Көк азықтармен азықтандыру

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 37 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
АГРАРЛЫҚ ФАКУЛЬТЕТІ

Ауылшаруашылық және биоресурстар кафедрасы

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Пәні: Ауыл шаруашылық малдарын азықтандыру

Тақырыбы: Әр жастағы шошқаларды азықтандырудағы
аминқышқылдарының рөлі
Орындаған: Жарылқасынова А .Қ Тексерген: Ахметова Б.С.
Қолы:_____________ Қолы:_____________
Тобы: ТЖ-701

Өткізген күні :
___________________ Бағасы:____________
Күні:______________

Семей
2020
ЖОСПАР
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
I. Негізгі бөлім
1. Әр жастағы шошқаларды азықтандырудағы аминқышқылдарының рөл ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
2.Сауын сиырларды жазғы лагерьде қолда ұстап, көк балауса шалғынмен азықтандыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10IІ. Зерттеу бөлімі
3.Тарғақ шөбі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
4. Қуаң дала шөбі, сиыр жоңышқа-сұлы көк балауса ұны, жүгері сүрлемі, азықтық қызылша , бидай дәнді-дақылы, бұршақ,жаңа алынған картоп сығындысы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
5. Сауын сиырлардың және буаз саулықтарын рациондарын құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32Тұжырымдама.. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34Қор ытынды ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...35Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37

Кіріспе
Азық малшаруашылық өнімділігінің өз құндылығының құрылымында жоғары меншікті салмақ алады (сүт шаруашылығында 50-55% , шошқа шаруашылығында 65-70%), сондықтан олардың сапасын жақсартуға өнімнің бірлігіне қоректі заттардың шығынын төмендету үшін алғашқы деңгейлі көңіл аудару керек. Жануарлардан максималды, экономикалық жағынан ақтайтын өнімділік алу үшін оларды қоректік заттармен, дәрумен, макро-микроэлемент пен негізгі азық және азық қоспамен бірге ағзаға келетін биологиялық активті заттардың қажеттілігін қанағаттандыру керек. Одан басқа, рацион жануарлар үшін тартымды болу керек, олар азықты тәбетпен жеуі тиіс, яғни рацион азықтары белгілі бір дәмді артықшылығы, консентенциясы, температурасы, ұсақтау белгілі өлшемі және т.б. болуы қажет. Азық алынатын өнімділікке ықпал етеді, сондықтан өнімділік бірлігіне азықтың минималды мөлшерімен шығымына сапалы өнімді алуға мүмкіндік беретін рациондағы азықтың оптимальды қатынасы қажет.
Азықтық базаны табиғи-климаттық зона бойынша табиғи және мәдени өсімдік қауымын рационалды пайдаланып нығайту, дайындаудың прогрессивті әдістерін пайдалану, консервілеудің әдістеріннің қалыптасуын, азықтандыру алдындағы дайындық пен азықты сақтаудың-негізгі маңызды міндеттер болып табылады, оларды біздің елдің мал шаруашылығының дамуында шешу керек.
Ауыл шаруашылық малдарын азықтандыру ғылымының қазіргі даму деңгейі клеткалық деңгейде болатын ас қорыту физиалогиясына, зат алмасу болатын биохимиялық үрдістер. Азықты тиімді пайдалануға, денсаулықты сақтауға, өнімділіктің жоғары деңгейін алуға және кәдімгі өнімділік қасиетін сақтауға бағытталған.
Шошқа шаруашылығы дегеніміз - бұл елімізде ет қорын жедел толықтыра алатан мал шаруашылығының тез жетілетін саласы.
Шошқа шаруашылығының шоғырлануы және оның өнеркәсіптік негізге көшірілуі шошқа етін өндірудің іс жүзіндегі бүкіл технологиясын қамтитын салаларды басқарудың бірқатар мәселелерін ғылыми түрғыда жетілдіріп, өңдірістік сынақтан өткізуді талап етті.
Өндіріс типті ірі шаруашылықтарда шошқа етін өндірудің осы заманғы технологиясы өндірістің тасқындылығы және ырғақтылығымен, барлық цехтар және звенолардың өзара байланыстылығымен, көп еңбек сіңіруді қажет ететін процестерді жоғары дәрежеде механикаландыру және автоматтандырумен, табындарды стандарттап, біртектестендірумен сипатталады
Құрғақ зат органикалық және анорганикалық немесе минералды заттардан тұрады. Оларды муфель пешінде 500-550 градуста жағу арқылы ажыратады. Мұндай темпертурада органикалық заттар жанып, энергия бөліп ыдырайды да, минералды заттар күл құрамында қалып қояды. Сондықтан азықтың минералды бөлігін шикі күл деп атайды. Шикі деген сөз бұл арада шикі-затты, яғни таза емес, қосындылары бар деген түсінік береді. Мал азығының құрғақ затында шамамен 5 проценттей күл болады. Оның құрамында калий және шақпақ басым келеді, ал жануар денесінің күлінде кальций және фосфор көп болады.
Шикі деген қосымша сөз зоотехникалық зерттеу бойынша анықталатын барлық дерлік қоректі заттар тобында кездеседі. Ол осы зерттеу тәсілдері бойынша жекелеген қоректік заттар емес, химиялық жағынан жақын біршама қосындылары біріктіріліп табылатындығын көрсетеді. Мысалы, шикі протеин тобына тек амин қышқылдарынан түзілген көп пептидтер макромолекулалары ғана емес, сондай-ақ басқа барлық азотты қосындыларда енеді.
Мал азығының органикалық затында түрлі билогиялық әсері қосындылар- витаминдер, ферменттер, антиқоректік заттар (алкалоидтар, глюкозидтер, токсиндер т.б.) болады. Бірақ мөлшері өте аз болғандықтан олар зоотехникалық зерттеудегі проценттер көлеміне әсер етпейді. Өсімдіктер витаминдерді өздері түзе алатын болса, гетеротрофты жануар органимзінде олар негізінен азық құрамына енеді. Біршама витаминдер түзілуіне ас қорту жолындағы микроорганизмдер себептеседі.

1.Әр жастағы шошқаларды азықтандырудағы аминқышқылдарының
рөл
Шошқа бір қарынды болғандықтан ас қорыту негізінен ішекте өтеді, басқа шаруашылық малдарына қарағанда өсімтал, тез жетілгіш келеді. 114-тәулік (3 ай, 3 апта, З тәулік) буаздықтан кейін әр мегежін орташа 10-12 торай тауып, олар 7-8 айлығында 110-120 килограммға жетіп, қосылған әр 1 кг салмаққа небәрі 4-6 азық өлшемі жұмсалатындықтан, шошқадан жыл бойында мол да арзан ет өндіріледі. Және ол азық талғамайды. Көп қарынды күйісті малға қарағанда ас қорыту жолдарына микробиологиялық түзілу онша өріс алмағандықтан (олар тек соқыр және тоқ ішектеде орын алады) шошқаны азықтандырудың биологиялық сапасына баса көңіл аударады. Осы себептен де олардың рационындағы қиын қорытылатын клетчатка мөлшерінің белгілі бір деңгейде (құрғақ затында 10-12 пайыздан) аспауын жете қадағалайды. Берілетін азықты алдын ала өңдеуден өткізіп, ірі тамыр жемістілерді, дәнді азықтарды, күнжараны ұнтақтап, картопты буландырып пісіреді. Ірі азықты булап немесе ұнтақтап, ашытқылаған жөн. Көк азықтың өзін турап, араластырып берген дұрыс. Шаруашылықтағы азық қорына байланысты шошқаларды жемді картопты, жемді-тамыржемісті азықпен қоректендіреді. Жемді типтес рациондар құрамында қыста 75-80, жазда 85-90 (қоректілігі бойынша) пайыз жем болады. Рационның 20-30 пайызы тамыртүйнек жемістілер, көк азық, құрама сүрлем, шөп ұны, құрғақ қызылша жомы секілді азықтар болғандықтан шошқаны қоректендіру арзанға түседі. Шошқа денесіндегі май негізінен жеңіл қорытылатын көмірсулардан түзілгенімен, олардың рациондарын энергияға қанықтырып, ауыспайтын май қышқылдарымен қамтамасыз етіп, ас қорыту барысына қолайлы жағдай туғызу үшін рациондарда шикі май мөлшері де жеткілікті болуға тиіс. Ауыспайтын май қышқылдары (линол, линолен, арахиден) линолин қышқылынан түзілуі мүмкін. Оның мөлшері торайлар рационында құрғақ затында - 1,6 пайыздан, сақа шошқалардыкінде - 1,3% болуға тиіс. Сондай-ақ, рационда (А,Д,Е,К) және суда (В тобының) еритін витаминдері жеткілікті болуға тиіс. Азық қорына байланысты шошқаларды азықтандыруда үш типті азықтандыру пайдаланылады: жемді-картопты, жемді-тамыр-түйнек жемістілер, жемді (1-кесте). Буаз мегежіндерді энергетикалық қоректілігі мол азықтармен азықтандырғанда, олар тез семіріп, соның салдарынан ұрықтың сапасы азайып, төлділігі төмендеп, нашар, әлсіз торайлар туады. Торайлағаннан кейін мұндай мегежіндердің сүті азайып, торайларын қамтамасыз ете алмайды. Торайлардың сақталуы, жақсы өніп жетілуі туғандағы тірі салмағына тығыз байланысты. Мысалы, тірі салмағы 1135-1350 г аралығында болған торайлардың сақталуы 75% болса, ал тірілей салмағы 570 г немесе одан да кем болған жағдайда 45-50 пайыз шамасы болады. Ал туғандағы салмағы 1700 граммнан асатын торайлардың 85 пайызы сақталған. Торайлардың туған кездегі тірілей салмағы неғұрлым төмен болған сайын, өлуі тууы пайызы да арта береді.
Шошқалардан жоғары өнімділік алу үшін (өсім, сүт өнімділігі) жеткілікті энергия деңгейінен басқа амин қышқылдарының қажетті мөлшерін қамтамасыз ету аса маңызды. Шошқалар үшін рациондарды есептеу кезінде маңызды төрт маңызды алмастырылмайтын аминқышқылдары-лизин, метионин+цистин, треонин және триптофан ескеріледі. Амин қышқылдары бойынша құрама жемнің теңгерімділік деңгейін бағалау үшін келесі көрсеткіштер мен арақатынастарды талдайды:
* Лизин : МДж ОЭ-лизиннің энергияға қатынасы рецептідегі лизиннің абсолюттік құрамына қарағанда рационның теңдестірілуі туралы әлдеқайда көп айтады. Бұл ретте, мысалы, энергияға бай рецептілер құрамында амин қышқылдарының жоғары мөлшері болуы тиіс. Торайлар лизиндегі ең жоғары қажеттілік. Жануарлардың салмағы артып келе жатқан лизинге деген қажеттілік өте азаюда. Лактаушы шошқа сорпаға қарағанда лизин көп қажет.
* Лизин: Метионин+Цистин: Треонин : Триптофан - абсолюттік шамадағы амин қышқылдарының құрамынан басқа, олардың жетекші амин қышқылына-лизинге арақатынасын міндетті түрде ескеру қажет. Кестеде (1кесте) көрсетілген қатынасты бұзуға болмайды.

Лизин
Местионин+
цистин
Треонин
Триптофан
1
0,60-0,70
0,60-0,65
0,20

* Аминқышқылдарының сіңірілуі-шикі аминқышқылдарынан басқа бүгінгі күні рациондарды теңгеруде қорытылатын аминқышқылдарын ескереді

Әртүрлі азық құралдарына арналған амин қышқылдарының сіңірілуі
2-кестеде көрсетілген

80% қорытылатын азықтан
80% -ға дейін қорытылатын азықтар
Ақуыз шикізаты
Балық ұны, картоп ақуызы, майсыз сүт ұнтағы, соя шорты, майлы соя
Рапс шроты, бұршақ, азықтық бұршақ, күнбағыс шроты
Энергияға бай шикізат
Бидай, сұлы
Арпа, жүгері, кебек, азықтық қызылша

Практикада рациондарды есептеу үшін қорытылатын амин қышқылдарын есепке алу құрғақ сығындысы, бидай кебегі, бұршақ немесе рапс шроты (әдетте, супорос аналық шошқалар үшін) құрамы жоғары жемшөп қоспалары үшін лизиннің айырбас энергиясының МДж-ға арақатынасын 0,03 бірлікке (мысалы, 0,50 орнына 0,53 : 1) ұлғайтуды көздеу қажет. Керісінше, соя шроты мен балық ұнын протеин мен бидай көзі ретінде пайдалану кезінде - негізгі энергетикалық компонент ретінде осы арақатынасты сол 0,03 бірлікке азайтуға болады.

* Синтетикалық аминқышқылдары: шошқаларды азықтандыруда синтетикалық жолмен өндірілген аминқышқылдарын (әдетте витамин-минералды қоспалар құрамына кіретін) бүгінгі күні стандарт болып табылады. Осының арқасында рациондағы ақуыз компоненттерінің мөлшерін айтарлықтай азайтуға болады. Минералды жемге 5% лизин және 1,5% метионин кіреді. Жоғары саны треонин мен триптофан енгізуге міндеттейді, өйткені, егер мұны жасамаса, онда треонин мен триптофан лимиттеу әсері болады. Төрт амин қышқылдарын қосу торайлар үшін Жемге ғана ақталады,өйткені оларға шығындар өте жоғары.
* Азоттың бөлінуі: синтетикалық амин қышқылдарын тиімді пайдаланудың арқасында Азықтағы шикі протеин деңгейін айтарлықтай төмендетуге болады және осының арқасында - азоттың қорғасын бөлінуінің деңгейін айтарлықтай төмендетуге болады. Осылайша, шикі протеин құрамының 1% - ға төмендеуі (мысалы, 18% - дан 17% - ға дейін) азот бөлінуінің 10% - ға төмендеуін білдіреді. Сонымен қатар, бұл ауаға аммиактың бөлінуін төмендетеді, бұл өндірістік бөлмелерде атмосфераны едәуір жақсартуға мүмкіндік береді. Азоттың бөлінуінің төмендеуі ас қорыту жүйесіне және жалпы зат алмасуға оң әсер етеді.

Шошқаны азықтандыруды толық теңестіру және астықты, белокты азықты, витаминдерді, минералды қоспалар 8 мен түрлі стимуляторларды тиімді пайдалану бәрінен бұрын толық рационды құрама жем мен жемді қолдану арқылы ойдағыдай қамтамасыз етіледі. Құрама жем мен жем құрамында шырынды тағы басқа көк азықтар бар рационмен қосып азықтандырады. Жоғары сапалы құрама жемді шошқаларға сол қалпында береді, өйткені оны булағанда бірқатар витаминді, антибиотиктерді ыдыратып және оның биологиялық құндылығын төмендетіп жібереді. Азықтандырудың жемдік типінде оны сумен сәл шылап беру ұсынылады. Әсіресе арнайы түйіршіктелген жемді пайдалану жақсы нәтиже береді. Ол түйіршіктелген жемнің ерекшелігі - құрамының біркелкілігі мен малдың сүйсініп жейтіндігі, ұзақ сақталып, тасымалдау кезінде өздігінен сортталмайтындығы мен бұрқылдамайтындығы. Шошқа шаруашылығында, азықтандырудың таза жемдік типінде, әсіресе оңтүстік аймақтарында, құрғақ азықпен автоматты оттықтардан өз бетімен азықтандыру кең таралып отыр. Азықтандырудың жемді-картоп немесе тамыр жемісті жем типі кезінде рационның құрамына кіретін барлық азықты араластырып, шошқаларға 70 пайызға дейінгі ылғалдылықта қойытылған түрінде береді. Дәнді азықты тек қана ұнтақталған түрінде пайдаланады, дәнді әр бөлігі кемінде 1 миллиметр болатындай етіп ұнтақтайды. Дәнді бітеу күйінде беруге болмайды. Тамыр жемістілерді сол қалпында береді. Бірақ оларды алдын ала жуып, ұсақтамайды. Сүрлем мен пішенді паста тәрізді болғанша ұсақтайды. Картопты булап беру ұсынылады, өйткені булап берген жағдайда оның қоректілік заттарын шошқалардың пайдалануы едәуір пайызға дейін артады. Шырынды азықтардың барлығын бұзылып кетпеуі үшін жегізуден 1-2 сағат бұрын әзірлейді. Азықты жылжымалы және тұрақты азық таратқыштармен таратып береді. Барлық жастағы және өндірістік топтағы шошқаларды тәулігіне 2 рет азықтандырады. Азықты неғұрлым жиі салу, тіпті енесінен бөлінген торайларды азықтандыру кезінде онша пайда бермейді. Суару - автосуаттардан жүзеге асырылады. Шошқаны азықтандыру түрлері. Шошқаны азықтандыру түрі мен азық рациондарының құрамы аймақтық топырақ - климат және экономикалық жағдайларға қарай анықталады. Қара топырақты емес аймақта жем рационда 60-70%, шырынды азық 30- 35% болады. Негізгі дәнді азық - арпа, ал шырынды азықтан - картоп пен бұршақты дақылдардың шөбі. Шошқаға азық берудің кең тараған түрі - жемкартоп. Қара топырақты аймақта жердің көпшілігі жыртылғандықтан рационның 75- 80% жем, 15-20% шырынды және көк азықтар. Дәнді дақылдардан қолайлы деп танитыны - арпа мен жүгері, шырынды азықтардан - қант қызылшасын, біренсаран бақша дақылдарын, көк азықтан - жоңышқаны пайдаланады. Шошқаны азықтандыруда негізінен тамыр жеміс түрі қолданылады. Далалық және жартылай аудандарда шошқа азығы ретінде арпа, жүгері, бидай сияқты дәнді дақылдар пайдаланады. Мұндай азық үшін дәнді 9 дақылдарды қолдану өнімділігі жағынан да, өзіндік құны жағынан да қолайлы болып саналады. Бұл аймақтарда шошқаны азықтандырудың құрама түрі қолданылады. Шырынды және көк азық негізгі табындағы шошқалардың рационында өте аз мөлшерде ғана пайдаланылады. Жылына 54 мың және одан да көп шошқа бордақылайтын өнеркәсіптік комплекстерде (аймағына қарамастан) шошқаны азықтандырудың толық рационында құрама жем беру әдісі қолданылады. Еліміздің негізгі аймақтары бойынша әр түрлі жастағы және өндірістік топтағы шошқаларды азықтандыру (3-кесте)
Шошқаға қажетті жылдық азық өлшемдері мен қорытылатын протен мөлшері
Шошқа топтары
Бір шошқаға қажетті (п)

Өсуіне бордақылау кезінде
Небәрі жылға

Азық өлшемі
Қорытылатын портеин
Азық өлшемі

2 жасқа дейінгі қабандар, салмағы
-
-
16
2,1
150-200 кг 2 жастан асқан қабандар, салмағы
-
-
16,9
2,2
200-300 кг мегежіндер, салмағы
-
-
18,5
2
150-180 кг 2 жастан асқан мегежіндер, салмағы
-
-
16,8
2
2-ден 4 айға дейінгі енесінен бөлінген торайлар
0,29
0,12
5,7
0,2
4- тен 10 айға дейінгі әрі қарай өсірілетін торайлар
0,95
0,60
11,5
1,21
Етке бордақыланған жас шошқалар, салмағы 35-100 кг
5,67
0,45
8,24
4,12
Жарамсыздыққа шығарылып бордақылауға қойылған тексеруден өткен мегежіндер
4,12
0,48
20,29
1,92
Жарамсыздыққа шығарылып бордақылауға қойылған мегежіндер мен қабандар
7,83
0,63
31,40
2,52

2.Сауын сиырларды жазғы лагерьде қолда ұстап, көк балауса шалғынмен азықтандыру
Бұзаулағаннан кейінгі алғашқы күндері сиыр сүтінің құрамы өзгешеленіп, уыз түрінде пайда болады. Уызда кәдімгі сүтпен салыстырғанда ақзат, қанттар, минералды заттар, каротин және витаминдер мөлшері көп бөлініп, жеңіл қорытылатын құрғақ заты жоғары болады. Жаңа туған бұзауды неғұрлым өз енесінің уызымен ерте ауыздандырса соғұрлым ол ауруға шалдықпай, ас қорытуды жақсартып, тез өсіп жетіледі.
Сауымның алғашқы кезеңін иіту, сүтейту кезеңі дейді. Иіту барысында сауылған сүт мөлшері күнделікті өсіп отырады. Оны қамтамасыз ету үшін сиырды сүт қосымына керек қосымша қоректік заттармен қамтьамасыз етеді.
Сауымның алғашқы иіту кезеңінде сиыр сүттілігін мейілінше тез арада молайту үшін басқа да шаралар қолданады. Шаруашылықта сиырларды алғашқы сауымда сүтейіп, жоғары өнімділікке тез жетуіне қарай сұрыптайды. Жылына 2500-3000 кг сүт беретін 480-500 кг-дық сиырларды дұрыс азықтандырып иіткенде алғашқы сиыр сауымда қосымша 800-1000кг, ал одан кейінгісінде 500-600 кг сүт өндіруге болады. Сауын басында желінген азықпен сүтке жұмсалатын организм шығыны қамтамасыз етілмейтіндіктен, сиыр денесінен сауылып, салмағы азаяды.
Бұзаулағаннан кейінгі алғашқы күндері сиырдың үйреншікті азықтарын біртіндеп ұлғайтып, тәбеті шапқанша беруге болады. Біртіндеп пішендеме, сүрлем ал жазғытұры- көк балауса береді.
Жазғытұры сүтті сиыр рационын көк азыққа негіздейді. Сүттілігіне қарай жем береді. Жоғары өнімді сиырлар сауу мерзімінде (8-10 минутта) бос жемнің 2-2,5 ккал, түйіршіктелген жемнің3 кг жеп үлгеретінін ескереді.Рацион құрамындағы сүрлемнің бір бөлігін не толығымен пішендемемен, ал жазғытұры ірі азықпен, шырынды азықтарды көк азықпен алмастыруға болады. Құрастырылған рациондарда қант-протеин ара-қатынасы 0,9-1,1, ал крахмалдың қантқа қатынасы 1,3-1,5 аралығында болуға тиіс.Осыдан әрі сауымның келесі-жоғары өнімділік, яғни қызған кезеңі басталады. Сиырдан сауылатын сүттің негізгі бөлігі осы кезде алынады. Сондықтан бұзаулағаннан кейін сиырды тез арада иітіп, жоғары сүттілікке жеткізіп, сауымының қызған кезеңін мейлінше созу көзделеді. Жақсы азықтандыру нәтижесінде сиыр сүттілігінің 8-10 проценттің орнына айына тек 3-4 процентке дейін кемуін қамтамасыз етуге болады. Бұл кезеңде сиырды рацион және норма кітабында келтірілген кестедегі негізгі азықтандыру нормалары бойынша азықтандырады.

* Көк азықтармен азықтандыру. Мал шаруашылығы үшін малды лагерде бағудың мәні зор. Жақсы жайылым, көк шөп малдың өсуіне, өнімнің көбеюіне зор әсер етеді. Жылы күн, таза ауа, күннің көзі, жас балауса шөп, еркін жүріс-малдың жеген азығын жақсы сіңіруіне, уақытында күйлуіне, әсіресе жас малдың өсуіне қолайлы жағдай туғызады. Жазғы жайылым кезеңінде мал өз организмінде қоректік, минералдық заттардың, дәрумендердің қорын жинайды. Бұл малдың түрлі ауыруларға шалдықпауына, қысқа қарай сүті мен қоңдылығы төмендетпеуге себеп болады. Малды үнемі құнарлы көк шөппен қамтамасыз етіп отыру үшін сиырларды жазда бөліп (табын) бағуды дұрыс ұйымдастыру жаз жайылымының негізгі шарты болып табылады.
* Көк азық сапасы
Көк азық - мал азығына жұмсалатын табиғи және екпе шөп, азықтық дақылдар балаусасы. ЬІлғалдылығы мол болғандықтан 1 кг-ның жалпы қоректілігі 0,18-0,2 азық өлшемінен артпағанымен, құрғақ затында малға жұғымды қоректік, минералды және биологиялық пәрменді қосындылар жеңіл қорытылып, жылдам сіңірілетін түрде шоғырланған. Көк азық құрғақ затының қоректілігі құнарлы азықтікі шамалас болса, биологиялық құндылығы, құнарлылығы жағынан олардікінен асып түседі. Көк азықмалға жайып жегізіп, немесе қорада тұрғандарына шауып, турап үлестіреді. Ең арзан жемшөп көзі болғандыктан, көк азықпен мал басын жыл бойында мүмкіндігінше ұзак мерзім қамтамасыз етіп, өзіндік құны арзан сапалы мал өнімін мол өндіруге күш жұмсайды. Көк азықпен мал басын қамтамасыз ету мерзімін ұзарту үшін ерте көктемде малды күздік дақылдар көгіне жайып, содан кейін жетілген көп жылдық бүршақ тұқымдастар көгіне шығарып, жаздың жартысы ауа азықтыққа себілген астық тұқымдастар көгін шауып беріп, күзде қайта көктеген бұршақ тұқымдастар көгін, тамыртүйнек жемістілер пәлегін, бақшалық дақылдарды жұмсап жасыл (көк) конвейер ұйымдастырады
Көк азық: бұл топқа табиғи және қолдан егілген шабындықпен, жайылымдардағы көк өсімдіктер, тамыртүйнекті жеміс өсімдіктерінің сабағы тағыда басқа өнімдер жатады. Көк азықтың құрам ында 7083% су болады. Құрғақ затында протеин, минералды заттар және дәрумендідер мөлшері
көбірек, орта есеппен 13-25% шикі протеин, 4-5% шикі май, 13-18% жасұнық, 45% дейін азотсыз шырынды заттар және 8-11% шикі күл болады

Көк азықтың құрғақ затының алмасу қуаты (1,0-1,2 МДж), қорытылатын протеин (120-220гкг) құнарлылығы өсімдік тектес азық дәнімен бірдей болғанымен, олардың биологиялық құнарлылығы және дәрумендер мөлшері соңғысында көбірек. Өсу жүйесіне байланысты едәуір өскен сайын құрамындағы протеин мен каротин мөлшері азаяды да, жасұнықтары көбейеді, құнарлылығы осыған байланысты төмендейді. Көк азықтың қоректілігі өсімдік түріне, өсу кезеңіне, ауа райына, агротехникалық шараларға, дайындау технологиясына және мерзіміне, пайдалану кезіне байланысты болады.
Сүтті ірі қараны және бұзаулар мен құнажындарды қыста және жазда ұстау тәсілдері, шаруашылықтың табиғи-эканомикалық жағдайына және қабылданған сүтті өндіру технологиясына байланысты.Мал азығымен молымен қамтамасыз етілген шаруашылықтарда, қыста мал қорада, ал жаз айларында табиғи және екпе жайылымдарды пайдалану арқылы ұсталынады.Жері көп жыртылған аймақтарда малдарды көбінесе қолда - лагерлік тәсілді қолданып ұстайды. Онда жазғы айларда жеңіл калқан, сиырды сауатын орындар және де басқа да бөлмелер қамтамасыз етіледі.Қолда лагерлік тәсілмен ұстаудың өз ерекшеліктері бар, малдың күтіміне, жағдайына жақсы әсер етеді, сонымен катар, ветеринарлық -- санитарлық жұмыстарды сапалы жүрпзуге мүмкіндік туады.Сауын сиырларды көп жылдық екпе жайылымда ұстаудың нәтижесінде, әр сиырдан тәулігіне 14-18 кг сүт саууға болады, әрине ондай жағдайда жем аз жұмсалынады. Осындай жағдайда әр сиырға 0,2-0,3 га жайылым бөлінеді.Малдарды қолда ұстаған уақыттарында, оларды мезгілді уақытында тәулігіне бір рет серуендетіп тұру қажет, ал серуендеудің маңызы зор, себебі жалпы малдың денсаулығы жақсарып, уақытында бұзаудың жеңіл тууына көп себебін тигізеді.Малды бос ұстау тәсілінің ерекшелігі, оларды топ-тобымен ұстайды, малдар емін-еркін қорада жүреді және серуендеу алаңында болады. Малды бос ұстаудың ерекшелігі, барлық жұмысты механизация күшімен атқаруға болады, әрі 1 т сүт өндіруге еңбек шығыны аз жұмсалынады. Малды бос ұстау мезгілдерінде көлемді және сүрлем азықтарын топ-тобы бойынша таратады, тек қана жемді жеке-жеке, сауу мерзгілінде мөлшерлі түрде таратады.Әр түрлі табиғи -- эканомикалық аймақтарда, малдарды бос ұстаудың өзінше ерекшеліктері бар. Жылылау аймақтарда жартылай ашық қораларда ұстайды, серуендеу алаңдарында ірі, сабақты, сүрлем және көк майса азықтарды таратады. Ал солтүстік аймақтарда малдар қораларда ұсталынады, оларға мал азығын сол қорада таратып, серуендеуіне де мүмкіндік туғызады. Әрине малдарды азықтандыру үшін, оларды топ-топқа бөледі: буаз, суалған сиырлар, бұзаулайтын қорадағы сиырлар, жаңа бұзаулаған сиырлар, аса сүтті сиырлар, жалпы сауын сиырлар болып. Бұзаулайтын қорада әр сиыр байлаулы болады, әр қайсысын жеке-жеке сауады. Малды бокста бос ұстау тәсілінің көптеген ерекшеліктері бар. Сиырларды топ-тобымен секцияларда ұстайды, әр секцияда 25-50 сиырдан келеді. Малдардың дем алуы үшін әр секцияда жеке-жеке бокстары бар, ал бокстарының едені металл торлардан тұрады. Полдың астында ки қоры бар, бір жыл өткенше толады, сосын оларды биотермалык тәсілмен өңдейді, одан кейін оларды егін алкаптарына шығарады. Қи қорынан қиды арнайы машинамен шығарады. Малдарды бокста бос ұстау тәсілі көптеген Ресей шаруашылыктарында қолданылады. Әсіресе, 800-1200 бас сиырлар бар сүт кешендерінде, осы тәсіл ерекше жақсы дамыған.Арнайы қораларда сиырларды ёлочка қондырғысында сауады, онда сиырларға жем таратылады. Бұл арнайы қорада сауын алды алаңы, сүт жинау бөлмесі, сиырларды колдан ұрықтандыру бөлмесі және жұмысшылар бөлмесі бар. Ауаның суык мезгілдерінде сиырлар боксы бар қорада болады, ал жылы-мезгілдерінде серуендеу алаңына шығарады.Малдарды бос ұстау мезгілдерінде, олардың экологиялық ерекшеліктерін ескереді. Әрбір қалыптасқан топтардың лидерлері болады, қалғаны соған төуелді. Ал, осы топты өзгертсе,малдарда стресс пайда болады, сол себептен олардың физиологиялық функциясы өзгеріп, сүт өнімі төмендейді. Сол топқа жаңадан сиырды енгізсе, олардың орташа сүті 5% және одан көп төмендеуі мүмкін. Бір топтан, олардың лидерлерін шығарып тастаса, ол топта да стресс пайда оолады. Егерде, тәуліктік кесте өзгерсе, олда стресс болуға және сиырлардың сүттілігінің төмендеуіне әсер етеді. Осындай қолайсыз жағдайлар болмау үшін, олардың қүрылған топтарын өзгертпеу кажет және күнделікті кестелерін де өзгертпеу керек.Өндірістік дамуда сүтті малды азықтандыру. Сиыр шаруашылығын өндірістік негізінде өркендету үшін кем шөп мол болғаны жөн, сонда мал толық азықтандырылады. Сауын сиырларды дұрыс азықтандыру арқылы сүт өнімін көбейтіп, оның сапасын жақсартуға болады. Ол үшін сауын сиырларын жыл бойы рационы мол жем-шөппен дұрыс азықтандырып, жем-шөп құрамы организм мұқтажын толық қамтамасыз етіп отыру тиіс.Сауын сиыр шаруашылықтарындағы қырдың қызыл, қара ала, алатау, симментал және әулиеата сиырлары шоғырланған аймақтардың табиғи және экономикалық жағдайына байланысты жем-шөп корын әрбір шаруашылық өздері қамтамасыз етуі керек.Рацион құрамын бағалағанда, оның сапасына, азық өлшемінің өзіндік құнына және сиырлардын сүт өніміне қарап бағалайды. Ал сауын сиырлардың сүтіне қарап бағалайды. Сауын сиыр өнімі көбейген сайын, рацион құрамының сапасы да жақсара түсуі қажет. Осы тәсіл сауын сиырлардан сүтті алуға мүмкіндік беріп, оларды бағып-күтуге жұмсалатын шығын азая түседі.Сауын сиырларды азықтандыруда ғылыми негізделген сауын сиырлардың сүт өніміне қарай бір жылда жұмсалатын азық өлшемі колданылып келеді.Сауын сиыр шаруашылықтары үшін, олардың азық өлшемінің мөлшеріне қарап, әр сиырға қажетті жем-шөпті есе птеп білуге болады. Солтүстіктегі облыс шаруашылықтарында сиыр кыс айларында қорада 215 күн болса, жайлымда 150 күн бағылады, ал оңтүстіктегі облыс шаруашы-лықтарында, керісінше сиыр қыста қорада 150 күн болса, жайлымда 215 күн бағылып жүр. Әрине, бір сауын сиырдың жылдық азық мөлшерін есептегенде, олардың сүт өніміне және тірідей салмағына да қарайды. Қыс айларында бір сауын сиырларға тәулігіне 8-10 кг шөп, 4-6 кг пішендеме, 25-40 кг сүрлем (жүгері, қызылша, т.б.) және 3-5 кг әр түрлі жем беріледі. Сауын сиырлардың сүті көбейген сайын жүгері сүрлемін аз, ал қызылшаны көбірек береді. К,ызылшаның сиыр сүтін көбейтуде маңызы зор, әрі азық құрамын толықтырып, жем-шөптің толық пайдалануына жақсы әсер етеді. Қыс айларында мал рационында жүгері сүрлемі көп болса, аздап қызылша косады, өзара катынасы 1:1-1,5 болады. Егер сиырдан тәулігіне 10-12 кг сүт сауылса, 0,5-1 кг қызылша берілуі кажет.Сауын сиырдың сүт өніміне, жем-шөптегі қорытылатын протеин мөлшеріне қарай, әрбір кг сүт үшін 200-350 грамға дейін жем береді. Әрбір килограмм азық өлшеміне 100-115 грамм корытылатын протеин болғаны жөн. Егер, азык құрамында қорытылатын протеин аз болса, сауылатын сүт мөлшері азайып, мал азығы көп жұмсалады.Ғылыми зерттеулер бойынша мал азығы құрамында қорытылатын протеин жеткіліксіз болса, сауылатын сүт 10-20% кемиді, әрі 1 центнер сүт алу үшін азық өлшемі 15-18% көп жұмсалады. Жем-шөп құрамын протеинмен толық қамтамасыз ету үшін жемге белогі көп, косындылары араластырған жөн. Сауын сиырларды азықтандырғанда жем қоспасында өсімдік ұны және белок, вигамиң т.б. минералды заттар көп болғаны дұрыс.Азық құрамындағы клетчатка құрғақ заттың 22-25%-дан аспағаны жөн. Клетчатка мөлшерден көп болса, шөп пен сабан сапасының төмен екендігі байқалады, әрі күрғақ заттың қорытылуын және сиыр сүтін азайтады.Егер жем-шөпте протеин жетіспейтін болса, қосымша синтетикалық азотты қолданған жөн, синтетикалық азот 25-3096-ға дейінгі қажетті протеинді толықтырады. Әрине, кристалды синтетикалық азотты арнайы нүсқау бойынша, бірнеше тәсілмен пайдаланады: дақылды азықтармен, жем қоспаларымен, сүрлеммен т.б. әдістермен.Тәулігіне 15-20 кг сүт беретін сиырдың азық құрамында 85-100 г кальций, 60-75 г фосфор, 525-650 мг каротин болғаны жөн. Егер мал азығында фосфор, кальций жетіспейтін болса, онда преципитат (дикальции фосфат), сүйек ұнын, динатрий - фосфат, диаммоний фосфат т.б. минералды заттарды қосады.Сауын сиыр рационында витаминді азықтардың болғаны жөн. Қыс айларында шөпте, сүрледе, өсімдік ұнында, сэбізде каротин көп болады. Әсіресе сауын сиырды қыс айларында құрамында Д витамині бар жем-шөппен қамтамасыз ету қажет. Себебі көптеген мал азықтарында Д витамині аздау, ал сауын сиыр сүт өніміне қарай, тәулігіне 8-25 мың мөлшеріндей қажет етеді. Әсіресе азық құрамында жақсы шөп жеткіліксіз болса, Д витамині бар жем-шөп өте қажет. Д витамині дрожжада көп болады, сондықтан оны әр сиырға 7-10 күнде бір рет тәулігіне 0,5-1 килограмнан берген жөн. Жем-шөп құрамындағы әрбір кг құрғақ затта 0,1 мг кобальт, 0,1 мг йод, 8-12 мг мыс, 10-12 мг корғасын және 40-60 мг марганец болуы кажет. Сауын сиырлардың сүт өнімін арттыруда оларды бұзаулауға дұрыс дайындаған жөн. Ол үшін сиырларды уақытында суалту (50-60 күн бүрын) қажет және суалған кезінде жақсылап азықтандырады.Сиыр шаруашылығында сауын сиырларды сүтейтудің маңызы зор. Сауын сиырларды мөлшерлеп азықтандыру үшін, оларды азықтандыру класына бөліп, сүт өніміне, тірідей салмағына, сауылу маусымына, жасына және қоңдылығына қарайды. Табындағы сиырларды кластап топқа бөледі. Егер сиырлардың орташа тірідей салмағы, сол табындағы сиырдың тірідей салмағынан 50-100 кг артық болса, онда оларды ең жоғарғы және тірідей салмағы кем болса, төменгі азықтандыру класына жатқызады. Сауын сиырлардың алғашқы 1 -2 ай сауылу кезіңде, сондай-ак, бірінші және екінші рет бұзаулаған сиырлардың азықтандыру класы бір, екі саты жоғары болады. Әр азықтандыру класының жеке рационы болады, Бұл рацион жоспарлы түрде сауылатын сүт мөлшеріне сәйкес келуі шарт. Бір айда рацион құрамын екі рет ауыстырады.Сауын сиыр рационын жасау үшін, олардың жасына, өніміне қарайды, әрі шаруашылыктағы жем-шөпті үнемді жұмсау мақсатымен, жем-шөптің агрохимиялық және мал дәрігерлік лабораторияларда сапасын зерттейді.В.А. Вернигор, Б.А. Гайворонский, К.У. Хван, М.К. Шамринов зерттеулері бойынша, қазіргі уақытта Солтүстік Қазақстан обылысының шаруашылықтарында сауын сиырлар сүрлеммен және жеммен көбірек азықтандырылады. Соның салларынан сүтті сиырларға протеин 15-20, қант 35-40 және Д витамині 50% жетіспейді. Сондықтан осы жетіспейтін заттарды толықтыру үшін, рацион құрамын өзгерту керек. Ол үшін пішіндеме дайындаудың маңызы зор. Солтүстік Қазақстан ғылыми-зерттеу мал-шаруашылығы институтының зерттеуі бойынша сауын сиырларға пішівдеме көп берілетіндіктен, барлық жем-шөптің 16% жұмсалса, ал сүрлемді көбірек бергенде жем-шөп көп шығын болған. Әсіресе, қырдың қызыл сиырларына пішіндеме мен жем көбірек берілсе, азық құрамындағы углевод тез қорытылады, әрі организмі азотты заттарды толық сіңіреді. Әсіресе пішіндемені сауын сиырға бергенде, организм кальцийді, фосфорды жақсы сіңірген. Кейбір ғалымдардың зерттеулері бойынша азық құрамында 45% дейін пішіндеме болғаны жөн. Жаз айларында сауын сиырларды жайлымда бақса, сүт өнімі көбейіп, оны өсіруге қаржы аз жұмсалады. Солтүстіктегі облыстардың шаруашылыктарында жазғы жайылым онша көп емес, сондықтан көп жылдық шөптерден екпе жайылым ұйымдастырудың және жазда көк шөп дайындаудың маңызы зор.Мысалы, Акмола Ауыл шаруашылығы институтының тәжірибе шаруашылығында сауын сиырларға жаз айларында қосымша көк шөп берілген, соның нәтижесінде әрбір сиырдың тәуліктік сүті 1-1,5 кг көбейген.Егер жаз айларында әрбір сиыр 900-1000 кг сүт берсе, қажетті көк шөптің 60-50%-ын жайылым шөбі қамтамасыз ете алады, ал сиырдан бүдан да көп сүт сауылатын болса, онда мүқтажын екпе шөп арқылы 50-60% қамтамасыз етуге болады. Ақмола Ауыл шаруашылығы институтының тәжірибе шаруашылығында сауын сиырларға жаз айларында қосымша көк шөп берілген, соның нәтижесінде әрбір сиырдың тәуліктік сүті 1-1,5 кг көбейген. Кейбір ғалымдардың зерттеулері бойынша азық құрамында 45% дейін пішіндеме болғаны жөн. Жаз айларында сауын сиырларды жайлымда бокса, сүт өнімі көбейіп, оны өсіруге қаржы аз жұмсалады. Сауын сиырлардың тәуліктік сүті көбейген сайын, екпе шөп көлемі де үлғаюға тиісті. Сауын сиыр табынында және санына қарай, екпе шөп жайылымы да жоспарланады.Сауын сиырларға екпе шөп жайылымын жоспарлау үшін мынадай мөлшер болады.Солтүстік Қазақстан мал шаруашылығы ғылыми зерттеу институтының зерттеулері бойынша, солтүстіктегі облыстардың шаруашылықтарына екпе шөп үшін қолданылатын бірнеше өсімдіктер ұсынылган. Бұл ұсынылган өсімдіктер сауын сиырлардың қажетін толық өтейді. Оған табиги жайылым, көп жылдық өсімдіктер, бір жылдық өсімдіктер, көк гүлді беде, сары бас беде, жүгері, арпа, сүлы, т.б. Әрбір сауын сиыр тәулігіне жайлымның 60-65 кг өсімдігін пайдалану керек. Жайылым шөбі сауын сиырларга жазгы лагерьде беріледі, жазгы лагерь жайылымының ортасында болғаны жөн, лагерьден жайылымның қашықтығы 3 километрден аспауы керек.
Малдарды өсіру қарқынына жер орайы, ауа райының ерекшеліктеріне
байланыстыра отырып ірі қара малдарын ұстаудың мынандай жүйелері болады.
1. Қолда тұрғызып-жайып ұстау. Бұл жүйе көбінесе сүт өнімін өндіруге
арналған шаруашылықтарда кең таралған, себебі ветеринариялық гигиеналық
тұрғыдан қарағанда бұл жүйеде ұстау кезінде малдардың физиологиялық
ерекшеліктеріне сәйкес келеді де, мал организмінің табиғый төзімділігін
арттыруға мүмкіншіліктер туып, малдың өнімділік қасиеттері жоғарлайды.
Мұндай жүйемен ұстау кезінде сиырлардың қозғалысы шектелмей, денедегі зат
алмасу процесстерінің жоғарлауына, күн сәулелерінің оң әсерлері тиіп,
белокқа, витаминдерге және миниралды заттарға бай азықтарды қабылдауына
қолайлы жағдай жасалады. Әсіресе, малдарды еркін жаю кездерінде олардың ауа
райы қолайсыз мезгілдерде қолда тұрғызып ұстаған уақыттарда кейбір
физиологиялық процесстерінің төмендеуі қалпына келіп, малдардың күйлері
жақсарып, өнімдерінің молаюына әсерін тигізеді. Онымен қоса малдарды
жайылымға шығару мезгілдерінде қора маңайының санитарлық жағдайын
жақсартуға, әртүрлі жеңіл құрылыс жұмыстарын жүргізуге, ішкі технологиялық
жабдықтарды реттеп тазалауға, қора, ауыл маңдарына дезинфекциялар жасауға,сөйтіп мал қораларының мезгілінен бұрын тозып, істен шығып қалмауына әсеріболады.
2. Қолда тұрғызып ұстау. Мұндай жүйе ірі қара малдарын көбінесе
жайылым жерлері жоқ, немесе малдарды көптеп-топтап шағын жерлерде
(комплекстерде) ұстағанда және аз уақыт ішінде малдарды қарқынды жолмен
күтіп семірту мақсатында пайдаланады. Жаз айларында сиырларды жаюға
шығармай тұрғызып қолда ұстап, дайындалған көк шөптерді шауып әкеп орнында азықтандырады.Шағын жерлерге малдарды топтандырып тұрғызып ұстау кезінде малдардың қозғалысы шектеліп, олардың физиологиялық қасиеттеріне теріс әсерін тигізбеу үшін, мұндай жүйемен күтіп-бағуға өте жоғарғы ветеринариялық-санитарлық талаптар қойылады. Ірі көмплекстерге ірі қара малдарының кейбір бөліктері қарқынды технологиялық жағдайда ұстауға толықтай бейімделе алмай өнімділік көрсеткіштерін төмендетіндігі тәжірибеде дәлелденген. Ондай жағдайда кездесетін малдарды жиі орын ауыстырып отыруы, өндірістік шаруалардың пайда болуы, қозғалыстарының аз болу, біркелкі типті азықтандырудың нәтижесі малдың мінез-құлқына жағымсыз әсер етіп, сүтінің азаюына апарып соғады.Сондықтан малдарды қолда тұрғызып ұстау кезінде оның жағымды (қораның біріктірілуі, құрлыс материалдарының шығынының кемуі, технологиялық процесстерінің-вентиляция, канализация, жарықтандыру - жүйелерінің қысқаруы, қора бөлшектерінен тарайтын жылудың азаюуы т.б.) әсерімен қоса кемшіліктері де, яғни малдардың қозғалысы азайып, денсаулығы төмендеп, жалпы организмі әлсіреп, әртүрлі ауруларға ұшырағыш болуы және күтіп-бағуда санитарлық-гигиеналық талаптарға сәйкес келмейтін кемшіліктердің жиі жіберілуі кездеседі.
3. Жайып ұстау жүйесі - кезінде малдар жылдың барлық мезгіліндерінде
де жайылымды пайдаланады. Шаруашылықты экстенсивті жолмен дамыту кезінде - көбінесе табиғи және жайлау шабындықты жерлерді пайдаланса, интенсивті даму тәсілінде-мәдени жасанды жайылымдарды қолданады. Жайып ұстау жүйесін жайылым аймақтары мол жер орайы қолайлы, ауа райы жылы шаруашылықтарда пайдаланады. Ондай кездерде малдарға арнап күрделі құрлыстар қаралмай, тек жауын шашындардан, өткір күн сәулелерінен сақтау мақсатында жергілікті арзан материалдардан жеңіл-күрке (қабырғасыз төбелі қора), ықтырма (бір қабырғасыз қора), жылыландырылмаған (малдар өз еркімен кіріп-шығып жүруіне арналған қора) типті қоралар қаралады.Сүт өнімін өндіретін шаруашылықтарда табиғый жайылымдардың ортасына,немесе жасанды шыбындықтар маңайына, арнайы жылжымалы немесе тұрақты лагерлер тұрғызылып, олардың ішіне мал тұратын орындар, байлауыштар, азық,су науалары қаралып, сүт алып өңдейтін құрылымдар орнатылады.

Сүтті ірі қараны және бұзаулар мен құнажындарды қыста және жазда ұстау тәсілдері, шаруашылықтың табиғи-эканомикалық жағдайына және қабылданған сүтті өндіру технологиясына байланысты.Мал азығымен молымен қамтамасыз ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.