Зорлау қылмыстарын тергеу

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 54 бет
Таңдаулыға:

Зорлау қылмыстарын тергеу

КІРІСПЕ
1-ТАРАУ. ӘЙЕЛДЕРДІҢ ЖЫНЫСТЫҚ ҚОЛ СҰҒЫЛМАУШЫЛЫҒЫМЕН БАЙЛАНЫСТЫ ҚЫЛМЫСТЫҚ ӘРЕКЕТТЕРДІ АНЫҚТАЙТЫН ТЕОРИЯЛЫҚ ҚАҒИДАЛАР.

Зорлау қылмыстарының криминалистикалық сипаттаманың жалпы мәселелері
Зорлаудың криминалистік сипаттамасы

2-ТАРАУ. ЗОРЛАУДЫ ТЕРГЕУДІҢ ТИПТІК ЖАҒДАЙЛАРЫНДАҒЫ ТЕРГЕУШІНІҢ ІС-ӘРЕКЕТ АЛГОРИТМІ

2.1. Тергеудің бастапқы кезеңіндегі жағыдайлардағы тергеушінің іс-әрекеттері
2.2. Тергеудің кейінгі кезеңдеріндегі тергеушінің іс-әрекеттері

3-ТАРАУ. ЗОРЛАУДЫ ТЕРГЕУДЕГІ КЕЙБІР ІС ҚИМЫЛДАРДЫ ЖҮРГІЗУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

3.1.Оқиға орнын тексерудің тактикалық ерекшеліктері
3.2.Жауап алудың тактикалық ерекшеліктері
ҚОРЫТЫНДЫ

КІРІСПЕ

Қазақстан Республикасының заңнамасы азаматтардың денсаулығын қорғауға кепілдік береді, себебі Қазақстан Республикасының Конституциясында адам (оның құқықтары мен еркіндіктері) ең жоғарғы құндылық делінген және адам мен азаматтың құқықтары мен еркіндіктерін тану, сақтау мен қорғау - мемлекеттің міндеті деп көрсетілген. Бұл мақсатта мемлекет әртүрлі шаралар мен әдістер қолданады. Олар саяси, экономикалық, құқықтық, әлеуметтік, мәдениет, ғылыми, медициналық, санитарлық-гигиеналық және эпидемияға қарсы сипатта болуы мүмкін. Аталған шаралар мен әдістердің мазмұны мен түсіндірмесі алуан түрлі, бәрінің қолданылатын өз салалары бар. Бірақ жалпы олар әр адам мен азаматтың дене және психикалық саулығын сақтауға және нығайтуға, ұзақ және белсенді өмір сүруін қамтамасыз етуге бағытталған. 1986 жылдан бастап Қазақстан Республикасындағы өмір сүру деңгейі күрт төмендеп кетті. Мемлекет Конституциядағы кепілдіктерге қарамастан өз азаматтарының денсаулығы мен ұзақ өмір сүруіне жағдай жасауға әлі келмеді. Өмір сүру ұзақтығы, халықтың денсаулық жағдайын нашарлап, азаю беталыстары байқалды. Осының барлығы, бір қарағанда, біздің жұмыстың тақырыбына қатысы жоқ болып көрінуі мүмкін, алайда олар Қазақстандағы азаматтардың жалпы денсаулығының нашарлығы, әл ауқатының төмендігінің көрсеткіші, ол өз кезегінде қылмысқа алып келетін себептердің біріне жатады. Жоғарыда аталған жағымсыз құбылыстарды жеңбей, емделмей, қоғам қылмысқа қарсы ем таба алмайды. Бұл тұрғыда Қазақстан Республикасының Конституциясы бұл біздің шынайы өміріміздің сипаттамасы емес, ұмтылуымыз керек идеал деуге болады.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексінде денсаулыққа қарсы қылмыстар үшін жауапкершілік қарастырылған. Бұл адам тұлғасына қол сұғатын әрекеттер тобы, оның ішінде соққыға жығу мен азаптау. Олар басқа да денсаулыққа қарсы қылмыстар сияқты құқық бұзушылық әрекеттер негізінде жасалады және заңда нақты қылмыс деп көрсетілген.
Тақырыптың өзектілігі айқын және қоғамда белгілі. Қоғам өмірінде, өкінішке орай, қылмыс әрқашан болған, бар, бола да береді.
ҚР Конституциясы - бұл тұлға еркіндігінің кепілдігі, ал Қылмыстық Кодекс - бұл адамды оның өміріне, денсаулығына, ар-намысына қол сұғушылықтан қорғау құралы. Сондықтан да Қылмыстық заң көмегімен тұлғаны қорғай отырып, әділ сот органдары құқықтық және адамгершілік бастауларды нығайтып, тұрмыстық қылмыстар деңгейін төмендетуі тиіс.
Тұлғаға қарсы бағытталған қылмыстардың заң ғылымы мен тәжірибеде маңызы зор. Ғылыми тәсілдеме бойынша аталған қылмыстардың себептері, сыртқы және ішкі көріністері, белгілері, олардың бір-бірімен және басқа да құқық бұзушылық әрекеттермен өзара байланысы зерттеледі. Бұл ғылыми ізденістер құқық қорғау органдарының жұмысында қолданыс табады. Осындай айқын өзара байланыс аталған қылмыстардың алдын алу және олармен күрес әдістемесін жетілдіруге мүмкіндік береді.
Криминалистиканың ғылыми әдістерін жетілдіру, тергеушілер мен басқа да құқық қорғау органдары қызметкерлерінің кәсібилігін арттыру тергеулердің тиімділігі мен қылмыстардың ашылуын айқындайды. Қазіргі сәтте сарапшылар мен криминалистер қылмыспен күрес мәселелер шешудің көптеген жаңа концепциялары мен тәсілдемелерін жасап шықты. Алайда заңдық оқу және оқу-әдістемелік әдебиеттерде адамгершілікке қарсы қылмыстарды, оның ішінде зорлауды тергеу ерекшеліктері мәселелеріне жеткілікті назар аударылмайды.
Жүргізілген аналитикалық талдаулар көрсеткендей, бұл тақырыпты зерттеумен айналысқан заңгерлер оның мазмұнын әртүрлі сипаттайды: біреулер қол соғу пәні - әйелдердің жыныстық қол сұғылмаушылығына басты назар аударса; екіншілері қылмыс туралы мәліметтер көзін және т.б. қарастырып, зорлауды жасыру мақсатында жасалатын сериялық адам өлтірулерді тергеу ерекшеліктерін тәжірибелік тұрғыдан қарастырмайды.
Бұл дипломдық жұмыстың басты міндеті әдеттегі қылмыстық тәжірибе жағдайларына қатысты зорлауды тергеу бойынша бағдарламалар мен әдістемелік нұсқаулықтар жасау. Сонымен бірге автор жәбірленушілердің виктимологиялық өзін-өзі ұстауына назар аударды, оған талдау жасау бүгінгі таңда өзекті мәселелердің бірі.
Жұмыстың мақсаты адамгершілікке қарсы қылмыстарды тергеу теориясы мен тәжірибесі арасындағы алшақтықты жою.

1-ТАРАУ. ӘЙЕЛДЕРДІҢ ЖЫНЫСТЫҚ ҚОЛ СҰҒЫЛМАУШЫЛЫҒЫМЕН БАЙЛАНЫСТЫ ҚЫЛМЫСТЫҚ ӘРЕКЕТТЕРДІ АНЫҚТАЙТЫН ТЕОРИЯЛЫҚ ҚАҒИДАЛАР.

ЗОРЛАУ ҚЫЛМЫСТАРЫНЫҢ КРИМИНАЛИСТИКАЛЫҚ СИПАТТАМАНЫҢ ЖАЛПЫ МӘСЕЛЕЛЕРІ

Зорлауды жәбірленушіге таныс немесе таныс емес тұлғаның жасауы, оның жасы, күдіктінің тергеу барысында ұстанатын позициясы, ұқсас қылмыстардың қайталана жасалуы және басқа да бірқатар жағдайларға байланысты тергеу процессі өзіндік ерекшеліктерге ие болады. Жәбірленушіге таным емес тұлға жасаған зорлау кезінде тергеушінің басты міндеті жәбірленушінің арызын растайтын дәлелдерді жинау және пысықтау, кінәлі жайлы ақпарат алу және тұлғасын анықтау. Осы мақсатта оқиға орны тексеріледі және жәбірленушіден жауап алынады, оның барысында жасалған қылмыс жағдайларымен бірге қылмыскердің ерекше белгілері анықталады. Жәбірленушідегі дене жарақаттары мен киіміндегі іздерді табу үшін куәландыру жүргізіледі, оның киімі алынады және тексеріледі.
Жыныстық байланыс фактін растау, дене жарақаттарының ауырлық деңгейін анықтау, ол жарақаттардың түсу механизмі мен мерзімін, биологиялық сипаттағы іздердің табиғатын айқындау мақсатында сот-медициналық және биологиялық зерттеулер жүргізіледі. Жәбірленуші жақын араласатын куәгерлерден жауап алынады. Жәбірленушінің жауаптары мен басқа да істе бар ақпараттардың негізінде кінәліні іздеу шаралары жоспарланады және жүзеге асырылады.
Осыған ұқсас қылмысты кінәлі бірнеше мәрте жасағаны жайлы болжамдар болған жағдайда, осы санаттағы уақытша тоқтатылған және тоқтатылған қылмыстық істер, кері қайтарылған материалдар және т.б. талданады. Кінәліні анықтау кезінде, сонымен қатар ол тұлға жәбірленушіге белгілі болған жағдайда, тергеушінің міндеті оның қылмыс жасауға қатысының бар-жоқтығын тексеру. Бұл мақсатта күдіктіден жауап алынады, куәландыру жүргізіледі, оның киімі алынады және тексеріледі.
Қылмысты жасау кезінде күдікті киген киімді, сондай-ақ сол сәтте жанында болған заттарды табу үшін оның тұрғылықты жерінде тінту жүргізіледі. Қажет болған жағдайда сот-медициналық және биологиялық зерттеу тағайындалады. Зорлау туралы қылмыстық істі тергеу барысында күдікті, әдетте, келесідей жауаптар береді:
Жәбірленушіні танымаймын, бұрын кездеспегенмін және зорлаған жоқпын;
Жыныстық қатынасқа түсуге жәбірленуші өзі келісім берді;
Жеке себептерге байланысты жәбірленуші жала жауып отыр.
Күдіктінің бұрын жәбірленушімен кездеспегені және зорламағаны жайлы мәлімдемесін келесідей жолдармен жоққа шығаруға болады:
А) жәбірленушінің оны тануы;
Б) жәбірленуші мен күдіктінің кездескенін көрген куәгерлердің жауаптары;
В) күдіктіден жәбірленушіге тән немесе ол өз жауаптарында атаған заттарды табу мақсатында жүргізілген тінту нәтижелері;
Г) сарапшылық зерттеу нәтижелері.
Күдіктінің жәбірленушімен ерікті жыныстық қатынасқа түскені туралы позициясын төмендегідей жолдармен анықтауға болады:
А) оқиға орнын және жәбірленушінің бүлінген киімін тексеру;
Б) жәбірленушіден, сондай-ақ жәбірленушіні қылмыс жасалғаннан кейін көрген, тартыс шуын, көмек сұраған айғайды және т.б. естіген, көрген куәгерлерден жауап алу;
В) сот-медицина сараптамасын жүргізу;
Г) күдіктіден жәбірленушіге дене жарақатын салу үшін, қорқыту үшін қолданған заттардың күдіктіден табылуы, сонымен қатар жәбірленушіні қауқарсыз күйге түсіретін заттардың табылуы. Жәбірленуші мен күдікті ұзақ уақыт бойын таныс болса, достық немесе тіпті интимдік қатынаста болса, күдіктінің әрекеттеріндегі қылмыс құрамының бар-жоқтығы жайлы шешімді тергеуші олардың әрқайсысының тұлғасын, олардың арасындағы қатынасты мұқият зерттеу, мүмкін болатын жала жабу себептерін анықтау және тексеру негізінде қабылдайды.
Мұндай ақпараттар күдікті мен жәбірленушіге жақын куәгерлерден, олардың арасындағы хат алмасудан, күнделіктер мен басқа да құжаттардан белгілі болуы мүмкін.

Зорлаудың криминалистік сипаттамасы

Зорлаудың криминалистік сипаттамасының мазмұнына кіретін элементтер бүтіндей бір жүйе құрайды:
Қылмыскер тұлғасы, топтық зорлау кезінде қылмыскерлердің тұлғалары;
Зорлау мотиві;
Жәбірленушінің тұлғасы және оның зорлауға дейінгі, зорлау кезіндегі және одан кейінгі өзін-өзі ұстау ерекшеліктері;
Зорлауды дайындау, жасау және ізін жасыру әдістері;
Қылмыс іздері;
Зорлау жағдайы (уақыты мен орны).
Қылмыскер (қылмыскерлер) тұлғасы.
Зорлаудың криминалистік сипаттамасындағы аза маңызды элементтің бірі қылмыскер тұлғасы.
Зорлаудың 40% жуығын бұрын қылмыс жасаған тұлғалар жасайды. Үштен екісі мастық жағдайында жасалады, әдетте, оған жартысының тұрақты табыс көзі жоқ жергілікті тұрғындардың қатысы болады.
Зорлаушылардың жас сипаттарында да белгілі бір бірізділік байқалады. 18 ден 24 жасқа дейінгі тұлғаларда қылмыстық белсенділік жоғары (шамамен 40%); 22-23% кәмелетке толмағандар; 30 жас пен одан жоғары тұлғалар мөлшері де осындай, 17% 25-29 жастағылар. 2018-2020 жылдардағы аталған көрсеткіштер 2008-2010 жылдармен салыстырғанда өзгеше. Ол кезде 21 жасқа дейінгі тұлғалар зорлаушылардың үштен екі бөлігін құраған; ең жоғары қылмыстық белсенділік 16-17 жастағы жасөспірімдерден байқалған. Осылайша, он жыл ішінде зорлаушылардың жастық белгілері көтерілген.
Білім деңгейі бойынша зорлауға барған қылмыскерлердің жалпы орта және негізгі орта білімі барлары -70%; орта кәсіби білімі барлар - 15%, кәсіби жоғары білімі барлары - 2%. Соңғы көрсеткіш жалпы қылмыскерлер тобында кәсіби жоғары білімі бар тұлғалардың пайызынан екі есе төмен екенін айта кеткен жөн[1].
Қылмыскерлердің әрекеттерінде олардың тұлғасының көптеген қасиеттері көрініс табады, ал бұл өз кезегінде ықтимал зорлаушының типтік моделін жасауға мүмкіндік береді, мұндай модельге іздеудегі нысанды бейнелеп немесе елестетіп, ойша жасайтын жүйені жатқызамыз, осылайша оны зерттеу іздеудегі қылмыскер туралы жаңа ақпарат алуға жағдай жасайды.
Зорлаушыларды шартты түрге екі топқа бөлуге болады. Бірінші топқа әртүрлі психикалық ауытқулары бар, сондай-ақ жыныстық елітудің патологиялық көріністері бар (фетишизм, эксгибиционизм, садизм және т.б.) тұлғалар жатады. Олардың психикалық кемістіктері тек өзін-өзі ұстаудағы қисынсыздық пен өзгешелігінен ғана емес, сөйлеуінен де байқалады, бұл жәйлі жәбірленуші жауап алу кезінде хабарлауы мүмкін. Бұл топқа қарттық алжу, кейінгі жастағы психозбен ауыратын тұлғалар да кіреді. Олар көп жағдайда жасы кіші және кәмелетке толмағандарға қатысты жыныстық қол сұғушылыққа барады.
Екінші топқа психика мен жыныстық жағынан патологиялық өзгерістері жоқ тұлғалар жатады. Оларды үш топшаға бөлуге болады. Біріншісіне маскүнемдер, нашақорлар, бұрын бұзақылық, тонау, жыныстық және басқа да күш қолдану қылмыстары үшін сотталғандар кіреді. Олар дөрекі, айналысына аяусыздығымен, моральдық ұстанымсыз, жыныстық қалауын қандырудағы бұзылған санамен ерекшеленеді. Екінші топқа бірінші топшаның айқын белгілері жоқ тұлғалар жатады. Олар негізінен қарапайым қызығушылығымен, әйелдерге қатысты қате түсініктерімен, алкогольді сусындарды мөлшерден тыс пайдаланумен ерекшеленеді. Жәбірленушімен күрделі, ерекше қатынаста болған кезде, оның әрекеттері ағат, қауіпті және тіпті провокациялық сипатта болғанда, зорлауға барған тұлғалар да осы топқа кіреді.
Үшінші топқа кәмелетке толмаған зорлаушылар кіреді. Статистика бойынша, кәмелетке толмағандар жыл сайын зорлаушылардың үштен бір бөлігін құрайды. Сонымен қатар жасөспірімдер жасаған зорлаулардың пайыздық арақатынасы тұрақты өсуде.
Жалғыз болған кезде олар көбіне баларға немесе кәмелетке толмағандарға шабуыл жасайды. Топпен қылмыс жасау кезінде кәмелетке толмағандар да, ересек әйелдер де, тіпті егде жастағы адамдар да олардың құрбандарына айналуы мүмкін. Кәмелетке толмағандардың қатысуымен жасалатын топтық зорлауда құрбанға аса қатігездік көрсету, азаптау сияқты жыныстық қажеттілікті қанағаттандыру әдістері жиі қолданылады. Кейде мұндай зорлаулар адам өлімімен аяқталуы мүмкін, жасөспірімдер өлікті қорлап, жыныс мүшелерін, сүт бездерін кесіп, қынапқа бөгде денелерді тығып қоятын (бөтелке, таяқ және т.б.) жағдайлар да кездеседі. Кәмелетке толмағандар немесе олардың қатысуымен жасалған қылмыстарды ашу кезінде мұндай топ басқа да қылмыстарға баратынын (тонау, қарақшылық, бұзақылық және т.б.), әдетте, олар бірінен кейін бірі жасалатынын ескерген жөн. Топ қатысушыларының басым бөлігі оқуда, уақытын бірге өткізу арқылы бір-бірін жақсы білетін, бір ауданның тұрғындары шығады, қылмысты өздері тұратын жерге жақын маңда немесе бос уақыттарын өткізетін жерлерде жасайды. Олардың барлығы немесе басым бөлігі кәмелетке толмағандардың құқық бұзушылығын алдын алу бойынша инспекцияларда тіркеуде тұрады.
Бұл жерде кәмелетке толмаған қылмыскерлер мен сексуалды маньяктардың қылмыс жасау жолдарының (іздерінің) ұқсастығы байқалатынын ескеру керек, ал бұл тергеу бағытын таңдауда, сексуалды негізде жасалатын қылмыстар бойынша нұсқаларды ұсыну және тексеру барысында өте маңызды рөл атқарады.
Кәмелетке толмаған зорлаушылардың топтарында ересектер де кездеседі: тек жас балалардан бөлек (18-19 жастағы), ұл балаларды, өз пікірінше, тым жуас және жақсы құрбыларын, таныс қыздарын зорлауға итермелейтін қыздар да (ұйымдастырушылар, арандатушылар, сыбайластар), 9-13 жастағы кішкентай балалар да болуы мүмкін. Соңғылары өздерінен үлкендерге еліктеп, зорлау кезінде ұқсас әрекеттерді қайталайды, жыныстық қатынасқа да баруы мүмкін. Жоғарыда аталған бірінші топқа жатқызылған, әртүрлі психикалық ауытқулары бар (нақтырақ айтқанда жыныстық ойлауы бұзылған психопаттар) тұлғалардың зорлауына байланысты жағдайларды толығырақ қарастырған жөн. Мұндай тұлғалардың жалпы атауы - сексуалды маньяктар.
Сексуалды сипаттағы зорлау мен күш қолдану әрекеттерін жасау кезінде олар өз құрбандарына ерекше жауыздық танытады, қылмыс кезінде және тіпті жәбірленушілерді өлтіргеннен кейін де денесін қорлайды. Сексуалды сипаттағы мұндай қылмыстар ХV ғасырдан белгілі, олар әлемнің барлық елдерінде кездеседі және әдетте сериялы түрде жасалады.
Сексуалды негізде қылмыстар жасауға бейім тұлғаларды анықтау - криминалистиканың басты міндеті [2].
Әдетте, олар қылмыстық тек жалғыз, ешкімге білдірмей жасайды, жақындарына ол жайлы тіс жармайды. Сондықтан да олар зорлауға мұқият дайындалады, қылмысты жасау, жасыру әдістерін, жәбірленушінің қарсылығын басу мақсатындағы немесе психологиялық қысым көрсету, қинау үшін қолданылатын қылмыс қаруларын мұқият ойластырады; өзінің қауіпсіз құралдарын дайындайды: сырт келбетін өзгертеді - өзгеше киім, көзәйнек, қолғап және т.б., тасымалдау көлігін жасырады (зорлаушы қолданған жағдайда); белгілі бір жаққа жұмыспен кетіп бара жатқаны жайлы туыстарына, жақындарына, көршілеріне жалған ақпарат қалдырады және т.б.
Сексуалды маньяктар зорлауды бір рет емес, бірнеше рет жасайды, ұқсас жерлерде бір типті жәбірленушілермен өз әрекеттерін қайталайды. Оған тағы бір құрбан керек, содан кейін тағы біреу, солай шексіз жалғасады. Қанға тойғаннан кейін ол бірнеше апта тынышталады, содан кейін жаңаша күшпен өзінің құмарлығын қанағаттандыру үшін жаңа құрбан іздейді.
Зорлау мотиві.
Зорлау кезінде мотив жыныстық қалауды қандыруға талпыну, басқаша айтқанды, зорлаушыны сексуалдық қалауы итермелейді. Алайда бұл жалғыз мотив емес. Әйелді қорлау, оны некеге тұруға мәжбүрлеу, бұзақылық, кек, қызғаныш және т.б. зорлауға барудың басқа мотивтері болуы мүмкін. Мотив зорлаған ер адамда ғана емес, әйелде де болуы мүмкін, себебі әйел адам зорлауға ұйымдастырушы, арандатушы және сыбайлас ретінде қатысады. Мысалы, өзінің таныстарын қандай да бір әйелді зорлауға көндіреді.
Зорлауды дайындау, жасау және жасыру әдістері.
Зорлауды жасау әдістері - бұл зиянды салдарға алып келген немесе алып келуі мүмкін физикалық күш, қорқыту, алдауды қолдану немесе жәбірленушінің қауқарсыз күйін пайдалану арқылы қылмыскердің жыныстық қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған әрекеттерінің жиынтығы.
Зорлауды дайындаудың өзіндік әдістері бар: тұрғылықты жерінің маңында кешкі уақытта әйелдерді аңдау; жалған сылтаумен алыс жаққа алдап алып келу; түнде жұмыс жасайтын немесе үйде жалғыз әйелдерді анықтау; әйел жалғыз өзі тұратын пәтерге алдап немесе күшпен кіру; улайтын, есірткі, психотропты әне басқа да препараттар көмегімен құрбанын қауқарсыз күйге түсіру; кәмелетке толмағандардың жыныстық өмірін бастаған қыздарды анықтауы; сыбайластар арқылы кәмелетке толмаған қылмыскерлердің өз таныстарын алдын ала келіскен орынға алып келуі; әйел адамды балалары арқылы қорқыту (әдетте, емізілетін, кішкентай); әйелдерді қрлау және бостандығынан айыру және т.б.
Классикалық зорлау әдісінде әйел мен ердің жыныс мүшелері қосылатын жыныстық қатынас орын алады. Тергеу тәжірибесінде қылмыскер әйелдің жыныстық органымен жыныстық қатынаста болғанына сенімді болғанымен, іс жүзінде жалған (екінші) қынаппен, не болмаса қайық тәрізді ойықпен жыныстық қатынас жасаған жағдайлар кездеседі. Мұндай жыныстық қатынастар да зорлау әдісіне кіреді [3].
Көп жағдайларда қылмыскерлер зорлау іздерін жасыруға тырысады. Егер зорлау туралы біреуге айтса, жәбірленушінің өзін немесе жақындарын өлтірумен қорқытады; жәбірленушінің өзін өлтіріп, мәйітін жояды және жасырады; киімді жуады, жояды, сондай-ақ қылмыс іздерін жою мақсатында жыныстық органдарды тазалайды; қылмыскер түрін өзгертеді; жәбірленушінің туыстары мен жақындарына оны жеңіл жүрісті деп айтумен қорқытады; тұрғылықты жерінен алыс маңда зорлайды және т.б.
Күш көрсету алдында қылмыскер бірқатар жалпылама дайындық әрекеттерін жасайды: қылмыс орнын, қаруды, жасыру құралдарын және т.б. таңдайды.
Зорлау әдісі туралы деректер күш қолданушы тұлғасының кейбір ерекшеліктері туралы пайымдау жасауға мүмкіндік береді (оның жасы, қылмыстық тәжірибесі, мінезі, мамандығы, психикалық ақаулары және т.б.). Мысалы, тістеу іздері, құрбанның интимді заттарын ұрлау зорлаушыда психикалық ауытқулар бар екенін білдіреді.
Қылмыстың ерекшелігін ескере отырып, зорлауға талпыну кезінде қылмысты жасау әдісі толығымен орындалып, бірақ биологиялық себептерге байланысты зорлаушы жыныстық жағынан қанағаттанбауы мүмкін. Алайда бұл жағдайда қылмыс әдісінің криминалистік сипаты, қылмыстық-құқықтық сипатпен салыстырғанда толықтай көрініс табады.
Қылмыс іздері.
Қылмыс іздеріне ең алдымен зорлауды жасау әдісін және күдіктінің оқиға орнында болу фактін сипаттайтын типтік материалдық іздер жатады.
Зорлау іздеріне белгілі бір қылмыс әдісін қолдану іздерін де жатқызуға болады, мысалы, оқиға орнында және жәбірленушінің қанында есірткі құралдары немесе алкоголь іздерінің болуы немесе болмауы, жәбірленуші мен зорлаушы арасындағы күрес нәтижесінде пайда болған дене жарақаттары, сондай-ақ зорлау, күштеп жыныстық қатынасқа бару кезіндегі жәбірленуші денесіндегі көгерген тұстар, қан, сперма, қынаптан бөлінетін зат іздері, жәбірленуші киіміндегі қылмыскер киімінің талшықтары жатқызылуы мүмкін.
Зорлаушының оқиға орнында алуан түрлі іздері қалуы мүмкін:
Заттар, құжаттар, киім және аяқкиім немесе оның құрамдас бөліктері (жұлынған түймелер, қалталар, жеңдер және т.б.) және басқа да зорлаушыға тән бүтін заттар;
Аяқ киім, табан, тіс, алақан, киім және т.б. іздері;
Биологиялық сипаттағы іздер (қан, шәует, тырнақ, тері, шаш);
Микронысандар (әртүрлі заттардағы киім талшықтарының іздері, оқиға орнына кездейсоқ келген зат бөлшектері);
Иіс іздері.
Оған қоса мінсіз іздер - бұл зорлау жағдайларын қабылдауына байланысты қатысушылар мен куәгерлердің жадында, сондай-ақ іс үшін маңызы бар деректерді білетін басқа да тұлғалардың есінде қалған естеліктер, олар кейіннен қылмыстық істі тергеу аясында процесстік құжаттарда, куәгерлерден, жәбірленушіден жауап алу хаттамаларында бекітіледі.
Зорлау жағдайы
Қылмыстың жасалуы кезінде қылмыскердің әрекет ету жағдайының криминалистік маңызы үлкен. Бұл фактор зорлаудың жасалу себептері мен қайталану жағдайларын анықтауға, белгілі бір қолайлы жерлердегі зорлаудың жасалуының алдын алу бойынша сәйкес шараларды қолға алады.
Танымал криминалистердің пайымдауларына талдау жасай отырып, жасалған қылмыс жағдайлары туралы мәліметтер тергеудегі оқиғаның криминалистикалық сипаттамасындағы жүйе бөліктерінің бірі. Шын мәнінде қылмыс жасалу жағдайы тек тәжірибелік, зерттеушілік қана емес, дидактикалық та маңызға ие [4].
Зорлау жағдайы деп қоршаған табиғи және әлеуметтік ортаны, оның ішінде материалдық нысандардың белгілі бір орналасуы (қалалық немесе ауылдық жер, табиғи ландшафт және т.б.), сол аймақта қалыптасқан халықтың әлеуметтік-психологиялық және адамгершілік шарттары, басқа да барлық қылмыс қатысушыларының мінез-құлқына әсер ететін маңызды өмір жағдайларын айтамыз.
Бұл криминалистикалық сипаттама санаты (элементі) қылмыс механизмін, зорлаушының, оның құрбанының, жекелеген жағдайларда қылмыс куәгерлерінің өзін-өзі ұстауына әсер ететін жағдайлар мен объективті факторларды толығырақ анықтауға мүмкіндік береді.
Әдебиеттерде қылмыскердің әрекеттерінің мазмұнына әсер ететін сыртқы орта жағдайларының бірнеше нұсқасы бар:
а) субъект жағдайды дұрыс және толық қабылдайды, бағалайды, барлық мазмұндық факторларды ескере отырып, қойған мақсатына сәйкес өз әрекеттерін болжайды;
б) субъект шынайы жағдайды дұрыс және толық қабылдайды, бағалайды, мақсатқа қол жеткізуге көмектесетін факторларды пайдаланады, бірақ шектен тыс сенімділігінің немесе басқа да себептердің салдарынан жекелеген қолайсыз факторларға бейжай қарайды, оларды өз әрекеттерінде ескермейді;
в) субъект дұрыс назар аудармауы, салақтығы, сезім органдарының дұрыс дамымауы салдарынан жағдайды дұрыс байқамайды, бұрмаланған түрде қабылдайды немесе бағалауда қателеседі;
г) субъект әртүрлі себептерге байланысты таңдаған әрекеттер әдісінде қолайлы факторларды пайдалануға күш салмай, қолайсыз жағдайларға бейімделу немесе оларды еңсеру шараларын қолға алмай, шынайы жағдайдың факторларын елемей, саналы түрде әрекет етуі мүмкін [5].
Осы жерден қылмыс жағдайы зорлаудың себеп-салдар сипаттамасымен байланысты, ал қылмыс орны түсінігі қылмыстық оқиғаның материалдық және басқа іздерінің нақты бір орнымен байланысты деген әдістемелік маңызды түсінік келіп шығады.
Әлеуметтік зерттеу нәтижелері бойынша жыл мезгілі мен тәулікке байланысты зорлаудың көрсеткіштері келесідей: жазда - 66 жағдай, күзде - 46, көктемде - 38 және қыста - 30; кешке - 111, күндіз - 34, түнде -30, таңертең - 5. Әкімшілік аймақтық бірліктер бойынша: қалада - 134, ауыл -18, кент - 12, қала маңында - 16 зорлау жағдайы кездескен[6].
Зорлауға ең қолайлы жерлер келесідей сипатта: көше - 44; подъезд - 24; пәтер - 32; саябақ - 14; қонақ үй - 10; автокөлік - 8; лифт, жатақхана, жеке үй - 6 жағдайдан; турбаза, оқу корпусы, сауна (монша), дискотека, алаңқай - 4 жағдайдан; шатыр (өзен, көл жағалауы), студенттік жатақхана ауласы, пионер лагері, орман, электр пойызының тамбуры - 3 зорлау жағдайы.

2-ТАРАУ. ЗОРЛАУДЫ ТЕРГЕУДІҢ ТИПТІК ЖАҒДАЙЛАРЫНДАҒЫ ТЕРГЕУШІНІҢ ІС-ӘРЕКЕТ АЛГОРИТМІ

2.1. ТЕРГЕУДІҢ БАСТАПҚЫ КЕЗЕҢІНДЕГІ ЖАҒДАЙЛАРДАҒЫ ТЕРГЕУШІНІҢ ІС-ӘРЕКЕТТЕРІ

Тергеудің дәлдігі, толықтығы мен тездігі көп жағдайда тергеушінің жұмысты дұрыс ұйымдастыруы мен мақсатын берік ұстана білуіне байланысты. Зорлауды тергеу кезінде бастапқы тергеу іс қимылдары мен іс бойынша жедел іздестіру амалдарын жүргізудің белгілі бір тәртібі, сондай-ақ нұсқаларды ұсыну мен ұсынылған нұсқаларды тексеру кезінде анықталуы тиіс мәселелер шеңберін анықтаудың маңызы зор. Сондықтан да іс бойынша тергеуді жоспарлау жәбірленушіден жауап алғаннан кейін жүргізіліп, жалпы іс бойынша тергеу және басқа да шаралар кешенін жоспарлауды ғана емес, сонымен бірге жекелеген тергеу, жедел іздестіру және басқа да амалдарды жүргізудің жоспарын қамтуы тиіс.
Зорлауды ашудың тиімділігі көп жағдайда жедел бөлім қызметкерлері мен тергеушілердің аталған санаттағы іс бойынша, әсіресе тергеудің бастапқы кезеңінде туындайтын типтік жағдайларды ескеруіне байланысты. Әртүрлі тергеу жағдайларына жасалған талдау олардың күрделілігі мен жан-жақтылығын ескере отырып, келесідей логикалық бөлу негіздерін пайдалану арқылы жіктеу жүйесін жасауға мүмкіндік береді:
Бастапқы ақпараттың мазмұны бойынша барлық тергеу жағдайларын екі топқа бөлуге болады: а) қылмыстық оқиғаның уақыты, орны және кінәлі тұлғалар туралы деректер бар; б) оқиға жайлы, қылмыстың жасалу орны мен уақыты туралы мәліметтер бар, бірақ кінәлілер туралы деректер жоқ.
Бастапқы деректердің сенімділігі мен негізділік деңгейі бойынша тергеу жағдайлары екі топқа бөлінеді: а) қылмыс жағдайлары туралы ақпарат тергеушінің еш күмәнін туғызбайды; б) мәліметтер ықтимал, іштей қайшылықты сипатта.
Қылмыс туралы бірінші хабарламаның келіп түскен уақытына байланысты жағдайлар негізгі екі топқа бөлінеді: а) қылмыс жасау сәтінен кейін көп уақыт өткен; б) зорлау туралы хабарлама қылмыстан кейін бірден келіп түскен.
Жоғарыда келтірілген типтік жағдайларды ескере отырып, тергеуші тергеудің бастапқы кезеңіндегі процесстік және басқа да іс әрекеттердің реті мен негізгі мазмұнын анықтайды.
Жәбірленушіден жауап алу. Бұл әдетте ең бірінші немесе алғашқы тергеу іс қимылдарының бірі. Алайда жәбірленушінің зорлау фактіне деген психикалық көзқарасы мен сәйкесінше жауап беру мотивтері де алуан түрлі болуы мүмкін. Бастапқы тергеу жағдайларының сипаты дәл осы жағдайларға көбіне байланысты болады:
Жәбірленуші іс бойынша ақиқатты анықтауға және зорлаушыны әшкерелеуге мүдделі. Жәбірленушінің жауаптарын бағалау кезінде оның зорлаушыға қарсылық көрсету формалары әртүрлі болуы мүмкін екенін ескерген жөн, себебі ол көптеген факторларға байланысты болады (жәбірленушінің психикалық күйі, жасы мен өмірлік тәжірибесі, дене күші мен жәбірленушінің мүмкіндіктері, зорлаушының қарулы және агрессивті әрекеттері және т.б.).
Жәбірленуші өзіне ұнамаған, өзін ренжіткен кінәсіз адамды соттату үшін немесе жыныстық қатынас жайлы жақындары біліп қойып, қысылтаяң жағдайдан шығудың жолы ретінде көрінеу жалған шағым түсіреді.
Жәбірленуші зорлау фактін немесе тіпті жыныстық қатынастың болғанын жоққа шығарады. Мұндай жағдай көбіне тергеу органдарының бастамасымен іс қозғаған кезде орын алады. Жәбірленуші жауабының шынайылығына кінәлінің туыстарының шығынды ақшамен толтыру туралы өтініштері, сондай-ақ қорқыту, бопсалау, жария етуді қаламау, ерлі-зайыпты қатынастардың бұзылуынан қорқу және т.б. жағымсыз әсерін тигізеді.
Зорлаушы белгілі істерде жауап алу кезінде келесідей жағдайларды анықтап алу керек: қылмыскердің тегі, аты, әкесінің аты, жасы, жұмыс және тұрғылықты орны; жәбірленуші онымен қашан және қандай жағдайларда танысқан; олардың арасындағы арақатынас қандай, қаншалықты жиі кездескен; бұрын оның тарапынан жыныстық қатынасқа итермелеу талпыныстары болды ма; зорлаудың нақты уақытын білу (күн, уақыт, кейде тіпті минутқа дейін); қалай жәбірленуші қылмыс орнына келді; қылмыс орны қандай; жәбірленуші күдіктімен қайда кездесті, зорлауға дейін уақытты қалай өткізді, олардың жанында кім болды немесе оларды кім бірге көрді; бұрын жәбірленуші жыныстық қатынаста болған ба; жәбірленушінің денесінде қандай күш қолдану іздері бар, олар жәбірленушіден жауап алу сәтінде сақталған ба; киімде және іш киімде күш қолданудың іздері қалған ба, зорлау іздері бар киімдер қайда; күдіктінің киімінде және денесінде жәбірленушінің қарсыласу іздері қалуы мүмкін бе, мүмкін болса, қай жерлерінде; күдікті татуласуға талпынды ма (өзі немесе достары, туыстары арқылы); жәбірленушінің денсаулығынан зорлаудың қандай зияны тиді; жәбірленуші зорлаудан кейін не істеді; орын алған жағдай туралы кімге айтты; кім оның денесіндегі немесе киіміндегі күш қолдану іздерін көрді және қандай жағдайларда.
Жауап алуды жәбірленуші анықталатын жағдайлар тергеушінің қызығушылығынан емес, жұмысқа байланысты екенін, бұл фактілер ешкімге жария етілмейтінін анық түсінетіндей жүргізу керек, мұндай істерді қарау кезінде бөтен адамдар қатыспайды.
Егер зорлаушы белгісіз болса, онда жоғарыда аталған сұрақтардан бөлек: қылмыскердің анатомиялық ерекшеліктері; оның сырт келбеті мен ерекше белгілері; киімі, әшекей мен басқа да зорлаушыда болған заттар; жәбірленушінің қарсыласуы салдарынан қылмыскер алған жарақаттар; зорлаушы қолданған көлік, қаруының бар-жоғы жайлы ақпараттарды да анықтау керек.
Зорлаушының тұлғасы туралы деректер басқа: оның жәбірленушімен танысуға талпыныс жасаған-жасамағанын, егер жасаса, өзі жайлы қандай деректер айтқанын және психологиялық байланыс қандай формада орнағанын; шабуыл алдында жәбірленуші аңду болса, қылмыскерді қай жерден байқағанын, кездестіргенін; жәбірленуші мен қылмыскер шабуыл орнына қандай жолмен келгенін; оның қайда, қандай бағытта жасырынғанын; қылмыскерді кім көруі мүмкін екенін және т.б. анықтау керек.
Жәбірленушіден жауап алуды қорытындылау кезінде қылмыскер оның қандай да бір заттарын алып кеткені белгілі болса, хаттамада сол затты толықтай сипаттау керек.
Киімді тексеру. Жәбірленушіден жауап алғаннан кейін, оның қылмыс сәтінде киген киімі тексеріледі. Тексерудің мақсаты қылмыстық оқиғаны, күдіктінің оған қатысын анықтауға көмектесетін іздерді табу (қан дағы, шәует, дақтар, жыртылған мата және т.б.). Егер киімде немесе іш киімде қан дағы, шәует, шаш табылса, оларды жойылып кетпейтіндей қаптамаға салу керек.
Жәбірленушіге сот-медициналық зерттеуін жүргізу. Жәбірленушіден сот-медициналық сараптамасын алу зорлау туралы мәлімдеменің растығын тексеруге, сондай-ақ зорлау дәлелдерін табуға көмектеседі.
Сот-медициналық сараптаманың сәтті жүргізілуі қылмыс жасалған сәттен қанша уақыт өткеніне тікелей байланысты. Себебі қыздық перденің жыртылуының іздері 6-14 күн ішінде жазылып кетеді. Айтылған мерзімнен кейін қыздық перденің бұзылу мерзімін анықтау мүмкін болмайды. Ал жыныстық қатынас іздерін 4-5 тәулік ішінде анықтауға болады.
Анықталатын мәселелердің сипаты нақты жағдайларға байланысты, бірақ олардың мақсаты келесідей жағдайларды нақтылау болуы керек: тұлға жыныстық жетілу жасына жеткен бе; бұрын жәбірленуші жыныстық қатынаста болған ба; жәбірленушіге зақым келген бе, зақымның сипаты мен себептері, қашан және қалай келуі мүмкін; жәбірленуші ол зақымдарды денесіне өзі салуы мүмкін бе; жәбірленушінің қыздық пердесінің бүтіндігі бұзылған ба, егер бұзылса, қанша уақыт бұрын; жәбірленушінің жыныс жолдарында немесе басқа да дене бөліктерінде шәует, қан және т.б. іздер бар ма; жүктілік болды ма, болса, мерзімі қандай; жәбірленуші венерологиялық ауру жұқтырған ба, жұқтырса, қандай және қашан.
Аталған мәселелер тізімі қылмыстық істің нақты жағдайларына байланысты толыға түсуі мүмкін.
Оқиға орнын тексеру. Оқиға орнын тексеру тактикасы тергеушіде бастапқы ақпарат негізінде қылмыскердің тұлғасы туралы қандай мәліметтер бар екеніне байланысты. Мұнда үш түрлі жағдай болуы мүмкін:
а) қылмыскер тұлғасы белгілі;
б) қылмыскер тұлғасы жайлы тек қосымша тексеруді қажет ететін бірқатар белгілер бойынша ғана пайымдау жасауға болады;
в) қылмыскер тұлғасы туралы ешқандай мәлімет жоқ.
Егер оқиға орнын тексергенге дейін зорлаған күдікті тұлға белгілі болса, онда тергеуші жауап табуы тиіс бірқатар сұрақтар туындайды: оқиға орнының материалдық жағдайы жәбірленушінің жауаптарына сай келе ме; нақты жағдайда күштеп жыныстық қатынас жасау мүмкін бе; оқиға орнында жыныстық қатынасқа мәжбүрлеу іздері бар ма; қылмысты жасанды құрастыру белгілері бар ма.
Егер зорлаушы белгілі болса, онда тексеру барысында қылмыскерге қатысты келесідей іздерді табу керек: қол, аяқ, киім және т.б. іздері; ағзадан бөлінетін заттардың іздері (шәует, қан, сілекей); зорлаушы қалдырған заттар (бас киім, орамал, түйме және т.б.); жыныстық әрекеттің күш қолдану сипатын дәлелдейтін белгілер (бүлінген жиһаз, шашылған төсек заттары және т.б.).
Егер жәбірленушінің жағдайы жақсы болса, тексеруді оның қатысуымен жүргізген жөн. Ол қылмыс жасалған жерді, өзінің тұрған орнын, қылмыскердің қайда кеткенін және т.б. көрсетуі керек.
Күдіктіден жауап алу. Күдіктіден жауап алу тактикасы оның позициясына байланысты: жасаған қылмысын толық мойындайды, не болмаса өзіне қарсы жиналған дәлелдерді жоққа шығара алмағандықтан, мас болғанын, психикалық аурумен ауыратынын және т.б. сылтауратады; күдікті қылмысты жасағанын жоққа шығарады, бірақ бұрынғы интимді қатынастарын негізге алып, ерікті түрде жыныстық қатынасқа түскенін жоққа шығармайды; өзіне жақын әйелдің интимді өмірін жасыру мақсатында күдіктінің өзіне жалған кінә тағуы; күдікті басқа адамдардың көмегімен расталатын алибиі бар екенін айтады.
Күдіктіден жауап алу барысында оның қашан және қандай жағдайларда жәбірленушімен танысқанын; сағат нешеде және қайда кездескенін, қылмысқа дейін уақытты қалай өткізгенін, олардың жанында кім болғанын немесе көргенін; жыныстық қатынас ерікті болғанын немесе күш қолданылғанын (егер күш қолдану арқылы жыныстық қатынасқа барғанын жоққа шығарса, ерікті жыныстық қатынасқа түсудің қалай болғаны сұралады); жыныстық қатынас орын алған нақты орын; жәбірленуші зорлаудан кейін өзін қалай ұстады; күдікті мен жәбірленушінің киімдері қандай болды; егер топтық зорлау болса, кім қатысты және қылмыскерлердің арасында рөл қалай бөлінді; күдіктінің пікірі қандай, жәбірленуші неге зорлау жайлы арыз түсірді (егер ол жыныстық қатынас ерікті болғанын немесе өзінің қатысы жоқ екенін айтса).
Келтірілген мәселелер тізімі болжамды ғана, себебі іс жағдайларына байланысты ол өзгеріп отырады.
Күдікті куәландыру, оның киімін тексеру және тінту. Күдіктіден жауап алғаннан кейін ол куәландырудан өтеді, ал оның киімі мұқият тексеріледі.
Күдіктіні куәландыру жағдайға байланысты жауап алуға дейін немесе бірден жауап алудан кейін оның денесіндегі қылмыс іздерін немесе ерекше белгілерді анықтау үшін жүргізіледі. Бүкіл дене тексеріледі (қол, бел, іш, арқа, бет), себебі кез-келген жерде қанау іздері, көгеру, сыдырылу, жара, тістеу іздері қалуы мүмкін. Денедегі жарақаттардан басқа қан, шәует дақтары, шаштар, басқа да заттар денеден табылуы ықтимал.
Күдіктінің киімін тексеру жәбірленушіге тән қан іздерін, шәует пен басқа да ағзадан бөлінетін зат іздерін, сондай-ақ киімге оқиға орнында сіңген топырақ, өсімдік, жәбірленуші киімінің микробөлшектерін табуға мүмкіндік береді.
Күдіктінің тұрғылықты жерін тінтудің екі негізгі мақсаты бар: біріншіден, заттай дәлелдемелерді табу және тәркілеу, екіншіден қылмыскердің тұлғасы туралы деректер алу. Тінту кезінде қылмыс жасау сәтінде күдікті киген киімді, жәбірленушіден ұрланған заттарды, әшекейді, сондай-ақ зорлау барысында қолданылған қару немесе басқа да құралдарды іздеген жөн. Жәбірленуші зорлаушыны танитын жағдайларда, жоғарыда аталған нысандардан бөлек олардың арақатынасын растайтын хаттар мен құжаттарды табу керек. Оған қоса күдіктінің тұлғасын және оның әйел адамдарға көзқарасын сипаттайтын заттарға баса назар аудару керек: күнделіктер, фотосуреттер, кинотаспалар, порнографиялық әдебиеттер, әйелдер киімі және т.б.
Қылмыс куәгерлерінен жауап алу. Бұл жұмыстың негізгі мақсаты: олардың қылмысты қашан және қайда көргені; қайда болғаны; сол сәтте немен айналысып жатқанын; қылмыс алдында және одан кейін қандай оқиғалар болғанын; көрген қылмыс жайлы кімге, қашан және қандай жағдайларда айтқанын анықтау.
Жедел іздестіру шаралары. Бастапқы тергеу іс қимылдарымен бірге тергеуші жария да, құпия да сипаттағы жедел іздестіру шараларын кешенін жүргізуді ұйымдастыруы тиіс. Бұл шаралардың тізімі мен бағыты көп жағдайда қылмыс жасалған сәттен кейін өткен уақытқа байланысты. Егер хабарлама зорлан орын алған соң бірден келіп түссе, қылмыскердің тұлғасы белгісіз болса, онда қызметтік іздестіру итін қолдану арқылы бірден ізін суытпай оны қудалау жүргізіледі, жақын және көрші аудандардағы ішкі істер органдарына зорлаушының белгілі хабарланады, көлік магистральдары мен оның ықтимал қашу жолдары жабылады.
Куәгерлер мен күдіктілерді табу мақсатында әр аула, әр пәтерді аралап тексеру жүргізіледі.
Оған қоса, есепте тұрған, әсіресе бұрын осыған ұқсас қылмыстар үшін сотталған адамдарды тексеру туралы тапсырма беру керек, тексеру барысында зорлаушының болжамды жасы, белгілері мен басқа да деректер ескеріледі.
Зорлау сәтінен кейін өткен уақытқа қарамастан, қылмыскердің субъективті портретін жасау, оны көбейту және іздестіру жұмыстарында пайдалану шараларын қолға алу керек. Сондай-ақ қылмыскердің ерекше белгілері туралы деректерді жариялап, іздестіру жұмыстарын барынша қарқынды жүргізген жөн.
Егер күдікті тұлғасы белгілі болса, онда тергеушінің тапсырмасы бойынша жедел бөлім қызметкерлері ол жайлы толық деректер жинайды, байланыстарын, өмір салаты мен мінезін анықтайды, оның басқа да осыған ұқсас ашылмаған қылмыстарды жасау мүмкіндігін тексереді және оның қашып кетуін болдырмау шараларын қолға алады.
Зорлауды тергеудің бірінші кезеңінде жоспарлау негізінен жәбірленуші айтқан орын мен уақытта күдікті екеуінің арасында жыныстық қатынастың болған-болмағанын, ол жәбірленушінің келісімен немесе еркіне қарсы жасалғанын, яғни дене немесе психикалық күш қолдану, жәбірленушінің қауқарсыз күйін пайдалану орын алғанын анықтауға бағытталады.
Зорлау туралы ақпарат негізінде бірнеше типтік ықтимал түсіндірмелер туындайды.
А) зорлау немесе зорлауға талпыныс жасау болды;
б) жыныстық қатынас келісіммен болды, ал зорлау жайлы арыз жалған;
в) жыныстық қатынас болмаған, зорлау жайлы арыз жалған[7].
Зорлау жайлы нұсқаның мазмұны ең алдымен жәбірленушінің зорлаушыны білу-білмеуімен байланысты. Егер жәбірленуші зорлаушыны білсе, онда жыныстық қатынасқа күштеп итермелеу жайлы бастапқы нұсқа оның позициясын білдіреді және тергеу іс қимылдарын жүргізу арқылы тексеруді қажет етеді. Арыз берушіні тексеру кезінде қылмыс жағдайларын барынша нақтылау керек, қаншалықты көп ақпарат бере алса, соншалықты ол жағдайларды тексеріп, дәлелдеп, қолда бар ақпаратпен салыстыра тексеру және соған байланысты нұсқаны растау немесе жоққа шығару жеңілдей түседі. Мысалы, оқиға орнын тексеру барысында арыз беруші ұсынған нұсқаны нақтылап қана қоймай, оны тексеруге де болады.
Оқиға орнын тексеру барысында нұсқаларды тексеру келесідей мәселелерді анықтайды: шынымен де жәбірленуші сипаттаған жер оқиға орны ма; ол жер қаншалықты жәбірленушінің арызына сай келеді; күдікті оқиға орнында болды ма; күштеп жыныстық қатынасқа түсу белгілері бар ма; қандай да бір іздердің пайда болу себептері мен оларды табу механизмдері қандай; ол табылған заттардың, іздердің маңызы қандай; басқа да іздер мен заттай дәлелдемелерді қайдан іздеу керек.
Жәбірленуші танитын тұлғаны зорлауға қатысы жайлы нұсқаны тексеруді келесідей фактілерді табуға болатындай жоспарлау керек: күдікті оқиға орнында болды ма; жәбірленушімен жыныстық қатынасқа түсті ме; егер түскен болса, ол күш қолдану арқылы жасалды ма; жасалмаған болса, зорлау ниеті болды ма, неге оны іске асырмады; бас тарту ерікті болды ма.
Жәбірленушіде дене жарақаттары болса, киімі жыртылса, ал күдіктіден жәбірленуші жауаптарына сипаты, орны мен пайда болу уақытына қарай сай келетін күрес іздері табылған жағдайда, жыныстық қатынасқа мәжбүрлеу жайлы нұсқаны тексеру қиындық туғызбайды. Алайда бұл жағдайдың өзінде жалған ұйымдастыру туралы қарсы нұсқаны ұсынып, тексеріп көру қажет.
Күдікті қандай да бір күш қолданғанын, бірақ ондай қадамға жыныстық қатынасқа күштеу ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.