Лизинг
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
I. ЛИЗИНГТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1Лизинг мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.2 Лизинг түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
1.3 Қазақстан Республикасындағы лизинг қызметтерінің нарығы ... ... .16
II. «ҚАРАБАУ» ЭЛИТА . ТҰҚЫМ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК ҚАЗЫНАЛЫҚ КӘСІПОРЫННЫҢ ҚЫЗМЕТІН ЭКОНОМИКАЛЫҚ БАҒАЛАУ
2.1 Шаруашылықтың ұйымдастыру экономикалық сипаттамасы ... ... .26
2.2 Шаруашылықтың қазіргі экономикалық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ..33
III. «ҚАРАБАУ» ЭЛИТА . ТҰҚЫМ ШАРУАШЫЛЫҒЫНДА ТЕХНИКАМЕН ЖАБДЫҚТАУДА ЛИЗИНГТІ ҚОЛДАНУДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІГІ
3.1 Шаруашылықтың техникамен жабдықтауының қазіргі жағдайы ... 38
3.2 Техниканы лизинг жолымен алудың есептемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... 45
3.3 Ауыл шаруашылық лизингтік қатынастарды дамыту мен жетілдіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...54
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...59
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 62
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
I. ЛИЗИНГТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1Лизинг мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.2 Лизинг түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
1.3 Қазақстан Республикасындағы лизинг қызметтерінің нарығы ... ... .16
II. «ҚАРАБАУ» ЭЛИТА . ТҰҚЫМ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК ҚАЗЫНАЛЫҚ КӘСІПОРЫННЫҢ ҚЫЗМЕТІН ЭКОНОМИКАЛЫҚ БАҒАЛАУ
2.1 Шаруашылықтың ұйымдастыру экономикалық сипаттамасы ... ... .26
2.2 Шаруашылықтың қазіргі экономикалық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ..33
III. «ҚАРАБАУ» ЭЛИТА . ТҰҚЫМ ШАРУАШЫЛЫҒЫНДА ТЕХНИКАМЕН ЖАБДЫҚТАУДА ЛИЗИНГТІ ҚОЛДАНУДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІГІ
3.1 Шаруашылықтың техникамен жабдықтауының қазіргі жағдайы ... 38
3.2 Техниканы лизинг жолымен алудың есептемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... 45
3.3 Ауыл шаруашылық лизингтік қатынастарды дамыту мен жетілдіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...54
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...59
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 62
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
I. ЛИЗИНГТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1Лизинг
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...6
1.2 Лизинг
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .12
1.3 Қазақстан Республикасындағы лизинг қызметтерінің нарығы ... ... .16
II. ҚАРАБАУ ЭЛИТА - ТҰҚЫМ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК ҚАЗЫНАЛЫҚ КӘСІПОРЫННЫҢ
ҚЫЗМЕТІН ЭКОНОМИКАЛЫҚ БАҒАЛАУ
2.1 Шаруашылықтың ұйымдастыру экономикалық сипаттамасы ... ... .26
2.2 Шаруашылықтың қазіргі экономикалық
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ..33
III. ҚАРАБАУ ЭЛИТА - ТҰҚЫМ ШАРУАШЫЛЫҒЫНДА ТЕХНИКАМЕН ЖАБДЫҚТАУДА ЛИЗИНГТІ
ҚОЛДАНУДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІГІ
3.1 Шаруашылықтың техникамен жабдықтауының қазіргі жағдайы ... 38
3.2 Техниканы лизинг жолымен алудың
есептемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ...45
3.3 Ауыл шаруашылық лизингтік қатынастарды дамыту мен
жетілдіру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .54
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 59
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...62
Кіріспе
Бүгінгі таңда банк қызметтерін жетілдіру, банк жүйесінің даму
жолдарын анықтау еліміздің экономикалық, саяси. әлеуметтік өмірінің басты
назарында. Қазақстан экономикасының нарықтық қатынастар жолына түсуі оның
жалпы әлемдік тенденция спекторында дамуын анықтайды. Сондықтан
коммерциялық банктер қазіргі банктік несиелік істі қалыптастыра отырып
әлемдік тәжірибеге сүйенеді.
Бәрімізге белгілі Қазақстан нарықтық қатынастарды қалыптастыру кезеңі
сауда экономикалық байланыстардың жаппай үзілісі, өндірістің құрылуы және
инфляция мен баға деңгейінің өсуі нәтижесінде, инвестициялық белсенділіктің
төмендеуі жағдайында бастады.
Міне, осы жағдайларда Қазақстан экономикасындағы негізгі құрал-
жабдықтардың табиғи және моральдік жағынан тозуы өзекті мәселелердің бірі
болып табылады. Себебі көптеген кәсіпорындардың ақша қаражаттарының
жетіспеушілігі, сонымен бірге техникалық құрал-жабдықтардың толық құнын
төлеу үшін несие алудағы қиыншылықтар әсер етеді.
Осы жағдайларда негізгі құрал-жабдықтарды жаңартудың тиімді әдістерінің
бірі күрделі құрылысты қаржыландырудың және инвестицияның ерекше формасы
лизинг болып табылады. [6]
Қазақстан Республикасы Агроөнеркәсіп Кешенінің қазіргі жағдайы оның
техникалық шамасының құлдырауымен сипатталады. Машиналы трактор паркі (МТП)
шамамен екі есеге қысқарды, негізгі түйіндермен агрегаттар ресурсы өңделді.
Қалыптасқан жағдайда ауылшаруашылық машиналары паркін жаңартуды алдын
ала құру және жағдайды тұрақтандыру үшін техникалық сервистің тиімді жұмыс
істейтін жүйесін қалыптастыру қажет және де, бірінші кезекте, мемлекет
шектеулі ресурстарды ауыл шаруашылығын қолдауға, бағыттауға шамасы
келетіндей, сол сияқты қалған техникалық мүмкіншілікті максималды пайдалану
үшін жағдай жасау. Мәселені шешудің мүмкін бір жолы: лизингтік компаниялар
желісін құру болып табылады. Негізгі мақсаты – ауыл шаруашылығы тауарларын
өндірушілерге кең көлемде қызмет көрсетуді ұсыну жолымен Қазқстан
Республикасында ауыл шаруашылығы тауарлар өндірісін қолдау және техникалық
мүмкіндіктермен қамтамасыз ету; ауыл шаруашылығы өнімінің өзіндік құны
жоғары болып тұрғанда оған деген сұраным бағасы төмен. Осы берілген
мәселелер Қазақстанның қазіргі жағдайдағы өте актуалды және тығырықтан
шығар бір жол ретінде лизинг бизнесінің пайда болу мүмкіншілігін алдын ала
анықтады. [1,12,28]
Бұл проблеманы шешу үшін қазіргі тұрақты қаржылы лизинг компаниясын
құру қажеттілігі пісіп жетілді. Бірақ берілген этапта біздің жағдайымызға
сай қаржылы лизингтік компанияның жаңа түрін құру және негіздеу бойынша
нақты ғылыми-зерттеушілік жұмысы болмады.
Қазақстандағы лизингтік қызмет түрі 10 жыл өтпелі кезең ішінде 3
этаптан өткені белгілі. Ғалымдардың жұмысында Қазақстандық лизингтік қызмет
туралы перспективалар жеткілікті жақсы мазмұндалған. Өтпелі кезеңде алғашқы
рет лизингтік компанияға баға беруге тырысты, сол сияқты лизингтік қызметті
зерттеу және меңгеруге, оның ішінде жоғары оқу орындарында жалғастыру
қажеттілігін негіздеді. Техника лизингісін кәсіпкерлік қызметтің ерекше
сферасы ретінде белсенді енгізуде және өзіне тән мүмкіншіліктер күшімен
өндірісті техникалық қайта жарақтандырудың, АӨК экономикасын құрылымдық
қайта құру, нарықты жоғары сапалы тауарлармен толтыру, сол сияқты лизингтік
бизнеске бос ақша қаражаттарын салудың пайдалы тәсілдерінің бірі ретінде
қуатты импульс болуы мүмкін.
ТМД елдері мен Қазақстанда лизингтік қызметке деген қызығушылық жылдан-
жылға өсе бастады. Лизингтік компьютерлер саны көбейді. Әсіресе
Қазақстанда, өйткені қазіргі уақытта лизинг Қазақстан Республикасының халық
шаруашылығының аграрлық секторына инвестицияны жұмылдырудың перспективті
түрінің бірі болып табылады. Ресеймен Қазақстандағы қаржы лизингісі бойынша
тұрақты жұмыстар, лизингтік бизнес проблемалары пайда болды. Осыған
байланысты жоғарғы оқу орындарындағы оқу жоспарларында арнайы пәндер –
лизинг және рентинг пен лизинг негіздері пайда болды. Оның қажеттілігі
уақыт талабымен оқылған және елдің аграрлық экономикасына қосылған салмақты
үлес болып табылады. [23,24]
Лизингтің теориялық негіздеріне сүйене отырып оның аграрлық экономикалық
тиімділігін арттыру жолының бірі екендігі айқын. Сондықтан жұмыстың негізгі
мақсаты Қарабау мемлекеттік элита-тұқым шаруашылығының қазіргі
экономикалық жағдайын зерделеп, келешекте тиімділігін арттыру үшін, негізгі
құралдармен жабдықтарды лизингке пайдалануды қарастыру.
I. Лизингтің теориялық негііздері
1.1 Лизинг мәні
Белгілі ағылшын сөзі Lease орысша сөздікте лизинг деп айтылады,
аударғанда аренда дегенді білдіреді. Аренда белгілі бір ақыға мүлікті
уақытша иеленуге және пайдалануға тапсыру деп түсіндіріледі. Мұндайда
аренда әрқайсысында қысқа мерзімді сияқты, ұзақ мерзімді болып екі жақты
қарым-қатынас (арендаға беруші арендатор) болып түсіндіріледі.
ТМД елдерінде Лизинг жаңа термині таяуда нарықтық қатынасқа
өткенде қолданыла бастады. Аренданың жаңа түрі - бұрын бізде қолданылмаған
қаржылай түрі, ал Батыста ол жаңа инвестициялардың маңызды қайнар көзі
болып қызмет етіп келеді.
Басқаша айтқанда, қаржылай лизинг өндірісті – техникалық базаны
жаңартуын қамтамасыз ететін тәсілдердің бірі болып табылады, оның ішінде
сәйкес алғашқы капиталдар көлемі болмаған АӨК-де.
Лизинг инвестиция ретінде, кәсіпкерлік қызметтің әр түрінің бірі
ретінде қарастырылады. Ол жеткілікті үлкен ақша қаражаттары болмаса да
негізгі қорды жаңартуға, қазіргі заманға сай жабдықтар алуға, оның
моральдік тозу жағынан жоғалтуды қысқартуға мүмкіндік береді. Инвестициялық
құрал ретінде лизинг үлкен байланыстылық пен тиімділікті иемденеді. Бұл
оның кәсіпкерлік ретінде кеңінен дамуы мен таралуына себеп болды. Өндіруші
(дайындаушы зауыттар) жеткізушілер өз өнімдерін бөліп-бөліп өткізуге
қосымша мүмкіншілік алды. Қаржы институттары (банктер, қорлар, сақтандыру
компаниялары және басқалар) көбірек табыстар табу үшін өздерінің ақша
қорларын тауар ретінде пайдалануға мүмкіншілік алды.
Әлемнің көптеген елдерінде лизинг кеңінен қолданылады, ал ТМД
елдері мен Қазақыстанда оның даму түрлері мен жолдары әлі анықталуда.
Кез келген салада лизингтік кәсіпкерліктің жетістігі көбінесе оның
мазмұнын нақты түсінуге, әсіресе осы механизмді анық әрі сауатты иеленуге
байланысты.
Осыдан келіп, лизингтің мәнін түсінуге тырысамыз, яғни Қазақыстан
үшін аграрлық секторға неғұрлым жақын, оның табиғатын, потенциялы, принціпі
мен ұйымдастырушылық формаларын, іс жүзіндегі кәсіпкерлік қызмет үшін
лизинг жүйесінде салынған экономикалық механизмдер артықшылығын жақсы білу
қажет.
Іс жүзінде және әдебиетте лизингтің экономикалық мәнінің ролі мен
мазмұны әртүрлі айтылады. Себебі, лизингте қалыптасқан қарым-қатынастар
күрделілігі, егер анықтап қарасақ түсініктің шектеулі тамыры мүліктің
пайдаланушы мен меншік иесі анықтамасында жатыр. Басқаша айтқанда
меншікті маңызды орындауға бөлу мүмкіншілігі – меншіктік құқықтың өзі
(меншік обектісін иелену құқығы) мен мүлікті пайдалану (табысты жұмылдыру
әлеуметтік және т.б. тиімдер) Ізінше, лизинг мәнін өндірістік қарым-
қатынастармен өндіруші күштер жағдайымен өзара байланысты меншіктік
қатынастарды өткізу тәсілі ретінде тәптіштеуге болады.
Соңғы өнімді өндіруші кәсіпорын (лизинг алушы) өз еңбегі мен
қаражатын негізгі құралдарды жаңартуға және қуаттылықты өсіруге салады.
Мұндайда ол тек қана иесі емес, сонымен қатар алынған мүліктің
меншік иесі болады. Лизинг алушы ретіндегі бұл кәсіпорын кәсіпкер меншік
иесі, өндіруші ретінде де болады. Өйткені ол пайда табу мақсатындағы
мүлікке ие болады, пайдаланады және жұмсайды (лизинг берушінің рұқсатымен).
Басқада экономикалық категориялар сияқты, лизингта мазмұны мен
ерекшелік түрі жағынан шаруашылықтандырудың белгілі бір жүйесін анықтайды.
Ол материялдық заттық негізде өндірістің құқықтық – ұйымдастырушылық
түрінде шоғырланады және әлеуметтік-экономикалық негізі бар.
Дәлірек айтқанда:
• лизинг қуаттылықты өсіру құралы, өндіріс потенциялын жаңарту және
өндіріс қаражаттары инвестициясын іс жүзінде көтеру механизмі болып
табылады;
• өндіріс құралын сатып алу сату есебінен уақытша пайдалануға берумен
байланысты және соңынан лизингке тапсыру және лизингтік механизм
негізін құрайтын мүліктік қарым-қатынастар кешені;
• лизинг қарым-қатынастардың үш ұйымдастырушылық-экономикалық формасынан
тұрады және маңызды функцияларды қамтиды;
• лизингтің өндірістік функциясы мүлікті уақытша пайдалану есебінен
өндіріс проблемасын шешу;
• лизингтің өткізу сферасы тұтынушылар аумағын көбейту және өткізудің
жаңа нарығын меңгеру;
Көрініп тұрғандай, келісімнің әрбір мүшелері үшін артықшылықтар мен
мүмкіншіліктер кеңейеді.
Тауар өндіруші - өнімді қосымша өткізу. Лизингке беруші – капитал
салу. Лизинг алушы – кәсіпкерлік қызмет үшін қажетті мүлікті иелену
мүмкіндігі. [1,24]
Жалға беру туралы ең алғашқы құжаттар біздің заманымызға дейінгі
2000 жылы белгіленгені жайлы әдебиет көздерінде де мысалдар келтірілген.
Оперативті лизинг түрінде ауыл шаруашылық жануарлары мен еңбек құралдары
жалға берілген.
Орта ғасырда кемемен жүзу аяқталған соң бар шаруашылық өз меншік
иесіне қайтарылып, берілетін сауда кемелері үшін якорлар арендаға берілген.
Темір жолдың бұрқырап дами бастаған дәуірінде АҚШ пен Ұлыбританияда темір
жол вагон лизингісі өз қолдауын тапты.
Лизингтік келісім-шарт мәнін Арестотель б.з.д. IV ғасырда ашқан
болатын. Оған байлық меншік құқында емес, оны пайдаланудан құрылады деген
белгілі сөздер тәсілі, яғни табыс табу үшін шаруа қожайынының меншігінде
белгілі бір мүлік болуы міндетті емес, тек қана оны пайдалану құқы болып,
соның нәтижесінде табыс табу жеткілікті болғаны.
1960-1980 жылдары лизинг АҚШ-та, Канадада және Европада қарқынды
дамыды, одан кейін лизинг Австралия мен Жапонияда болды. Лизингтің даму
деңгейі 1990 жылы АҚШ-та өнеркәсіптегі инвестицияның жалпы көлемінің 28-%
құрады. Австралияда 30-дан астам, Ұлыбританияда - 20, Франция - 17,
Германияда – 15, ТМД елдерінде кәсіпкерліктің жаңа түрі мүлікті жалдау
түрінің бірі екендігін көрсетеді. [2,3,4]
Лизингтің мәні уақытша бос ақша қаражаты жоқ потенциялды лизинг
алушының, лизинг компаниясына іскерлік ұсыныспен хабарласатын кәсіпорын
және компания. Осы мәселеге сәйкес лизинг алушы талап етілетін және
өндіретін мүлкі бар сатушыны таңдап алады, ал лизинг беруші оны меншікке
алады да, лизинг алушыға лизинг шартында келісілген ақыға уақытша иеленуге
немесе пайдалануға береді. Келісімнің шартынан тәуелсіз, оның әрекет ету
мерзімі аяқталуы бойынша мүлік лизинг берушіге қайтарылады немесе лизинг
алушының меншігіне көшеді.
Айта кету керек, мүлікке қатысты лизингтік келісім екі өзара байланысты
құқықтық қатынастардан құрылады:
• сатып алу – сату қатынасы;
• мүлікті уақытша пайдалану;
Лизингтік мәміленің барлық злементтері өзара тығыз байланысты,
өйткені бір шарттың орындалуы, келесі бір келісімнің пайда болуына әкеп
соғады, бірақ бұл лизинг беруші мен лизинг алушы арасындағы қатынас.
Сондықтанда олар әртүрлі этаптарда өзара әрекет етеді. Лизинг әлемдік
масштабта әртүрлі салалық құрылыммен сипатталады. Мысалы, Европада жеке
пайдалану сияқты, өндірістік мақсатта да автомобиль лизингісі кеңінен
қолданылады. Европалық лизинг баспасының мәліметтеріне сүйенсек,
лизингтік қызмет көрсету нарығында мүлікті сатып алудың жалпы көлемінің 50-
% дейінгісі автомобильге келеді екен. Лизингтік қызмет көрсету көлемінің
қалған үлесін өндірістік жабдықтар, теңіз саудалары лизингі, самолеттер,
компьютер және басқалары алады екен. Батыс Европадағы автомобильдер лизингі
приоритеті, автомобиль компаниялары неғұрлым тиімді ретінде дәл осы
механизм арқылы өз өнімін өткізудің жолдарын іздеуге мәжбүр екендігімен
ескеріледі.
Қазіргі уақытта Батыс Европда лизинг арқылы бар жоғы 20-% астам
инвестициялар өндірістік қорда іс жүзіне асырылады. Мұндайда Батыс
Европаның лизингтік бизнесінің 80-% жуығы Ұлыбритания, Германия, Италия
және Францияда екен. Венгрия, Чехия, Словакия және басқада Шығыс Европа
елдерінің нарықтық дамуға өтуі, сонымен қатар ТМД елдері, лизингтік бизнес
үшін жаңа мүмкіншіліктер ашты.
АҚШ-тағы лизинг Батыс Европа елдеріне қарағанда анағұрлым жоғары
деңгейде тұр, ал Батыс Европа өз кезегінде мөлшерімен даму деңгейі жағынан
ТМД елдері мен Шығыс Европа елдерінен басып озады. Мысалы, АҚШ-та және
Батыс Европаның дамыған елдерінде лизингті неғұрлым кеңінен қолдану
экономикалық шарттармен түсіндіріледі. Бұл елдерде (АҚШ-та 50 ж бастап және
60 ж бастап Батыс Европада) лизингтік механизм арқылы негізінен инвестиция
есебінен дамитын кәсіпкерлік бизнеске елеулі қолдау көрсетіледі. Лизингті
пайдалану үшін ерекше халықтық жеңілдіктер ұсыну міндетті емес, тек қана
механизмнің өзінен айтылған артықшылықтар толығымен жеткілікті. Лизингтік
төлемдерді өнімнің өзіндік құнына жатқызу мүмкіндігінің басқа өндірістік
инвестициялар формасы алдында айырмашылықтар бар. [13,5]
Лизинг экономикалық қатынастың спецификалық формасы ретінде заңды
құжаттарда көрсетіледі, онда қажетті тапсырыстар, сенімді меншіктік құқығы,
сату-сатып алу келісім шарты және басқалар айтылады.
Экономикалық өзара қатынастар формасының әртүрлілігі әлемнің кейбір
елдерінде орын алады. Мысалы, Ұлыбритания, Франция заңдылықтарымен көп
келісімдер лизингтік деп танылады. Сол уақытта Германияда мәміле түсінігіне
бөліп-бөліп жауап бере алады. Францияда келісілген мерзім аяқталуы бойынша
опцион мүмкіншілігін қарастыратын лизингтік келісімдер (қалған бағамен
сатып алу құқығы) кредит, аренда мәмілесіне жатады, мұндай ерекшеліктің
принципиалды мәні бар, өйткені кредит, аренда мәмілесін басқа әдіспен
мемлекет реттейді.
Лизингтік қызметті мемлекеттік реттеу әр елде өз
ерекшеліктеріне ие. Қай елде лизинг банктің спецификалық функциясы болып
табылса (Италия, Франция) олар банк қызметін реттеп қана қоймайды, сонымен
қатар лизингті бақылауды іс жүзіне асырады.
Ұлыбританияда, Германияда банктер лизингтік операцияның оларға
ведомствоастылық (бір орынға қарайтын мекемелер) құрылымдар болатын
бөлігіне ғана бақылау жасайды. Францияда бүкіл лизингтік қызмет банктермен
қатар мемлекет тарапынан да қатаң реттелінеді. Басқа елдерде лизингтік
қызметті басқару, банктік операциялармен салыстырғанда, елеулі
қарапайымдау.
Лизингтік келісімді ұзақ мерзімге жасау мүлік құнын толтыруға
мүмкіндік береді. [11,12]
1.2 Лизинг түрлері
Көптеген жағдайларда әдебиеттерде лизингті ғимарат жабдықтары мен
жарақтары, машиналарды ұзақ мерзімді арендаға беру немесе арендалау деп
түсінеді. Ал шетелдік практикада, аренда мерзімінің жалғастығынан басқа,
оның үш түрін бөледі:
• Қысқа мерзімді аренда-рентинг – бірнеше сағаттан бастап бір жылға
дейінгі мерзім;
• Орта мерзімді аренда-хайринг – 1 жылдан 3 жылға дейінгі мерзімдегі
оперативті лизинг;
• Ұзақ мерзімді аренда-лизнгі (қаржылық) – 3 жылдан жоғары мерзімдегі
лизинг;
Рентинг (прокат) – жоспарлаудың меншікті түрін көлемді есептеу әдісі
және прокаттық парк құрылымын қарастыратын қысқа мерзімді аренда.
Оперативті лизинг – мүлікті мөлшерлі мерзімнен аз арендаға тапсыру және
лизинг беруші оны бірнеше рет тапсырады, бірақ сұраныстың жоқтығы мен
қалдық құнды төлеу (толтыру) тәуекелі өседі.
Қаржы лизингісі – нормативті және толық амортизцияға тең, уақытша
мерзімді пайдалануға берілетін, арнайы меншікке алынған мүлік. Лизинг
беруші мүліктің барлық құнын қайтарады және мәміледей пайда табады.
Қаржы лизингісі бірнеше әртүрлі түрлерге бөлінеді:
• Классикалық каржы лизингісі – 3 жақты келісім, лизинг беруші құнын
өтейді және пайда алады;
• Қайтымды лизинг – лизингтік компанияға мүлікті сату және оны келесі
сатып алумен лизингке қайтару. Жеткізуші және лизинг алушы бір
тұлғада;
• Левередж (несиелік, пайлық, бөлшекті) лизинг – немесе қаражаттарды
қосымша жұмылдыру лизингісі – мұнда келісім мүшелері үш субъекті, яғни
ұйымдар, қорлар,, банктер және тағы басқалар жұмылдырылады, олар мүлік
құнының бір бөлігін төлеуге келісті, мұндайда лизинг алушы толық құн
есебінен барлық салықтық жеңілдіктерді пайдаланады немесе белгілі бір
шарттарда қарыз несие алады;
• Толық лизинг – лизингтің бір түрі, ол бойынша лизинг нысанасына
техникалық қызмет көрсетуді және оның ағымдағы жөндеуін лизинг беруші
жүзеге асырады;
• Таза лизинг – лизингтің бір түрі, ол бойынша лизинг нысанасына
техникалық қызмет көрсетуді және оның ағымдағы жөндеуін лизинг алушы
жүзеге асырыды;
Үйлер, ғимараттар, машиналар, жабдықтар, құрал-саймандар, көлік
құралдары, жер учаскелері және кез келген басқада тұтынылмайтын заттар
лизинг нысанасы бола алады. Ал бағалы қағаздар мен табиғи ресурстар лизинг
нысанасы бола алмайды.
Лизинг алушыға уақытша иеленуге және пайдалануға берілген лизинг
нысанасына меншік құқығы лизинг шарты қолданылатын бүкіл мерзім ішінде
лизинг берушіде сақталады.
Лизинг нысанасын уақытша иелену және пайдалану құқығы лизинг шарты
мемлекеттік тіркеуден өткен күннен басап толық көлемде лизинг алушыға
көшеді. Лизинг алушы банкротқа ұшыраған жағдайда лизинг нысанасы конкурс
массасына енгізілмейді.
Егер лизинг шартында өзгеше көзделмеген болса, лизинг нысанасын
пайдалану нәтижесінде алынған өнім және өзге де табыстар, сондай-ақ лизинг
алушы ажыратып алатындай дәрежеде жақсартқан лизинг нысанасы лизинг
алушының меншігі болып табылады. Лизинг алушы өз қаражаты есебінен және
лизинг берушінің жазбаша келісімімен лизинг нысанасына зиян келтірмей
ажыратуға болмайтындай дәрежеде жақсарту жүргізген жағдайда, егер лизинг
шартында өзгеше көзделмеген болса, оның шарты тоқтатылғаннан кейін осы
жақсарту құнының өтемін алуға құқығы бар. Лизинг алушы лизинг берушінің
келісімінсіз жүргізген ажыратуға болмайтындай дәрежедегі жақсарту құны,
егер заң актілерінде немесе лизинг шартында өзгеше көзделмеген болса,
өтелуге жатпайды. Лизингке тапсырылған мүліктің меншік, шаруашылық жүргізу
және оралымды басқару құқығының басқа тұлғаға көшуілизинг шартын өзгертуге
немесе бұзуға негіз болып табылмайды.
Егер лизинг шартында өзгеше көзделмеген болса, лизинг алушы лизинг
берушінің жазбаша келісімімен лизинг нысанасын сублизингке беруге құқылы.
Мұндай жағдайда лизинг алушының лизинг шарты бойынша лизинг төлемдерін
жасау жөніндегі өз міндеттемелерін үшінші бір тұлғаға жіктеуіне жол
берілмейді. Сублизинг шартын лизинг шартының мерзімімен асып кететін
уақытқа жасауға болмайды.
Егер лизинг шартында өзгеше көзделмеген болса, сублизинг шартына лизинг
шарты туралы ережелер қолданылады. Лизинг шартында өзгеше көзделмеген
болса, лизинг шартын мерзімінен бұрын тоқтату соған сәйкес жасалған
сублизинг шартын тоқтатуға әкеп соғады.
Лизинг шартында лизинг алушының лизинг нысанасын алдын ала анықталған
баға бойынша өз меншігіне сатып алу жөніндегі құқығы не міндеттемесі
көзделуі мүмкін.
Жылжымайтын мүліктің лизинг шарты заң актілерінде белгіленген тәртіппен
міндетті мемлекеттік тіркеуден өткізілуі тиіс. Жылжымалы мүліктің лизинг
шарты жылжымалы мүлік кепілін тіркеуді жүзеге асыратын органдарда міндетті
мемлекеттік тіркеуден өткізуге тиіс. Жылжымалы мүліктің лизинг шартын
мемлекеттік тіркеуден өткізу тәртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі
белгілейді. [6,7]
Лизинг беруші ретінде банктердің және банк операцияларының жекелеген
түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардың лизинг қызметін лицензиялауды Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банкі жүргізеді.
Жеке кәсіпкерлер болып табылатын өзге заңды тұлғалар мен жеке тұлғалар
лизинг беруші ретінде лизинг қызметін лицензиясыз жүзеге асырады.
Сондай-ақ лизингтің мына түрлері бар:
• Топтық немесе акционерлік лизинг – қаржы лизингтің бір түрі болып
табылады, бұл кезде лизинг беруші лизингке берілетін жабдықты қолдану
үшін заемдік құралдарды пайдаланады. Жабдықтың жалпы бағасында заемдік
құралдардың бөлігі 60-80%-ке жетуі мүмкін;
• Тікелей қаржы лизингі – бұл лизингтік операцияны бір ғана лизинг
беруші өзі жүргізеді;
• Бөлек лизинг – көптеген ірі миллиондаған келісімдер кезінде
қолданылады;
• Щынайы лизинг – барлық экономикалық және құқықтық міндеттер мен
артықшылықтар лизинг берушіге бекітіледі. Бұл лизинг түрінің бір
ерекшелігі, лизинг беруші лизинг алушыға қосымша қызметтер көрсетеді,
АҚШ-та шынайы лизинг кезінде лизинг берушінің мынадай салық
жеңілдіктеріне құқығы бар - инвестициялық жеңілдік және тездетілген
амортизация, ал лизинг алушы лизингтік төлемдерді табыстардан ала
алады;
• Шартты лизинг – сату. Мысалы, АҚШ-та бұндай түрге мүлікті пайдаланушы,
оның иесі болып табылатын келісімдерді жатқызады;
• Жалпы лизинг – бұл лизинг беруші мен лизинг алушының арасындағы жалпы
лизинг туралы шарт;
• Капиталды лизинг – американ нарығында жүзеге асырылатын лизингтік
операция;
• Контракты жалдау – аренданың ерекше түрі. Контрактты жалдау кезінде
мүлікті пайдалануға алатын адам, оны иесіне белгілі бір мерзім ішінде
қайтару қажет, оның уақыты 12-ден 36 айға дейін;
• Халықаралық аренда халықаралық келісімнің 2 түрі белгілі – тікелей
шетелдік лизинг және жанама лизинг. Тікелей шетелдік лизинг –
халықаралық ұйымдардың арасындағы жүзеге асатын операцияларды
айқындайтын келісім болып табылады, ал жанама лизинг – бұл кезде
лизингтік келісім бір мемлекеттің заңды тұлғалары болып табылатын
лизинг беруші мен лизинг алушының арасында болады; [8,9]
1.3 Қазақстан Республикасындағы лизинг қызметтерінің нарығы.
Қазақстан Республикасының ішкі нарығында лизингтік бизнестің пайда
болуы 1989 жылдан басталды, бірақ ол 2000 жылдан бастап қарқынды дамыды.
Осыған байланысты лизингтік келісімнің негізгі үлесі лизингтік компания
Казагрофинанс 100% мемлекеттің қатысуымен келді, ол үкімет бастамасы
бойынша Қазақстанның агро азық-түлік бағдарламасында ауылдағы әлеуметтік
мәселені шешу үшін құрылды.
Бірақ заң шығару орындарында банктік лизинг атауын енгізумен
лизингтік компаниялар тез өсті, олар еліміздің алғашқы коммерциялық
банктерін құрушылар. Қазақстан Республикасының коммерциялық банктері жеке
лизингтік компаниялар құру арқылы лизингпен айналысуды артық көреді.
Қазіргі уақытта Қазақстанда 20 лизингтік компаниялар жұмыс жасайды,
оның ішінде 8-і Альфа-Лизинг, Альянс-Лизинг, АТФ-Лизинг, БТА-Лизинг, Темір-
Лизинг, Халық-Лизинг, Нұр-Инвест, Центр-Лизинг банктік компанияларының
туындылары. Олардың үлесіне 51 % жоғары еліміздің жалпы лизинг мөлшерінен
тиеді, 26 % лизингтік компания Казагрофинанс үлесінде. [10]
Лизингтік операциялардың аймақтық бөлімі теңдей емес және аймақтық
дамудың экономикасына сәйкес емес. Лизингтік операциялардың негізгі үлесі
(46 пайызға жуығы) Алматы және Алматы облысына берілген. Алматыда лизингтік
компаниялардың бас офистарының негізгі саны орналасқан. Аталғандардан
басқа, тағыда Казтранслизинг, Медикаллизинг тобы бар. Лизингтік компаниялар
клиенттің бизнесіне ешқандай шектеу қоймайды. Клиенттік базаның негізгі
үлесін (95 пайыздан жоғары) кіші және орта бизнес кәсіпорындары алады.
Түрлі лизингтік компаниялардың сұрайтын заңды және бухгалтерлік
құжаттардың тізімі ұқсас, аванстық төлемдерде кейбір айырмашылықтар бар, ол
лизинг мөлшерінің ең аз және ең жоғарғы құнына сәйкес. Қазақстандық негізгі
лизингтік компаниялардың және олардың өзгеше ерекшеліктері
мүмкіншіліктерінің айырмашылықтарын талдау.
КАЗАГРОФИНАНС
Лизингтік қаржыландыру базасының шарттары кредиттік саясатқа сәйкес;
• Келісімнің ең аз сомасы – шектеу жоқ;
• Келісімнің ең жоғарғы сомасы – шектеу жоқ;
• Лизингтік келісімнің орташа мөлшері – 36,6 мың доллар;
• Лизингтің ең аз мерзімі – 5 жыл;
• Лизингтің ең жоғарғы мерзімі – 6 жыл;
• Лизингке салынатын мүлік түрі – ауылшаруашылық техникасы;
• Жүзеге асқан лизингтің операциясының жағрафиясы – Ақмола,
Ақтөбе, Алматы, Шығыс Қазақстан, Жамбыл, Батыс Қазақстан, Қарағанды,
Қостанай, Қызылорда, Павлодар, Солтүстік Қазақстан, Оңтүстік Қазақстан
облыстары.
АҚ Казагрофинанс Қазақстанның нарығында 1999 жылдан жұмыс істеуде.
Компанияның негізгі мақсаты отандық ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерді,
өндіріс және ауыл шаруашылық азық-түлік қайта өндіру саласын, ауыл
шаруашылық мекемелерін қаржылық қаражатпен қамтамасыз ету, ауыл шаруашылық
теиын лизинг арқылы қолдау болып табылады. [15]
ЦЕНТР-ЛИЗИНГ
Лизингтік қаржыландыру базасының шарттары кредиттік саясатқа сәйкес;
• Келісімнің ең аз сомасы – 13 мың доллар;
• Келісімнің ең жоғарғы сомасы – 1678 мың доллар;
• Лизингтік келісімнің орташа мөлшері – 295 мың доллар;
• Лизингтің ең аз мерзімі – 3 жыл;
• Лизингтің ең жоғарғы мерзімі – 7 жыл;
• Лизингтік келісім-шарт жасалған орташа мерзім – 4 жыл
• Лизингке салынатын мүлік түрі – көлік (оның ішінде темір жол) тамақ
және қайта өңдеу кәсіпорны үшін құрал жабдықтар, ауыл шаруашылығы
техникасы, құрылыс техникасы және құрал жабдықтар және т.б.
• Жүзеге асқан лизингтің операциясының жағрафиясы – Шығыс Қазақстан,
Оңтүстік Қазақстан облыстары, Алматы, Астана, Қарағанды, Қостанай
қалалары.
ЖШС Центр-Лизинг 2002 жылы құрылды. Компания Центр Кредит
банкісінің туынды фирмасы.
Қазіргі уақытта компанияда фермерлерге кредит беруде түрлі лизингтік
кестелер ойдағыдай қолдануда. Осылардың біреуі Қазақстанға қаржыландыру
лизинг шарты бойынша жеткізу жобасының бірі ауыл шаруашылығы техникасы
фирмасы CLASS. Жоба Commerzbank AG қаржылынады, қауіп қатерден
HEMMES әйгілі неміс сақтандыру агенттігі сақтандырады. [14,16]
АЛЬЯНС-ЛИЗИНГ
Лизингті қаржыландыру базасының шарттары кредиттік саясатқа сәйкес:
• Келісімнің ең аз сомасы – 5 мың доллар;
• Келісімнің ең жоғарғы сомасы – 2013 мың доллар;
• Лизингтік келісімнің орташа мөлшері – 198 мың доллар;
• Лизингтің ең аз мерзімі – 1 жыл;
• Лизингтің ең жоғарғы мерзімі – 5 жыл;
• Лизингтік келісім-шарт жасалған орташа мерзім – 2,5 жыл
• Лизингке салынатын мүлік түрі – көлік кәсіпорын құрал жабдықтары, ауыл
шаруашылығы техникасы, ғимарат,өндірістегі емес құрал жабдықтар және
т.б.
• Жүзеге асқан лизингтің операциясының жағрафиясы – Алматы, Атырау,
Шығыс Қазақстан, Солтүстік Қазақстан, Қызылорда, Қостанай, Алматы
облыстары.
ААҚ Альянс Лизинг 2002 жылы құрылды және Альянс Банк компаниясының
тобына кіреді. Негізінен кіші және орта бизнесті қаржыландырады, сондай-ақ
жеке кәсіпкерлерді қаржыландыруды жүзеге асырады. Компания деректері
бойынша лизингке берілген мүліктің 66 пайызын көлік құрайды.
Компания жаңа бизнеспен жұмыс жасайды. Бірегей, жеке құрал жабдықтарды
алуға қаржы бөлмейді.
Компанияда түрі құрал жабдық және техниканы жеткізудің үлкен базасы
бар, онда техниканың ірі жеткізушілерімен ынтымақтастықта жұмыс жасау
ұйымдастырылған.лизинг мөлшері 23-25 жылдық пайызды құрайды, лизингтік
төлемдік өтеулер әр ай сайын жүргізіледі. Алғашқы жарна техника құнының 20
пайызынан кем емесін құрайды. [17]
ТЕМІРЛИЗИНГ
Лизингтік қаржыландыру базасының шарттары кредиттік саясатқа сәйкес;
• Келісімнің ең аз сомасы – 10 мың доллар;
• Келісімнің ең жоғарғы сомасы – 500 мың доллар;
• Лизингтік келісімнің орташа мөлшері – 180 мың доллар;
• Лизингтің ең аз мерзімі – 3 жыл;
• Лизингтің ең жоғарғы мерзімі – 5 жыл;
• Лизингтік келісім-шарт жасалған орташа мерзім – 3 жыл
• Лизингке салынатын мүлік түрі – көлік, құрал жабдық, арнаулы техника
• Жүзеге асқан лизингтің операциясының жағрафиясы – Ақмола, Алматы,
Атырау, Маңғыстау, Қарағанды облыстары, Қызылорда, Алматы және Астана
қалалары.
ААҚ Темірлизинг компаниясы 2002 жылы құрылды. Кіші және орта бизнесті
дамыту және қолдау мемлекеттік бағдарламаны таратуда себепші болу
мақсатында құрылды. Компания 100 пайыз АҚ Темірбанк туындысы болып
табылады.
Қазіргі күнде ААҚ Темірлизинг кіші және орта бизнесте кәсіпорындарға
лизингтік қызметтер көрсетуде нарықтағы негізгі ойыншылардың бірі болып
табылады.
Алғашқы жарна техника құнының 15-30 пайызын құрайды. Пайыздық жарна
құрал жабдық құнының жылдық 16-23 пайызымен бірдей. Лизингтік төлемдік
өтеулер ай сайын теңдей үлесте жүзеге асады. Міндетті шарт лизингке
алынатын мүлікті сақтандыру болып табылады. [25]
АСТАНА-ФИНАНС
Лизингтік қаржыландыру базасының шарттары кредиттік саясатқа сәйкес;
• Келісімнің ең аз сомасы – 3 мың доллар;
• Келісімнің ең жоғарғы сомасы – шек қойылмайды;
• Лизингтік келісімнің орташа мөлшері – 91 мың доллар;
• Лизингтің ең аз мерзімі – 0;
• Лизингтің ең жоғарғы мерзімі – 7 жыл;
• Лизингтік келісім-шарт жасалған орташа мерзім – 3 жыл
• Лизингке салынатын мүлік түрі – көлік, ауыл шаруашылығы құрал
жабдықтары, өндіріс құрал жабдықтары;
• Жүзеге асқан лизингтің операциясының жағрафиясы – Ақмола, Алматы,
Қарағанды, Қостанай, Солтүстік Қазақстан облыстары;
Астана-Финанс компаниясы 1999 жылы құрылды. Қазіргі уақытта лизингке
компанияның 10 қызметкері тартылған. Лизингке берілген мүліктің негізгі
үлесін ауыл шаруашылық техникасы құрайды (62 пайыз)
Лизинг алушыларға қойылатын негізгі шарт тұрақты қаржылық жағдай.
Алғашқы жарна техника құнының 15 пайызынан кем емесін құрайды. Лизингтік
төлемді өтеу, жылына бірақ рет жүзеге асырылады.
Қазіргі уақыттағы пайыздық мөлшері 9,95 жылдық пайызға тең. [18]
АГРОМАШ-ЛИЗИНГ
Лизингтік қаржыландыру базасының шарттары кредиттік саясатқа сәйкес;
• Келісімнің ең аз сомасы – 5 мың доллар;
• Келісімнің ең жоғарғы сомасы – 50 мың доллар;
• Лизингтік келісімнің орташа мөлшері – 47 мың доллар;
• Лизингтің ең аз мерзімі – 3 жыл;
• Лизингтің ең жоғарғы мерзімі – 5 жыл;
• Лизингтік келісім-шарт жасалған орташа мерзім – 3,6 жыл
• Лизингке салынатын мүлік түрі – ауыл шаруашылығы техникасы;
• Жүзеге асқан лизингтің операциясының жағрафиясы – Ақмола, Алматы,
Ақтөбе, Қызылорда, Шығыс Қазақстан, Батыс Қазақстан облыстары;
ЖШС АгроманЛизинг 2003 жылы құрылды. Қазіргі уақытта лизингке
компанияның 10 қызметкері тартылды. Лизингке берілетін мүліктің 90 пайызын
комбайындар, қалғанын тракторлар құрайды. [19]
АТФ-ЛИЗИНГ
Лизингтік қаржыландыру базасының шарттары кредиттік саясатқа сәйкес;
• Келісімнің ең аз сомасы – 94 мың доллар;
• Келісімнің ең жоғарғы сомасы – 1906 мың доллар;
• Лизингтік келісімнің орташа мөлшері – 208 мың доллар;
• Лизингтің ең аз мерзімі – 3 жыл;
• Лизингтің ең жоғарғы мерзімі – 5 жыл;
• Лизингтік келісім-шарт жасалған орташа мерзім – 3,5 жыл
• Лизингке салынатын мүлік түрі – көлік, құрал жабдық, өндіріс
техникасы, ауыл шаруашылығы техникасы;
• Жүзеге асқан лизингтің операциясының жағрафиясы – Алматы, Атырау,
Қарағанды, Солтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан, Батыс Қазақстан
облыстары;
ААҚ АТФ-Лизинг 2000 жылы құрылды. Қазіргі уақытта лизингке
компанияның 10 қызметкері тартылды. Лизингтік келісімнің негізгі құралы
өндіріс техникасы болып табылады. [20]
БТА-ЛИЗИНГ
Лизингтік қаржыландыру базасының шарттары кредиттік саясатқа сәйкес;
• Келісімнің ең аз сомасы – 7 мың доллар;
• Келісімнің ең жоғарғы сомасы – 886 мың доллар;
• Лизингтік келісімнің орташа мөлшері – 141 мың доллар;
• Лизингтің ең аз мерзімі – 3 жыл;
• Лизингтің ең жоғарғы мерзімі – амортизацияның 80 пайызы;
• Лизингтік келісім-шарт жасалған орташа мерзім – 7 жыл
• Лизингке салынатын мүлік түрі – көлік, өндіріс құрал жабдығы, ауыл
шаруашылығы техникасы, құрылыс техникасы, қызметтер басқалар;
• Жүзеге асқан лизингтің операциясының жағрафиясы – Алматы, Атырау,
Қызылорда, Ақмола, Қостанай, Павлодар, Солтүстік Қазақстан, Шығыс
Қазақстан, Батыс Қазақстан облыстары;
ААҚ БТАЛизинг 2000 жылы құрылды. Қазіргі уақытта лизингке компанияның
10 қызметкері тартылды.
Лизингтік жобалармен қаржыландыру Тұран Әлем Банкі қаражатын қатыстыру
арқылы жүзеге асады. Сонымен бірге, ААҚ БТАЛизинг ЕБРР кредиттік желісі
ашылған жалғыз лизингтік компания. [21]
ХАЛЫҚ-ЛИЗИНГ
Лизингтік қаржыландыру базасының шарттары кредиттік саясатқа сәйкес;
• Келісімнің ең аз сомасы – 50 мың доллар;
• Келісімнің ең жоғарғы сомасы – шегі жоқ;
• Лизингтік келісімнің орташа мөлшері – 228 мың доллар;
• Лизингтің ең аз мерзімі – 3 жыл;
• Лизингтің ең жоғарғы мерзімі – 5 жыл;
• Лизингтік келісім-шарт жасалған орташа мерзім – 4 жыл
• Лизингке салынатын мүлік түрі – көлік, өндіріс құрал жабдығы, ауыл
шаруашылығы техникасы, құрылыс, жол, тау өндіру техникасы, басқалар;
• Жүзеге асқан лизингтің операциясының жағрафиясы – Алматы, Қызылорда,
Шығыс Қазақстан, Батыс Қазақстан облыстары;
ААҚ ХалықЛизинг 2000 жылы құрылды. Қазіргі уақытта лизингке
компанияның 6 қызметкері тартылды.
Алдын ала ақы енгізу талап етілмейді, қосымша салық салу әр жеке
жағдайда қаралады. Лизнгтік төлемдер келесі кезеңмен өтеу белгіленген, әр
ай сайын, квартал сайын немесе жарты жылда бір рет. Құжаттарды қарау 2-4
апта аралығында өтеді.
Жұмыста артықшылық АҚ Қазақстанның Халық Банкі клиенттеріне
көрсетіледі. Лизинг келісімі бойынша хабарласқан компанияға лизинг келісім
шартын және лизинг мүлігін тіркеу бойынша міндеттеме жүктеледі (ондай
жағдайда мемлекеттік тіркеуге жатады). Сондай-ақ хабарласқан компаниялар
лизинг мүлігін ААҚ ХалықЛизинг пайда табушы ретінде көрсетілген толық
құнымен сақтандыруды жүзеге асыруы керек. [26]
НҰР-ИНВЕСТ
Лизингтік қаржыландыру базасының шарттары кредиттік саясатқа сәйкес;
• Келісімнің ең аз сомасы – 5 мың доллар;
• Келісімнің ең жоғарғы сомасы – шегі жоқ;
• Лизингтік келісімнің орташа мөлшері – 201,3 мың доллар;
• Лизингтің ең аз мерзімі – 1 жыл;
• Лизингтің ең жоғарғы мерзімі – 5 жыл;
• Лизингтік келісім-шарт жасалған орташа мерзім – 4 жыл
• Лизингке салынатын мүлік түрі – жүк көлігі, жолаушылар көлігі, офистік
техника;
• Жүзеге асқан лизингтің операциясының жағрафиясы – Алматы қаласы және
Алматы облысы;
ЖШС НұрИнвест 2001 жылы құрылған. Компанияда Жапонияның, Үндінің және
Қытайдың қаржылық мекемелерімен жақсартылған және жасалынған түрлі
байланыстар бар, олар ең аз мөлшерлі пайыздық қаражаттарды аузына қаратады.
Өтініштерді қараудағы артықшылық ұзақ мерзімді жобамен жасалады. Егерде
лизинг алушының потенциалдық бизнесі старттық пейілде болған жағдайда,
қосымша салықтарды жасау, сондай-ақ үшінші адамның кепілдігіне жүктеледі.
[27]
ВИРАЖ-ЛИЗИНГ
Лизингтік қаржыландыру базасының шарттары кредиттік саясатқа сәйкес;
• Келісімнің ең аз сомасы – 7 мың доллар;
• Келісімнің ең жоғарғы сомасы – 463 мың доллар;
• Лизингтік келісім-шарт жасалған орташа мерзім – 3 жыл
• Лизингке салынатын мүлік түрі – жеңіл көліг, жүк көлігі, жолаушылар
көлігі;
• Жүзеге асқан лизингтің операциясының жағрафиясы – Ақтөбе, Жамбыл
облыстары, Алматы қаласы және Алматы облысы;
ЖШС ВиражЛизинг 2003 жылы заң адамдарымен жұмыс жасау үшін және
автокөліктік қаржыларына лизинг беруге бағдарланады.
Лизингтік төлемдер жеке белгіленген кесте бойынша жүзеге асады. ЖШС
ВиражЛизинг жеткізушілердің кең тобы бар.
Сыйлық мөлшері жылдық көрсеткіштің 19-20 пайызын құрайды, алғашқы
жарналық құны – алынатын автокөліктің құнының 20-дан 30-ға дейінгі пайызды
құрайды. Автокөлік міндетті сақтандыруға жатады. Сыйлық мөлшері, алғашқы
жарна мөлшері, лизинг мерзімі және сақтандыру сыйлығы жеке анықталады.
өтініштерді қарау мерзімі 3-5 күн.
Сонымен Қазақстанның лизингтік қызметі түрліше, лизингтік компаниялар
ірі және кіші бизнестің кеңеюіне кең мүмкіншіліктер ұсынады. Әрбір лизинг
алушы өзіне пайдалы келісім шарттарын, оның талаптарымен мүмкіншіліктерін
таңдап ала алады.
Сондай-ақ лизингтік қызметтер нарығы тұрақты кеңеюде және жетілуде,
лизингтік компаниялардың саны өсуде, лизингтік қызметтердің сапасы
көтерілуде, сыйлық мөлшері төмендеуде, лизинг заң шығарушы және мемлекет
қолдауымен жетілуде. [22]
II. Қарабау элита – тұқым шаруашылығы мемлекеттік қазыналық кәсіпорынның
қызметін экономикалық бағалау
2.1 Шаруашылықтың ұйымдастырылу – экономикалық сипаттамасы
Оңтүстік Қазақстан Облысының ауыл шаруашылық зерттеу институтына
қарасты Қарабау мемлекеттік қазыналық тұқым шаруашылығы негізінен Қарабау
елді мекенінде тәжірибелік шаруашылық тұқым өндіру станциясы ретінде 1932
жылы құрылған. Кейіннен Кеңес Одағы тарағаннан кейін, 1993 жылы Қарабау
мемлекеттік қазыналық элита – тұқым шаруашылығы ретінде қайта құрылды.
Қарабау мемлекеттік қазыналық элита – тұқым шаруашылығы жылма-жыл
өзіне жоспарланған экономикалық өндірістік көрсеткіштерін орындап келеді.
Қарабау мемлекеттік қазыналық элита – тұқым шаруашылығы негізінен
элита тұқым өндіру саласында қызмет етеді. Бидайды, жоңышқа және мақсарының
злита тұқымын өндіріп, өз егістік жеріне пайдаланумен қатар өзге де
өндірістік шаруашылыққа элита тұқым ретінде егуге таратады.
Шаруашылықтың негізгі мақсаты осы элита – тұқымының құрып кетпеуіне жол
бермей, оны ары қарай дамытуға жағдай жасау.
Шаруашылықтың жер көлемі 1932 жылы 22502 га болатын, Кеңес Одағы
тарағаннан кейін біраз шаруашылықтардың жекешеленіп бөлінуіне байланысты
қазіргі жер көлемі 7266 га құрайды.
Шаруашылықтың орналасқан жері Оңтүстік Қазақстан облысы Қазығұрт
ауданынан 18 шақырым жерде Қарабау елді мекенінде орналасқан.
Қарабау мемлекеттік қазыналық элита – тұқым шаруашылығы құрғақ дала
аймағында орналасқан, климат жағдайы бір қалыпты, жазы ыстық қысы орташа
температурада, жаз айларында жауын – шашын жаууы кемде кем. Қысқы айларының
орташа температурасы - 8, - 9˚С құрайды, ең суық ойлары қаңтар және
ақпанды - 27, - 29˚С құрайды. Ең ыстық айлар шілде, тамыз айлары, ең
жоғарғы температура +45, +47˚С ал орташа температура +22, +25˚С.
Шаруашылықтың топырағы қоңыр, сары – сарғыш болғандықтан егін егуге
қолайсыз, сондықтан көп өңдеуді қажет етеді.
Жалпы шаруашылықтың жер көлемі төменде көрсетілген.
Кесте 1 - Ауыл шаруашылығы жерінің құрамы мен құрылымы
Ауыл шаруашылығы жерінің 2003 жыл 2004 жыл 2005 жыл
түрлері
га % га % га %
Жалпы ауыл шаруашылық жері 7266 100 7266 100 7266 100
о.і.
Егістік 4965 68,4 4965 68,4 4965 68,4
Жайылым 2043 28,1 2043 28,1 2043 28,1
Шабындық 124 1,7 124 1,7 124 1,7
Басқада жерлер 134 1,8 134 1,8 134 1,8
Кесте мәліметтерінен көріп тұрғандай ауыл шаруашылығы алқыбының көп
басым бөлігі 68,4 % - і егістік жерінде, ал қалған бөлігі жайылым 28,1 % -
і шабындық 1,7 % жәнеде басқада жерлер 1,8 % құрап отыр. Ал жалпы ұш жылдық
көрсеткіштер өзгеріссіз.
Шаруашылықтың негізгі бағыты астық өндіру ғана емес сонымен қатар мал
шаруашылығымен де айналысады. Сондықтан шаруашылықтың негізгі маманданған
бағыты астық және мал шаруашылығы болып табылады. Шаруашылықтың мамандану
бағытының дұрыстығын, оның тиімділігін білу үшін шаруашылықтың қаржылық
қызметін қарастыру керек.
Қарабау мемлекеттік қазыналық элита – тұқым шаруашылық қызметінің
мақсаты пайда табу және оны өз дамуына, кәсіпорын ұжымының әлеуметтік –
экономикалық мәселелерін шешуге пайдалану.
Шаруашылықтың негізгі жер көлемі 7266 га болып табылады. Ауыл
шаруашылығының сапалы жақсы өнім шығуы көбінесе егістік жер құрылымына
байланысты 1 га жерден алынатын өнімнің жоғары болуы көп жылдық
жайылымдармен жыртындыға байланысты, сондықтан да жер қоры құрылымында бұл
жерлердің үлесі неғұрлым жоғары болса, соғұрлым жер тиімді пайдаланылады.
Соңғы үш жылдағы шаруашылықта өндірілетін ауыл шаруашылық өнімдерін
өндіру көлеміне және олардың өнімділігі мен шығынына, өзіндік құнына, жалпы
экономикалық тиімділігіне тоқталайық.
Кесте 2 - Өсімдік шаруашылығы өнімдерін өндіру
Дақылдар Егіс алқабы, га Өнімділігі, цга Жалпы өнім, ц
түрлері
2003 жыл 2004 2005 2003 жыл
жыл жыл
1 ІҚМ басы, барлығы 63 120 126
Оның ішінде;
Сауын сиырлары, бас 30 58 61
Бір сиырдан жылына сауылатын сүт, ц 12,1 11,72 11,72
Сауылған сүт көлемі, ц 363 680 715
Жемдеудегі және өсірудегі мал, бас 30 58 61
Оның ішін;
Төл 24 46 48
2 Жылқы бас, барлығы 38 40 40
Оның ішінде;
Бие 10 10 11
Төл 6 7 7
Кесте мәліметтері бойынша ІҚМ-ғы сүт өндірісі 2005 жылды 2003 және 2004
жылдар мен салыстырғанда 352 ц-ге ал 2004 жылы 35 ц-ге өскені көрініп тұр.
Оған әсер ІҚМ басының өсуі және сауынды сиыр басы сонымен қатар төл және
басқада ІҚМ көбеюі әсер етіп отыр.
Сонымен қатар жылқы басы 2004 жылы және 2005 жылдарды 2003 жылмен
салыстырғанда 2 – і басқа өсіп отыр. Оның ішінде биесі 2005 жылды 2003 жыл
және 2004 жылмен салыстырғанда 1 басқа өскен, ал жылқы төлі 2004 жылы және
2005 жылдарды 2003 жылмен салыстырғанда 1 төл басқа өскені байқалып тұр.
Ендігі жерде өсімдік жене мал шаруашылығы өнімдері өндірісінің қаржылық
нәтижесі мен өнімдердің өзіндік құнын қарастырайық.
Кәсіпорынның өндірістік қызметінде ресурстық потенциялдың маңызы зор.
Өнім өндіруге жұмсалған ресурстарды роционалды пайдалану кәсіпорынның
қызмет нәтижесіне тікелей әсер етеді.
Өндіріс тиімділігін көтеру және өнім өндіру көлемін ұлғайту үшін еңбек
өнімділігінің жоғары болуы, шаруашылықтың қажетті еңбек ресурстарымен толық
қамтамасыз етілуі, олардың тиімді пайдалану үлкен маңызға ие. Кәсіпорынның
бірі – еңбек ресурстары. Еңбек ресурстарының жағдайы мен қозғалысы туралы
мәліметтер келесі кестеде келтірілген.
Кесте 4 – Шаруашылықтағы еңбек ресурстарының құрамы мен құрылымы.
Көрсеткіштер 2003 жыл 2004 жыл 2005 жыл
адам % адам % адам %
Жалпы жұмыскерлер саны 172 100 189 100 153 100
о.і.
Өсімдік шаруашылығындағы 94 54,8 96 50,7 90 58,8
Мал шаруашылығындағы
жұмыскерлер 9 5,2 9 4,7 7 4,5
Көмекші өндіріс бөлімшелері 48 27,8 63 33,5 34 22,4
Әкімшілік басқару персоналы 21 12,2 21 11,1 22 14,3
Кесте мәліметтеріне қарағанда соңғы 2005 жылы әкімшілік басқару
персоналында 1 адамға артқан. Өсімдік шаруашылығы жұмыскерлер саны 2003
жылы 94 адамды құраған болса, 2004 жылы 2-і адамға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
I. ЛИЗИНГТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1Лизинг
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...6
1.2 Лизинг
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .12
1.3 Қазақстан Республикасындағы лизинг қызметтерінің нарығы ... ... .16
II. ҚАРАБАУ ЭЛИТА - ТҰҚЫМ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК ҚАЗЫНАЛЫҚ КӘСІПОРЫННЫҢ
ҚЫЗМЕТІН ЭКОНОМИКАЛЫҚ БАҒАЛАУ
2.1 Шаруашылықтың ұйымдастыру экономикалық сипаттамасы ... ... .26
2.2 Шаруашылықтың қазіргі экономикалық
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ..33
III. ҚАРАБАУ ЭЛИТА - ТҰҚЫМ ШАРУАШЫЛЫҒЫНДА ТЕХНИКАМЕН ЖАБДЫҚТАУДА ЛИЗИНГТІ
ҚОЛДАНУДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІГІ
3.1 Шаруашылықтың техникамен жабдықтауының қазіргі жағдайы ... 38
3.2 Техниканы лизинг жолымен алудың
есептемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ...45
3.3 Ауыл шаруашылық лизингтік қатынастарды дамыту мен
жетілдіру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .54
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 59
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...62
Кіріспе
Бүгінгі таңда банк қызметтерін жетілдіру, банк жүйесінің даму
жолдарын анықтау еліміздің экономикалық, саяси. әлеуметтік өмірінің басты
назарында. Қазақстан экономикасының нарықтық қатынастар жолына түсуі оның
жалпы әлемдік тенденция спекторында дамуын анықтайды. Сондықтан
коммерциялық банктер қазіргі банктік несиелік істі қалыптастыра отырып
әлемдік тәжірибеге сүйенеді.
Бәрімізге белгілі Қазақстан нарықтық қатынастарды қалыптастыру кезеңі
сауда экономикалық байланыстардың жаппай үзілісі, өндірістің құрылуы және
инфляция мен баға деңгейінің өсуі нәтижесінде, инвестициялық белсенділіктің
төмендеуі жағдайында бастады.
Міне, осы жағдайларда Қазақстан экономикасындағы негізгі құрал-
жабдықтардың табиғи және моральдік жағынан тозуы өзекті мәселелердің бірі
болып табылады. Себебі көптеген кәсіпорындардың ақша қаражаттарының
жетіспеушілігі, сонымен бірге техникалық құрал-жабдықтардың толық құнын
төлеу үшін несие алудағы қиыншылықтар әсер етеді.
Осы жағдайларда негізгі құрал-жабдықтарды жаңартудың тиімді әдістерінің
бірі күрделі құрылысты қаржыландырудың және инвестицияның ерекше формасы
лизинг болып табылады. [6]
Қазақстан Республикасы Агроөнеркәсіп Кешенінің қазіргі жағдайы оның
техникалық шамасының құлдырауымен сипатталады. Машиналы трактор паркі (МТП)
шамамен екі есеге қысқарды, негізгі түйіндермен агрегаттар ресурсы өңделді.
Қалыптасқан жағдайда ауылшаруашылық машиналары паркін жаңартуды алдын
ала құру және жағдайды тұрақтандыру үшін техникалық сервистің тиімді жұмыс
істейтін жүйесін қалыптастыру қажет және де, бірінші кезекте, мемлекет
шектеулі ресурстарды ауыл шаруашылығын қолдауға, бағыттауға шамасы
келетіндей, сол сияқты қалған техникалық мүмкіншілікті максималды пайдалану
үшін жағдай жасау. Мәселені шешудің мүмкін бір жолы: лизингтік компаниялар
желісін құру болып табылады. Негізгі мақсаты – ауыл шаруашылығы тауарларын
өндірушілерге кең көлемде қызмет көрсетуді ұсыну жолымен Қазқстан
Республикасында ауыл шаруашылығы тауарлар өндірісін қолдау және техникалық
мүмкіндіктермен қамтамасыз ету; ауыл шаруашылығы өнімінің өзіндік құны
жоғары болып тұрғанда оған деген сұраным бағасы төмен. Осы берілген
мәселелер Қазақстанның қазіргі жағдайдағы өте актуалды және тығырықтан
шығар бір жол ретінде лизинг бизнесінің пайда болу мүмкіншілігін алдын ала
анықтады. [1,12,28]
Бұл проблеманы шешу үшін қазіргі тұрақты қаржылы лизинг компаниясын
құру қажеттілігі пісіп жетілді. Бірақ берілген этапта біздің жағдайымызға
сай қаржылы лизингтік компанияның жаңа түрін құру және негіздеу бойынша
нақты ғылыми-зерттеушілік жұмысы болмады.
Қазақстандағы лизингтік қызмет түрі 10 жыл өтпелі кезең ішінде 3
этаптан өткені белгілі. Ғалымдардың жұмысында Қазақстандық лизингтік қызмет
туралы перспективалар жеткілікті жақсы мазмұндалған. Өтпелі кезеңде алғашқы
рет лизингтік компанияға баға беруге тырысты, сол сияқты лизингтік қызметті
зерттеу және меңгеруге, оның ішінде жоғары оқу орындарында жалғастыру
қажеттілігін негіздеді. Техника лизингісін кәсіпкерлік қызметтің ерекше
сферасы ретінде белсенді енгізуде және өзіне тән мүмкіншіліктер күшімен
өндірісті техникалық қайта жарақтандырудың, АӨК экономикасын құрылымдық
қайта құру, нарықты жоғары сапалы тауарлармен толтыру, сол сияқты лизингтік
бизнеске бос ақша қаражаттарын салудың пайдалы тәсілдерінің бірі ретінде
қуатты импульс болуы мүмкін.
ТМД елдері мен Қазақстанда лизингтік қызметке деген қызығушылық жылдан-
жылға өсе бастады. Лизингтік компьютерлер саны көбейді. Әсіресе
Қазақстанда, өйткені қазіргі уақытта лизинг Қазақстан Республикасының халық
шаруашылығының аграрлық секторына инвестицияны жұмылдырудың перспективті
түрінің бірі болып табылады. Ресеймен Қазақстандағы қаржы лизингісі бойынша
тұрақты жұмыстар, лизингтік бизнес проблемалары пайда болды. Осыған
байланысты жоғарғы оқу орындарындағы оқу жоспарларында арнайы пәндер –
лизинг және рентинг пен лизинг негіздері пайда болды. Оның қажеттілігі
уақыт талабымен оқылған және елдің аграрлық экономикасына қосылған салмақты
үлес болып табылады. [23,24]
Лизингтің теориялық негіздеріне сүйене отырып оның аграрлық экономикалық
тиімділігін арттыру жолының бірі екендігі айқын. Сондықтан жұмыстың негізгі
мақсаты Қарабау мемлекеттік элита-тұқым шаруашылығының қазіргі
экономикалық жағдайын зерделеп, келешекте тиімділігін арттыру үшін, негізгі
құралдармен жабдықтарды лизингке пайдалануды қарастыру.
I. Лизингтің теориялық негііздері
1.1 Лизинг мәні
Белгілі ағылшын сөзі Lease орысша сөздікте лизинг деп айтылады,
аударғанда аренда дегенді білдіреді. Аренда белгілі бір ақыға мүлікті
уақытша иеленуге және пайдалануға тапсыру деп түсіндіріледі. Мұндайда
аренда әрқайсысында қысқа мерзімді сияқты, ұзақ мерзімді болып екі жақты
қарым-қатынас (арендаға беруші арендатор) болып түсіндіріледі.
ТМД елдерінде Лизинг жаңа термині таяуда нарықтық қатынасқа
өткенде қолданыла бастады. Аренданың жаңа түрі - бұрын бізде қолданылмаған
қаржылай түрі, ал Батыста ол жаңа инвестициялардың маңызды қайнар көзі
болып қызмет етіп келеді.
Басқаша айтқанда, қаржылай лизинг өндірісті – техникалық базаны
жаңартуын қамтамасыз ететін тәсілдердің бірі болып табылады, оның ішінде
сәйкес алғашқы капиталдар көлемі болмаған АӨК-де.
Лизинг инвестиция ретінде, кәсіпкерлік қызметтің әр түрінің бірі
ретінде қарастырылады. Ол жеткілікті үлкен ақша қаражаттары болмаса да
негізгі қорды жаңартуға, қазіргі заманға сай жабдықтар алуға, оның
моральдік тозу жағынан жоғалтуды қысқартуға мүмкіндік береді. Инвестициялық
құрал ретінде лизинг үлкен байланыстылық пен тиімділікті иемденеді. Бұл
оның кәсіпкерлік ретінде кеңінен дамуы мен таралуына себеп болды. Өндіруші
(дайындаушы зауыттар) жеткізушілер өз өнімдерін бөліп-бөліп өткізуге
қосымша мүмкіншілік алды. Қаржы институттары (банктер, қорлар, сақтандыру
компаниялары және басқалар) көбірек табыстар табу үшін өздерінің ақша
қорларын тауар ретінде пайдалануға мүмкіншілік алды.
Әлемнің көптеген елдерінде лизинг кеңінен қолданылады, ал ТМД
елдері мен Қазақыстанда оның даму түрлері мен жолдары әлі анықталуда.
Кез келген салада лизингтік кәсіпкерліктің жетістігі көбінесе оның
мазмұнын нақты түсінуге, әсіресе осы механизмді анық әрі сауатты иеленуге
байланысты.
Осыдан келіп, лизингтің мәнін түсінуге тырысамыз, яғни Қазақыстан
үшін аграрлық секторға неғұрлым жақын, оның табиғатын, потенциялы, принціпі
мен ұйымдастырушылық формаларын, іс жүзіндегі кәсіпкерлік қызмет үшін
лизинг жүйесінде салынған экономикалық механизмдер артықшылығын жақсы білу
қажет.
Іс жүзінде және әдебиетте лизингтің экономикалық мәнінің ролі мен
мазмұны әртүрлі айтылады. Себебі, лизингте қалыптасқан қарым-қатынастар
күрделілігі, егер анықтап қарасақ түсініктің шектеулі тамыры мүліктің
пайдаланушы мен меншік иесі анықтамасында жатыр. Басқаша айтқанда
меншікті маңызды орындауға бөлу мүмкіншілігі – меншіктік құқықтың өзі
(меншік обектісін иелену құқығы) мен мүлікті пайдалану (табысты жұмылдыру
әлеуметтік және т.б. тиімдер) Ізінше, лизинг мәнін өндірістік қарым-
қатынастармен өндіруші күштер жағдайымен өзара байланысты меншіктік
қатынастарды өткізу тәсілі ретінде тәптіштеуге болады.
Соңғы өнімді өндіруші кәсіпорын (лизинг алушы) өз еңбегі мен
қаражатын негізгі құралдарды жаңартуға және қуаттылықты өсіруге салады.
Мұндайда ол тек қана иесі емес, сонымен қатар алынған мүліктің
меншік иесі болады. Лизинг алушы ретіндегі бұл кәсіпорын кәсіпкер меншік
иесі, өндіруші ретінде де болады. Өйткені ол пайда табу мақсатындағы
мүлікке ие болады, пайдаланады және жұмсайды (лизинг берушінің рұқсатымен).
Басқада экономикалық категориялар сияқты, лизингта мазмұны мен
ерекшелік түрі жағынан шаруашылықтандырудың белгілі бір жүйесін анықтайды.
Ол материялдық заттық негізде өндірістің құқықтық – ұйымдастырушылық
түрінде шоғырланады және әлеуметтік-экономикалық негізі бар.
Дәлірек айтқанда:
• лизинг қуаттылықты өсіру құралы, өндіріс потенциялын жаңарту және
өндіріс қаражаттары инвестициясын іс жүзінде көтеру механизмі болып
табылады;
• өндіріс құралын сатып алу сату есебінен уақытша пайдалануға берумен
байланысты және соңынан лизингке тапсыру және лизингтік механизм
негізін құрайтын мүліктік қарым-қатынастар кешені;
• лизинг қарым-қатынастардың үш ұйымдастырушылық-экономикалық формасынан
тұрады және маңызды функцияларды қамтиды;
• лизингтің өндірістік функциясы мүлікті уақытша пайдалану есебінен
өндіріс проблемасын шешу;
• лизингтің өткізу сферасы тұтынушылар аумағын көбейту және өткізудің
жаңа нарығын меңгеру;
Көрініп тұрғандай, келісімнің әрбір мүшелері үшін артықшылықтар мен
мүмкіншіліктер кеңейеді.
Тауар өндіруші - өнімді қосымша өткізу. Лизингке беруші – капитал
салу. Лизинг алушы – кәсіпкерлік қызмет үшін қажетті мүлікті иелену
мүмкіндігі. [1,24]
Жалға беру туралы ең алғашқы құжаттар біздің заманымызға дейінгі
2000 жылы белгіленгені жайлы әдебиет көздерінде де мысалдар келтірілген.
Оперативті лизинг түрінде ауыл шаруашылық жануарлары мен еңбек құралдары
жалға берілген.
Орта ғасырда кемемен жүзу аяқталған соң бар шаруашылық өз меншік
иесіне қайтарылып, берілетін сауда кемелері үшін якорлар арендаға берілген.
Темір жолдың бұрқырап дами бастаған дәуірінде АҚШ пен Ұлыбританияда темір
жол вагон лизингісі өз қолдауын тапты.
Лизингтік келісім-шарт мәнін Арестотель б.з.д. IV ғасырда ашқан
болатын. Оған байлық меншік құқында емес, оны пайдаланудан құрылады деген
белгілі сөздер тәсілі, яғни табыс табу үшін шаруа қожайынының меншігінде
белгілі бір мүлік болуы міндетті емес, тек қана оны пайдалану құқы болып,
соның нәтижесінде табыс табу жеткілікті болғаны.
1960-1980 жылдары лизинг АҚШ-та, Канадада және Европада қарқынды
дамыды, одан кейін лизинг Австралия мен Жапонияда болды. Лизингтің даму
деңгейі 1990 жылы АҚШ-та өнеркәсіптегі инвестицияның жалпы көлемінің 28-%
құрады. Австралияда 30-дан астам, Ұлыбританияда - 20, Франция - 17,
Германияда – 15, ТМД елдерінде кәсіпкерліктің жаңа түрі мүлікті жалдау
түрінің бірі екендігін көрсетеді. [2,3,4]
Лизингтің мәні уақытша бос ақша қаражаты жоқ потенциялды лизинг
алушының, лизинг компаниясына іскерлік ұсыныспен хабарласатын кәсіпорын
және компания. Осы мәселеге сәйкес лизинг алушы талап етілетін және
өндіретін мүлкі бар сатушыны таңдап алады, ал лизинг беруші оны меншікке
алады да, лизинг алушыға лизинг шартында келісілген ақыға уақытша иеленуге
немесе пайдалануға береді. Келісімнің шартынан тәуелсіз, оның әрекет ету
мерзімі аяқталуы бойынша мүлік лизинг берушіге қайтарылады немесе лизинг
алушының меншігіне көшеді.
Айта кету керек, мүлікке қатысты лизингтік келісім екі өзара байланысты
құқықтық қатынастардан құрылады:
• сатып алу – сату қатынасы;
• мүлікті уақытша пайдалану;
Лизингтік мәміленің барлық злементтері өзара тығыз байланысты,
өйткені бір шарттың орындалуы, келесі бір келісімнің пайда болуына әкеп
соғады, бірақ бұл лизинг беруші мен лизинг алушы арасындағы қатынас.
Сондықтанда олар әртүрлі этаптарда өзара әрекет етеді. Лизинг әлемдік
масштабта әртүрлі салалық құрылыммен сипатталады. Мысалы, Европада жеке
пайдалану сияқты, өндірістік мақсатта да автомобиль лизингісі кеңінен
қолданылады. Европалық лизинг баспасының мәліметтеріне сүйенсек,
лизингтік қызмет көрсету нарығында мүлікті сатып алудың жалпы көлемінің 50-
% дейінгісі автомобильге келеді екен. Лизингтік қызмет көрсету көлемінің
қалған үлесін өндірістік жабдықтар, теңіз саудалары лизингі, самолеттер,
компьютер және басқалары алады екен. Батыс Европадағы автомобильдер лизингі
приоритеті, автомобиль компаниялары неғұрлым тиімді ретінде дәл осы
механизм арқылы өз өнімін өткізудің жолдарын іздеуге мәжбүр екендігімен
ескеріледі.
Қазіргі уақытта Батыс Европда лизинг арқылы бар жоғы 20-% астам
инвестициялар өндірістік қорда іс жүзіне асырылады. Мұндайда Батыс
Европаның лизингтік бизнесінің 80-% жуығы Ұлыбритания, Германия, Италия
және Францияда екен. Венгрия, Чехия, Словакия және басқада Шығыс Европа
елдерінің нарықтық дамуға өтуі, сонымен қатар ТМД елдері, лизингтік бизнес
үшін жаңа мүмкіншіліктер ашты.
АҚШ-тағы лизинг Батыс Европа елдеріне қарағанда анағұрлым жоғары
деңгейде тұр, ал Батыс Европа өз кезегінде мөлшерімен даму деңгейі жағынан
ТМД елдері мен Шығыс Европа елдерінен басып озады. Мысалы, АҚШ-та және
Батыс Европаның дамыған елдерінде лизингті неғұрлым кеңінен қолдану
экономикалық шарттармен түсіндіріледі. Бұл елдерде (АҚШ-та 50 ж бастап және
60 ж бастап Батыс Европада) лизингтік механизм арқылы негізінен инвестиция
есебінен дамитын кәсіпкерлік бизнеске елеулі қолдау көрсетіледі. Лизингті
пайдалану үшін ерекше халықтық жеңілдіктер ұсыну міндетті емес, тек қана
механизмнің өзінен айтылған артықшылықтар толығымен жеткілікті. Лизингтік
төлемдерді өнімнің өзіндік құнына жатқызу мүмкіндігінің басқа өндірістік
инвестициялар формасы алдында айырмашылықтар бар. [13,5]
Лизинг экономикалық қатынастың спецификалық формасы ретінде заңды
құжаттарда көрсетіледі, онда қажетті тапсырыстар, сенімді меншіктік құқығы,
сату-сатып алу келісім шарты және басқалар айтылады.
Экономикалық өзара қатынастар формасының әртүрлілігі әлемнің кейбір
елдерінде орын алады. Мысалы, Ұлыбритания, Франция заңдылықтарымен көп
келісімдер лизингтік деп танылады. Сол уақытта Германияда мәміле түсінігіне
бөліп-бөліп жауап бере алады. Францияда келісілген мерзім аяқталуы бойынша
опцион мүмкіншілігін қарастыратын лизингтік келісімдер (қалған бағамен
сатып алу құқығы) кредит, аренда мәмілесіне жатады, мұндай ерекшеліктің
принципиалды мәні бар, өйткені кредит, аренда мәмілесін басқа әдіспен
мемлекет реттейді.
Лизингтік қызметті мемлекеттік реттеу әр елде өз
ерекшеліктеріне ие. Қай елде лизинг банктің спецификалық функциясы болып
табылса (Италия, Франция) олар банк қызметін реттеп қана қоймайды, сонымен
қатар лизингті бақылауды іс жүзіне асырады.
Ұлыбританияда, Германияда банктер лизингтік операцияның оларға
ведомствоастылық (бір орынға қарайтын мекемелер) құрылымдар болатын
бөлігіне ғана бақылау жасайды. Францияда бүкіл лизингтік қызмет банктермен
қатар мемлекет тарапынан да қатаң реттелінеді. Басқа елдерде лизингтік
қызметті басқару, банктік операциялармен салыстырғанда, елеулі
қарапайымдау.
Лизингтік келісімді ұзақ мерзімге жасау мүлік құнын толтыруға
мүмкіндік береді. [11,12]
1.2 Лизинг түрлері
Көптеген жағдайларда әдебиеттерде лизингті ғимарат жабдықтары мен
жарақтары, машиналарды ұзақ мерзімді арендаға беру немесе арендалау деп
түсінеді. Ал шетелдік практикада, аренда мерзімінің жалғастығынан басқа,
оның үш түрін бөледі:
• Қысқа мерзімді аренда-рентинг – бірнеше сағаттан бастап бір жылға
дейінгі мерзім;
• Орта мерзімді аренда-хайринг – 1 жылдан 3 жылға дейінгі мерзімдегі
оперативті лизинг;
• Ұзақ мерзімді аренда-лизнгі (қаржылық) – 3 жылдан жоғары мерзімдегі
лизинг;
Рентинг (прокат) – жоспарлаудың меншікті түрін көлемді есептеу әдісі
және прокаттық парк құрылымын қарастыратын қысқа мерзімді аренда.
Оперативті лизинг – мүлікті мөлшерлі мерзімнен аз арендаға тапсыру және
лизинг беруші оны бірнеше рет тапсырады, бірақ сұраныстың жоқтығы мен
қалдық құнды төлеу (толтыру) тәуекелі өседі.
Қаржы лизингісі – нормативті және толық амортизцияға тең, уақытша
мерзімді пайдалануға берілетін, арнайы меншікке алынған мүлік. Лизинг
беруші мүліктің барлық құнын қайтарады және мәміледей пайда табады.
Қаржы лизингісі бірнеше әртүрлі түрлерге бөлінеді:
• Классикалық каржы лизингісі – 3 жақты келісім, лизинг беруші құнын
өтейді және пайда алады;
• Қайтымды лизинг – лизингтік компанияға мүлікті сату және оны келесі
сатып алумен лизингке қайтару. Жеткізуші және лизинг алушы бір
тұлғада;
• Левередж (несиелік, пайлық, бөлшекті) лизинг – немесе қаражаттарды
қосымша жұмылдыру лизингісі – мұнда келісім мүшелері үш субъекті, яғни
ұйымдар, қорлар,, банктер және тағы басқалар жұмылдырылады, олар мүлік
құнының бір бөлігін төлеуге келісті, мұндайда лизинг алушы толық құн
есебінен барлық салықтық жеңілдіктерді пайдаланады немесе белгілі бір
шарттарда қарыз несие алады;
• Толық лизинг – лизингтің бір түрі, ол бойынша лизинг нысанасына
техникалық қызмет көрсетуді және оның ағымдағы жөндеуін лизинг беруші
жүзеге асырады;
• Таза лизинг – лизингтің бір түрі, ол бойынша лизинг нысанасына
техникалық қызмет көрсетуді және оның ағымдағы жөндеуін лизинг алушы
жүзеге асырыды;
Үйлер, ғимараттар, машиналар, жабдықтар, құрал-саймандар, көлік
құралдары, жер учаскелері және кез келген басқада тұтынылмайтын заттар
лизинг нысанасы бола алады. Ал бағалы қағаздар мен табиғи ресурстар лизинг
нысанасы бола алмайды.
Лизинг алушыға уақытша иеленуге және пайдалануға берілген лизинг
нысанасына меншік құқығы лизинг шарты қолданылатын бүкіл мерзім ішінде
лизинг берушіде сақталады.
Лизинг нысанасын уақытша иелену және пайдалану құқығы лизинг шарты
мемлекеттік тіркеуден өткен күннен басап толық көлемде лизинг алушыға
көшеді. Лизинг алушы банкротқа ұшыраған жағдайда лизинг нысанасы конкурс
массасына енгізілмейді.
Егер лизинг шартында өзгеше көзделмеген болса, лизинг нысанасын
пайдалану нәтижесінде алынған өнім және өзге де табыстар, сондай-ақ лизинг
алушы ажыратып алатындай дәрежеде жақсартқан лизинг нысанасы лизинг
алушының меншігі болып табылады. Лизинг алушы өз қаражаты есебінен және
лизинг берушінің жазбаша келісімімен лизинг нысанасына зиян келтірмей
ажыратуға болмайтындай дәрежеде жақсарту жүргізген жағдайда, егер лизинг
шартында өзгеше көзделмеген болса, оның шарты тоқтатылғаннан кейін осы
жақсарту құнының өтемін алуға құқығы бар. Лизинг алушы лизинг берушінің
келісімінсіз жүргізген ажыратуға болмайтындай дәрежедегі жақсарту құны,
егер заң актілерінде немесе лизинг шартында өзгеше көзделмеген болса,
өтелуге жатпайды. Лизингке тапсырылған мүліктің меншік, шаруашылық жүргізу
және оралымды басқару құқығының басқа тұлғаға көшуілизинг шартын өзгертуге
немесе бұзуға негіз болып табылмайды.
Егер лизинг шартында өзгеше көзделмеген болса, лизинг алушы лизинг
берушінің жазбаша келісімімен лизинг нысанасын сублизингке беруге құқылы.
Мұндай жағдайда лизинг алушының лизинг шарты бойынша лизинг төлемдерін
жасау жөніндегі өз міндеттемелерін үшінші бір тұлғаға жіктеуіне жол
берілмейді. Сублизинг шартын лизинг шартының мерзімімен асып кететін
уақытқа жасауға болмайды.
Егер лизинг шартында өзгеше көзделмеген болса, сублизинг шартына лизинг
шарты туралы ережелер қолданылады. Лизинг шартында өзгеше көзделмеген
болса, лизинг шартын мерзімінен бұрын тоқтату соған сәйкес жасалған
сублизинг шартын тоқтатуға әкеп соғады.
Лизинг шартында лизинг алушының лизинг нысанасын алдын ала анықталған
баға бойынша өз меншігіне сатып алу жөніндегі құқығы не міндеттемесі
көзделуі мүмкін.
Жылжымайтын мүліктің лизинг шарты заң актілерінде белгіленген тәртіппен
міндетті мемлекеттік тіркеуден өткізілуі тиіс. Жылжымалы мүліктің лизинг
шарты жылжымалы мүлік кепілін тіркеуді жүзеге асыратын органдарда міндетті
мемлекеттік тіркеуден өткізуге тиіс. Жылжымалы мүліктің лизинг шартын
мемлекеттік тіркеуден өткізу тәртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі
белгілейді. [6,7]
Лизинг беруші ретінде банктердің және банк операцияларының жекелеген
түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардың лизинг қызметін лицензиялауды Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банкі жүргізеді.
Жеке кәсіпкерлер болып табылатын өзге заңды тұлғалар мен жеке тұлғалар
лизинг беруші ретінде лизинг қызметін лицензиясыз жүзеге асырады.
Сондай-ақ лизингтің мына түрлері бар:
• Топтық немесе акционерлік лизинг – қаржы лизингтің бір түрі болып
табылады, бұл кезде лизинг беруші лизингке берілетін жабдықты қолдану
үшін заемдік құралдарды пайдаланады. Жабдықтың жалпы бағасында заемдік
құралдардың бөлігі 60-80%-ке жетуі мүмкін;
• Тікелей қаржы лизингі – бұл лизингтік операцияны бір ғана лизинг
беруші өзі жүргізеді;
• Бөлек лизинг – көптеген ірі миллиондаған келісімдер кезінде
қолданылады;
• Щынайы лизинг – барлық экономикалық және құқықтық міндеттер мен
артықшылықтар лизинг берушіге бекітіледі. Бұл лизинг түрінің бір
ерекшелігі, лизинг беруші лизинг алушыға қосымша қызметтер көрсетеді,
АҚШ-та шынайы лизинг кезінде лизинг берушінің мынадай салық
жеңілдіктеріне құқығы бар - инвестициялық жеңілдік және тездетілген
амортизация, ал лизинг алушы лизингтік төлемдерді табыстардан ала
алады;
• Шартты лизинг – сату. Мысалы, АҚШ-та бұндай түрге мүлікті пайдаланушы,
оның иесі болып табылатын келісімдерді жатқызады;
• Жалпы лизинг – бұл лизинг беруші мен лизинг алушының арасындағы жалпы
лизинг туралы шарт;
• Капиталды лизинг – американ нарығында жүзеге асырылатын лизингтік
операция;
• Контракты жалдау – аренданың ерекше түрі. Контрактты жалдау кезінде
мүлікті пайдалануға алатын адам, оны иесіне белгілі бір мерзім ішінде
қайтару қажет, оның уақыты 12-ден 36 айға дейін;
• Халықаралық аренда халықаралық келісімнің 2 түрі белгілі – тікелей
шетелдік лизинг және жанама лизинг. Тікелей шетелдік лизинг –
халықаралық ұйымдардың арасындағы жүзеге асатын операцияларды
айқындайтын келісім болып табылады, ал жанама лизинг – бұл кезде
лизингтік келісім бір мемлекеттің заңды тұлғалары болып табылатын
лизинг беруші мен лизинг алушының арасында болады; [8,9]
1.3 Қазақстан Республикасындағы лизинг қызметтерінің нарығы.
Қазақстан Республикасының ішкі нарығында лизингтік бизнестің пайда
болуы 1989 жылдан басталды, бірақ ол 2000 жылдан бастап қарқынды дамыды.
Осыған байланысты лизингтік келісімнің негізгі үлесі лизингтік компания
Казагрофинанс 100% мемлекеттің қатысуымен келді, ол үкімет бастамасы
бойынша Қазақстанның агро азық-түлік бағдарламасында ауылдағы әлеуметтік
мәселені шешу үшін құрылды.
Бірақ заң шығару орындарында банктік лизинг атауын енгізумен
лизингтік компаниялар тез өсті, олар еліміздің алғашқы коммерциялық
банктерін құрушылар. Қазақстан Республикасының коммерциялық банктері жеке
лизингтік компаниялар құру арқылы лизингпен айналысуды артық көреді.
Қазіргі уақытта Қазақстанда 20 лизингтік компаниялар жұмыс жасайды,
оның ішінде 8-і Альфа-Лизинг, Альянс-Лизинг, АТФ-Лизинг, БТА-Лизинг, Темір-
Лизинг, Халық-Лизинг, Нұр-Инвест, Центр-Лизинг банктік компанияларының
туындылары. Олардың үлесіне 51 % жоғары еліміздің жалпы лизинг мөлшерінен
тиеді, 26 % лизингтік компания Казагрофинанс үлесінде. [10]
Лизингтік операциялардың аймақтық бөлімі теңдей емес және аймақтық
дамудың экономикасына сәйкес емес. Лизингтік операциялардың негізгі үлесі
(46 пайызға жуығы) Алматы және Алматы облысына берілген. Алматыда лизингтік
компаниялардың бас офистарының негізгі саны орналасқан. Аталғандардан
басқа, тағыда Казтранслизинг, Медикаллизинг тобы бар. Лизингтік компаниялар
клиенттің бизнесіне ешқандай шектеу қоймайды. Клиенттік базаның негізгі
үлесін (95 пайыздан жоғары) кіші және орта бизнес кәсіпорындары алады.
Түрлі лизингтік компаниялардың сұрайтын заңды және бухгалтерлік
құжаттардың тізімі ұқсас, аванстық төлемдерде кейбір айырмашылықтар бар, ол
лизинг мөлшерінің ең аз және ең жоғарғы құнына сәйкес. Қазақстандық негізгі
лизингтік компаниялардың және олардың өзгеше ерекшеліктері
мүмкіншіліктерінің айырмашылықтарын талдау.
КАЗАГРОФИНАНС
Лизингтік қаржыландыру базасының шарттары кредиттік саясатқа сәйкес;
• Келісімнің ең аз сомасы – шектеу жоқ;
• Келісімнің ең жоғарғы сомасы – шектеу жоқ;
• Лизингтік келісімнің орташа мөлшері – 36,6 мың доллар;
• Лизингтің ең аз мерзімі – 5 жыл;
• Лизингтің ең жоғарғы мерзімі – 6 жыл;
• Лизингке салынатын мүлік түрі – ауылшаруашылық техникасы;
• Жүзеге асқан лизингтің операциясының жағрафиясы – Ақмола,
Ақтөбе, Алматы, Шығыс Қазақстан, Жамбыл, Батыс Қазақстан, Қарағанды,
Қостанай, Қызылорда, Павлодар, Солтүстік Қазақстан, Оңтүстік Қазақстан
облыстары.
АҚ Казагрофинанс Қазақстанның нарығында 1999 жылдан жұмыс істеуде.
Компанияның негізгі мақсаты отандық ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерді,
өндіріс және ауыл шаруашылық азық-түлік қайта өндіру саласын, ауыл
шаруашылық мекемелерін қаржылық қаражатпен қамтамасыз ету, ауыл шаруашылық
теиын лизинг арқылы қолдау болып табылады. [15]
ЦЕНТР-ЛИЗИНГ
Лизингтік қаржыландыру базасының шарттары кредиттік саясатқа сәйкес;
• Келісімнің ең аз сомасы – 13 мың доллар;
• Келісімнің ең жоғарғы сомасы – 1678 мың доллар;
• Лизингтік келісімнің орташа мөлшері – 295 мың доллар;
• Лизингтің ең аз мерзімі – 3 жыл;
• Лизингтің ең жоғарғы мерзімі – 7 жыл;
• Лизингтік келісім-шарт жасалған орташа мерзім – 4 жыл
• Лизингке салынатын мүлік түрі – көлік (оның ішінде темір жол) тамақ
және қайта өңдеу кәсіпорны үшін құрал жабдықтар, ауыл шаруашылығы
техникасы, құрылыс техникасы және құрал жабдықтар және т.б.
• Жүзеге асқан лизингтің операциясының жағрафиясы – Шығыс Қазақстан,
Оңтүстік Қазақстан облыстары, Алматы, Астана, Қарағанды, Қостанай
қалалары.
ЖШС Центр-Лизинг 2002 жылы құрылды. Компания Центр Кредит
банкісінің туынды фирмасы.
Қазіргі уақытта компанияда фермерлерге кредит беруде түрлі лизингтік
кестелер ойдағыдай қолдануда. Осылардың біреуі Қазақстанға қаржыландыру
лизинг шарты бойынша жеткізу жобасының бірі ауыл шаруашылығы техникасы
фирмасы CLASS. Жоба Commerzbank AG қаржылынады, қауіп қатерден
HEMMES әйгілі неміс сақтандыру агенттігі сақтандырады. [14,16]
АЛЬЯНС-ЛИЗИНГ
Лизингті қаржыландыру базасының шарттары кредиттік саясатқа сәйкес:
• Келісімнің ең аз сомасы – 5 мың доллар;
• Келісімнің ең жоғарғы сомасы – 2013 мың доллар;
• Лизингтік келісімнің орташа мөлшері – 198 мың доллар;
• Лизингтің ең аз мерзімі – 1 жыл;
• Лизингтің ең жоғарғы мерзімі – 5 жыл;
• Лизингтік келісім-шарт жасалған орташа мерзім – 2,5 жыл
• Лизингке салынатын мүлік түрі – көлік кәсіпорын құрал жабдықтары, ауыл
шаруашылығы техникасы, ғимарат,өндірістегі емес құрал жабдықтар және
т.б.
• Жүзеге асқан лизингтің операциясының жағрафиясы – Алматы, Атырау,
Шығыс Қазақстан, Солтүстік Қазақстан, Қызылорда, Қостанай, Алматы
облыстары.
ААҚ Альянс Лизинг 2002 жылы құрылды және Альянс Банк компаниясының
тобына кіреді. Негізінен кіші және орта бизнесті қаржыландырады, сондай-ақ
жеке кәсіпкерлерді қаржыландыруды жүзеге асырады. Компания деректері
бойынша лизингке берілген мүліктің 66 пайызын көлік құрайды.
Компания жаңа бизнеспен жұмыс жасайды. Бірегей, жеке құрал жабдықтарды
алуға қаржы бөлмейді.
Компанияда түрі құрал жабдық және техниканы жеткізудің үлкен базасы
бар, онда техниканың ірі жеткізушілерімен ынтымақтастықта жұмыс жасау
ұйымдастырылған.лизинг мөлшері 23-25 жылдық пайызды құрайды, лизингтік
төлемдік өтеулер әр ай сайын жүргізіледі. Алғашқы жарна техника құнының 20
пайызынан кем емесін құрайды. [17]
ТЕМІРЛИЗИНГ
Лизингтік қаржыландыру базасының шарттары кредиттік саясатқа сәйкес;
• Келісімнің ең аз сомасы – 10 мың доллар;
• Келісімнің ең жоғарғы сомасы – 500 мың доллар;
• Лизингтік келісімнің орташа мөлшері – 180 мың доллар;
• Лизингтің ең аз мерзімі – 3 жыл;
• Лизингтің ең жоғарғы мерзімі – 5 жыл;
• Лизингтік келісім-шарт жасалған орташа мерзім – 3 жыл
• Лизингке салынатын мүлік түрі – көлік, құрал жабдық, арнаулы техника
• Жүзеге асқан лизингтің операциясының жағрафиясы – Ақмола, Алматы,
Атырау, Маңғыстау, Қарағанды облыстары, Қызылорда, Алматы және Астана
қалалары.
ААҚ Темірлизинг компаниясы 2002 жылы құрылды. Кіші және орта бизнесті
дамыту және қолдау мемлекеттік бағдарламаны таратуда себепші болу
мақсатында құрылды. Компания 100 пайыз АҚ Темірбанк туындысы болып
табылады.
Қазіргі күнде ААҚ Темірлизинг кіші және орта бизнесте кәсіпорындарға
лизингтік қызметтер көрсетуде нарықтағы негізгі ойыншылардың бірі болып
табылады.
Алғашқы жарна техника құнының 15-30 пайызын құрайды. Пайыздық жарна
құрал жабдық құнының жылдық 16-23 пайызымен бірдей. Лизингтік төлемдік
өтеулер ай сайын теңдей үлесте жүзеге асады. Міндетті шарт лизингке
алынатын мүлікті сақтандыру болып табылады. [25]
АСТАНА-ФИНАНС
Лизингтік қаржыландыру базасының шарттары кредиттік саясатқа сәйкес;
• Келісімнің ең аз сомасы – 3 мың доллар;
• Келісімнің ең жоғарғы сомасы – шек қойылмайды;
• Лизингтік келісімнің орташа мөлшері – 91 мың доллар;
• Лизингтің ең аз мерзімі – 0;
• Лизингтің ең жоғарғы мерзімі – 7 жыл;
• Лизингтік келісім-шарт жасалған орташа мерзім – 3 жыл
• Лизингке салынатын мүлік түрі – көлік, ауыл шаруашылығы құрал
жабдықтары, өндіріс құрал жабдықтары;
• Жүзеге асқан лизингтің операциясының жағрафиясы – Ақмола, Алматы,
Қарағанды, Қостанай, Солтүстік Қазақстан облыстары;
Астана-Финанс компаниясы 1999 жылы құрылды. Қазіргі уақытта лизингке
компанияның 10 қызметкері тартылған. Лизингке берілген мүліктің негізгі
үлесін ауыл шаруашылық техникасы құрайды (62 пайыз)
Лизинг алушыларға қойылатын негізгі шарт тұрақты қаржылық жағдай.
Алғашқы жарна техника құнының 15 пайызынан кем емесін құрайды. Лизингтік
төлемді өтеу, жылына бірақ рет жүзеге асырылады.
Қазіргі уақыттағы пайыздық мөлшері 9,95 жылдық пайызға тең. [18]
АГРОМАШ-ЛИЗИНГ
Лизингтік қаржыландыру базасының шарттары кредиттік саясатқа сәйкес;
• Келісімнің ең аз сомасы – 5 мың доллар;
• Келісімнің ең жоғарғы сомасы – 50 мың доллар;
• Лизингтік келісімнің орташа мөлшері – 47 мың доллар;
• Лизингтің ең аз мерзімі – 3 жыл;
• Лизингтің ең жоғарғы мерзімі – 5 жыл;
• Лизингтік келісім-шарт жасалған орташа мерзім – 3,6 жыл
• Лизингке салынатын мүлік түрі – ауыл шаруашылығы техникасы;
• Жүзеге асқан лизингтің операциясының жағрафиясы – Ақмола, Алматы,
Ақтөбе, Қызылорда, Шығыс Қазақстан, Батыс Қазақстан облыстары;
ЖШС АгроманЛизинг 2003 жылы құрылды. Қазіргі уақытта лизингке
компанияның 10 қызметкері тартылды. Лизингке берілетін мүліктің 90 пайызын
комбайындар, қалғанын тракторлар құрайды. [19]
АТФ-ЛИЗИНГ
Лизингтік қаржыландыру базасының шарттары кредиттік саясатқа сәйкес;
• Келісімнің ең аз сомасы – 94 мың доллар;
• Келісімнің ең жоғарғы сомасы – 1906 мың доллар;
• Лизингтік келісімнің орташа мөлшері – 208 мың доллар;
• Лизингтің ең аз мерзімі – 3 жыл;
• Лизингтің ең жоғарғы мерзімі – 5 жыл;
• Лизингтік келісім-шарт жасалған орташа мерзім – 3,5 жыл
• Лизингке салынатын мүлік түрі – көлік, құрал жабдық, өндіріс
техникасы, ауыл шаруашылығы техникасы;
• Жүзеге асқан лизингтің операциясының жағрафиясы – Алматы, Атырау,
Қарағанды, Солтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан, Батыс Қазақстан
облыстары;
ААҚ АТФ-Лизинг 2000 жылы құрылды. Қазіргі уақытта лизингке
компанияның 10 қызметкері тартылды. Лизингтік келісімнің негізгі құралы
өндіріс техникасы болып табылады. [20]
БТА-ЛИЗИНГ
Лизингтік қаржыландыру базасының шарттары кредиттік саясатқа сәйкес;
• Келісімнің ең аз сомасы – 7 мың доллар;
• Келісімнің ең жоғарғы сомасы – 886 мың доллар;
• Лизингтік келісімнің орташа мөлшері – 141 мың доллар;
• Лизингтің ең аз мерзімі – 3 жыл;
• Лизингтің ең жоғарғы мерзімі – амортизацияның 80 пайызы;
• Лизингтік келісім-шарт жасалған орташа мерзім – 7 жыл
• Лизингке салынатын мүлік түрі – көлік, өндіріс құрал жабдығы, ауыл
шаруашылығы техникасы, құрылыс техникасы, қызметтер басқалар;
• Жүзеге асқан лизингтің операциясының жағрафиясы – Алматы, Атырау,
Қызылорда, Ақмола, Қостанай, Павлодар, Солтүстік Қазақстан, Шығыс
Қазақстан, Батыс Қазақстан облыстары;
ААҚ БТАЛизинг 2000 жылы құрылды. Қазіргі уақытта лизингке компанияның
10 қызметкері тартылды.
Лизингтік жобалармен қаржыландыру Тұран Әлем Банкі қаражатын қатыстыру
арқылы жүзеге асады. Сонымен бірге, ААҚ БТАЛизинг ЕБРР кредиттік желісі
ашылған жалғыз лизингтік компания. [21]
ХАЛЫҚ-ЛИЗИНГ
Лизингтік қаржыландыру базасының шарттары кредиттік саясатқа сәйкес;
• Келісімнің ең аз сомасы – 50 мың доллар;
• Келісімнің ең жоғарғы сомасы – шегі жоқ;
• Лизингтік келісімнің орташа мөлшері – 228 мың доллар;
• Лизингтің ең аз мерзімі – 3 жыл;
• Лизингтің ең жоғарғы мерзімі – 5 жыл;
• Лизингтік келісім-шарт жасалған орташа мерзім – 4 жыл
• Лизингке салынатын мүлік түрі – көлік, өндіріс құрал жабдығы, ауыл
шаруашылығы техникасы, құрылыс, жол, тау өндіру техникасы, басқалар;
• Жүзеге асқан лизингтің операциясының жағрафиясы – Алматы, Қызылорда,
Шығыс Қазақстан, Батыс Қазақстан облыстары;
ААҚ ХалықЛизинг 2000 жылы құрылды. Қазіргі уақытта лизингке
компанияның 6 қызметкері тартылды.
Алдын ала ақы енгізу талап етілмейді, қосымша салық салу әр жеке
жағдайда қаралады. Лизнгтік төлемдер келесі кезеңмен өтеу белгіленген, әр
ай сайын, квартал сайын немесе жарты жылда бір рет. Құжаттарды қарау 2-4
апта аралығында өтеді.
Жұмыста артықшылық АҚ Қазақстанның Халық Банкі клиенттеріне
көрсетіледі. Лизинг келісімі бойынша хабарласқан компанияға лизинг келісім
шартын және лизинг мүлігін тіркеу бойынша міндеттеме жүктеледі (ондай
жағдайда мемлекеттік тіркеуге жатады). Сондай-ақ хабарласқан компаниялар
лизинг мүлігін ААҚ ХалықЛизинг пайда табушы ретінде көрсетілген толық
құнымен сақтандыруды жүзеге асыруы керек. [26]
НҰР-ИНВЕСТ
Лизингтік қаржыландыру базасының шарттары кредиттік саясатқа сәйкес;
• Келісімнің ең аз сомасы – 5 мың доллар;
• Келісімнің ең жоғарғы сомасы – шегі жоқ;
• Лизингтік келісімнің орташа мөлшері – 201,3 мың доллар;
• Лизингтің ең аз мерзімі – 1 жыл;
• Лизингтің ең жоғарғы мерзімі – 5 жыл;
• Лизингтік келісім-шарт жасалған орташа мерзім – 4 жыл
• Лизингке салынатын мүлік түрі – жүк көлігі, жолаушылар көлігі, офистік
техника;
• Жүзеге асқан лизингтің операциясының жағрафиясы – Алматы қаласы және
Алматы облысы;
ЖШС НұрИнвест 2001 жылы құрылған. Компанияда Жапонияның, Үндінің және
Қытайдың қаржылық мекемелерімен жақсартылған және жасалынған түрлі
байланыстар бар, олар ең аз мөлшерлі пайыздық қаражаттарды аузына қаратады.
Өтініштерді қараудағы артықшылық ұзақ мерзімді жобамен жасалады. Егерде
лизинг алушының потенциалдық бизнесі старттық пейілде болған жағдайда,
қосымша салықтарды жасау, сондай-ақ үшінші адамның кепілдігіне жүктеледі.
[27]
ВИРАЖ-ЛИЗИНГ
Лизингтік қаржыландыру базасының шарттары кредиттік саясатқа сәйкес;
• Келісімнің ең аз сомасы – 7 мың доллар;
• Келісімнің ең жоғарғы сомасы – 463 мың доллар;
• Лизингтік келісім-шарт жасалған орташа мерзім – 3 жыл
• Лизингке салынатын мүлік түрі – жеңіл көліг, жүк көлігі, жолаушылар
көлігі;
• Жүзеге асқан лизингтің операциясының жағрафиясы – Ақтөбе, Жамбыл
облыстары, Алматы қаласы және Алматы облысы;
ЖШС ВиражЛизинг 2003 жылы заң адамдарымен жұмыс жасау үшін және
автокөліктік қаржыларына лизинг беруге бағдарланады.
Лизингтік төлемдер жеке белгіленген кесте бойынша жүзеге асады. ЖШС
ВиражЛизинг жеткізушілердің кең тобы бар.
Сыйлық мөлшері жылдық көрсеткіштің 19-20 пайызын құрайды, алғашқы
жарналық құны – алынатын автокөліктің құнының 20-дан 30-ға дейінгі пайызды
құрайды. Автокөлік міндетті сақтандыруға жатады. Сыйлық мөлшері, алғашқы
жарна мөлшері, лизинг мерзімі және сақтандыру сыйлығы жеке анықталады.
өтініштерді қарау мерзімі 3-5 күн.
Сонымен Қазақстанның лизингтік қызметі түрліше, лизингтік компаниялар
ірі және кіші бизнестің кеңеюіне кең мүмкіншіліктер ұсынады. Әрбір лизинг
алушы өзіне пайдалы келісім шарттарын, оның талаптарымен мүмкіншіліктерін
таңдап ала алады.
Сондай-ақ лизингтік қызметтер нарығы тұрақты кеңеюде және жетілуде,
лизингтік компаниялардың саны өсуде, лизингтік қызметтердің сапасы
көтерілуде, сыйлық мөлшері төмендеуде, лизинг заң шығарушы және мемлекет
қолдауымен жетілуде. [22]
II. Қарабау элита – тұқым шаруашылығы мемлекеттік қазыналық кәсіпорынның
қызметін экономикалық бағалау
2.1 Шаруашылықтың ұйымдастырылу – экономикалық сипаттамасы
Оңтүстік Қазақстан Облысының ауыл шаруашылық зерттеу институтына
қарасты Қарабау мемлекеттік қазыналық тұқым шаруашылығы негізінен Қарабау
елді мекенінде тәжірибелік шаруашылық тұқым өндіру станциясы ретінде 1932
жылы құрылған. Кейіннен Кеңес Одағы тарағаннан кейін, 1993 жылы Қарабау
мемлекеттік қазыналық элита – тұқым шаруашылығы ретінде қайта құрылды.
Қарабау мемлекеттік қазыналық элита – тұқым шаруашылығы жылма-жыл
өзіне жоспарланған экономикалық өндірістік көрсеткіштерін орындап келеді.
Қарабау мемлекеттік қазыналық элита – тұқым шаруашылығы негізінен
элита тұқым өндіру саласында қызмет етеді. Бидайды, жоңышқа және мақсарының
злита тұқымын өндіріп, өз егістік жеріне пайдаланумен қатар өзге де
өндірістік шаруашылыққа элита тұқым ретінде егуге таратады.
Шаруашылықтың негізгі мақсаты осы элита – тұқымының құрып кетпеуіне жол
бермей, оны ары қарай дамытуға жағдай жасау.
Шаруашылықтың жер көлемі 1932 жылы 22502 га болатын, Кеңес Одағы
тарағаннан кейін біраз шаруашылықтардың жекешеленіп бөлінуіне байланысты
қазіргі жер көлемі 7266 га құрайды.
Шаруашылықтың орналасқан жері Оңтүстік Қазақстан облысы Қазығұрт
ауданынан 18 шақырым жерде Қарабау елді мекенінде орналасқан.
Қарабау мемлекеттік қазыналық элита – тұқым шаруашылығы құрғақ дала
аймағында орналасқан, климат жағдайы бір қалыпты, жазы ыстық қысы орташа
температурада, жаз айларында жауын – шашын жаууы кемде кем. Қысқы айларының
орташа температурасы - 8, - 9˚С құрайды, ең суық ойлары қаңтар және
ақпанды - 27, - 29˚С құрайды. Ең ыстық айлар шілде, тамыз айлары, ең
жоғарғы температура +45, +47˚С ал орташа температура +22, +25˚С.
Шаруашылықтың топырағы қоңыр, сары – сарғыш болғандықтан егін егуге
қолайсыз, сондықтан көп өңдеуді қажет етеді.
Жалпы шаруашылықтың жер көлемі төменде көрсетілген.
Кесте 1 - Ауыл шаруашылығы жерінің құрамы мен құрылымы
Ауыл шаруашылығы жерінің 2003 жыл 2004 жыл 2005 жыл
түрлері
га % га % га %
Жалпы ауыл шаруашылық жері 7266 100 7266 100 7266 100
о.і.
Егістік 4965 68,4 4965 68,4 4965 68,4
Жайылым 2043 28,1 2043 28,1 2043 28,1
Шабындық 124 1,7 124 1,7 124 1,7
Басқада жерлер 134 1,8 134 1,8 134 1,8
Кесте мәліметтерінен көріп тұрғандай ауыл шаруашылығы алқыбының көп
басым бөлігі 68,4 % - і егістік жерінде, ал қалған бөлігі жайылым 28,1 % -
і шабындық 1,7 % жәнеде басқада жерлер 1,8 % құрап отыр. Ал жалпы ұш жылдық
көрсеткіштер өзгеріссіз.
Шаруашылықтың негізгі бағыты астық өндіру ғана емес сонымен қатар мал
шаруашылығымен де айналысады. Сондықтан шаруашылықтың негізгі маманданған
бағыты астық және мал шаруашылығы болып табылады. Шаруашылықтың мамандану
бағытының дұрыстығын, оның тиімділігін білу үшін шаруашылықтың қаржылық
қызметін қарастыру керек.
Қарабау мемлекеттік қазыналық элита – тұқым шаруашылық қызметінің
мақсаты пайда табу және оны өз дамуына, кәсіпорын ұжымының әлеуметтік –
экономикалық мәселелерін шешуге пайдалану.
Шаруашылықтың негізгі жер көлемі 7266 га болып табылады. Ауыл
шаруашылығының сапалы жақсы өнім шығуы көбінесе егістік жер құрылымына
байланысты 1 га жерден алынатын өнімнің жоғары болуы көп жылдық
жайылымдармен жыртындыға байланысты, сондықтан да жер қоры құрылымында бұл
жерлердің үлесі неғұрлым жоғары болса, соғұрлым жер тиімді пайдаланылады.
Соңғы үш жылдағы шаруашылықта өндірілетін ауыл шаруашылық өнімдерін
өндіру көлеміне және олардың өнімділігі мен шығынына, өзіндік құнына, жалпы
экономикалық тиімділігіне тоқталайық.
Кесте 2 - Өсімдік шаруашылығы өнімдерін өндіру
Дақылдар Егіс алқабы, га Өнімділігі, цга Жалпы өнім, ц
түрлері
2003 жыл 2004 2005 2003 жыл
жыл жыл
1 ІҚМ басы, барлығы 63 120 126
Оның ішінде;
Сауын сиырлары, бас 30 58 61
Бір сиырдан жылына сауылатын сүт, ц 12,1 11,72 11,72
Сауылған сүт көлемі, ц 363 680 715
Жемдеудегі және өсірудегі мал, бас 30 58 61
Оның ішін;
Төл 24 46 48
2 Жылқы бас, барлығы 38 40 40
Оның ішінде;
Бие 10 10 11
Төл 6 7 7
Кесте мәліметтері бойынша ІҚМ-ғы сүт өндірісі 2005 жылды 2003 және 2004
жылдар мен салыстырғанда 352 ц-ге ал 2004 жылы 35 ц-ге өскені көрініп тұр.
Оған әсер ІҚМ басының өсуі және сауынды сиыр басы сонымен қатар төл және
басқада ІҚМ көбеюі әсер етіп отыр.
Сонымен қатар жылқы басы 2004 жылы және 2005 жылдарды 2003 жылмен
салыстырғанда 2 – і басқа өсіп отыр. Оның ішінде биесі 2005 жылды 2003 жыл
және 2004 жылмен салыстырғанда 1 басқа өскен, ал жылқы төлі 2004 жылы және
2005 жылдарды 2003 жылмен салыстырғанда 1 төл басқа өскені байқалып тұр.
Ендігі жерде өсімдік жене мал шаруашылығы өнімдері өндірісінің қаржылық
нәтижесі мен өнімдердің өзіндік құнын қарастырайық.
Кәсіпорынның өндірістік қызметінде ресурстық потенциялдың маңызы зор.
Өнім өндіруге жұмсалған ресурстарды роционалды пайдалану кәсіпорынның
қызмет нәтижесіне тікелей әсер етеді.
Өндіріс тиімділігін көтеру және өнім өндіру көлемін ұлғайту үшін еңбек
өнімділігінің жоғары болуы, шаруашылықтың қажетті еңбек ресурстарымен толық
қамтамасыз етілуі, олардың тиімді пайдалану үлкен маңызға ие. Кәсіпорынның
бірі – еңбек ресурстары. Еңбек ресурстарының жағдайы мен қозғалысы туралы
мәліметтер келесі кестеде келтірілген.
Кесте 4 – Шаруашылықтағы еңбек ресурстарының құрамы мен құрылымы.
Көрсеткіштер 2003 жыл 2004 жыл 2005 жыл
адам % адам % адам %
Жалпы жұмыскерлер саны 172 100 189 100 153 100
о.і.
Өсімдік шаруашылығындағы 94 54,8 96 50,7 90 58,8
Мал шаруашылығындағы
жұмыскерлер 9 5,2 9 4,7 7 4,5
Көмекші өндіріс бөлімшелері 48 27,8 63 33,5 34 22,4
Әкімшілік басқару персоналы 21 12,2 21 11,1 22 14,3
Кесте мәліметтеріне қарағанда соңғы 2005 жылы әкімшілік басқару
персоналында 1 адамға артқан. Өсімдік шаруашылығы жұмыскерлер саны 2003
жылы 94 адамды құраған болса, 2004 жылы 2-і адамға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz