АШЖБ - Ауыл шаруашылығы жануарларын бірдейлендіру

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 35 бет
Таңдаулыға:

ӨӘЖ:636.32.8:616-006(079.2)
Қазақстан Республикасының Ауылшаруашылығы министрлігі
С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті

Төлеухан Р.Ж

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Қарқаралы ауданының Нүркен Әбдіров ауылдық аймағында 2020 жылғы ветеринариялық іс-шаралардың жоспарлануы және орындалуы

Мамандығы: 5В120200 - Ветеринариялық санитария

Нұр-Сұлтан 2021
Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы Министрлігі
С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті
Ветеринариялық санитария кафедрасы

Қорғауға жіберілді
______________ Кафедра
меңгерушісі:___________ А.Е. Ешмухаметов

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: Қарқаралы ауданының Нүркен Әбдіров ауылдық аймағында 2020 жылғы ветеринариялық іс-шаралардың жоспарлануы және орындалуы

5В120200 - Ветеринариялық санитария
мамандығы бойынша

Орындаған:
Р.Ж. Төлеухан

Ғылыми жетекші:
в.ғ.к., аға оқытушы

А.Е. Ешмухаметов

Нұр-Сұлтан 2021
МАЗМҰНЫ

БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
КІРІСПЕ
1 НЕГІЗГІ БӨЛІМ
Әдеби шолу
Н.Әбдіров ауылдық округінің ветеринариялық жағдайына сипаттама
Ветеринариялық жоспарлау және оның орындалуы
Өзіндік зерттеулер
Зерттеулерді жүргізу әдістемелері мен қолданылған материалдар
Зерттеулердің нәтижелері
ЭКОНОМИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕМЕ
ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ
ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ

ҚОРЫТЫНДЫ ЖӘНЕ ҰСЫНЫСТАР

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

Нормативтік сілтемелер

Қазақстан Республикасының 2002 жылғы 10 шілдедегі Ветеринария туралы N 339 Заңы
"Ветеринариялық (ветеринариялық-санитариялық) ережелерді бекіту туралы". ҚР АШМ 29.06.2015 ж. № 7-1587 бұйрығы
Жануарлардың аса қауіпті ауруларына қарсы ветеринариялық іс-шараларды жоспарлау және өткізу қағидаларын бекіту туралы ҚР АШМ 2014 жылғы 30 маусымдағы № 16-07332 бұйрығы.
"Ветеринариялық (ветеринариялық-санитариялық) қағидаларды бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2015 жылғы 29 маусымдағы № 7 1587 бұйрығы

Терминдер мен анықтамалар

Бруцеллез - жаппай іш тастаумен, дене қызуының көтерілуімен және сыртқы белгілерінің әр түрлілігімен сипатталатын антропозоонозды індет.
Иммунитет - ағзаның генетикалық тұрғыдан алғанда бөгде инфекциялық емес агенттерді жұқтырмаушылығы.
Агглютинация - антиген мен антидененің желімделуі.
Аллергия - ағзаға қайтадан енген кезде жоғары сезімталдықпен білінетін белгілі бір антигенге бағытталған жай-күй реактивтілігі.
Серологиялық реакция - антиген мен антидененің әрекеттесуі нәтижесінде жүретін реакция.
Иммундеу - ағзаға белгілі бір вакциналарды жіберу арқылы белгілі жұқпалы ауруларға қарсы төтеп беретіндей қсиеттер дарыту.
Балау - жан-жақты зерттеулер нәтижесінде ауруды анықтау, ауырған ағзаның хал-жағдайы туралы қорытынды.
Биологиялық сынама - зертханалық жолмен жануарларға патологиялық материалдарды жұқтырып, соны зерттеу арқылы жұқпалы ауруларды балаудың бір тәсілі.
Вакцина - микроорганизмдерден, олардың жекелеген компонеттерінен, антигендерінен немесе олардың өмір сүру процесі кезінде түзілетін заттардан дайындалатын биологиялық дәрмек.
Уыттылық - белгілі бір микроб штаммының уыттылығы, оның ауырту қабілетінің күштілігі.

Қысқартылған сөздер

ҚР - Қазақстан республикасы
ОҚО - Орталық Қазақстан облысы
ЖШС - Жауапкерлігі Шектеулі Серіктестік
АШЖБ - Ауыл шаруашылығы жануарларын бірдейлендіру
КазАТУ - Қазақ агротехникалық университет
ІҚМ - Ірі қара мал
ҰҚМ - Ұсақ қара мал
РБС - роз-бенгал сынамасы
ПРА - пластинкадағы агглютинация реакциясы
АР - агглютинация реакциясы
КБР - комплементті байланыстыру реакциясы
ИФР - иммунды флуоресценция реакциясы
ИФА - иммуноферменттік анализ
ДНҚ - дезоксорибонуклеин қышқылы
ВҒЗИ - ветеринария ғылыми-зерттеу институты
АҚ - акционерлік қоғам
КСРО - Кеңестік социалистік республикалар одағы

І. Кіріспе
Елбасының Қазақстан Республикасы халқына жасаған жолдауында және ауылды көтеру мәселесіне байланысты мемлекеттік бағдарламасында Қазақстан халқының оның ішінде ауылдық жағдайын жақсарту мәселесі айрықша атап көрсетілген.
Бұл мақсаттарды табысты атқару үшін, ең алдымен ауыл шаруашылығындағы мал басын көбейтіп, одан алынатын өнімдерді (ет, сүт, жүн, жұмыртқа т.б) мейлінше көбірек өндіру қажет. Бірақта аталған проблемаларды жүзеге асыру оңай шаруа емес екені белгілі. Өйткені өлім-жетімге және де басқа қыруар шығынға әкеліп соқтыратын әр түрлі жұқпалы аурулар үлкен бөгет болып келеді. Мен де Дипломмен ауылға бағдарламасы бойынша ауылға барып жұмыс істеп, мал асырап ауылымның көркеюіне үлесімді қосқым келеді.
Жалпы, ветеринарияның басты міндеті - ауыл шаруашылығының ветеринарлық тазалығын сақтау, адамдардың мал мен адамға ортақ аурулардан қорғау, жоғарғы сапалы ауыл шаруашылық өнімдерін өндіру және территорияны малдардың аса қауіпті ауруларының енуінен қорғау болып табылады.
Ауыл шаруашылығында ең басты мәселе күтіп-бағу, дұрыс азықтандыру, малды түрлі аурулардан сақтандыру болып табылады уақытында дұрыс төл алу мен өнімін арттыру. Азықтандыру дұрыс болса көп ауруларды айналып өтуге және мал ауырмайтыны бәрімізге мәлім.
Нүркен Әбдіров селолық округінде жүргізілетін ветеринариялық қызметтің негізгі мақсаты - шаруашылықтарда ветеринариялық шараларды сапалы әрі уақытылы жүргізіп, жануарларды жұқпалы емес, жұқпалы және паразиттік аурулардан тазарту, қауіпті індеттерден адамды сақтандыру, мал ауруын азайту, шығынға жол бермей, шаруашылықтарға келтіретін зиянды барынша азайту болып саналады. Айтылғандарды ескере отырып жүргізілген, осы ғылыми зерттеу жұмысымда Қарағанды облысы, Қарқаралы ауданы, Нүркен Әбдіров ауылдық округінің ветеринариялық ахуалын бақылап, зерделеп, пайда болған ауруларды балау, дауалау және оған қарсы жүргізілетін арнайы шараларды жетілдіру мен нәтижелерін өндіріске енгізу мәселелері алға қойылады.

Дипломдық жұмыстың мақсаты.
Н. Әбдіров ауылдық округінің ветеринариялық ахуалын, ветеринариялық іс-шаралардың жоспарлануы мен орындалуын зерттеп, бруцеллезден және басқа да аурулардан сауықтыру шараларын қарастыру болып табылады.
Бұл мақсаттарды орындау үшін төмендегідей міндеттер қойылды:
1. Қарқаралы ауданы, Н.Әбдіров ауылының мал шаруашылығының жалпы ахуалын бақылап, ветеринарлық іс шаралардың жоспарлау және орындалуын зерттеу.
2. Нүркен ауылы бойынша бруцеллезге және басқа да ауруларға қан алу, вакцинация жұмыстарын толыққанды зерттеу.

1.НЕГІЗГІ БӨЛІМ

Әдеби шолу
Нұркен Әбдіров ауылдық округі -- Қарағанды облысының Қарқаралы ауданындағы ауылдық округ. Құрамына Ақшоқы, Жарлы, Жекежал ауылдары кіреді. Орталығы - Жарлы ауылы. Ауыл орталығы - Қарқаралы қалысының оңтүстік-батысында 30 км жерде, Жарлы өзенінің екі жағасында орналасқан. Халық саны 2019 жылы 2407 адамды (1207 әйел және 1200 еркек) құрады. Негізі ауыл іргетасы 1929 жылы қаланды. Кейін 1951 жылға дейін Шекеме (ШКМ -- школа крестьянской молодежи) ауылы деп аталып келді. 1951 жылы бұрынғы Ақшоқы, Нүркен атындағы, Қызылшілік, Жекежал, Кеңестас, Жаңатоған, Ұзынбұлақ ұжымшарларының бірігуінен Нүркен атындағы ірі ұжымшардың, ал 1963 жылы оның негізінде қайта құрылған Нүркен Әбдіров атындағы кеңшардың орталығына айналды. Кеңес Одағының Батыры, ұшқыш жерлесіміз Нүркен Әбдірұлы Әбдіровтың құрметіне селолық округе сол кісінің есімі берілген болатын. Ал ауылға өзен атына байланысты Жарлы атауы берілді. Жалпы ауылдық округі бойынша ауылшаруашылық жер көлемі - 58307 га, оның ішінде шқ - 34024 га, барлық егістік -5562 га, жайлым аумағы - 4829 га. 90-жылдың ортасына дейін ауыл экономикасын негізінен ұжымшарлар мен кеңшарлар, қосалқы шаруашылықтар, аудандық aуыл шаруашылығы бірлестіктер құрады. Нарық экономикасына өтуге байланысты басым бөлігі жекешелендірілген болатын. Олардың негізінде көптеген шаруа қожалықтары (35), ЖШС (1) құрылды.
Мал көметін орын Н.Әбдіров ауылдық округінен екі шақырым жерде орналасқан. Ауылдық округте мал соятын арнайы позектория бар. Шқ-дан бөлек ауылдың өзінде тозығы жеткен 1 ғана мал қамап ұстайтын роскол және ІҚМ-ға арналған станок бар.

Н.Әбдіров ауылдық округінің ветеринариялық жағдайына сипаттама

Нүркен ауылы негізінен қой, ет-сүт бағытындағы ірі қара мал өсірумен айналысады. Қазіргі таңда Нүркен Әбдіров ауылдық округі бойынша мал басы - АШЖБ (Ауыл шаруашылығы жануарларын бірдейлендіру)базасынан алынған мәліметтер бойынша:
Ірі қара 6670 бас, аналығы 4728 бас
Жылқы 8801 бас, аналығы 6413 бас
Қой, ешкі 15982 бас, аналығы 13723 бас
Ірі қара малы 117 % басы өссе, жылқы малы 115 % басқа, ал қой ешкі 76% басқа кеміп отыр.
Қазір ауылда ауыл шаруашылығының жақсы жолға қойылуынан жергілікті экономиканың көтеріле бастағаны байқалады. Ауыл шаруашылық өнімдерін өңдеу жоғары деңгейде дамып, дүкендерге жергілікті өндірістің тамақ өнімдері көптеп түсуде. Сауда мен тұрмыстық қызмет көрсету, кәсіпкерлік кеңейе түсуде. КСРО кезінде Қарағанды облысының алдыңғы қатарлы дүркіреп тұрған ауылдарының бірі болған, Компартия құлаған кезде бытырап- шашылып кеткен болатын. Міне, содан кейін енді-енді аяғына тұрып ауылдың ауыл шаруашылығы енді қарқын алып келеді. Ауылдың одан әрі өркендеп, дамый түсуіне, жаңа заманның құрылымдары: ЖШС Атамаекен - С.Қиянат., Рауан шаруа қожалығының басшысы - Ж. Жүзбаев, Боқай шаруа қожалығының жетекшісі - А.Рахимбеков, Жаңатоған шаруа қожалығының жетекшісі - А.Әріпов үлкен үлес қосуда. Бұлар 2000-2002 жылдары Қарағанды облысының жоғары наградаларының иегері атанды.
Н.Әбдіров ауылдық округі лептоспироз, туберкулез, қарасан ауруларынан таза деп есептеледі. Ауылда жұқпалы аурулардың алдын алу шаралары - барлық малдарды - сібір жарасы, қарасан, нодулярлы дерматит ауруларына қарсы вакцинациялайды. Туберкулезге, жылқының маңқасына аллергиялық тексеру жүргізеді, ал ірі қара мен ұсақ малдан бруцеллезге серологиялық зерттеу жүргізу үшін қан алынады. 2017 жылдан бастап Н.Әбдіров ауылында бруцеллез кең етек алуда. Бруцеллезді анықтауға малдың қанын, қан сарысуын, сүтін серологиялық тексеруге жібереді. Серологиялық реакциялардың ішінде ең танымал реакциялар: АР, КБР, КҰБР, ККБР, ШР. Егер мал ауру болып шықса, оны емдемейді, ет комбинаттарына консерв жасау мақсатында апарады. Заң бойынша малдың ауырғанын жасырып қалғандар жазаланады. Егер оны жасырып қалатын болса, онда ол табынға жұғатынын халық түсінуі керек.

1.3 Ветеринариялық жоспарлау және оның орындалуы

Жоспарлау - ветеринариялық іс-шараларды басқару функцияларының маңызды бөлігі мен оны ұйымдастыру үшін қажетті бірден-бір маңызды элемент болып табылады. Ветеринариялық шараларды жоспарлау елімзідегі мемлекеттік және жеке меншік иелігіндегі ветеринариялық қызметтің барлық тізбектері үшін міндетті болып табылады.
Ветеринариядағы жоспарлау нысандарына жатқызылатындар: жануарлардың инфекциялық және инвазиялық ауруларын профилактикалау мен жою; материалдық-техникалық қамтамасыз ету мен қаржыландыру; ветеринариялық ғылымды дамыту және оның жетістіктерін практикаға ендіру; мамандар дайындау; ветеринариялық мекемелер жүйесін дамыту.
Ветеринариялық шараларды құрастыру кезінде келесі жайттар ескеріледі:
- ветеринариялық шаралардың жоспары максималды түрде малшаруашылығының дамуына септігін тигізетіндей болуы керек;
- жоспарлар бірқатар жылдар бойғы ветеринариялық статистика деректерін пайымдап, қорытындылау ісіне сүйенеді; жоспарлар алдында малшаруашылығына қызмет көрсету жағдайын жан-жақты бағалап, өткен жылдардағы шаралардың тиімділігін айқындап алу керек;
- барлық жоспарланатын жұмыс түрлері нақтылы, сандық шамада көрсетілетіндей, орындалуының күнтізбелік мерзімдері айқындалған болуы керек; ветеринариялық шаралар жоспарлары шынайы болуы тиіс, яғни жұмыс күшімен және қамтамасыз етілген (мамандар, материалдық-техникалық және қаржылай ресурстар) болуы тиіс.

Нүркен ауылының 2020 жылғы мемлекеттік бағдарлама бойынша берілген тапсырмалардың орындалысы мен 2021 жылға жоспары:
Бағдарламаның атауы
Жоспар
Орындалысы
%
2021 жылға жоспар
Ауыл шаруашылығына инвестиция тарту көлемі (млн.теңге)
73
186,7
255,8
89,2
Ауыл шаруашылығы техникасы (дана)
3
6
200
6
ІҚМ аналық мал сатып алу (бас)
48
11
22,9
53
Қой сатып алу тапсырмасы (бас)
95
68
72
127
Мал бордақылау алаңдарына бұқашықтар тапсыру (бас)
69

79
Қоғамдық табынға асыл тұқымды бұқаларды қосу (бас)

49
Жұмыс орындарын ашу (адам)

21

Қажетті асыл тұқымды бұқа- барлығы: 2 бас (Нур -2 бас)
Жерді игермей отырған шаруа қожалықтар - барлығы: 2 (Нұр - К шқ, Қарқаралы аш колледжі

Мал азығы, тонна
2020 жылғы жоспар
Нақты
Орындалғаны
2021 жылға жоспар
8860
8860
100 %
9300

Өсімдік шаруашылығы:
№
Шқ
аты
Шқ
басшысы
2020ж. Себілген егін
Орылған егін, га
Түсімі цнга
Алынған өнім тн
2021ж жоспар, га
1
Атамекен
Кинаят С
292
292
16,5
483
392
2
Ақжүніс
Алин С
249
249
14,5
360
249
Барлығы
541
541
15,6
843
641

1. Егін себу жоспары: Н.Әбдіров ауылдық округі бойынша 2021 жылы Атамекен шқ барлығы 641 гектар, оның ішінде бидай 374 га, арпа - 267 га, картоп - 5 га, 92 га - көп жылдық шөп себу жоспарланып отыр.
2. Ауыл шаруашылығы бойынша жұмыс орындарын ашу. Шаруа қожалықтарда мемлекеттік бағдарламалар шеңберінде 2021 жылдың соңына дейін барлығы 21 жұмыс орнын ашу жоспарда тұр. Оның ішінде жаңадан 4 шқ қожалығы ашылды, 11 тұрақты жұмыс , 8 маусымдық жұмыс орны ашылады. Бұлар 17 шаруа қожалықтарға және жеке кәсіркерлік нысандарына орналасады.
3. Ауыл шаруашылығы саласына инвестиция тарту жоспарын орындау:
2021 жылға жеке кәсіпкер Жұмағазы Жадыраның қымыз өндіру цехын ашу жоспары бар. Жұмсалатын қаражат көлемі 1,5 млн теңге.
2021 жылға Тілеуқабыл ШҚ Көпжасаров Қуаныш қой бордақылау алаңын ашу. Жұмсалатын қаражат көлемі 2,0 млн теңге.
2021 жылға Атамекен ШҚ Қинаят Сланбек ІҚМ қыстық қора салу. Жұмсалатын қаражат көлемі 3,5 млн теңге.

Нүркен Әбдіров ауылдық округі бойынша

Мемлекеттік бағдарламаларды орындау мақсатында мал бордақылау алаңдарына бұқашықтар тапсыру бойынша Жаңаөлке және Наурыз шаруа қожалықтары 10 он бастан, барлығы 20 бұқашық тапсыру жоспары бар.
Ірі қара аналық мал сатып алу бойынша Сарыжайлау шаруа қожалығы Ауыл шаруашылығын қаржылай қолдау қорынан 53 елу үш ІҚМ аналық бас сатып алады.
Қой сатып алу бойынша Гүлім шаруа қожалығы Қарқаралы несие серіктестігі ЖШС-не 75 жетпіс бес бас қой сатып алуға ұсыныс берді.
Қоғамдық табынға асыл тұқымды бұқаларды қосу үшін Мәди ауылдық округіне қарасты Абылай шқ -нан ақбас асыл тұқымды 6 алты бұқа қосады.
Ауыл шаруашылығы техникасын алу бойынша Ерболат шқ -1 дана, Асыл шқ -1 дана, Атамекен шқ-1 дана трактор және Атамекен шқ 1 дана комбайн алуға Қарқаралы несие серіктестігі ЖШС -мен несие алуға ұсыныс берілді.
Әр ауылдық округ бойынша инвестициялық жобаларды шығару;
2021 жылы сиыр саууға арналған кешеннің құрлысын бастау.
Кешен құрлысына жұмсалған қаражат көлемі 2,5млн теңге. Кешен іске қосылған жағдайда 1 уақытта 20 сиыр сууға мүмкіндік береді.
Кешен Атамекен шаруа қожалығы есебінен жүргізіледі.
Кешен аумағы 250 шаршы метр

Жануарлар бруцеллез ауруы ошағын жою бойынша жоспар

№
Шаралар
Орындау мерзімі
Жауапты орындаушы

Барлық сезімтал жануарлар басын, соның ішінде құрғақ өсінділік инактивирленген БҒЗИБжБП вакцинасымен жұқтырылу қауіпі бар жануарларды егу жұмыстарын өткізу.
200 ж 15-20 қаңтары.
Бас ветеринар дәрігер

Құтырық ауруына күдікті және бұралқы иттер, түлкілер, өзге жыртқыш аңдар тістеген жануарларды мұқият клиникалық тексеру
Күнделікті
ветеринар дәрігер

Ауру жануар анықталған сиыр мен қой табындарын ұдайы ветеринариялық бақылауда ұстау
Сау емес мерзім ішінде
Бас ветеринар дәрігер

Құтырықпен ауру жануарлар мен ауруға күдігі бар ит, мысықтарды өлтіру, өлекселерін өртеу
Бірден
Мекеме басшысы, ветдәрігер

Ауру және ауру күдігі бар жануарлар болған жерлерді, оларды бағып-күту бойынша пайдаланылған заттарды және ауру жануарлар сілекейімен, өзге бөлінділерімен ластанған заттарды 10% күйдіргіш натр ерітіндісімен дезинфекциялау
Ауру анықталған жағдайда
Мекеме басшысы, ветдәрігер

Ауылшаруашылық мекемесінен тысқары жерге ит,мысықтардың шығуына тыйым салу және жабайы жануарлардың тасымалдануына тыйым салу
Сау болмау кезеңінде
Кәсіпорын жетекшісі, жергілікті басқару органының жетекшісі, Ветдәрігер

Клиникалық сау жануарлардан алынған сүттіғ сау емес ферманың сау сиырларынан алынған сүтті алғашқы 5 күн ішінде қайнатып барып қолдану керек немесе 80-85 0С температурада 30 минут бойы пастеризациялаған соң ғана адамдардың тамағына немесе жануарлардың азығына пайдалануға болады
дәл солай
Ферма меңгерушісі, зооинженер, ветдәрігері

Сау емес отардың клиникалық сау жануарларынан алынған жүнді ауылшаруашылық мекемесінен өңдеу үшін тығыз маталы қаптамада шығару керек; ветеринариялық куәлікте жүнді дезинфекциялау керек екендігі көрсетіледі
Сау болмау кезеңінде
Ферма меңгерушісі, зооинженер, ветдәрігері

Елді-мекенді үйді-үйлі аралап, құтырыққа қарсы егуді керек ететіндерді анықтау, ит, мысықтарды, өзге жануарларды ұстау ережелерінің ұсталынуын бақылау, сонымен қатар ауру, ауруға күдікті және құтырық ауруымен жұқтырылуы ықтимал делінген жануарларды айқындау жұмыстарын ұйымдастыру
15-20 қаңтар
Ветдәрігері, жергідікті атқару органының өкілі

Ауданда жабайы, жыртқыш аңдардың, әсіресе түлкілер санының ұлғаймауын қадағалау, осы шараларды ұстану
қаңтар
Орман және аң шаруашылығы өкілдері

Ауылшаруашылығы мекемелері мен жеке меншік қораларындағы жануарлардың тұрақтық және аулалық ұсталуын ұйымдастыру
Бірден
Кәсіпорын жетекшісі, жергідікті атқару органының өкілі

Адамдарды тістеген ит, мысықтарды оқшауландыру және 10 күн бойы ветеринариялық бақылауда ұстау
Бірден
Жануар иелері, ветдәрігер

Бұралқы ит, мысықтарды аулау және ату шараларын ұйымдастыру
қаңтар
Ит өсірушілер қауымдастығы мен аңшы шаруашылықтары

Ит, мысықтарды, түбітті аңдарды және өзге жабайы жануарларды ұстау ережелерінің қатаң сақталуын қамтамасыз ету
Бірден
Жануар иелері

Барлық иттердің міндетті түрде тіркелуін қамтамасыз етіп, бұл жайлы арнайы куәліктер мен белгіленген тәртіптегі жетондар табыстау
қаңтар
Ауданның коммуналдық шаруашылығы органдары

Жабайы аңдардың отар, табындарға, фермаларға жақындауына жол бермеу шараларын жасау
Бірден
Кәсіпорын жетекшісі, ферма қызметкерлері, жануар иелері

Ауылшаруашылығы жануарлары мен иттердің жабайы аңдармен, ит, мысықтармен тістелініп, жарақаттанулары туралы немесе осы жайлы, я болмас құтырықпен ауыруы туралы күдік туған кездері бірден ветеринария маманына, медициналық мекемеге, полиция қызметкеріне хабар беру; жабайы аңдармен, бұралқы иттермен тістеліп, жарақаттанған жануарларды бірден оқшауландыру шараларын жасау
Бірден
Малшаруашылығы, орман және аң шаруашылығы қызметкерлері, жануар иелері

Құтырық ауруын жұқтыру күдігі туындалған (тістелінген немесе құтырық ауруымен жұқтырылған жануармен байланыста болған) адамдарды медициналық-санитарлық зерттеулерге жіберу керек
бірден
Кәсіпорын жетекшісі, жергілікті атқару органы

Теледидиар, радио, газет өзге баспасөз орындарында, кинотеатрларда, бұқаралық ақпарат құралдары арқылы құтырық пен оның қауіпі, жасалуы тиісті шаралар, алдын алу шаралары туралы дәрістер оқу, әңгімелесу кеңес беру жұмыстарын өткізу
Жүйелі түрде
Бас ветдәріігері, бас санитар дәрігері

Мал дәрігерлік іс-шараларды жоспарлау

Малдәрігерлік іс-шаралар
Орындалу уақыты
Малдарды клиникалық тексеруден өткізу
Жылына 4 рет
Малдардан серологиялық тексеруге қан алу
Жылына 2 рет өндіруші аталық малдардан 4 рет
Жаңадан келіп түскен малдарға карантин жариялау
Жағдайға байланысты әкелген күннен бастап 30 күн
Малдәрігерлік насихаттау жұмыстарын жүргізу
Тоқсан сайын

Ветеринариялық іс- қағаздар:
Ветеринариялық куәліктер.
Алғашқы тіркеу журналдары.
Жүргізілген жұмыстардың актілері.
Анықтамалар.

Мал дәрігерлік істі ұйымдастыру мен экономикасына мал дәрігерлік заңдылықтың, статистиканың, ветеринариядағы бухгалтерлік есептің, мал дәрігерлік санитарлық жұмыстың, ветеринариялық жабдықтаудың мал дәрігерлік құрылыстың, мал дәрігерлік іс жүргізу жұмысының ережелері кіреді. Мал дәрігерлік қызметкерлердің негізгі міндеті: ауыл шаруашылық өндіріс шығынын неғұрлым азайтып, ауыл шаруашылық өнімдерін сапалы өндіріп дұрыс сақтап, жоғары бағамен сатылуына ықпал ету. Сондықтан мал дәрігерлік істі дұрыс жоспарлау өте маңызды. Жоспар бойынша дұрыс ұйымдастырылған іс материалдық және қаржылық құралдың тиімді пайдаланып жұмсалуына, жұмыс күшінің оңтайлы жұмсалуына әсер етеді.
Малдәрігерлік іс-қағаздар - алғашқы тіркеу, актілер, журналдар, есептер орнатылған тәртіппен қатаң жүргізіледі.
Ветеринарлық инспекторы маусымдық кезеңдерге бөлінген емдеу, алдын алу және эпизоотияға қарсы жұмыстардың жоспарын құрып отырады. Атқарылған шаралардың барлығы малдәрігерлік есептердің актілерінде жазылады:
Форма № 1 вет. Малдардың жұқпалы аурулары туралы есеп.
Форма № 2 вет. Малдардың жұқпалы емес аурулары туралы есеп.
Форма № 3 вет. Малдардың эпизоотиялық аурулары туралы есеп.
Осы іс-қағаздардың дұрыс жүргізілуі - малдәрігер-лицензиаттың жауапкершілігінде. Есептер екі данада толтырылып, әр айдың аяғында шаруашылық бухгалтериясына өткізіліп отырылады.

2 Өзіндік зерттеулер
2.1 Зерттеулерді жүргізу әдістемелері мен қолданылған материалдар
Негізгі зерттеу жұмыстары Қарағанды облысы, Қарқаралы ауданы, Н.Әбдіров ауылдық округінде жүргізілді. Ауылдың жалпы ветеринариялық ахуалын зерттеу жұмыстары салыстырмалы-тарихи және салыстырмалы-географиялық талдау негіздеріне сүйеніп әдістемелік нұсқауларға сәйкес атқарылды. Бұл шаралардың жартысы 2020 жылдың тамыз-желтоқсан айларында 5 айлық өндірістік машықтануды өту барысында іске асырылған болатын.. Алынған мәліметтерді талдау және өңдеу жұмыстары С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университетінің ветеринариялық санитария кафедрасына өткізілді.
Дипломдық жұмысты орындау кезінде мәліметтер көздері ретінде келесі құжаттар қолданылды: ИСЖ базасы, Ветеринариялық - профилактикалық iс - шараларды жазу журналы, Ветеринариялық есепке алу журналы, Ауру малдарды тіркеу журналы. Соныман қатар акттерден, есептен және басқа материалдардан алынды.
Зерттеу нысандары ретінде көбінесе ІҚМ пайдаланылды. Жануарлар жайылымдық және тұрақтық ұстау әдістерінде болды.

2.2 Зерттеу нәтижелері
Қарқаралы ауданы, Н. Әбдіров ауыл шаруашылық малдарының бруцеллез ауруының індеттік жағдайын зерттеу.
Соңғы кезде Қарқаралы ауданында өндіріс орындарының қарқынды дамуына байланысты малдардан алынатын өнімдерге сұраныс көбейе түсуде, оның үстіне ауданда халық саны көп шоғырланған. Қарқаралы ауданы облыс көлемінде мал басын өсіруде ірі-қара 84 249 бас I-орында. Бұл сұранысты жеткілікті қамтамасыз ету үшін облыстағы мал басының көбеюі, ең бастысы індеттен таза болуы шарт. Ал мұның өзі малдәрігерлігі саласының мамандыры мен ветеринария ғылымының алдына үлкен міндеттерді жүктейді.
Бруцеллезі ауруының эпизоотологиясын зерттеу үшін ауылдың мал дәрігерлік қызметінің соңғы 5 жылдардан бергі мәліметтерін, өзіміз және бөлім мамандарымен бірге жүргізілген індеттанулық талдау жұмыстарының және де зертханалық сараптама нәтижелері пайдаланылды.
Аудан шаруашылықтарында бруцеллез індеті қазіргі кезде 2020 жылдың 9 айында ірі қара, қой, ешкі арасыда тіркелсе, ал түйе, шошқа, ит, жылқы малдарының бұл ауруға тіптен шалдықпағаны байқалды.
Көп жылдардағы індеттанулық ахуалды сараптай келе, аудан шаруашылықтарында бруцеллездің пайда болу себептеріне мына кемшіліктерді жатқызуға болады. Шаруашылықтардағы малдардың 100 % жекеменшікке өтуіне байланысты, әсіресе Орталық Қазақстанда мал саудасы дамыған болғандықтан малдардың бақылаусыз миграцияға ұшырауы жиі байқалады. Сондықтан соның әсерінен серологиялық зерттеулермен барлық малбасы түгел қамтылмайды, әсіресе қайталап тексеру жұмысы жеткіліксіз орындалады. Бруцеллезбен ауырған және одан сау малдардың жайылымда және суаттарда, басқа да жағдайда жиі жанасуы кездеседі.

2
,
39
%
11
6
,
%
2
29
,1%
Таза
Ошақ
0
,1%
Таза
А санаты ( ауру қауіпі 0,25 % дейін)
В санаты (ауру қауіпі 1,5 %дейін)
С санаты(ауру қауіпі 1,5 %-дан жоғары)
60
.
%
8
%
Індет
ошақтары
39.2
%
Сурет 1 - Қарқаралы ауданы бойынша 2020 жылғы 01 сәуір айына дейінгі ІҚМ бруцеллез ауруы бойынша сипаты

2017-2020 жылдары орташа мәртебесі бойынша өңір аумағы ауру деңгейі бойынша 4 сыныпқа бөлінген:
Таза санат, онда бруцеллезге ден қоятын Жануарлар тіркелмеген,
А санаты - ІҚМ бруцеллезімен сырқаттанушылық 0,25% - дан аспайды,
В санаты - сырқаттанушылық 1,5% - дан аспайды
С санаты - сырқаттанушылық 1,5% - дан асады. Талданған кезеңде таза класқа және А класына жататын аумақтар мәртебесі үлесінің өзгеруі құлдырау және көтерілу кезеңдерімен сипатталады.
Диагностикалық зерттеулердің көрсетуі бойынша ауданда (60,8) ІҚМ бруцеллезінің эпизоотиялық ошағы анықталып отыр, ал қалған 39,2% - ы таза санатқа жатады.

Сурет 2
Бұрынғы жылдары вакцина қолдану аудан бойынша жүйелі түрде жүргізілмеген, ал соңғы жылдары бұл шаралар енді-енді етек алып толық қанды жүргізіліп тоқтап қалды. Міне соның салдарынан қазіргі кезде аудандағы бірқатар ауылдарда малдардың арасында бруцеллез ауруы етек алып эпизоотологиялық ахуал шиеленіскен күйінде қалып отыр. Оған дәлел ретінде төмендегі ірі қара мен ұсақ малдарды бруцеллезге тексергендегі нәтижелерін келтіруге болады. Бұл зерттеулер нәтижелерін төмендегі кестеде келтірілген.

№
Ауылдық округ
Ірі қара мал
Ұсақ мал

Барлық тексерілгені
Оң нәтиже бергені
Таралуы %
Барлық тексерілгені
Оң нәтиже бергені
Таралуы %
1
Н.Әбдіров
6670
195
0,9
15982
55
0,01
2
Мәди
11205
123
1,2
12478
109
0,08
3
Тәттімбет
7013
113
1,1
16112
122
0,2
4
Қ.Аманжолов
6032
68
0,13
9026
23
0,05
5
М.Мамыраев
8016
60
0,07
14018
193
0,3
6
Н.Нұрмақов
7632
158
0,6
10957
246
0,4
7
Қоянды
7037
169
0,7
18917
21
0,03
8
Балқантау
8126
122
0,8
15267
186
0,6
9
Қарағайлы
6523
187
0,7
11993
35
0,04
10
Егіндібұлақ
5631
58
0,3
20602
179
0,08
11
Аппаз
4451
141
1,6
14021
188
0,2
12
Тегісшілдік
3658
54
0,6
14694
34
0,06
13
Томар
7016
49
0,6
17989
37
0,05
14
Ақтоғай
7525
92
0,6
12560
72
0,07
15
Жаңатоған
6653
134
1,7
15850
27
0,03
16
Бесоба
1657
37
0,2
8249
16
0,01
Барлығы
104845
1762
1,5
228715
1543
0,04
Кесте 1.
Қарағанды облысы Қарқаралы ауданы бойынша ірі қара және ұсақ малдарды бруцеллезге серологиялық тексерудің 2020 жылғы көрсеткіштері.

Жоғарыдағы № 1 кестеден ауылдық округ бойынша 2020 жыл көлемінде бруцеллезге қарсы 104845 бас ірі қара және 228715 бас ұсақ малдар серологиялық әдістермен тексерілгені және де олардың арасында 1662 ірі қара, мал 1543 бас ұсақ мал бруцеллезге оң нәтиже бергендігі, ал ол болса тиісінше 1,5 және 0,04 % заладанғанын көрсетеді. Бұл көрсеткішті алдыңғы жылғы 2019 жылмен салыстырғанда 0,06 және 0,02 %-ға кеміп отыр.

Сурет 4 ИСЖ порталымен жұмыс
Зерттеулердің барысында аумақтағы малдардың арасында қаңтар, ақпан, қараша, желтоқсан айларында жаппай жоспарлы серологиялық зерттеулер өткізілмейтіні немесе өте аз мөлшерде тексерілетіні белгілі болды. Мұның өзі қыс айлары болғаннан соң, олардың бі-бірімен жақындасуы, жанасуы артады, соның салдарынан бруцеллезден таза емес табындар мен отарларда індет үрдісінің белсенділігі артады. Сондықтан да мұндай қожалықтарда серологиялық тексерулерді тоқтатпай, індет ошағының көзін уақытында оқшаулап жойып отырудың үлкен маңызы бар. Өйткені қысқы 3 немесе 4 ай бойы серологиялық тексерулердің тоқтап қалуы, бруцеллездің таралуына және ошағының көбеюіне сөйтіп малдардың арасында эпизоотологиялық жағдайдың шиеленісуіне тікелей себеп болады.

Ауру түрі
Вақцина атауы
Мал түрі
Дозасы
Енгізу жолдары
Сібір жарасы
55-ВНИИВВиМ штамынан әзірленген сұйық вакцина
ІҚМ
1мм
Тері астына
Туберкулез
туберкулин(ППД)

2мл
Тері астына
Сальмонеллез
бивалентті вакцина
жылқы
0,2 мгкг тірі салмағына
Тері астына
Аусыл вируының
А типіне;
Азия-1 типіне
моно- және поливалентті
ІҚМ
2 мл
Тері астына
Пастереллезге
Поливаленттік
ІҚМ
1мл-20күннен 3 айға дейінгі жас төлдерге, 2 мл 3 айдан жоғары жастағыларға, 3мл 1жылдан жоғары жастағыларға егіледі
Тері астына
Кесте-2
Вакцинациялау шараларында егілген вакциналар тізімі

Статистикаға сүйенсек, ірі қара мен ұсақ малдар бруцеллезі өткен жылдарға қарағанда азайғаны, ал басқа мал түрлерінің (түйе, шошқа, жылқы, ит) арасында тіптен тіркелмегені көрініп тұр.
2018 жылы аудан бойынша 2 ұсақ малдың іш тастаған биометриялы бактериологиялық тексеруден өткізілген. Бұл көрсеткіш 1995 жылмен салыстырғанда 43 сынамаға аз.
2018 жыл ішінде ауданда 7 адамның бруцеллезді алғаш рет жұқтырып алған. Оның ішінде көпшілігі ауылдық жердің тұрғындары болды. Ең бір ерекшелігі биыл бірнеше адам бруцеллезден қолайлы яғни сау шаруашылықта тұрғандарына қарамастан ауруды жұқтырып алғаны. Мұның өзі өз кезегінде бруцеллез ауруының таралу жолдарының әлі де болса азаймай отырғанын көрсетеді.
Жалпы, малдарды (ірі қара және уақ мал) бруцеллезге көп оң реакция берген ауылдардың адамдары бұл індетке басқалармен салыстырғанда көбірек ауырған болып отыр. Мысалы, М.Мамыраев ауылдық округінде 4 айда 38 бас ұсақ мал 20 ірі қара мал, Тәттімбет ауылдық округінде 96 бас қой мен ешкі, 41 бас ірі қара, Мәди ауылдық округінде 79 бас ұсақ мал, 12

Сурет 3 Аудан орталығында Жанарет дүкеніне вызовқа келу сәтінен

бас ірі қара, Н.Нұрмақов ауылдық округінде 67 ұсақ мал, 33 ірі қара малдар ауырды. Сонымен қатар, барлық бруцеллезбен ауырған адамдардың қандарынан бөлінген өсінділері бірлендіру тәсілімен тексергенде бұл індетті адамдар малдардан және ірі қарадан жұқтырып алғаны анықталды.
Бұл фактілер көп жылдар бойы тұрақты түрде мал бруцеллезінен таза емес болып келетін шараушылықтарында, адамдардың бруцеллезбен шалдығуы да жиі болатындығы, яғни мал мен адам бруцеллезінің арасындағы тығыз байланысты аңғартатыны анық.. Сондықтан, бұл ауруды түбегейлі жою үшін, бруцеллезге қарсы шараларды жоспарлау және ұйымдастыру жұмыстарын ветерианрлық санитария және медицина мамандары бірлесе отырып жүргізуді қажет етеді. Жалпы жоғарыда келтірілген эпизоотологиялық зерттеу нәтижелерін қорыта келегнде бруцеллез ауруының аудан аумағында кеңінен таралуына ықпал ететін, эпизоотологиялық үрдістің интенсивтігіне әсер ететін қосымша бірнеше факторлардың орын алғанын, атап айтқанда, ең бастысы, әр түрлі малдардың жасына, жынысына, түріне қарамастан бірге араласқан түрде бағылуы, ұрғашы малдарды ұрықтандыру жұмыстары назардан тыс қалғаны, малдардың мақсатсыз, тоқтаусыз ауысуы (миграция) және соңғы жылдардағы барлық малдардың бруцеллезге қарсы вакциналанбауы басты себептердің бірі болып отыр деген шешімге келдім.
Сонымен қатар бруцеллез ауруы малдардан адамдарға негізінен бұрыннан белгілі жолдармен де, яғни малдарды күтіп бағуда адамдардың жеке санитарлық нормаларды сақтамағандықтан, және бруцеллезбен ауру малдың ет, сүт өнімдерін тамаққа пайдаланғанда малдың төлдеу, қой қырқымы кезінде жұқтыратыны белгілі.

Нүркен ауылындағы бруцеллез ауруына серологиялық зерттеу әдісі
Бруцеллез ауруына серологиялық тексеру кезінде ең бірінші кезекте ауыл шаруашылығының көрсеткіштерін статистика мәліметіне қарап, талдап өтетін болсақ: ірі қара мал басы 117%-ға өсіп, 6670 басты, оның ішінде сиырлар саны 101,2% -ға өсіп, 4728 басты, қой мен ешкінің басы 76% -ға кеміп, 15982 басты, жылқының басы 115% -ға өсіп, 8801 басты құрады. 2020 жылдың жартыжылдық қорытындысымен 312 бас ірі қара мал қолдан ұрықтандырылып, бұл көрсеткіш өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 119,9 пайызға артқан. Осы көрсеткіштер Үкімет тарапынан Сыбаға бағдарламасының арқасында көтеріліп отыр.

№пн
Ауылдық округ
Тексерілген
Қан саны
АР
КБР
РБС
РНГА

+
%
+
%
+
%
+
%
1
Нүркен
6582
28
0,41
28
0,41
30
0,44
30
0,44
2
Тәттімбет
5179
42
0,79
43
0,81
44
0,83
44
0,83
3
Барлығы
11761
70
0,54
71
0,58
74
0,6
74
0,6
Кесте 2
Бруцеллезден сау емес ауылдық округтерінде ірі қара малын салыстырмалы тексеру нәтижелері
кестеде көрсетілген салыстырмалы тексерулердің нәтижесінде бруцеллезге ең көп оң нәтиже 74 бастан антигендік эритроцитарлық диагностикум қолданылған РНГА және РБС реакциясында орын алды, ал басқа АР және КБР реакциялары тиісінше 70 және 71 сынамалардан ғана оң нәтиже көрсете алғаны көрініп тұр.

Сурет 4 Аудан орталығына жіберілген қан сынамаларын бруцеллезге тексеру жұмыстары
5 айлық өндірістік тәжірибеден және 2 апталық диплом алды тәжірибеден өткен кезде жасаған іс-тәжірибелерім:
Тәжірибе ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.