Гендерлік сегрегация өлшеу әдістері

жоспар

КІріспе

Ι БӨЛІМ. еҢБЕК НАРЫҒЫНДАҒЫ ГЕНДЕРЛІК ФАКТОРЛАР КӨРІНІСІ

1. 1. ЕҢБЕК БӨЛІНІСІНДЕГІ ГЕНДЕРЛІК ЕРЕКШЕЛІК

1. 2. ГЕНДЕРЛІК ДИСКРИМИНАЦИЯ

1. 2. 1. Гендерлік дискриминацияның түрлері мен экономикалық сипаты, пайда болу жолдары мен себептері . . .

1. 3. ЕҢБЕК НАРЫҒЫНДАҒЫ ГЕНДЕРЛІК ДИСКРИМИНАЦИЯ ӨЛШЕУІШТЕРІ . . .

1. 3. 1. Еңбекақы төлеудегі гендерлік дискриминация өлшеу әдістері

1. 3. 2. Гендерлік сегрегация өлшеу әдістері

1. 4. ШЕТЕЛ ТӘЖІРИБЕСІ БОЙЫНША ЕҢБЕК НАРЫҒЫНДАҒЫ ГЕНДЕРЛІК ПРОБЛЕМАЛАРМЕН КҮРЕС . . .

қАЗАҚСТАН ЕҢБЕК НАРЫҒЫНЫҢ ГЕНДЕРЛІК ЖАҒДАЙЫ

2. 1. ҚР-ның еңбек нарығындағы әйелдер қызметі мен рөлі

2. 1. 1. Еңбек нарығындағы салалық және кәсіби сегрегация

2. 1. 2. ҚР-да еңбек нарығындағы гендерлік сегрегация себептері

2. 2. Еңбекақы төлеудегі айырмашылық пен әйелдер жұмыссыздығы

2. 3. ӘЙЕЛДЕР КӘСІПКЕРЛІГІ ЖҰМЫСПЕН ҚАМТУДЫҢ БАСЫМ БАҒЫТЫ РЕТІНДЕ

2. 4. ҚАЗАҚСТАН ЕҢБЕК НАРЫҒЫНДАҒЫ ПАНДЕМИЯ КЕЗІНДЕГІ ӘЙЕЛДЕР ЖАҒДАЙЫ . . .

ҚАЗАҚСТАН жағдайды ЭКОНОМИКА-МАТЕМАТИКАЛЫҚ талдау

3. 1. Әйелдер жұмыссыздығын корреляциялық матрица арқылы модельдеу

3. 2. ҚР-дағы салалық сегрегацияны Дунканның диссимиляция индексі арқылы сараптау

3. 3. Жалақы төлеудегі айырмашылықты математикалық талдау . . .

ҚОРЫТЫНДЫ

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

ҚОСЫМША

КІРІСПЕ

Еңбек нарығындағы гендерлік факторлар өзінің әр түрлілігімен сипатталады және нарықтағы гендерлік мәселелердің негізі болып жатады. Оны физиологиялық, психологиялық, этникалық және әлеуметтік деп бөліп қарастырсақ болады. Жиі кездесетін мәселе ретінде тек еңбек нарығында ғана емес, қоғамда кездесетін гендерлік теңсіздік мәселесін айта аламыз. Аталмыш мәселе тек Қазақстанда ғана емес әлемнің көптеген елдерінде шешімін таппай келе жатқаны белгілі.

Гендерлік теңсіздік - әлеуметтік-экономикалық зерттеулерде жиі кездесетін тақырыптардың бірі. Еңбек нарығындағы гендерлік теңсіздік туралы көптеген зерттеулердің негізгі мотивациясы ерлер мен әйелдердің орташа жалақысының көптен бергі айырмашылығы болды.

Зерттеудің мақсаты мен міндеттері: гендерлік факторлар әсерінен пайда болатын жұмыспен қамтылудағы гендерлік сегрегацияны, әйелдер жұмыссыздығы және қазіргі Қазақстан экономикасындағы жалақының гендерлік айырмашылықтарын талдау және түсіндіру. Шетелдік тәжірибені ескере отырып, мәселелерді шешу бойынша ұсыныстар тағайындау.

Бұл зерттеудің тақырыбы - еңбек нарығындағы гендерлік факторлар рөлі мен оның әсерінен пайда болатын дискриминация, қызметкерлерді саласы мен кәсібі бойынша бөлудегі гендерлік асимметрия және ерлер мен әйелдер арасындағы жалақы айырмашылығы.

Зерттеу нысаны: қазіргі Қазақстанның еңбек нарығы.

Зерттеу әдіснамасы ретінде экономика-математикалық модельдеу қолданылды, олар: корреляциялық матрица арқылы модельдеу, Дункан диссимиляция коэффициенті мен ерлер мен әйелдер арасындағы нарықтық кемсіту коэффициенті арқылы талдау.

Жұмысты жазу барысында отандық және шетелдік авторлар еңбектері мен Қазақстан Республикасының Статистика комитеті ұсынған статистикалық мәліметтер қолданылды. Атап өтетін болсақ, олар: Г. С. Беккер, Э. Р. Берндт, И. Б. Назарова, Е. В. Лобза, А. Л. Мазин, С. Ю. Рощин, Л. Белоконная, В. Гимпельсон, Т. Горбачева, О. Жихарева, Р. Капелюшников, М. Ә. Өскембаева, Т. А. Резвушкина, А. А. Бейсенова және т. б.

Жұмыс келесідей құрылымдалған: бірінші тарауда гендерлік фактор түсінігі мен көрінісі және дискриминацияны анықтаудың негізгі теориялық тәсілдері, өлшеу әдістері және еңбек нарығындағы кемсітушілікке қарсы күрес тәсілдері келтірілген. Екінші тарау Қазақстанның еңбек нарығындағы гендерлік сегрегация туралы статистикалық ақпаратты шолуға арналған. Үшінші тарауда Қазақстандағы әйелдер жұмыссыздығы себебі, салалық және еңбекақы төлеудегі гендерлік дискриминацияға талдау жасалып, талдаудың негізгі нәтижелері сипатталған.

Ι БӨЛІМ. еҢБЕК НАРЫҒЫНДАҒЫ ГЕНДЕРЛІК ФАКТОРЛАР КӨРІНІСІ

1. 1. ЕҢБЕК БӨЛІНІСІНДЕГІ ГЕНДЕРЛІК ЕРЕКШЕЛІК

Гендер - бұл биологиялық айырмашылықтарға емес, қоғамның әлеуметтік жағдайына тәуелді әлеуметтік ұғым, ерлер мен әйелдердің әлеуметтік анықталған рөлдері, ерекшеліктері мен қызмет салалары.

Гендер терминін ғылымға алғаш болып американдық психолог Роберт Столлер ХХ ғасырдың 60-жылдарының аяғында енгізді. Столлер гендерлік тұжырымдаманы гендерліктің әлеуметтік және мәдени жақтарын белгілеу үшін пайдалануды ұсынды, ол сол уақытқа дейін тек грамматикалық айырмашылықты белгілеу үшін қолданылған болатын, сондықтан оның биологияға еш қатысы жоқ. Гендер ұғымы жалпылама түрде қоғамның адамдарға биологиялық жынысына байланысты тағайындайтын әлеуметтік және мәдени нормалардың жиынтығын білдіреді. Жыныс табиғи факторлармен алдын-ала анықталған болса, гендер әлеуметтік тұрғыдан құрылған, сондықтан бұл сөздер мағыналас емес [1] .

«Гендер» термині «адамның әлеуметтік жынысы», белгілі бір әлеуметтік тағайындалған рөлдерді, кәсіби дағдыларды, мінез-құлық түрлерін (ерлер мен әйелдер), сондай-ақ қоғамдағы жеке тұлғаның мәртебесін жүзеге асыруды білдіретін «гендер» түсінігінің толық көшірмесі. Кең ғылыми түсінікте «гендер» адамның биологиялық емес, әлеуметтік мәртебеге жатуы ретінде түсіндіріледі.

Гендерлік рөл - бұл белгілі бір қоғамға және белгілі бір тарихи уақытқа тән ерлер мен әйелдердің құқықтарының, міндеттері мен мінез-құлық нормаларының жиынтығы. Ерлер мен әйелдердің рөлі қоғамның нақты әлеуметтік-экономикалық, саяси және мәдени ерекшеліктеріне байланысты. Гендерлік рөлдер әр түрлі елдер мәдениеттері айтарлықтай ерекшеленеді. Гендерлік рөлдер уақыт өте келе өзгеруі де мүмкін.

Гендерлік рөлдің қалыптасуына гендерлік стереотиптер айтарлықтай әсер етеді. Олардың қатарында белгілі бір мәдениетке тән мінез-құлық ерекшеліктері мен ерлерге немесе әйелдерге деген қалыптасып қалған көзқарастар болуы мүмкін. Ерлер мен әйелдердің мінез-құлық, психологиялық ерекшеліктері туралы нормативтік идеяларға қатысты гендерлік стереотиптер қалыптасқан. Олар: кәсіптік қызметтің мазмұнына қатысты стереотиптер (әйелдер үшін - қызмет ететін және орындаушы, ер адамдар үшін - шығармашылық, басқарушылық) және ерлер мен әйелдердің отбасылық және кәсіби рөлдеріне байланысты стереотиптер [1] .

Гендерлік фактор - ерлер мен әйелдер арасындағы биологиялық, психологиялық, әлеуметтік, мәдени, саяси, демографиялық, т. б. ерекшеліктер жиынтығы. Бұл ерекшеліктер қоғамның барлық саласына әсер етумен қатар, әр түрлі сипатпен көрініс табады. Гендерлік факторларды зерттейтін экономика ғылымының саласын гендерлік экономика деп атаймыз.

Гендерлік экономика - бұл гендерлік теңсіздік пен әлеуметтік-экономикалық дамудың өзара әсері туралы экономикалық білімнің жаңа саласы, оның шеңберінде экономикалық ресурстарға қол жетімділікте статистикалық гендерлік теңсіздік тіркеледі, оның себептері мен салдары қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуына және гендерлік топтардың өмір сапасына байланысын зерттейді [2] .

Гендерлік еңбек бөлінісі проблемасы, яғни әйелдер мен ерлер арасындағы кәсіптерді формальды және бейресми бекітілген дәстүрлер мен әдет-ғұрыптарға негізде бөлу өзектілігін жоймаған. Бүкіл әлемде кез-келген салада әйелдер немесе ерлер басым болатын жағдайлар кездеседі және бұл еңбек бөлінісі гендерлік теңсіздікке әкеліп соғады. Тіпті жоғары дамыған елдерде де тек ерлерге немесе тек әйелдерге арналған мамандықтар бар.

Еңбек қатынастары саласында әр түрлі типтерді бөлу белсенділігі тарихи түрде алдын-ала анықталған. Бұл мәселені зерттеудің қиындығы еңбек дифференциациясы тек екі санаттағы жұмысшылар арасындағы еңбекті бөлу емес, сонымен бірге олар қалыптасқан қоғамның тарихи, әлеуметтік-экономикалық және мәдени дәстүрлеріне байланысты еңбектің табиғаты, оны ұйымдастыру тәсілі болып табылады. Мысалы, дәстүрлі қоғамдарда келесі критерийлер бойынша гендерлік еңбек бөлінісі болды:

1) физикалық еңбек: ауыр физикалық еңбек ерлерге, жеңілірек - әйелдер үшін тән болды;

2) қолдану аясы: кәсіптік ауқым ерлерге, үй шаруашылығында - әйелдерге тән болды;

3) шығармашылық жұмыс: еркектерге аз, әйелдерге тән (ине тігу, кесте тігу, балаларды тәрбиелеу және оқыту, музыка ойнау және т. б. ) ;

4) іске асыру аясы: әр түрлі қызмет салаларымен байланысты сыртқы (ерлер), ішкі, отбасымен байланысты (әйелдер) ;

5) түпкілікті нәтиже: ер адам - ​​материалдық қамтамасыз етуші, әйелдер - үй шаруашылығымен айнылысып, балаларды тәрбиелеуші.

Осы ерекшеліктерін ескере отырып, ерлер мен әйелдердің геометриялық белгісі қалыптасты, яғни ∇ - иық және қол арқылы ауыр жұмыс жасаушы ерлер мен ∆ - баланы дүниеге әкелуші әйел.

Американдық ғалым Р. Коннеллдің зерттеулері гендерлік еңбек бөлінісі проблемасына қатысты теориялық ережелерде ерекше рөл атқарады. Жалпы гендерлік жүйе, оның пікірінше, әр түрлі жыныстағы адамдарға қатысты әлеуметтік-мәдени асимметриялық бағалау мен күтуді, стереотиптерді, нормалар мен рецептілерді көрсетеді. Жыныстық типтердің екілік жүйесі бар қоғамдарда «сәйкестік - сәйкессіздік» нормативті түрде бекітілген жүйесі бар: бірінші жағдайда биологиялық және психологиялық ерекшеліктер сақталады; екіншісінде әйел мен ер адам аса өзгеріске ұшырайды (мысалы, әйелдер өздерін ерлер секілді, ерлер «әйел сияқты» өзін-өзі ұстайды) .

Осыған байланысты Р. Коннелл гендерлік жүйеде қарым-қатынастың «құрылымдық моделін» қалыптастырады: қоғамдық және ұйымдастырушылық жұмыстарды ер адамдар атқаруға тиісті, ал әйелдер тек үй шаруашылығымен және бала тәрбиесімен айналысуы керек деген тұжырымға келді. Бұл әлеуметтік-еңбек теңсіздігі, бірқатар ғалымдардың пікірі бойынша (Д. Митчелл, Г. Рубин, К. Леви-Стросс) гендерлік «бағыныштылықтың» пайда болуының алғышарты болды: отбасын қамтамасыз ету процесінде ерлер абсолютті үстемдікпен әйелдерді бағындырып, оларға үстемдік етуі мүмкін [5] .

Қазіргі заманғы еңбек бөлінісінде гендерлік еңбек бөлінісі құрылымдық модельге негізделген (1-кесте) .

Еңбектің гендерлік саралануы

Алайда, еңбектің гендерлік жүйесі тек берілген форматтың ауқымында емес, гендерлік сипаттамалар принципіне негізделген өндірістік қатынастардың құрылымдық моделі ретінде қарастырылуы керек. Мысалы, ерлер мен әйелдер еңбек түрлерінің кейбір өндіріс факторларына сәйкестігін кесте түрінде ұсынуға болады (2-кесте) .

Өндіріс факторларының әсері еңбек қатынастарын гендерлік саралауға әсері

Мұндай шартты бөлу өндірістік процеске қатысты экономикалық пайда еркектердің еңбек саласында, ал экономикалық шығындар - әйелдердің еңбек секторында шоғырланған деген қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Соған қарамастан, экономикалық шығын өте шартты анықтама болып табылады, өйткені әйелдердің еңбек күші көбіне үй шаруашылығы саласында жүзеге асырылады [4] .

ХХ ғасыр еңбек қызметінің жыныстық белгілері бойыншабөлу бойынша айрықша өзгерістер әкелді, өйткені ғылыми прогрестің дамуы өндірістік және кәсіптік қызмет салаларының жан-жақты дамуы аясында әлеуметтік құбылыстың пайда болуына түрткі болды. Сонымен қатар, кәсіпорындардың инфрақұрылымының кеңеюі қоғамда біртіндеп ерекше топтың пайда болуына ықпал етті - кеңсе қызметкерлері («кеңсе планктоны»), олардың негізгі бөлігін бірдей міндеттерді атқаратын және жұмыстарды орындау кезінде бірдей физикалық күш жұмсайтын ерлер мен әйелдер құрады.

Дегенмен қазірдің өзінде индустриалды, сонымен қатар постиндустриалды қоғамдарда еңбектің жыныстық саралануының шекаралары бұзыла бастады, әйелдер осы уақытқа дейін тек ерлерге тиесілі болып келген жетекші лауазымдарды ала бастады.

Ғылыми зерттеулер көрсеткендей, әйелдердің 3-4 жыл бойына көшбасшы ретіндегі еңбек белсенділігі, қатты психо-эмоционалдық стресс, сондай-ақ «ер» мінез-құлық стилі мен «әйел» арасындағы шекаралардың анықталмауы организмде үлкен өзгерістерге әкеліп, түрлі ауруларды туындататыны анықталған.

Бұл процестер қоғамның әртүрлі деңгейлерінде өзгерген қарама-қарсы жыныстарға қатысты әртүрлі мөлшердегі қатынасты күшейтті. Мысалы, сән индустриясында орташа киімнің өлшемдері кесілетін үлгілер әр 20 жыл сайын өзгеріп отырады, ал соңғы онжылдықтарда біртектес болудың айқын тенденциясы байқалады: киім атрибуттары, аяқ киім және ерлер де, әйелдер де кие бастаған аксессуарлар. Адамзат өмірінің бүкіл тарихында алғаш рет жыныстар арасындағы шекараны өшіретін тұтас тенденция пайда болды (сәнде, күнделікті өмірде, байланыс саласында және т. б. ) . Бұл тенденция ХХ ғасырдың 90-жылдарында, жеке тұлғаның гендерлік өзін-өзі анықтау проблемасы өзінің шарықтау шегіне жеткен кезде өркендеді.

Бұл бағыт XX ғасырдың соңына дейін жалақы төлеудегі айырмашылықпен қатар жүрді. Сонымен қатар, осы уақыт аралығында еңбекақы төлеу жүйесінде теңсіздіктің тұрақты тенденциясы байқалды (мысалы, ерлер мен әйелдердің орташа жалақысының айырмашылықтары дамыған елдерде 75% -дан, ал дамушы елдерде 30% дейін байқалды) . Бұл дифференциацияның себептері, ғалымдардың көпшілігінің пікірі бойынша (мысалы, И. Хирдман) әйелдерді кәсіби бөлу, әйелдердің жұмыс күшінің аз құндылығы туралы стереотиптер, әйелдердің отбасындағы міндеттері, көбінесе оларды қолайсыз еңбек жағдайларын қабылдауға мәжбүрлеу немесе кәсіби мансаптан бас тарту және т. б. себептерден деп қарастырылды [6], (Кесте 3) .

Еңбек жүйесіндегі жыныстық сегрегация

Бұл айырмашылықтарды гендерлік сегрегация ұғымы біріктіреді. Бұл термин жұмыспен қамтудың белгілі бір әлеуметтік маңызды салаларында ерлер мен әйелдердің шоғырлануының жоғары дәрежесін білдіреді. 3-кестеде көлденең салалық және тік (иерархиялық) сегрегацияның мысалдары келтірілген, онда ерлер мен әйелдердің біркелкі кәсіби таралуы байқалады. Мұндай саралаудың тарихи алғышарттары көптеген қоғамдар үшін дәстүрлі қызмет етті, онда барлық қызмет салалары не қоғамдық («ер») сфераға, не жеке салаға («әйел») тиесілі болды [6] .

Ер адамдар үшін кәсіпқойлықты арттыру жалақыны өсіру жолындағы басты кезеңдердің бірі болып табылады, әйелдер үшін бұл еңбек жағдайына тікелей байланысты (атап айтқанда, жақсы командаға), бұл жалпы әлемді психо-эмоционалды қабылдаудың «әйелдік» сипаттамасымен және әсіресе жұмыс атмосферасымен байланысты.

Ерлер мен әйелдердің нақты белгіленген кәсіптерде, салаларда және жұмыс орындарында жұмыспен қамтылуының тұрақты тенденциясы гендерлік кәсіптік сегрегация деп аталады. Бірақ бұлай бөлу өте орынды болуы мүмкін. Себебі ауыр физикалық жұмыспен байланысты ер адамдар кәсіптері бар, оларды әйелдер физикалық тұрғыдан орындай алмайды - жүк тиеуші, жұмысшы, құрылысшы және т. б. Сонымен қатар, ер адамдар айналыса алмайтын таза әйелдер кәсіптері де бар: тазалау жұмысы, бала күтушісі, ыдыс жуушы, т. б.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс