сатып алу қабілетіне байланысты. Бұл инфляция жоғары болған сайын, жалақы да өсуі қажет.

3. Еңбек саны мен сапасын дұрыс тағайындауға байланысты.

4. Жұмыс күшімен, сұраныс пен ұсынысқа байланысты.

5. Өндірісті ұйымдастыру ерекшелігіне қарай жалақының нысандары мен жүйелерінің сәйкес болуына байланысты.

Нарықтық экономика жағдайында еңбек ақыға нарықтың немесе басқа нарықтан тыс жағдайлар әсер етеді де, соның нәтижесінде белгіленген еңбек мөлшері қалыптасады.

Еңбек ақы төлеу мөлшеріне және еңбек рыногының жағдайына ықпал жасайтын нарықтық факторлар 1. 1-суретте көрсетілген.

1. 1-сурет Еңбек ақыны ұйымдастыруға әсер ететін факторлар

1. Өндірістегі тауар және қызмет ету рыногындағы сұраныс пен ұсыныс жағдайының өзгеруі. Тауар және қызмет рыногындағы сұраныс пен ұсыныстың (бағаның өсуіне байланысты, тұтынушылардың түсімінің азаюы, жаңа тауарлардың шығуы) шығару көлемінің қысқаруына қолданылатын еңбек ресурсының азаюына әкеп соқтырады. Керісінше, тауар мен қызметке сұраныстың көбеюінің нәтижесінде еңбекке деген сұраныс пен еңбек ақы мөлшері көбейеді.

Ресурстардың кәсіпорынға пайдаланылған (еңбек факторының қолдауындағы шекті табыс пен шекті шығын арасындағы айырма) . Еңбекке деген сұраныстың көбеюі көп жағдайда қосымша жұмыс күшін қолданудың экономикалық тиімділігіне байланысты.
Еңбекке сұраныстың бағалы икемділігі . Ресустар бағасының өсуі (мысалы кәсіподақтың қысым жасауымен еңбек ақы мөлшерінің өсуі), кәсіпкердің шығынын ұлғайта отыра еңбекке сұранысты азайтады да осының нәтежиесінде жұмыс үшін жалдау жағдайы нашарлайды. Осымен қатар еңбекке бағалы сұраныстың икемділігі әрқашан біркелкі емес және де келесі шарттарға байланысты:

- Шектелген табыс серпінінің сипатамасына. Егерде шектелген табыс жайлап төмендесе, онда еңбек ресурсының бағасының өсуі еңбек рыногына сұранысты азайтады, яғнй еңбекке сұраныстың икемділігі нашарлайды. Керісіншен қосымша еңбеккерлерді жұмылдырудың қайтарымы тез таманданса, онда еңбек ақы мөлшерінің өсуі еңбекке сұраныстың тез тарада төмендеуіне әкеп соғады, яғни бұл жағдайда еңбек рыногындағы сұраныс жоғары икемді;

- Фирмалар мен өнеркәсіптердің шығынындағы еңбек ресурсының шығынының үлесінен. Еңбекке деген шығынның үлесі неғұрлым көп болса, соғұрлым еңбекке деген, сұраныс еңбек ақыға байланысты, тәуелді болады;

- Тауарларға деген сұраныстың икемділігінен. Мысалы: нан, тұз сияқты тамақ өнімдеріне деген сұраныс олардың бағасына көп тәуелді емес, сондықтан мұндай өнімдерді шығару еңбегіне деген сұраныс олардың бағасына тәуелді емес.

4. Ресурстардың өзара ауыстырылуымдылығы. Бұл фактордың ықпалына қарай отырып, жұмыс берушінің белгілі бір өзгеріссіз техникалық базада еңбекке деген шығынды азайту мүмкіндігінің шектеулі екенін атап өту керек. Өйткені еңбек ақы мөлшеріне “храповик эффекті” деген ұғым әсер етеді. Басқа сөзбен айтқанда еңбек ақы мөлшері өсу жағына ыңғайлы бола тұра еңбек нарығының жағдайы өзгергенімен төмендемейді. Бұл жағдайда адамдар еңбегін одан гөрі жоғары өнімдірек техникамен ауыстыру мүмкіндігі туады.

5. Тұтыну тауарларына және қызмет ету шартына бағаның өзгеруі. Тұтыну тауарларына және қызмет ету шартына бағаның өсуі өмір сүру құндылығын жоғарылатып еңбек ақы деңгейінің өсуіне ықпал етеді. Тұтыну тауарларын және қызмет ету шартына бағаның төмендеген жағдайында өмір сүру деңгейімен еңбек ақы мөлшері тура тәуелді болмайды

Нарықтан тыс факторлар:

1. Еңбек ақыны мемлекеттік реттеу шарттары. Бұл фактор төменгі еңбек ақы деңгейін қалыптастыру заңды кепілдік төлем ақылардың деңгейін белгілеу.

2. Кәсіподақ пен еңбек берушілер арасындағы қатынас. Еңбек ақы мөлшеріне және жалдау шартына кәсіподақ ұйымының саясаты, кәсіподақ қозғалысы көп әсер етеді.

3. Кәсіпорынның қызметі мен еңбеккердің жеке салым факторы еңбек ақы көлеміне тікелей байланысты. Еңбектің төлемі біздің елде екі түрлі қызмет атқарады:

біріншіден еңбек ақы жұмыскердің табысының көзі, өмір деңгейін жоғарылату мүмкінділігі;
екіншіден өндірістің тиімділігі мен материалдық ынталандырудың көзі;

Еңбек ақының ең маңызды қызметін ұдайы өндірістік , ынталандырушылық, қалпына келтіру , реттеушілік, бөлшеулік бөлімше, ресурстық орналастырушылық және тұрғындардың төлем қабілеттілік сұранысын қалыптастырушы қызмет түрлері атқарады .

Еңбек ақының ұдайы өндірістік - жұмыскерлер мен олардың жанұя мүшелерінің жұмыс күшін ұдай өндіру үшін өмір сүруге қажетті игіліктермен қамтамасыз ету. Мұнда қажеттілікті жоғарылатудың экономикалық заңнамада іске асырады. Бұл қызмет мемлекеттік реттеу ерекшеліктерімен тығыз байланысты.

Қалпына келтіру қызметінің мәні жұмыскердің өзінің жұмыс күшін қалпына келтіру мүмкіндігінде жатыр, ол үшін оның еңбек ақысының мөлшері, оның жұмыс күшін қалпына келтіруге жетуі керек. Басқа сөзбен айтқанда, оның еңбек ақысы тұрмыс жағдайын көтеруге, ел қатарлы өмір сүріп (пәтер ақысын төлеу, әл-ауқат, киім-кешек сатып алуға) демалып, денсаулығын қалпына келтіруге нақты мүмкіндігі болуы керек. Әр жұмыскердің отбасын асырап, бала-шағасын баулап тәрбиелеуге мүикіндігі болу керек. Міне, бұл функцияның басты мәні осыда жатыр. Бұл мәселе қазіргі нарықтың кезінде өте өзекті мәселе, өйткені өмір сүрудің жоғарғы деңгейге жетуі еңбек ақының мөлшеріне байланысты.

Ынталандыру қызметінің өнеркәсіп басшылығына тәуелділігі, жұмыскердің еңбекке деген белсенділігін арттыру үшін, жоғары деңгейде қайтарымдылығы болу үшін керек. Бұл жағдайда еңбек ақының мөлшері жұмыскердің еңбектегі жеңістігіне байланысты болуы керек. Басқа жағдайда жұмыскердің еңбекке деген ынтасы төмендейді, инициативасы басылады. Әрбір жұмыскер жоғарғы еңбек ақы алу үшін өзінің жұмыс деңгеін көтеріп, жоғарлатуға мүдделі болуы керек. Өнеркәсіп иелері еңбектің өнімді болуы және тауарлардың сапасы жоғары болуы үшін жоғары білікті жұмыскерлерді жұмысқа алуы керек. Ынталандырушы қызмет - өндірісте жоғары нәтижеге жетуде материалдық ынталандыру арқылы іске асады. Материалдық ынталандыру жұмыскерлердің еңбек нәтижесін үнемі жақсартқан сайын, соғырлым оның қызығушылығы артуы қажет. Бұл қызмет сондай-ақ оның өнімділігінің, еңбек тиімділігінің өсуіне әсер етеді.

Ынталандыру қызметі өнеркәсіп басшылары негізгі істелген қорытындысына байланысты нақты еңбек ақы төлеу арқылы іске асырады. Және де еңбек ақы қорының мөлшері өнеркәсіптің тиімділігіне байланысты болуы керек.

Еңбек ақының ұйымдастыру жүйесін жетілдіруінің негізгі бағыты еңбек ұжымының қызметінің соңғы қорытындысына тікелей байланысты болуында. Бұл міндетті атқаруда еңбек ақыны төлеу нышаны мен түрлерін дұрыс қолдану көп ықпал етеді.

Еңбек ақының реттеушілік қызметі жұмыс күшінің сұранысы мен ұсынысына жұмыс күшінің қалыптасуына (саны, біліктілігі) және олардың жұмыспен қамсыздануына ықпал етеді. Еңбек ақының ең төменгі деңгейін бірыңғай тарифтік себетті (торды) мемлекеттік реттеу арқылы еңбек ақының реттеуші қызметі іске асады. Бұл қызмет жұмыскер мен жұмыс беруші арасындағы баланс ролін атқарады. Бұл ұстанымының негізіне еңбек ақыны объективті саралау принципімен төлеу, яғни әрбір жұмыскер топтарын нақты өндіріс шартымен еңбек ақыны белгілеу жатады. Бұл қызмет бағаның белгілеу шарттары орындалған және еңбек қатынастарының орындалған жағдайында қолданылады.

Бөлшеулік-бөлімше қызметі - өндіріс құралдарының иелері мен жалдамалы жұмыскерлер арасында табысты бөлуде еңбек өлшемін анықтау үшін қарастырылады. Сондай-ақ еңбек ақы арқылы өндіріс процесіндегі әрбір жұмысшының жеке еңбек үлесі анықталады.

Ресурстық орналастырушылық қызметі - еңбек ресурстарын аймақ, сала, кәсіпорын бойынша орналастыруынан жасалады. Яғни, осылар бойынша жұмысшы кез-келген салада, аймақтарда жұмыс тауып қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін еңбек ақының мөлшеріне қарай жұмыс орнын ауыстырып отырады.

Тұрғындардың төлемге қабілеттілік сұранысын қалыптастырушы қызметі - төлемгеқабілетті сұраныс қажеттілік пен қоғамның сияқты 2 негізгі фактор есебінен қалыптасады. Осының нәтижесінде еңбек ақы көмегімен нарықтық жағдайда тауарлық және қызмет көрсетушілік, сұраныс пен ұсыныс арасындағы пропорция шығады.

Еңбек рыногында жұмыс күші бір жағынан сатылады, ал екінші жағы оны сатып алады. Сондықтан жұмыс күші деген ұғымға тоқталайық. Жұмыс күші дегеніміз адамның физикалық және ой қабілеті, осы қабілетін ол материалдық және рухани игіліктерді өндіруде пайдаланады. “Жұмыс күші” деген ұғым тек экономикада жалданып жұмыс істеп жүргендердің нақтылы еңбекте пайдаланатын қабілеттері. Бұл ұғымға жұмыс іздеген жұмыссыздардың және де жақын болашақта жалданатын еңбек резервтер қатарына жататын адамдардың еңбектену қабілеттері жатады. Жұмыс күшінің еңбекке деген қабілеті әр түрлі болады, алайда еңбек кезінде оның барлығы бірдей қолданылмайды. Сондықтанда, еңбек күшінің нақтылы еңбекке қажет қабілеттері бағаланады, белгілі кәсіп жасауға жұмсалынған жұмыс істеу қабілеттері өмірге, тіршілікке қажет заттарға айырбасталады. Демек, еңбек нарығы дегеніміз “жұмыс істеп жүрген” жұмыс күші нарығы. Ол қоғамда туған жұмыс күшіне деген сұраныспен, кәсіптік қабілет пен оны бағалаумен, жұмыс күшті белгілі уақыт ішінде пайдалану қатынастармен байланысты. Бұл жерде айырбастау, сату-сатып алу объекті ретінде еңбекке деген қабілеттің істе көрінуі, басқаша айтқанда, іске қосылған жұмыс күші болмақ. “Жұмыс күшінің бағасы” бұл оның құнының ақшалай мөлшері. “Жұмыс күшінің бағасы” өнеркәсіпте еңбек ақыны сараптау үшін және әрбір жұмыскермен келісілген еңбек ақы көлемін анықтау үшін қолданады.

Еңбектің төлемі - бұл істелген жұмыстың ақшалай мәні. Бұл төлем істелген жұмысты оның ақшалай бағасымен салыстыруға мүмкіндік туғызады. Өлшем бірлігі үшін бір сағатта атқарылған жұмыстың бағасын алуға болады. Әр түрлі атқарылған жұмыс бағасын тарифтік мөлшермен анықтауға болады. Белгілі бір істелген жұмыс бағасын белгілей отырып өнеркәсіп иелері еңбек ақы мөлшерін реттейді. Бір жағынан, еңбек ақыны тым төмендетуге болмайды, өйткені жоғары квалификациялы жұмыскерлер мен қызметкерлер кетіп қалуы мүмкін. Екінші жағынан, өте жоғары баға қоюға да болмайды, өйткені шығарылатын тауарлар сапасы жағынан және баға мөлшерімен де бәсекеге қабілетті болуы керек. Басқа жағдайда тауардың сату көлемі азаяды, бұл жұмыс күшінің сұранысы мен жұмыспен қамтамасыздығын азайтады. Жоғарыда көрсетілген функцияларды іске асыру еңбекті бағалаудың келесі принциптерін қолдану керек.

- әр өнеркәсіптің еңбек ақыны ұйымдастыруына, оның түрлері мен мөлшерін белгілеуінде дербестік болуы керек;

- атқарылған жұмыс мөлшеріне байланысты еңбек ақыны саралау. Бұл принцип жұмыскердің өз еңбегінің біліктілігі мен сапасының жоғары болуына мүдделілігіне байланысты. Қазіргі заманда бұл принцип көп орындалмайды. Өйткені жұмыскердің алатын айлығы олардың біліктілігіне сай келмейді. Мысалы, жоғары білікті дәрежелі жұмыскерлер істейтін салада білім беру, мәдениет салаларында істейтін жұмыскерлердің еңбек ақылары басқалардан төмен. Мұндай еңбек ақы мөлшерінің жұмыскердің біліктілігіне сай келмеуі олардың басқа жұмысқа кетуіне себеп болады;

- жұмыскерлердің еңбектегі жоғарғы көрсеткішіне жету материалдық мүдделігі;

- еңбеккердің әлеуметтік қорғанышы;

- еңбек өнімділігінің артуының еңбек ақының артуынан жоғары болуы;

Еңбек туралы мәселе қозғалғанда ақшалай және нақтылы еңбек ақының арасын ашып алу керек. Ақшалай еңбек ақы дегеніміз - әрбір сағат, күн, жеті т. б. үшін төленетін ақша. Нақтылы еңбек ақы - бұл ақшалай еңбек ақыға сатып алуға болатын тауарлар мен қызмет немесе ақшалай еңбек ақының сатып алу мүмкіндігі. Әрине нақтылы еңбек ақы ақшалай еңбек ақыға және тауарлардың бағасына тәуелді.

Егерде ақшалай еңбек ақы өссе, онда азық-түліктің, киім-кешектің және басқа тауарлардың бағасы өссе де нақтылы еңбек ақы азаяды. Бұл әрине қазіргі Қазақстан Республикасындағы жағдайына сәйкес келеді. Бізде қазіргі кезде еңбек ақының 60-70% азық-түлік сатып алу үшін жұмсалады, ал алдыңғы қатарлы өркендеген елдерде азық-түлік үшін еңбек ақының 20-30% ғана жұмсалады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.