Тұяқтың ревматикалық қабынуы
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛШАРУАШЫЛЫҚ МИНИСТРЛІГІ
КЕАҚ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ӘОЖ 619:615, 849,19, 616-001.4.636.2
Ветеринария факультеті
Маханбетұлы Нұрсұлтан
Қойдың тұяқ ауруларын балау, емдеу және алдын алу әдістерін жетілдіру
7М09101 - Ветеринариялық медицина
мамандығы бойынша ветеринария ғылымдарының магистрі академиялық дәрежесі алуға ұсынылған диссертация
Ғылыми жетекшісі, ветеринария
ғылымдарының кандидаты,
қауымдастырылған профессор
Абдулла Айгүл Абдуллақызы
Рецензент
Алматы 2020
МAЗМҰНЫ
НОPМAТИВТIК СIЛТEМEЛEP ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
AНЫҚТAМAЛAP ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
БEЛГIЛEУЛEP МEН ҚЫСҚAPТУЛAP ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
PEФEPAТ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
ABSTRACT ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1
КIPIСПE ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
1.1
1.2
Қapaстыpылып отыp мәсeлeнiң қaзipгi aхуaлын бaғaлaу ... ... 10
Тaқыpыпты тapқaтуғa нeгiздeмe жәнe бaстaпқы дepeктep ... ...11
1.2.1
1.2.2
1.2.3
Тұяқ аурулары және олардың таралуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
Тұяқ ауруларын анықтау, пайда болу себептері және оның
алдын алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2 1
Тұяқ ауруларын емдеу принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29
1.3
Жоспapлaнғaн әзipлeмeнiң ғылыми-тeхникaлық дeңгeйi
туpaлы мәлiмeттep ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
1.4
Тaқыpыптың өзeктiлiгi жәнe жaңaлығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
1.5
Жұмыстың бaсқa ғылыми-зepттeу жұмыстapымeн
бaйлaнысы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...37
1.6
Пaтeнттiк зepттeулep туpaлы дepeктep жәнe олapдaн
aлынғaн қоpытындaлap ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
1.7
Диссepтaциялық жұмыстың мeтpологиялық қaмтaмaсыз
eтiлуi туpaлы дepeктep ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...39
1.8
Зepттeулepдiң тәжipибeлiк мaңызы, мaқсaты жәнe мiндeттepi..39
2
НEГIЗГI БӨЛIМ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...40
2.1
Зepттeулepдiң мaтepиaлдapы мeн әдiстepi ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
2.1.1
Қолдaнылғaн әдістемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
2.1.2
2.1.3
Қойлардың тұяқ аурулары кезінде қолданылатын
АСД-3+вазелин+балық майы кешенді жақпа майын
дайындау әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .45
ЖШҚ Хурсанов шаруа қожалығында тұяқ
ауруларының таралу сипаты ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...47
2.2
Зepттeулepдiң нәтижeлepi ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...51
2.2.1
Клиникалық көрсеткіштердің нәтижелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ...51
2.2.2
Емдеу барысындағы гематологиялық
көрсеткіштердің нәтижелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... 58
2.2.3
Тұяқ ауруына шалдыққан қойлардың емдеу
Кезіндегі иммунологиялық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .70
2.2.4
Зерттеу нәтижелерін талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 79
3
ҚОРЫТЫНДЫЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..87
4
ТӘЖIPИБEЛIК ҰСЫНЫСТAP ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... . 88
5
ПAЙДAЛAНЫЛҒAН ӘДEБИEТТEP ТIЗIМI ... ... ... ... ... ... ... . 89
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Осы магистрлік диссертацияда келесі стандарттар мен техникалық жағдайларға сілтемелер жасалынды:
РК-ЛС-5-№003171 Термометр
РУ РК-ЛС-5-№008306 Медициналық мақта
МЕМСТ 381-69 Калий перманганаты
ТУ 46-22-549-08 Пипеткалар
МЕМСТ 1172-93 Бинт
МЕМСТ 2766-5 Фуксин бояуы
МЕМСТ 3118-7 1%-дық, тығыздығы 1,19гсм[3] тұз қышқылы
МЕМСТ 3164 Медициналық вазелин
МЕМСТ 5556-18 Термостат ТЭС-1
МЕМСТ 5962-67 96%-дық этил спирті
МЕМСТ 20292-74 100,200 және 1000 мл колбалар
МЕМСТ 2029-74Е Әр түрлі зертханалық ыдыстар
МЕМСТ 21239 Медициналық қайшылар
МЕМСТ 21241 Медициналық пинцеттер
МЕМСТ 23932 Спиртовка
МЕМСТ 23932 Зертханалық таразы, 200 г
МЕМСТ 25 336-82Е Заттық шынылар
МЕМСТ 120626 Сүзгіш қағаздар
МЖМБС 28085-89 Биологиялық препараттар
МЖМБС 24861-91 Бір реттік инъекциялы шприцтер
АНЫҚТАМАЛАР
Осы магистрлік диссертацияда келесі анықтамалар мен терминдер қолданылды:
ЖАРАҚАТ - жануар организміне организмнің жергілікті немесе жалпы реакциямен жүргізілетін мүшелермен ұлпалардың анатомо-физиологиялық бұзылуын шақыруға қабілетті қандайда болмасын сыртқы фактордың әсері.
ПОДОДЕРМАТИТ - тұяқтың және табанның тері негізінің қабынуы.
ЖАРА - терінің кілегейлі қабының және терең жатқан ұлпаларының ашық механикалық жарақаттануы.
ЛАМИНИТ - тұяқ сүйегін тұяқ қабырғасымен байланыстырып тұратын ламинарлы қабаты мен ұлпаларының қабынуы.
ИММУНИТЕТ -организмге түскен бөгде денелерді танып,бұзуына организмнің қабілеттілігі.
ЖАҚПА МАЙ - терінің және кілегейлі қабаттарының жарақаттарын емдеуге арналған жұмсақ дәрілік форма. Майлар бір немесе бірнеше дәрілік заттар негізінде дайындалады.
ІРІҢДІ-НЕКРОЗДЫ ҚАБЫНУ - іріңді эксудат бөлінуімен және ұлпаның өліеттенуімен жүретін қабыну процессі.
ЛИЗОЦИМ - бактериялардың клеткасын бұзып, нәтижесінде оны лизиске ұшырататын гидролаз класының ферменті, мурамидаза.
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
% - пайыз;
ºС - Цельсий градус;
АСД - Антисептик стимулятор Дорогового
ПЭО - полиэтиленоксид
ЖШС - жауапкершілігі шектеулі серіктестігі
ЖШҚ - жауапкершілігі шектеулі қожалық
АЛОУ-2 - аппарат лазерного облучения универсальный
ДУК - дезинфекционная установка Комарова
смин - саны минутына
млн - миллион
мгмл - миллиграмм миллилитр
ҚСББ - қан сарысуының бактерицидті белсенділігі
Ig A - иммуноглобулин А
Ig M - иммуноглобулин М
Ig G - иммуноглобулин G
бмл - бірлік миллилитр
кг - киллограм
г - грам
л - литр
ж - жыл
РЕФЕРАТ
Магистерской диссертации на тему Совершенствование методов диагностики, лечения и профилактики патологий копыт у овец
Ключевые слова: копыта, овцы, крестьянское хозяйство, клинические и гематологические показатели, лечение, профилактика, диагностика.
Обьем и структуры диссертации: Диссертация написана на 93 страницах компьютерного текста, содержит 13 таблиц, 21 фотографии, список использованной литературы включает 70 источников.
Диссертационная работа включает: введение, обзор литературы, основная часть работы, материал и методики исследования, результаты собственных исследовании, обсуждение полученных результатов, выводы, рекомендации в производство и список использованной литературы.
По результатам диссертационного исследования опубликована 2 статьи.
1.Анализ заболеваемости овец патологиями дистального отдела конечностей в условия Илийского района Алматинской области Материалы Международной Научной конференции студентов, аспирантов и молодых ученых Знания молодых для развития ветеринарной медицины и АПК страны Санкт-Петербург 2019. Орынханов К.А., Абдулла А.А., Маханбетұлы Н.
Обьект исследования: ООО Хурсанов, ТОО Экви Лаб.
Цель и задачи исследований. В целом, в настоящее время не принимаются новые методы лечения копытных заболеваний овец. Кроме того, овцы не очень ценны как корова, лошади, так и по весу, не всегда уделяют особого внимания заболеваниям овец. Поэтому я думаю, что лучше совершенствовать диагностику, лечение и профилактику наиболее часто встречающихся копытных заболеваний у овец. Для этого мы ставим задачу дальнейшего совершенствования лечения, применяя меры, которые были предприняты и до сих пор применяются бывшими учеными. Цель исследования: совершенствование методов диагностики, лечения и профилактики копытных болезней овец.
Для достижения этой цели перед нами поставлены следующие задачи:
- Выявление причин возникновения и распространения копытных болезней овец в хозяйствах Алматинской области, статистический анализ причин возникновения и распространения копытных болезней.
- Эффективность принятых в хозяйстве методов лечения копытных болезней овец в хозяйствах Алматинской области.
- Методы лечения при копытных заболеваниях овец в хозяйствах Алматинской области, совершенствование профилактики.
- Рекомендовать хозяйству эффективные методы лечения в соответствии с полученными данными.
Новизна исследования. В крестьянском хозяйстве Хурсанов Илийского района Алматинской области изучена Распространенность копытных заболеваний среди овец; также в данном хозяйстве определены меры лечения, применяемые при копытных заболеваниях овец; разработаны методы диагностики, лечения и профилактики копытных заболеваний овец, а также усовершенствованы эти методы в целях ускорения заживления ран.
Краткие результаты: 1. В крестьянском хозяйстве ООО Хурсанов " численность больных копытных овец составила 2,4%. 73,4 % овец, страдающих копытной болезнью, составляют овцы старше 3-х лет и чаще всего поражаются передними (60%).
2. В хозяйстве в основном встречаются асептический пододерматит(20%), гнойное воспаление межпальцевой (33,5%), язвы копытной кожи(20%), Гнойный пододерматит(20%) и тилома(6,65%).
3. В контрольную группу использовали мазь Ихтиол и антибиотик широкого спектра Нитокс 200, а в практическую группу использовали комплексное мазь АСД-3+рыбий жир+вазелин и антибиотик широкого спектра Комбикел 72.
4. По клиническим показаниям у овец, больных легкой степенью копытной болезни в двух группах, значительных изменений не было. У овец тяжелой степени встречается повышение температуры тела(41,7 ºС), повышение пульса, учащение дыхания. Разница температуры тела между двумя группами овец тяжелой степени составила-0,3, по числу пульса-4,1, по частоте дыхания-1,2.
5. В 3-й день лечения по гематологическим показаниям все показатели достигли высокого уровня. В обеих группах наблюдался лейкоцитоз. В контрольной группе 14-го числа, в практической группе 7-го дня упал и начал приходиться к нормальным нормам. В группах легкой степени по лейкоцитарной формуле имеются незначительные отклонения. Основные изменения в группах тяжелой степени. Эозинофильные, моноциты, палочные ядрофильные нейтрофильы были высокими, сегментные ядрофильные низкие.
6. При исследовании гуморальных факторов иммунитета наблюдаем, что бактерицидная активность у животных экспериментальной группы, Ig G, Ig M, Ig A в первый день лечения становится выше, а в остальные дни постепенно начинает поступать, но выше нормального. Показатель лизоцима был низким в контрольной группе, в практической группе наоборот.
7. В контрольной группе при показателе по копытным заболеваниям овец 71,5%, в практической группе 87,5%.
ABSTRACT
Master's thesis on " Improving methods of diagnosis, treatment and prevention of hoof pathologies in sheep
Keywords: hooves, sheep, farm, clinical and hematological indicators, treatment, prevention, diagnostics.
Volume and structure of the dissertation: the Dissertation is written on 93 pages of computer text, contains 13 tables, 21 photos, the list of references includes 70 sources.
The dissertation includes: introduction, literature review, main part of the work, material and methods of research, the results of own research, results and discussion, conclusions, recommendations in production and list of references.
According to the results of the dissertation research, 2 articles were published.
1. " Analysis of the incidence of sheep diseases of the distal extremities in the conditions of the ili district of Almaty region Materials of the International Scientific conference of students, postgraduates and young scientists "Knowledge of the young for the development of veterinary medicine and agro-industrial complex of the country" Saint Petersburg 2019. Orynkhanov K. A., Abdulla A. A., Mahanbetuly N.
The object of the study: LLC "Khursanov", LLP "Equi lab".
The purpose and objectives of the research. In general, new methods of treating ungulate diseases of sheep are not currently accepted. In addition, sheep are not very valuable as cows, horses, and by weight, do not always pay special attention to diseases of sheep. Therefore, I think it is better to improve the diagnosis, treatment and prevention of the most common ungulate diseases in sheep. To do this, we set the task of further improving the treatment, using measures that were taken and are still used by former scientists. The aim of the research is to improve methods of diagnosis, treatment and prevention of ungulate diseases of sheep.
To achieve this goal, we have the following tasks:
- Identification of the causes of the occurrence and spread of ungulate diseases of sheep in farms of Almaty region, statistical analysis of the causes of the occurrence and spread of ungulate diseases.
- Efficiency of methods of treatment of ungulate diseases of sheep in farms of Almaty region adopted in the economy.
- Methods of treatment for ungulate diseases of sheep in farms of Almaty region, improvement of prevention.
- Recommend effective treatment methods to the farm in accordance with the received data.
Novelty of the research. In the farm "Khursanov" of the ili district of Almaty region, the Prevalence of ungulate diseases among sheep was studied; treatment measures used for ungulate diseases of sheep were also determined in this farm; methods of diagnosis, treatment and prevention of ungulate diseases of sheep were developed, and these methods were improved in order to accelerate wound healing.
Summary of results: 1. In the farm of LLC Khursanov, the number of sick ungulate sheep was 2.4%. 73.4% of sheep suffering from ungulate disease are sheep older than 3 years and are most often affected by the anterior (60%).
2. The farm mainly contains aseptic pododermatitis(20%), purulent inflammation of the interdigital (33.5%), ulcers of the ungulate skin(20%), Purulent pododermatitis(20%) and tiloma(6.65%).
3. The control group used "Ichthyol" ointment and a broad-spectrum antibiotic "Nitox 200", and the practical group used a complex ointment" ASD-3+fish oil+vaseline "and a broad-spectrum antibiotic"Kombikel 72".
4. According to clinical indications, there were no significant changes in sheep with mild hoof disease in two groups. In sheep of a severe degree, there is an increase in body temperature(41.7 ° C), an increase in pulse, and increased breathing. The difference in body temperature between the two groups of severe sheep was 0.3, in the number of pulse-4.1, in the frequency of breathing-1.2.
5. In the 3rd day of treatment for hematological indications all indicators have reached a high level. Leukocytosis was observed in both groups. In the control group on the 14th day, in the practice group on the 7th day, it fell and began to fall back to normal norms. In groups of light degree according to the leukocyte formula, there are minor deviations. Major changes in severe groups. Eosinophilic, monocytes, rod nucleophilic neutrophils were high, segmental nucleophilic low.
6. In the study of humoral factors of immunity, we observe that the bactericidal activity in animals of the experimental group, Ig G, Ig M, Ig A on the first day of treatment becomes higher, and on the other days gradually begins to arrive, but higher than normal. The lysozyme index was low in the control group, and Vice versa in the practice group.
7. In the control group with the indicator for ungulate diseases of sheep 71.5%, in the practical group 87.5%.
1КІРІСПЕ
1.1 Қapaстыpылып отыp мәсeлeнiң қaзipгi aхуaлын бaғaлaу
Көптеген елдердің негізгі экономикасы ауыл шаруашылығы болып табылады, сонымен қатар Қазақстан Республикасының экономикасында да ауыл шаруашылығы негізгі сала болып табылады. Соның ішінде қой шаруашылығы елімізде маңызға ие. Қойдан алынатын ет, қыл, терісі шикізат күйінде, сонымен қатар дайын өнім түрінде өз елімізде пайдаланылады және де шет мемлекеттерге экспортқа шығарылады. Елімізде басқа түліктердің етіне қарағанда қой еті сұранысқа ие. Сондықтан қой шаруашылығына ерекше көңіл бөлінеді. Оларда кездесетін ауруларға ерекше назар аударылып, олардың алдын алуды, балауды және алдын алуды жетілдіру аса маңызға ие. Ғылыми деректер бойынша тұяқ аурулары еліміздің мал шаруашылығына айтарлықтай экономикалық шығын әкеледі. Ауыл шаруашылығындағы малдардың буындарындағы, бұлшық еттеріндегі, буындарындағы қабынулардың негізгі себептеріне - механикалық жарақаттар (соғылған, ұрылған, құлаған кезде), сонымен қатар микроорганизмдер мен вирустар және тағы да басқа механикалық жарақаттар да ауру пайда болуына септігін тигізеді. Ветеринарияның негізгі және маңызды талаптарының бірі шаруашылықтағы ветеринариялық қызметті тиімді биологиялық және химиотерапевтік препараттармен, жануарларды жаппай емдеу және алдын алу шараларын жүргізуге арналған аспаптармен және ауру малдарды қазіргі заманға сай әдістер мен дәрілік заттармен қамтамасыз ету.
Ауыл шаруашылық малдарының тұяқ аурулары соңғы 35 жылда мал шаруашылығының аса маңызды мәселесі болып отыр, себебі ауру жануарлардың санының артуы, әсіресе жоғары өнімді жануардардың ауруы салдарынан жарамсыздыққа шығарылуы шаруашылықтарға айтарлықтай экономикалық шығын алып келеді. Ветеринариялық статистикаға сүйенетін болсақ, ауыл шаруашылығындағы жануарлардың негізіне жұқпалы немес аурулар жатады, ал соның 50 %-нан астамы хирургиялық патологияға жатады. Сол себептен де ауыл шаруашылығы жануарларының, соның ішінде қой шаруашылығының тұяқ ауруларын уақытылы анықтауды, балауды, алдын алуды, сонымен қатар емдеуді жетілдіру алға қойылған міндет және де мақсат. Ол үшін тұяқ ауруларының пайда болу себептерін анықтап, ауруларға анықтама беріп, таралу көрсеткіштеріне сипаттама жазып , оларды балау және анықтау тәсілдерін бұрынғы әдістермен байланыстыра отырып, емдеуді бұрынғы емдеу әдістерімен байланыстыра отырып, жаңа әдістерді игеру керек. Тұяқ ауруларының пайда болуына сыртқы және ішкі факторлардың әртүрлі болуы өз әсерін тигізеді. Ішкі факторлар; қалыпты температура кезіндегі қоршаған ортаның ылғалды климаты және шағын жарақаттар, лас қора, дымқылдық, қора жайдың малдың нәжісімен ластануы, құрғақ төсеніштің болмауы, әсіресе көктем айларында, серуенге шығаратын алаңқайдың қатты болуы, жаңбырлы ауа райы, жануарларды дұрыс күтіп бақпау, микроэлементтердің жеткіліксіздігі, яғни фосфор, кальций және цинктың азық құрамында жеткілікті мөлшерде болмауы. Тұяқты уақытылы кесіп тазартып отырмау салдарынан тұяқ жарақаты, сынығы мал басы санының 13,1%-ын құрайды. Жалпы қазіргі кезде тұяқ аурулуарын емдеудің жаңа әдістері қолға алынып жатқан жоқ. Оның үстіне қой жануары сиыр, жылқы сияқты аса бағалы емес, сонымен қатар салмақ жағынан да бағасы жағынан төмен болғандықтан қойлардың ауруларына аса қатты көңіл бөліне бермейді. Сол себептен де қойлардың арасында жиі кездесетін тұяқ ауруларын балауды, емдеуді және де профилактиканы жетілдірген дұрыс деп ойлаймын. Ол үшін бұрынғы ғалымдардың қолданып кеткен және де әлі күнге дейін қолданылып келе жатқан ем шараларын қолдана отырып оны ары қарай жетілдіруді мақсат қылып отырмыз.
1.2 Тaқыpыпты тapқaтуғa нeгiздeмe жәнe бaстaпқы дepeктep
1.2.1 Тұяқ аурулары және олардың таралуы
Ауыл шаруашылығы малдарының , соның ішінде ірі қара мен қойлардың аяқтарының төменгі бөлігінің ауруларының таралу жиілігі төмендегіше болды; бақай терісінің жаралары - 0,7%, ойылымдар - 9,1%, тұяқ ұлтанының Рустергольц ойылымы - 10,1%, асептикалық пододерматиттер - 11,2%, жұлық, көбе, тері негізінің іріңді некроздану үдерістері - 16,1%, жұлықтың созылмалы қабынуы, сонымен қатар тұяқ аралық күмбездің жарақаттары - 7,2%, ламиниттер- 7,1%, тұяқ аралық бездің қабынуы,яғни тиломалар - 2,9%, бақай буындарының, тұяқ шеміршегінің, байламдардың аурулары - 12,9%-ды құрады. Қазіргі жағдайда тұяқ жарақаттары барлық тұяқ ауруларының 58-62% және хирургиялық патологияның 16-19%-н құрап тұр. Аяқтың дистальді бөлігінің ауруларынан тұяқ деформациясы, пододерматиттер, қолайсыз жағдай негізінде пайда болатын ұлпа, жұлық аурулары, табанның жаралары жиі тіркеледі.Тұяқты уақытылы кесіп тазартып отырмау салдарынан тұяқ жарақаты, сынығы мал басы санының 12,2%-ын құрайды.(32,33,42-44)
Тұяқ ауруларын емдемес бұрын олардың патогенезін, клиникалық белгілерін білген жөн. Себебі жұқпалы емес аурулуарды жұқпалы аурулардан анықтау үшінде ол аурулар жайлы мәліметтен құлағдар болғанымыз дұрыс. Осыған орай емдік шараларды жүзеге асырып, аурудың өту барысын жеңілдетуге мүмкіндік туады.
Тұяқ жұлығының дүңкуі. Жұлық терісінің шел қабаты жайыла іріңдеп қабынады. Бұл ауруды ірі қара малда кейде панариций деп атайды. Дүңку жұлық жарасына инфекция енуден , тұяқ қабырғасының шеті жарылудан немесе тері астының іріңді қабынуынан, тұяқ буынының іріңді қабынуының асқынуынан немесе аша тұяқты малдың аусылмен ауруынан дамиды. Белгілері.Мал мең-зең болып, денесінің қызуы көтнріледі, қан құрамы өзгеріп, ақ түйіршіктердің саны өседі, олардың формуласы сол жаққа ауысады. Жұлын бойына жайылған ісік сыздап, қатайып ауырады. Ісік маңындағы тері ісінеді, кейде оны сары түсті тері тамшылары басады. Мүйіз көбесіне таяу жатқан жері ісініп-кебінеді, немесе жарым-жартылап қабатынан ажырайды. Жұлықта кейін бітеу жаралар пайда болады, оны дарғанда сары қоңыр іріңді жалқаяқ ағады.[170]
Сопақ кілегейлі қалтаның іріңді қабынуы. Сопақ қалташықтың іріңдеп қабынуы(іріңді подотрохлит) ірі қарада сирек кездеседі. Бұл ауру қалташықтың қуысына дейін өтіп кететін, май табанның терең жарақаттануынан немесе буынның асқынып іріңді қабынуынан, май табанның дүңкуінен, терең жатқан бақай бүккіш сіңірдің шіруінен пайда болады. Белгілері. Қалташық зақымданғаннан кейін 2-3-күні малдың дене қызуы көтеріледі және қатты ақсайды. Мал қозғалмай тұрғанда да, жүргенде де ауру аяғын тек тұяғының ұшымен басады. Май табанның өкше жағы іседі және тұяқ қысқыш аспаппен ортаңғы үлкен бір бөлігін қысып қарағанда, сондай-ақ тұяқ буынын жазғанда малдың ауырсынғаны байқалады. Майтабан едәуір жарақаттанғанда шұбатылған қалташық сұйығы ағуы мүмкін.[173]
Асептикалық пододерматит. Жіті өтетін тұяқ терісің негізінің серозды немесе фибринозды асептикалық қабынуы. Кейде созылмалы түрге өтіп кетеді. Бұл аурудың себебіне тастақ жерге жаю немесе тастан жасалға еденде ұстау, тұяқты дұрыс кеспеу болып табылады. Белгілері. Зақымданған аяғына қарай ақсайды. Тұяқ қысқыш аспаппен қысып қарағанда зақымдалған ошақта ауырсыну сезімін тудырады, жергілікті температура кішекене көтерілген. Егер тері негізі зақымданса, оның бұл жердегі мүйізді қабаты сарғыш дақты немесе қызғылт-сары түске боялады. Созылмалы түрге өткен жағдайда тұяқ мүйізі құрғақ, сынғыш, ал тұяқ қабырғасында сақиналар пайда болады немесе ол кедір бұдырланып кетеді.[234]
Іріңді пододерматит. Тері негізінің іріңді қабынуы беткейлік, яғни патологиялық процесс оның беткі қабаты мен эпидермис қабатын зақымдаса, терең, яғни барлық қабаты зақымдалса. Белгілері. Жануардың жалпы дене қызуы көтеріледі. Нейтрофильді лейкоцитоз. Зақымдалған аяғын ақсап басуы. Қабынған жердің мүйізді қабаты ісінген, сарғыш-сұр түсті, ауырсынады және температурасының көтерілуі. Қабыршақтан мүйізді қаб ықты алып тастағанда іріңді экссудаттың бөлінгенін байқаймыз. Кейінгі кезеңде шекарасы айқын іріңді қуыс - абсцесс пайда болады. [236]
Тұяқтың ревматикалық қабынуы. Ревматикалық пододерматит тұяқтың тері негізінің, әсіресе оның алдыңғы бөлігінің серозды диффузды қабынуымен сипатталады. Ол жіті және созылмалы түрде өтеді. Аурудың созылмалы түрінде тұяқ сүйегі араласып, мүйізді қабық деформацияланады. Негізінен алдыңғы екі аяқтың тұяқтары бірдей зақымданады, сирек артқы екі аяқтың тұяқтары да зақымданады. Себебі. Ревматикалық қабынудың малдың күтімі мен азықтандырылуына бей жай қарағандықтан пайда болатыны бұрыннан белгілі. Қазіргі уақытта зерттеушілердің бір қатары бұл аурудың пайда болуына әсер етуі мүмкін себептерін атап өтті. 1.Жануардың жаурауы(суық тигізу). Негізінен ревматикалық қабыну жұмыстан кейін қызып тұрған жануарға салқын су беріп, сосын демалдырғаннан кейін туындайды. Сонымен қатар жануарды салқын суға шомылдырғанда және салқын ылғалды ауа райында ұзақ уақыт желдің өтінде тұрғандықтан да пайда болуы мүмкін. 2.Жануарды азықтандырудың дұрыс болмауы. Әсіресе ақуызға өте бай балғын бидай, жүгері, қара бидай, арпа және т,б дәндерімен шамадан тыс азықтандырғандықтан, сонымен қатар жаңадан орылған жоңышқа, сапасы жақсы емес, көгерген азықтарды бергендіктен пайда болады. Мұндай жағдайда тұяқтың ревматикалық қабынуымен бірге жылқыларда түйілу, қойларда іштің кебуі белгілері күтіледі. Ұрғашы жануарларды таңертең жаңбырдан кейінгі жайылымға жаятын болса, сирек оларда жаппай тұяқтың ревматикалық қабынуына ұшырау жағдайлары кездеседі. 3.Тұяқтың тері негізіне ұзақ уақыт механикалық соққының әсері. Ол негізінен ұзақ уақыт демалыссыз қатты жермен айдағанда, темір жолмен, сумен және басқа көліктермен тасымалдағанда байқалады. 4.Кей дәрілік заттарды қолдану. Ауруды құстыратын тас немесе сабурдың үлкен дозалары, қотырды емдеу мақсатында керосинмен сүрту туғызады. 5.Инфекциялық аурулар. Инфлюеэнца, жоғарғы тыныс жолдарының жұқпалы катарлы қызбасы, контаниозды плевропневмония асқынуы салдарынан тұяқтың ревматикалық қабынуы пайда болады.6. Аборттар және туғаннан кейінгі асқынулар. Аурудың алдын ала себептеріне деформацияланған тұяқтың болуы(тегіс, қысылған) және жүрек қызметінің бұзылуын жатқызады. Дамуы. Тұяқтың ревматикалық қабынуының себептері жеткілікті деңгейде белгілі болғанымен, оның дамуы осы уақытқа дейін толық зерттелген жоқ. Қазіргі уақытта тұяқтың ревматикалық қабынуы аллергиялық ауру ретінде қарастырылып келеді(алиментарлы, токсикалық, туғаннан кейінгі аллергия). Алайда неге бүкіл ағзаға әсер еткен этиологиялық фактордың әсерінен көп жағдайда зақымданулар тұяқ аумағында(тері негізінің қабарғасының, тұяқтың жанының асептикалық диффузды қабыну түрінде өтетін) ғана кездесетіні жауапсыз қалып отыр. Бұл сұрақты талқылай отырып, көптеген авторлар қан тамырлар желісінің жақсы дамуымен сипатталатын және үнемі үлкен функциональды қысымда жүретін тұяқтың анатомиялық ерекшеліктеріне көп назар аударады. Тұяқтың тері негізінде қабынудың алғашқы(12-36) сағаттарында гиперемия, қабынған ісік және серозды экссудация пайда болады. Егер аурудың бастапқы кезеңінде тиісті ем шараларын көрсететін болса, онда экссудат сіңіп, ешқандай асқынусыз жазылып кетуі мүмкін. Ал керісінше, көмек көрсетілмесе ақырындап созылмалы түрге ауысыуы мүмкін, ол кезде қауіпті патологиялық өзгерістер тері негізін ғана емес барлық тұяқ аумағын қамтуы мүмкін. Жұптұяқтыларда аурудың жіті түрі созылмалы түрге ауыспай экссудаттың сіңіп кетуімен аяқталады. Клиникалық белгілері. Сирек аурудың алғашқы сағаттарында жалпы дене температурасының көтерілуімен, тыныс алудың жиілеуімен, жүрек қызметінің бұзылуымен, кілегейлі қабықтардың гиперемиясымен, бұлшық еттің дірілдеуімен, эозонофилиямен сипатталады. Ары қарай дене қызуы қалыпты жағдайға дейін түседі. Аурудың негізгі белгісіне жануардың зақымданған аяғының өкшесімен ғана жүруге талпынуы. Қойларда спецификалық теңселу, жүрістің ақырындауы пайда болады. Зақымданған аяқтардың жергілікті температурасы көтеріледі және бақайлық артериялардың соғысының жиілеуі байқалады. Тұяқтың ревматикалық қабынуының жіті түріндегі бұл белгілер алғашқы екі күнде күшейеді, ал сосын жақсы күтім жасалғанда және уақытылы емдегенде, ол белгілер бәсеңдейді және 5-8 күннен кейін жазылуы мүмкін. Егер 8-10 күннен кейін жазылу белгілері байқалмаса, онда тұяқтың ішінде патологиялық процестер болып жатыр деген сөз.
Рентгенографияның көмегімен тұяқтың созылмалы ревматикасын екі алдыңғы, екі артқы тұяқ сүйегінде кездесетін сынықтардан айыруға мүмкіндік береді.[151-155,160-162]
Тұяқ ойылымдары. Ойылымдар тұяқ көбесінде, тұяқ жұлығында және тұяқ арасындағы тері қуыстарында кездеседі. Себептері. Тұяқ ойылымдары алғашқы жаралардың асқынуы(жарақат, зақымдану) және түрлі іріңді-қабыну процесстерінің(тұяқ жұлығының флегмонасы, тұяқ аралық қуыстағы терінің қабынуы) асқынуы салдарынан пайда болады. Ірі қара малда тұяқ ойылымдары жаппай ауру ретінде жиі кездеседі деседе болады. Бұл жануарлар қорада тазаланбаған қорада ластанған нәжісте ұзақ уақыт тұрғандықтан болады. Аталған жағдайда жануарлар ұзақ уақыт тұруы салдарынан тұяқтың мацерациялануы пайда болып, ал ол өз кезегінде алғашқы жарақаттардың асқынуына әкеліп соғады. Алғашқы жарақаттың орнында пайда болған жаралар байламдар, сіңірлер, тұяқ сүйектерінің зақымдануына әсер ететін іріңді некротикалық процестің туындауына ықпал етеді. Клиникалық белгілері. Алғашында ұлпалардың некротикалық процеске ұшыраған жара пайда болған кезде зақымдану ошағында иісі жағымсыз сұйық бөлінділер кездеседі. Аяқта ақсау белгілері пайда болады. Кейде дене температурасы көтеріледі, тамыр соғысы мен тыныс алу жиілейді. Қанның құрамында өзгерістер байқалмайды. Ұлпалардың ыдырау процесінің басталу уақыты әр түрлі болады. Ойылымдардың беткейінде қалыпты түрде жаңа ойылымдары пайда болып отырады, әсіресе тұяқ аралық кеңістікте, оның ол жер үнемі қозғалыста болғандықтан. Аурудың жағымды өтуі кезінде және тиісті ем шаралары көрсетілген жағдайда жара түйіршіктеніп, жараның жазылуы 2-3 аптадан кейін басталады.[165-167]
Тұяқ буынының созылуы. Тұяқ буынының созылуы жануардың құлауы және тайып құлауы, кедергілерден өткен кезде, жануарды тасымалдау кезінде, ал ірі қараларда дұрыс емес тайғанақ еденде ұстаған кезде пайда болады. Клиникалық белгілері. Созылудың екінші күнінде біртіндеп күшейетін қатты ақсау белгілері пайда болады. Кейде екінші фаланганың төменгі жағында қатты байқалмайтын, ауырысынатын домбығу пайда болады. Буынның ротациясы кезінде ағзада күшті қорғану реакциясы байқалады. Созылмалы өткенде ақсау белгілері, буынның ротациясы ауырсыну белгілері әлсіз байқалады. Балау. Клиникалық белгілеріне қарай анықтайды, алайда созылмалы подотрохлиттен ажыратып балау қажет. Күмәнді жағдайда рентгенографияға жүгінеді.[47,48]
Тұяқ буынының шығуы. Тұяқ буының жарақаттық шығулары сирек кездеседі. Көбінесе патологиялық шығулар кездеседі. Олар толық және толық емес болып бөлінеді. Себептері. Тұяқ буының жарақаттық шығулары жануар құлаған кезде, тайып жығылған жағдайда, сонымен қатар аяқтарының рельс арасына, шұңқырларға қысылуы салдарынан туындайды. Патологиялық(екіншілік) шығулар тұяқ буынының іріңді зақымдануларында, бақайдың терең бүккішінің өліеттенуі кезінде, бірнеше рет жылқыларда тиекше сүйекті алып тастаған кезде байқалды. Клиникалық белгілері. Жарақаттық шығу сүйенетін аяғының қатты ақсауымен сипатталады. Тұяқ буынының осі алға қарай немесе жанына қарай шығыңқы. Сүйеніп тұрған кезде тұяқ қабырғасының латеральды және медиальды жағымен ғана басып тұрады. Сонымен қатар буынның шамадан тыс жанға қарай қозғалуы байқалады. Топай сүйекпен араласып төменге және артқа қарай зақымданған кезде аяғы қысқа болып көрінеді. Мұндай жағдайда жануар тұяқтың артқы бөлігімен сүйеніп жүреді. Екіншілік(патологиялық) шығу кезінде жоғарыда айтылған белгілер қатар қосымша белгілер(тұяқ буынының параартикулярлы флегмонасы және т.б) болады. [172-175]
Бақай аумағындағы тилома. Тилома бақай аралық қуыстың терісінің қатты, валик тәрізді өзгеруі. Себептері және дамуы. Тиломаның пайда болуына сыртқы орта факторлары ғана емес, сонымен қатар тұқымқуалаушылықтың да қатысы бар деп болжайды(Вент). Және бұл да өз негізін жоғалтқан жоқ. Бетгердің мәліметі бойынша немістің қара ала сиырлары 25%-ға дейіні тиломамен зақымданған. Егер ауру 6 жасқа дейін пайда болмаса, одан кейін оның кездесуі сирек, ал 9 жастан асқан жануарларда мүлде кездеспейтіні айтылған және бұл факт. Клиникалық белгілері. Айтылған жерде бақайдың алдыңғы(дорсальды) бөлігінен басталып артқы(волярлы, плантарлы) бөлігіне дейін жалғасып жататын, қатты, ауырмайтын, склерозданған валик тәрізді тері өсіндісі пайда болады. Уақыт өте келе ол көлемі жағынан ұлғаяды. Осының нәтижесінде сүйену кезінде тұяқтар екі жаққа ажырап валик тұяқ көбесіне жанасып зақымданады. Тилома мен терінің арасында майлы экссудат жиналады. Яғни бұл теріні тітіркендіреді. Қайталанған жарақат кезінде зақымданған жерге микроорганизмдер еніп, нәтижесінде іріңді-флегмонозды процесс дамиды. Ауырған жануар алғашында аяғын ақырындап басады, ал кейінірек ақсау пайда болады.[148,149]
Тұяқ буынының жаралары. Себептері. Шегеден, сымнан, темірден, шыныдан, кеуіп қалған ағаштың үшкір бұтақатарынан және т.б заттардан алған кездейсоқ жарақаттардың салдары. Дамуы. Аурудың дамуы кезінде инфекцияның дамуына кедергі келтіретін шеміршек, синовиальды қабық, сүйек қабы сияқты қорғаныштық қызмет атқаратын мүшелердің зақымданбағаны маңызды(М.М. Дитерихс, Х. Труэта). Бактериялармен айтарлықтай ластанған кезде буындардың іріңді қабынуының белгілері 1-2 күннен кейін ғана байқалады. Уақытылы және тиісті ем шаралары көрсетілген жағдайда ішке еніп кеткен синовиалды қабық жаралары әдетте жазылып кетеді. Параартикулярлы ұлпалар айтарлықтай көбейген жағдайда, сонымен қатар буындардың сүйектері зақымданған жағдайда ауыр асқынулар(параартикулярлы флегмона, іріңді остеоартрит) пайда болуы мүмкін. Клиникалық белгілері. Буын жарақаттанғаннан кейін алғашқы 1-2 күнде жалпы дене қызуы қалыпты болады. Ішке еніп кеткен синовиалды қабықтың жарақаттарында ақсау белгілері байқалмайды. Ал керісінше буынішілік сүйектердің сынуы кезінде тез арада жануарда өте қатты ақсау белгілері пайда болады. Жараның шеттерінде қабынған домбығулар болуы мүмкін. Ішке еніп кеткен буын жарасының ең негізгі белгісі - жараның тесігінен алғашында түссіз, ал сосын аздап былғанған сұйықтықтың бөлінуі. Бақайдың зақымдануы салдарынан тұяқ буынының тесілген жаралы әдетте бурсаның жарақаттануымен ұласады.[131-136]
Некробактериоз - жарақаттық инфекция(В.А. Балабанов). Ауылшаруашылығы жануарларында тұяқ арасының іріңді - өліеттену түрінде өтетін ауруы. Ауру негізінен ерте көктемде және күздің аяғында шағатын жәндіктердің(сона, итшыбын, бөгелек және т,б) жаппай пайда болуы кезінде, солардан қашып тұяқтарын зақымдап алуы салдарынан байқалады. Себептері. Аурудың туындауына азықтың құрамында микроэлементтердің, витаминдердің және кальций тұзының жетіспеуі себеп болады. Сонымен қатар аурудың пайда болуына жануарлардың күтімінің нашарлығы, яғни олардың тазаланбаған, нәжіске толы қораларда тұрып, тұяғының мацерациялануы және жайылымдағы тастарға, қатты өсімдіктерге, бұтақтарға жарақаттауы да өз әсерін тигізеді. Клиникалық белгілері. Қойларда, ірі қарада аздап зақымданған кезде дене температурасы қалыпты болады. Басқа жағдайларда, ақсау белгісі байқалғаннан кейін алғашқы 3-4 күнде дене темпенратурасы жоғарылайды(40 С тан асады). Аурудың ақсау белгісінің тез күшейгені соншалық, жануар қозғалыс кезінде аяғын көтеріп жүреді. Алдыңғы екі аяғы бірдей зақымданған кезде жануар жіліншік пен тұсамыс буынға сүйеніп қиналып жүреді. Жұптұяқтыларда табаны мен тұяқ арасындағы қуысы зақымданады. Бұл жердегі тері көгеріп тұрады. Ары қарай бұл жерде кесіп көргенде иісі жағымсыз ірің мен өлі ұлпаларға толған, сұр түске боялған іріңді - өліеттенген ойылымдар пайда бола бастайды. Іріңді - өліеттенген флегмонаның қарқынды жайылуы кезінде, кесіп қарағанда өліеттенген терімен қатар байламдар мен сіңірлердің өліеттенген бөліктерін кездестіруге болады. Аурудың жағымсыз өтуі барысында іріңді остеоартрит пен бақай сүйектерінің панартритке үласуы мүмкін. Одан ары сепсиске ұшырап, ішкі органдарға метастаз беріп, жануар өледі.[182,183]
Аусыл кезінде тұяқтың зақымдануы. Аусыл кезінде аурудың басқа белгілерімен қатар тұяқ арасындағы теріде күлдіреуіктер пайда болады. Клиникалық белгілері. Алғашында тұяқ арасында жергілікті температурасы бар домбығу пайда болады. Тұяқ арасындағы қуыста іші сұйыққа толы, лимфа тәріздес, грек жаңғағының өлшеміне дейін жететін түйіндер пайда болады. Түйіндер өздігінен немесе механикалық зақымдаудың әсерінен жарылады да орнында күлдіреуіктер пайда болады. Жағымды жағдайда күлдіреуіктің орнына тез арада эпителий ұлпасы қалпына келеді. Кейде тұяқ жұлығы мен табанда серозды инфилтрация кездеседі. Тері мен тұяқ жұлығының ортасында түйіндер кездеспейді, бірақ диффузды пододерматиттің барын көрсететін мүйізді қабықтың қабыршықтануы және т.б сияқты белгілер пайда болады. Алдыңғы және артқы аяқтар да зақымданады, алайда патологиялық өзгерістер көп жағдайда артқы аяқтың тұяқтарында болады. Ақсау алғашқы күндері тұяқта көзге көрінетін патологиялық өзгерістер көрінбестен пайда болады. Жануардың сыртқы тұяқтары зақымданған кезде, ол ауырған аяқтарын кеңірек ашып салмақты ішкі тұяққа түсіруге тырысады. Өтуіне қарай ақсау белгілері бір аптаның ішінде аздап қана қалуы немесе мүлде жоқ болып кетуі мүмкін, ал асқынып кеткен жағдайда ол біртіндеп күшейеді. Жануардың күтімі дұрыс болмаған жағдайда тұяқ түрлі іріңдеткіш микробтармен зақымданып, іріңді және іріңді некротикалық процестердің пайда болуына әкеліп соғады. Аусыл кезіндегі ақсаудың асқынуынан пайда болған іріңді пододерматит, өзіне тән белгілерге ие. Аусылмен ауырған жануардың тұяғында мүйіздену процесі бұзылады, және аууырып шыққан жануарларда ол қалпына келеді, сондықтан жазылғаннан кейін бірнеше айдан соң, тұяқ қабырғасында ескі мүйіз бен жаңа мүйіздің шекарасын көруге болады.[185,186]
Ламинит - тұяқтың тері негізінің жапырақшалы қабатының қабынуы. Ақырындап табанның тері негізінің жапырақшалы қабатына дейін тарайтын, тұяқтың тері негізінің жапырақшалы қабанының диффузды қабынуымен сипатталады. Қойлар, ірі қара, ешкілер ауырады. Алайда бұл жануарларды ауруды анықтау қиын, себебі жануар жазылып кетеді немесе басқа аурудың белгілерімен жатыстырылып кетеді.[25,26,27]
Бұл тұяқ ұлпаларында ауыр, қалпына келмейтін өзгерістерге алып келмейтін, өте ауыр ауру. Ламиниттің дамуын келесі кезеңдерге бөледі: 1. Субклиникалық немесе бастапқы кезең жүйелік метаболистік өзгерістерімен байланысты.2. Екінші кезеңде тамырлық ісіну, бақай ұлпаларының ишемиясымен дамиды. Экссудаттың жиналуынан болатын кез келген ісіну тері негізіне қысым жасап, ауырсыну туғызады және ұлпаларды зақымдайды.3. Үшінші сатыда қысым нәтижесінен эпидермалды торшаларды қоректендіретін қанның микроциркуляциясының бұзылуымен және қоректік заттардың аз мөлшерде түсіп, ұлпалар зақымданады, эпидермис бұзылады, сонымен қатар тұяқтың сапасы төмендейді.4.Төртінші сатыда тері негізінің жапырақшаларымен бірге мүйізді жапырақшалардың жергілікті бұзылулары болады. Эпидермальды-дермальды байланыстың бұзылуы, тұяқ ішіндегі байланыс аппараттарының нашарлауына әкелетін нақты салдарға алып келеді. Байланыс аппараты әлсіреп, үшінші фаланга тұяқтың ішінде қозғала бастайды. Жүріс-қимылы мен белгілеріне байланысты ламиниттің жіті, жітіден төмен, субклиникалық және ауыр формаларын ажыратады. Тұяқтың жіті қабынуының клиникалық белгілері мыналар: жануардың жалпы жағдайының нашарлауы, азыққа тәбетінің төмендеуі, сүттілігінің қатты азаюы, алдыңғы және артқы аяқтарының жиі жиі ақсауы. Жануарлар көп жатады, орнынан тұрғанда қиналады, еріксіз қозғалад, теңселіп жүреді. Қабынудың жіті түрінде өзгерістер тұяқтың сыртында болады, ішінде өзгерістер болмайды.Тұяқты тазалағанда жұмсақ, сары түсті, сапасы нашар тұяқтарды көруге болады.Тұяқтың субклиникалық қабынуы - дерманың қантамырларында микроциркуляцияның бұзылуымен сипатталатын тұяқтың жағдайы. Бұл сатыда клиникалық белгілер байқалмадйы. Ауру ақырындап пайда болады: жануар ақсамайды, тұяқта ақсау белгілері және жалпы жағдайының нашарлауы болмайды, тұяқтың пішінінде өгеріс жоқ. Ауру бастағаннан кейін 2 айдан соң тұяқты зерттегенде(кесіп тазартқанда), қанталаған және жұмсақ сарғыш түсті мүйізді кездестіреміз.[85,91-95,104-106]
Тұяқ буынының іріңді қабынуы. Тұяқ буынының іріңді қабынуы ауыл шаруашылығы жануарларының арасында(әсіресе жылқылар, сиырлар) жиі кездеседі(тұяқ буынының ауруларының 22-23%). Ірі қара мен басқа жұптұяқтылардың арасында тұяқтың буынының іпіңді қабынуын панарицияның артикулярлы және сүйекті(іріңді остеоартрит) түрі деп атаған. Себептері. Біздің мәліметімізше, тұяқ буынының іріңді қабынуы екіншілік ауру ретінде іріңді пододерматиттің, гангренозды дерматиттің, парахондральді флегмонаның және бақай аумағын іріңді өліеттенуі кезінде уақытылы хирургиялық шаралар көрсетпегеннен болады. Қабынған буынның қуысынан алынған сұйықтықтың құрамында стрептококтарды, кей жағдайларда стафилококтарды кездестіреді. Дамуы. Тұяқ буынының іріңді қабынуы кезінде артрит кезіндегідей келесі сатыларды ажыратады: іріңді синовит(эмпиема), іріңді артрит, параартикулярлы флегмона және іріңді остеоартрит. Тұяқ буынының іріңді қабынуы кезінде алғашқы кезеңде синовиалды қабықта экксудат жиналады, ал сол уақытта фиброзды қабықта өзгеріс байқалмайды. 6-шы күні синовиалды қабық қалташа тәрізденіп, онымен бірге фиброзды қабықта торлы инфильтрация байқалады, қанталаулар болады. Жіті түрден созылмалы түрге өткенде қалташаның көлемі айтарлықтай үлкейеді(В.А.Никаоноров). Ауру жайсыз өткенде параартикулярлы ұлпалардың өліеттенуі, мүйізді қабықтың қатпаршақтануы, көк тамыр тромбозы, сүйек буындарының патологиялық шығулар мен сынулары байқалады. Созылмалы кезеңде буын шеміршегінің зақымдануынан кейін остит пайда болады. Сүйектік және ұлпабайланыстырғыш периостальді өсулер үлкен өлшемге жетіп, тұяқ буынының жалған немесе нағыз анкилозының пайда болуы мүмкін. Клиникалық белгілері. Клиникалық белгілердің сипаты алдымен қабыну процесінің кезеңдеріне, сонымен қатар басқа да факторларға байланысты. Іріңді синовит жылқыларда дене температурасының көтерілуімен сипатталса, ірі қаралар дене температурасы қалыпты болады. Қанды зерттегенде лейкоцитоз байқалады. Ауырып тұрған жануар тыныштық күйінде зақымдалған аяғының ұшымен сүйеніп тұрады, бақайдың буындары жартылай бүгулі, ақсау өте қатты. Бақай артерияларының соғысы күшейген. Домбығудың шекарасындағы терілер әдетте іріңді синовитте болатын қабыну ісінулерінің белгілеріне ұқсамайды. Іріңді синовит кезінде лейкоциттердің саны кенет көбейеді(70-95%-ға дейін). Іріңді артрит дене температурасының жоғарылауымен және қатты ақсаумен сипатталады. Тұяқ көбесінің айналасында буында шекарасы бар, өте қатты ауырсынатын, жергілікті температураның көтерілуімен сипатталатынтопай буынына ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КЕАҚ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ӘОЖ 619:615, 849,19, 616-001.4.636.2
Ветеринария факультеті
Маханбетұлы Нұрсұлтан
Қойдың тұяқ ауруларын балау, емдеу және алдын алу әдістерін жетілдіру
7М09101 - Ветеринариялық медицина
мамандығы бойынша ветеринария ғылымдарының магистрі академиялық дәрежесі алуға ұсынылған диссертация
Ғылыми жетекшісі, ветеринария
ғылымдарының кандидаты,
қауымдастырылған профессор
Абдулла Айгүл Абдуллақызы
Рецензент
Алматы 2020
МAЗМҰНЫ
НОPМAТИВТIК СIЛТEМEЛEP ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
AНЫҚТAМAЛAP ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
БEЛГIЛEУЛEP МEН ҚЫСҚAPТУЛAP ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
PEФEPAТ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
ABSTRACT ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1
КIPIСПE ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
1.1
1.2
Қapaстыpылып отыp мәсeлeнiң қaзipгi aхуaлын бaғaлaу ... ... 10
Тaқыpыпты тapқaтуғa нeгiздeмe жәнe бaстaпқы дepeктep ... ...11
1.2.1
1.2.2
1.2.3
Тұяқ аурулары және олардың таралуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
Тұяқ ауруларын анықтау, пайда болу себептері және оның
алдын алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2 1
Тұяқ ауруларын емдеу принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29
1.3
Жоспapлaнғaн әзipлeмeнiң ғылыми-тeхникaлық дeңгeйi
туpaлы мәлiмeттep ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
1.4
Тaқыpыптың өзeктiлiгi жәнe жaңaлығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
1.5
Жұмыстың бaсқa ғылыми-зepттeу жұмыстapымeн
бaйлaнысы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...37
1.6
Пaтeнттiк зepттeулep туpaлы дepeктep жәнe олapдaн
aлынғaн қоpытындaлap ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
1.7
Диссepтaциялық жұмыстың мeтpологиялық қaмтaмaсыз
eтiлуi туpaлы дepeктep ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...39
1.8
Зepттeулepдiң тәжipибeлiк мaңызы, мaқсaты жәнe мiндeттepi..39
2
НEГIЗГI БӨЛIМ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...40
2.1
Зepттeулepдiң мaтepиaлдapы мeн әдiстepi ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
2.1.1
Қолдaнылғaн әдістемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
2.1.2
2.1.3
Қойлардың тұяқ аурулары кезінде қолданылатын
АСД-3+вазелин+балық майы кешенді жақпа майын
дайындау әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .45
ЖШҚ Хурсанов шаруа қожалығында тұяқ
ауруларының таралу сипаты ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...47
2.2
Зepттeулepдiң нәтижeлepi ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...51
2.2.1
Клиникалық көрсеткіштердің нәтижелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ...51
2.2.2
Емдеу барысындағы гематологиялық
көрсеткіштердің нәтижелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... 58
2.2.3
Тұяқ ауруына шалдыққан қойлардың емдеу
Кезіндегі иммунологиялық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .70
2.2.4
Зерттеу нәтижелерін талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 79
3
ҚОРЫТЫНДЫЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..87
4
ТӘЖIPИБEЛIК ҰСЫНЫСТAP ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... . 88
5
ПAЙДAЛAНЫЛҒAН ӘДEБИEТТEP ТIЗIМI ... ... ... ... ... ... ... . 89
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Осы магистрлік диссертацияда келесі стандарттар мен техникалық жағдайларға сілтемелер жасалынды:
РК-ЛС-5-№003171 Термометр
РУ РК-ЛС-5-№008306 Медициналық мақта
МЕМСТ 381-69 Калий перманганаты
ТУ 46-22-549-08 Пипеткалар
МЕМСТ 1172-93 Бинт
МЕМСТ 2766-5 Фуксин бояуы
МЕМСТ 3118-7 1%-дық, тығыздығы 1,19гсм[3] тұз қышқылы
МЕМСТ 3164 Медициналық вазелин
МЕМСТ 5556-18 Термостат ТЭС-1
МЕМСТ 5962-67 96%-дық этил спирті
МЕМСТ 20292-74 100,200 және 1000 мл колбалар
МЕМСТ 2029-74Е Әр түрлі зертханалық ыдыстар
МЕМСТ 21239 Медициналық қайшылар
МЕМСТ 21241 Медициналық пинцеттер
МЕМСТ 23932 Спиртовка
МЕМСТ 23932 Зертханалық таразы, 200 г
МЕМСТ 25 336-82Е Заттық шынылар
МЕМСТ 120626 Сүзгіш қағаздар
МЖМБС 28085-89 Биологиялық препараттар
МЖМБС 24861-91 Бір реттік инъекциялы шприцтер
АНЫҚТАМАЛАР
Осы магистрлік диссертацияда келесі анықтамалар мен терминдер қолданылды:
ЖАРАҚАТ - жануар организміне организмнің жергілікті немесе жалпы реакциямен жүргізілетін мүшелермен ұлпалардың анатомо-физиологиялық бұзылуын шақыруға қабілетті қандайда болмасын сыртқы фактордың әсері.
ПОДОДЕРМАТИТ - тұяқтың және табанның тері негізінің қабынуы.
ЖАРА - терінің кілегейлі қабының және терең жатқан ұлпаларының ашық механикалық жарақаттануы.
ЛАМИНИТ - тұяқ сүйегін тұяқ қабырғасымен байланыстырып тұратын ламинарлы қабаты мен ұлпаларының қабынуы.
ИММУНИТЕТ -организмге түскен бөгде денелерді танып,бұзуына организмнің қабілеттілігі.
ЖАҚПА МАЙ - терінің және кілегейлі қабаттарының жарақаттарын емдеуге арналған жұмсақ дәрілік форма. Майлар бір немесе бірнеше дәрілік заттар негізінде дайындалады.
ІРІҢДІ-НЕКРОЗДЫ ҚАБЫНУ - іріңді эксудат бөлінуімен және ұлпаның өліеттенуімен жүретін қабыну процессі.
ЛИЗОЦИМ - бактериялардың клеткасын бұзып, нәтижесінде оны лизиске ұшырататын гидролаз класының ферменті, мурамидаза.
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
% - пайыз;
ºС - Цельсий градус;
АСД - Антисептик стимулятор Дорогового
ПЭО - полиэтиленоксид
ЖШС - жауапкершілігі шектеулі серіктестігі
ЖШҚ - жауапкершілігі шектеулі қожалық
АЛОУ-2 - аппарат лазерного облучения универсальный
ДУК - дезинфекционная установка Комарова
смин - саны минутына
млн - миллион
мгмл - миллиграмм миллилитр
ҚСББ - қан сарысуының бактерицидті белсенділігі
Ig A - иммуноглобулин А
Ig M - иммуноглобулин М
Ig G - иммуноглобулин G
бмл - бірлік миллилитр
кг - киллограм
г - грам
л - литр
ж - жыл
РЕФЕРАТ
Магистерской диссертации на тему Совершенствование методов диагностики, лечения и профилактики патологий копыт у овец
Ключевые слова: копыта, овцы, крестьянское хозяйство, клинические и гематологические показатели, лечение, профилактика, диагностика.
Обьем и структуры диссертации: Диссертация написана на 93 страницах компьютерного текста, содержит 13 таблиц, 21 фотографии, список использованной литературы включает 70 источников.
Диссертационная работа включает: введение, обзор литературы, основная часть работы, материал и методики исследования, результаты собственных исследовании, обсуждение полученных результатов, выводы, рекомендации в производство и список использованной литературы.
По результатам диссертационного исследования опубликована 2 статьи.
1.Анализ заболеваемости овец патологиями дистального отдела конечностей в условия Илийского района Алматинской области Материалы Международной Научной конференции студентов, аспирантов и молодых ученых Знания молодых для развития ветеринарной медицины и АПК страны Санкт-Петербург 2019. Орынханов К.А., Абдулла А.А., Маханбетұлы Н.
Обьект исследования: ООО Хурсанов, ТОО Экви Лаб.
Цель и задачи исследований. В целом, в настоящее время не принимаются новые методы лечения копытных заболеваний овец. Кроме того, овцы не очень ценны как корова, лошади, так и по весу, не всегда уделяют особого внимания заболеваниям овец. Поэтому я думаю, что лучше совершенствовать диагностику, лечение и профилактику наиболее часто встречающихся копытных заболеваний у овец. Для этого мы ставим задачу дальнейшего совершенствования лечения, применяя меры, которые были предприняты и до сих пор применяются бывшими учеными. Цель исследования: совершенствование методов диагностики, лечения и профилактики копытных болезней овец.
Для достижения этой цели перед нами поставлены следующие задачи:
- Выявление причин возникновения и распространения копытных болезней овец в хозяйствах Алматинской области, статистический анализ причин возникновения и распространения копытных болезней.
- Эффективность принятых в хозяйстве методов лечения копытных болезней овец в хозяйствах Алматинской области.
- Методы лечения при копытных заболеваниях овец в хозяйствах Алматинской области, совершенствование профилактики.
- Рекомендовать хозяйству эффективные методы лечения в соответствии с полученными данными.
Новизна исследования. В крестьянском хозяйстве Хурсанов Илийского района Алматинской области изучена Распространенность копытных заболеваний среди овец; также в данном хозяйстве определены меры лечения, применяемые при копытных заболеваниях овец; разработаны методы диагностики, лечения и профилактики копытных заболеваний овец, а также усовершенствованы эти методы в целях ускорения заживления ран.
Краткие результаты: 1. В крестьянском хозяйстве ООО Хурсанов " численность больных копытных овец составила 2,4%. 73,4 % овец, страдающих копытной болезнью, составляют овцы старше 3-х лет и чаще всего поражаются передними (60%).
2. В хозяйстве в основном встречаются асептический пододерматит(20%), гнойное воспаление межпальцевой (33,5%), язвы копытной кожи(20%), Гнойный пододерматит(20%) и тилома(6,65%).
3. В контрольную группу использовали мазь Ихтиол и антибиотик широкого спектра Нитокс 200, а в практическую группу использовали комплексное мазь АСД-3+рыбий жир+вазелин и антибиотик широкого спектра Комбикел 72.
4. По клиническим показаниям у овец, больных легкой степенью копытной болезни в двух группах, значительных изменений не было. У овец тяжелой степени встречается повышение температуры тела(41,7 ºС), повышение пульса, учащение дыхания. Разница температуры тела между двумя группами овец тяжелой степени составила-0,3, по числу пульса-4,1, по частоте дыхания-1,2.
5. В 3-й день лечения по гематологическим показаниям все показатели достигли высокого уровня. В обеих группах наблюдался лейкоцитоз. В контрольной группе 14-го числа, в практической группе 7-го дня упал и начал приходиться к нормальным нормам. В группах легкой степени по лейкоцитарной формуле имеются незначительные отклонения. Основные изменения в группах тяжелой степени. Эозинофильные, моноциты, палочные ядрофильные нейтрофильы были высокими, сегментные ядрофильные низкие.
6. При исследовании гуморальных факторов иммунитета наблюдаем, что бактерицидная активность у животных экспериментальной группы, Ig G, Ig M, Ig A в первый день лечения становится выше, а в остальные дни постепенно начинает поступать, но выше нормального. Показатель лизоцима был низким в контрольной группе, в практической группе наоборот.
7. В контрольной группе при показателе по копытным заболеваниям овец 71,5%, в практической группе 87,5%.
ABSTRACT
Master's thesis on " Improving methods of diagnosis, treatment and prevention of hoof pathologies in sheep
Keywords: hooves, sheep, farm, clinical and hematological indicators, treatment, prevention, diagnostics.
Volume and structure of the dissertation: the Dissertation is written on 93 pages of computer text, contains 13 tables, 21 photos, the list of references includes 70 sources.
The dissertation includes: introduction, literature review, main part of the work, material and methods of research, the results of own research, results and discussion, conclusions, recommendations in production and list of references.
According to the results of the dissertation research, 2 articles were published.
1. " Analysis of the incidence of sheep diseases of the distal extremities in the conditions of the ili district of Almaty region Materials of the International Scientific conference of students, postgraduates and young scientists "Knowledge of the young for the development of veterinary medicine and agro-industrial complex of the country" Saint Petersburg 2019. Orynkhanov K. A., Abdulla A. A., Mahanbetuly N.
The object of the study: LLC "Khursanov", LLP "Equi lab".
The purpose and objectives of the research. In general, new methods of treating ungulate diseases of sheep are not currently accepted. In addition, sheep are not very valuable as cows, horses, and by weight, do not always pay special attention to diseases of sheep. Therefore, I think it is better to improve the diagnosis, treatment and prevention of the most common ungulate diseases in sheep. To do this, we set the task of further improving the treatment, using measures that were taken and are still used by former scientists. The aim of the research is to improve methods of diagnosis, treatment and prevention of ungulate diseases of sheep.
To achieve this goal, we have the following tasks:
- Identification of the causes of the occurrence and spread of ungulate diseases of sheep in farms of Almaty region, statistical analysis of the causes of the occurrence and spread of ungulate diseases.
- Efficiency of methods of treatment of ungulate diseases of sheep in farms of Almaty region adopted in the economy.
- Methods of treatment for ungulate diseases of sheep in farms of Almaty region, improvement of prevention.
- Recommend effective treatment methods to the farm in accordance with the received data.
Novelty of the research. In the farm "Khursanov" of the ili district of Almaty region, the Prevalence of ungulate diseases among sheep was studied; treatment measures used for ungulate diseases of sheep were also determined in this farm; methods of diagnosis, treatment and prevention of ungulate diseases of sheep were developed, and these methods were improved in order to accelerate wound healing.
Summary of results: 1. In the farm of LLC Khursanov, the number of sick ungulate sheep was 2.4%. 73.4% of sheep suffering from ungulate disease are sheep older than 3 years and are most often affected by the anterior (60%).
2. The farm mainly contains aseptic pododermatitis(20%), purulent inflammation of the interdigital (33.5%), ulcers of the ungulate skin(20%), Purulent pododermatitis(20%) and tiloma(6.65%).
3. The control group used "Ichthyol" ointment and a broad-spectrum antibiotic "Nitox 200", and the practical group used a complex ointment" ASD-3+fish oil+vaseline "and a broad-spectrum antibiotic"Kombikel 72".
4. According to clinical indications, there were no significant changes in sheep with mild hoof disease in two groups. In sheep of a severe degree, there is an increase in body temperature(41.7 ° C), an increase in pulse, and increased breathing. The difference in body temperature between the two groups of severe sheep was 0.3, in the number of pulse-4.1, in the frequency of breathing-1.2.
5. In the 3rd day of treatment for hematological indications all indicators have reached a high level. Leukocytosis was observed in both groups. In the control group on the 14th day, in the practice group on the 7th day, it fell and began to fall back to normal norms. In groups of light degree according to the leukocyte formula, there are minor deviations. Major changes in severe groups. Eosinophilic, monocytes, rod nucleophilic neutrophils were high, segmental nucleophilic low.
6. In the study of humoral factors of immunity, we observe that the bactericidal activity in animals of the experimental group, Ig G, Ig M, Ig A on the first day of treatment becomes higher, and on the other days gradually begins to arrive, but higher than normal. The lysozyme index was low in the control group, and Vice versa in the practice group.
7. In the control group with the indicator for ungulate diseases of sheep 71.5%, in the practical group 87.5%.
1КІРІСПЕ
1.1 Қapaстыpылып отыp мәсeлeнiң қaзipгi aхуaлын бaғaлaу
Көптеген елдердің негізгі экономикасы ауыл шаруашылығы болып табылады, сонымен қатар Қазақстан Республикасының экономикасында да ауыл шаруашылығы негізгі сала болып табылады. Соның ішінде қой шаруашылығы елімізде маңызға ие. Қойдан алынатын ет, қыл, терісі шикізат күйінде, сонымен қатар дайын өнім түрінде өз елімізде пайдаланылады және де шет мемлекеттерге экспортқа шығарылады. Елімізде басқа түліктердің етіне қарағанда қой еті сұранысқа ие. Сондықтан қой шаруашылығына ерекше көңіл бөлінеді. Оларда кездесетін ауруларға ерекше назар аударылып, олардың алдын алуды, балауды және алдын алуды жетілдіру аса маңызға ие. Ғылыми деректер бойынша тұяқ аурулары еліміздің мал шаруашылығына айтарлықтай экономикалық шығын әкеледі. Ауыл шаруашылығындағы малдардың буындарындағы, бұлшық еттеріндегі, буындарындағы қабынулардың негізгі себептеріне - механикалық жарақаттар (соғылған, ұрылған, құлаған кезде), сонымен қатар микроорганизмдер мен вирустар және тағы да басқа механикалық жарақаттар да ауру пайда болуына септігін тигізеді. Ветеринарияның негізгі және маңызды талаптарының бірі шаруашылықтағы ветеринариялық қызметті тиімді биологиялық және химиотерапевтік препараттармен, жануарларды жаппай емдеу және алдын алу шараларын жүргізуге арналған аспаптармен және ауру малдарды қазіргі заманға сай әдістер мен дәрілік заттармен қамтамасыз ету.
Ауыл шаруашылық малдарының тұяқ аурулары соңғы 35 жылда мал шаруашылығының аса маңызды мәселесі болып отыр, себебі ауру жануарлардың санының артуы, әсіресе жоғары өнімді жануардардың ауруы салдарынан жарамсыздыққа шығарылуы шаруашылықтарға айтарлықтай экономикалық шығын алып келеді. Ветеринариялық статистикаға сүйенетін болсақ, ауыл шаруашылығындағы жануарлардың негізіне жұқпалы немес аурулар жатады, ал соның 50 %-нан астамы хирургиялық патологияға жатады. Сол себептен де ауыл шаруашылығы жануарларының, соның ішінде қой шаруашылығының тұяқ ауруларын уақытылы анықтауды, балауды, алдын алуды, сонымен қатар емдеуді жетілдіру алға қойылған міндет және де мақсат. Ол үшін тұяқ ауруларының пайда болу себептерін анықтап, ауруларға анықтама беріп, таралу көрсеткіштеріне сипаттама жазып , оларды балау және анықтау тәсілдерін бұрынғы әдістермен байланыстыра отырып, емдеуді бұрынғы емдеу әдістерімен байланыстыра отырып, жаңа әдістерді игеру керек. Тұяқ ауруларының пайда болуына сыртқы және ішкі факторлардың әртүрлі болуы өз әсерін тигізеді. Ішкі факторлар; қалыпты температура кезіндегі қоршаған ортаның ылғалды климаты және шағын жарақаттар, лас қора, дымқылдық, қора жайдың малдың нәжісімен ластануы, құрғақ төсеніштің болмауы, әсіресе көктем айларында, серуенге шығаратын алаңқайдың қатты болуы, жаңбырлы ауа райы, жануарларды дұрыс күтіп бақпау, микроэлементтердің жеткіліксіздігі, яғни фосфор, кальций және цинктың азық құрамында жеткілікті мөлшерде болмауы. Тұяқты уақытылы кесіп тазартып отырмау салдарынан тұяқ жарақаты, сынығы мал басы санының 13,1%-ын құрайды. Жалпы қазіргі кезде тұяқ аурулуарын емдеудің жаңа әдістері қолға алынып жатқан жоқ. Оның үстіне қой жануары сиыр, жылқы сияқты аса бағалы емес, сонымен қатар салмақ жағынан да бағасы жағынан төмен болғандықтан қойлардың ауруларына аса қатты көңіл бөліне бермейді. Сол себептен де қойлардың арасында жиі кездесетін тұяқ ауруларын балауды, емдеуді және де профилактиканы жетілдірген дұрыс деп ойлаймын. Ол үшін бұрынғы ғалымдардың қолданып кеткен және де әлі күнге дейін қолданылып келе жатқан ем шараларын қолдана отырып оны ары қарай жетілдіруді мақсат қылып отырмыз.
1.2 Тaқыpыпты тapқaтуғa нeгiздeмe жәнe бaстaпқы дepeктep
1.2.1 Тұяқ аурулары және олардың таралуы
Ауыл шаруашылығы малдарының , соның ішінде ірі қара мен қойлардың аяқтарының төменгі бөлігінің ауруларының таралу жиілігі төмендегіше болды; бақай терісінің жаралары - 0,7%, ойылымдар - 9,1%, тұяқ ұлтанының Рустергольц ойылымы - 10,1%, асептикалық пододерматиттер - 11,2%, жұлық, көбе, тері негізінің іріңді некроздану үдерістері - 16,1%, жұлықтың созылмалы қабынуы, сонымен қатар тұяқ аралық күмбездің жарақаттары - 7,2%, ламиниттер- 7,1%, тұяқ аралық бездің қабынуы,яғни тиломалар - 2,9%, бақай буындарының, тұяқ шеміршегінің, байламдардың аурулары - 12,9%-ды құрады. Қазіргі жағдайда тұяқ жарақаттары барлық тұяқ ауруларының 58-62% және хирургиялық патологияның 16-19%-н құрап тұр. Аяқтың дистальді бөлігінің ауруларынан тұяқ деформациясы, пододерматиттер, қолайсыз жағдай негізінде пайда болатын ұлпа, жұлық аурулары, табанның жаралары жиі тіркеледі.Тұяқты уақытылы кесіп тазартып отырмау салдарынан тұяқ жарақаты, сынығы мал басы санының 12,2%-ын құрайды.(32,33,42-44)
Тұяқ ауруларын емдемес бұрын олардың патогенезін, клиникалық белгілерін білген жөн. Себебі жұқпалы емес аурулуарды жұқпалы аурулардан анықтау үшінде ол аурулар жайлы мәліметтен құлағдар болғанымыз дұрыс. Осыған орай емдік шараларды жүзеге асырып, аурудың өту барысын жеңілдетуге мүмкіндік туады.
Тұяқ жұлығының дүңкуі. Жұлық терісінің шел қабаты жайыла іріңдеп қабынады. Бұл ауруды ірі қара малда кейде панариций деп атайды. Дүңку жұлық жарасына инфекция енуден , тұяқ қабырғасының шеті жарылудан немесе тері астының іріңді қабынуынан, тұяқ буынының іріңді қабынуының асқынуынан немесе аша тұяқты малдың аусылмен ауруынан дамиды. Белгілері.Мал мең-зең болып, денесінің қызуы көтнріледі, қан құрамы өзгеріп, ақ түйіршіктердің саны өседі, олардың формуласы сол жаққа ауысады. Жұлын бойына жайылған ісік сыздап, қатайып ауырады. Ісік маңындағы тері ісінеді, кейде оны сары түсті тері тамшылары басады. Мүйіз көбесіне таяу жатқан жері ісініп-кебінеді, немесе жарым-жартылап қабатынан ажырайды. Жұлықта кейін бітеу жаралар пайда болады, оны дарғанда сары қоңыр іріңді жалқаяқ ағады.[170]
Сопақ кілегейлі қалтаның іріңді қабынуы. Сопақ қалташықтың іріңдеп қабынуы(іріңді подотрохлит) ірі қарада сирек кездеседі. Бұл ауру қалташықтың қуысына дейін өтіп кететін, май табанның терең жарақаттануынан немесе буынның асқынып іріңді қабынуынан, май табанның дүңкуінен, терең жатқан бақай бүккіш сіңірдің шіруінен пайда болады. Белгілері. Қалташық зақымданғаннан кейін 2-3-күні малдың дене қызуы көтеріледі және қатты ақсайды. Мал қозғалмай тұрғанда да, жүргенде де ауру аяғын тек тұяғының ұшымен басады. Май табанның өкше жағы іседі және тұяқ қысқыш аспаппен ортаңғы үлкен бір бөлігін қысып қарағанда, сондай-ақ тұяқ буынын жазғанда малдың ауырсынғаны байқалады. Майтабан едәуір жарақаттанғанда шұбатылған қалташық сұйығы ағуы мүмкін.[173]
Асептикалық пододерматит. Жіті өтетін тұяқ терісің негізінің серозды немесе фибринозды асептикалық қабынуы. Кейде созылмалы түрге өтіп кетеді. Бұл аурудың себебіне тастақ жерге жаю немесе тастан жасалға еденде ұстау, тұяқты дұрыс кеспеу болып табылады. Белгілері. Зақымданған аяғына қарай ақсайды. Тұяқ қысқыш аспаппен қысып қарағанда зақымдалған ошақта ауырсыну сезімін тудырады, жергілікті температура кішекене көтерілген. Егер тері негізі зақымданса, оның бұл жердегі мүйізді қабаты сарғыш дақты немесе қызғылт-сары түске боялады. Созылмалы түрге өткен жағдайда тұяқ мүйізі құрғақ, сынғыш, ал тұяқ қабырғасында сақиналар пайда болады немесе ол кедір бұдырланып кетеді.[234]
Іріңді пододерматит. Тері негізінің іріңді қабынуы беткейлік, яғни патологиялық процесс оның беткі қабаты мен эпидермис қабатын зақымдаса, терең, яғни барлық қабаты зақымдалса. Белгілері. Жануардың жалпы дене қызуы көтеріледі. Нейтрофильді лейкоцитоз. Зақымдалған аяғын ақсап басуы. Қабынған жердің мүйізді қабаты ісінген, сарғыш-сұр түсті, ауырсынады және температурасының көтерілуі. Қабыршақтан мүйізді қаб ықты алып тастағанда іріңді экссудаттың бөлінгенін байқаймыз. Кейінгі кезеңде шекарасы айқын іріңді қуыс - абсцесс пайда болады. [236]
Тұяқтың ревматикалық қабынуы. Ревматикалық пододерматит тұяқтың тері негізінің, әсіресе оның алдыңғы бөлігінің серозды диффузды қабынуымен сипатталады. Ол жіті және созылмалы түрде өтеді. Аурудың созылмалы түрінде тұяқ сүйегі араласып, мүйізді қабық деформацияланады. Негізінен алдыңғы екі аяқтың тұяқтары бірдей зақымданады, сирек артқы екі аяқтың тұяқтары да зақымданады. Себебі. Ревматикалық қабынудың малдың күтімі мен азықтандырылуына бей жай қарағандықтан пайда болатыны бұрыннан белгілі. Қазіргі уақытта зерттеушілердің бір қатары бұл аурудың пайда болуына әсер етуі мүмкін себептерін атап өтті. 1.Жануардың жаурауы(суық тигізу). Негізінен ревматикалық қабыну жұмыстан кейін қызып тұрған жануарға салқын су беріп, сосын демалдырғаннан кейін туындайды. Сонымен қатар жануарды салқын суға шомылдырғанда және салқын ылғалды ауа райында ұзақ уақыт желдің өтінде тұрғандықтан да пайда болуы мүмкін. 2.Жануарды азықтандырудың дұрыс болмауы. Әсіресе ақуызға өте бай балғын бидай, жүгері, қара бидай, арпа және т,б дәндерімен шамадан тыс азықтандырғандықтан, сонымен қатар жаңадан орылған жоңышқа, сапасы жақсы емес, көгерген азықтарды бергендіктен пайда болады. Мұндай жағдайда тұяқтың ревматикалық қабынуымен бірге жылқыларда түйілу, қойларда іштің кебуі белгілері күтіледі. Ұрғашы жануарларды таңертең жаңбырдан кейінгі жайылымға жаятын болса, сирек оларда жаппай тұяқтың ревматикалық қабынуына ұшырау жағдайлары кездеседі. 3.Тұяқтың тері негізіне ұзақ уақыт механикалық соққының әсері. Ол негізінен ұзақ уақыт демалыссыз қатты жермен айдағанда, темір жолмен, сумен және басқа көліктермен тасымалдағанда байқалады. 4.Кей дәрілік заттарды қолдану. Ауруды құстыратын тас немесе сабурдың үлкен дозалары, қотырды емдеу мақсатында керосинмен сүрту туғызады. 5.Инфекциялық аурулар. Инфлюеэнца, жоғарғы тыныс жолдарының жұқпалы катарлы қызбасы, контаниозды плевропневмония асқынуы салдарынан тұяқтың ревматикалық қабынуы пайда болады.6. Аборттар және туғаннан кейінгі асқынулар. Аурудың алдын ала себептеріне деформацияланған тұяқтың болуы(тегіс, қысылған) және жүрек қызметінің бұзылуын жатқызады. Дамуы. Тұяқтың ревматикалық қабынуының себептері жеткілікті деңгейде белгілі болғанымен, оның дамуы осы уақытқа дейін толық зерттелген жоқ. Қазіргі уақытта тұяқтың ревматикалық қабынуы аллергиялық ауру ретінде қарастырылып келеді(алиментарлы, токсикалық, туғаннан кейінгі аллергия). Алайда неге бүкіл ағзаға әсер еткен этиологиялық фактордың әсерінен көп жағдайда зақымданулар тұяқ аумағында(тері негізінің қабарғасының, тұяқтың жанының асептикалық диффузды қабыну түрінде өтетін) ғана кездесетіні жауапсыз қалып отыр. Бұл сұрақты талқылай отырып, көптеген авторлар қан тамырлар желісінің жақсы дамуымен сипатталатын және үнемі үлкен функциональды қысымда жүретін тұяқтың анатомиялық ерекшеліктеріне көп назар аударады. Тұяқтың тері негізінде қабынудың алғашқы(12-36) сағаттарында гиперемия, қабынған ісік және серозды экссудация пайда болады. Егер аурудың бастапқы кезеңінде тиісті ем шараларын көрсететін болса, онда экссудат сіңіп, ешқандай асқынусыз жазылып кетуі мүмкін. Ал керісінше, көмек көрсетілмесе ақырындап созылмалы түрге ауысыуы мүмкін, ол кезде қауіпті патологиялық өзгерістер тері негізін ғана емес барлық тұяқ аумағын қамтуы мүмкін. Жұптұяқтыларда аурудың жіті түрі созылмалы түрге ауыспай экссудаттың сіңіп кетуімен аяқталады. Клиникалық белгілері. Сирек аурудың алғашқы сағаттарында жалпы дене температурасының көтерілуімен, тыныс алудың жиілеуімен, жүрек қызметінің бұзылуымен, кілегейлі қабықтардың гиперемиясымен, бұлшық еттің дірілдеуімен, эозонофилиямен сипатталады. Ары қарай дене қызуы қалыпты жағдайға дейін түседі. Аурудың негізгі белгісіне жануардың зақымданған аяғының өкшесімен ғана жүруге талпынуы. Қойларда спецификалық теңселу, жүрістің ақырындауы пайда болады. Зақымданған аяқтардың жергілікті температурасы көтеріледі және бақайлық артериялардың соғысының жиілеуі байқалады. Тұяқтың ревматикалық қабынуының жіті түріндегі бұл белгілер алғашқы екі күнде күшейеді, ал сосын жақсы күтім жасалғанда және уақытылы емдегенде, ол белгілер бәсеңдейді және 5-8 күннен кейін жазылуы мүмкін. Егер 8-10 күннен кейін жазылу белгілері байқалмаса, онда тұяқтың ішінде патологиялық процестер болып жатыр деген сөз.
Рентгенографияның көмегімен тұяқтың созылмалы ревматикасын екі алдыңғы, екі артқы тұяқ сүйегінде кездесетін сынықтардан айыруға мүмкіндік береді.[151-155,160-162]
Тұяқ ойылымдары. Ойылымдар тұяқ көбесінде, тұяқ жұлығында және тұяқ арасындағы тері қуыстарында кездеседі. Себептері. Тұяқ ойылымдары алғашқы жаралардың асқынуы(жарақат, зақымдану) және түрлі іріңді-қабыну процесстерінің(тұяқ жұлығының флегмонасы, тұяқ аралық қуыстағы терінің қабынуы) асқынуы салдарынан пайда болады. Ірі қара малда тұяқ ойылымдары жаппай ауру ретінде жиі кездеседі деседе болады. Бұл жануарлар қорада тазаланбаған қорада ластанған нәжісте ұзақ уақыт тұрғандықтан болады. Аталған жағдайда жануарлар ұзақ уақыт тұруы салдарынан тұяқтың мацерациялануы пайда болып, ал ол өз кезегінде алғашқы жарақаттардың асқынуына әкеліп соғады. Алғашқы жарақаттың орнында пайда болған жаралар байламдар, сіңірлер, тұяқ сүйектерінің зақымдануына әсер ететін іріңді некротикалық процестің туындауына ықпал етеді. Клиникалық белгілері. Алғашында ұлпалардың некротикалық процеске ұшыраған жара пайда болған кезде зақымдану ошағында иісі жағымсыз сұйық бөлінділер кездеседі. Аяқта ақсау белгілері пайда болады. Кейде дене температурасы көтеріледі, тамыр соғысы мен тыныс алу жиілейді. Қанның құрамында өзгерістер байқалмайды. Ұлпалардың ыдырау процесінің басталу уақыты әр түрлі болады. Ойылымдардың беткейінде қалыпты түрде жаңа ойылымдары пайда болып отырады, әсіресе тұяқ аралық кеңістікте, оның ол жер үнемі қозғалыста болғандықтан. Аурудың жағымды өтуі кезінде және тиісті ем шаралары көрсетілген жағдайда жара түйіршіктеніп, жараның жазылуы 2-3 аптадан кейін басталады.[165-167]
Тұяқ буынының созылуы. Тұяқ буынының созылуы жануардың құлауы және тайып құлауы, кедергілерден өткен кезде, жануарды тасымалдау кезінде, ал ірі қараларда дұрыс емес тайғанақ еденде ұстаған кезде пайда болады. Клиникалық белгілері. Созылудың екінші күнінде біртіндеп күшейетін қатты ақсау белгілері пайда болады. Кейде екінші фаланганың төменгі жағында қатты байқалмайтын, ауырысынатын домбығу пайда болады. Буынның ротациясы кезінде ағзада күшті қорғану реакциясы байқалады. Созылмалы өткенде ақсау белгілері, буынның ротациясы ауырсыну белгілері әлсіз байқалады. Балау. Клиникалық белгілеріне қарай анықтайды, алайда созылмалы подотрохлиттен ажыратып балау қажет. Күмәнді жағдайда рентгенографияға жүгінеді.[47,48]
Тұяқ буынының шығуы. Тұяқ буының жарақаттық шығулары сирек кездеседі. Көбінесе патологиялық шығулар кездеседі. Олар толық және толық емес болып бөлінеді. Себептері. Тұяқ буының жарақаттық шығулары жануар құлаған кезде, тайып жығылған жағдайда, сонымен қатар аяқтарының рельс арасына, шұңқырларға қысылуы салдарынан туындайды. Патологиялық(екіншілік) шығулар тұяқ буынының іріңді зақымдануларында, бақайдың терең бүккішінің өліеттенуі кезінде, бірнеше рет жылқыларда тиекше сүйекті алып тастаған кезде байқалды. Клиникалық белгілері. Жарақаттық шығу сүйенетін аяғының қатты ақсауымен сипатталады. Тұяқ буынының осі алға қарай немесе жанына қарай шығыңқы. Сүйеніп тұрған кезде тұяқ қабырғасының латеральды және медиальды жағымен ғана басып тұрады. Сонымен қатар буынның шамадан тыс жанға қарай қозғалуы байқалады. Топай сүйекпен араласып төменге және артқа қарай зақымданған кезде аяғы қысқа болып көрінеді. Мұндай жағдайда жануар тұяқтың артқы бөлігімен сүйеніп жүреді. Екіншілік(патологиялық) шығу кезінде жоғарыда айтылған белгілер қатар қосымша белгілер(тұяқ буынының параартикулярлы флегмонасы және т.б) болады. [172-175]
Бақай аумағындағы тилома. Тилома бақай аралық қуыстың терісінің қатты, валик тәрізді өзгеруі. Себептері және дамуы. Тиломаның пайда болуына сыртқы орта факторлары ғана емес, сонымен қатар тұқымқуалаушылықтың да қатысы бар деп болжайды(Вент). Және бұл да өз негізін жоғалтқан жоқ. Бетгердің мәліметі бойынша немістің қара ала сиырлары 25%-ға дейіні тиломамен зақымданған. Егер ауру 6 жасқа дейін пайда болмаса, одан кейін оның кездесуі сирек, ал 9 жастан асқан жануарларда мүлде кездеспейтіні айтылған және бұл факт. Клиникалық белгілері. Айтылған жерде бақайдың алдыңғы(дорсальды) бөлігінен басталып артқы(волярлы, плантарлы) бөлігіне дейін жалғасып жататын, қатты, ауырмайтын, склерозданған валик тәрізді тері өсіндісі пайда болады. Уақыт өте келе ол көлемі жағынан ұлғаяды. Осының нәтижесінде сүйену кезінде тұяқтар екі жаққа ажырап валик тұяқ көбесіне жанасып зақымданады. Тилома мен терінің арасында майлы экссудат жиналады. Яғни бұл теріні тітіркендіреді. Қайталанған жарақат кезінде зақымданған жерге микроорганизмдер еніп, нәтижесінде іріңді-флегмонозды процесс дамиды. Ауырған жануар алғашында аяғын ақырындап басады, ал кейінірек ақсау пайда болады.[148,149]
Тұяқ буынының жаралары. Себептері. Шегеден, сымнан, темірден, шыныдан, кеуіп қалған ағаштың үшкір бұтақатарынан және т.б заттардан алған кездейсоқ жарақаттардың салдары. Дамуы. Аурудың дамуы кезінде инфекцияның дамуына кедергі келтіретін шеміршек, синовиальды қабық, сүйек қабы сияқты қорғаныштық қызмет атқаратын мүшелердің зақымданбағаны маңызды(М.М. Дитерихс, Х. Труэта). Бактериялармен айтарлықтай ластанған кезде буындардың іріңді қабынуының белгілері 1-2 күннен кейін ғана байқалады. Уақытылы және тиісті ем шаралары көрсетілген жағдайда ішке еніп кеткен синовиалды қабық жаралары әдетте жазылып кетеді. Параартикулярлы ұлпалар айтарлықтай көбейген жағдайда, сонымен қатар буындардың сүйектері зақымданған жағдайда ауыр асқынулар(параартикулярлы флегмона, іріңді остеоартрит) пайда болуы мүмкін. Клиникалық белгілері. Буын жарақаттанғаннан кейін алғашқы 1-2 күнде жалпы дене қызуы қалыпты болады. Ішке еніп кеткен синовиалды қабықтың жарақаттарында ақсау белгілері байқалмайды. Ал керісінше буынішілік сүйектердің сынуы кезінде тез арада жануарда өте қатты ақсау белгілері пайда болады. Жараның шеттерінде қабынған домбығулар болуы мүмкін. Ішке еніп кеткен буын жарасының ең негізгі белгісі - жараның тесігінен алғашында түссіз, ал сосын аздап былғанған сұйықтықтың бөлінуі. Бақайдың зақымдануы салдарынан тұяқ буынының тесілген жаралы әдетте бурсаның жарақаттануымен ұласады.[131-136]
Некробактериоз - жарақаттық инфекция(В.А. Балабанов). Ауылшаруашылығы жануарларында тұяқ арасының іріңді - өліеттену түрінде өтетін ауруы. Ауру негізінен ерте көктемде және күздің аяғында шағатын жәндіктердің(сона, итшыбын, бөгелек және т,б) жаппай пайда болуы кезінде, солардан қашып тұяқтарын зақымдап алуы салдарынан байқалады. Себептері. Аурудың туындауына азықтың құрамында микроэлементтердің, витаминдердің және кальций тұзының жетіспеуі себеп болады. Сонымен қатар аурудың пайда болуына жануарлардың күтімінің нашарлығы, яғни олардың тазаланбаған, нәжіске толы қораларда тұрып, тұяғының мацерациялануы және жайылымдағы тастарға, қатты өсімдіктерге, бұтақтарға жарақаттауы да өз әсерін тигізеді. Клиникалық белгілері. Қойларда, ірі қарада аздап зақымданған кезде дене температурасы қалыпты болады. Басқа жағдайларда, ақсау белгісі байқалғаннан кейін алғашқы 3-4 күнде дене темпенратурасы жоғарылайды(40 С тан асады). Аурудың ақсау белгісінің тез күшейгені соншалық, жануар қозғалыс кезінде аяғын көтеріп жүреді. Алдыңғы екі аяғы бірдей зақымданған кезде жануар жіліншік пен тұсамыс буынға сүйеніп қиналып жүреді. Жұптұяқтыларда табаны мен тұяқ арасындағы қуысы зақымданады. Бұл жердегі тері көгеріп тұрады. Ары қарай бұл жерде кесіп көргенде иісі жағымсыз ірің мен өлі ұлпаларға толған, сұр түске боялған іріңді - өліеттенген ойылымдар пайда бола бастайды. Іріңді - өліеттенген флегмонаның қарқынды жайылуы кезінде, кесіп қарағанда өліеттенген терімен қатар байламдар мен сіңірлердің өліеттенген бөліктерін кездестіруге болады. Аурудың жағымсыз өтуі барысында іріңді остеоартрит пен бақай сүйектерінің панартритке үласуы мүмкін. Одан ары сепсиске ұшырап, ішкі органдарға метастаз беріп, жануар өледі.[182,183]
Аусыл кезінде тұяқтың зақымдануы. Аусыл кезінде аурудың басқа белгілерімен қатар тұяқ арасындағы теріде күлдіреуіктер пайда болады. Клиникалық белгілері. Алғашында тұяқ арасында жергілікті температурасы бар домбығу пайда болады. Тұяқ арасындағы қуыста іші сұйыққа толы, лимфа тәріздес, грек жаңғағының өлшеміне дейін жететін түйіндер пайда болады. Түйіндер өздігінен немесе механикалық зақымдаудың әсерінен жарылады да орнында күлдіреуіктер пайда болады. Жағымды жағдайда күлдіреуіктің орнына тез арада эпителий ұлпасы қалпына келеді. Кейде тұяқ жұлығы мен табанда серозды инфилтрация кездеседі. Тері мен тұяқ жұлығының ортасында түйіндер кездеспейді, бірақ диффузды пододерматиттің барын көрсететін мүйізді қабықтың қабыршықтануы және т.б сияқты белгілер пайда болады. Алдыңғы және артқы аяқтар да зақымданады, алайда патологиялық өзгерістер көп жағдайда артқы аяқтың тұяқтарында болады. Ақсау алғашқы күндері тұяқта көзге көрінетін патологиялық өзгерістер көрінбестен пайда болады. Жануардың сыртқы тұяқтары зақымданған кезде, ол ауырған аяқтарын кеңірек ашып салмақты ішкі тұяққа түсіруге тырысады. Өтуіне қарай ақсау белгілері бір аптаның ішінде аздап қана қалуы немесе мүлде жоқ болып кетуі мүмкін, ал асқынып кеткен жағдайда ол біртіндеп күшейеді. Жануардың күтімі дұрыс болмаған жағдайда тұяқ түрлі іріңдеткіш микробтармен зақымданып, іріңді және іріңді некротикалық процестердің пайда болуына әкеліп соғады. Аусыл кезіндегі ақсаудың асқынуынан пайда болған іріңді пододерматит, өзіне тән белгілерге ие. Аусылмен ауырған жануардың тұяғында мүйіздену процесі бұзылады, және аууырып шыққан жануарларда ол қалпына келеді, сондықтан жазылғаннан кейін бірнеше айдан соң, тұяқ қабырғасында ескі мүйіз бен жаңа мүйіздің шекарасын көруге болады.[185,186]
Ламинит - тұяқтың тері негізінің жапырақшалы қабатының қабынуы. Ақырындап табанның тері негізінің жапырақшалы қабатына дейін тарайтын, тұяқтың тері негізінің жапырақшалы қабанының диффузды қабынуымен сипатталады. Қойлар, ірі қара, ешкілер ауырады. Алайда бұл жануарларды ауруды анықтау қиын, себебі жануар жазылып кетеді немесе басқа аурудың белгілерімен жатыстырылып кетеді.[25,26,27]
Бұл тұяқ ұлпаларында ауыр, қалпына келмейтін өзгерістерге алып келмейтін, өте ауыр ауру. Ламиниттің дамуын келесі кезеңдерге бөледі: 1. Субклиникалық немесе бастапқы кезең жүйелік метаболистік өзгерістерімен байланысты.2. Екінші кезеңде тамырлық ісіну, бақай ұлпаларының ишемиясымен дамиды. Экссудаттың жиналуынан болатын кез келген ісіну тері негізіне қысым жасап, ауырсыну туғызады және ұлпаларды зақымдайды.3. Үшінші сатыда қысым нәтижесінен эпидермалды торшаларды қоректендіретін қанның микроциркуляциясының бұзылуымен және қоректік заттардың аз мөлшерде түсіп, ұлпалар зақымданады, эпидермис бұзылады, сонымен қатар тұяқтың сапасы төмендейді.4.Төртінші сатыда тері негізінің жапырақшаларымен бірге мүйізді жапырақшалардың жергілікті бұзылулары болады. Эпидермальды-дермальды байланыстың бұзылуы, тұяқ ішіндегі байланыс аппараттарының нашарлауына әкелетін нақты салдарға алып келеді. Байланыс аппараты әлсіреп, үшінші фаланга тұяқтың ішінде қозғала бастайды. Жүріс-қимылы мен белгілеріне байланысты ламиниттің жіті, жітіден төмен, субклиникалық және ауыр формаларын ажыратады. Тұяқтың жіті қабынуының клиникалық белгілері мыналар: жануардың жалпы жағдайының нашарлауы, азыққа тәбетінің төмендеуі, сүттілігінің қатты азаюы, алдыңғы және артқы аяқтарының жиі жиі ақсауы. Жануарлар көп жатады, орнынан тұрғанда қиналады, еріксіз қозғалад, теңселіп жүреді. Қабынудың жіті түрінде өзгерістер тұяқтың сыртында болады, ішінде өзгерістер болмайды.Тұяқты тазалағанда жұмсақ, сары түсті, сапасы нашар тұяқтарды көруге болады.Тұяқтың субклиникалық қабынуы - дерманың қантамырларында микроциркуляцияның бұзылуымен сипатталатын тұяқтың жағдайы. Бұл сатыда клиникалық белгілер байқалмадйы. Ауру ақырындап пайда болады: жануар ақсамайды, тұяқта ақсау белгілері және жалпы жағдайының нашарлауы болмайды, тұяқтың пішінінде өгеріс жоқ. Ауру бастағаннан кейін 2 айдан соң тұяқты зерттегенде(кесіп тазартқанда), қанталаған және жұмсақ сарғыш түсті мүйізді кездестіреміз.[85,91-95,104-106]
Тұяқ буынының іріңді қабынуы. Тұяқ буынының іріңді қабынуы ауыл шаруашылығы жануарларының арасында(әсіресе жылқылар, сиырлар) жиі кездеседі(тұяқ буынының ауруларының 22-23%). Ірі қара мен басқа жұптұяқтылардың арасында тұяқтың буынының іпіңді қабынуын панарицияның артикулярлы және сүйекті(іріңді остеоартрит) түрі деп атаған. Себептері. Біздің мәліметімізше, тұяқ буынының іріңді қабынуы екіншілік ауру ретінде іріңді пододерматиттің, гангренозды дерматиттің, парахондральді флегмонаның және бақай аумағын іріңді өліеттенуі кезінде уақытылы хирургиялық шаралар көрсетпегеннен болады. Қабынған буынның қуысынан алынған сұйықтықтың құрамында стрептококтарды, кей жағдайларда стафилококтарды кездестіреді. Дамуы. Тұяқ буынының іріңді қабынуы кезінде артрит кезіндегідей келесі сатыларды ажыратады: іріңді синовит(эмпиема), іріңді артрит, параартикулярлы флегмона және іріңді остеоартрит. Тұяқ буынының іріңді қабынуы кезінде алғашқы кезеңде синовиалды қабықта экксудат жиналады, ал сол уақытта фиброзды қабықта өзгеріс байқалмайды. 6-шы күні синовиалды қабық қалташа тәрізденіп, онымен бірге фиброзды қабықта торлы инфильтрация байқалады, қанталаулар болады. Жіті түрден созылмалы түрге өткенде қалташаның көлемі айтарлықтай үлкейеді(В.А.Никаоноров). Ауру жайсыз өткенде параартикулярлы ұлпалардың өліеттенуі, мүйізді қабықтың қатпаршақтануы, көк тамыр тромбозы, сүйек буындарының патологиялық шығулар мен сынулары байқалады. Созылмалы кезеңде буын шеміршегінің зақымдануынан кейін остит пайда болады. Сүйектік және ұлпабайланыстырғыш периостальді өсулер үлкен өлшемге жетіп, тұяқ буынының жалған немесе нағыз анкилозының пайда болуы мүмкін. Клиникалық белгілері. Клиникалық белгілердің сипаты алдымен қабыну процесінің кезеңдеріне, сонымен қатар басқа да факторларға байланысты. Іріңді синовит жылқыларда дене температурасының көтерілуімен сипатталса, ірі қаралар дене температурасы қалыпты болады. Қанды зерттегенде лейкоцитоз байқалады. Ауырып тұрған жануар тыныштық күйінде зақымдалған аяғының ұшымен сүйеніп тұрады, бақайдың буындары жартылай бүгулі, ақсау өте қатты. Бақай артерияларының соғысы күшейген. Домбығудың шекарасындағы терілер әдетте іріңді синовитте болатын қабыну ісінулерінің белгілеріне ұқсамайды. Іріңді синовит кезінде лейкоциттердің саны кенет көбейеді(70-95%-ға дейін). Іріңді артрит дене температурасының жоғарылауымен және қатты ақсаумен сипатталады. Тұяқ көбесінің айналасында буында шекарасы бар, өте қатты ауырсынатын, жергілікті температураның көтерілуімен сипатталатынтопай буынына ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz