Жұмыстың тақырыбы Жатырдың субинволюциясы
С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті
Ветеринарлық медицина кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Жатырдың субинволюциясы
Орындаған 4-ші курс студенті:
Жанғазықызы Ж.
Тексерген:Бисенгалиев Р.М.
(Ауыл шаруашылығы
ғылымдарының кандидаты,
аға оқытушы)
НҰР-СҰЛТАН 2020
С. СЕЙФУЛЛИН АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ АГРОТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ АҚ
ВЕТЕРИНАРИЯЛЫҚ МЕДИЦИНА КАФЕДРАСЫ
БЕКІТЕМІН
Каф. меңгерушісі: _______ в.ғ.к., Т.Ж.Абдрахманов
________________2020 ж.
курстық жұмысты орындауға арналған
ТАПСЫРМАСЫ
Пән: Ветеринарлық акушерлік және гинекология
Студент: Жанғазықызы Жансая
Тобы: Ветеринариялық медицина - 404
Жұмыстың тақырыбы: Жатырдың субинволюциясы
Керекті деректер:
№
Түсініктеменің мазмұны
Орындау мерзімі
Жұмыс көлемі
1
Кіріспе
Қыркүйек-Қазан
2
Негізгі бөлім
Қыркүйек-Қазан
3
Қорытынды
Қыркүйек-Қазан
4
Хаттамалар
Қыркүйек-Қазан
№
Графикалық бөлім мазмұны
Орындау мерзімі
Парақтар саны
Формат
1
Суреттер
Қыркүйек-Қазан
А4
ӘДЕБИЕТТЕР:
1. Ветериналық акушерлік және гинекология Әбдірахманов Т.Ж.; Астана, 2011.
2. Жануарлар ішкі аурулары Молдағұлов М.А.; Алматы, 2009.
Тапсырма берілген күні
Жұмысты қорғау күні ______________
Курстық жұмыстың жетекшісі ___________________________
Тапсырманы орындауға қабылдады _________________________________
күні, студенттің аты-жөні, қолы
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ АУЫЛШАРУАШЫЛЫҚ МИНИСТРЛІГІ
С.СЕЙФУЛЛИН АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ АГРОТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ АҚ
"ВЕТЕРИНАРИЯЛЫҚ МЕДИЦИНА" КАФЕДРАСЫ
Курстық жұмысқа
ПІКІР
Пән Ветеринарлық акушерлік және гинекология
Студент Жанғазықызы Жансая Тобы 404
Жұмыстың тақырыбы Жатырдың субинволюциясы
Жұмыстың берілген тапсырмаға сәйкестігі_________________________ ___________________________________ ___________________________________ _____________________
Кемшіліктері_______________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ _______________________
Курстық жұмысты тексеру күні ___________________________________ _
Болжамды бағасы ___________________________________ _____________
Қорғау күні ___________________________________ ___________________
Қорғағаннан кейінгі бағасы ___________________________________ _____
Күні Жетекшінің қолы
Жоспар
І. Кіріспе
5
ІІ. Әдебиетке шолу
7
ІІІ. Негізгі бөлім
10
3.1 Туу кезіндегі патологиялар
10
3.2 Жатырдың субинволюциясы. Клиникалық белгілері және себептері
14
3.3 Жатырдың субинволюциясын емдеу
27
3.4 Алдын алу шаралары және диспансеризация
34
3.5 Зерттеу жұмыстары және алынған нәтиже
40
ІV. Қорытынды
44
V. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
45
VІ. Тіркемелер
46
І Кіріспе
Біздің Республикамыздың мал шаруашылығы oсы күнге дейін аналық малдың жыныс мүшелерінің акушерлік-гинекoлoгиялық ауруларына байланысты мал өнімдерін алуда аумақты зиян шегіп келеді. Бедеулік мал шаруашылығына үлкен экoнoмикалық залал шектіреді: мал өнімдерінің төмендеуі,жoспардағы төлдің алынбауы, ауру малды емдеуге, бағып-күтуге кететін қаржы, өнім бермеген малдың ерте есептен шығуы, аталған себептерден келетін шығын мал өнімі жoғары бoлған сайын, келетін шығында жoғарлайды. Осыған байланысты мал шарушылығында есептегі аналық малдың гинекологиялық ауруларына байланысты 20-30 пайызы төл бермейді, сүт безінің аурулары салдарынан мал өнімі 15-20 пайызға төмендейді,сондықтан сиырлардың акушерлік - гинекологиялық ауруларының себептерін анықтап,емдеу жəне алдыналу ісшараларын дұрыс өткізудің маңызы зор.
Жатырдың субинволюциясы, әдетте, ауру жануардың жалпы жағдайында нормадан ауытқуды тудырмайды. Тек кейбір жағдайларда ол септикалық интоксикациямен бірге жүреді.
Жатырдың субинволюциясының ерекше қауіптілігі - бұл төлдегеннен кейінгі жедел және созылмалы эндометриттердің, аналық бездердің функционалды әртүрлі бұзылыстарының және жыныстық аппараттағы басқа патологиялық процестердің пайда болуына және бедеулікке әкеледі.
Бұл патология сиырлардағы төлдегеннен кейінгі барлық аурулардың ішіндегі ең көп таралғаны. Әсіресе көбінесе жатырдың субинволюциясы қыс-көктем кезеңінде тіркеледі. Уақытылы емдеумен ауруды қалпына келтіруге болады. Алайда, бұл ауру көбінесе эндометриттермен асқынып, бедеулікке әкеледі. Сондай-ақ, жатырдың субинволюциясы ұрпақтардың жетіспеуіне байланысты экономикалық шығынға әкеледі. Осы аурудың этиологиясы, патогенезі, емі және алдын-алу мәселелерін зерттеуге көп көңіл бөлу керек, сондықтан курстық жобаны орындау үшін мен осы ауруды емдеу және алдын-алу әдістері мен әдістерін кеңінен қамту үшін, сондай-ақ әдебиеттерде келтірілген емдеу әдістерінің алуан түрін табу үшін осы тақырыпты таңдадым.
Тақырыптың өзектілігі: Ғылыми əдебиетке сүйенетін бoлсақ барлық індетті жəне жұқпалы емес аурулардан келетін зияннан бедеуліктен жəне сүт безінің ауруларынан келетін экoнoмикалық шығын 2-3 есе жoғары екені туралы айтылады. Сиырмен құнажындардың бедеулігіне əкеп сoқтыратын себептердің негізгісі - малды дұрыс бағып-күтпеу, азығының сапасының төмендігі, ұрықтандыру кезіндегі жіберілген қателіктер, жыныс мүшелерінің аурулары,туғаннан кейінгі аналық малға суық тиюі, ветеринарлық-санитарлық ережелерді сақталмауы. Oсы тұрғыдан алғанда бедеуліктің себептерін дер кезінде анықтап,уақытында аталған себептерді жoю, мал шаруашылығын қарқынды дамуына oң септігін тигізеді. Сиырдың гинекoлoгиялық аурулары, акушерлік-гинекoлoгиялық аурулардың асқынуынан деп есептейміз.
Курстық жұмыстың мақсаты: ауру кезінде болатын физиoлoгиялық үрдістерді зерттеу, ауруды емдеу және алдын-алу әдістерін түсіндіру.
Курстық жұмыстың міндеттері:
oo жатырдың субинволюциясы кезіндегі клиникалық көріністі зерттеу;
oo ауруды емдеу және алдын-алу әдістерін кеңінен қамту;
oo әдебиеттерде келтірілген емдеу әдістерінің алуан түрін табу;
oo алдын алу шараларын өндіріске ұсыну.
ІІ Әдебиетке шолу
Ғылыми əдебиеттегі автoрлардың айтуы бoйынша гинекoлoгиялық аурулардың таралуы əртүрлі бoлады. Oрта есеппен шаруашылықтағы бедеу сиыр, таналар санының 10-15 пайызы гинекoлoгиялық аурулар салдарынан бoлатыны мəлім. Патoлoгиялық прoцесстің сиырлардың жыныс ағзасында oрын алуы, дамуы ұрық безінің міндетін бұзады жəне ұрық жoлы мен жатырдың клегей құрамы өзгертеді жəне oсы ағзалар ішіндегі рН жəне oлардың өту жoлының қызметтері бұзылады.Сиырлар мен таналар гинекoлoгиялық ауруға ұшырағанда oлардың төл беру қабілетінің бұзылуы төмендегі себептерге байланысты:
oo жыныстық циклдың бұзылуы - анафрoдизия (жыныстық циклдың бoлмауы), тoлықсыздығы (анэстралды жəне анoвулятoрлы жыныстық цикл), нимфoманияның да кездесуінен бoлады;
oo жатыр мен ұрық жoлдарындағы шырыштың жабысқақтығы əсерінен жыныс клеткаларының қимылы шектеледі;
oo жыныс мүшелерінің жекелеген бөліктеріндегі аталық жыныс клеткаларының өлуі жасушалардың ыдырауына, улы бактерияның, улы спермилер мен қабыну экссудатының жиналуына əкеп сoғады;
oo ұрық клеткасының , немесе зигoтанның құруы;
oo зигoтанның жатыр қуысына ене алмауы ұрық жoлының тарылуынан, немесе жабылап қалуынан бoлады.
А. М. Вайнтрауба (1954) деректері бойынша аналық субинволюциясы 60,3% - да, А. Я. Батраков (1973) 80-85% - да, А. Я. Крохин (1980), Н. И. Полянцев (1986) жəне А. Г. Нежданов (1987) - 40-70% - да, Ф. У. Абдурахманова (1979) - 36% - да, В. Г. Гавриша (1997) - 35,6% - да, А. Н. Турченко (1999) - 30-45% - да, Р. Р. г. Кузьмич (2000) - 30-35%.жануарларда кездеседі.
Сиырлардың жатырдың субинволюциясымен жаппай ауруының себептері белсенді жаттығулардың болмауы (әсіресе буаздылықтың екінші жартысында), жеткіліксіз немесе монотонды тамақтану, әсіресе минералды және витаминдік жетіспеушілік, шырынды жемшөптерді (сүрлем, бард, целлюлоза) шамадан тыс тамақтандыру болуы мүмкін. Жануарларды әлсірететін түрлі аурулар, сондай-ақ ағзаның жүйке-бұлшықет тонусын төмендететін басқа да сыртқы және ішкі факторлар (В.П. Гончаров, В. А. Карлов, 1981 жыл).
Жануарлардың жатырдың субинволюциясының себептері əртүрлі. Көптеген авторлар (Н. А. Флегматов, 1952; Вайнтрауб, 1954; И. А. Бочаров, 1954; А. П. Студенцов, 1961; И. Ф. Заянчковский, 1964; В. В. Шорников, 1964; В. Д. Мисайлов, 1976; В. С. Шипилов, 1977; Н. И. Полянцев, 1978; В. С. Шипилов, В. А. Чирков, 1987; А. Г. Нежданов, В. Д. Мисайлов (1996) жəне т. б.) жатырдың субинволюциясының тікелей себебі жануардың бұлшық етінің əлсіз ретракциясымен бірге жатырдың жиырылу функциясының (гипотония, Атония) əлсіреуін есептейді.
Сиырлардың туғаннан кейінгі субинволюциясын диагностикалау, емдеу жəне алдын алу мəселелеріне авторлар көп көңіл бөлген (М. К. Криммер, 1942; Н. А. Флегматов, 1952; А. М. Вайнтрауб, 1954; В. В. Шорников, 1964; В. Д. Мисайлов, 1965; И. Я. Мюйрсепп, 1973; В. Я. Никитин, 1974; Н. И. Полянцев, 1978; В. С. Шипилов жəне В. А. Чирков, 1987; А. Г. Нежданов, 1987;. Осы патологияның дəрежесіне қарамастан, өсу үрдісі бар.
Ұрғашы малдың жыныс мүшелерінің аурулары көбінесе бедеулікке алып келіп соқтырады. Н.И. Полянцев, Н.Г. Гасанов, (1988) зерттеулері бойынша көбею мүшелерінің ауруларының тіркелуі бедеу сиырларда 30-51% жəне құнажындарда 13-28% кездескен. И.А. Бочаровтың (1966) зерттеуі бойынша жыныс мүшелерінің аурулары бедеуліктің басты себебі емес деп көрсетіп, тек 6-10%-дан аспайды деп зерттеген. А.И. Сергиенконың (1978) зерттеуі бойынша шаруашылықтағы сиырлармен құнажындардың бедеулігінің 17,4 - 19,5% -ғана гинекологиялық аурулардан болған деп көрсетеді.
М.А. Багманов (1997) сиырлардың эндометриттерін емдеуге жəне алдын алу үшін хориофаг - ерекшелікті бактериофағы бар плацентаның экстрактысын ұсынды. Оны сиырға параректалды шұңқырлардың борпылдақ клетчаткасына екі жақтан жартылай дозасын 0,1 мл 1 кг тірі салмағына есеппен 5-6 рет арасына 48 сағат салып егеді. Антигистаминді қан сарысуын сиыр төлдеу жəне төлдеуен кейін 50 мл мөлшерде тері астына екі рет егу төлдеуден кейінгі иммунодеффициттің алдын алуға əкеледі (Т.Ж. Əбдірахманов). В.В. Мосин бойынша блокаданы антимикробтық заттармен қолдану жақсы нəтиже береді (А.Г. Шехватов).
А.А. Мұханбетқалиева. Т.Ж. Əбдірахманов (2005) алғаш рет эндометритке шалдыққан сиырлардың жатырындағы кейбір микроорганизмдердің Saussurea Salsa экстрактысына сезімталдылығын зерттеген. Saussurea Salsa экстрактының терапевтикалық тиімділігі эксперименталды жолмен дəлелденіп, сиырдың туудан кейінгі іріңді-катаралды эндометриті кезінде қолдану үлгісін əзірленді. Saussurea Salsa экстрактысы сиыр ағзасының иммундық күйіне жəне өзіндік емес резистентілігіне оңтайлы əсер ететіндігі анықталынды. Сонымен сиырдың төлдеуден кейінгі іріңді-катаралды эндометритін шаруашылық жағдайында емдеуге арналған жиынтықты терапия: Saussurea Salsa экстрактысы 1%-дық спирт ерітіндісі түрінде Эсмарх кружкасын қолданып жатыр ішіне 500 мл көлемінде күніне бір рет енгізу, В.В. Мосин бойынша блокада, екі инъекция тривитамин, синестрол инъекциясы жəне глюкоза мен кальций хлоридін күре тамырға жіберу. Экстрактысының бір күндік терапиялық дозасы 0,08 мг 1 кг малдың тірі салмағына құрайды. Препаратты енгізгеннен кейін Т.Ж. Əбдірахмановтың (2002) мəліметтері бойынша сиырлардың іріңді-катаральды эндометриті кезінде кешенді этиопатогенетикалық терапияда антигистаминді қан сары суын, окситоцин, фуразолидон таяқшаларын жəне бициллин-5 бірге қолдану жатыр микрофолорасына бактерицидті əсер етеді, 100% сиырлардың аурудан айығуына əкеледі, емдеу мерзімін, сервис-кезеңін қысқартады, ұрықтануын жоғарлатадыйін оның жақсы сіңірілуі үшін тік ішек арқылы жатырға массаж жасайды.
Г. А. Кононов (1977 жыл) жатырдың субинволюциясы буаздылық кезінде жатырдың созылу нəтижесінде жиі пайда болатынын көрсетеді. Мұндай жағдай ұрықтың жəне жеміс қабығының суларында, бір қойлы жануарлардың көп ұрығында жəне жемістердің қайта дамуы кезінде байқалады. Сондай-ақ, ауыр төлдегеннен кейін ағзаның жалпы əлсіздігі əртүрлі себептерге байланысты жиі байқалады.
В. А. Самойлов (1988) туудан I күн бұрын жатырдың субинволюциясы бар сиырларда эстрадиол -173 төмен концентрациясында қандағы прогестеронның салыстырмалы түрде жоғары деңгейі байқалады. Төлдегеннен кейін 1-2 күн өткен соң жатырдың субинволюциясы бар сиырларда төлдегеннен кейінгі кезеңнің қалыпты ағымы бар жануарларға қарағанда эстрадиол - 173 және баяу прогестерон концентрациясының тез төмендеуі байқалады. Сонымен қатар, сиырлардың қанындағы Ф-2 альфа простгландинінің төменгі мөлшері жатырдың субинволюциясымен, төлдеуден 1 күн бұрын да, одан кейінгі алғашқы 10 күнде де анықталды (А. Терещенко, 1990).
ІІІ Негізгі бөлім
3.1 Туу кезіндегі патологиялар
Төлдеу деп іштегі төл мен оның жолдасының аналық жыныс ағзаларынан қуылып шығуын қамтамасыз ететін күрделі физиологиялық процесті айтады. Қалыпты туу процесі іштe төл толық жетіліп, сыртқы орта жағдайларында тіршілік етуге дайын болған кезде басталады. Туу процесі кенеттен бастала салмайды, организм оған алдын ала дайындалады. Туар алдында жатыр мойнын қоршап тұрған ұлпалар, қынап, жыныстық ернеулер ісіне бастайды, мал желіндейді, желінде уыз түзіледі. Жыныс жолдарының байлам аппараттары босаңсып, құйымшақ түбінде ойыстар пайда болады. Байлам аппараттардың босаңсуы буаздық соңында сары денеден бөлінетін релаксин гормонының əсерімен жүреді
Патологиялық төлдеудің себептері мыналар болуы мүмкін: əлсіз жəне қатты толғақтар, қынап пен вульваның тарылуы, жамбасының тарылуы, туу жолдарының шырышты қабығының жеткіліксіз ылғалдануы,жатыр мойны спазмасы, туу жолдарының аномалиясы, түрлі жарақаттық зақымданулар, жатырдың бұралуы жəне т.б.
Буаздылықтың бұзылуы оның бірінші жəне екінші жартысында болуы мүмкін. Жануарларды азықтандыру мен ұстаудағы кемшіліктер, жұқпалы жəне инвазиялық аурулар жəне басқа да бұзылулар буаздылық кезеңінде кездеседі. Буаздылық кезінде жиі кездесетін патологиялық жағдайлар қатарына жатырдан жəне қынаптан қан кету, жатырдың жатырқауы, қынаптың бұрылуы, уақытынан бұрынғы толғақ, жатырдың бұралуы жəне түсік тастау жатады. Патологиялық процесске байланысты ұрғашыларға жедел кешенді ветеринарлық көмек көрсету қажет: дəрілік, патогенетикалық, хирургиялық, акушерлік, физиотерапия жəне т.б., сондай - ақ буаздылық патологиясын болдырмауға бағытталған алдын алу шараларын қолдану. Əсіресе жиі патологиялық туудың себептері болып табылады: ұрықтың дұрыс орналаспауы - іштегі бастың бұрылуы, бастың төмен түсуі, бастың арқаға аударылуы, ұрықтың бас алдында жəне аталық жəне жамбас буындарында оның жамбас алдын алу кезінде аяқ - қолдардың иілуі; ұрықтың дұрыс емес жағдайы - көлденең немесе тік, арқасымен; ұрықтың дұрыс емес позициясы;
Көп жағдайда туу адамның көмегінсіз қауіпсіз жүреді. Алайда, олардың қалай өтетінін алдын-ала болжау мүмкін емес, сондықтан төлдеген жануарға алғашқы көмек көрсете алатын, жаңа туған төл мен жануарға санитарлық-гигиеналық ем жүргізе алатын кезекшінің болуы қажет. Егер ұрық "көйлекте" туылса, яғни ұрық қуысы жарылмаған, көпіршікті ашып, жаңа туған нәрестені мембраналардан босату керек, әйтпесе ол тұншығып кетуі мүмкін.
8-14% жағдайда ветеринар әртүрлі себептерге байланысты патологиялық төлдеуге тап болады. Білікті акушерлік көмек тек төлдеген жануар мен ұрықтың өмірін сақтау үшін ғана емес, сонымен қатар өнімділікті, сонымен қатар жануардың репродуктивті функциясын сақтау үшін қажет. Патологиялық туу әкеледі: ұрпақтардың жоғалуына, сүт өнімділігінің төмендеуіне, кейде жануардың өзі өліміне байланысты шаруашылықтарға үлкен экономикалық залал; мәжбүрлі сою арқылы алынған ет көбінесе сапасыз немесе тамақтануға мүлдем жарамсыз. Жоғарыда айтылғандардың бәрінен фермаларда төлдеуді жақсы ұйымдастырудың қаншалықты маңызды екендігі белгілі болады.
Патологиялық төлдеудің себептері:
Әлсіз толғақтар. Бұл ауру көбінесе сиырларда, қойларда және ешкілерде дененің жалпы әлсіздігі, жатырдың бұлшықет ауруы, серуендеусіз ұзақ уақыт ұстау, жеміс қабықтарының, егіздердің, деформациялардың бұзылуымен байқалады.
Күшті толғақтар. Күшті әрекеттердің себебі ұрықтың дұрыс орналаспауы, оның нәзіктігі, амниотикалық сұйықтықтың ерте кетуі, туу кезінде орталық жүйке жүйесінің қозғыштығының жоғарылауы болуы мүмкін. Күшті әрекеттер ұрықтың өлімімен, жатырдың немесе қынаптың жыртылуымен және жоғалуымен аяқталуы мүмкін.
Туу жолдарының құрғауы. Ауру акушерлік көмектің кешіктірілуіне байланысты және туу қиын болған кезде, мембраналардың мерзімінен бұрын жарылуы және жатыр мойнының толық кеңеюіне дейін амниотикалық сұйықтықтың өтуі кезінде пайда болады.
Төл басының бұрылуы. Бұл патология көбінесе жатыр мойнының толық ашылмағанымен, туу процесіне ерте араласқан кезде акушерлік көмектің дұрыс көрсетілмеуі нәтижесінде пайда болады. Бастың инверсиясы кезінде екі аяқ та туу каналынан шығады, ал басы бүгілген болса аяқ-қол толық шықпайды. Жақсы жуылған қолмен зерттеу кезінде ұрықтың басының орнына туу каналында оның мойны сезіледі.
Төлдің басының төмен түсуі. Бұл аномалия қолмен фронтальды және оксипитальды туу жолдарында, туу жолдарынан сәл шығып тұратын созылған алдыңғы қолдардың арасында пальпация арқылы анықталады.
Білек пен шынтақ буындарындағы алдыңғы білектердің бүгілуі. Бір аяқ-қол бүгілген кезде, екіншісі туу каналынан шығады. Иілген аяқ қолмен анықталады. Ұрықты аяқ-қолды түзегеннен кейін ғана алуға болады. Ол үшін аяқ-қол мен бастың шығу жолынан шығыңқы ілмектер қолданылады.
Операциялық акушерліктің мәні мен ерекшелігі. Практикалық іс-әрекетте ветеринарлық мамандар көбінесе төлдеу кезінде акушерлік операцияларды қолдана отырып, жануарларға (жануар мен ұрыққа) көмек көрсетуге мәжбүр болады. Хирургиялық акушерліктің мәні құралдарды қолдана отырып, көмек көрсету әдістерінің кешенінде жатыр.
Патологиялық төлдеу кезіндегі акушерлік операциялар хирургиялық операциялардан өзгеше және кейбір ерекшеліктерімен сипатталады:
* әдетте, акушерлік операциялар шұғыл болып табылады; олар дереу және тәуліктің кез келген уақытында орындалады, өйткені кешіктіру ұрықтың (ұрықтың) және ананың өміріне қауіп төндіруі мүмкін;
* операциялар визуалды бақылаусыз жасалады, акушер қолмен басқарылады, сондықтан ұрықтың топографиясы мен ананың туу жолдары туралы нақты түсінікке ие болуы керек;
* акушерлік операцияның ұзақтығы мен нәтижесін болжау мүмкін емес, өйткені патологиялық төлдеудің себептері әртүрлі және ұрықтың орналасу ерекшеліктеріне байланысты;
* акушерлік операциялар ветеринар маман үшін қауіпсіз емес, өйткені асептика және жеке гигиена ережелерін сақтамаған жағдайда ол жұқпалы ауруларды (бруцеллез, лейкоз және т.б.) жұқтыруы, өзіне құрал-саймандармен жарақат алуы немесе суық тиюі (егер үй-жай акушерлік көмек көрсетуге бейімделмеген болса) мүмкін.
Акушерлік операцияға кіріскенде бірқатар негізгі ережелерді сақтау керек:
1. Кез-келген акушерлік көмек (операция жасау) кезінде ветеринар ұрық пен жануардың өмірін сақтап қалуға тырысуы керек, ал егер бұл сәтсіз болса, онда тірі қалу мүмкіндігі бар екенін ескере отырып, төлдеген жануар немесе ұрықтың өмірін сақтап қалуға тырысуы керек.
2. Төлдету (операция) кезінде асептика және антисептика, сондай-ақ жеке гигиена ережелерін қатаң сақтау.
3. Ұрықтың жатыр қуысына итерген кезде бұл бөліктер дұрыс орналаспауы үшін ұрықтың алдыңғы бөліктеріне (аяқ-қол, бас) акушерлік ілмектер (арқандар) салу керек.
4. Құрғақ туу немесе амниотикалық сұйықтықтың мерзімінен бұрын кетуі кезінде туу жолдарын вазелинмен, вазелинмен, зығыр тұқымының отварымен немесе өткір иісі жоқ сабын ерітіндісімен ылғалдандыру керек, сондықтан төлдеген жануар мәжбүрлеп сойылған жағдайда етті тамаққа пайдалануға болады.
5. Дұрыс емес мүшеліктер (аяқ-қолдар, бастар), позициялар мен презентациялар жатыр қуысында түзетілуі керек.
6. Ұрықты тек жиырылу және күшену кезінде 2 күшпен алу керек. Сиырлар мен биелерде егіздер болған кезде алдымен жоғарғы ұрық алынады.
7. Төлдеуге кедергі келтіретін әрекеттерді жою үшін эпидемиялық анестезия, А.Д. Ноздрачев, А.И.Варганов немесе И.Г.Аяз бойынша бүйрек үсті блокадасы қолданылады. Ханегиф препаратын қолдану тиімдірек: әрекеттер жоғалады және релаксация 2 сағатқа дейін созылады; ол окситоцинді енгізу арқылы жойылады (30...40 бірлік).
8. Акушерлік құралдарды ұрыққа жылжыту және оларды жатырдан шығару тек ветеринар (акушер) қолының бақылауымен және қорғауымен жүргізілуі керек.
Бұл тақырып бүгінгі күнге дейін өзекті, туу патологиялары жиі кездеседі және мен кәсіпорындарға да, жеке меншік иелеріне де материалдық және моральдық зиян келтіремін. Әрбір акушер осы патологиялар туралы білуге және ұрықты да, жануарды да құтқару шараларын қабылдауға дайын болуға міндетті.
1-сурет. Төлдің жатырда орналасуы
3.2 Жатырдың субинволюциясы. Клиникалық белгілері және себептері.
Буаздылық кезінде жатырдың мөлшері ұлғаяды, ал төлдегеннен кейін оның кері дамуы жүреді, яғни инволюция. Инволюция процесінде жатыр буаз емес күйге тән мөлшерге дейін азаяды. Әдетте жатырдың инволюциясы 3 апта ішінде аяқталады. Алайда, кейде бұл процесс кешіктіріледі. Жатырдың инволюциясының баяулауы субинволюция деп аталады.
Патологиялық туу, жатырдың пролапсы және плацентаның сақталуы аурудың негізгі себептері болып табылады.
Кездейсоқ жастағы сиырлардың жалпы әлсіреуі метаболизмнің бұзылуына ықпал етеді, бұл диетаның қышқыл-негіз баламалары, минералдар мен дәрумендер бойынша теңгерімсіздігінен туындайды. Метаболикалық бұзылулар эндокриндік жеткіліксіздікті және гормоналды бұзылуларды тудырады. Бұл бұзылулар жыныстық функциялардың нейрогуморальды реттелуінің бұзылуына әкеледі және қабыну процестерін қиындататын бұзаулағаннан кейін бірден жатыр қуысына енетін патогендік микрофлораның жыныс мүшелерінде дамуына қолайлы жағдайлар жасалады. Ірі және шырынды жемді жинау, төсеу технологиясының жиі бұзылуы олардың тағамдық құндылығының төмендеуіне, пішен мен сүрлемнің өздігінен қызуы кезінде қанттың "жануына", олардағы май қышқылының жиналуына және дәрумендердің азаюына әкеледі.
Табиғи кептірілген шөп мөлшерінің төмендеуі, диетадағы сүрлем мен концентраттардың пайыздық мөлшерінің жоғарылауы сонымен қатар аналық организмдегі сілтілік резервтің төмендеуіне және ацидоз және кетоз түріндегі метаболизмнің бұзылуына әкеледі. Аналық табынның жыл бойғы жайылымсыз (қыста) және жайылымдық-жайылымдық (жазда) құрамы мал шаруашылығы үй-жайларында шартты - патогенді микрофлораның жоғары концентрациясын-текше метрге 300000 микробқа дейін құрайды. Мұның бәрі фермаларда стресс факторларының болуымен, лактацияның ұзаруымен бірге Табиғи төзімділіктің едәуір төмендеуіне және жыныстық функциялардың нейрогуморальды реттелуінің бұзылуына әкеледі. Кетоз және ацидоз кезінде ұрық шығарылғаннан кейін жатыр қысқарған күйде қалмайды, бірақ қайтадан босаңсытады, өйткені ретракция және контракция механизмдері бұзылған. Бұл жатырдың іш қуысына түсуіне және шартты патогендік микрофлорамен жұқтырған ауаның қуысына "сорылуына" әкеледі.
Теңгерімді тамақтану кезінде мүйізді ірі қара ана ағзасы мен ұрыққа қажетті ферменттер мен маңызды амин қышқылдарының көзі болып табылады (месқарынның микрофлорасына байланысты). Бұл жағдайда месқарынның құрамындағы рН оңтайлы-6,6-7,2. Кетоз бір мезгілде алдын алады.
Егер диеталар теңгерілмеген болса, онда кетоз пайда болады. Денеде терең морфологиялық және функционалдық өзгерістер орын алады, олар буаз емес сиырлардағы жыныстық функциялардың нейрогуморальды реттелуінің бұзылуымен, бказ сиырларда - акушерлік-гинекологиялық аурулардың дамуымен және бедеулікпен аяқталады. Ұрықтағы көптеген дене жүйелерінің дамуы бұзылады, бұл өлім-жітімнің жоғары пайызы бар төлдердің асқазан-ішек ауруларына ықпал етеді. Кетозбен ауыратын сиырлардың жаңа туған бұзауларында метаболикалық гипоксия диагнозы қойылады, ал олардың ас қорыту ферменттерінің белсенділігі сау сиырлардың жаңа туған төлдеріне қарағанда 3-5 есе төмен.
Сиырдағы кетоздың субклиникалық ағымында дененің кейбір функциялары ғана бұзылуы мүмкін, бірақ әрқашан репродуктивті. Кетоздың клиникалық түрінде метаболизмнің барлық түрлері бұзылады және ішкі секреция бездері мен паренхималық органдарда қайтымсыз өзгерістер (дистрофия) болады. Кетозбен ауыратын сиырларда сүт өнімділігі төмендейді, ал өнімді пайдалану мерзімі 2-3 төлге дейін.
Төлдегеннен кейін жатырдың қалыпты мөлшері мен қызметіне қалпына келуі миометрияның жиырылу жылдамдығына, бактериялық инфекцияны жоюға және эндометрияның гистологиялық қалпына келуіне байланысты жатырдың инволюциясы деп аталады. Сиыр қайтадан бала туа алмас бұрын, жатырдың инвазиясы қажет. Ұрықты алып тастау нәтижесінде окситоцин мен простагландин өндірісі F 2 α (PGF 2 α ) жатырдың мөлшерін азайтты. Жатыр мөлшерінің азаюы логарифмдік шкала бойынша төмендейді, ең үлкен өзгеріс бұзаулағаннан кейінгі алғашқы күндерде болады. Жатырдың инволюциясы, егер жатырдың екі мүйізі де буаздылықсыз, жамбас түбіндегі қалыпты күйінде, олардың қалыпты тонусы мен консистенциясында тең немесе тең мөлшерде оралса, аяқталды деп саналады. Жатырдың инволюциясы үш қабаттасқан процестердің нәтижесінде пайда болады: жатырдың жиырылуы, тіндердің жоғалуы және тіндердің қалпына келуі.
Бұрын буаз сиырдың мүйізінің диаметрі төлдегеннен кейінгі 5 күнде екі есе, ал кейінгі 15 күнде оның ұзындығы екі есе азайғаны анықталды. Жатырдың инволюциясы тез басталады, содан кейін кейінгі өзгерістер баяу жүреді. Туылғаннан кейінгі төрт-тоғыз күн арасындағы инволюция жылдамдығының төмендеуі, оннан он төртінші күнге дейін жедел өзгерістер кезеңі және одан кейін біртіндеп төмендеу. Сонымен қатар, Elmetwally et al. (2016) кейін 40-50 күн ішінде сауын сиырларда жатырдың толық инволюциясы туралы хабарлады. Алайда, жатырдың толық инволюциясы туралы пікірталастар бар, ал айырмашылықтар тек субъективті болуы мүмкін. Сүтті малдың жатырдың толық инволюциясы үшін қажетті уақыты 26-дан 52 күнге дейін болды деп хабарланды. Бұл көп немесе аз дәл емес өлшемдердің өзгергіштігі, сонымен қатар көптеген эндогендік және экзогендік факторлар инволюция жылдамдығына әсер етеді. Жатыр мөлшерінің төмендеуі қан тамырларының тарылуы нәтижесінде логарифмдік шкала бойынша миометрияның жиырылуына байланысты болады.
2-сурет. Жатырдың анатомиялық топографиясы
1-жатыр мойнының қынап конверсиясы
2-жатыр денесі
3-жатырдың жасырын мүйізшелері
4-карункулдер
Простагландиндер жатырдың инволюциясын бақылауда маңызды рөл атқарады. Төлдегеннен кейінгі қан ағымындағы PGF 2 α метаболиттерінің концентрациясы мен жатыр мүйізінің диаметрі арасындағы оң корреляция анықталды. Экзогендік PGF 2 α 10 күн ішінде күніне екі рет, кейінгі 3-ші күннен бастап, жатырдың инволюциясы 6-13 күнге жеделдейді.
Алланто хорионы бөлінгеннен кейін, карункулдың ұзындығы шамамен 70 мм, ені 35 мм және қалыңдығы 25 мм болады. Төлдегеннен кейінгі алғашқы 48 сағат ішінде карункуланың септальды массасында ерте некротикалық өзгерістер байқалады, карункуланың қан тамырлары тез тарылып жабылады. Төлдегеннен кейінгі кезеңнің 5-ші күнінде некроз тез дамиды. Бұл некротикалық материалдың бір бөлігі қабыршақтана бастайды және лохийдің пайда болуына ықпал етеді. Содан кейін кішкентай қан тамырлары карункул бетінен шығады, негізінен артериолалар, олардан қан ағып, лохийдің қызыл түсіне әкеледі. Бұзаулағаннан кейін 10-шы күні шеміршектің некротикалық тінінің көп бөлігі қабыршақтанады және белгілі бір дәрежеде сұйылтуға ұшырайды, ал 15-ші күні төлдегеннен кейінгі шөгу аяқталады, тек жалаңаш ықшам қабаттан шығатын қан тамырларының бөліктерін қалдырады. Сайып келгенде, 19-шы күні бұл тамырлардың жоғалуына байланысты тегіс болады.
Эндометрия эпителийінің регенерациясы төлдегеннен кейін бірден ауыр зақымдалмаған жерлерде пайда болады және 8-ші күні интеркарункулярлы аймақтарда аяқталады. Карункуланың толық реэпитализациясы, бұл көбінесе жасушалардың центрипетальды өсуіне байланысты болады. жатырдың айналасындағы бездер 25 күннен кейін пайда болады, дегенмен толық сауығу кезеңі әр түрлі болады. Бұл өзгерістер болған кезде карункулалар кішірейеді, сондықтан 40-60 күннен кейін олар диаметрі 4-8 мм және биіктігі 4-6 мм болатын кішкентай доғалардан тұрады. Олар сонымен қатар бастапқы түрлерден ерекшеленеді, өйткені олар үлкенірек, меланин пигментациясы және тамырлы негізі бар .
Төлдегеннен кейінгі кезеңде жатыр мойны тез тарылып кетеді, 10-12 сағат ішінде қолды жатырға енгізу мүмкін болмайды, ал 96 сағатта ол тек екі саусақты өткізеді. Жатыр мойны сұйықтықтың кетуіне және бұлшықет тінінің жиырылуына байланысты атрофияға және кебуге ұшырайды. Орташа сыртқы диаметрі 2 күннен кейін 15 см, 10 күннен кейін 9-11 см, 30 күннен кейін 7-8 см және төлдегеннен кейін 60 күннен кейін 5-6 см. Инволюция қалыпты түрде жүретіндігінің пайдалы көрсеткіші-бұрын бауз жануардың мүйізінің диаметрін жатыр мойнының диаметрімен салыстыру, өйткені төлдегеннен кейін шамамен 25 күн өткен соң, соңғысы біріншісінің диаметрінен асып кете бастайды .
Жатырдың субинволюциясымен жатырдың бұлшық еттерінің гипотензиясы немесе атониясы және оның бұлшықет қабаттарының кешіктірілуі дамиды. Нәтижесінде жатыр қуысы баяу төмендейді, онда лохия жиналады. Жатырға енетін микроорганизмдер жағымсыз иісі бар қара қоңыр немесе сұр түске ие болатын лохияның ыдырауын тудырады. Лохияның ыдырау өнімдері қанға сіңеді, бұл дененің улануына әкеледі.
Нәтижесінде ағза қанға енетін лохияның ыдырау өнімдерімен уланады, бұл жатыр аурулары мен жалпы септикалық процестердің әртүрлі ауырлығына әкеледі. Оның жиырылу функциясы әлсірейді, бұлшықет талшықтарының тартылуы баяулайды, нәтижесінде төлдегеннен кейінгі кезеңнің қалыпты ағымына тән атрофиялық дегенеративті, кейінгі және регенеративті процестер бұзылады. Атап айтқанда, карункулалардың, шырышты қабықтың, жатырдың қан тамырларының, байламды аппараттың қалпына келуі мен қайта туылуы кешіктіріледі. Лохия жатыр қуысында жиналады, бұл жатыр қабырғаларының созылуын тудырады, олардың жиырылуына жол бермейді.
3-сурет. Жатырдың субинволюциясы.
Жатырда сұйық қара қоңыр лохийдің жиналуы лохиометрге және токсиндердің пайда болуына әкеледі. Лохияның ыдырау өнімдерімен ағзаның улануы маститтерді тудырады. Жыныстық циклдар бұзылады.
В. А. Самойлов (1988) төлдеуден I күн бұрын жатырдың субинволюциясы бар сиырларда эстрадиол -173 төмен концентрациясында қандағы прогестеронның салыстырмалы түрде жоғары деңгейі байқалады. Төлдегеннен кейін 1-2 күн өткен соң жатырдың субинволюциясы бар сиырларда төлдегеннен кейінгі кезеңнің қалыпты ағымы бар жануарларға қарағанда эстрадиол - 173 және баяу прогестерон концентрациясының тез төмендеуі байқалады. Сонымен қатар, сиырлардың қанындағы Ф-2 альфа простгландинінің төменгі мөлшері жатырдың субинволюциясымен, төлдеуден 1 күн бұрын да, одан кейінгі алғашқы 10 күнде де анықталды (А. Терещенко, 1990).
Жатыр қабырғаларының жиырылуы әлсіреді (гипотония) немесе жоқ (атония), миометрияның қозғыштығы төмендейді, бұлшықет талшықтарының тартылуы баяулайды, жатыр босап кетеді, оның қуысында лохия жиналады.
4-сурет. Жатырдың кешеуілдеуі
А-Жатырдың әдеттегі жағдайы;
Б-Жатырдың кешеуілдеу жағдайы.
Жатырдың субинволюциясының алғашқы белгілері: сұйық қанды лохийдің бөлінуі және діріл төлдегеннен кейін 4 күн өткен соң жатырдың ортаңғы артериялары (сиырларда) немесе төлдегеннен кейінгі алғашқы 5-6 күнде лохиальды разрядтың болмауы, бұл жатырдың тонусының төмендеуімен байланысты. Кейіннен лохиальды кезеңнің ұзаруы байқалады. Лохия қара қоңыр, жағылған консистенциясы немесе жағымсыз иісі бар сұйық лас сұр. Лохияның мол ағуы таңертең, жануардың жатқан кезінде байқалады (в.п. Гончаров, В. А. Карпов, 1985).
Вагинальды зерттеу кезінде қынап пен жатыр мойнының шырышты қабығының гиперемиясы мен ісінуі, оның ашық арнасы байқалады (А.С. Терещенко, 1990).
В. П. Гончаров, В.А. Карпов (1981) жатыр мойны каналының ашылғанын, (бір немесе екі саусақтың өтімділігі), одан лохия бөлінгенін айтады. Жабу цервикального канала кешігуі мүнкін дейін 30 күннен астам.
Төлдегеннен кейін 7-12-ші күні ректалды зерттеу кезінде жатырдың үлкейіп, созылып, іш қуысына түсетіні анықталады. Жатырдың қабырғасы бос, массаждың қысқаруына жауап бермейді немесе аздап қысқарады, ұрықтың жылжуы ретінде қызмет ететін мүйіздің тербелісі сезіледі. Көбінесе карункулалар жатырдың қабырғасы арқылы сезіледі. Аналық бездердің бірінде сары дене кездеседі. Жануардың жалпы жағдайы әдетте өзгермейді. Алайда, кейбір жағдайларда, лохийдің қарқынды ыдырауы кезінде дененің улануы жүреді.
Сонымен қатар, жануарда депрессия пайда болады, тәбет төмендейді, жүрек-тамыр, ас қорыту жүйелерінің қызметі бұзылады, сүт өнімділігі төмендейді, маститтер жиі пайда болады.
Егер қажетті емдік шаралар уақытында қабылданбаса, онда жатырдың субинволюциясы созылмалы бағытты қабылдайды. Сонымен қатар, бірнеше апта бойы лохийдің бөлінуі байқалады, жатырдың мөлшері ұлғаяды, оның қабырғалары бітеліп немесе тығыздалады, жыныстық цикл бұзылады немесе бірнеше рет ұрықтандырудың нәтижесіз болуымен сипатталады - жыныстық функция бұзылады, көбінесе анафродизия байқалады (жыныстық циклдердің болмауы), ал жануар біраз уақыт бойы бедеу болып қалады.
Ерекше қауіп - бұл көбінесе жедел және созылмалы эндометриттер мен аналық бездердің функционалды бұзылыстарына әкеледі сиырлардағы жатырдың субинволюциясының ерте белгісі- төлдегеннен кейін шамамен 4 күн ішінде қанды лохийдің болуы. Кеш белгісі- төлдегеннен кейін 10 күннен кейін олардың мукопурулентті немесе іріңді сипатын сақтай отырып, лохияның шығарылуы. Лохийды ұстаған кезде жағымсыз иіс үнемі байқалады. Жатырдың қалыпты инволюциясымен сиырдағы лохия төлдегеннен кейінгі 10-12-ші күні жеңілдейді және 14-16-шы күні тоқтайды. Жатырдың субинволюциясы жағдайында лохия жеңіл болмайды, бірақ бұлтты болады, жағымсыз иіс алады және төлдегеннен кейін ұзақ уақыт бөлінеді.
Лохияның ыдырау өнімдерін сіңіру нәтижесінде пайда болатын жатырдың ауыр субинволюциясы жануардың летаргиясымен, тәбет пен сүт шығымының төмендеуімен, импульс пен тыныс алудың жоғарылауымен сипатталады. Дене температурасы қалыпты шектерде қалады. Жатыр үлкейген, іш қуысына терең ілулі, борпылдақ және ұрған кезде кішіреймейді. Егер жатыр мойны жабық болса және лохия сыртқа шығарылмаса, жатыр көлемі ұлғаяды және дірілдейді.
Клиникалық белгілері: лохий бөлінуінің тоқталуы және оның кезеңімен кешеуілдеуі, содан кейін олардың жатырдан көп мөлшерде бөлінуі. Бұл көрініс әсіресе мал жатқан кезде жиі байқалады, кейде олар қан аралас түрінде болады. Осы процесс екі аптаға дейін созылады.
Малдың жалпы жағдайында айтарлықтай өзгерістер байқалмайды, кейде тәбетінің төмендеуі, дене қызуының сәл-сәл көтерілуі болады.
Қынаптың кілегейлі қабығы және жатыр мойнының қынап бөлігі ісінген,домбыққан. Жатыр мойынының жолы ашық, кейде оған тіпті төлдегеннен кейінгі 10-шы күні де қолды енгізуге болады. Жатыр үлкейген, қабырғалары қатпарланған. Сиырларда карункулдар байқалады. Жатырға массаж жасағанда ол сәл ғана жиырылады немесе мүлдем жиырылмайды. Аналық жыныс безінің біреуінде сары дене болады.
Аурудың созылмалы түрінде лохийлер мүлдем бөлінбеуі мүмкін. Малдың жалпы жағдайы әдеттегі қалпында, тек қана гинекологиялық зерттеу арқылы жатырдың үлкеюін, қабырғаларының қатпарланғанын немес тығыздалғанын анықтауға болады.
Аурудың жеңіл түрінде төлдеуден кейін 25-30-шы күнге дейін қынаптан қызыл-күрең түсті бөлінділер ағып тұрады. Жатыр әдеттегі көлемінен үлкейген болады. Жатыр көлемінің бұрынғы қалпына келуі 35-45 күнге дейін созылады.
Жатырдың субинволюциясының ерте белгілері болып табылады: төлдегеннен кейін күн өткеннен кейін (сиырларда) немесе төлдегеннен кейін алғашқы 5-6 күн ішінде ақпалардың бөлінулерді болмауы, бұл жатырдың төменгі тонусымен байланысты болады. Кейіннен туудан кейінгі кезеңнің ұзаруы байқалады (сиырларда 16-17 күннен артық, кейде 30 күнге дейін және одан да көп). Қою-қоңыр түсті ақпалар, консистенция немесе жағымсыз иісі бар сұйық лас сұр түсті болып келеді. Туудан кейінгі пайда болатын ақпалардың көп өтуі таңертең, жануардың жатуы кезінде байқалады. Жатыр қабырғасының қысқаруы әлсіреген (гипотония) немесе мүлдем жоқ (атония), миометрия қоздырғыштығы төмендеген, бұлшық ет талшықтарының ретракциясы баяулаған, жатырдың босаңсуы болады, оның қуысында ақпалар жиналады.
Жатырдың субинволюциясының ерте клиникалық белгілері жатыр мойны арнасында шырышты тығын қалыптасуының болмауы және алғашқы күннен бастап сұйық қанды, содан кейін қоңыр-қызыл түсті туудан кейінгі пайда болатын ақпалар, әдетте, жануар жату кезінде көп бөлінуі болып табылады.
Патологиялық үдерістің жіті (ауыр) түрі кезінде 6-7 күнге дейін туудан кейінгі пайда болатын ақпалар қызыл-қоңыр немесе лас қоңыр түсті, сулы консистенциялы, сұр-қоңыр үлпек массасының қоспасын, жағымсыз шірік иісін алады. Сиырларда терілер байқалады, құйрықтың түбірі көтеріңкі, жануар зәр шығару қалатын қабылдайды, жалпы тежелу, тәбеттің төмендеу және сүт өнімділігі байқалады. Жатырдың ректальды зерттеуі кезінде іш қуысында терең анықталады, қолмен суланбайды, қабырғалары бос, айқын қатпарлықсыз болып келеді.
Төлдегеннен кейін 7-12 тәулікте жүргізілген ректальды зерттеу кезінде жатырдың ұлғаюын, созылуын және іш қуысына түсірілуін анықтайды. Жатырдың қабырғасы бос, массаждың қысқаруына жауап бермейді немесе әлсіз қысқарады, мүйіздің флюктуациясы сезіледі. Жиі жатырдың қабырғасы арқылы карункулдар кешіріледі. Аналық бездердің бірінде сары денені табады. Жануардың жалпы жағдайы әдетте өзгермейді. Алайда, бірқатар жағдайларда туудан кейінгі пайда болатын ақпалар қарқынды ыдыраған кезде ағзаның улануы болады. Бұл ретте жануарларда тежелу пайда болады, тәбеті төмендейдіб жүрек-тамыр, ас қорыту жүйесінің қызметі бұзылады, сүт өнімділігі азаяды, жиі желінсау ауруы пайда болады.
Егер қажетті емдеу шаралары уақытында қабылданбаса, онда жатырдың субинволюциясы созылмалы ағымды қабылдайды. Сонымен қатар, бірнеше апта бойы туудан кейінгі пайда болатын ақпалардың бөлінуі байқалады, жатырдың көлемі артады, оның қабырғалары бос болады немесе тығыздалады, жыныстық циклдің бұзылуы байқалады немесе бірнеше рет ұрықтандырудың нәтижесіз болуы көрінеді. Аса қауіпті ауру, ол жиі жіті және созылмалы эндометриттердің және аналық бездердің түрлі функционалдық бұзылуларының пайда болуына әкеліп соқтырады.
Кейінгі белгі төлдегеннен кейін 10 күннен кейін шырышты немесе іріңді сипатты сақтай отырып, ақпаның бөлінуі болып табылады. Ақпаны ұстау кезінде үнемі жағымсыз иіс байқалады. Сиырдың ішіндегі туудан кейінгі пайда болатын ақпалар жатырының қалыпты инволюциясы кезінде төлдегеннен кейін 10 - 12-ші күні жарқырайды және 14 - 16-шы күнге дейін тоқтатылады. Субинволюция жағдайында ақпа жатырды жарқырайды, лайлайды, жағымсыз иіс алады және төлдегеннен кейін ұзақ уақыт бөлінеді.
Ақпаның ыдырау өнімдерінің сіңуі нәтижесінде пайда болатын жатырдың ауыр өтетін субинволюциясы аналықтың әлсіздігімен, тәбеттің және сауудың төмендеуімен, пульс пен тыныс алудың жиілеуімен сипатталады. Дене температурасы норма шегінде қалады. Жатыр үлкейген, іш қуысына терең салмайды, босаңсытады және үтіктеу кезінде қысқартылмайды. Егер жатыр мойны жабық және ақпа сыртқа бөлінбесе, жатыр көлемі ұлғаяды.
Жатырдың субинволюциясының негізгі клиникалық белгісі төлдегеннен кейін жатырдың кері дамуының баяулауы болып табылады, биелерде 8 - 12 күннен астам, сиырлар мен шошқаларда - 2 - 3 апта, иттерде 10 - 15 күннен астам. Бұл ретте жануарлардың иелері осындай малдарда 3 - 8 күн, сиырларда 15 - 17 күн, қойда 7 - 19 күн, шошқада 10 - 15 күн және 4 - 5 күн бойы созылатынын белгілейді. Бұдан басқа, мұндай жануарларда, әсіресе жануар жатқан кезде, жатырдан көп өтумен кезектесетін, ақпа бөлінуінің тоқтатылуын немесе олардың мезгіл - мезгіл кідіруін байқаймыз. Қалыпты қоңыр - қызыл түстің орнына қою қоңыр болады. Жеке жануарларда ақпалар екі апта бойы қан қоспасымен бөлінеді.
Диагноз - малдың жалпы клиникалық жағдайына, оның қынабынан бөлінген лохийлердің түріне, тік ішек арқылы зерттеу және жатырдың қалпына қарап қойылады.
Жатырдың субинволюциясына диагноз қою кезінде лохияның ұзақ бөлінуі, түстерінің өзгеруі және жыныстық қозудың ұзақ уақыт бойы болмауы сияқты белгілерге назар аударады. Диагнозды анықтау мақсатында жыныс мүшелерін қынап айналарының көмегімен және жатырдың саусағымен тік ішек арқылы зерттейді(ректальді зерттеу).
Сондай-ақ диагноз қою үшін Полистерол акушерлік-гинекологиялық қасық қолдануға болады. Панковтың полистеролды акушерлік қасығы(АЛП) сиырлардағы жыныс мүшелерінің жағдайын диагностикалауға арналған құрылғы - ұзындығы 27 см және диаметрі 5 мм дөңгелек өзектен тұрады. Өзектің жұмыс соңында шырышты-экссудат сынамасы үшін сәл өткір алдыңғы шеті бар эллипс тәрізді қасық бар. АЛП тұтқасында Алп жатыр мойнына енгізген кезде қынап қабырғасына дөңес, ал шырыштың үлгісін алған кезде - экссудаттың ашық бөлігін қысу үшін эллипс тәрізді қасықтың ашық бөлігі жағынан ойық(ай) болады. Бұл қынаптың жарақаттануының алдын алады. Шырышты алғаннан кейін қасықтың жоғарғы шеті қынаптың қабырғасына сәл қысады және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ветеринарлық медицина кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Жатырдың субинволюциясы
Орындаған 4-ші курс студенті:
Жанғазықызы Ж.
Тексерген:Бисенгалиев Р.М.
(Ауыл шаруашылығы
ғылымдарының кандидаты,
аға оқытушы)
НҰР-СҰЛТАН 2020
С. СЕЙФУЛЛИН АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ АГРОТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ АҚ
ВЕТЕРИНАРИЯЛЫҚ МЕДИЦИНА КАФЕДРАСЫ
БЕКІТЕМІН
Каф. меңгерушісі: _______ в.ғ.к., Т.Ж.Абдрахманов
________________2020 ж.
курстық жұмысты орындауға арналған
ТАПСЫРМАСЫ
Пән: Ветеринарлық акушерлік және гинекология
Студент: Жанғазықызы Жансая
Тобы: Ветеринариялық медицина - 404
Жұмыстың тақырыбы: Жатырдың субинволюциясы
Керекті деректер:
№
Түсініктеменің мазмұны
Орындау мерзімі
Жұмыс көлемі
1
Кіріспе
Қыркүйек-Қазан
2
Негізгі бөлім
Қыркүйек-Қазан
3
Қорытынды
Қыркүйек-Қазан
4
Хаттамалар
Қыркүйек-Қазан
№
Графикалық бөлім мазмұны
Орындау мерзімі
Парақтар саны
Формат
1
Суреттер
Қыркүйек-Қазан
А4
ӘДЕБИЕТТЕР:
1. Ветериналық акушерлік және гинекология Әбдірахманов Т.Ж.; Астана, 2011.
2. Жануарлар ішкі аурулары Молдағұлов М.А.; Алматы, 2009.
Тапсырма берілген күні
Жұмысты қорғау күні ______________
Курстық жұмыстың жетекшісі ___________________________
Тапсырманы орындауға қабылдады _________________________________
күні, студенттің аты-жөні, қолы
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ АУЫЛШАРУАШЫЛЫҚ МИНИСТРЛІГІ
С.СЕЙФУЛЛИН АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ АГРОТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ АҚ
"ВЕТЕРИНАРИЯЛЫҚ МЕДИЦИНА" КАФЕДРАСЫ
Курстық жұмысқа
ПІКІР
Пән Ветеринарлық акушерлік және гинекология
Студент Жанғазықызы Жансая Тобы 404
Жұмыстың тақырыбы Жатырдың субинволюциясы
Жұмыстың берілген тапсырмаға сәйкестігі_________________________ ___________________________________ ___________________________________ _____________________
Кемшіліктері_______________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ _______________________
Курстық жұмысты тексеру күні ___________________________________ _
Болжамды бағасы ___________________________________ _____________
Қорғау күні ___________________________________ ___________________
Қорғағаннан кейінгі бағасы ___________________________________ _____
Күні Жетекшінің қолы
Жоспар
І. Кіріспе
5
ІІ. Әдебиетке шолу
7
ІІІ. Негізгі бөлім
10
3.1 Туу кезіндегі патологиялар
10
3.2 Жатырдың субинволюциясы. Клиникалық белгілері және себептері
14
3.3 Жатырдың субинволюциясын емдеу
27
3.4 Алдын алу шаралары және диспансеризация
34
3.5 Зерттеу жұмыстары және алынған нәтиже
40
ІV. Қорытынды
44
V. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
45
VІ. Тіркемелер
46
І Кіріспе
Біздің Республикамыздың мал шаруашылығы oсы күнге дейін аналық малдың жыныс мүшелерінің акушерлік-гинекoлoгиялық ауруларына байланысты мал өнімдерін алуда аумақты зиян шегіп келеді. Бедеулік мал шаруашылығына үлкен экoнoмикалық залал шектіреді: мал өнімдерінің төмендеуі,жoспардағы төлдің алынбауы, ауру малды емдеуге, бағып-күтуге кететін қаржы, өнім бермеген малдың ерте есептен шығуы, аталған себептерден келетін шығын мал өнімі жoғары бoлған сайын, келетін шығында жoғарлайды. Осыған байланысты мал шарушылығында есептегі аналық малдың гинекологиялық ауруларына байланысты 20-30 пайызы төл бермейді, сүт безінің аурулары салдарынан мал өнімі 15-20 пайызға төмендейді,сондықтан сиырлардың акушерлік - гинекологиялық ауруларының себептерін анықтап,емдеу жəне алдыналу ісшараларын дұрыс өткізудің маңызы зор.
Жатырдың субинволюциясы, әдетте, ауру жануардың жалпы жағдайында нормадан ауытқуды тудырмайды. Тек кейбір жағдайларда ол септикалық интоксикациямен бірге жүреді.
Жатырдың субинволюциясының ерекше қауіптілігі - бұл төлдегеннен кейінгі жедел және созылмалы эндометриттердің, аналық бездердің функционалды әртүрлі бұзылыстарының және жыныстық аппараттағы басқа патологиялық процестердің пайда болуына және бедеулікке әкеледі.
Бұл патология сиырлардағы төлдегеннен кейінгі барлық аурулардың ішіндегі ең көп таралғаны. Әсіресе көбінесе жатырдың субинволюциясы қыс-көктем кезеңінде тіркеледі. Уақытылы емдеумен ауруды қалпына келтіруге болады. Алайда, бұл ауру көбінесе эндометриттермен асқынып, бедеулікке әкеледі. Сондай-ақ, жатырдың субинволюциясы ұрпақтардың жетіспеуіне байланысты экономикалық шығынға әкеледі. Осы аурудың этиологиясы, патогенезі, емі және алдын-алу мәселелерін зерттеуге көп көңіл бөлу керек, сондықтан курстық жобаны орындау үшін мен осы ауруды емдеу және алдын-алу әдістері мен әдістерін кеңінен қамту үшін, сондай-ақ әдебиеттерде келтірілген емдеу әдістерінің алуан түрін табу үшін осы тақырыпты таңдадым.
Тақырыптың өзектілігі: Ғылыми əдебиетке сүйенетін бoлсақ барлық індетті жəне жұқпалы емес аурулардан келетін зияннан бедеуліктен жəне сүт безінің ауруларынан келетін экoнoмикалық шығын 2-3 есе жoғары екені туралы айтылады. Сиырмен құнажындардың бедеулігіне əкеп сoқтыратын себептердің негізгісі - малды дұрыс бағып-күтпеу, азығының сапасының төмендігі, ұрықтандыру кезіндегі жіберілген қателіктер, жыныс мүшелерінің аурулары,туғаннан кейінгі аналық малға суық тиюі, ветеринарлық-санитарлық ережелерді сақталмауы. Oсы тұрғыдан алғанда бедеуліктің себептерін дер кезінде анықтап,уақытында аталған себептерді жoю, мал шаруашылығын қарқынды дамуына oң септігін тигізеді. Сиырдың гинекoлoгиялық аурулары, акушерлік-гинекoлoгиялық аурулардың асқынуынан деп есептейміз.
Курстық жұмыстың мақсаты: ауру кезінде болатын физиoлoгиялық үрдістерді зерттеу, ауруды емдеу және алдын-алу әдістерін түсіндіру.
Курстық жұмыстың міндеттері:
oo жатырдың субинволюциясы кезіндегі клиникалық көріністі зерттеу;
oo ауруды емдеу және алдын-алу әдістерін кеңінен қамту;
oo әдебиеттерде келтірілген емдеу әдістерінің алуан түрін табу;
oo алдын алу шараларын өндіріске ұсыну.
ІІ Әдебиетке шолу
Ғылыми əдебиеттегі автoрлардың айтуы бoйынша гинекoлoгиялық аурулардың таралуы əртүрлі бoлады. Oрта есеппен шаруашылықтағы бедеу сиыр, таналар санының 10-15 пайызы гинекoлoгиялық аурулар салдарынан бoлатыны мəлім. Патoлoгиялық прoцесстің сиырлардың жыныс ағзасында oрын алуы, дамуы ұрық безінің міндетін бұзады жəне ұрық жoлы мен жатырдың клегей құрамы өзгертеді жəне oсы ағзалар ішіндегі рН жəне oлардың өту жoлының қызметтері бұзылады.Сиырлар мен таналар гинекoлoгиялық ауруға ұшырағанда oлардың төл беру қабілетінің бұзылуы төмендегі себептерге байланысты:
oo жыныстық циклдың бұзылуы - анафрoдизия (жыныстық циклдың бoлмауы), тoлықсыздығы (анэстралды жəне анoвулятoрлы жыныстық цикл), нимфoманияның да кездесуінен бoлады;
oo жатыр мен ұрық жoлдарындағы шырыштың жабысқақтығы əсерінен жыныс клеткаларының қимылы шектеледі;
oo жыныс мүшелерінің жекелеген бөліктеріндегі аталық жыныс клеткаларының өлуі жасушалардың ыдырауына, улы бактерияның, улы спермилер мен қабыну экссудатының жиналуына əкеп сoғады;
oo ұрық клеткасының , немесе зигoтанның құруы;
oo зигoтанның жатыр қуысына ене алмауы ұрық жoлының тарылуынан, немесе жабылап қалуынан бoлады.
А. М. Вайнтрауба (1954) деректері бойынша аналық субинволюциясы 60,3% - да, А. Я. Батраков (1973) 80-85% - да, А. Я. Крохин (1980), Н. И. Полянцев (1986) жəне А. Г. Нежданов (1987) - 40-70% - да, Ф. У. Абдурахманова (1979) - 36% - да, В. Г. Гавриша (1997) - 35,6% - да, А. Н. Турченко (1999) - 30-45% - да, Р. Р. г. Кузьмич (2000) - 30-35%.жануарларда кездеседі.
Сиырлардың жатырдың субинволюциясымен жаппай ауруының себептері белсенді жаттығулардың болмауы (әсіресе буаздылықтың екінші жартысында), жеткіліксіз немесе монотонды тамақтану, әсіресе минералды және витаминдік жетіспеушілік, шырынды жемшөптерді (сүрлем, бард, целлюлоза) шамадан тыс тамақтандыру болуы мүмкін. Жануарларды әлсірететін түрлі аурулар, сондай-ақ ағзаның жүйке-бұлшықет тонусын төмендететін басқа да сыртқы және ішкі факторлар (В.П. Гончаров, В. А. Карлов, 1981 жыл).
Жануарлардың жатырдың субинволюциясының себептері əртүрлі. Көптеген авторлар (Н. А. Флегматов, 1952; Вайнтрауб, 1954; И. А. Бочаров, 1954; А. П. Студенцов, 1961; И. Ф. Заянчковский, 1964; В. В. Шорников, 1964; В. Д. Мисайлов, 1976; В. С. Шипилов, 1977; Н. И. Полянцев, 1978; В. С. Шипилов, В. А. Чирков, 1987; А. Г. Нежданов, В. Д. Мисайлов (1996) жəне т. б.) жатырдың субинволюциясының тікелей себебі жануардың бұлшық етінің əлсіз ретракциясымен бірге жатырдың жиырылу функциясының (гипотония, Атония) əлсіреуін есептейді.
Сиырлардың туғаннан кейінгі субинволюциясын диагностикалау, емдеу жəне алдын алу мəселелеріне авторлар көп көңіл бөлген (М. К. Криммер, 1942; Н. А. Флегматов, 1952; А. М. Вайнтрауб, 1954; В. В. Шорников, 1964; В. Д. Мисайлов, 1965; И. Я. Мюйрсепп, 1973; В. Я. Никитин, 1974; Н. И. Полянцев, 1978; В. С. Шипилов жəне В. А. Чирков, 1987; А. Г. Нежданов, 1987;. Осы патологияның дəрежесіне қарамастан, өсу үрдісі бар.
Ұрғашы малдың жыныс мүшелерінің аурулары көбінесе бедеулікке алып келіп соқтырады. Н.И. Полянцев, Н.Г. Гасанов, (1988) зерттеулері бойынша көбею мүшелерінің ауруларының тіркелуі бедеу сиырларда 30-51% жəне құнажындарда 13-28% кездескен. И.А. Бочаровтың (1966) зерттеуі бойынша жыныс мүшелерінің аурулары бедеуліктің басты себебі емес деп көрсетіп, тек 6-10%-дан аспайды деп зерттеген. А.И. Сергиенконың (1978) зерттеуі бойынша шаруашылықтағы сиырлармен құнажындардың бедеулігінің 17,4 - 19,5% -ғана гинекологиялық аурулардан болған деп көрсетеді.
М.А. Багманов (1997) сиырлардың эндометриттерін емдеуге жəне алдын алу үшін хориофаг - ерекшелікті бактериофағы бар плацентаның экстрактысын ұсынды. Оны сиырға параректалды шұңқырлардың борпылдақ клетчаткасына екі жақтан жартылай дозасын 0,1 мл 1 кг тірі салмағына есеппен 5-6 рет арасына 48 сағат салып егеді. Антигистаминді қан сарысуын сиыр төлдеу жəне төлдеуен кейін 50 мл мөлшерде тері астына екі рет егу төлдеуден кейінгі иммунодеффициттің алдын алуға əкеледі (Т.Ж. Əбдірахманов). В.В. Мосин бойынша блокаданы антимикробтық заттармен қолдану жақсы нəтиже береді (А.Г. Шехватов).
А.А. Мұханбетқалиева. Т.Ж. Əбдірахманов (2005) алғаш рет эндометритке шалдыққан сиырлардың жатырындағы кейбір микроорганизмдердің Saussurea Salsa экстрактысына сезімталдылығын зерттеген. Saussurea Salsa экстрактының терапевтикалық тиімділігі эксперименталды жолмен дəлелденіп, сиырдың туудан кейінгі іріңді-катаралды эндометриті кезінде қолдану үлгісін əзірленді. Saussurea Salsa экстрактысы сиыр ағзасының иммундық күйіне жəне өзіндік емес резистентілігіне оңтайлы əсер ететіндігі анықталынды. Сонымен сиырдың төлдеуден кейінгі іріңді-катаралды эндометритін шаруашылық жағдайында емдеуге арналған жиынтықты терапия: Saussurea Salsa экстрактысы 1%-дық спирт ерітіндісі түрінде Эсмарх кружкасын қолданып жатыр ішіне 500 мл көлемінде күніне бір рет енгізу, В.В. Мосин бойынша блокада, екі инъекция тривитамин, синестрол инъекциясы жəне глюкоза мен кальций хлоридін күре тамырға жіберу. Экстрактысының бір күндік терапиялық дозасы 0,08 мг 1 кг малдың тірі салмағына құрайды. Препаратты енгізгеннен кейін Т.Ж. Əбдірахмановтың (2002) мəліметтері бойынша сиырлардың іріңді-катаральды эндометриті кезінде кешенді этиопатогенетикалық терапияда антигистаминді қан сары суын, окситоцин, фуразолидон таяқшаларын жəне бициллин-5 бірге қолдану жатыр микрофолорасына бактерицидті əсер етеді, 100% сиырлардың аурудан айығуына əкеледі, емдеу мерзімін, сервис-кезеңін қысқартады, ұрықтануын жоғарлатадыйін оның жақсы сіңірілуі үшін тік ішек арқылы жатырға массаж жасайды.
Г. А. Кононов (1977 жыл) жатырдың субинволюциясы буаздылық кезінде жатырдың созылу нəтижесінде жиі пайда болатынын көрсетеді. Мұндай жағдай ұрықтың жəне жеміс қабығының суларында, бір қойлы жануарлардың көп ұрығында жəне жемістердің қайта дамуы кезінде байқалады. Сондай-ақ, ауыр төлдегеннен кейін ағзаның жалпы əлсіздігі əртүрлі себептерге байланысты жиі байқалады.
В. А. Самойлов (1988) туудан I күн бұрын жатырдың субинволюциясы бар сиырларда эстрадиол -173 төмен концентрациясында қандағы прогестеронның салыстырмалы түрде жоғары деңгейі байқалады. Төлдегеннен кейін 1-2 күн өткен соң жатырдың субинволюциясы бар сиырларда төлдегеннен кейінгі кезеңнің қалыпты ағымы бар жануарларға қарағанда эстрадиол - 173 және баяу прогестерон концентрациясының тез төмендеуі байқалады. Сонымен қатар, сиырлардың қанындағы Ф-2 альфа простгландинінің төменгі мөлшері жатырдың субинволюциясымен, төлдеуден 1 күн бұрын да, одан кейінгі алғашқы 10 күнде де анықталды (А. Терещенко, 1990).
ІІІ Негізгі бөлім
3.1 Туу кезіндегі патологиялар
Төлдеу деп іштегі төл мен оның жолдасының аналық жыныс ағзаларынан қуылып шығуын қамтамасыз ететін күрделі физиологиялық процесті айтады. Қалыпты туу процесі іштe төл толық жетіліп, сыртқы орта жағдайларында тіршілік етуге дайын болған кезде басталады. Туу процесі кенеттен бастала салмайды, организм оған алдын ала дайындалады. Туар алдында жатыр мойнын қоршап тұрған ұлпалар, қынап, жыныстық ернеулер ісіне бастайды, мал желіндейді, желінде уыз түзіледі. Жыныс жолдарының байлам аппараттары босаңсып, құйымшақ түбінде ойыстар пайда болады. Байлам аппараттардың босаңсуы буаздық соңында сары денеден бөлінетін релаксин гормонының əсерімен жүреді
Патологиялық төлдеудің себептері мыналар болуы мүмкін: əлсіз жəне қатты толғақтар, қынап пен вульваның тарылуы, жамбасының тарылуы, туу жолдарының шырышты қабығының жеткіліксіз ылғалдануы,жатыр мойны спазмасы, туу жолдарының аномалиясы, түрлі жарақаттық зақымданулар, жатырдың бұралуы жəне т.б.
Буаздылықтың бұзылуы оның бірінші жəне екінші жартысында болуы мүмкін. Жануарларды азықтандыру мен ұстаудағы кемшіліктер, жұқпалы жəне инвазиялық аурулар жəне басқа да бұзылулар буаздылық кезеңінде кездеседі. Буаздылық кезінде жиі кездесетін патологиялық жағдайлар қатарына жатырдан жəне қынаптан қан кету, жатырдың жатырқауы, қынаптың бұрылуы, уақытынан бұрынғы толғақ, жатырдың бұралуы жəне түсік тастау жатады. Патологиялық процесске байланысты ұрғашыларға жедел кешенді ветеринарлық көмек көрсету қажет: дəрілік, патогенетикалық, хирургиялық, акушерлік, физиотерапия жəне т.б., сондай - ақ буаздылық патологиясын болдырмауға бағытталған алдын алу шараларын қолдану. Əсіресе жиі патологиялық туудың себептері болып табылады: ұрықтың дұрыс орналаспауы - іштегі бастың бұрылуы, бастың төмен түсуі, бастың арқаға аударылуы, ұрықтың бас алдында жəне аталық жəне жамбас буындарында оның жамбас алдын алу кезінде аяқ - қолдардың иілуі; ұрықтың дұрыс емес жағдайы - көлденең немесе тік, арқасымен; ұрықтың дұрыс емес позициясы;
Көп жағдайда туу адамның көмегінсіз қауіпсіз жүреді. Алайда, олардың қалай өтетінін алдын-ала болжау мүмкін емес, сондықтан төлдеген жануарға алғашқы көмек көрсете алатын, жаңа туған төл мен жануарға санитарлық-гигиеналық ем жүргізе алатын кезекшінің болуы қажет. Егер ұрық "көйлекте" туылса, яғни ұрық қуысы жарылмаған, көпіршікті ашып, жаңа туған нәрестені мембраналардан босату керек, әйтпесе ол тұншығып кетуі мүмкін.
8-14% жағдайда ветеринар әртүрлі себептерге байланысты патологиялық төлдеуге тап болады. Білікті акушерлік көмек тек төлдеген жануар мен ұрықтың өмірін сақтау үшін ғана емес, сонымен қатар өнімділікті, сонымен қатар жануардың репродуктивті функциясын сақтау үшін қажет. Патологиялық туу әкеледі: ұрпақтардың жоғалуына, сүт өнімділігінің төмендеуіне, кейде жануардың өзі өліміне байланысты шаруашылықтарға үлкен экономикалық залал; мәжбүрлі сою арқылы алынған ет көбінесе сапасыз немесе тамақтануға мүлдем жарамсыз. Жоғарыда айтылғандардың бәрінен фермаларда төлдеуді жақсы ұйымдастырудың қаншалықты маңызды екендігі белгілі болады.
Патологиялық төлдеудің себептері:
Әлсіз толғақтар. Бұл ауру көбінесе сиырларда, қойларда және ешкілерде дененің жалпы әлсіздігі, жатырдың бұлшықет ауруы, серуендеусіз ұзақ уақыт ұстау, жеміс қабықтарының, егіздердің, деформациялардың бұзылуымен байқалады.
Күшті толғақтар. Күшті әрекеттердің себебі ұрықтың дұрыс орналаспауы, оның нәзіктігі, амниотикалық сұйықтықтың ерте кетуі, туу кезінде орталық жүйке жүйесінің қозғыштығының жоғарылауы болуы мүмкін. Күшті әрекеттер ұрықтың өлімімен, жатырдың немесе қынаптың жыртылуымен және жоғалуымен аяқталуы мүмкін.
Туу жолдарының құрғауы. Ауру акушерлік көмектің кешіктірілуіне байланысты және туу қиын болған кезде, мембраналардың мерзімінен бұрын жарылуы және жатыр мойнының толық кеңеюіне дейін амниотикалық сұйықтықтың өтуі кезінде пайда болады.
Төл басының бұрылуы. Бұл патология көбінесе жатыр мойнының толық ашылмағанымен, туу процесіне ерте араласқан кезде акушерлік көмектің дұрыс көрсетілмеуі нәтижесінде пайда болады. Бастың инверсиясы кезінде екі аяқ та туу каналынан шығады, ал басы бүгілген болса аяқ-қол толық шықпайды. Жақсы жуылған қолмен зерттеу кезінде ұрықтың басының орнына туу каналында оның мойны сезіледі.
Төлдің басының төмен түсуі. Бұл аномалия қолмен фронтальды және оксипитальды туу жолдарында, туу жолдарынан сәл шығып тұратын созылған алдыңғы қолдардың арасында пальпация арқылы анықталады.
Білек пен шынтақ буындарындағы алдыңғы білектердің бүгілуі. Бір аяқ-қол бүгілген кезде, екіншісі туу каналынан шығады. Иілген аяқ қолмен анықталады. Ұрықты аяқ-қолды түзегеннен кейін ғана алуға болады. Ол үшін аяқ-қол мен бастың шығу жолынан шығыңқы ілмектер қолданылады.
Операциялық акушерліктің мәні мен ерекшелігі. Практикалық іс-әрекетте ветеринарлық мамандар көбінесе төлдеу кезінде акушерлік операцияларды қолдана отырып, жануарларға (жануар мен ұрыққа) көмек көрсетуге мәжбүр болады. Хирургиялық акушерліктің мәні құралдарды қолдана отырып, көмек көрсету әдістерінің кешенінде жатыр.
Патологиялық төлдеу кезіндегі акушерлік операциялар хирургиялық операциялардан өзгеше және кейбір ерекшеліктерімен сипатталады:
* әдетте, акушерлік операциялар шұғыл болып табылады; олар дереу және тәуліктің кез келген уақытында орындалады, өйткені кешіктіру ұрықтың (ұрықтың) және ананың өміріне қауіп төндіруі мүмкін;
* операциялар визуалды бақылаусыз жасалады, акушер қолмен басқарылады, сондықтан ұрықтың топографиясы мен ананың туу жолдары туралы нақты түсінікке ие болуы керек;
* акушерлік операцияның ұзақтығы мен нәтижесін болжау мүмкін емес, өйткені патологиялық төлдеудің себептері әртүрлі және ұрықтың орналасу ерекшеліктеріне байланысты;
* акушерлік операциялар ветеринар маман үшін қауіпсіз емес, өйткені асептика және жеке гигиена ережелерін сақтамаған жағдайда ол жұқпалы ауруларды (бруцеллез, лейкоз және т.б.) жұқтыруы, өзіне құрал-саймандармен жарақат алуы немесе суық тиюі (егер үй-жай акушерлік көмек көрсетуге бейімделмеген болса) мүмкін.
Акушерлік операцияға кіріскенде бірқатар негізгі ережелерді сақтау керек:
1. Кез-келген акушерлік көмек (операция жасау) кезінде ветеринар ұрық пен жануардың өмірін сақтап қалуға тырысуы керек, ал егер бұл сәтсіз болса, онда тірі қалу мүмкіндігі бар екенін ескере отырып, төлдеген жануар немесе ұрықтың өмірін сақтап қалуға тырысуы керек.
2. Төлдету (операция) кезінде асептика және антисептика, сондай-ақ жеке гигиена ережелерін қатаң сақтау.
3. Ұрықтың жатыр қуысына итерген кезде бұл бөліктер дұрыс орналаспауы үшін ұрықтың алдыңғы бөліктеріне (аяқ-қол, бас) акушерлік ілмектер (арқандар) салу керек.
4. Құрғақ туу немесе амниотикалық сұйықтықтың мерзімінен бұрын кетуі кезінде туу жолдарын вазелинмен, вазелинмен, зығыр тұқымының отварымен немесе өткір иісі жоқ сабын ерітіндісімен ылғалдандыру керек, сондықтан төлдеген жануар мәжбүрлеп сойылған жағдайда етті тамаққа пайдалануға болады.
5. Дұрыс емес мүшеліктер (аяқ-қолдар, бастар), позициялар мен презентациялар жатыр қуысында түзетілуі керек.
6. Ұрықты тек жиырылу және күшену кезінде 2 күшпен алу керек. Сиырлар мен биелерде егіздер болған кезде алдымен жоғарғы ұрық алынады.
7. Төлдеуге кедергі келтіретін әрекеттерді жою үшін эпидемиялық анестезия, А.Д. Ноздрачев, А.И.Варганов немесе И.Г.Аяз бойынша бүйрек үсті блокадасы қолданылады. Ханегиф препаратын қолдану тиімдірек: әрекеттер жоғалады және релаксация 2 сағатқа дейін созылады; ол окситоцинді енгізу арқылы жойылады (30...40 бірлік).
8. Акушерлік құралдарды ұрыққа жылжыту және оларды жатырдан шығару тек ветеринар (акушер) қолының бақылауымен және қорғауымен жүргізілуі керек.
Бұл тақырып бүгінгі күнге дейін өзекті, туу патологиялары жиі кездеседі және мен кәсіпорындарға да, жеке меншік иелеріне де материалдық және моральдық зиян келтіремін. Әрбір акушер осы патологиялар туралы білуге және ұрықты да, жануарды да құтқару шараларын қабылдауға дайын болуға міндетті.
1-сурет. Төлдің жатырда орналасуы
3.2 Жатырдың субинволюциясы. Клиникалық белгілері және себептері.
Буаздылық кезінде жатырдың мөлшері ұлғаяды, ал төлдегеннен кейін оның кері дамуы жүреді, яғни инволюция. Инволюция процесінде жатыр буаз емес күйге тән мөлшерге дейін азаяды. Әдетте жатырдың инволюциясы 3 апта ішінде аяқталады. Алайда, кейде бұл процесс кешіктіріледі. Жатырдың инволюциясының баяулауы субинволюция деп аталады.
Патологиялық туу, жатырдың пролапсы және плацентаның сақталуы аурудың негізгі себептері болып табылады.
Кездейсоқ жастағы сиырлардың жалпы әлсіреуі метаболизмнің бұзылуына ықпал етеді, бұл диетаның қышқыл-негіз баламалары, минералдар мен дәрумендер бойынша теңгерімсіздігінен туындайды. Метаболикалық бұзылулар эндокриндік жеткіліксіздікті және гормоналды бұзылуларды тудырады. Бұл бұзылулар жыныстық функциялардың нейрогуморальды реттелуінің бұзылуына әкеледі және қабыну процестерін қиындататын бұзаулағаннан кейін бірден жатыр қуысына енетін патогендік микрофлораның жыныс мүшелерінде дамуына қолайлы жағдайлар жасалады. Ірі және шырынды жемді жинау, төсеу технологиясының жиі бұзылуы олардың тағамдық құндылығының төмендеуіне, пішен мен сүрлемнің өздігінен қызуы кезінде қанттың "жануына", олардағы май қышқылының жиналуына және дәрумендердің азаюына әкеледі.
Табиғи кептірілген шөп мөлшерінің төмендеуі, диетадағы сүрлем мен концентраттардың пайыздық мөлшерінің жоғарылауы сонымен қатар аналық организмдегі сілтілік резервтің төмендеуіне және ацидоз және кетоз түріндегі метаболизмнің бұзылуына әкеледі. Аналық табынның жыл бойғы жайылымсыз (қыста) және жайылымдық-жайылымдық (жазда) құрамы мал шаруашылығы үй-жайларында шартты - патогенді микрофлораның жоғары концентрациясын-текше метрге 300000 микробқа дейін құрайды. Мұның бәрі фермаларда стресс факторларының болуымен, лактацияның ұзаруымен бірге Табиғи төзімділіктің едәуір төмендеуіне және жыныстық функциялардың нейрогуморальды реттелуінің бұзылуына әкеледі. Кетоз және ацидоз кезінде ұрық шығарылғаннан кейін жатыр қысқарған күйде қалмайды, бірақ қайтадан босаңсытады, өйткені ретракция және контракция механизмдері бұзылған. Бұл жатырдың іш қуысына түсуіне және шартты патогендік микрофлорамен жұқтырған ауаның қуысына "сорылуына" әкеледі.
Теңгерімді тамақтану кезінде мүйізді ірі қара ана ағзасы мен ұрыққа қажетті ферменттер мен маңызды амин қышқылдарының көзі болып табылады (месқарынның микрофлорасына байланысты). Бұл жағдайда месқарынның құрамындағы рН оңтайлы-6,6-7,2. Кетоз бір мезгілде алдын алады.
Егер диеталар теңгерілмеген болса, онда кетоз пайда болады. Денеде терең морфологиялық және функционалдық өзгерістер орын алады, олар буаз емес сиырлардағы жыныстық функциялардың нейрогуморальды реттелуінің бұзылуымен, бказ сиырларда - акушерлік-гинекологиялық аурулардың дамуымен және бедеулікпен аяқталады. Ұрықтағы көптеген дене жүйелерінің дамуы бұзылады, бұл өлім-жітімнің жоғары пайызы бар төлдердің асқазан-ішек ауруларына ықпал етеді. Кетозбен ауыратын сиырлардың жаңа туған бұзауларында метаболикалық гипоксия диагнозы қойылады, ал олардың ас қорыту ферменттерінің белсенділігі сау сиырлардың жаңа туған төлдеріне қарағанда 3-5 есе төмен.
Сиырдағы кетоздың субклиникалық ағымында дененің кейбір функциялары ғана бұзылуы мүмкін, бірақ әрқашан репродуктивті. Кетоздың клиникалық түрінде метаболизмнің барлық түрлері бұзылады және ішкі секреция бездері мен паренхималық органдарда қайтымсыз өзгерістер (дистрофия) болады. Кетозбен ауыратын сиырларда сүт өнімділігі төмендейді, ал өнімді пайдалану мерзімі 2-3 төлге дейін.
Төлдегеннен кейін жатырдың қалыпты мөлшері мен қызметіне қалпына келуі миометрияның жиырылу жылдамдығына, бактериялық инфекцияны жоюға және эндометрияның гистологиялық қалпына келуіне байланысты жатырдың инволюциясы деп аталады. Сиыр қайтадан бала туа алмас бұрын, жатырдың инвазиясы қажет. Ұрықты алып тастау нәтижесінде окситоцин мен простагландин өндірісі F 2 α (PGF 2 α ) жатырдың мөлшерін азайтты. Жатыр мөлшерінің азаюы логарифмдік шкала бойынша төмендейді, ең үлкен өзгеріс бұзаулағаннан кейінгі алғашқы күндерде болады. Жатырдың инволюциясы, егер жатырдың екі мүйізі де буаздылықсыз, жамбас түбіндегі қалыпты күйінде, олардың қалыпты тонусы мен консистенциясында тең немесе тең мөлшерде оралса, аяқталды деп саналады. Жатырдың инволюциясы үш қабаттасқан процестердің нәтижесінде пайда болады: жатырдың жиырылуы, тіндердің жоғалуы және тіндердің қалпына келуі.
Бұрын буаз сиырдың мүйізінің диаметрі төлдегеннен кейінгі 5 күнде екі есе, ал кейінгі 15 күнде оның ұзындығы екі есе азайғаны анықталды. Жатырдың инволюциясы тез басталады, содан кейін кейінгі өзгерістер баяу жүреді. Туылғаннан кейінгі төрт-тоғыз күн арасындағы инволюция жылдамдығының төмендеуі, оннан он төртінші күнге дейін жедел өзгерістер кезеңі және одан кейін біртіндеп төмендеу. Сонымен қатар, Elmetwally et al. (2016) кейін 40-50 күн ішінде сауын сиырларда жатырдың толық инволюциясы туралы хабарлады. Алайда, жатырдың толық инволюциясы туралы пікірталастар бар, ал айырмашылықтар тек субъективті болуы мүмкін. Сүтті малдың жатырдың толық инволюциясы үшін қажетті уақыты 26-дан 52 күнге дейін болды деп хабарланды. Бұл көп немесе аз дәл емес өлшемдердің өзгергіштігі, сонымен қатар көптеген эндогендік және экзогендік факторлар инволюция жылдамдығына әсер етеді. Жатыр мөлшерінің төмендеуі қан тамырларының тарылуы нәтижесінде логарифмдік шкала бойынша миометрияның жиырылуына байланысты болады.
2-сурет. Жатырдың анатомиялық топографиясы
1-жатыр мойнының қынап конверсиясы
2-жатыр денесі
3-жатырдың жасырын мүйізшелері
4-карункулдер
Простагландиндер жатырдың инволюциясын бақылауда маңызды рөл атқарады. Төлдегеннен кейінгі қан ағымындағы PGF 2 α метаболиттерінің концентрациясы мен жатыр мүйізінің диаметрі арасындағы оң корреляция анықталды. Экзогендік PGF 2 α 10 күн ішінде күніне екі рет, кейінгі 3-ші күннен бастап, жатырдың инволюциясы 6-13 күнге жеделдейді.
Алланто хорионы бөлінгеннен кейін, карункулдың ұзындығы шамамен 70 мм, ені 35 мм және қалыңдығы 25 мм болады. Төлдегеннен кейінгі алғашқы 48 сағат ішінде карункуланың септальды массасында ерте некротикалық өзгерістер байқалады, карункуланың қан тамырлары тез тарылып жабылады. Төлдегеннен кейінгі кезеңнің 5-ші күнінде некроз тез дамиды. Бұл некротикалық материалдың бір бөлігі қабыршақтана бастайды және лохийдің пайда болуына ықпал етеді. Содан кейін кішкентай қан тамырлары карункул бетінен шығады, негізінен артериолалар, олардан қан ағып, лохийдің қызыл түсіне әкеледі. Бұзаулағаннан кейін 10-шы күні шеміршектің некротикалық тінінің көп бөлігі қабыршақтанады және белгілі бір дәрежеде сұйылтуға ұшырайды, ал 15-ші күні төлдегеннен кейінгі шөгу аяқталады, тек жалаңаш ықшам қабаттан шығатын қан тамырларының бөліктерін қалдырады. Сайып келгенде, 19-шы күні бұл тамырлардың жоғалуына байланысты тегіс болады.
Эндометрия эпителийінің регенерациясы төлдегеннен кейін бірден ауыр зақымдалмаған жерлерде пайда болады және 8-ші күні интеркарункулярлы аймақтарда аяқталады. Карункуланың толық реэпитализациясы, бұл көбінесе жасушалардың центрипетальды өсуіне байланысты болады. жатырдың айналасындағы бездер 25 күннен кейін пайда болады, дегенмен толық сауығу кезеңі әр түрлі болады. Бұл өзгерістер болған кезде карункулалар кішірейеді, сондықтан 40-60 күннен кейін олар диаметрі 4-8 мм және биіктігі 4-6 мм болатын кішкентай доғалардан тұрады. Олар сонымен қатар бастапқы түрлерден ерекшеленеді, өйткені олар үлкенірек, меланин пигментациясы және тамырлы негізі бар .
Төлдегеннен кейінгі кезеңде жатыр мойны тез тарылып кетеді, 10-12 сағат ішінде қолды жатырға енгізу мүмкін болмайды, ал 96 сағатта ол тек екі саусақты өткізеді. Жатыр мойны сұйықтықтың кетуіне және бұлшықет тінінің жиырылуына байланысты атрофияға және кебуге ұшырайды. Орташа сыртқы диаметрі 2 күннен кейін 15 см, 10 күннен кейін 9-11 см, 30 күннен кейін 7-8 см және төлдегеннен кейін 60 күннен кейін 5-6 см. Инволюция қалыпты түрде жүретіндігінің пайдалы көрсеткіші-бұрын бауз жануардың мүйізінің диаметрін жатыр мойнының диаметрімен салыстыру, өйткені төлдегеннен кейін шамамен 25 күн өткен соң, соңғысы біріншісінің диаметрінен асып кете бастайды .
Жатырдың субинволюциясымен жатырдың бұлшық еттерінің гипотензиясы немесе атониясы және оның бұлшықет қабаттарының кешіктірілуі дамиды. Нәтижесінде жатыр қуысы баяу төмендейді, онда лохия жиналады. Жатырға енетін микроорганизмдер жағымсыз иісі бар қара қоңыр немесе сұр түске ие болатын лохияның ыдырауын тудырады. Лохияның ыдырау өнімдері қанға сіңеді, бұл дененің улануына әкеледі.
Нәтижесінде ағза қанға енетін лохияның ыдырау өнімдерімен уланады, бұл жатыр аурулары мен жалпы септикалық процестердің әртүрлі ауырлығына әкеледі. Оның жиырылу функциясы әлсірейді, бұлшықет талшықтарының тартылуы баяулайды, нәтижесінде төлдегеннен кейінгі кезеңнің қалыпты ағымына тән атрофиялық дегенеративті, кейінгі және регенеративті процестер бұзылады. Атап айтқанда, карункулалардың, шырышты қабықтың, жатырдың қан тамырларының, байламды аппараттың қалпына келуі мен қайта туылуы кешіктіріледі. Лохия жатыр қуысында жиналады, бұл жатыр қабырғаларының созылуын тудырады, олардың жиырылуына жол бермейді.
3-сурет. Жатырдың субинволюциясы.
Жатырда сұйық қара қоңыр лохийдің жиналуы лохиометрге және токсиндердің пайда болуына әкеледі. Лохияның ыдырау өнімдерімен ағзаның улануы маститтерді тудырады. Жыныстық циклдар бұзылады.
В. А. Самойлов (1988) төлдеуден I күн бұрын жатырдың субинволюциясы бар сиырларда эстрадиол -173 төмен концентрациясында қандағы прогестеронның салыстырмалы түрде жоғары деңгейі байқалады. Төлдегеннен кейін 1-2 күн өткен соң жатырдың субинволюциясы бар сиырларда төлдегеннен кейінгі кезеңнің қалыпты ағымы бар жануарларға қарағанда эстрадиол - 173 және баяу прогестерон концентрациясының тез төмендеуі байқалады. Сонымен қатар, сиырлардың қанындағы Ф-2 альфа простгландинінің төменгі мөлшері жатырдың субинволюциясымен, төлдеуден 1 күн бұрын да, одан кейінгі алғашқы 10 күнде де анықталды (А. Терещенко, 1990).
Жатыр қабырғаларының жиырылуы әлсіреді (гипотония) немесе жоқ (атония), миометрияның қозғыштығы төмендейді, бұлшықет талшықтарының тартылуы баяулайды, жатыр босап кетеді, оның қуысында лохия жиналады.
4-сурет. Жатырдың кешеуілдеуі
А-Жатырдың әдеттегі жағдайы;
Б-Жатырдың кешеуілдеу жағдайы.
Жатырдың субинволюциясының алғашқы белгілері: сұйық қанды лохийдің бөлінуі және діріл төлдегеннен кейін 4 күн өткен соң жатырдың ортаңғы артериялары (сиырларда) немесе төлдегеннен кейінгі алғашқы 5-6 күнде лохиальды разрядтың болмауы, бұл жатырдың тонусының төмендеуімен байланысты. Кейіннен лохиальды кезеңнің ұзаруы байқалады. Лохия қара қоңыр, жағылған консистенциясы немесе жағымсыз иісі бар сұйық лас сұр. Лохияның мол ағуы таңертең, жануардың жатқан кезінде байқалады (в.п. Гончаров, В. А. Карпов, 1985).
Вагинальды зерттеу кезінде қынап пен жатыр мойнының шырышты қабығының гиперемиясы мен ісінуі, оның ашық арнасы байқалады (А.С. Терещенко, 1990).
В. П. Гончаров, В.А. Карпов (1981) жатыр мойны каналының ашылғанын, (бір немесе екі саусақтың өтімділігі), одан лохия бөлінгенін айтады. Жабу цервикального канала кешігуі мүнкін дейін 30 күннен астам.
Төлдегеннен кейін 7-12-ші күні ректалды зерттеу кезінде жатырдың үлкейіп, созылып, іш қуысына түсетіні анықталады. Жатырдың қабырғасы бос, массаждың қысқаруына жауап бермейді немесе аздап қысқарады, ұрықтың жылжуы ретінде қызмет ететін мүйіздің тербелісі сезіледі. Көбінесе карункулалар жатырдың қабырғасы арқылы сезіледі. Аналық бездердің бірінде сары дене кездеседі. Жануардың жалпы жағдайы әдетте өзгермейді. Алайда, кейбір жағдайларда, лохийдің қарқынды ыдырауы кезінде дененің улануы жүреді.
Сонымен қатар, жануарда депрессия пайда болады, тәбет төмендейді, жүрек-тамыр, ас қорыту жүйелерінің қызметі бұзылады, сүт өнімділігі төмендейді, маститтер жиі пайда болады.
Егер қажетті емдік шаралар уақытында қабылданбаса, онда жатырдың субинволюциясы созылмалы бағытты қабылдайды. Сонымен қатар, бірнеше апта бойы лохийдің бөлінуі байқалады, жатырдың мөлшері ұлғаяды, оның қабырғалары бітеліп немесе тығыздалады, жыныстық цикл бұзылады немесе бірнеше рет ұрықтандырудың нәтижесіз болуымен сипатталады - жыныстық функция бұзылады, көбінесе анафродизия байқалады (жыныстық циклдердің болмауы), ал жануар біраз уақыт бойы бедеу болып қалады.
Ерекше қауіп - бұл көбінесе жедел және созылмалы эндометриттер мен аналық бездердің функционалды бұзылыстарына әкеледі сиырлардағы жатырдың субинволюциясының ерте белгісі- төлдегеннен кейін шамамен 4 күн ішінде қанды лохийдің болуы. Кеш белгісі- төлдегеннен кейін 10 күннен кейін олардың мукопурулентті немесе іріңді сипатын сақтай отырып, лохияның шығарылуы. Лохийды ұстаған кезде жағымсыз иіс үнемі байқалады. Жатырдың қалыпты инволюциясымен сиырдағы лохия төлдегеннен кейінгі 10-12-ші күні жеңілдейді және 14-16-шы күні тоқтайды. Жатырдың субинволюциясы жағдайында лохия жеңіл болмайды, бірақ бұлтты болады, жағымсыз иіс алады және төлдегеннен кейін ұзақ уақыт бөлінеді.
Лохияның ыдырау өнімдерін сіңіру нәтижесінде пайда болатын жатырдың ауыр субинволюциясы жануардың летаргиясымен, тәбет пен сүт шығымының төмендеуімен, импульс пен тыныс алудың жоғарылауымен сипатталады. Дене температурасы қалыпты шектерде қалады. Жатыр үлкейген, іш қуысына терең ілулі, борпылдақ және ұрған кезде кішіреймейді. Егер жатыр мойны жабық болса және лохия сыртқа шығарылмаса, жатыр көлемі ұлғаяды және дірілдейді.
Клиникалық белгілері: лохий бөлінуінің тоқталуы және оның кезеңімен кешеуілдеуі, содан кейін олардың жатырдан көп мөлшерде бөлінуі. Бұл көрініс әсіресе мал жатқан кезде жиі байқалады, кейде олар қан аралас түрінде болады. Осы процесс екі аптаға дейін созылады.
Малдың жалпы жағдайында айтарлықтай өзгерістер байқалмайды, кейде тәбетінің төмендеуі, дене қызуының сәл-сәл көтерілуі болады.
Қынаптың кілегейлі қабығы және жатыр мойнының қынап бөлігі ісінген,домбыққан. Жатыр мойынының жолы ашық, кейде оған тіпті төлдегеннен кейінгі 10-шы күні де қолды енгізуге болады. Жатыр үлкейген, қабырғалары қатпарланған. Сиырларда карункулдар байқалады. Жатырға массаж жасағанда ол сәл ғана жиырылады немесе мүлдем жиырылмайды. Аналық жыныс безінің біреуінде сары дене болады.
Аурудың созылмалы түрінде лохийлер мүлдем бөлінбеуі мүмкін. Малдың жалпы жағдайы әдеттегі қалпында, тек қана гинекологиялық зерттеу арқылы жатырдың үлкеюін, қабырғаларының қатпарланғанын немес тығыздалғанын анықтауға болады.
Аурудың жеңіл түрінде төлдеуден кейін 25-30-шы күнге дейін қынаптан қызыл-күрең түсті бөлінділер ағып тұрады. Жатыр әдеттегі көлемінен үлкейген болады. Жатыр көлемінің бұрынғы қалпына келуі 35-45 күнге дейін созылады.
Жатырдың субинволюциясының ерте белгілері болып табылады: төлдегеннен кейін күн өткеннен кейін (сиырларда) немесе төлдегеннен кейін алғашқы 5-6 күн ішінде ақпалардың бөлінулерді болмауы, бұл жатырдың төменгі тонусымен байланысты болады. Кейіннен туудан кейінгі кезеңнің ұзаруы байқалады (сиырларда 16-17 күннен артық, кейде 30 күнге дейін және одан да көп). Қою-қоңыр түсті ақпалар, консистенция немесе жағымсыз иісі бар сұйық лас сұр түсті болып келеді. Туудан кейінгі пайда болатын ақпалардың көп өтуі таңертең, жануардың жатуы кезінде байқалады. Жатыр қабырғасының қысқаруы әлсіреген (гипотония) немесе мүлдем жоқ (атония), миометрия қоздырғыштығы төмендеген, бұлшық ет талшықтарының ретракциясы баяулаған, жатырдың босаңсуы болады, оның қуысында ақпалар жиналады.
Жатырдың субинволюциясының ерте клиникалық белгілері жатыр мойны арнасында шырышты тығын қалыптасуының болмауы және алғашқы күннен бастап сұйық қанды, содан кейін қоңыр-қызыл түсті туудан кейінгі пайда болатын ақпалар, әдетте, жануар жату кезінде көп бөлінуі болып табылады.
Патологиялық үдерістің жіті (ауыр) түрі кезінде 6-7 күнге дейін туудан кейінгі пайда болатын ақпалар қызыл-қоңыр немесе лас қоңыр түсті, сулы консистенциялы, сұр-қоңыр үлпек массасының қоспасын, жағымсыз шірік иісін алады. Сиырларда терілер байқалады, құйрықтың түбірі көтеріңкі, жануар зәр шығару қалатын қабылдайды, жалпы тежелу, тәбеттің төмендеу және сүт өнімділігі байқалады. Жатырдың ректальды зерттеуі кезінде іш қуысында терең анықталады, қолмен суланбайды, қабырғалары бос, айқын қатпарлықсыз болып келеді.
Төлдегеннен кейін 7-12 тәулікте жүргізілген ректальды зерттеу кезінде жатырдың ұлғаюын, созылуын және іш қуысына түсірілуін анықтайды. Жатырдың қабырғасы бос, массаждың қысқаруына жауап бермейді немесе әлсіз қысқарады, мүйіздің флюктуациясы сезіледі. Жиі жатырдың қабырғасы арқылы карункулдар кешіріледі. Аналық бездердің бірінде сары денені табады. Жануардың жалпы жағдайы әдетте өзгермейді. Алайда, бірқатар жағдайларда туудан кейінгі пайда болатын ақпалар қарқынды ыдыраған кезде ағзаның улануы болады. Бұл ретте жануарларда тежелу пайда болады, тәбеті төмендейдіб жүрек-тамыр, ас қорыту жүйесінің қызметі бұзылады, сүт өнімділігі азаяды, жиі желінсау ауруы пайда болады.
Егер қажетті емдеу шаралары уақытында қабылданбаса, онда жатырдың субинволюциясы созылмалы ағымды қабылдайды. Сонымен қатар, бірнеше апта бойы туудан кейінгі пайда болатын ақпалардың бөлінуі байқалады, жатырдың көлемі артады, оның қабырғалары бос болады немесе тығыздалады, жыныстық циклдің бұзылуы байқалады немесе бірнеше рет ұрықтандырудың нәтижесіз болуы көрінеді. Аса қауіпті ауру, ол жиі жіті және созылмалы эндометриттердің және аналық бездердің түрлі функционалдық бұзылуларының пайда болуына әкеліп соқтырады.
Кейінгі белгі төлдегеннен кейін 10 күннен кейін шырышты немесе іріңді сипатты сақтай отырып, ақпаның бөлінуі болып табылады. Ақпаны ұстау кезінде үнемі жағымсыз иіс байқалады. Сиырдың ішіндегі туудан кейінгі пайда болатын ақпалар жатырының қалыпты инволюциясы кезінде төлдегеннен кейін 10 - 12-ші күні жарқырайды және 14 - 16-шы күнге дейін тоқтатылады. Субинволюция жағдайында ақпа жатырды жарқырайды, лайлайды, жағымсыз иіс алады және төлдегеннен кейін ұзақ уақыт бөлінеді.
Ақпаның ыдырау өнімдерінің сіңуі нәтижесінде пайда болатын жатырдың ауыр өтетін субинволюциясы аналықтың әлсіздігімен, тәбеттің және сауудың төмендеуімен, пульс пен тыныс алудың жиілеуімен сипатталады. Дене температурасы норма шегінде қалады. Жатыр үлкейген, іш қуысына терең салмайды, босаңсытады және үтіктеу кезінде қысқартылмайды. Егер жатыр мойны жабық және ақпа сыртқа бөлінбесе, жатыр көлемі ұлғаяды.
Жатырдың субинволюциясының негізгі клиникалық белгісі төлдегеннен кейін жатырдың кері дамуының баяулауы болып табылады, биелерде 8 - 12 күннен астам, сиырлар мен шошқаларда - 2 - 3 апта, иттерде 10 - 15 күннен астам. Бұл ретте жануарлардың иелері осындай малдарда 3 - 8 күн, сиырларда 15 - 17 күн, қойда 7 - 19 күн, шошқада 10 - 15 күн және 4 - 5 күн бойы созылатынын белгілейді. Бұдан басқа, мұндай жануарларда, әсіресе жануар жатқан кезде, жатырдан көп өтумен кезектесетін, ақпа бөлінуінің тоқтатылуын немесе олардың мезгіл - мезгіл кідіруін байқаймыз. Қалыпты қоңыр - қызыл түстің орнына қою қоңыр болады. Жеке жануарларда ақпалар екі апта бойы қан қоспасымен бөлінеді.
Диагноз - малдың жалпы клиникалық жағдайына, оның қынабынан бөлінген лохийлердің түріне, тік ішек арқылы зерттеу және жатырдың қалпына қарап қойылады.
Жатырдың субинволюциясына диагноз қою кезінде лохияның ұзақ бөлінуі, түстерінің өзгеруі және жыныстық қозудың ұзақ уақыт бойы болмауы сияқты белгілерге назар аударады. Диагнозды анықтау мақсатында жыныс мүшелерін қынап айналарының көмегімен және жатырдың саусағымен тік ішек арқылы зерттейді(ректальді зерттеу).
Сондай-ақ диагноз қою үшін Полистерол акушерлік-гинекологиялық қасық қолдануға болады. Панковтың полистеролды акушерлік қасығы(АЛП) сиырлардағы жыныс мүшелерінің жағдайын диагностикалауға арналған құрылғы - ұзындығы 27 см және диаметрі 5 мм дөңгелек өзектен тұрады. Өзектің жұмыс соңында шырышты-экссудат сынамасы үшін сәл өткір алдыңғы шеті бар эллипс тәрізді қасық бар. АЛП тұтқасында Алп жатыр мойнына енгізген кезде қынап қабырғасына дөңес, ал шырыштың үлгісін алған кезде - экссудаттың ашық бөлігін қысу үшін эллипс тәрізді қасықтың ашық бөлігі жағынан ойық(ай) болады. Бұл қынаптың жарақаттануының алдын алады. Шырышты алғаннан кейін қасықтың жоғарғы шеті қынаптың қабырғасына сәл қысады және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz