Практикалық жұмыстарда топтық жұмыстарды ұйымдастыру
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 2
1 Топтық жұмыс және оның ерекшелігі. 4
1.1 Білім беру жүйесіндегі топтық жұмыстардың маңызы 4
1.2 Топтық жұмыстардың сипаты мен ерекшелігі 11
1.3 Топтық жұмыстарды ұйымдастыру және оның тиімділігі 17
2. Географиядағы біріккен топтық жұмыс оқыту сапасын көтерудің кепілі 26
2.1 Топтық жұмыстарды география сабағында пайдалану 26
2.2 Практикалық жұмыстарда топтық жұмыстарды ұйымдастыру 36
2.3 Топтық жұмыс арқылы оқушылардың білім сапасын анықтау 40
3. Топтық жұмыс формасын география сабағында қолдану әдістері 46
3.1 География сабағында қолданылатын топтық жұмыстарды
қолдану үлгілері 46
ҚОРЫТЫНДЫ 61
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 63
КІРІСПЕ
Жұмыстың өзектілігі: Қазақстан Республикасы Тәуелсіз ел болғаннан бері, елімізде жаңа өмірге бетбұрыс жасай бастады. Қол-аяғымызды бауырымызға басқалы қаншама игі істер жасалынып келеді. Осының барлығы ана сүтімен дарыған тіліміздің мәртебеге ие болуы, жалпы білім беру жүйесіне оңды әсерін тигізеді.
Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында: Жаңа формация мұғалімі - рухани дамыған әрі әлеуметтік тұрғыдан есейген, педагогикалық құралдардың барлық түрлерін шебер меңгерген, білікті маман, өзін-өзі әрдайым жетілдіруге ұмтылған шығармашыл тұлға. Ол жоғарғы білімді, шығармашыл тұлғаны қалыптастырып, дамыту үшін жауапты - деген болатын.
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім берудегі тұжырымдамасының жобасында білім берудің мақсаттары мен міндеттерін және бұған дейінгі білім берудегі тежейтін факторларды атап көрсетті.
Тұжырымдаманың негізгі мақсаты - жылдам өзгеріп отыратын дүние жағдайларында алынған терең білімнің, кәсіби дағдылардың негізінде еркін бағдарлай білуге, өзін-өзі іске асыруға, өзін-өзі дамытуға және өздігінен дұрыс, адамгершілік тұрғысынан жауапты шешімдер қабылдауға қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру, - деп айта келіп, білім берудегі кедергі келтіретін факторларды атап көрсетті. Олар:
Материалдық-техникалық базаның, оқу-жабдықтарының, әдістемелік құралдардың сәйкессіздігі;
Мамандардың жетіспеушілігі;
Жаңа технологиялардың қолданылмауы;
Осыған байланысты педагогикалық тың ізденістер, жаңа әдіс-тәсілдер пайда бола бастады. Жаппай білім беру сапасын көтеруде көптеген сұрақтар туып отыр. Жаңа қоғам жаңаша қажеттіліктерді қажет етеді, сондықтан білім беру жүйесінде жаңа технологиялар мен әдіс-тәсілдерді қолдану керектігін айқын көрсетеді.[1]
Топтық жұмыстарды ұйымдастыру кезінде оқушылардың арасындағы іскерлік қарым-қатынас маңызды рөл атқарады. Жақсы ұйымдастырылған қарым-қатынас топтағы адамгершілік ахуалды қалыптастыруға, оқушының жеке тұлғалық, әлеуметтік рухани құндылық қасиеттерін, ең алдымен, ұжымшылдықты тәрбиелеуге ықпал етеді.
Топтық жұмыстағы дағдылар жалпы ұйымдастырушылық және өзін-өзі ұстай білу дағдыларын тудырады. Топтық жұмысты ұйымдастыруда дағды мен өзін-өзі бағалаудың үлкен маңызы бар екендігін орыс педагогы Н.К.Крупская топтың бірігіп дамуындағы топтық жұмыстың нәтижесінде оқушылардың жеке тұлғасы қалыптасады деп атап көрсетті. [2]
География пәнін оқытуда топтық жұмыстардың рөлі қазіргі заманауи мектептерде қолдану өзекті болып отыр. Сондықтан, жұмыстың өзектілігі география сабағында топтық жұмыс технологиясын тиімді пайдалануға бағытталады.
Жұмыстың мақсаты. Жұмысты зерттеу барысында алға қойған мақсатымыз - қазіргі білім беру жүйесіндегі жаңа технологиялардың бірі топтық жұмыстарды қолдану технологиясы арқылы география сабағын оқыту, білімнің тиімділігін арттырудың бірден-бір көзі екендігін айқындау.
Міндеті. Жұмысты зерттеу барысында алға қойған мақсатты негізге ала отырып, бірнеше міндеттер қойылды:
+ Білім беру жүйесіндегі топтық жұмыс формасының маңызын ашу және мәнін анықтау;
+ топтық жұмыстар арқылы география пәнін оқытуда оқушылардың ойлау, шығармашылық қабілеттерін дарыту;
+ оқушыларға сөйлесім әрекетінің түрлерін күнделікті қарым-қатынас деңгейінде меңгерте отырып, ойлау дағдысы мен пәндік-бағдарлық сауаттылығын қалыптастыру;
+ География сабағында топтық жұмыс формаларын қолдану, оны дайындау жолдары мен оның тиімділігін талдау.
Жұмыстың құрылымы: Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш тараудан, бірнеше бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан тұрады.
Жұмыстың теориялық негізі: жұмыстың тақырып мазмұнын ашу барысында әр түрлі авторлардың бірнеше ғылыми еңбектерін қолдандық, білім саласына арналған журналдарда жарияланған ғылыми мақалаларды пайдаландық және интернет желісіндегі мәліметтерге сүйендік. Олар пайдаланылған әдебиеттер тізімінде көрсетілген.
Зертеу әдістері: топтау, жүйелеу, сараптау, талдау, салыстырмалы-аналитикалық.
1 Топтық жұмыс және оның ерекшелігі.
1.1 Білім беру жүйесіндегі топтық жұмыстардың маңызы
Қазіргі заман талабы - қоғам мен білім берудің тұлғалық мән-мағыналарын байланыстыра алатын, білікті де білімді оқушы қалыптастыру. Оқушы тек қана теориялық білімдер жиынтығын жақсы меңгеріп қана қоймай, қажет болған жағдайда іс жүзінде қолданып, өмірлік жағдайларға бейімделуі және содан дұрыс нәтиже шығаруы керек. Мұның өзі оқу үрдісінің дұрыс ұйымдастырылуы мен оқыту әдістемесінің жетістіктерімен тікелей байланысты.
Біздің заман - ауыспалы заман. Қазіргі таңда оқушыларымыздың шығармашылыққа толы, жеке тұлға болып қалыптасқан, өмір ағымына тез ілесе және бейімделе алатын, өмірде кездесетін қиындықтарды шеше алатын қоғамымыздың бір мүшесі болуы өте маңызды. Ал бұл үшін дұрыс ұйымдасқан оқу үрдісі болуы қажет.
Қазіргі заманауи замандағы оқушылардың қабілеті, оқуға деген ынтасы өзгерген. Соның ішінде оқушылардың әлеуметтік даму жағдайы өзгеріске ұшырады:
* Ақпараттандырылған балалар саны асты.
* Заманауи балалары классикалық әдебиеттерді аз оқиды. Оқу мәдениеті нашарланған сайын оқушылардың мектептегі білім жүйесін де қиындықтар туындатып отыр. Оқушылардың логикалық және ойлау қабілеттері төмендеді.
* Заманауи балалардың тіршілік әрекетінде өз құрдастарымен араласу шекарасы қалыптасты. Өз құрдастарымен бірге ойнау, бірге әрекет жасау қазіргі кезде мектеп оқушыларына қиынға соғып отыр. Мұндай жағдайлар балалар арасындағы өнегелік және дағдылық үдерісін қалыптастыруда қиындық тудырыады, құндылық қасиеттері мен қайырымдылық көңіл күй қалыптастыруда кедергі келтіреді.
* Заманауи балалардың көбі балалар ұйымының іс-шараларына қатыспайды, командалық жұмыста жетекшілік мүмкіндіктерін көрсете алмайды, сонымен бірге өзара көмектесе және әріптестік қарым-қатынас құра алмайды.
* Қазіргі кезде оқушылар өз ойларын ашық айтып, өз айтқанынан қайтпайды, әлемді зерттеуге және жаңа сынамаларға қатысуға дайын.
Бірақ та оқушылардан әлемге деген сенушіліктің төмендеуін, сонымен қатар балалар арасындағы ашуланшақтықты, өзіне деген сенімсіздікті, қауіптілік сезімдерін байқауға болады. [3]
Жүйелі-қызметтік тіл табыса алу оқушылар арасындағы қызметті түсіндіреді, сондықтан коммуникативті оқытудың қалыптасуына жағдай жасау маңызды болып отыр. Коммуникативтік мүмкіндіктің өзекті бір даму формасы - сабақ үстінде топтық қызметті ұйымдастыру болып табылады.
Топтық жұмыстарды ұйымдастыру оқу жүйесінде маңызды орынды алады. Топтық жұмыстың басты мақсаты - оқушылардың ойлау қабілетін дамыту. Сонымен бірге топ ішінде өзін көрсете алу, аз уақыт ішінде тапсырмаларды орындау, жұмысты ұйымдастыру дағдысын қалыптастыру, сонымен қатар ең маңыздысы, рефлексивті зейінін қалыптастыру.
Оқыту формасын ұйымдастыру - оқыту үрдісіндегі мұғаліммен оқушының қарым-қатынас жүйесін оқу материалын игеру кезінде анықтайтын конструкция бөлшегі.
Дәстүрлі оқыту кезінде оқушыға негізінен, өңделген дайын оқу материалдар ұсынылады. Ал бұндай дайын өнімдер оқушылардың белсенділігі мен шығармашылық дамуына тежеу болады. Қазіргі заман талаптары бойынша оқушы өзінің еркіндін сезіне алатын, оны ойлай білу, өз іс-әрекетіне жауап бере алатын, шығармашылық әрекеттерінің барысында біліктілікке қол жеткізуі қажет. Сонымен бірге қазіргі кезде білім жүйесінде жариялылық және ізгілендіру үрдістерінің жүзеге асуына байланысты дәстүрлі оқу процесіндеі оқытушы-оқушы жүйесіндегі қатынас өзгеріске ұшырады. Оқушы оқу үрдісінің субъектісіне айналды.
Сабақта оқытуды ұйымдастырудың әр түрлі формаларына фронтальды, дербес және топтық формалары жатады.
Фронтальды оқыту формасы - сыныптағы барлық оқушылардың қатысуымен, берілген бір тапсырманы мұғалімнің көмегімен орындаумен ерекшеленеді.
Дербес жұмысты ұйымдастыру формасы - сыныптағы оқушылардың араласуынсыз және мұғалімнің қатысуынсыз, әртүрлі тапсырмаларды оқушының өзі жеке орындайды.
Топтық оқыту формасы - оқу үрдісінде бірыңғай немесе дифференциалды тапсырмаларды шағын топ оқушыларымен (құрамында 2-6 адам) топ ішінде әріптестік және мұғалімнің жетекшілігімен орындауды талап етеді.
Топтық оқыту - оқушылардың өзара қарым-қатынас жасау барысында ұжымдық, бірлескен оқу нәтижесінде мақсатқа жететін оқыту құрылымы болып табылады. Топтық жұмыста топ мүшелерінің қабілеттері мен атқаратын қызметтері құрметтелуі керек, оқушылар жеке-дара емес, бірлесіп жұмыс жасаулары көрсетілген. Топтық жұмыс тиімді болуы үшін, топ мүшелері өзара жауапкершіліктерін бөлісіп алады. Топтық жұмыстың басты аспектісі болып топ мүшелерінің бірлесіп бітімге келіп, келісімге қол жеткізуіне негізделген.
Топтық оқыту - бұл оқыту мен оқу тәсілі, аталған тәсіл мәселелерді шешу, тапсырмаларды орындау немесе әлдебір өнім жасау үшін оқушылар тобының бірлесіп жұмыс істеуін білдіреді. Топтық оқыту - оқуды табиғи әлеуметтік әрекет ретінде қабылдауға негізделген, оған қатысушылар бір-бірімен әңгімелеседі және осы әңгімелесу арқылы білім алады.
Педагогикада топтасып оқу тәсілдерінің саны жеткілікті, бірақ та бірлескен оқу үдерісінің негізгі сипаттамалары мынадай:
1. Оқу - оқушылар мәліметті игеретін және өздері игерген ақпаратты бұрын алған түсініктерімен, меңгерген білімдерімен байланыстыратын белсенді үдеріс болып табылады.
2. Оқу - тапсырмаларды орындағанда, оларды механикалық есте сақтау мен қайталау емес, жолдастарының белсенді қатысып,жаңа мәліметтерді өңдеп және қорытуды талап етеді.
3. Қатысушылар әрбір оқушының өзіндік көзқарасымен танысу кезінде өзіне қажетті пайда алады.
4. Оқу - оқушылардың әңгімелесу кезіндегі әлеуметтік ортасы жағдайында жетіледі. Осы зияткерлік жаттығу кезінде оқушылар ой-пайымдарының негізін құрып, мәнін ұғады.
5. Оқытудың топтық формасында оқушылар әлеуметтік және көңіл-күй жағынан да дамып, белсенді бола бастайды, себебі олар түрлі көзқарастарды пайымдап, өз ой-тұжырымын айтуға және қорғауға мәжбүр болады. Мұндай жағдайда оқушылар сарапшылардың немесе мәтін аясында шектеліп қалмай, өздерінің ерекше тұжырымдамалық түсініктерін құруды бастайды. Осылайша топтасып оқу жағдайында оқушылар құрбы-құрдастарымен қарым-қатынас жасауға, идеяларды ұсынуға және қорғауға, әртүрлі ұстанымдармен алмасуға, басқа тұжырымдамаларға күмәнмен қарауға және оған белсенді қатысуға мүмкіндік алады. [4]
Жалпы алғанда, топтардағы бірлескен жұмыс төмендегі мақсаттарда жүзеге асырылады:
1-сурет.Топтық жұмыс жүргізу мақсаттары
Топтық жұмысты материалды оқыту кезең, міндетіне қарамастан нақты бір материалды жүйелеуге, алдағы материалды жалпылауға, оқиғалар мен құбылыстарды, олардың ерекшеліктерін анықтауда тереңдетіліп оқыту үшін қолданылады.
2-сурет. Топтағы бірлескен жұмыс жүргізу себептері
Топтық оқыту формасы - бұл фронтальды және жеке жұмыс ерекшеліктерін қосатын диалектикалық орта буын. Фронтальды жұмыстан топтық жұмыс формасы өзіне әңгімелесу мүмкіндігін таңдайды, ал жекеден - дербестік қасиеттерін алады.
1 кесте
Топта оқыту мен дағдысын қалыптастыру.
Оқыту атауы
Оқыту рөлі
Оқыту компоненті
Топ құру
Топ ішінде бір-біріне көмектеседі және жұмыс барысын абыржымауы керек
Топта жиналуы керек; топты тастамау керек; баяу және тыныш сөйлеу керек; кезегін күту керек; аты-жөнімен шақыру керек; өзін сабырлы ұстау керек.
Топ функциясы
Топ алдындағы міндеттерді нақты шешуге көмектеседі.
Өз ойы мен идеясымен бөлісу; сұрақтар қою; топ жұмысын бағыттау; топ мүшелері қатысушыларын мадақтау; түсіндірулерге назар аудару; мақұлдау және қолдау білдіру; түсіндіруге ұсыныс жасау; пайымдау; топты шабыттандыру.
Қалыптасу
Ақпаратпен алмасады, берілген материалды талқылайды және оны тереңінен түсініп, игереді.
Өз ойын айту; нақтылау; идеяны дамыту; топ жадын қолдау; түсінгенін тексеру; ауызша жоспарлау.
Ынталандыру
Материалды саналы игеруде көмектеседі, танымдық жанжалды жеңу, қосымша ақпарат іздеу, пайда болған сұрақты талқылау.
Адамдарды емес, идеяны сынау керек, топ мүшелерінің дәлелдерін салыстыру керек,талдау керек, тереңінен тсһүсіну үшін сұрақтар қою керек, берілген жұмыстың шындығын тексеру керек.
Топтық жұмыстан барынша көп басымдылық алу үшін, мұғалімдер мен оқушылар барлығынан хабардар болуы қажет және бақылау мен қарым-қатынас жасау барысында жеке тұлғалық дағдыларын дамытып, өз ойларын білдіріп және басқаларға қолдау көрсету өте маңызды (3-сурет)
3-сурет. Топтық жұмыс барысындағы дамитын дағдылар
Оқушылар ұдайы топтық формада жұмыс жасайтын болса, өзін-өзі бағалауға және реттеуге үйренеді. Марта Бронсон (2002) оқушының өзін-өзі реттеуінің төрт саласын ашып көрсеткен:
:: Когнитивті өзін-өзі реттеу, метатаным
Оқушылардың өзіндік оқуы туралы білімі мен өзін-өзі тану деңгейін арттырумен байланысты. Барлық оқушылар еркін болуды қалайды.
:: Эмоциялық өзін-өзі реттеу: эмоциялық зият
Эмоция саласында оқушылар өз көңіл-күйі мен басқа оқушылардың әсері жайлы молырақ хабардар болады; мұның эмоциялық өзін өзі бақылауын және басқа адамдар үшін қамқорлықты дамыту үшін негізгі мәні бар.
:: Әлеуметтік өзін өзі реттеу: ақыл-ой теориясы
Оқушылар достық қарым-қатынас орнатуға, басқа адамдармен бірігіп жұмыс істеуге және үлкендердің көмегінсіз әлеуметтік мәселені шешуге біртіндеп үйренетін әлеуметтік саламен байланысты. Заманауи зерттеулер осы әлеуметтік қабілеттің шешуші деңгейде оқушылардың дамушы ақыл-ой теориясына, яғни басқа адамдарда оның өзінікіне ұқсас ақылы бар екенін түсінуіне байланысты болатынын көрсетті.
:: Ынталандырушылық өзін-өзі реттеу: игеру бағдары
Ынталандыру саласындағы зерттеулер оқушыларда бақылау сезімі мен өз күшіне деген сенімділік сезімінің түйінді дамуын немесе ғылыми әдебиетте игеру бағдарын дамыту деп аталатынды көрсетті, бұл қауіп-қатермен байланысты жағдайда төзімділікті; қателіктен сабақ алуын және күрделі міндеттерді шешуден ләззат алуын дамытуға алып келеді.
Бұл үрдістер кезең-кезеңмен өтетінін тәжірибеде расталып отыр. Айталық, бастапқы кезеңдегі топтық жұмыс әлеуметтік өзара әрекеттестік дағдыларын дамытуы қажет, содан кейін оқушылардың арасында қарым-қатынас біршама орнаған соң, мұғалімдер олардың тиімді қарым-қатынас жасау және мәселелерді шешу дағдыларын дамыта алады (4-сурет).
4-сурет. Дағдыларды дамыту үдерісі
Әлеуметтік өзара әрекеттестік дегеніміз не?
Төменгі және жоғарғы сынып оқушылары топқа мүше болудың мәні туралы ойды қалыптастыру мүмкіндігіне ие болып, басқа адамдардың пікірлері мен идеяларына төзімді бола білуге үйренуі тиіс, соның нәтижесінде олар басқа адамдарға қатысты өзара сыйластыққа және түсіністікке келеді. Тапсырмаларды орындау барысындағы бірлескен жұмыс оқушыларға жағдайды басқа адамдардың пікірлерін ескере отырып, қарауға мүмкіндік береді.
Тиімді топтық қарым-қатынас дегеніміз не?
Қарым-қатынасқа түсу мүмкіндігі топтағы жұмыстың барынша қолайлы аспектісі болып табылады, алайда ол тек айта білуді ғана емес, сонымен қатар тыңдай білуді де қажет етеді, сондықтан оқушылар білуге тиісті бірнеше негізгі ережелер бар, олар:
:: кезекпен сөйлеу;
:: белсенді тыңдау;
:: сұрақ қою және сұрақ бар ма екенін сұрау;
:: ұсыныс енгізу және басқаларда ұсыныс бар ма екенін сұрау;
:: өз ойларын және пікірлерін ортаға салу және басқалардың идеялары мен пікірлерін білу;
:: ұсыныстарды, идеяларды және пікірлерді ұжыммен талқылау;
:: көмектесу және көмек сұрау;
:: түсініктеме беру және түсініктеме беруді өтіну;
:: идеяларға түсініктеме беру және оны бағалау;
:: топтық шешім қабылдау және бір тоқтамға келу;
:: талқылаудың қорытындысын шығару;
:: дәйекті айғақтар келтіру.
Мәселелерді шешу стратегиялары
Орын алған мәселені шешу мақсатындағы топтық жұмыс - оқытудың өте ықпалды тәсілдерінің бірі. Оқушылар ересек адамдарға тәуелді болмау үшін тапсырмаларды жоспарлайды және оларды орындауды ұйымдастырады. Бұл тәсіл оқушыларға:
:: уақытты ұтымды жоспарлауға;
:: инновациялық көзқарастар мен идеяларды ұжыммен талқылауға;
:: топтағы жұмысқа дейін қандай да бір жеке-дара қызмет немесе ойластыру қажет пе екендігін анықтауға;
:: топ ішінде рөлдерді анықтауға (басшы, хатшы, тілші, бақылаушы және т.б.) немесе топ мүшелеріне тапсырмаларды бөліп тапсыруға;
:: тапсырмаларды орындау барысында келісімге қол жеткізуге мүмкіндік береді. [5]
Оқушылармен топтық жұмысты ұйымдастырғанда, әрбір оқушының деңгейлік ерекшелігіне ғана емес, сонымен бірге олардың ыңғайына қарай ілесіп, оқу процессіне тиімді жолдарды есепке алу қажет. Сабақ беру барысында өзінің ескі стилін өзгерткісі келмейтін мұғалімдердің есебінен, оқушылардың кейбірі оқу бағдарламасын толық меңгере алмауы мүмкін. Солар басқа қызығушылықтары бойынша топтарға бірігуі мүмкін. Осылайша оқушылар мен мұғалім арасында көптеген қиындықтар туындап жатады.
1.2 Топтық жұмыстардың сипаты мен ерекшелігі
Мұғалімдердің ең маңызды, сабақты қызықтыра ұйымдастырып, жұмысының нәтижесін көрсете алатын күшті, қабілетті педагогикалық құралы - балалар ұжымы. Мұғалім оқушыларды мәжбүр етпейді, керісінше оқу іс-әрекетіне қатыстырып отырады. Сондықтан, сабақ - мұғалім мен балалардың ұжымдық еңбегі деп атауымызға әбден болады.
Оқытудың ұжымдық формасы динамикалық (қозғалғыш) жұп немесе ауыспалы жұп түрінде өтеді. Бұл кезде оқушылар бір-бірімен жай жұптасып қана қоймайды, әрбір бала бір-бірімен кезектесе отырып, ақпарат алмасып жұмыс істейді, бірақ жұптардың құрамы үнемі өзгеріп отырады.
Соңғы кездері оқушының танымдық әрекетін сапалы ұйымдастыру технологияларының бірі ретінде топтық жұмыстарды ұйымдастыру әдістемесі (В.К.Дьяченко, А.Г.Ривин) кеңінен танылып жүр. [6,7]
Оқытуды ұйымдастырудың топтық формасы көбіне ауызша сабақтарда қолдану тиімді. Оқушылар бірнеше топқа бөлінеді, әрбір топта 4-5 оқушыдан болады. Оқушылар белгілі оқу тапсырмасын орындайды. Мысалы: а) талдауды және материалды салыстыруды қажет ететін тапсырмалар; ә) жаттығуды қажет ететін тапсырмалар; б) топтау, жинақтауды қажет ететін тапсырмалар.
Барлық тапсырмалардың сұрақтарына барынша жауап беруі үшін оқушылардың бірлесіп жұмыс істеуі қажет. Осыдан кейін әрбір оқушы топтық тапсырманың бөлігін өз бетімен орындайды, әрбір топтық жұмыс қорытындысы ұжымдық түрде талқыланады. Жұмыстың нәтижесін жолдастарының ұсынысы бойынша бір оқушы баяндайды. Мұғалім жеке жетістіктерді бағалайды және топтың әрбір мүшесінің бағасын қорытындылайды.
Сабақ уақытда қандай да болмасын оқыту әдіс-тәсілін қолдану барысында, оқушылардың бірігіп жұмыс жасау ұстанымын жетекші етіп қою керек. Мысалы, олар топтық айтыс, ынтымақтастық, өзара жәрдем, өзара түсінісу секілді жұмыстар барысында оқушылардың тұйық мінезділігін, тұйық оңашалануын, бөлектенуін болдырмау қажет. Яғни, топтық жұмыс кезінде ешқандай оқушы сабқтан тысқары қалып қоймауы керек.
Топтық жұмыстарды ұйымдастыру теориясының негізін салған А.Г.Ривин, В.К.Дьяченконың пікірінше, топтық жұмыстың аса басымдылығы- топ ішінде, мұғалім мен оқушылар арасында қандай да бір шартты талаптарсыз еркін түрде, демократиялық тұрғыда оқыту мүмкіндігі жүзеге асады.
Оқушылардың ортада пікір алмасуын, олардың түсінісу қажеттілігін өтейтін, өз ойын жеткізуге мүмкіндік тудыратын, сол арқылы тілін дамытатын тиімді әдістерінің бірі - топтық жұмыстар технологиясы (В.К.Дьяченко) [7].
Топтық жұмыстар барысында оқытудың тәрбиелік мәні де артады. Оқушылардың жеке тұлға болып қалыптасуына, өз бойын түзеуге, сөз мәнерін сақтауға әсер етеді. Сонымен қатар, оқушылардың арасында топтық жұмыстарды орындау кезінде достық, жолдастық, ұжымдық сезімдер қалыптасады.
Топтық жұмыстарды жүргізудің екі түрі бар:
1. Бірыңғай топтық жұмыс;
2. Сараланған топтық жұмыс [8].
Бірыңғай топтық жұмыс барысында барлық топ бірдей тапсырманы орындайды.
Аталған технологияның басты талаптары:
- педагогикалық ынтымақтастыққа жеке қатынас;
- табыс - оқытуда бала дамуының жетекші шарты;
- сыныпта жағымды атмосфералық жағдай туғызып, көңіл-күйді көтеру;
- қателермен жұмыс істегеннен гөрі оны болдырмау;
- оқу материалының мазмұны жүйелі, бірізді болуы;
- әр бала үшін тапсырманың қолжетерлік болуы мен сараланып берілуі;
- білетін оқушы арқылы білмейтіндерді оқыту.
Топтық жұмыстармен қатар ұжымдық жұмыс жасау технологиясын (А.Г.Ривин) қолдану тиімді болмақ. Аталған технологияны қолдану төмендегідей ұстанымдарды басшылыққа алуды міндеттейді:
- оқушылардың өзара орнын алмастыруды;
- өзара оқытуды ұйымдастыру;
- өзара бақылау жүргізу;
- өзара басқару орнату.
Ұжымдық және топтық оқыту барысында оқушыларға қойылатын талаптар:
- өз ойыңды, пікіріңді анық жеткізуге тырыс;
- басқалардың сөзін бөлмей, олардың пікірін аяғына дейін тыңдауға үйрен;
- өз пікірің болсын;
- басқаның пікірін де бағала;
- өз пікіріңе дәлелдер, айғақтар келтір.
Оқушылардың мектептегі және мектептен тыс сан алуан әрекеттері топта өтетіні белгілі. Осы жұмыстарды жүйелі ұйымдастыру олардың сабақ пен сабақтан тыс жұмыстарын жақындастырады, топтық қарым-қатынастың дамуына септігін тигізіп, оқу тәрбиелік міндеттерді шешуге жұмылдырады.
Топтық жұмыстың құрылымы мына бөліктерден тұрады:
а) жұмыстың мақсаты: не үшін қолданылады және соңғы нәтиже қандай болу керек;
ә) жұмыстың мазмұны: негізгі пәндік бағыттары;
б) жұмыстың маңызы: әлеуметтік пайдалы бағыттылығы мен мотивтері, жеке тұлғаның және ұжымның дамуындағы маңызы;
в) жұмысты ұйымдастыру: ұйымдастыру формасы, уақытты бөлу,
жұмыстың бірізділігі, мерзімін белгілеу;
г) жұмыстың технологиясы: тиімді тәсілді талдау, нақтылы білім, білік дағдыларды меңгеруге қажетті құралдар;
д) жұмыстың қарқындылығы, көлемі, оқушылардың жас ерекшелігі мен педагогикалық міндеттерге сәйкестігі;
е) жұмысты бақылау: критерийлерге сипаттама, топтың қалыптасуының нәтижесі, білімнің меңгерілуі.
Топтық жұмыстың тиімділігінің міндетті шарты: оны басқара білу. Басқару үш кезеңнен тұрады:
1. жоспарлау,
2. талқылау (орындалуы),
3. қорытынды (топтық жұмысты бағалау).
Оқушылардың білім алуға деген қызығушылығын оятпас бұрын, әрбір оқушының шығармашылығын дамыту мен өздігінен білім алуға үйрету мүмкін емес. Оқуға деген уәжді қалыптастыру жолдарының ішінде маңыздыларының бірі: оқу-танымдық міндеттерді шешу барысында топтық жұмыс түрлерін ұйымдастыру. Бірігіп еңбек ету және жолдастық өзара көмек жағымды эмоциялық ахуал тудырады, білімге деген құмарлықтың дамуына, таным үрдісінің нәтижелі болуына әсер етеді. Топтық оқу жұмысының кейбір элементтері:
+ жолдасының жауабын толықтырады,
+ әңгіме, пікірталастарда талқылауға қатысады,
+ шешімді топтасып іздейді,
+ жолдастарының шағын топтармен орындаған жұмыстарының қорытындысын шығарады. [6]
Өзара бірін-бірі оқыту идеясы топ ішінде оқушыларды ұжымшылдыққа баулиды. Мұнда ұжымның әрбір мүшесі бірін-бірі оқытады. Я.Коменский Ұлы дидактикасында басқаларды оқытатын адам өзінің білімін тереңдетіп, бекітеді деген, бұл идеяны Н.К.Крупская да қызу қолдап, Балалардың өзін оқытушылыққа тартудың үлкен тәрбиелік маңызы бар... бала өзінің білімін тексеріп, толықтырып отыруға мәжбүр болады, оларда ұстамдылық, шыдамдылық, жолдастарының жетістіктеріне деген қызығушылық тәрбиеленеді деп жазады. [2]
Шағын топтарда дербес жұмысты ұйымдастыру топтық іс-әрекетке мол мүмкіндік ашады, әрбір оқушы жалпы тапсырманың бір бөлігін орындайды, одан кейін топтың барлық мүшелері жұмыстың нәтижесін тыңдап бағалайды, сынып алдында сөйлеуге ұжымдық есеп даярлайды.
Е. Конникова топтық жұмыс жетістігінің үш негізгі шартын атап көрсетті:
а) ол қызықтыратын болуы керек;
ә) ол балалардың қызығушылығын ескеріп, оған сүйенуі керек;
б) әрбір оқушы оның белсенді мүшесі болып, өзінің үлесін қосуы керек.
И.Первина ұжымның дамуының негізгі төрт көрсеткіштерін белгілейді:
а) ұйымдастырушылық бірлігі;
ә) психологиялық бірлік (еріктік, эмоциялық, интеллектуалдық);
б) дайындық бірлігі ( топтық жұмыстағы әркімнің тәжірибесі)
в) жұмыстың бағыттылығы.
Ж. Пиаже Адамның ақылы өзін таниды, яғни психологиялық тілмен айтқанда, басқа заттармен немесе басқа ақылдармен қатынаста болады деген. Біз бір-бірімізбен қатынасқа түскенде дамимыз, соның нәтижесінде жаңа түсініктер қалыптасады.
Ал, қарым-қатынас дегеніміз өзімізді басқаларға (олардың пікіріне, идеяларына, көзқарастарына, мінезіне) бейімдеу деген сөз. Шағын топтық, жұптық жұмыстар оқушыларда бірлік, бірегейлік сезім қалыптастырып, сол арқылы өздерінің ұжымға тікелей қатынасы бар екендігін сезіндіреді. [10]. Ал, бірлесе көтерген жүктің жеңіл екендігі баршамызға аян.
Оқушылардың сабақтағы топтық жұмысының негізгі белгілері:
- сынып оқушылары сабақ барысында нақты тапсырмаларды орындау үшін топтарға бөлінеді;
- әр топ өздеріне арналған тапсырманы алып, оны топ басы немесе мұғалімнің басқаруымен шешеді;
- топтардағы тапсырмалар топтың әр мүшесінің жеке үлесін дара бағалайтындай орындалады;
- топ құрамы бір қалыпты емес, топтың мүшелерінің оқу мүмкіндіктерін тиімді жүзеге асыруына сай топтың үлкендігі әртүрлі. Ол 3-6 адамнан құрылады. Топ құрамы тұрақты емес. Ол келешек жұмыстың мазмұны мен сипатына байланысты өзгеріп отырады. Бұл жерде топтың жартысы дара жұмыспен айналыса алатын оқушылар болуы керек.
- топтардың жетекшілері және топтар құрамы түрлі оқу пәндерінде түрлі болуы мүмкін және олар оқушылардың жетістіктері мен кемшіліктері бірін-бірі толтырып отыратындай оқыту деңгейі әртүрлі оқушылардын құралады, осы пәннен олардың сабақтан тыс уақытта ақпаратты білуіне, оқушылардың бір-бірімен бірігіп жұмыс істей алуы есепке алынады. Топта бірін - бірі ұнатпайтындар болмау керек.
- біркелкі топтың жұмысты барлық оқушыға бірдей тапсырманы оқушылардың шағын топтары орындайды. Жұмыс барысында топ мүшелері жұмыстың барысымен нәтижесін талқылады, бір-бірінен кеңес алды. Тек осындай жағдайдарда" топ құрамында жұмыс жасай отырып оқушылар өз тәжірибесінде бірлесіп жоспарлаудың, міндеттерді бөлісудің, өзара араласудың пайдасына көзі жетті, - дейді М.А.Данилов. Оқушылар бір-бірімен жақындаса түсті, келісімді және үйлесімді әрекет жасауға, бірлескен жұмыстың нәтижесі үшін ұжымдық жауапкершілікті алуға үйрететін болды. Жұмысты ұйымдастырудың топтық формасы тағы да, әрбір оқушының қабілеттерін шығармашылық жарыстарды табиғи түрде дамытуға әсер етті"[9].
Оқушылардың жеке тапсырманы орындағанынан гөрі, топтардағы бірлескен жұмыс нәтижелі болады. Себебі, топ мүшелері бір - біріне түсіндіреді және көмектеседі. Ұжымдық жауапкершілікті топ мүшелері өздеріне бөліп алады, әрбір тапсырма сұрақтарын оқып үйренгенде, олардың алға жылжу қарқыны реттелгенде, әр оқушының жұмысы көзге анық түседі.
Топтық форма бойынша жұмыс істеген кезінде сабақта топтық құрамындағы көмек қажет болған әр оқушыға басқа оқушылар немесе мұғалімдер жағына даралық көмек көрсетілді. Бұл жаппай және даралық жұмыс формасында барлық оқушыларға көмек көрсету мұғалімге қиын түсетінін көрсетеді. Мұғалім бір немесе екі оқушымен жұмыс істеп жатқан кезінде, басқа оқушылар өз кезегін тосып отырады. Ал жағдай топтық оқыту формасында басқаша болады. Топтағы оқушылар мұғалім мен мықты кеңесші-оқушылардың көмегін алады. Сонымен қатар көмектесуші оқушы да көп көмек алады, оның білімі анықталады, тереңдейді, өзінің сыныптасуына түсіндіру барысында оның білімі бекітіледі. Кеңесші топтың жұмыстың арнайы пән бойынша ғана басқарады. Басқа жағынан - ол топтың қатардағы мүшесі, ол одан жақсы дайындалған, көп ақпарат алған сыныптас - кеңесшісінің басқаруымен жұмыс істеді. Кеңесшілердің ауысып отыруы жеке оқушылардың менмендігінің алдын алады.
Сонымен, қысқаша айтатын болсақ, география пәнін меңгеруде топтық формада жұмыс жасау оқушылардың бір-біріне деген көзқарастарын дамытуда төмендегідей жүйелерді қалыптастырады.
1. Топтық жұмыс барысындағы ықпалдастық оған қатысушылардың өзара қарым - қатынасының жақсаруына әсерін тигізеді;
2. Топтық жұмыс оқушылардың оқуға қызығушылығын күшейтіп, күш қорын жұмылдырады;
3. Топта бірлесе жасаған жұмыс барысындағы өзара ықпалдастық сыныптағы психологиялық ахуалға және оқушылардың өзін - өзі бағалауына жағымды әсер етеді;
4. Топтық жұмыс оқу материалының жеңіл, әрі тез игерілуіне тиімді ықпал етеді. [10]
Іс-әрекеттегі зерттеу-ойлану және талқылауға негізделген тәжірибе деген тұжырымға сүйене отырып, бақылауға алынған сыныптағы оқушылардың топта жұмыс істеу әрекеттерін зерделеу, оларды шығармашылыққа бағыттау үдерісіне араласу. Оқушылардың қарапайым кеңістікте орналасуы да олардың өзін-өзі реттеуіне, өзіндік қасиеттерді қалыптастыруына біршама әсер етеді. Бір-бірімен қатар отырған оқушыларға қарағанда, қарама-қарсы отырған оқушылардың арасында байланыс біршама тиянақты орнайды. Оқушылар ролдерді өздері таңдап алу құқығына ие. Әр топ ұсынылған сұрақ пен тапсырманы саралайды. Әр рөлдегі оқушы өз міндеттерін атқаруға мүдделі.
Топтық жұмыстың ерекшеліктері:
біріншіден, оқушы өтілген сабақ материалын түсінбесе, мұғалімге тура сұрақ бағыттай алмайды. Ал топтық жұмыс әрекеті барысында оқушы түсінбеген тақырып төңірегінде бір-бірімен ақылдасу мүмкіндігіне ие, сондай-ақ, игермеген тақырыбын мұғалімнен сұрайды;
екіншіден, айналадағы болып жатқан мәселелерді өздігінен анықтайды;
үшіншіден, әрбір топ мүшесі топтың нәтижеге жетуі білім бағдарламасындағы тапсырмалардың орындауынан ғана емес, өздігінен жаңа білім мен дағдыларды керек ететіндігін түсінеді;
төртіншіден, оқушылар өз көзқарастарын тұрақтандырады, ұсынады және дәлелдей алады;
бесіншіден, оқушылар топтық жұмыс әрекетінде жинаған білім, біліктерінің тиімді қолдану мүмкіндігін түсінеді;
алтыншыдан, оқушылар өзара және мұғаліммен пікірлесу арқылы қарым-қатынастық дағдыны қалыптастырады;
жетіншіден, оқушылардың серіктестік сезімі мен өзара ынтымақтастық байланысы мен шығармашылық дағдылары дамиды.
Осы бағытта топтық жұмыс оқушылардың қарым-қатынасын, тиімді араласу және туындаған мәселелерді шешу дағдыларын дамытуға ықпал етеді. Топтық жұмыс оқушыларды шығармашыл ойлауға, кез-келген ақпаратты ойластыра отырып талқылауға, өзгелердің пікірлерін түсінуге жетелейді. Бастапқы кезде бұл үдеріс оқушылардың өзара тиімді қарым-қатынас жасау дағдыларын дамытуға бағытталса, кейін мәселелерді шешу мен ойлау дағдыларын дамыту бойынша жұмыстар жасалуы тиіс. Оқушылардың шығармашылық дағдыларын дамыту үшін олардың тақырыпқа қатынас әрекетін ойластырып, өтілетін сабақтың проблемасына қажет жағдайда жоспарланған сабақ мазмұны мен оқыту әдістеріне түзетулер енгізіп отыру қажет. Олар өзінің бұған дейінгі білетін амал-тәсілдерінің жаңа мәселені шешуге жеткіліксіз екенін сезетіндей жағдайға түсуі керек. Содан барып оның білім алуға деген ынта-ықыласы артады, білім алуға әрекеттенеді. Шығармашылық сипаттағы сабақтардың жоспарын жасау үшін тақырыбы, мақсаты, әрекет түрі таңдап алыну керек. Оқушылардың шығармашылық қабілеттерінің дамуы бақылау жұмыстар, тәжірибе, зерттеу жүргізу, мәтін, сызба, суреттермен жұмыс жасау сияқты әрекеттер оқушыларды ойлануға, шығармашылыққа, өздігінен ізденіске жетелейтін әдіс-тәсілдер мен мазмұнды тапсырмалар тұрақты жүргізіліп отырса аталған мәселе нәтижелі болғандығы анықталды. Атқарылған жұмыстардың нәтижесінде топтық жұмыс оқушылардың шығармашылық қабілетін арттыруға үлкен ықпалын тигізеді.
Топтық жұмыс жас ерекшеліктерді талғамайды, барлығы білім берушінің шеберлігіне байланыстылығын атайды. Топтың сұранысы бойынша ғана білім берушінің араласуы-топтық жұмыстың өзіндік нәтижесі болып танылады.
Тез өзгеріске ұшырап тұратын мына әлемде жас ұрпаққа білім беру ісі оңай шаруа емес екені бесенеден белгілі. Осындай киелі міндетті, ауыр жауапкершілікті мойнына алып отырған ұстаздар қауымы үнемі ізденіс үстінде жаңашылдықпен жұмыс істеуі қажет. Осы орайда география сабағында логикалық сызбалармен блокты - кестелерді қолданудың маңызы зор. Мұнда балалар қысқа мерзімді есте сақтаудың психологиялық қағидаларына сүйенеді. Өйткені ауызша жұмыста сызба бөліктерін бөліп қарастыру өте жеңіл және бір тарихи үдерісті бір тұтас қабылдап игеруге мүмкіндік мол. Бұл тәсіл бойынша оқушылар өткен материалды тез арада талдап, әрі жинақтап алуға көп қиналмайды. Тақырыпты игерген әрбір оқушы өз ойын жинақтап айтып бере алады, әрі бұл мұғалім мен оқушының бір-бірін түсінісіп, өзара бірлескен ынтымақты әрекетіне кең жол ашады. Сондықтан бұл тақырыпты білім беру ісіне, әсіресе география сабағына берері мол.
1.3 Топтық жұмыстарды ұйымдастыру және оның тиімділігі
Қазіргі уақытта оқушыларға білімді дайын беретін дәстүрлі оқыту стилінен алшақтауымыз керек. Ақпараттандырылған, логикалық ойлау, шығармашылық қабілеттері дамыған оқушыларды қалыптастыру үшін мұғалімнің өзі де жаңашыл идеяларға жақын болуы тиіс. Сабақтың әрбір минутын тиімді пайдалану үшін сабақ жоспарын табысты болатындай етіп құру біздің міндетіміз, себебі мұғалімдер әрбір баланың болашағы үшін жауапты. Сабақта алған теориялық білімді оқушылар өмірде жергілікті жерде табиғат пен қоғамның арақатынасын күнделікті зерттегенде қолдана білулері қажет. Психолог ғалымдардың зерттеуі бойынша ауызша тыңдаған сабақтың 30%-ы, көзбен көрген сабақтың 50%-ы, тәжірибе жасаған сабақтың 80%-ы есінде қалады екен. Соған байланысты негізгі ескерілетін жайттар, бұл оқу-тәжірибелік, топтық жұмыстарды көбінесе сабақта жүргізу қажет. Оқушы білімін бекітуде, өмірде пайдалануда маңызы зор.
Педагогика ғылымдарының мектеп оқушыларының білімін жақсарту мақсатында мұғалімдер алдына қоятын аса бір маңызды талаптарының бірі - оқушылардың өз бетімен жұмыс жасап үйренуін қалыптастыруы. Мектеп оқулығында материалды жан-жақты түсіндіріп, ұқтыру мен қатар, мұғалім оқушылардың кейбір мәселелерді өз бетімен оқып, жазып, шешіп, нәтижесінде жаңаша бір мәселені біліп үйренуге жаттықтырулары керек. Демек, жаңа білім беру мақсатында оқушылардың өз бетімен жасайтын жұмыстарына үнемі көңіл бөліп, ұйымдастырып отырғаны жөн. [11].
Топтық жұмыстарды жоспарлау кезінде оқушылардың зейіні мен танымдық күшін табиғи - территориялық кешеннің басты және ерекше белгілерін ашуға көмектесетіндей жоспар дайындау қажет. Дәлірек айтқанда, олардың шығу тегі мен қалыптасу ерекшелігін анықтауға бағытталады (мектептің тектоникалық және геологиялық карталарын еске ала отырып); осы табиғи - территориялық кешенді құрайтын табиғат компоненттері арасындағы себептік - салдар байланыстарын анықтауға да зейін аударған дұрыс; оқушылардың табиғи - территориялық кешендерге ғылымда қалыптасқан тәртіппен қарауын дамытуды да еске алу өте қажет: а) территоия жайында жалпы мағлұмат жазып оны қысқаша сипаттау; ә) көзге түсерліктей ерекшеліктерін белгілеу және ол ерекшеліктердің себептерін бағалау.
Топтық жұмыстың тапсырмаларын дайындау кезінде оқушылардың білім дәрежелерінің әр түрлі екенін еске ала отырып, құбылыстар арасындағы өзара байланыстарды анықтайтын мәселелердің күрделене беретіндігін ескеру қажет. Мұғалім өзінің жоспарға енгізген жаңа мәселелерін оқушылардың ұғымына қалай жеткізетіндігін алдына ала жоспарлап, тұжырымдап алуы керек. Сонымен бірге барлық сыныпқа арналған топтық жұмыстардың әр түрлі жоспарлары бойынша картамен жұмыс жүргізгенде оқушылардың ой әрекетінің немен ерекшеленетінін көрсете алуы тиіс.
Топтық жұмыстарды ұйымдастыру арқылы оқушылардың танымдық қабілеттерін дамытамыз, дәлірек айтсам, оқуға деген қабілетін, зейінін, сөйлеу дағдыларын, шығармашылық ойлау секілді қабілеттерін дамытамыз. Сыныптағы әр оқушы ақпаратты әртүрлі қабылдайды. Оқушылардың қабылдау ерекшеліктерін ескере отырып, әр сабақта тиімді стратегиялар мен әдіс-тәсілдерді қолдануға тырысамын. Жаңа сабақты түсіндіруде аудио, бейнемәтіндер болса, қолдану сатысында топтық, жұптық түрлерін жүргізген ұтымды болады, себебі жұптық жұмыста көршілес оқушылар өзара жұмыс істеп, сұрақ қоя отырып тақырыпты игеруге мүмкіндік алады. Ал топтық жұмыс барысында әрқайсысы өз идеясын ұсынуға, жалпыға бағытталған белгілі бір жұмыс түрін орындай алады. Мұндайда оқушы үнін естиміз. [12].
Қазіргі ақпараттанған заманда оқушының жеке ойлауы мен көзқарасы маңызды орында. Топтық жұмыстарды ұйымдастыруда ұжымдық танымдық іс-әрекеттердің әртүрлі формаларын мен түрлері жүйесінде топтық жұмыс және оның әртүрлілігі маңызды орын алады. Топтық жұмыс өзінің барлық белгілері көрініс табатын оқу ынтымақтастығының идеалды моделі болып табылады. Топтық жұмыстардың пайдасы мен оның тиімділігі бойынша зерттеулерді әртүрлі бағытта жүргізуге болады. Психологтар тұлғаның жетілуі үшін топтық жұмыстар қолайлы жағдай туғызатынын ашып көрсетеді. Ал, педагогтар оқытуда топтық жұмыстардың атқаратын рөлін қарастырады. Олардың ойынша, топтық жұмыс оқыту процесін байыта түседі, оқу жұмыстарын нығайтып, сыныпта жылулық атмосферасын орнатады дейді. Топтық жұмыстарды ұйымдастырғанда басты ережелерді негізге алу қажет.
1. Топтарға арналған ережелерді әзірлеу. Топтық жұмыс кезінде топ мүшелерімен бірлесе отырып, жаппай бәріне ортақ ережені енгізу керек.
2. Адалдық мәдениетін күшейту. Топ ішінде оқушылар өздерін дұрыс ұстау мәдениеті мен әдептілік сақтау қағидаларын ескерту керек.
3. Топ мүшелеріне адамдармен жұмыс істеу барысында бір-бірін жақсы көру міндетті емес екенін ескертіңіз. Топтық жұмыс кезінде оқушылар ұжым болып жұмыс жасаулары керек, жеке бастарының жанжалдасуы топтың алға жылжуына кедергі болуы мүмкін. Сондықтан топ мүшелері жұдырықтай жұмыла тапсырмаларды шешу керек.
4. Ұжымдық жауапкершілік белгілеу. Әрбір топқа тапсырма берілген соң, топ мүшелері жауапкершілкпен өздері бөлісіп алған қызметтерін атқрулары қажет. Соңында бір-бірімен ақылдаса отырып, соңғы шешімін шығарулары керек.
5. Тыңдау машықтары тәжірибесін дамыту маңызды екендігін атап көрсету. Адамдар бастапқыдан-ақ айтылған пікірлермен келіспеген жағдайда да әрбір дауыс естілуге құқылы.
6. Топтағы жұмысқа әрбір мүше атсалысуға тиісті. Топтағы жұмыс түрлі көзқарастарға байланысты. Топтың әрбір қатысушысы өз көзқарасын, пікірін білдіруін ынталандыру керек, олар естілмей қалмасын. Топ мүшелеріне өзінің пікірімен қоса, әркімнің пікірі құнды екенін көрсету керек.
7. Топ жұмысына топ мүшелерінің әрқайсысы тең дәрежеде қатысуға тиіс. Топ ішінде атқаратын міндеттер топ мүшелеріне қалай бөлінетіні туралы ақылдасып шешкен дұрыс болады. Топ мүшелері сондай-ақ бір - бірімен тәжірибе алмаса және басқалардың идеяларына сүйене отырып, өз үлесін қосуға дайын болуға тиіс.
8. Топ мүшелерінің мықты жақтарын пайдалану топ жұмысы үшін өте тиімді болады.
9. Алайда, топ тек мықты қатысушыларды ғана пайдаланбауға тиіс! Топтағы тапсырмалар дамытушы сипатта болуы мүмкін, яғни міндеттерді бөлу топ мүшелеріне өздерінің әлсіз жақтарына және жеткіліксіз тәжірибелеріне негізделуге мүмкіндік беретін мақсатты жағдай болуы мүмкін.
10. Топ міндеттерінің мерзімдерін өзгертуге болмайды. Топтың табысты жұмысының Сен қандай да бір нәрсені орындай алмауың мүмкін, бірақ топтың қандай да бір тапсырманы орындамауына мүмкіндік берсең, бұл дұрыс емес қағидатына негізделген.
11. Қайырымдылықты дамытыңыз. Топтық жұмыс кейде адамдардан топ мақсаттарына өздерінің жеке қажеттіліктері мен тілектерін бағындыруды талап етеді. Мұны топтың өзге де мүшелері мойындағаны маңызды.
12. Адамдарға шығармашылық пен стандартты емес идеяларды бағалауға көмектесіңіз. Топ мүшелері тек қойылған міндеттер шеңберінде болуына жол бермеңіз, олардың шығармашылық қиялын дәлелдейтін балансты белгілеу керек.
13. Топ жұмысында жүйелендіруші элементтерді пайдаланыңыз. Тұрақты кездесулерді ұйымдастыру, есеп жүргізу және міндеттерді бөлу топтың тиімді және өнімді жұмыстарының кепілі болмақ.
14. Күн тәртібінде топтық ережелер туралы тармақты тұрақты бақылауда ұстаңыз. Бұл мезгіл-мезгіл негізгі ережелерді қарап және қайта қарап отыру үшін, кейде пайда болуы мүмкін күтпеген оқиғаларды шешу үшін жаңасын жасау үшін өнімді болуы мүмкін. Алайда практикада өзінің пайдалылығын дәлелдеген, бірақ саналы түрде қолданылмаған негізгі ережелерді ұмытпай, олардан бас тартпаған маңызды. [13].
Топтық жұмыстар түрлі әдіс - тәсілдермен құрылуы мүмкін. Кейбір жағдайда мұғалімдер (және оқушылар) әріптестерінен (немесе достарынан) бірге жұмыс істеуін өтінеді, басқа жағдайларда кездейсоқ іріктеп алынған топтар құрастырылады. Ал кейде топтар жекелеген мүшелердің нақты бір мықты қасиеттеріне қарай құрылады.
Топтық жұмыстың негізгі мағынасы - ұжымдық ойлау дағдысын қалыптастыру. Ұжымдық оқытудың мәні анықтамасында көрінеді: Барлығы әркімді оқытады және әркім барлығын оқытады.
Жалпы, оқу үрдісіндегі топтық жұмыс дегеніміз не? Басқа топтық қарым-қатынас түрлерінен қандай ерекшелігі бар екендігін анықтап көрейік:
Біріншіден, топтық жұмыс оқушының өзіндік айқындалуы болып табылады. Топтық жұмыстың қатысушысы өз тобының жұмысына деген ұстанымын тағайындау керек. Бұл үрдіс арқылы оқушылар нақты нәтижеге жетуі үшін бағдарлау жасау қажет. Ол топ ішіндегі өз орнын, топ ішіндегі басқа қатысушылармен қарым-қатынасын анықтау керек.
Топ қатысушылары берілген тапсырмаларды зерттеп, зерделеу барысында, өз рөлдерін бөлісіп, бір-бірін толықтырып топты алдыға жетелей білулері қажет. Оқушылар топ ішінде өз-өздерін мүмкіндігінше бағалайды, ұстанымдарын анықтап алады.
Төрт-сегіз адам екі ұстаным бойынша бөлінеді: ұйымдастырушы және топ жұмысының қатысушылары. Топ құрамы тұрақты емес. Ол келешек жұмыстың мазмұны мен сипатына байланысты өзгеріп отырады. Бұл жерде топтың жартысы дара жұмыспен айналыса алатын оқушылар болуы керек. (5 сурет)
Топ қатысушылары
Қатынас ұйымдастыру алаңы
Өзара топтасу үрдісі
ұйымдастырушы
Оқу сыныбы
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ 2
1 Топтық жұмыс және оның ерекшелігі. 4
1.1 Білім беру жүйесіндегі топтық жұмыстардың маңызы 4
1.2 Топтық жұмыстардың сипаты мен ерекшелігі 11
1.3 Топтық жұмыстарды ұйымдастыру және оның тиімділігі 17
2. Географиядағы біріккен топтық жұмыс оқыту сапасын көтерудің кепілі 26
2.1 Топтық жұмыстарды география сабағында пайдалану 26
2.2 Практикалық жұмыстарда топтық жұмыстарды ұйымдастыру 36
2.3 Топтық жұмыс арқылы оқушылардың білім сапасын анықтау 40
3. Топтық жұмыс формасын география сабағында қолдану әдістері 46
3.1 География сабағында қолданылатын топтық жұмыстарды
қолдану үлгілері 46
ҚОРЫТЫНДЫ 61
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 63
КІРІСПЕ
Жұмыстың өзектілігі: Қазақстан Республикасы Тәуелсіз ел болғаннан бері, елімізде жаңа өмірге бетбұрыс жасай бастады. Қол-аяғымызды бауырымызға басқалы қаншама игі істер жасалынып келеді. Осының барлығы ана сүтімен дарыған тіліміздің мәртебеге ие болуы, жалпы білім беру жүйесіне оңды әсерін тигізеді.
Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында: Жаңа формация мұғалімі - рухани дамыған әрі әлеуметтік тұрғыдан есейген, педагогикалық құралдардың барлық түрлерін шебер меңгерген, білікті маман, өзін-өзі әрдайым жетілдіруге ұмтылған шығармашыл тұлға. Ол жоғарғы білімді, шығармашыл тұлғаны қалыптастырып, дамыту үшін жауапты - деген болатын.
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім берудегі тұжырымдамасының жобасында білім берудің мақсаттары мен міндеттерін және бұған дейінгі білім берудегі тежейтін факторларды атап көрсетті.
Тұжырымдаманың негізгі мақсаты - жылдам өзгеріп отыратын дүние жағдайларында алынған терең білімнің, кәсіби дағдылардың негізінде еркін бағдарлай білуге, өзін-өзі іске асыруға, өзін-өзі дамытуға және өздігінен дұрыс, адамгершілік тұрғысынан жауапты шешімдер қабылдауға қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру, - деп айта келіп, білім берудегі кедергі келтіретін факторларды атап көрсетті. Олар:
Материалдық-техникалық базаның, оқу-жабдықтарының, әдістемелік құралдардың сәйкессіздігі;
Мамандардың жетіспеушілігі;
Жаңа технологиялардың қолданылмауы;
Осыған байланысты педагогикалық тың ізденістер, жаңа әдіс-тәсілдер пайда бола бастады. Жаппай білім беру сапасын көтеруде көптеген сұрақтар туып отыр. Жаңа қоғам жаңаша қажеттіліктерді қажет етеді, сондықтан білім беру жүйесінде жаңа технологиялар мен әдіс-тәсілдерді қолдану керектігін айқын көрсетеді.[1]
Топтық жұмыстарды ұйымдастыру кезінде оқушылардың арасындағы іскерлік қарым-қатынас маңызды рөл атқарады. Жақсы ұйымдастырылған қарым-қатынас топтағы адамгершілік ахуалды қалыптастыруға, оқушының жеке тұлғалық, әлеуметтік рухани құндылық қасиеттерін, ең алдымен, ұжымшылдықты тәрбиелеуге ықпал етеді.
Топтық жұмыстағы дағдылар жалпы ұйымдастырушылық және өзін-өзі ұстай білу дағдыларын тудырады. Топтық жұмысты ұйымдастыруда дағды мен өзін-өзі бағалаудың үлкен маңызы бар екендігін орыс педагогы Н.К.Крупская топтың бірігіп дамуындағы топтық жұмыстың нәтижесінде оқушылардың жеке тұлғасы қалыптасады деп атап көрсетті. [2]
География пәнін оқытуда топтық жұмыстардың рөлі қазіргі заманауи мектептерде қолдану өзекті болып отыр. Сондықтан, жұмыстың өзектілігі география сабағында топтық жұмыс технологиясын тиімді пайдалануға бағытталады.
Жұмыстың мақсаты. Жұмысты зерттеу барысында алға қойған мақсатымыз - қазіргі білім беру жүйесіндегі жаңа технологиялардың бірі топтық жұмыстарды қолдану технологиясы арқылы география сабағын оқыту, білімнің тиімділігін арттырудың бірден-бір көзі екендігін айқындау.
Міндеті. Жұмысты зерттеу барысында алға қойған мақсатты негізге ала отырып, бірнеше міндеттер қойылды:
+ Білім беру жүйесіндегі топтық жұмыс формасының маңызын ашу және мәнін анықтау;
+ топтық жұмыстар арқылы география пәнін оқытуда оқушылардың ойлау, шығармашылық қабілеттерін дарыту;
+ оқушыларға сөйлесім әрекетінің түрлерін күнделікті қарым-қатынас деңгейінде меңгерте отырып, ойлау дағдысы мен пәндік-бағдарлық сауаттылығын қалыптастыру;
+ География сабағында топтық жұмыс формаларын қолдану, оны дайындау жолдары мен оның тиімділігін талдау.
Жұмыстың құрылымы: Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш тараудан, бірнеше бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан тұрады.
Жұмыстың теориялық негізі: жұмыстың тақырып мазмұнын ашу барысында әр түрлі авторлардың бірнеше ғылыми еңбектерін қолдандық, білім саласына арналған журналдарда жарияланған ғылыми мақалаларды пайдаландық және интернет желісіндегі мәліметтерге сүйендік. Олар пайдаланылған әдебиеттер тізімінде көрсетілген.
Зертеу әдістері: топтау, жүйелеу, сараптау, талдау, салыстырмалы-аналитикалық.
1 Топтық жұмыс және оның ерекшелігі.
1.1 Білім беру жүйесіндегі топтық жұмыстардың маңызы
Қазіргі заман талабы - қоғам мен білім берудің тұлғалық мән-мағыналарын байланыстыра алатын, білікті де білімді оқушы қалыптастыру. Оқушы тек қана теориялық білімдер жиынтығын жақсы меңгеріп қана қоймай, қажет болған жағдайда іс жүзінде қолданып, өмірлік жағдайларға бейімделуі және содан дұрыс нәтиже шығаруы керек. Мұның өзі оқу үрдісінің дұрыс ұйымдастырылуы мен оқыту әдістемесінің жетістіктерімен тікелей байланысты.
Біздің заман - ауыспалы заман. Қазіргі таңда оқушыларымыздың шығармашылыққа толы, жеке тұлға болып қалыптасқан, өмір ағымына тез ілесе және бейімделе алатын, өмірде кездесетін қиындықтарды шеше алатын қоғамымыздың бір мүшесі болуы өте маңызды. Ал бұл үшін дұрыс ұйымдасқан оқу үрдісі болуы қажет.
Қазіргі заманауи замандағы оқушылардың қабілеті, оқуға деген ынтасы өзгерген. Соның ішінде оқушылардың әлеуметтік даму жағдайы өзгеріске ұшырады:
* Ақпараттандырылған балалар саны асты.
* Заманауи балалары классикалық әдебиеттерді аз оқиды. Оқу мәдениеті нашарланған сайын оқушылардың мектептегі білім жүйесін де қиындықтар туындатып отыр. Оқушылардың логикалық және ойлау қабілеттері төмендеді.
* Заманауи балалардың тіршілік әрекетінде өз құрдастарымен араласу шекарасы қалыптасты. Өз құрдастарымен бірге ойнау, бірге әрекет жасау қазіргі кезде мектеп оқушыларына қиынға соғып отыр. Мұндай жағдайлар балалар арасындағы өнегелік және дағдылық үдерісін қалыптастыруда қиындық тудырыады, құндылық қасиеттері мен қайырымдылық көңіл күй қалыптастыруда кедергі келтіреді.
* Заманауи балалардың көбі балалар ұйымының іс-шараларына қатыспайды, командалық жұмыста жетекшілік мүмкіндіктерін көрсете алмайды, сонымен бірге өзара көмектесе және әріптестік қарым-қатынас құра алмайды.
* Қазіргі кезде оқушылар өз ойларын ашық айтып, өз айтқанынан қайтпайды, әлемді зерттеуге және жаңа сынамаларға қатысуға дайын.
Бірақ та оқушылардан әлемге деген сенушіліктің төмендеуін, сонымен қатар балалар арасындағы ашуланшақтықты, өзіне деген сенімсіздікті, қауіптілік сезімдерін байқауға болады. [3]
Жүйелі-қызметтік тіл табыса алу оқушылар арасындағы қызметті түсіндіреді, сондықтан коммуникативті оқытудың қалыптасуына жағдай жасау маңызды болып отыр. Коммуникативтік мүмкіндіктің өзекті бір даму формасы - сабақ үстінде топтық қызметті ұйымдастыру болып табылады.
Топтық жұмыстарды ұйымдастыру оқу жүйесінде маңызды орынды алады. Топтық жұмыстың басты мақсаты - оқушылардың ойлау қабілетін дамыту. Сонымен бірге топ ішінде өзін көрсете алу, аз уақыт ішінде тапсырмаларды орындау, жұмысты ұйымдастыру дағдысын қалыптастыру, сонымен қатар ең маңыздысы, рефлексивті зейінін қалыптастыру.
Оқыту формасын ұйымдастыру - оқыту үрдісіндегі мұғаліммен оқушының қарым-қатынас жүйесін оқу материалын игеру кезінде анықтайтын конструкция бөлшегі.
Дәстүрлі оқыту кезінде оқушыға негізінен, өңделген дайын оқу материалдар ұсынылады. Ал бұндай дайын өнімдер оқушылардың белсенділігі мен шығармашылық дамуына тежеу болады. Қазіргі заман талаптары бойынша оқушы өзінің еркіндін сезіне алатын, оны ойлай білу, өз іс-әрекетіне жауап бере алатын, шығармашылық әрекеттерінің барысында біліктілікке қол жеткізуі қажет. Сонымен бірге қазіргі кезде білім жүйесінде жариялылық және ізгілендіру үрдістерінің жүзеге асуына байланысты дәстүрлі оқу процесіндеі оқытушы-оқушы жүйесіндегі қатынас өзгеріске ұшырады. Оқушы оқу үрдісінің субъектісіне айналды.
Сабақта оқытуды ұйымдастырудың әр түрлі формаларына фронтальды, дербес және топтық формалары жатады.
Фронтальды оқыту формасы - сыныптағы барлық оқушылардың қатысуымен, берілген бір тапсырманы мұғалімнің көмегімен орындаумен ерекшеленеді.
Дербес жұмысты ұйымдастыру формасы - сыныптағы оқушылардың араласуынсыз және мұғалімнің қатысуынсыз, әртүрлі тапсырмаларды оқушының өзі жеке орындайды.
Топтық оқыту формасы - оқу үрдісінде бірыңғай немесе дифференциалды тапсырмаларды шағын топ оқушыларымен (құрамында 2-6 адам) топ ішінде әріптестік және мұғалімнің жетекшілігімен орындауды талап етеді.
Топтық оқыту - оқушылардың өзара қарым-қатынас жасау барысында ұжымдық, бірлескен оқу нәтижесінде мақсатқа жететін оқыту құрылымы болып табылады. Топтық жұмыста топ мүшелерінің қабілеттері мен атқаратын қызметтері құрметтелуі керек, оқушылар жеке-дара емес, бірлесіп жұмыс жасаулары көрсетілген. Топтық жұмыс тиімді болуы үшін, топ мүшелері өзара жауапкершіліктерін бөлісіп алады. Топтық жұмыстың басты аспектісі болып топ мүшелерінің бірлесіп бітімге келіп, келісімге қол жеткізуіне негізделген.
Топтық оқыту - бұл оқыту мен оқу тәсілі, аталған тәсіл мәселелерді шешу, тапсырмаларды орындау немесе әлдебір өнім жасау үшін оқушылар тобының бірлесіп жұмыс істеуін білдіреді. Топтық оқыту - оқуды табиғи әлеуметтік әрекет ретінде қабылдауға негізделген, оған қатысушылар бір-бірімен әңгімелеседі және осы әңгімелесу арқылы білім алады.
Педагогикада топтасып оқу тәсілдерінің саны жеткілікті, бірақ та бірлескен оқу үдерісінің негізгі сипаттамалары мынадай:
1. Оқу - оқушылар мәліметті игеретін және өздері игерген ақпаратты бұрын алған түсініктерімен, меңгерген білімдерімен байланыстыратын белсенді үдеріс болып табылады.
2. Оқу - тапсырмаларды орындағанда, оларды механикалық есте сақтау мен қайталау емес, жолдастарының белсенді қатысып,жаңа мәліметтерді өңдеп және қорытуды талап етеді.
3. Қатысушылар әрбір оқушының өзіндік көзқарасымен танысу кезінде өзіне қажетті пайда алады.
4. Оқу - оқушылардың әңгімелесу кезіндегі әлеуметтік ортасы жағдайында жетіледі. Осы зияткерлік жаттығу кезінде оқушылар ой-пайымдарының негізін құрып, мәнін ұғады.
5. Оқытудың топтық формасында оқушылар әлеуметтік және көңіл-күй жағынан да дамып, белсенді бола бастайды, себебі олар түрлі көзқарастарды пайымдап, өз ой-тұжырымын айтуға және қорғауға мәжбүр болады. Мұндай жағдайда оқушылар сарапшылардың немесе мәтін аясында шектеліп қалмай, өздерінің ерекше тұжырымдамалық түсініктерін құруды бастайды. Осылайша топтасып оқу жағдайында оқушылар құрбы-құрдастарымен қарым-қатынас жасауға, идеяларды ұсынуға және қорғауға, әртүрлі ұстанымдармен алмасуға, басқа тұжырымдамаларға күмәнмен қарауға және оған белсенді қатысуға мүмкіндік алады. [4]
Жалпы алғанда, топтардағы бірлескен жұмыс төмендегі мақсаттарда жүзеге асырылады:
1-сурет.Топтық жұмыс жүргізу мақсаттары
Топтық жұмысты материалды оқыту кезең, міндетіне қарамастан нақты бір материалды жүйелеуге, алдағы материалды жалпылауға, оқиғалар мен құбылыстарды, олардың ерекшеліктерін анықтауда тереңдетіліп оқыту үшін қолданылады.
2-сурет. Топтағы бірлескен жұмыс жүргізу себептері
Топтық оқыту формасы - бұл фронтальды және жеке жұмыс ерекшеліктерін қосатын диалектикалық орта буын. Фронтальды жұмыстан топтық жұмыс формасы өзіне әңгімелесу мүмкіндігін таңдайды, ал жекеден - дербестік қасиеттерін алады.
1 кесте
Топта оқыту мен дағдысын қалыптастыру.
Оқыту атауы
Оқыту рөлі
Оқыту компоненті
Топ құру
Топ ішінде бір-біріне көмектеседі және жұмыс барысын абыржымауы керек
Топта жиналуы керек; топты тастамау керек; баяу және тыныш сөйлеу керек; кезегін күту керек; аты-жөнімен шақыру керек; өзін сабырлы ұстау керек.
Топ функциясы
Топ алдындағы міндеттерді нақты шешуге көмектеседі.
Өз ойы мен идеясымен бөлісу; сұрақтар қою; топ жұмысын бағыттау; топ мүшелері қатысушыларын мадақтау; түсіндірулерге назар аудару; мақұлдау және қолдау білдіру; түсіндіруге ұсыныс жасау; пайымдау; топты шабыттандыру.
Қалыптасу
Ақпаратпен алмасады, берілген материалды талқылайды және оны тереңінен түсініп, игереді.
Өз ойын айту; нақтылау; идеяны дамыту; топ жадын қолдау; түсінгенін тексеру; ауызша жоспарлау.
Ынталандыру
Материалды саналы игеруде көмектеседі, танымдық жанжалды жеңу, қосымша ақпарат іздеу, пайда болған сұрақты талқылау.
Адамдарды емес, идеяны сынау керек, топ мүшелерінің дәлелдерін салыстыру керек,талдау керек, тереңінен тсһүсіну үшін сұрақтар қою керек, берілген жұмыстың шындығын тексеру керек.
Топтық жұмыстан барынша көп басымдылық алу үшін, мұғалімдер мен оқушылар барлығынан хабардар болуы қажет және бақылау мен қарым-қатынас жасау барысында жеке тұлғалық дағдыларын дамытып, өз ойларын білдіріп және басқаларға қолдау көрсету өте маңызды (3-сурет)
3-сурет. Топтық жұмыс барысындағы дамитын дағдылар
Оқушылар ұдайы топтық формада жұмыс жасайтын болса, өзін-өзі бағалауға және реттеуге үйренеді. Марта Бронсон (2002) оқушының өзін-өзі реттеуінің төрт саласын ашып көрсеткен:
:: Когнитивті өзін-өзі реттеу, метатаным
Оқушылардың өзіндік оқуы туралы білімі мен өзін-өзі тану деңгейін арттырумен байланысты. Барлық оқушылар еркін болуды қалайды.
:: Эмоциялық өзін-өзі реттеу: эмоциялық зият
Эмоция саласында оқушылар өз көңіл-күйі мен басқа оқушылардың әсері жайлы молырақ хабардар болады; мұның эмоциялық өзін өзі бақылауын және басқа адамдар үшін қамқорлықты дамыту үшін негізгі мәні бар.
:: Әлеуметтік өзін өзі реттеу: ақыл-ой теориясы
Оқушылар достық қарым-қатынас орнатуға, басқа адамдармен бірігіп жұмыс істеуге және үлкендердің көмегінсіз әлеуметтік мәселені шешуге біртіндеп үйренетін әлеуметтік саламен байланысты. Заманауи зерттеулер осы әлеуметтік қабілеттің шешуші деңгейде оқушылардың дамушы ақыл-ой теориясына, яғни басқа адамдарда оның өзінікіне ұқсас ақылы бар екенін түсінуіне байланысты болатынын көрсетті.
:: Ынталандырушылық өзін-өзі реттеу: игеру бағдары
Ынталандыру саласындағы зерттеулер оқушыларда бақылау сезімі мен өз күшіне деген сенімділік сезімінің түйінді дамуын немесе ғылыми әдебиетте игеру бағдарын дамыту деп аталатынды көрсетті, бұл қауіп-қатермен байланысты жағдайда төзімділікті; қателіктен сабақ алуын және күрделі міндеттерді шешуден ләззат алуын дамытуға алып келеді.
Бұл үрдістер кезең-кезеңмен өтетінін тәжірибеде расталып отыр. Айталық, бастапқы кезеңдегі топтық жұмыс әлеуметтік өзара әрекеттестік дағдыларын дамытуы қажет, содан кейін оқушылардың арасында қарым-қатынас біршама орнаған соң, мұғалімдер олардың тиімді қарым-қатынас жасау және мәселелерді шешу дағдыларын дамыта алады (4-сурет).
4-сурет. Дағдыларды дамыту үдерісі
Әлеуметтік өзара әрекеттестік дегеніміз не?
Төменгі және жоғарғы сынып оқушылары топқа мүше болудың мәні туралы ойды қалыптастыру мүмкіндігіне ие болып, басқа адамдардың пікірлері мен идеяларына төзімді бола білуге үйренуі тиіс, соның нәтижесінде олар басқа адамдарға қатысты өзара сыйластыққа және түсіністікке келеді. Тапсырмаларды орындау барысындағы бірлескен жұмыс оқушыларға жағдайды басқа адамдардың пікірлерін ескере отырып, қарауға мүмкіндік береді.
Тиімді топтық қарым-қатынас дегеніміз не?
Қарым-қатынасқа түсу мүмкіндігі топтағы жұмыстың барынша қолайлы аспектісі болып табылады, алайда ол тек айта білуді ғана емес, сонымен қатар тыңдай білуді де қажет етеді, сондықтан оқушылар білуге тиісті бірнеше негізгі ережелер бар, олар:
:: кезекпен сөйлеу;
:: белсенді тыңдау;
:: сұрақ қою және сұрақ бар ма екенін сұрау;
:: ұсыныс енгізу және басқаларда ұсыныс бар ма екенін сұрау;
:: өз ойларын және пікірлерін ортаға салу және басқалардың идеялары мен пікірлерін білу;
:: ұсыныстарды, идеяларды және пікірлерді ұжыммен талқылау;
:: көмектесу және көмек сұрау;
:: түсініктеме беру және түсініктеме беруді өтіну;
:: идеяларға түсініктеме беру және оны бағалау;
:: топтық шешім қабылдау және бір тоқтамға келу;
:: талқылаудың қорытындысын шығару;
:: дәйекті айғақтар келтіру.
Мәселелерді шешу стратегиялары
Орын алған мәселені шешу мақсатындағы топтық жұмыс - оқытудың өте ықпалды тәсілдерінің бірі. Оқушылар ересек адамдарға тәуелді болмау үшін тапсырмаларды жоспарлайды және оларды орындауды ұйымдастырады. Бұл тәсіл оқушыларға:
:: уақытты ұтымды жоспарлауға;
:: инновациялық көзқарастар мен идеяларды ұжыммен талқылауға;
:: топтағы жұмысқа дейін қандай да бір жеке-дара қызмет немесе ойластыру қажет пе екендігін анықтауға;
:: топ ішінде рөлдерді анықтауға (басшы, хатшы, тілші, бақылаушы және т.б.) немесе топ мүшелеріне тапсырмаларды бөліп тапсыруға;
:: тапсырмаларды орындау барысында келісімге қол жеткізуге мүмкіндік береді. [5]
Оқушылармен топтық жұмысты ұйымдастырғанда, әрбір оқушының деңгейлік ерекшелігіне ғана емес, сонымен бірге олардың ыңғайына қарай ілесіп, оқу процессіне тиімді жолдарды есепке алу қажет. Сабақ беру барысында өзінің ескі стилін өзгерткісі келмейтін мұғалімдердің есебінен, оқушылардың кейбірі оқу бағдарламасын толық меңгере алмауы мүмкін. Солар басқа қызығушылықтары бойынша топтарға бірігуі мүмкін. Осылайша оқушылар мен мұғалім арасында көптеген қиындықтар туындап жатады.
1.2 Топтық жұмыстардың сипаты мен ерекшелігі
Мұғалімдердің ең маңызды, сабақты қызықтыра ұйымдастырып, жұмысының нәтижесін көрсете алатын күшті, қабілетті педагогикалық құралы - балалар ұжымы. Мұғалім оқушыларды мәжбүр етпейді, керісінше оқу іс-әрекетіне қатыстырып отырады. Сондықтан, сабақ - мұғалім мен балалардың ұжымдық еңбегі деп атауымызға әбден болады.
Оқытудың ұжымдық формасы динамикалық (қозғалғыш) жұп немесе ауыспалы жұп түрінде өтеді. Бұл кезде оқушылар бір-бірімен жай жұптасып қана қоймайды, әрбір бала бір-бірімен кезектесе отырып, ақпарат алмасып жұмыс істейді, бірақ жұптардың құрамы үнемі өзгеріп отырады.
Соңғы кездері оқушының танымдық әрекетін сапалы ұйымдастыру технологияларының бірі ретінде топтық жұмыстарды ұйымдастыру әдістемесі (В.К.Дьяченко, А.Г.Ривин) кеңінен танылып жүр. [6,7]
Оқытуды ұйымдастырудың топтық формасы көбіне ауызша сабақтарда қолдану тиімді. Оқушылар бірнеше топқа бөлінеді, әрбір топта 4-5 оқушыдан болады. Оқушылар белгілі оқу тапсырмасын орындайды. Мысалы: а) талдауды және материалды салыстыруды қажет ететін тапсырмалар; ә) жаттығуды қажет ететін тапсырмалар; б) топтау, жинақтауды қажет ететін тапсырмалар.
Барлық тапсырмалардың сұрақтарына барынша жауап беруі үшін оқушылардың бірлесіп жұмыс істеуі қажет. Осыдан кейін әрбір оқушы топтық тапсырманың бөлігін өз бетімен орындайды, әрбір топтық жұмыс қорытындысы ұжымдық түрде талқыланады. Жұмыстың нәтижесін жолдастарының ұсынысы бойынша бір оқушы баяндайды. Мұғалім жеке жетістіктерді бағалайды және топтың әрбір мүшесінің бағасын қорытындылайды.
Сабақ уақытда қандай да болмасын оқыту әдіс-тәсілін қолдану барысында, оқушылардың бірігіп жұмыс жасау ұстанымын жетекші етіп қою керек. Мысалы, олар топтық айтыс, ынтымақтастық, өзара жәрдем, өзара түсінісу секілді жұмыстар барысында оқушылардың тұйық мінезділігін, тұйық оңашалануын, бөлектенуін болдырмау қажет. Яғни, топтық жұмыс кезінде ешқандай оқушы сабқтан тысқары қалып қоймауы керек.
Топтық жұмыстарды ұйымдастыру теориясының негізін салған А.Г.Ривин, В.К.Дьяченконың пікірінше, топтық жұмыстың аса басымдылығы- топ ішінде, мұғалім мен оқушылар арасында қандай да бір шартты талаптарсыз еркін түрде, демократиялық тұрғыда оқыту мүмкіндігі жүзеге асады.
Оқушылардың ортада пікір алмасуын, олардың түсінісу қажеттілігін өтейтін, өз ойын жеткізуге мүмкіндік тудыратын, сол арқылы тілін дамытатын тиімді әдістерінің бірі - топтық жұмыстар технологиясы (В.К.Дьяченко) [7].
Топтық жұмыстар барысында оқытудың тәрбиелік мәні де артады. Оқушылардың жеке тұлға болып қалыптасуына, өз бойын түзеуге, сөз мәнерін сақтауға әсер етеді. Сонымен қатар, оқушылардың арасында топтық жұмыстарды орындау кезінде достық, жолдастық, ұжымдық сезімдер қалыптасады.
Топтық жұмыстарды жүргізудің екі түрі бар:
1. Бірыңғай топтық жұмыс;
2. Сараланған топтық жұмыс [8].
Бірыңғай топтық жұмыс барысында барлық топ бірдей тапсырманы орындайды.
Аталған технологияның басты талаптары:
- педагогикалық ынтымақтастыққа жеке қатынас;
- табыс - оқытуда бала дамуының жетекші шарты;
- сыныпта жағымды атмосфералық жағдай туғызып, көңіл-күйді көтеру;
- қателермен жұмыс істегеннен гөрі оны болдырмау;
- оқу материалының мазмұны жүйелі, бірізді болуы;
- әр бала үшін тапсырманың қолжетерлік болуы мен сараланып берілуі;
- білетін оқушы арқылы білмейтіндерді оқыту.
Топтық жұмыстармен қатар ұжымдық жұмыс жасау технологиясын (А.Г.Ривин) қолдану тиімді болмақ. Аталған технологияны қолдану төмендегідей ұстанымдарды басшылыққа алуды міндеттейді:
- оқушылардың өзара орнын алмастыруды;
- өзара оқытуды ұйымдастыру;
- өзара бақылау жүргізу;
- өзара басқару орнату.
Ұжымдық және топтық оқыту барысында оқушыларға қойылатын талаптар:
- өз ойыңды, пікіріңді анық жеткізуге тырыс;
- басқалардың сөзін бөлмей, олардың пікірін аяғына дейін тыңдауға үйрен;
- өз пікірің болсын;
- басқаның пікірін де бағала;
- өз пікіріңе дәлелдер, айғақтар келтір.
Оқушылардың мектептегі және мектептен тыс сан алуан әрекеттері топта өтетіні белгілі. Осы жұмыстарды жүйелі ұйымдастыру олардың сабақ пен сабақтан тыс жұмыстарын жақындастырады, топтық қарым-қатынастың дамуына септігін тигізіп, оқу тәрбиелік міндеттерді шешуге жұмылдырады.
Топтық жұмыстың құрылымы мына бөліктерден тұрады:
а) жұмыстың мақсаты: не үшін қолданылады және соңғы нәтиже қандай болу керек;
ә) жұмыстың мазмұны: негізгі пәндік бағыттары;
б) жұмыстың маңызы: әлеуметтік пайдалы бағыттылығы мен мотивтері, жеке тұлғаның және ұжымның дамуындағы маңызы;
в) жұмысты ұйымдастыру: ұйымдастыру формасы, уақытты бөлу,
жұмыстың бірізділігі, мерзімін белгілеу;
г) жұмыстың технологиясы: тиімді тәсілді талдау, нақтылы білім, білік дағдыларды меңгеруге қажетті құралдар;
д) жұмыстың қарқындылығы, көлемі, оқушылардың жас ерекшелігі мен педагогикалық міндеттерге сәйкестігі;
е) жұмысты бақылау: критерийлерге сипаттама, топтың қалыптасуының нәтижесі, білімнің меңгерілуі.
Топтық жұмыстың тиімділігінің міндетті шарты: оны басқара білу. Басқару үш кезеңнен тұрады:
1. жоспарлау,
2. талқылау (орындалуы),
3. қорытынды (топтық жұмысты бағалау).
Оқушылардың білім алуға деген қызығушылығын оятпас бұрын, әрбір оқушының шығармашылығын дамыту мен өздігінен білім алуға үйрету мүмкін емес. Оқуға деген уәжді қалыптастыру жолдарының ішінде маңыздыларының бірі: оқу-танымдық міндеттерді шешу барысында топтық жұмыс түрлерін ұйымдастыру. Бірігіп еңбек ету және жолдастық өзара көмек жағымды эмоциялық ахуал тудырады, білімге деген құмарлықтың дамуына, таным үрдісінің нәтижелі болуына әсер етеді. Топтық оқу жұмысының кейбір элементтері:
+ жолдасының жауабын толықтырады,
+ әңгіме, пікірталастарда талқылауға қатысады,
+ шешімді топтасып іздейді,
+ жолдастарының шағын топтармен орындаған жұмыстарының қорытындысын шығарады. [6]
Өзара бірін-бірі оқыту идеясы топ ішінде оқушыларды ұжымшылдыққа баулиды. Мұнда ұжымның әрбір мүшесі бірін-бірі оқытады. Я.Коменский Ұлы дидактикасында басқаларды оқытатын адам өзінің білімін тереңдетіп, бекітеді деген, бұл идеяны Н.К.Крупская да қызу қолдап, Балалардың өзін оқытушылыққа тартудың үлкен тәрбиелік маңызы бар... бала өзінің білімін тексеріп, толықтырып отыруға мәжбүр болады, оларда ұстамдылық, шыдамдылық, жолдастарының жетістіктеріне деген қызығушылық тәрбиеленеді деп жазады. [2]
Шағын топтарда дербес жұмысты ұйымдастыру топтық іс-әрекетке мол мүмкіндік ашады, әрбір оқушы жалпы тапсырманың бір бөлігін орындайды, одан кейін топтың барлық мүшелері жұмыстың нәтижесін тыңдап бағалайды, сынып алдында сөйлеуге ұжымдық есеп даярлайды.
Е. Конникова топтық жұмыс жетістігінің үш негізгі шартын атап көрсетті:
а) ол қызықтыратын болуы керек;
ә) ол балалардың қызығушылығын ескеріп, оған сүйенуі керек;
б) әрбір оқушы оның белсенді мүшесі болып, өзінің үлесін қосуы керек.
И.Первина ұжымның дамуының негізгі төрт көрсеткіштерін белгілейді:
а) ұйымдастырушылық бірлігі;
ә) психологиялық бірлік (еріктік, эмоциялық, интеллектуалдық);
б) дайындық бірлігі ( топтық жұмыстағы әркімнің тәжірибесі)
в) жұмыстың бағыттылығы.
Ж. Пиаже Адамның ақылы өзін таниды, яғни психологиялық тілмен айтқанда, басқа заттармен немесе басқа ақылдармен қатынаста болады деген. Біз бір-бірімізбен қатынасқа түскенде дамимыз, соның нәтижесінде жаңа түсініктер қалыптасады.
Ал, қарым-қатынас дегеніміз өзімізді басқаларға (олардың пікіріне, идеяларына, көзқарастарына, мінезіне) бейімдеу деген сөз. Шағын топтық, жұптық жұмыстар оқушыларда бірлік, бірегейлік сезім қалыптастырып, сол арқылы өздерінің ұжымға тікелей қатынасы бар екендігін сезіндіреді. [10]. Ал, бірлесе көтерген жүктің жеңіл екендігі баршамызға аян.
Оқушылардың сабақтағы топтық жұмысының негізгі белгілері:
- сынып оқушылары сабақ барысында нақты тапсырмаларды орындау үшін топтарға бөлінеді;
- әр топ өздеріне арналған тапсырманы алып, оны топ басы немесе мұғалімнің басқаруымен шешеді;
- топтардағы тапсырмалар топтың әр мүшесінің жеке үлесін дара бағалайтындай орындалады;
- топ құрамы бір қалыпты емес, топтың мүшелерінің оқу мүмкіндіктерін тиімді жүзеге асыруына сай топтың үлкендігі әртүрлі. Ол 3-6 адамнан құрылады. Топ құрамы тұрақты емес. Ол келешек жұмыстың мазмұны мен сипатына байланысты өзгеріп отырады. Бұл жерде топтың жартысы дара жұмыспен айналыса алатын оқушылар болуы керек.
- топтардың жетекшілері және топтар құрамы түрлі оқу пәндерінде түрлі болуы мүмкін және олар оқушылардың жетістіктері мен кемшіліктері бірін-бірі толтырып отыратындай оқыту деңгейі әртүрлі оқушылардын құралады, осы пәннен олардың сабақтан тыс уақытта ақпаратты білуіне, оқушылардың бір-бірімен бірігіп жұмыс істей алуы есепке алынады. Топта бірін - бірі ұнатпайтындар болмау керек.
- біркелкі топтың жұмысты барлық оқушыға бірдей тапсырманы оқушылардың шағын топтары орындайды. Жұмыс барысында топ мүшелері жұмыстың барысымен нәтижесін талқылады, бір-бірінен кеңес алды. Тек осындай жағдайдарда" топ құрамында жұмыс жасай отырып оқушылар өз тәжірибесінде бірлесіп жоспарлаудың, міндеттерді бөлісудің, өзара араласудың пайдасына көзі жетті, - дейді М.А.Данилов. Оқушылар бір-бірімен жақындаса түсті, келісімді және үйлесімді әрекет жасауға, бірлескен жұмыстың нәтижесі үшін ұжымдық жауапкершілікті алуға үйрететін болды. Жұмысты ұйымдастырудың топтық формасы тағы да, әрбір оқушының қабілеттерін шығармашылық жарыстарды табиғи түрде дамытуға әсер етті"[9].
Оқушылардың жеке тапсырманы орындағанынан гөрі, топтардағы бірлескен жұмыс нәтижелі болады. Себебі, топ мүшелері бір - біріне түсіндіреді және көмектеседі. Ұжымдық жауапкершілікті топ мүшелері өздеріне бөліп алады, әрбір тапсырма сұрақтарын оқып үйренгенде, олардың алға жылжу қарқыны реттелгенде, әр оқушының жұмысы көзге анық түседі.
Топтық форма бойынша жұмыс істеген кезінде сабақта топтық құрамындағы көмек қажет болған әр оқушыға басқа оқушылар немесе мұғалімдер жағына даралық көмек көрсетілді. Бұл жаппай және даралық жұмыс формасында барлық оқушыларға көмек көрсету мұғалімге қиын түсетінін көрсетеді. Мұғалім бір немесе екі оқушымен жұмыс істеп жатқан кезінде, басқа оқушылар өз кезегін тосып отырады. Ал жағдай топтық оқыту формасында басқаша болады. Топтағы оқушылар мұғалім мен мықты кеңесші-оқушылардың көмегін алады. Сонымен қатар көмектесуші оқушы да көп көмек алады, оның білімі анықталады, тереңдейді, өзінің сыныптасуына түсіндіру барысында оның білімі бекітіледі. Кеңесші топтың жұмыстың арнайы пән бойынша ғана басқарады. Басқа жағынан - ол топтың қатардағы мүшесі, ол одан жақсы дайындалған, көп ақпарат алған сыныптас - кеңесшісінің басқаруымен жұмыс істеді. Кеңесшілердің ауысып отыруы жеке оқушылардың менмендігінің алдын алады.
Сонымен, қысқаша айтатын болсақ, география пәнін меңгеруде топтық формада жұмыс жасау оқушылардың бір-біріне деген көзқарастарын дамытуда төмендегідей жүйелерді қалыптастырады.
1. Топтық жұмыс барысындағы ықпалдастық оған қатысушылардың өзара қарым - қатынасының жақсаруына әсерін тигізеді;
2. Топтық жұмыс оқушылардың оқуға қызығушылығын күшейтіп, күш қорын жұмылдырады;
3. Топта бірлесе жасаған жұмыс барысындағы өзара ықпалдастық сыныптағы психологиялық ахуалға және оқушылардың өзін - өзі бағалауына жағымды әсер етеді;
4. Топтық жұмыс оқу материалының жеңіл, әрі тез игерілуіне тиімді ықпал етеді. [10]
Іс-әрекеттегі зерттеу-ойлану және талқылауға негізделген тәжірибе деген тұжырымға сүйене отырып, бақылауға алынған сыныптағы оқушылардың топта жұмыс істеу әрекеттерін зерделеу, оларды шығармашылыққа бағыттау үдерісіне араласу. Оқушылардың қарапайым кеңістікте орналасуы да олардың өзін-өзі реттеуіне, өзіндік қасиеттерді қалыптастыруына біршама әсер етеді. Бір-бірімен қатар отырған оқушыларға қарағанда, қарама-қарсы отырған оқушылардың арасында байланыс біршама тиянақты орнайды. Оқушылар ролдерді өздері таңдап алу құқығына ие. Әр топ ұсынылған сұрақ пен тапсырманы саралайды. Әр рөлдегі оқушы өз міндеттерін атқаруға мүдделі.
Топтық жұмыстың ерекшеліктері:
біріншіден, оқушы өтілген сабақ материалын түсінбесе, мұғалімге тура сұрақ бағыттай алмайды. Ал топтық жұмыс әрекеті барысында оқушы түсінбеген тақырып төңірегінде бір-бірімен ақылдасу мүмкіндігіне ие, сондай-ақ, игермеген тақырыбын мұғалімнен сұрайды;
екіншіден, айналадағы болып жатқан мәселелерді өздігінен анықтайды;
үшіншіден, әрбір топ мүшесі топтың нәтижеге жетуі білім бағдарламасындағы тапсырмалардың орындауынан ғана емес, өздігінен жаңа білім мен дағдыларды керек ететіндігін түсінеді;
төртіншіден, оқушылар өз көзқарастарын тұрақтандырады, ұсынады және дәлелдей алады;
бесіншіден, оқушылар топтық жұмыс әрекетінде жинаған білім, біліктерінің тиімді қолдану мүмкіндігін түсінеді;
алтыншыдан, оқушылар өзара және мұғаліммен пікірлесу арқылы қарым-қатынастық дағдыны қалыптастырады;
жетіншіден, оқушылардың серіктестік сезімі мен өзара ынтымақтастық байланысы мен шығармашылық дағдылары дамиды.
Осы бағытта топтық жұмыс оқушылардың қарым-қатынасын, тиімді араласу және туындаған мәселелерді шешу дағдыларын дамытуға ықпал етеді. Топтық жұмыс оқушыларды шығармашыл ойлауға, кез-келген ақпаратты ойластыра отырып талқылауға, өзгелердің пікірлерін түсінуге жетелейді. Бастапқы кезде бұл үдеріс оқушылардың өзара тиімді қарым-қатынас жасау дағдыларын дамытуға бағытталса, кейін мәселелерді шешу мен ойлау дағдыларын дамыту бойынша жұмыстар жасалуы тиіс. Оқушылардың шығармашылық дағдыларын дамыту үшін олардың тақырыпқа қатынас әрекетін ойластырып, өтілетін сабақтың проблемасына қажет жағдайда жоспарланған сабақ мазмұны мен оқыту әдістеріне түзетулер енгізіп отыру қажет. Олар өзінің бұған дейінгі білетін амал-тәсілдерінің жаңа мәселені шешуге жеткіліксіз екенін сезетіндей жағдайға түсуі керек. Содан барып оның білім алуға деген ынта-ықыласы артады, білім алуға әрекеттенеді. Шығармашылық сипаттағы сабақтардың жоспарын жасау үшін тақырыбы, мақсаты, әрекет түрі таңдап алыну керек. Оқушылардың шығармашылық қабілеттерінің дамуы бақылау жұмыстар, тәжірибе, зерттеу жүргізу, мәтін, сызба, суреттермен жұмыс жасау сияқты әрекеттер оқушыларды ойлануға, шығармашылыққа, өздігінен ізденіске жетелейтін әдіс-тәсілдер мен мазмұнды тапсырмалар тұрақты жүргізіліп отырса аталған мәселе нәтижелі болғандығы анықталды. Атқарылған жұмыстардың нәтижесінде топтық жұмыс оқушылардың шығармашылық қабілетін арттыруға үлкен ықпалын тигізеді.
Топтық жұмыс жас ерекшеліктерді талғамайды, барлығы білім берушінің шеберлігіне байланыстылығын атайды. Топтың сұранысы бойынша ғана білім берушінің араласуы-топтық жұмыстың өзіндік нәтижесі болып танылады.
Тез өзгеріске ұшырап тұратын мына әлемде жас ұрпаққа білім беру ісі оңай шаруа емес екені бесенеден белгілі. Осындай киелі міндетті, ауыр жауапкершілікті мойнына алып отырған ұстаздар қауымы үнемі ізденіс үстінде жаңашылдықпен жұмыс істеуі қажет. Осы орайда география сабағында логикалық сызбалармен блокты - кестелерді қолданудың маңызы зор. Мұнда балалар қысқа мерзімді есте сақтаудың психологиялық қағидаларына сүйенеді. Өйткені ауызша жұмыста сызба бөліктерін бөліп қарастыру өте жеңіл және бір тарихи үдерісті бір тұтас қабылдап игеруге мүмкіндік мол. Бұл тәсіл бойынша оқушылар өткен материалды тез арада талдап, әрі жинақтап алуға көп қиналмайды. Тақырыпты игерген әрбір оқушы өз ойын жинақтап айтып бере алады, әрі бұл мұғалім мен оқушының бір-бірін түсінісіп, өзара бірлескен ынтымақты әрекетіне кең жол ашады. Сондықтан бұл тақырыпты білім беру ісіне, әсіресе география сабағына берері мол.
1.3 Топтық жұмыстарды ұйымдастыру және оның тиімділігі
Қазіргі уақытта оқушыларға білімді дайын беретін дәстүрлі оқыту стилінен алшақтауымыз керек. Ақпараттандырылған, логикалық ойлау, шығармашылық қабілеттері дамыған оқушыларды қалыптастыру үшін мұғалімнің өзі де жаңашыл идеяларға жақын болуы тиіс. Сабақтың әрбір минутын тиімді пайдалану үшін сабақ жоспарын табысты болатындай етіп құру біздің міндетіміз, себебі мұғалімдер әрбір баланың болашағы үшін жауапты. Сабақта алған теориялық білімді оқушылар өмірде жергілікті жерде табиғат пен қоғамның арақатынасын күнделікті зерттегенде қолдана білулері қажет. Психолог ғалымдардың зерттеуі бойынша ауызша тыңдаған сабақтың 30%-ы, көзбен көрген сабақтың 50%-ы, тәжірибе жасаған сабақтың 80%-ы есінде қалады екен. Соған байланысты негізгі ескерілетін жайттар, бұл оқу-тәжірибелік, топтық жұмыстарды көбінесе сабақта жүргізу қажет. Оқушы білімін бекітуде, өмірде пайдалануда маңызы зор.
Педагогика ғылымдарының мектеп оқушыларының білімін жақсарту мақсатында мұғалімдер алдына қоятын аса бір маңызды талаптарының бірі - оқушылардың өз бетімен жұмыс жасап үйренуін қалыптастыруы. Мектеп оқулығында материалды жан-жақты түсіндіріп, ұқтыру мен қатар, мұғалім оқушылардың кейбір мәселелерді өз бетімен оқып, жазып, шешіп, нәтижесінде жаңаша бір мәселені біліп үйренуге жаттықтырулары керек. Демек, жаңа білім беру мақсатында оқушылардың өз бетімен жасайтын жұмыстарына үнемі көңіл бөліп, ұйымдастырып отырғаны жөн. [11].
Топтық жұмыстарды жоспарлау кезінде оқушылардың зейіні мен танымдық күшін табиғи - территориялық кешеннің басты және ерекше белгілерін ашуға көмектесетіндей жоспар дайындау қажет. Дәлірек айтқанда, олардың шығу тегі мен қалыптасу ерекшелігін анықтауға бағытталады (мектептің тектоникалық және геологиялық карталарын еске ала отырып); осы табиғи - территориялық кешенді құрайтын табиғат компоненттері арасындағы себептік - салдар байланыстарын анықтауға да зейін аударған дұрыс; оқушылардың табиғи - территориялық кешендерге ғылымда қалыптасқан тәртіппен қарауын дамытуды да еске алу өте қажет: а) территоия жайында жалпы мағлұмат жазып оны қысқаша сипаттау; ә) көзге түсерліктей ерекшеліктерін белгілеу және ол ерекшеліктердің себептерін бағалау.
Топтық жұмыстың тапсырмаларын дайындау кезінде оқушылардың білім дәрежелерінің әр түрлі екенін еске ала отырып, құбылыстар арасындағы өзара байланыстарды анықтайтын мәселелердің күрделене беретіндігін ескеру қажет. Мұғалім өзінің жоспарға енгізген жаңа мәселелерін оқушылардың ұғымына қалай жеткізетіндігін алдына ала жоспарлап, тұжырымдап алуы керек. Сонымен бірге барлық сыныпқа арналған топтық жұмыстардың әр түрлі жоспарлары бойынша картамен жұмыс жүргізгенде оқушылардың ой әрекетінің немен ерекшеленетінін көрсете алуы тиіс.
Топтық жұмыстарды ұйымдастыру арқылы оқушылардың танымдық қабілеттерін дамытамыз, дәлірек айтсам, оқуға деген қабілетін, зейінін, сөйлеу дағдыларын, шығармашылық ойлау секілді қабілеттерін дамытамыз. Сыныптағы әр оқушы ақпаратты әртүрлі қабылдайды. Оқушылардың қабылдау ерекшеліктерін ескере отырып, әр сабақта тиімді стратегиялар мен әдіс-тәсілдерді қолдануға тырысамын. Жаңа сабақты түсіндіруде аудио, бейнемәтіндер болса, қолдану сатысында топтық, жұптық түрлерін жүргізген ұтымды болады, себебі жұптық жұмыста көршілес оқушылар өзара жұмыс істеп, сұрақ қоя отырып тақырыпты игеруге мүмкіндік алады. Ал топтық жұмыс барысында әрқайсысы өз идеясын ұсынуға, жалпыға бағытталған белгілі бір жұмыс түрін орындай алады. Мұндайда оқушы үнін естиміз. [12].
Қазіргі ақпараттанған заманда оқушының жеке ойлауы мен көзқарасы маңызды орында. Топтық жұмыстарды ұйымдастыруда ұжымдық танымдық іс-әрекеттердің әртүрлі формаларын мен түрлері жүйесінде топтық жұмыс және оның әртүрлілігі маңызды орын алады. Топтық жұмыс өзінің барлық белгілері көрініс табатын оқу ынтымақтастығының идеалды моделі болып табылады. Топтық жұмыстардың пайдасы мен оның тиімділігі бойынша зерттеулерді әртүрлі бағытта жүргізуге болады. Психологтар тұлғаның жетілуі үшін топтық жұмыстар қолайлы жағдай туғызатынын ашып көрсетеді. Ал, педагогтар оқытуда топтық жұмыстардың атқаратын рөлін қарастырады. Олардың ойынша, топтық жұмыс оқыту процесін байыта түседі, оқу жұмыстарын нығайтып, сыныпта жылулық атмосферасын орнатады дейді. Топтық жұмыстарды ұйымдастырғанда басты ережелерді негізге алу қажет.
1. Топтарға арналған ережелерді әзірлеу. Топтық жұмыс кезінде топ мүшелерімен бірлесе отырып, жаппай бәріне ортақ ережені енгізу керек.
2. Адалдық мәдениетін күшейту. Топ ішінде оқушылар өздерін дұрыс ұстау мәдениеті мен әдептілік сақтау қағидаларын ескерту керек.
3. Топ мүшелеріне адамдармен жұмыс істеу барысында бір-бірін жақсы көру міндетті емес екенін ескертіңіз. Топтық жұмыс кезінде оқушылар ұжым болып жұмыс жасаулары керек, жеке бастарының жанжалдасуы топтың алға жылжуына кедергі болуы мүмкін. Сондықтан топ мүшелері жұдырықтай жұмыла тапсырмаларды шешу керек.
4. Ұжымдық жауапкершілік белгілеу. Әрбір топқа тапсырма берілген соң, топ мүшелері жауапкершілкпен өздері бөлісіп алған қызметтерін атқрулары қажет. Соңында бір-бірімен ақылдаса отырып, соңғы шешімін шығарулары керек.
5. Тыңдау машықтары тәжірибесін дамыту маңызды екендігін атап көрсету. Адамдар бастапқыдан-ақ айтылған пікірлермен келіспеген жағдайда да әрбір дауыс естілуге құқылы.
6. Топтағы жұмысқа әрбір мүше атсалысуға тиісті. Топтағы жұмыс түрлі көзқарастарға байланысты. Топтың әрбір қатысушысы өз көзқарасын, пікірін білдіруін ынталандыру керек, олар естілмей қалмасын. Топ мүшелеріне өзінің пікірімен қоса, әркімнің пікірі құнды екенін көрсету керек.
7. Топ жұмысына топ мүшелерінің әрқайсысы тең дәрежеде қатысуға тиіс. Топ ішінде атқаратын міндеттер топ мүшелеріне қалай бөлінетіні туралы ақылдасып шешкен дұрыс болады. Топ мүшелері сондай-ақ бір - бірімен тәжірибе алмаса және басқалардың идеяларына сүйене отырып, өз үлесін қосуға дайын болуға тиіс.
8. Топ мүшелерінің мықты жақтарын пайдалану топ жұмысы үшін өте тиімді болады.
9. Алайда, топ тек мықты қатысушыларды ғана пайдаланбауға тиіс! Топтағы тапсырмалар дамытушы сипатта болуы мүмкін, яғни міндеттерді бөлу топ мүшелеріне өздерінің әлсіз жақтарына және жеткіліксіз тәжірибелеріне негізделуге мүмкіндік беретін мақсатты жағдай болуы мүмкін.
10. Топ міндеттерінің мерзімдерін өзгертуге болмайды. Топтың табысты жұмысының Сен қандай да бір нәрсені орындай алмауың мүмкін, бірақ топтың қандай да бір тапсырманы орындамауына мүмкіндік берсең, бұл дұрыс емес қағидатына негізделген.
11. Қайырымдылықты дамытыңыз. Топтық жұмыс кейде адамдардан топ мақсаттарына өздерінің жеке қажеттіліктері мен тілектерін бағындыруды талап етеді. Мұны топтың өзге де мүшелері мойындағаны маңызды.
12. Адамдарға шығармашылық пен стандартты емес идеяларды бағалауға көмектесіңіз. Топ мүшелері тек қойылған міндеттер шеңберінде болуына жол бермеңіз, олардың шығармашылық қиялын дәлелдейтін балансты белгілеу керек.
13. Топ жұмысында жүйелендіруші элементтерді пайдаланыңыз. Тұрақты кездесулерді ұйымдастыру, есеп жүргізу және міндеттерді бөлу топтың тиімді және өнімді жұмыстарының кепілі болмақ.
14. Күн тәртібінде топтық ережелер туралы тармақты тұрақты бақылауда ұстаңыз. Бұл мезгіл-мезгіл негізгі ережелерді қарап және қайта қарап отыру үшін, кейде пайда болуы мүмкін күтпеген оқиғаларды шешу үшін жаңасын жасау үшін өнімді болуы мүмкін. Алайда практикада өзінің пайдалылығын дәлелдеген, бірақ саналы түрде қолданылмаған негізгі ережелерді ұмытпай, олардан бас тартпаған маңызды. [13].
Топтық жұмыстар түрлі әдіс - тәсілдермен құрылуы мүмкін. Кейбір жағдайда мұғалімдер (және оқушылар) әріптестерінен (немесе достарынан) бірге жұмыс істеуін өтінеді, басқа жағдайларда кездейсоқ іріктеп алынған топтар құрастырылады. Ал кейде топтар жекелеген мүшелердің нақты бір мықты қасиеттеріне қарай құрылады.
Топтық жұмыстың негізгі мағынасы - ұжымдық ойлау дағдысын қалыптастыру. Ұжымдық оқытудың мәні анықтамасында көрінеді: Барлығы әркімді оқытады және әркім барлығын оқытады.
Жалпы, оқу үрдісіндегі топтық жұмыс дегеніміз не? Басқа топтық қарым-қатынас түрлерінен қандай ерекшелігі бар екендігін анықтап көрейік:
Біріншіден, топтық жұмыс оқушының өзіндік айқындалуы болып табылады. Топтық жұмыстың қатысушысы өз тобының жұмысына деген ұстанымын тағайындау керек. Бұл үрдіс арқылы оқушылар нақты нәтижеге жетуі үшін бағдарлау жасау қажет. Ол топ ішіндегі өз орнын, топ ішіндегі басқа қатысушылармен қарым-қатынасын анықтау керек.
Топ қатысушылары берілген тапсырмаларды зерттеп, зерделеу барысында, өз рөлдерін бөлісіп, бір-бірін толықтырып топты алдыға жетелей білулері қажет. Оқушылар топ ішінде өз-өздерін мүмкіндігінше бағалайды, ұстанымдарын анықтап алады.
Төрт-сегіз адам екі ұстаным бойынша бөлінеді: ұйымдастырушы және топ жұмысының қатысушылары. Топ құрамы тұрақты емес. Ол келешек жұмыстың мазмұны мен сипатына байланысты өзгеріп отырады. Бұл жерде топтың жартысы дара жұмыспен айналыса алатын оқушылар болуы керек. (5 сурет)
Топ қатысушылары
Қатынас ұйымдастыру алаңы
Өзара топтасу үрдісі
ұйымдастырушы
Оқу сыныбы
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz