Бақбақ гүлінің тарихы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 19 бет
Таңдаулыға:

Ақмола облысы
Егіндікөл ауданы
Егіндікөл аудандық әкімдігінің
№1 Егіндікөл орта мектебі КММ

Ариф Аяулы

7 сынып
Жоба Бақбақ гүлінен бал жасау әдісі

Бағыты: Дені сау табиғи орта- Қазақстан-2030 бағдарламасының негізгі стратегиясы

Секция: биология, химия және экология

Жетекшісі: Балтабаева Динара Куттыбаевна бастауыш сынып мұғалімі

Көкшетау 2014

МАЗМҰНЫ

АБСТРАКТ ----------------------------------- ----------------------------------- -- 3
КІРІСПЕ ----------------------------------- ----------------------------------- ------ 4 - 5
I ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ------------------------------- ----------------------- 6
1.1 Зерттеу жұмысы жүргізілген жердің физикалық - географиялық
жағдайы ----------------------------------- ----------------------------------- ------- 6
I НЕГІЗГІ БӨЛІМ------------------------------ ---------------------------------- 7- 17
1.Күрделігүлділер тұқымдастары----------------------- --------------------- 7
1.1 Күрделігүлділер, (Asteraceae, Compositae ) -------------------------- 7
1.2 Туыс Бақбақ (Taraxacum)------------------------ -------------------------8 -9
1.3 Бақбақ гүлінің тарихы----------------------------- -------------------------- 10-11
1.4 Бақбақ туралы қызықты деректер--------------------------- ------------- 12
1.5 Өлкеміздің шипалы өсімдігі--------------------------- -------------------- 13-14
1.6 Химиялық құрамы----------------------------- ------------------------------ 15
1.7 Бақбақтың халық шаруашылығындағы маңызы----------------------- 16-17
II ЭКСПЕРИМЕНТАЛДЫ БӨЛІМ------------------------------ -------------- 18
ҚОРЫТЫНДЫ-------------------------- ----------------------------------- ------- 19
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ----------------------------------- ----- 20
СЫН- ПІКІР----------------------------------- ----------------------------------- -- 21
ҚОСЫМША----------------------------------- ----------------------------------- -- 22-25

Абстракт
Зерттеу мақсаты: бақбақ гүлінен бал алу әдісін үйрену .
Зерттеу міндеттері:
* ғылыми әдебиеттерді негізге ала отырып, бақбақты жан - жақты зерттеу,
* тағамдық қасиетінің құпиясын анықтау,
* тұрмыста тағам ретінде пайдалана білу,
* табиғаттағы өсімдіктердің көптүрлілігін сақтай білу.
Зерттеу обьектісі: Егіндікөл аумағындағы кәдімгі бақбақ түрін қарастыру.
Зерттеу заты: бал жасау әдісі.
Гипотеза - менің ойымша, Егіндікөл аумағында кең таралған өсімдіктердін пайдалы қасиеттерін зерттеп, оларды өз өмірімізде қолдану арқылы әр адамзатқа өзі өмір сүріп отырған ортасын, флорасы мен фаунасын таныту, жас кезінен оны зерттеуге баулу арқылы әр қазақстандықта экологиялық білім, этика, мәдениет, сонымен бірге қаржыны үнемдеу арқылы тағам мәселесінің шешу жолы табылады.
Зерттеу әдістері: әңгімелесу, пікір алысу, зерттеу жұмыстары, ақпарат жинақтау, ғылыми әдебиеттерді оқып, алған білімді қолдану, теориялық деректерге сүйену, жүйелеу, қорытындылау, бақбақтан бал алу.
Зерттеу жаңашылдығы : бақбақ балын ұзақ сақтау әдісі.
Практикалық маңыздылығы: әдіс өте тиімді, көп уақыт кетпейді, арзан, табиғатқа деген сүйіспеншілік артылады, практикалық түсінік алынады.

КІРІСПЕ
Тақырып өзектілігі: Жер бетінде әр түрлі қасиетке ие алуан түрлі өсімдіктер өседі. Осынау әрқилы географикалық аймақта қоныс тепкен емдік, шипалық тағамдық қасиеттері алуан түрлі өсімдіктерді адам баласы ерте кезден-ақ өз қажетіне жаратып келеді. Мен тұратын өлкем де осындай өсімдіктерге бай. Әр өсімдіктің өз қыры мен сыры, ешкімге мәлім емес құпиясы да бар. Осындай өсімдіктердің бірі - бақбақ гүлі. Бізге кішкентай кезімізден таныс, күнде көз алдымызда өсіп тұратын осы гүлді өз жұмысымның арқауы еттім.
Алынған тақырыптың өзекті мәселесінің бірі - адамның жан-жағын қоршаған өсімдіктерді пайдалана білу, оның аса маңызды қасиеттерін тауып өз өмірінде қолдану, табиғаттағы өсіп жатқан өсімдіктерді тұрмыста қолданып табиғи өнімнің пайдасын іске асыра білу болып табылады.
Тақырыпты жүзеге асыру барысында түрлі әдебиеттермен жұмыс жүргізілді. Ол әдебиеттерде бақбақтың морфологиясы мен тарихы жазылған, бірақ бақбақтың маңызды қасиетінің бірі - бал алу туралы әдебиет қолыма түспеді. Ғаламтор көзінен тапқан деректер бойынша бақбақтан бал алу біздің әдіске қарағанда басқаша екен. Сондықтан назар аудардық. Әдісімізді көрсетіп жазамыз. Бұл жұмыстың мақсаты ел ішіндегі табиғатқа деген көзқарасты көрсету, ел ішінің табиғатқа жақындығын айқындау, өзіне өсімдіктердің пайдасын асыра білуі. Сондықтан, біріншіден, бақбақтың өсімдіктер бөлімінде жүйелеуіне нақты тоқтап құрылыс ерекшеліктерін, тіршілік жағдайын, тарихын, шаруашылықта маңызын ашуды міндет көрдік. Сонымен қатар, бақбақтың емдік қасиеті де мол екенін анықтадық. Бауыр ауруларына, көз, өкпе ауруларына қарсы қолдануға бірнеше рецепт зерттеу жұмысында көрсетілген. Тағы бір айтып кететін мәселенің бірі, бақбақтың химиялық құрамы, ол балласты заттарға, яғни клетчатка мен пептиндерге бай екен, ал ол заттар адам ағзасына тигізер пайдасы орасан зор, яғни ағзада жиналатын улы заттар мен газдарды өздеріне сіңіріп алатын қасиеттері де бар. Миға күш түскен жағдайда адам ағзасы, әсіресе В тобы дәрумендері мен С дәрумендеріне зәру болады екен. Ал, бақбақ осы дәрумендерге бай. Осының бәрін ескере отырып, оның адам өміріне қажеттілігі де көп, маңызы да ерекше екендігіне көзіміз жетті. Сондықтан, осы мақсатқа жету барысында әдебиеттерді зерделеп, ғаламтор көзінен деректер жинап, ауыл ішінде бақбақ өсетін жерлерді анықтап, өсу жағдайына назар аудардық. Сонымен қатар, қазіргі кезде Жер бетіндегі сан алуан өсімдіктердің түрлерін сақтап қалу әдісін көздедік, ол зерттеу жұмысы барысында анық айтылады, яғни үйде, табиғатта адамның өзін - өзі ұстай білуін, мінез - құлық дағдыларын қалыптастырады. Зерттеу жұмысы белгілі бір бағытта жоспар арқылы іске асты. Бұл жұмыстың практикалық мәні орасан зор. Себебі, ара асырап одан бал алу біздің аймақта қалыптаспаған, ал біздің жан-жағымызда, аяқ астында, тіптен әрбір қадамда табиғаттың сыйы ретінде беріліп, жайқалып өсіп жатқан бақбақты дұрыс қолдана біліп, содан бал алып күнделікті күйбең тіршілікте өз дастарханымызда көрген оңайырақ болады.

Туған жерім - тал бесігім
Егіндікөл - Егіндікөл ауданындағы ауыл, аудан орталығы. Облыс орталығы - Көкшетау қаласынан оңтүстікке қарай 325 км жерде, Теңіз көлінің солтүстігінде бүта аралас бетеге, боз өскен сортандау қызыл қоңыр топырақты далалық белдемде орналасқан. Кен байлықтарынан гипс, құм, гипсті саз кездеседі. Климаты тым континенттік. Қысы суық, жазы ыстық, құрғақ. Жауын - шашынның жылдық орташа мөлшері 250- 300 мм. Тың және тыңайған жерлерді игеру кезінде аудан жерінің басым бөлігі жыртылған. Өсімдіктерден сұлыбас, селеу, бетеге, жусан, көл жағаларында түрлі шөпті шалғын, бидайық, өлең, қамыс, т. б. кездеседі және ауыл арасында көптеген бақбақтың өсіп жатқанын көреміз. Қасқыр, түлкі, қарсақ, борсық, қоян, суыр, ондатр, күзен, сарышұнақ, аламан, қосаяқ, құстардан - кезқұйрық, күйкентай, бозторғай, көлдерде - қаз, үйрек, аққу, қасқалдақ, қызғыш, тауқұдірет, жылқышы, шіл, тырна, бөдене мекендейді. [5,253 бет]

1.Күрделігүлділер тұқымдастары.
1.1 Күрделігүлділер, (Asteraceae, Compositae ) тұқымдасына жататын өсімдіктердің ортақ белгілері бар. Бұл тұқымдастыққа жататын көп жылдық, кейде бір не екі жылдық шөптесін өсімдіктер. Бұлардың гүлдерінде тостағанша болмайды. Тостағаншасы кейде үлпекті айдарша тәрізді өзгеріп кетеді. Нағыз күрделігүлді өсімдіктердің себетгүлі - гүлшоғыры болады. Күлтесі 5 күлте жапырақшалардан құралады. Олардың төменгі бөлігі түтікше тәрізденіп бірігіп кеткен, жоғары бөлігінен бес тісше көрініп тұрады. Себетгүлдегі тілше гүлдерден 5 ұсақ тісшелері бар тақташалардың жазылып тұрғанын көреміз. Ал жалған тілшелігүлде 3 тісшелі жазылған тақташа болады. Күлтенің түтікшесіне бітісіп өскен 5 аталығы бар. Тозаңдығы да түтікшеге қосылады. Жатыны төмен орналасады. Аталық түтік арқылы аналық аузы қостелімді аналық мойны өтеді. Демек, күрделігүлділерде бір ғана аналық болады. Жемісі - айдарлы немесе айдарсыз тұқымшалар. Ал бақбақта майда гүлі өте көп, бір гүл тәрізді жұмырлана топтанады.

1.2 Туыс Бақбақ (Taraxacum).
Қосжарнақты өсімдіктердің бір тұқымдасына жататын күрделігүлділердің жер жүзінде И. Смолла (1919) деректері бойынша 25 мыңға жуық түрі бар [4,449 бет], оның 700 - дей түрі Қазақстанда өседі [3,135 бет]. Бұл тұқымдасқа жататын өсімдіктер өздерінің көптүрлілігімен ерекшеленеді. Осы тұқымдасқа жататын көп туысы полиморфизммен ерекшеленеді, яғни олардың құрылысы сан алуан. Жер бетінде Туыс Бақбақ (Taraxacum) 700 жуық түрі бар, ал Қазақстанда бақбақтың 59 түрі бар, оның 23-і сирек кездесетін эндемик өсімдіктер болып саналады. Ең көп тарағандары: кәдімгі бақбақ (Taraxacum officinale) [1, 30 бет], оны көбінесе емдік қасиетін пайдаланады, өйткені тамыры инулин затына бай, ал көксағыз бақбағының (T. koksagnuz). тамырында 20 % каучук бар екені мәлім және бұл түрі Шығыс Тянь - Шань аймағында көп кездеседі, шалғынды, көгалды жерлерде, жол жиегінде, тау бөктерлерінде өседі. Биіктігі 4 -- 30 см-дей, сабағы қуыс, жапырақсыз, тықыр, сүтті шырынды болады. Жапырақтары қауырсын пішіндес, жиегі тегіс, тамыр мойнына айнала шоғырланады. Гүлдері қос жынысты, сары түсті, тостағанша дөңгеленіп сабақ ұшында орналасады. Сәуір- мамыр айларында гүлдейді, мамыр -- маусымда жеміс береді. Бақбақтың тамыры мен сабағы дәрілік мақсатқа қолданылады, сондай-ақ, мал азығына, тағамға пайдаланылады. Кәдімгі бақбақ гүлінің гүл формуласы Т 0 К (5)А (5)Ж (2) [2,92 бет] - көктемнің тұңғышы, халық оны атам заманнан қадір тұтып, сүйіспеншілікпен жер күні,денсаулық эликсирі деп атаған. Көп жылдық көктем гүлі. Оны ел ішінде сарғалдақ, тозғанақ деп те атайды. Республикамыздың барлық өңіріне дерлік таралған. Ол бұлақ бойларында, көл жағасында, ылғалды жерлерде қар кетіп, жер дегдісімен бүршік ашып гүлдей бастайтын дәрілік өсімдік. Гүл сабағын, жапырақтарын сындырсаң сүт тамшылары шып-шып шығады, жапырақтары түп жағында топтасып орналасады. Жапырақ жиегінде қауырсын айрықтары болады. Гүлі сары күнбағыстың кішкентай түріне ұқсайды. Сабағында жұмсақ ақ түкшелері болады. Шатырша гүлділер тұқымдасына жатады [ 5 ].

Бақбақтың емдік қасиетін Ежелгі Грецияда ерте білген және оны араб медицинасы кеңінен қолданған. Көптеген елдерде ( Швейцарияда, Чехияда, Словакияда ) бақбақ тағамдық өсімдік ретінде өте бағалы, ал Францияда егіп өсіреді екен. Оның әлі өркендеп жетпеген, француздар писанли ( pissentli ) деп атайтын, жас жапырақтары ерте көктемде витаминді салат үшін пайдаланады. Тұқымдастың латынша taraxic -- көз ауруы атынан алынған, өйткені орта ғасырда дәрігерлер сол ауруды осы өсімдікпен емдеп жазған көрінеді. tarassein -- тыныштандыру деген сөздің басқа да туындылары болуы мүмкін. Жапырақтарындағы ашқылтым дәмінен құтылу үшін жапырақтарды әбден ағарғанға дейін сабанмен бүркейді, немесе жапырақтың кесінділерін 30 мин тұзды суда ұстайды, ашқылтым дәмі қайнатқанда және қуырғанда кетеді. Тағамға, әсіресе көктем кезінде, маринадталған гүл сабақшаларын да пайдаланады, ал қуырған тамырларын кофе орнына ішеді. Емдік мақсатқа жапырақтары мен тамырларының сөлін тәбет ашатын, асқорытуды жақсартатын және қан тазартатын дәрі ретінде пайдаланады. Бақбақтан істелген тағам бауырды жақсартады және зат алмасуды дұрыстайды деген ұйғарым бар. Әр түрлі халықтың медицинасында тамыр мен құрғақ шөптің қайнатпасын асқазанның әр түрлі ауруларына, өт айдайтын, іш босататын, қақырық түсіретін дәрі ретінде, сондай-ақ май толық сіңбегенде қолданады. Атеросклерозды, анемияны емдеуге де болады. Тамырдан істелген ұнтақтар әр түрлі тері ауруларына және пигмент дақтарын кетіруге пайдаланады.

1.3 Бақбақ гүлінің тарихы
Есте жоқ ерте замандарда төрткүл дүниенің бір бұрышында кішкентай ғана бір ауыл болыпты. Өзен жағасында орналасқан осы ауылдың шетінде жалғыз ғана үйшік болған деседі. Үйшіктің иесі - сүп-сүйкімді қыз еді. Қыздың негізгі кәсібі - ешкі бағып, соның сүтін сату. Бұрымды қыз күн сайын таңертең тұра салып, жасыл түсті көйлегі мен сары түсті орамалын байлап, тілек білдірген тұрғындардың ыдыстарына сүт құюдан шаршаған емес. Тап бір мейірімді перизат секілді. Көңілді, жүзі жарқын, ешкімнен де жылы сөзін аяған емес. Тек қана жақсы жаңалықтар айтып, ауырғанға ізгі тілектер арнап, ұрысқандарды татуластырып жүреді екен. Бұқара халық та оны қатты жақсы көріп, жақсы жар кездесуін Тәңірден тілейтін. Тіпті ең қараңғы, ең көңілсіз күндерде оны сәуле шашар күн, шуақ себер көктем сияқты асыға күтетіндердің санында шек болмаған. Тұрғындар қызға Бақташы-сүт сатушы деген ат тағады. Бұл сөздің жылы әрі шын жүректен айтылатындығы соншалықты, әлемдегі ең сұлу сөз осы болып көрінетін.
Айлар мен жылдар өтіп, қыз да бойжетеді. Ауылдың күллі жігіті қызға сезім білдіріп жүрсе де, жаратылысы тым өзгеше сүт сатушы өзгеге емес, Бозторғайға ғашық болып қалады. Бозторғайдың әуезді әні қыздың жан-дүниесін дүр сілкіндіріп, тебірентетін. Оған әлемнің бәрі Бозторғай болып ән салып тұрғандай көрінетін. Күні соны аңдумен, түні түсінде көрумен өтеді... Оның бұл тылсым махаббаты ауыздан-ауызға тарап, әдемі аңызға айнала түседі.
Алайда, мұндай тәтті күндер өз мәресіне тым ерте жетті. Оның себепкері - қыздың өзі еді. Ол Бозторғай әндерінің мағынасын білгісі келеді де, Бозторғайды ұстап алып, жібермей қояды. Әндерінің сырын айтуды сұрап, жалынады. Бостандық сүйгіш құс қыздың бұл әрекетіне қатты ренжіп, ұшып кетеді. Қыз осы әрекетінің кесірінен Бозторғайдың өзіне деген махаббатынан біржола айырылып қалғанын түсінеді.
Жүзін мұң шалған бойжеткен басындағы орамалын жұлып алып, сілкіп қалғанда, одан алтын түсті тиындар түседі. Сол сәтте қатты дауыл басталып, алтын тиындарды жан-жаққа ұшырып әкетеді. Ал сол тиындар түскен жерлерге қыз секілді жасыл көйлек киіп, сары орамал байлаған әдемі гүлдер шыға бастапты. Бұл - біз білетін бақ-бақ гүлі еді. Ал баяғы Бозторғай сол гүлдердің айналасында өзінің сөзі жоқ әдемі әндерін шырқауды жалғастыра береді.

1.4 Бақбақ туралы қызықты деректер
:: Кейбір елдерде бақбақтан тосап, шарап, шипалы сусын жасап шығарады. Енді бір ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.