Таңдалған спорт түрінен техникалық дайындық

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 36 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Қорғауға жібeрілді
___ _________2021 ж.

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Таңдалған спорт түрінен техникалық дайындық

Мамандығы: 0103000 Дене тәрбиесі және спорт
Біліктілігі: 0103033 Спорт жаттықтырушысы - оқытушы

Орындаған 4 - ФС - 1
тобының білім алушысы

Ғылыми жeтeкшісі

___ ________2021 ж.

Норма бақылаушы
____________2021 ж.

Өскемен, 2021 ж.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
I СПОРТШЫНЫҢ ТАҢДАЛҒАН СПОРТ ТҮРЛЕРІНЕН ТЕХНИКАЛЫҚ ДАЙЫНДЫҒЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ МЕН ТИІМДІЛІГІ
Таңдаулы спорт түрлеріндегі техникалық дайындық түсінігі, мазмұны мен алатын орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
Жалпы және арнайы дайындықтың бағыты мен құралдары ... ... ... ... ... ...13
Микроциклдегі және көпжылдық дайындық процесіндегі техникалық дайындық ұтымдылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 34
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 37

КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Ағзаның әртүрлі бағыттағы жүктемелерге бейімделуінің жалпы заңдылықтарына негізделген білікті спортшыларды даярлаудың қазіргі заманғы жүйесінде спорттық нәтижелердің одан әрі ілгерілеуі спорттық қызметтің ерекшелігін барынша ескеретін спорттық техниканы мақсатты негізде іске асыру есебінен жүзеге асады.
Спорттағы техникалық дайындық - бұл әр нақты спортшы үшін мүмкін болатын ең жоғары нәтижеге қол жеткізуге бағытталған күрделі үдерістегі тиімді әрекеттердің әдістемелік негізі.
Курстық жұмысты жазу барысында А.Д. Матвеева, Т.Ю. Новикова, Ю.Ф. Круцевич, И.П. Курамшин, В.И. Поповтың дене тәрбиесі теориясы саласындағы еңбектері, сонымен бірге, И.С. Барчуков пен В.П. Савиннің техникалық дайындық мәселелеріне арналған жалпы және арнайы техникалық дайындық мәселелері, сондай-ақ спортшының техникалық дайындығының әртүрлі құралдарын қарастыратын зерттеулер қарастырылып, ондағы авторлар ұсынған тұжырымдар зерттеу жұмысының мазмұнын саралауға негіз болды.
Кез-келген мақсатты оқыту сияқты, спортшыны даярлаудың барлық аспектілері білім, білік және дағдыларды қалыптастыруды басқару процестері болып табылады. Оған дидактиканың жалпы принциптері және дене тәрбиесі әдістемесінің дидактикалық ережелері қолданыла келе, спортшының таңдалған спорт түрінің ерекшеліктеріне сәйкес жоғары спорттық нәтижелерге қол жеткізуге бағытталған дайындық жүйесінің даму дәрежесі қарастырылады.
Әр түрлі конституциялық типтердің өкілдері қимыл-қозғалыс техникасын меңгеру саласында әртүрлі қабілеттерге ие екендігі белгілі. Осыған байланысты спортшылардың функционалдық және морфологиялық ерекшеліктері терең және жан-жақты зерттеліп, әртүрлі жастағы (паспорттық және биологиялық), біліктілігі, мамандануы және жынысы әртүрлі спортшылардың модельдік сипаттамалары әзірленді, оларды пайдалана отырып, шұғылданушылардың таңдап алынған спорт түріне жарамдылығы және олардың перспективасы айқындалды. Дегенмен, спорттық техниканы жетілдіру бағытындағы арнайы әдебиеттерді талдау барысында оқытуға ғылыми негізделген тәсілдердің жеткіліксіз сипаттылып, сарланғанын көрсетеді. Мамандар арасындағы келіспеушіліктер көп қырлы оқу-жаттығу процесінің барлық аспектілеріне қатысты болды.
Зерттеу жұмысының мақсаты - спортшыны даярлаудың негізгі аспектілеріне қарай, таңдалған спорт түрінен техникалық дайындық сипатын жан-жақты зерттеп, жұмыс нәтижелігін көрсету.
Зерттеудің нысаны - таңдалған спорт түрінен жаттығу және жарыс қызметінің аясында спорттық техниканы жетілдіру үдерісі (бастаушы спортшылардан ХДСШ-ға дейін).
Зерттеу пәні: жаттығу және жарыс іс-әрекетінде әртүрлі соматикалық типтегі спортшылардың жеке ерекшеліктерін жүзеге асыруды қамтамасыз ететін шаралар жүйесіндегі техникалық дайындық әрекеттерінің көрінісі.
Сараланатын ақпараттық материалдар мен тәжірибелік дерек көздерінің мазмұнына сәйкес зерттеу жұмысын жазу барысында зерттеудің келесі міндеттер туындады:
1. Спортшының техникалық дайындығының мазмұндық құрлымының ерекшеліктерін анықтау;
2. Жалпы және арнайы техникалық дайындықтың бағыты мен құралдарына сипаттама беру;
3. Микроцикл және көпжылдық дайындық процесінде техникалық дайындық маңыздылығы мен нәтижелік көрсеткіштерін бағамдау.
Зерттеу жұмысының нысаны - спорттық техникалық дайындықтың ерекшелігін бағдарлайтын жаттығу үдерісі.
Зерттеудің болжамы: егер оқу-жаттығу үдерісі аясында жаттықтырушы тарапынан таңдалған спорт түрінен спортшының техникалық дайындық деңгейін жетілдіретін әдістемелік тәсілдер дұрыс таңдалып алынса, онда жарыс барысында жеңіске жету мүмкіндігіне сенім мол болар еді.

I СПОРТШЫНЫҢ ТАҢДАЛҒАН СПОРТ ТҮРІНЕН ТЕХНИКАЛЫҚ ДАЙЫНДЫҒЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІГІ МЕН ТИІМДІЛІГІ
1.1 Таңдаулы спорт түрлеріндегі техникалық дайындық түсінігі, мазмұны мен алатын орны
Спортшының дайындық жүйесінде спорттық жаттығулар, жарыстар, жаттығудан тыс және жарыстан тыс факторлармен ерекшеленіп, жүйелі үйлестірілген жаттығулар жарыстардың тиімділігі арттырады. Спортшыны даярлаудың негізгі аспектілері физикалық, техникалық, тактикалық, психикалық және интегративті дайындық болып табылатындықтан, техникалық дайындықтың маңызы үлкен рөл атқарады.
Спорт техникасы (спорт түрінің техникасы) деп нақты спорт түрінің, жарыс түрінің ерекшелігіне негізделген қозғалыс міндеттерін неғұрлым тиімді шешуді қамтамасыз ететін тәсілдер мен іс - қимылдар жиынтығы деп түсінген жөн. Техникалық дайындық - бұл спортшының осы спорт түрінің ерекшеліктеріне сәйкес келетін және ең жоғары спорттық нәтижелерге қол жеткізуге бағытталған қозғалыс жүйесін (спорт түрінің техникасын) меңгеру дәрежесі.
Техникалық дайындық спортшыны қозғалыс техникасына үйретуге және оларды жетілдіруге бағытталған. Спорт техникасы - бұл спортшының психофизикалық мүмкіндіктерін пайдаланудың тиімділігі мен ұтымдылығының белгілі бір деңгейімен сипатталатын спорттық әрекетті орындау тәсілі. [6, 32].
Әр түрлі спорт түрлеріндегі спорттық техниканың рөлі бірдей емес. Сол себепті, спорттық техниканы жетілдіру бағытында сараланған ғылыми еңбектерде жаттығу барысында спортшының бейімді спорт түрлеріне тән спорттық техниканың төрт тобын төмендегідей үлгіде топтастырған.
1. Жылдамдық-күш түрлеріне (спринтерлік жүгіру, лақтыру, секіру, ауыр атлетика және т.б.) сәйкес техникалық әдіс-тәсілдерді меңгеру - спортшыға бәсекеге қабілетті жаттығудың жетекші кезеңдерінде ең күшті және жылдам күш-жігерді дамытуға бағытталған, мысалы, жүгіру немесе ұзындыққа және биіктікке секіру кезінде, найза, диск және т. б. лақтыруда соңғы күш салу кезінде.
2. Төзімділіктің басым көрінісімен сипатталатын спорт түрлері (ұзақ қашықтыққа жүгіру, шаңғы жарысы, велоспорт және т.б.). Мұнда техника спортшының денесіндегі энергия ресурстарын үнемдеуге бағытталады.
3. Қозғалыс өнеріне жататын спорт түрлері (гимнастика, акробатика, суға секіру және т.б.). Бұл арада техника спортшыны сұлулықпен, мәнерлілікпен және қозғалыстардың дәлдігімен қамтамасыз етіп , көрермендерді қозғалыс әсемдігіне баурайды.
4. Спорттық ойындар және жекпе-жек. Техника бәсекелестік күрестің үнемі өзгеріп отыратын жағдайында спортшының іс-әрекетінің жоғары тиімділігін, тұрақтылығын және өзгергіштігін қамтамасыз етуі керек. Спортшының техникалық дайындығы игерілген іс-қимыл техникасын білетіндігімен және қалай меңгеретіндігімен сипатталады. Техникалық дайындықтың жеткілікті жоғары деңгейі техникалық шеберлік деп аталады. Техникалық шеберліктің критерийлері:
1. Техника көлемі - спортшы орындай алатын техникалық әдістердің жалпы саны;
2. Техниканың жан-жақтылығы-техникалық тәсілдердің алуан түрлілік дәрежесі. Сонымен, спорттық ойындарда бұл әртүрлі ойын әдістерін қолдану жиілігінің арақатынасы. Бұл техниканың алуан түрлілігінің дәрежесі (спорттық ойындарда бұл әртүрлі ойын әдістерін қолдану жиілігінің арақатынасы) жатады;
3. Қозғалыс техникасын игеру - бұл критерий осы техникалық әрекеттің қалай жаттығу барысында жаттықтырылғанын, бекітілгенін көрсетеді. Жақсы дамыған қимыл-қозғалыстарға: беріктілік, тұрақтылық, автоматтандырылған қасиеттер тән;
4. Технологияның тиімділігі - оның мәселелерді шешуге және жоғары нәтижеге сәйкес келуімен анықталады;
5. Техника үнемділігі - әдістер мен әрекеттерді орындау кезінде энергияны ұтымды пайдалану, уақыт пен кеңістікті дұрыс пайдалану сипатталады. Ең аз энергия шығыны, спортшының ақыл-ой қабілетінің ең аз кернеуі;
6. Қарсыластар үшін техниканың минималды ақпараттылығы - бұл өз жоспарларын жасыру және күтпеген жерден әрекет ету. Сондықтан техникалық дайындықтың жоғары деңгейі спортшының бір жағынан мақсатқа жету үшін жеткілікті тиімді, ал екінші жағынан қарсыластың жоспарын жасыратын нақты ақпараттық мәліметтер жоқ қозғалыстарды орындау қабілетінің болуын қамтамасыз етеді.
Техникалық шеберліктің бұл көрсеткіштері техникалық іс-қимылдардың үлкен арсеналы, спорттық ойындар, жекпе-жек, гимнастика, мәнерлеп сырғанау бар спорт түрлерінде ерекше маңызды. Спорттық техниканы меңгерудің тиімділігі спорттық іс-қимыл техникасының жеке оңтайлы нұсқаға жақындық дәрежесімен сипатталады. Осының негізінде техникалық даярлық деп - спортшының осы спорт пәнінің ерекшеліктеріне сәйкес келетін және жоғары спорттық нәтижелерге қол жеткізуге бағытталған қозғалыс жүйесін (спорт түрінің техникасын) меңгеру дәрежесін түсіну керек.
Спортшыны техникалық даярлаудың негізгі міндеті оны жаттығу құралы ретінде қызмет ететін жарыс немесе жаттығу техникасының негіздеріне үйрету, сондай-ақ жарыс пәні үшін таңдалған спорттық техниканың түрлерін жетілдіру болып табылады.
Спорттық-техникалық дайындық процесінде спортшыдан оның техникасы келесі талаптарға сай болуы үшін қол жеткізу керек:
1. Технологияның тиімділігі оның тиімділігіне, тұрақтылығына, өзгергіштігіне, тиімділігіне, қарсылас үшін минималды тактикалық ақпаратқа байланысты;
2. Технологияның үнемділігі оның шешілетін міндеттерге және жоғары нәтижеге, физикалық, техникалық және психикалық дайындық деңгейіне сәйкес келуімен анықталады;
3. Технологияның тұрақтылығы оның шуылға төзімділігімен, жағдайларға тәуелділігімен және спортшының функционалды жағдайымен байланысты.
Қазіргі заманғы жаттығу және әсіресе бәсекелестік белсенділік көптеген құлдырау факторларымен сипатталады. Оларға қарсыластардың белсенді қарсылығы, прогрессивті шаршау, төрешіліктің ерекше тәсілі, жарыстың ерекше орны, жабдықтар, жанкүйерлердің жағымсыз мінез-құлқы және т.б. спортшының қиын жағдайда тиімді әдістер мен әрекеттерді орындау қабілеті тұрақтылықтың негізгі көрсеткіші болып табылады және тұтастай алғанда, көбінесе техникалық дайындық деңгейін анықтайды;
4. Техниканың өзгергіштігі спортшының бәсекелестік күрес жағдайларына байланысты моториканы жедел түзету қабілетімен анықталады. Тәжірибе көрсеткендей, спортшылардың бәсекелестік күрестің кез-келген жағдайында қозғалыстардың уақытша, динамикалық және кеңістіктік сипаттамаларын сақтауға деген ұмтылысы жетістікке әкелмейді. Мысалы, циклдік спорт түрлерінде қашықтықтың соңына дейін қозғалыстардың тұрақты сипаттамаларын сақтауға деген ұмтылыс жылдамдықтың айтарлықтай төмендеуіне әкеледі. Сонымен бірге, прогрессивті шаршаудан туындаған спорттық техниканың компенсаторлық өзгерістері спортшыларға мәреде жылдамдықты сақтауға немесе тіпті біршама арттыруға мүмкіндік береді [12, 133].
Техниканың өзгергіштігі үнемі өзгеріп отыратын жағдайлары бар спорт түрлерінде (жекпе-жек, ойындар, желкенді спорт және т. б.) моториканы орындау үшін уақыттың нақты шегі, қарсыластардың белсенді қарсылығы өте маңызды.
5. Технологияның тиімділігі әдістер мен әрекеттерді орындау кезінде энергияны ұтымды пайдаланумен, уақыт пен кеңістікті дұрыс пайдаланумен сипатталады. Бәрі бірдей, ең жақсысы-ең аз энергия шығындарымен, спортшының ақыл-ой қабілеттерінің ең аз кернеуімен бірге жүретін қозғалтқыш әрекетінің нұсқасы. Спорттық ойындарда, жекпе-жектерде, күрделі үйлестіретін спорт түрлерінде үнемділіктің маңызды көрсеткіші-спортшылардың төмен амплитудасы мен орындау үшін ең аз уақытпен тиімді әрекеттерді орындау қабілетімен сипатталады.
6. Қарсыластар үшін техниканың минималды тактикалық ақпараттылығы спорттық ойындар мен жекпе-жектердегі өнімділіктің маңызды көрсеткіші болып табылады. Мұнда тактикалық жоспарларды маскировка жасауға және күтпеген жерден әрекет етуге мүмкіндік беретін техника ғана мінсіз бола алады. Сондықтан техникалық дайындықтың жоғары деңгейі спортшының бір жағынан мақсатқа жету үшін жеткілікті тиімді, ал екінші жағынан спортшының тактикалық жоспарын жасыратын нақты ақпараттық мәліметтері жоқ қозғалыстарды орындау қабілетінің болуын қамтамасыз етеді [12, 135].
Шартты түрде жалпы техникалық және арнайы спорттық-техникалық дайындық деп ажыратылады. Жалпы техникалық дайындықтың міндеттері қозғалыс дағдылары мен дағдыларының қорын (қозғалыс мектебі) кеңейту, сондай-ақ таңдалған спорт түріндегі техникалық жетілдіруге ықпал ететін моториканы үйлестіру қабілеттерін тәрбиелеу болып табылады.
Арнайы спорттық-техникалық дайындықтың негізгі міндеті-спортшыға жарыстарда өз мүмкіндіктерін барынша тиімді пайдалануға мүмкіндік беретін және спортпен шұғылдану процесінде техникалық шеберліктің дамуын қамтамасыз ететін бәсекеге қабілетті әрекеттерді орындау дағдыларын қалыптастыру. Сонымен, техникалық дайындық спортшыны осы спорт түрінің ерекшеліктеріне сәйкес қозғалыс жүйесін үйретуге бағытталған.
Спортшының техникалық дайындығы барысында білімді игеру, моториканы қалыптастыру бойынша үлкен, ауқымды, ұзақ мерзімді ауыр жұмыс жүзеге асырылады. Қандай да бір техникамен меңгеру кезінде қимыл-қозғалыс әрекеттері, ең алдымен, білу, кейін оны әрі қарай орындау барысында бірте-бірте тереңдету және жетілдіру дағдысына ауысады. Іскерлік пен дағды бір-бірінен, негізінен, игеру дәрежесімен ерекшеленеді. Қозғалыс іскерлігі - бұл белсенді ойлау қабілетіне байланысты қозғалысты саналы басқарумен сипатталатын қозғалыс әрекетін (ҚӘ) игеру дәрежесі. Қозғалыс іскерлігіне тән белгілері:
қозғалысты басқару автоматтандырылмаған;
оқушының санасы әр қозғалыстың бақылауымен жүктеледі;
орындау жылдамдығының төмендігі;
әрекет үнемді емес, қатты шаршайды;
қозғалыстардың бөлінуі байқалады;
әрекет тұрақсыздығы;
нашар есте сақтау әрекеті;
Қозғалыс әрекетін бірнеше рет қайталау кезінде одан әрі жетілдіру оны автоматтандырылған түрде орындауға әкеледі, яғни. шеберлік дағдыға айналады.
Қимыл-қозғалыс шеберлігі - бұл іс-әрекеттің оңтайлы дәрежесі, онда қозғалыстарды басқару автоматтандырылған, яғни.оларға арнайы бағытталған назар қажет емес.
Қимыл-қозғалыс дағдыларына тән белгілер:
қозғалысты автоматтандырылған басқару;
сана әр қозғалысты егжей-тегжейлі бақылаудан босатылады, бірақ орындалуы саналы болуы керек;
қозғалыстардың бірігуі, яғни бірқатар қарапайым қозғалыстарды біртұтас тұтастыққа біріктіру;
бұлшықеттің шамадан тыс кернеуінің болмауы, қажетсіз әрекеттер;
оны орындау кезіндегі қозғалыстардың жылдамдығы, жеңілдігі, үнемділігі және дәлдігі;
әсер ететін факторлардың әсерінен жоғары тұрақтылық (шаршау, нашар сыртқы жағдайлар және т. б.).
әрекетті есте сақтау күші. Егер ол мықтап бекітілген болса, шеберлік ұзақ үзілістермен де жоғалмайды).
Кейбір қимыл әрекеттерді қалыптастыру басқа дағдыларды игеруге белгілі бір әсер етуі мүмкін - бұл құбылыс дағдыларды беру деп аталады. Дағдылардың ауысуын келесідей үлгіде ажыратады:
Оң ауысу - дағдылардың өзара әрекеттесуі, онда бұрын қалыптасқан дағды кейінгі дағдыларды қалыптастыру процесін жеңілдетеді. Мысалы, кішкентай теннис добын лақтыру шеберлігі найза лақтыруды үйренуге көмектеседі.
2. Теріс ауысу - бұл дағдылардың өзара әрекеттесуі, онда бұрын қалыптасқан дағды кейінгі дағдыларды қалыптастыру процесін қиындатады. Мысалы, бір уақытта артқа және артқа бұрылуды үйрену кезінде.
Оқу процесін құруда тәуелсіз және өзара байланысты оқыту кезеңдерін ажыратуға болады:
Бірінші кезең - бастапқы үйрену (өрескел үйлестіру). Оның барысында қозғалыс әрекеті туралы жалпы түсінік қалыптасады (әңгімелеу және көрсету әдістері) және оны игеруге деген көзқарас қалыптасады, қозғалыстың негізгі механизмі зерттеледі, орындау құрылымы қалыптасады (тұтас, бөлшектелген әдістер), өрескел қателіктер алдын алады және жойылады. Егер, спортшы зерттелетін физикалық жаттығу туралы ақыл-ой және визуалды түсінік қалыптастырғаннан кейін оның техникасының негізін өз бетінше көбейте алса, онда оқытудың бірінші кезеңі осымен аяқталады. Бұл әдетте, көптеген жалпы дайындық және басқа да қарапайым жаттығуларды үйрену кезінде байқалады. Көрсетілген көмекті біртіндеп азайта отырып, орындау шарттарын жеңілдету арқылы жалпы ҚӘ техникасының негіздерін өз бетінше орындауға қол жеткізу қажет. Әр сабақта оқылған ҚӘ-ті бірнеше рет қайталау.
Екінші кезең-тереңдетіп оқыту (нақты үйлестіру). Оқу терең, ҚӘ заңдылықтарын түсіну егжей-тегжейлі, қозғалыс элементтері бойынша оның үйлестіру құрылымы жетілдіріледі. Қатысушылардың назарын техниканың жеке бөлшектеріне, оның кеңістіктік сипаттамаларын, уақытша және динамикалық ерекшеліктерін білуге аударады. Сонымен қатар, қатысушылардың ақыл-ойы үйреншікті қозғалыстардың мағынасын және кішігірім қателіктердің себептерін түсінуге бағытталған, оларды орындау кезінде тиісті жағдайлар жасалады (жеңілдетілген, күрделі), олар дәйекті түрде нақтыланған бөлшектерге назар аударуға мәжбүр етеді.
Үшінші кезең-бекіту және одан әрі жетілдіру (тұрақты және вариативті дәл үйлестіру). Дағды құрылады және практикалық қызметтің нақты жағдайларында (жаттығу және бәсекелестік әрекеттер) ҚӘ қолдану мүмкіндігі қалыптасады. Бекіту салыстырмалы түрде тұрақты сыртқы жағдайларда үйренген әрекетті бірнеше рет қайталау процесінде жүреді. Одан әрі тұрақтандыру және жетілдіру жүзеге асырылады, қажетті беріктікке, тұрақтылыққа (тұтас әдісті пайдалану) қол жеткізіледі.
Үшінші кезеңнің ұзақтығы қатысушылардың дайындығына және басқа да көптеген факторларға байланысты. Жалпы алғанда, технологияны жетілдіру осы кезеңде барған сайын жеке сипатқа ие болуы керек. Бұл жаттықтырушыдан физикалық ерекшеліктерді, физикалық қасиеттердің даму деңгейін зерттеуді талап етеді. Сонымен бірге, іс - әрекеттің қозғалғыштығы мен өзгергіштігі, оның қоршаған ортаның бұзушы факторларына бейімделуі, қатысушылардың жағдайындағы физикалық және психикалық өзгерістер қамтамасыз етіледі-сонымен бірге практикалық қолданудың (бәсекеге қабілетті) нақты жағдайына ішінара жағдай жасалады. Қайталау саны сабақтан сабаққа дейін артады. Бұл кезеңде іс-әрекеттің тиімділігі қажет.
Әрі қарай, бұрын игерілген білім мен дағдылардың негізінде жоғары деңгейдегі қимыл-қозғалыс дағдылары қалыптасады (Ю.Ф. Курамшин, 1991). Бұл дағдылар қызметтің өзгеретін жағдайларында жаңа қимыл әрекеттің мәселелерін тәуелсіз шешумен байланысты. Сонымен, спорттық ойындарда олар спортшылардың зияткерлік белсенділігімен тығыз байланысты.
Ойында білім мен дағдыларды қолданған дұрыс болу үшін спортшы қарсыластың ниетін байқай, бағдарлай, шеше білу керек, яғни, тез ұтымды шешім таба отырып, соның негізінде спорттағы қозғалыс техникасын үйренудің түпкі мақсаты болып табылатын жоғары деңгейдегі дағдыларды меңгереді.
Қимыл-қозғалыс әрекетін меңгеруді үш кезеңге бөлу шартты болып табылады, сол себепті, бөлінудің тұрақты шекаралары жоқ, бірақ спорттық техниканы оқыту міндеттерін анықтауда ықпалы маңызды. Ұсынылған ережелерді ескере отырып, спорттағы техникалық дайындық процесі мынадай схемамен ұсынылуы мүмкін
Мақсаты

Қимыл-қозғалыс әрекетіне оқыту

Қозғалыс іскерліктерін дамыту

Қозғалыс дағдыларын дамыту

Жоғары деңгейлі қозғалыс дағдыларын қалыптастыру тәртібі

1.2. Жалпы және арнайы техникалық дайындықтың бағыты мен құралдары
Кез-келген жаттығудың екі түрлі техникасын, тәсілін дұрыс немесе тәсілсіз, қате орындауға болады. Жаттығудың тәсіл техникасы дегеніміз не? Қимыл-әрекетті тиімді жолмен орындау - жаттығудың тәсілі, техникасы деп аталады. Тиімділік дегеніміз - жаттығудың ағзаға ұтымды әсер етуі (мысалы, күшін өсіру, бұлшық ет топтарын жаттықтыру) және әрекеттің нәтижелілігі (мысалы, жүгіріп келіп ұзындыққа секіру жаттығуының техникасын дұрыс орындау кезінде барынша алысқа секіру).
Жаттығуды орындау техникасы әрқашан да дамып отырады. Ескі тәсілдер орнына жаңа, тиімді тәсіл, жаттығуды орындау техникасы келеді. Бұл құбылыс жаттығуды орындаудың жетілген жолын үздіксіз ізденуге, үйрену әдістемесінің кемеліне келуіне, осы арқылы күрделі, тиімді жаттығуларды орындауға қол жеткізеді.
Спорт дайындығының деңгейіне қойылатын өскелең талап, жаңа жетілдірілген спорт құрал-жабдықтарының пайда болуы, ескі тәсілдің орындалуының өзгеруі, жаңа жетілген жаттығу техникаларының пайда болуы. Мысалы, жүгіріп келіп биіктікке секіру техникасын алсақ, ерте кезде аяқты кезекпен қайшылап секірсе, келе-келе қырымен келіп аунап секіру, ал қазіргі кезде арқаны бере аунап секіру техникалары өмірге келді. Әрбір техника түрі ауысқан сайын биіктік кергісі де, әлемдік рекордтар да жоғарылай береді.Дене тәрбиесі жаттығуларының эталондық орындау тәртіптері бар. Бірақ әрбір спортшы өзінің дене күшінің мүмкіндігін, психоқимылдық қабілетін ескере отырып, өзіне ғана тән техника қолданады. Жаттығулардың техникасының өзіне тән бөлімі, бөлшегі болады. Жаттығу техникасының негізі - спортшының толық жаттығу орындаған қозғалыс суретінен тұрады. Мысалы, жүгіріп келіп ұзындыққа секіруді алсақ, ол екпіндеп жүгіру, серпін жасау, ұшу, жерге түсу секілді техника бөлшектеріне бөлінеді. Қозғалысты орындау кезінде ең керекті шешуші техника бөлшегі болады. Мысалы, ұзындыққа секіруде - аяқ күшімен серпілу. Басқа техника бөлшектері: екпіндеп жүгіру, ұшу, жерге түсу - ол негізгі дене қозғалысына көмектесетін қосалқы қимылдар. Жаттығуды орындау техникасы үш кезеңге бөлінеді:
Дайындық кезеңі - негізгі қозғалыс әрекетіне жақсы жағдай тудыруға арналған қимыл-қозғалыс;
Негізгі кезең - негізгі мақсатты орындауды шешетін қимыл-қозғалыс. Мысалы, ұзындыққа секіруде серпілу, ұшу;
Қортынды кезеңі - қозғалыстың аяқталу кезеңі. Мысалы, ұзындыққа секірудегі жерге түсу.
Қай жаттығудың орындалу техникасын алсақ, олар бір-біріне кеңістік, уақыт, кеңістікті - уақыт және қозғалыс тәрізді сипаттамаларда болады. Кеңістік сипаттамасына жататындар: дене мен дене мүшелерінің тұрысы, қалпы, қозғалыс траекториясы. Кеңістіктегі дене тұрысын біз иық және аяқ-жамбас буындарының орналасу тәртібіне қарай білеміз. Ол тік болуы мүмкін - тік тұру, ілініп тұру (аспа темірде, шығыршықта), тіреліп тұру (қос сырықта, белтемірде т.б.) немесе көлденең (тепе-теңдік, суда жүзу) және таяну (еденде, скамейкада тірей сүйену) түрінде де кездеседі. Дене мүшелерінің бір-біріне үйлесімді орналасуы, жалпы дененің қалпы жаттығуларды орындау техникасында үлкен рөл атқарады. Тәжірибеде ол үш түрлі жағдайларда кездеседі:
- жаттығудың басында. Жаттығудың басында дұрыс алынған негізгі дене қалпы жаттығуларды орындауда ең тиімді жағдай жасауға және белгілі бір анатомиялық, физиологиялық тиімді әсерге жетуге көмектеседі. Мысалы, 100 метрге жүгіру алдындағы төменгі сөреге тұру қалпы, палуанның өз әдісіне керек қалыпты ұстауы т.б.;
- қозғалыс кезінде. Қозғалыс барысы кезінде керек дене қалпын сақтау спортта көп кездеседі. Мысалы, конькимен сырғанаушының жартылай отыру қалпы, шаңғышының секіру кезіндегі ұшу қалпы т.б.;
- жаттығуды аяқтағанда керек дене қалпын сақтау. Мысалы, спортшының снарядтағы жаттығуды орындап болғаннан кейінгі секіріп түсіп, дұрыс дене қалпын сақтауы т.б.
Әрбір қозғалыста ең алдымен қозғалып келе жатқан дененің, дене мүшелерінің траекториясын айыра білу қажет.
Траектория дегеніміз - кеңістіктегі қозғалысшамасы және қозғалысты елестетудегі дененің жағдайы.Траекторияға қарап дене мүшелері қозғалысының бағытын, түрін, амплитудасын анықтайды. Қозғалыс траекториясы түзу сызықты және қисық сызықты болады. 100 метрге жүгіруді - түзу сызықты, ядро итеруді - қисық сызықты деп шартты түрде айтамыз, өйткені тәжірибе бойынша таза түзу сызықты қозғалыс жоқ. Олардың ішінде әрқашан да қисық сызықты қозғалыс жүреді (дененің серпілуі, ауырлық нүктесінен ауытқу амплитудасы т.б.). Жаттығушылардың ағзасына дене тәрбиесі жаттығуларымен тиімді әсер ету және қозғалыс техникасын жақсы орындау қозғалып келе жатқан дене немесе оның мүшелерінің траекториялық бағытына байланысты (мысалы, биіктікке секіру үшін спортшылар жерден аяқпен дұрыс серпілу бұрышын, тиімді қозғалыс бағытын дұрыс анықтай білуі керек).
Қозғалыс бағыттары: жоғары-төмен, алға-артқа, оңға-солға болып бөлінеді. Дене мүшелерінің бір шеткі қалыптан екінші шеткі қалыпқа дейін жеткізе сілтеген қозғалысын - қозғалыстың амплитудасы дейміз (мысалы, аяқты алға-артқа сілтеу қозғалысы). Қозғалыс амплитудасы белсенді және енжар болып екіге бөлінеді. Белсенді қозғалыс амплитудасы - жаттығушының жаттығуды өзінің, өз бұлшық еттерінің күшімен орындауы. Енжар - серігінің, тренажердің көмегімен орындалатын керілу, созылу икемділік жаттығулары. Белсенділік амплитудасы енжар амплитудаға қарағанда әрқашан да аз болады.
Уақыт сипаттамасы уақыт ұзақтығы, қарқын және қимыл ырғағы деп бөлінеді. Ұзақтық - әрбір қозғалысқа кететін уақыт шамасы. Мысалы, 1000 метрге жүгіру. Жаттығу уақытын азайта отырып, оқушы өзінің шеберлігін арттырады немесе жүктеме көлемін азайтады, көбейтеді. Қарқын - белгілі бір уақытта қайталана беретін қозғалыс (мысалы, палуанның бір минөттағы қарсыласын лақтыру саны, ескек есушінің ескекті бір минөтта 40-50 рет есуі т.б.). Қозғалыс қарқынын өзгерте отырып, жүктеме шамасын басқаруға болады. Уақыт азайса, қозғалыс қарқыны артады, ал уақыт көбейсе, қозғалыс қарқыны азаяды. Уақыт мөлшері мен қозғалыс бөлімдерінің ұзақтық қатынасын ырғақ деп атаймыз (мысалы, уақыт бойынша шаңғымен жүгірудегі алма-кезек екі адым әдісінің кезеңдерін өзгерту). Ырғақ тек қана күрделі қозғалыстарда болады. Баланың жасы ұлғайған сайын, спорттық дайындық деңгейі жоғарылаған сайын өзгеріп отырады (мысалы, аяқ-қолдың күштері көбейген сайын қозғалыс фазаларына кететін уақыт азайып отырады).
Кеңістікті-уақыт сипаттамасы - жылдамдық және үдеу. Спортшының кеңістікте шапшаң қозғалуын жылдамдық дейміз. Бір уақыт мөлшерінде спортшының жылдамдығын көбейте, өзгерте қозғалуын үдеу деп айтамыз. Ол болымды үдеу (мысалы,100 метрге жүгіруде сөреден шыға үдей жүгіріс) және болымсыз үдеу (мысалы, мәре сызығынан өткеннен кейінгі ақырын жүгіріс) деп аталады. Спортшының кеңістіктегі уақыт қозғалысын білуі, кеңістік сипаттамасы (мысалы, жүгіргендегі адам ұзындығы) және уақыт сипаттамасының (мысалы, жүгіру қарқыны) тиімді арақатынасын табуына, жүгіргенде қатты бар мүмкіншілігімен жүгіре алуына, жақсы көрсеткіш көрсете алуына көмектеседі.
Қозғалыс сипаттамасы адамның қозғалу үрдісі кезінде ішкі және сыртқы күштердің бірге жұмыс істеуімен айқындалады. Ішкі күштерге жататындар: бұлшық еттердің тартылу, созылу, қарсыласу күші және қозғалыс кезіндегі пайда болған дене мүшелерінің біріккен күші. Сыртқы күштерге жататындар: дене мүшелерінің тірелу нүктесі, сыртқы ауырлық, сыртқы ортаның үйкелу және қарсылық күші, басқа жанды-жансыз денелердің, нәрселердің қозғалып келе жатқан күштері. Дене мүшелерінің тірелу нүктесі - жүгіріп келіп кергіге, гимнастикалық көпіршеге, сырыққа тіреле секіру, таяқтарды қарға тірей шаңғымен жүгіру, суға тірей ескек есу т.с.с. Сыртқы ауыр заттар - штанга, батпандар, гирлер, күрестегі манекендер және т.б. сыртқы ортаның үйкелу және қарсылық күші - су, ауа, қар, құм т.б., бұлар адам жүгіргенде, қозғалғанда үйкеледі, қарсылық тудырады. Басқа күшке - адамның өз дене салмағының ауырлық күші, басқа да дене күштері (күрестегі қарсыласының күші т.б.) жатады. Сондықтан да адамның әрбір қимыл-әрекетін өзінің бұлшық етін тарту, итеру, созылу күшімен бірге сыртқы және ішкі күштерге де байланыстыра қарастыру керек.
Дене шынықтыру сабақтарында спорттық ойындардың жаттықтыратын әсері күш кезеңі арқылы орындалады.
Тез әсер етуі. Жаттығу жасап жатқан кезде ағзаның функционалдық жұмыс істеу өзгерістері айқын көріне бастайды. Бұлшық еттердің көлемі үлкейді, жүрек соғу, тыныс алу жиіленеді, ағза қызынады, қызарады, терлейді т.с.с.
Із қалдыруы. Жаттығу орындалып біткен соң қимыл-әрекетімен пайда болған құбылыс іздері ағзада жоғалмайды, бірталай уақыт сақталып қалады, шамамен бір, бір жарым тәуліктен артық. Адамның денесі қызып, қимыл-қозғалысы ширақ болады, асқа тәбеті жақсарады және т.б. Бұрын жаттықпаған адамдардың бұлшық еттері ауырып, дел-сал болып жүреді.
Бейімделу әсері. Егер қимыл-әрекет алдыңғы қимыл-әрекеттің әсері сақталынып тұрған кезде қайталанса, мұндай қабаттасу адамды осы қимыл-әрекетке белсенді бейімдейді. Егер ол апта, айларға созылып жаттыға берсе барлық дене мүшелерінің қызметі жақсарады, денсаулық нығаяды, дене қуаты қасиеттерінің жұмысқа біліктілігі жоғарылайды, қимыл шеберлігі пайда болады. Адам жаттығу уақыты келгенде ширығып, белсенділеніп, жаттыққысы келіп тұрады.
Жаттығулардың адам ағзасына әсер етуі әр түрлі себептерге байланысты:
1. Оқыту, үйрету үрдісі екі жақты - ұстаз оқытады, оқушылар үйренеді. Сондықтан жаттығулардың әсер етуі ұстаз өнегесіне, білім деңгейіне, қимыл шеберлігіне, дене қуатына, сондай-ақ, оқытушы мен оқушының белсінділігі мен ынтасына байланысты.
2. Ғылыми себептер - адамның дене тәрбиесі заңдылықтарын ғылыми деңгейде түсінуі, білуі.
3. Әдістемелік себептер - жаттығуларды орындау кезінде ескеретін көптеген әдістемелік талаптар.
Жаттығулардың күшті әсері осы әдістемелік талаптарды орындап, дұрыс пайдалануына байланысты. Олар: жаттығуларды орындау уақыты, орындау қарқыны, жаттығуларды орындау саны, аралық тынығу уақыты, қайталау арасындағы тынығу уақыты, демалыс түрі.
4. Санитарлық-гигиеналық себептер. Дене тәрбиесі жаттығулары адам ағзасына тиімді әсер ету үшін тамақтану, демалу, жұмыс істеу тәртібін сақтап, жаттығатын орынды, спорт залды санитарлық нормада ұстау.
5. Метеорологиялық себептер (ауа температурасы, ылғалдылығы, жел күші т.б.).
6. Материалдық себептер. Дене тәрбиесі жаттығуларын қамтамасыз ететін спорт ғимараттары, жабдықтар, снарядтар, спорттық құрал-жабдықтар, спорт киімдері т.б.
Жоғары білікті спортшыларды даярлау кезінде олардың физикалық және психологиялық дайындығының жоғары деңгейіне ғана назар аудару жеткіліксіз. Спортшылардың жоғары тактикалық дайындығы негізінде техникалық шеберлікті ұтымды пайдалану арқылы нәтижелерді арттыру жолдарын іздеу керек, өйткені ол қарсыласты жеңуде үлкен рөл атқарады. Бұл сізге бәсекелестік, жекпе-жек кезінде күштерді ұтымды бөлуге және олардың әдістерін сапалы түрде орындауға мүмкіндік береді, бұл, сайып келгенде, жоғары спорттық нәтижелерге қол жеткізу мәселелерін дұрыс шешуге мүмкіндік береді.
Спортшыны техникалық даярлау - оған жарыс іс-әрекеті техникасының негіздерін немесе жаттығу құралы ретінде қызмет ететін іс-әрекеттерді үйрету, сондай-ақ спорт техникасының таңдаулы түрлерін жетілдіру процесі. [7, 68].
Кез-келген мақсатты оқыту сияқты, спортшының техникалық дайындығы - бұл білімді, дағдыларды қалыптастыруды басқару процесі (бұл жағдайда қозғалыс техникасына қатысты). Оған дидактиканың жалпы принциптері және дене тәрбиесі әдістемесінің дидактикалық ережелері қолданылады. Техникалық дайындықтағы басты міндет - спортшыға оның мүмкіндіктерін жарыстарда тиімді пайдалануға мүмкіндік беретін және көптеген жылдар бойы спортпен шұғылдану процесінде техникалық шеберліктің тұрақты жетілуін қамтамасыз ететін бәсекелестік әрекеттерді орындау дағдыларын қалыптастыру.
Спортта жаттығу барысы жалпы және арнайы техникалық дайындық болып ажыратылады. Жалпы техникалық дайындық спорттық іс-шараларға қажетті әртүрлі моториканы және дағдыларды игеруге бағытталған.
Жалпы техникалық дайындық, ең алдымен, спорттық жекпе-жектерде техникалық дағдыларды қалыптастырудың алғышарты болып табылатын моторика мен дағдылар қорын толықтырудан тұрады. Ол дағдыларды оң ауыстырудың әсерін кеңінен қолданады: жалпы дайындық процесінде қалыптасқан дағдылар, әдетте, түрлендірілген түрде -- олардың негізінде пайда болатын нақты дағдылардың құрамына енеді және олардың жетілуіне ықпал етеді. Сонымен қатар, моториканың қорын кеңейту экстраполяцияның пайда болуына ықпал етеді - алдын-ала дайындықсыз парақтан қимылдарды орындау мүмкіндігі. Спортшының жалпы техникалық дайындығы, сонымен қатар, қосымша дене шынықтыру құралы ретінде таңдалған жаттығулар техникасын үйретуді қамтиды (белгілі бір жаттығуды физикалық қасиеттерді тәрбиелеу құралы ретінде қолданар алдында оны техникалық тұрғыдан дұрыс орындауды үйрену керек). Дағдыларды игеруден басқа, оқытудың осы бөлімінің маңызды жағы үйлестіру қабілеттерін тәрбиелеу болуы керек, оған техникалық жетілдіру дәрежесі шешуші дәрежеде байланысты болады. Жалпы техникалық дайындық процесінде келесі міндеттер шешіледі:
1. Таңдалған ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.