Тіл білімі сөздігі

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ҚЫЗДАР ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

МӨЖ

Тақырыбы: Мәтін талдау мәселесі туралы қазақ және орыс зерттеушілерінің еңбектері.

Орындаған: Н.А.Әбдікәрім
Тексерген: К.С.Әбдіхалық

Жоспар:
І. Кіріспе.
ІІ. Негізгі бөлім:
а) мәтін талдау мәселесінің зерттелуі
ә) мәтін талдау туралы орыс ғалымдарының зерттеу еңбектері.
ІІІ. Қорытынды.

Жазба әдеби еңбектердің дүниеге келуімен бірге, олардың мәтінін қағаз бетіне дұрыс көшіріп жазу, қатесіз түсіндіру, көшірмелерін жасау, көбейту, қарапайым салыстыру негізінде текстология ғылымы пайда болғаны белгілі. Текстология - авторлардың қолжазбаларын, көзі тірісінде және қайтыс болғаннан кейін басып шығарылған әдеби шығармалары, күнделіктері, қойын дәптерлері, хаттары, ауыздан-ауызға таралып, кейіннен хатқа түскен қолжазбаларын зерттейді.
Мәтінтанудың басты міндеті мәтінді тарихилық тұрғысынан қарастырып, ғылымға белгілі барлық нұсқаларымен салыстыра отырып, авторлық мәтіннің нағыз, дәл нұсқасын айқындап, ешбір қоспасыз, қатесіз баспаға әзірленетін мәтінді қалыптастыру болып табылады. Текстологиялық жұмыстарды көне дәуір текстологиясы, ортағасырлық текстология, халық ауыз әдебиеті текстологиясы, шығыс әдебиеті текстологиясы және жаңа заман әдебиеті текстологиясы деп қарастыруға болады. Зерттеу нысаны көркем шығарма болғандықтан, көп жылдарға дейін текстология ғылымын әдебиеттану саласы зерттеп келді.
Қазақ филологиясында алғашқы текстологиялық жұмыстар Абай шығармаларынан бастап жасалды деуге болады. 1965 жылы Қазақ әдебиеті газетінде жарияланған Р. Сыздықованың мақаласында: Ұлы ақын Абай шығармаларының ең соңғы 1957 жылғы басылуы шын мәнінде едәуір толық ғылыми текстологиялық жұмыстың жүргізілгенін және ол жұмыстың дұрыс бағыт алғанын көрсететін үлгі деп айта аламыз, - деді.
Бұл ғылыми жұмысты Қ. Мұхамеджанов жасаған болатын.
З. Ахметов, Ы. Дүйсенбаев, Б. Кенжебаев, Ғ. Мұсабаев, Т. Абдрахманов, Қ. Өмірәлиев, Ш. Сарыбаев, Ә. Құрышжанов, Р. Сыздықова, Б. Сағындықұлы, Е. Жұбанов, М. Малбақов т.б. ғалымдар классик ақын-жазушылардың, ежелгі дәуірлерден келіп жеткен жазба мұралардың мәтінін ғылыми басылымға әзірлеуде аса құнды еңбектерімен танылды. Е. Жұбанов пен М. Малбақовтың Қозы Көрпеш - Баян сұлу эпосының текстологиясы - Алматы, 1994; Ғ.Айдаровтың Орхон ескерткішінің тексті. - Алматы, 1990; Б. Әбілқасымовтың ХІІІ-ХІХ ғасырдағы қазақ әдеби тілінің жазба мұралары. - Алматы, 1988 және т.б. еңбектерді орта ғасыр және ежелгі дәуір әдебиеттерін зерттеуде жасалған текстологиялық жұмыстардың жемісі деп есептеуге болады. Ш. Сарыбаев пен Ә. Құрышжановтың Халық жырларының текстологиясы (ҚазССР Ғылым Академиясының Хабаршысы, 1959, №9), Ә. Ибатовтың Абай тілінің сөздігін жасаудағы кейбір текстологиялық ескертпелер (Қазақстан мектебі, 1965, №8), Қ. Мұхамеджановтың Бұхар жырау (ҚӘ,1982, 30 июнь), Н. Келімбетовтың Жыраулар поэзиясын сөз етсек (ҚӘ,1982, 12 март), Қ. Өмірәлиевтің Иә, терең зерттеу қажет (ҚӘ,1971, 24 декабрь) деген мақалалары текстологиялық мақсатқа тікелей бағытталмағанымен, шығарма дәлдігін айқындауға қатысы бар аса маңызды мәселелерді қозғайды (Убайдуллаева, 2001).
Соңғы жылдары ғылыми текстологиямен айналысушылар қатары біршама өсіп, таза тілдік тұрғыда текстологиялық талдау жұмыстары жасала бастады. Мәселен, Б. Сағындықұлы Ахмет Йүгінекидің Һибат-ул хақайық (Ақиқат сыйы)атты ХІІ ғасыр ескерткішін алғаш болып барлық көшірмелерінің түпнұсқаларын бір-бірімен салыстырып, қазақ тіліне лингвистикалық аудармасын және транскрипциясын жасады. Ахмет Йүгнекидің һибат-ул хақайиқ атты дастаны ХІІ ғасырда көне түркі жазба әдеби тілінің арғу, чығыл, яғма диалектілік негізінде жазылған. Бірақ көшірмешілер өз тарапынан әр түрлі себептермен оғыз бен қыпшақтың жаңа элементтерін енгізіп жіберген. Бұл текстологиялық зерттеулер негізінде анықталады, - деп түркі жазба ескерткіштерін жеріне жеткізіп зерттеп, текстологиялық жұмыстарды тілдік тұрғыда зерттеу түрколог ғалымдардың ұшан-теңіз еңбек етулерін талап етеді (Сағындықұлы, 2002).
Қазақ тіліндегі анықтамаларға шолу жасар болсақ, текстологияның мән-мағынасы жан-жақты ашылмай, тым қысқа түсіндірілгені аңғарылады. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігінде Текстология әр алуан әдеби мұралар мен тарихы документтердің текстін анықтайтын филология ғылымының бір саласы (Kazakh tilinin tusindirme sozdigi, 1986) - деген түсініктемеден текстология ғылымы жайында толық мағлұмат алу қиынға соғады. Бірақ, Қазақ Совет энциклопедиясында текстология - филология ғылымының әдеби мұралар мен тарихи документтердің текстерін анықтайтын саласы. Объектілердің көне-жаңалығына қарай текстология өте ертедегі нұсқалардың, орта ғасыр ескерткіштерінің және сақталған жағдайларына орай әрбір халықтың ұлттық мәдениеті мен әдебиетінің ерекшеліктеріне сай текстологияның әдіс-тәсілдері сан қилы болады, - деген анықтама беріп, бұл ғылым саласының принциптері мен міндеттері, қолдану аясы, зерттелуі кеңірек сөз болған (Kazakhsha kenester entsiklopediyasy, 1977). Бұларға қарағанда Әдебиеттану терминдерінің сөздігінде текстология (лат. textus және грек logos - сөз, ғылым) - филологияның шығарма текстінің анық қанықтығын сақталған қолжазбасымен түпкінұсқасымен салыстырып тексеретін жариялайтын саласы - деп оқырман қауымға түсініктірек анықтама береді де, дербес ғылым ретінде қалыптасуын өзге ғылым салаларымен байланысын сөз етеді (Kazakh adebiettanu terminder sozdigi, 1998).
1998 жылы Сорос қорының көмегімен жарыққа шыққан Тіл білімі сөздігінде: Әдеби және басқа да шығармалар мәтіндерін зерттеумен айналысатын филологияның бір саласы деген анықтама беріліп, бұл терминді қазақша мәтінтану деп қолданылу ұсынылған (Til bilimi sozdigi,1998).
2006 жылы шыққан Қазақстан ұлттық энциклопедиясында текстология жақшаның ішінде мәтінтану деп беріліп, әдебиеттанудың шығарма мәтінін қолжазбамен, түпнұсқамен салыстыра тексеретін саласы деп санайды (Қазақстан Республикасының ұлттық энциклопедиясы, 2006). 2009 жылы А. Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтынан шыққан
Қазақ әдеби тілінің сөздігінде текстология деген термин сөз мүлдем кездеспейді. Бұл терминге байланысты ұғым мәтінтанудан ғана табылады. Қазақ әдеби тілі (2006) сөздігінде Мәтінтану филология ғылымының әдеби мұралар мен тарихи құжаттардың мәтіндерін анықтайтын, оларға түсініктеме беріп зерттейтін саласы. Мәтінтану қарастырылып отырған мәтіннің қай дәуірге немесе авторға тиесілі екендігін анықтайды - деген анықтама береді.
Осы анықтамалардан кейін қазақ тіл білімінде текстологияның зертелуі кенже қалып келе жатқандығын аңғаруға болады.
Әдебиеттану терминдерінің сөздігінде текстологияға байланысты Ө. Күмісбаев: Қазақ әдебиеттану ғылымында текстоло гия әлі бұғанасы қатпаған жас ғылым. Қазіргі әдебиетімізде бұл ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.