Оқушылардың жобаны орындауы
Дипломдық жұмыс
География сабағында жобалау технологиясын қолдану.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3
1 География сабағында жобалау технологиясын қолданудың теориялық негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
7
1.1Жобалау технологиясының мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
7
1.2Жобалау әдісі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
11
1.3Жобалау технологиясының түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
16
1.4География сабақтарында жобалау әдісін қолданудағы негізгі талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
19
2 География сабағында жобалау технологиясы әдісін қолдану және оны зерттеу нәтижесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
26
2.1География пәнін оқытудағы жобалап оқыту технологиясының тиімділігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
26
2.2География сабағында жобалап оқыту технологиясын пайдалануда өткізілетін сабақ түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
32
2.3География сабағында жобалау технологиясы әдісін қолданудың зерттеу нәтижесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
52
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
58
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .
60
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
61
КІРІСПЕ
Елбасымыз Н.Назарбаев жолдауында: Ұлттың бәсекеге қабілеттілігі бірінші кезекте білім деңгейімен айқындалады - деген байламы жеке адамның құндылығын арттыру, оны дайындайтын ұстаз жауапкершілігінің өсуі, тынымсыз еңбек, сапалы нәтиже деген ұғыммен егіз. Бүгінгі қоғамның ұстаздар алдына қойып отырған басты міндеті, артар жүгі - сапалы білім берумен қатар жан-жақты дамыған, өзіндік ой-пікірі қалыптасқан, өмірде ойын жүзеге асыра алатын тұлға қалыптастыру.Білім беру саласында жас ұрпақты пәндік біліммен қаруландыру ғана емес, олардың бойына өзін-өзі дамыта алатын, өздігінен ізденіп, зерттеуді жүргізе білетін, өзіне-өзі қызмет көрсете алатын, қоғам талабына сай еңбекқор, мәдениетті, ұлттық рухани-адамгершілікті және шығармашылықпен жұмыс істей алатын іскерлік қабілеттерін танытуды мақсат етеміз.Оқушының жан-жақты дамуындағы проблемалық жағдайларды туғызатын теориялық маңызды, практикалық тұрғыдан өзекті мәселе болып есептеледі.Сондықтан, жаңаша білім беру жүйесіндегі География пәні оқушының зерттеушілік, шығармашылық қабілеттерін дамыту: тоқтаусыз өзгерістегі қоғам талабына сай рухани интеллекті, жағымды және жағымсыз іс-әрекеттерді сын көзбен саралай алуға, өзін-өзі басқара алуға, жаңаша жобалар мен идеяларға шығармашыл білім беру саласының арнайы тарауларын оқыту, сабақта жаңа технологиялар мен шығармашылық жобалау әдістері арқылы оқушылардың өз бетімен іздену, зерттеу және шығармашылық қабілеттерін дамыту, өмір ағымындағы материалдық қажеттіліктен туындаған мәселені дайындау технологиясын үйрету, оның экономикалық тиімділігі, талаптарға сәйкестігі мен жобалау іс-әрекетінің іскерлік қабілеттілігін қалыптастыра отырып, оқушыларға экологиялық және эстетикалық тәрбие беру, еңбексүйгіштікке баулу, шығармашылықпен ойлау қабілеттіліктерін дамыту, тарихи ұлттық мұраларымызды ұрпақтан - ұрпаққа жалғастыруға баулу, болашақ мамандықты дұрыс таңдауға бағыт беру міндетіміз. Қойылған мақсат, міндеттерге жету жолындағы әдіс-тәсілдерге: интернетжүйесімен жұмыс, институт, университеттермен, кәсіптік мекемелермен, кітапхана орталықтарымен,ғылыми зерттеу мекемелерімен, педагогикалық бақылау (әңгімелесу, сауалнама алу, эксперимент жүргізу,салыстыру),мониторинг шығару, талдау, жинақтау, бағалау жатады.География сабағында оқушылардың ізденіс, зерттеушілік және шығармашылық қабілеттерінің қалыптасу, даму жолдары зерттеу нысаны болып саналады.
Еуропада жоба сөзі латын тілінен алынып, projectus жоба, нұсқау деген мағынаны білдіреді, сөйлеуші, көзге түсуші,яғни бір нысанның, бір істің түптұлғасы, түпбейнесі сияқты, ол іс-әрекет жоба жасауға әкеледі. Сонымен жоба жоқты жасауға тырысады, яғни ол бір нәрсені алудың жолын көрсетеді. Жоба сөзінің түсінігі терминологияда мәселе (мәселе) сөзімен тығыз байланыста болады. Жоба мәселе ретінде шығармашылықтың шынайы жағдайын жасауы мүмкін, онда адам идеялардың жаршысы, жүзеге асырушысы. Жоба әдісі оқушылардың бір мәселені шешуін талап етеді. Ал мәселені шешу үшін олар бір жағынан әр түрлі әдіс-тәсілдерді қолданса, екінші жағынан әр түрлі пәндерден алынған білімнің интеграциясын пайдалануы керек. Демек, жоба әдісі оқушылардың білімділік кезеңіне түсіп, өз мәселелерін іздеп, тауып, шешуі, өзіндік жұмыстарын, іс-әрекетін ұйымдастыруы. Оқыту үрдісінде қазіргі уақытта оқыту үрдісінде жобалау әдісі кеңінен қолданылуда. Оны мектептегі кез-келген пәндерге пайдалануға болады, әсіресе, осы жоба арқылы география пәнінен 6-11 сыныптардың оқушылары үшін көлемі жағынан көптеген міндеттерді шешеді. Оқушылардың көмегімен бүгін мектепте ойлау жоба жұмыстарын дамыту үшін көптеген мүмкіндіктер бар - ол жобалық іс-әрекеттер. Жобалық іс-әрекет оқытушы мен оқушының бірлесіп қызмет етуіне бағытталған, ол үздіксіз білім беру үрдісінде бағалау түрі болып саналады, сонымен қатар оқушылардың кәсіптік маңызды қабілетін қалыптастыруға мүмкіндік береді. Жобалау технологиясы оқушылардың жеке тұлғасын, олардың өзіндік жұмысы мен шығармашылығын дамытуға мақсатталған.Оқушылар жобалаумен жұмыс істеу нәтижесінде өз бетімен ізденеді, ақпаратты саралайды, пәннен алған білімін қорытындылап және оны қолданады, өзіндік жұмыс пен жауапкершілікке ие болады, жоспарлау икемділігі мен шешімді қабылдауды дамытады және қалыптастырады.Балалар өздерінің еңбек нәтижілерінің сынақтан өткеніне қанағаттанады, сонымен қатар, оны басқа оқушылар үйренуге пайдалана алады. Оқушылардың еңбек нәтижесі неғұрлым сұраныста болса, солғұрлым олардың жауапкершілігі мен ынтасы арта түседі.
Оқушылардың оқу-танымдылық іс-әрекетінен нәтиже бағыты туралы идея жобалау әдісі негізінде жатыр, практикалық немесе теориялық маңызды мәселелерді шешуге болады. Жобалау әдісі оқушылардың шығармашылық потенциялын жоғарлатады, шамадан тыс оқуды төмендетеді, білімді дәлелдейді әрі жоғары тиімділікті демонстрациялайды.
География пәнін оқытуда жобалау технологиясын қолданудың өзектілігі: Ол мүмкіндік береді:
- геогрфияны оқытуда іс-әрекетті жүзеге асыруда;
- география пәнінің сағат саны қысқару мәселесін шешуде;
- оқушылардың ақпараттық құзіреттілігін қалыптастыруда;
- оқушылардың географиялық болжауды меңгеруіне;
- оқушылардың қоғамдық саралауға қатысуына.
Білім беру үрдісінде бүгінгі күні тәсілдер мен әдістерді тиімді қолдану өзекті мәселе болып тұр. Әртүрлі әдістер мен тәсілдер жаңа білімді өздігімен іздену икемділігін қалыптастырады, қажетті ақпаратты жинақтайды, ғылыми болжамды алға тартады, ақылмен бекітеді және қортындылайды. Жалпы дидактика мен әр пәннің жеке әдістемесі және географиялық мәселені шешуге және оқушылардың қабілеттілігі мен икемділігін дамытумен байланысты өзіндік жұмысқа және өзіндік дамуға шақырады.
Өз бетімен ойлай, өз алдына әлеуметті маңызды міндеттерді қоя алатын, жобалау жолдарын шеше және нәтижені болжай алатын адам қоғамымызға өте қажет. Оқытушы берілген міндетті шығармашылық жағынан шешудің орын- далуын және жаңа әдістер мен технологияны қолдануды бақылайды.Білім алушыныңосындай жобалау технологиясы маңызды құзіреті болып саналады: жалпы ғылыми, ақпараттық, танымдылық, коммуникативтік, бағалы-ойлы, әлеуметті, тұлғаның білімін арттыруға талпындыру.
Қазақстан Республикасы "Білім туралы" Заңының 8-бабында "Білім беру жүйесінің басты міндеті - оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық коммуникациялық желілерге шығу, ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке тұлғаны қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау", - деп атап көрсеткендей-ақ, қазіргі кезеңде әрбір мұғалімнің алдына қойып отырған басты міндеттерінің бірі- оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және жаңа педагогикалық технологияны меңгеру [1].
Жобалап оқыту технологиясына тереңірек үңілсек, дəстүрлі сабақ беру жүйесінде оқушыны тұлға ретінде қалыптастыру мүмкін еместігіне көз жеткіземіз. Жобалап оқыту технологиясы педагогтың интеллектуалдық, кəсіби, моральдық, рухани, азаматтық жəне басқа да сапалы қасиеттерін қалыптастыра отырып, мұғалімнің жеке тұлғасына тікелей əсер етеді. Ең алдымен, оқу барысында оқушыны өз бетімен іздендіре отырып, өзіне деген сенімділік күшін тудырып, өз ойын анық жеткізе біліп, дұрыс шешім қабылдауға, яғни жеке тұлға болып қалыптасуына бейімдеу қажет.
21-ғасырда əлемдік білім беру жүйесінің дамуындағы негізгі басымдылықтарының бірі - мектеп білімін жаңарту. Ол оқушылардың неғұрлым өз бетінше білім алып, оны іс жүзінде қолдана білу қажеттілігін тəрбиелеуге бағытталған.Оқушылардың зерттеу жұмысын ұйымдастыружəне жоба жұмысын жасауға мақсатты əрі жүйелі түрде бағыттау керек екендігі - бүгінгі күннің талабы. Сондықтан да жобалау технологиясының тиімділігі күннен-күнге артуда. Бұл технология əлемдік педагогикада жаңалық емес. Жобалау технологиясы - оқушылардың жоспарлау жəне күрделене беретін тапсырмаларды орындау арқылы меңгеретін білім.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: Жалпы білім беретін орта мектептерде география пәнін оқыту үрдісінде жобалау технологияларының бірнеше әдістерін қолдануда оқу сапасын арттырудың тиімділігін, оқушы- лардың өзіндің жұмысты істеуін, пәнге деген қызығушылығын, қабілеттерін анықтау, қолдану жолдарын іздестіружәне оның тиімділігін көрсету.
Дипломдық жұмыстың мақсатын шешу үшін мынадай міндеттер қойылды:
- жобалау әдісі туралы педагогикалық және әдістемелік әдебиеттерге шолу;
- жобалау іс - әрекетінің мазмұны мен құрылымын, жоба әдістемесінің орындалуын ашу
-сабақ беру үрдісінде жобалау технологиясы фрагменттерін пайдалану;
- әртүрлі география курстарына жоба тақырыптарын жасау;
- осы әдісті географияны оқыту үрдісіне енгізу;
- оқу үрдісінде жобалау әдісінің нәтижесін талдау және қорытындылау;
- осы әдісті алдағы жобалау жұмыстары үшін міндеттерде белгілеу.
Зерттеу нысаны:жалпы білім беретін орта мектептердегі география курсын оқыту үрдісі.
Зерттеу пәні:география сабағында жобалау технологиясын қолдану әдістемесі.
Ғылыми жаңашылдығы:география сабағында жоба әдісін біртұтасғылыми педагогикалық негіздемесінде құру.
Болжамы:география сабағында жобалау технологиясын қолдану оқушылардың білім сапасын және қызығушылық танымдылығын жоғарлатады.
1 География сабағында жобалау технологиясын қолданудың теориялық негізі
0.1 Жобалау технологиясының мәні
19-ғасырдың 2-ші жартысында жобалау технологиясы АҚШ ауыл шаруашылығы мектептерінде пайда болған. Оның негізін психолог, педагог және философ Джон Дьюи қалаған. Дьюидің ілімін жалғастырушы-Колумбия университетінің жанындағы мұғалімдер колледжінің профессоры Ульям Херд Килпатриктің ойынша, балаларды өз жұмысының жемісін көруге ынталандыру арқылы үлкен өмірге дайындау - бұл технологияның негізі. "Өзіне көйлек тігіп киген бойжеткенді мысалға алайық. Егер ол кейін өзі киетін көйлегі үшін жанын аямай, ерінбей, аса қызығушылықпен көйлек үлгісін өзі ойлап тауып, өз бетімен өлшеп, пішіп, тігіп кисе - бұл мысал жобалау технологиясының нағыз типтік үлгісі" - деген үлкен Хилпатрик. Кеңес үкіметі кезіндегі мектептердегі жобалау технологиясын енгізуге асықпай жүргенде, ағылшын тілінде сөйлейтін мемлекеттерде: АҚШ-та, Канадада, Англияда, Аустралия жəне Жаңа Зеландияда ол кеңінен таралып жатты. Еуропаның да бірқатар мемлекеттерінде ол кең тамырын терең жая бастады. Əрине, уақыт өткен сайын бұл технологияда бірқатар өзгерістерге ұшырап отырады. Еркін тəрбиелеу ойынан туындаған жобалау əдістемесі біртіндеп "тəртіпке бағынып", білім беру əдістемесі құрамына табыспен еніп отыр. Бірақ, оның негізі, түпкі мақсаты қай кезде болса да, қала бермек оқушының білім алуға жəне сол білімін мектеп қабырғасынан шыққанда нақты проблемаларды шеше білуде қолдануға үйрету.
Жобалау технологиясын қолданудағы негізгі мақсат - оқушылардың қызығушылық ынтасын дамыту, өз бетімен жұмыстарын жүргізу арқылы білімдерін жетілдіру, ақпараттық бағдарлау біліктілігін қалыптастыру жəне сыни тұрғыдан ойлау қабілетін арттыру арқылы оқушыны болашақта əр түрлі жағдаяттарда, əр түрлі қоғамдық ортада өзін-өзі көрсете білуге бейімдеу. Егер оқушы жобаның тақырыбын дұрыс таңдай отырып, жоспарлай білсе, оны дұрыс орындай алса, ол болашақта дұрыс тұлға болып қалыптасады. Əр түрлі жағдаяттарды дұрыс шешім қабылдап отырып, əр түрлі адамдармен тіл табыса отырып, əр ортада дұрыс бағыт - бағдар бере алады. Сонымен, жобаның тиімділігі көзбен көріп, құлақпен естіп, есте сақтай отырып, оқушыны ізденіске іскерлік пен танымдық ынтаға, шығармашылық қабілетті жетілдіру арқылы түрлі мəселелерді шеш білуге, тапқырлыққа, жаңа ғылыми ізденіске жетелеуде.
Жобалау технологиясы негізінде оқушылардың жеке, жұппен немесе топпенбірігіп дайындайтын шығармашылық жұмыстары жатады. Оқушылардың жоба жұмыстарын ұйымдастыру үшін жоғарыда айтылғандай, оны жоспарлай білу қажет.Оқу әрекетінің тиімділігін арттыру үшін оқушыны білім алу үрдісіндегі белсенді әрекет ететін субьектіге айналдыру керек дегенидеялар көтерілгелі көп болды. Осындай идеялардан туындаған технология-лардың бірі - жобалап оқыту технологиясы.
Жобалап оқыту технологиясының негізін салушы Карл Фрей өзінің "Жобалау әдісі" атты кітабында (Бельц қаласы, Германия, 1977 ж.) жобалау әдісі туралы былай түсіндіреді: оқушылардан болсын немесе оқытушы тарапынан болсын практикалық маңызы бар бір жоба (проект) ұсынылуы тиіс.Жобаға қатысушылар оқыту түрі, міндеттерді атқару туралы өзара келіседі. Оқушылар алған білімдерін танымдық және практикалық міндеттерді шешуге пайдаланады. Жеткіліксіз білімді әртүрлі ақпарат көздерінен өз бетінше оқып үйренеді.
Жобалау мен шығармашылық. Жобалауды шығармашылықпен байланыстыратындар көп, олар жобалауды жаңа шығармашылық мүмкіндіктерді ашу деп түсінеді. Алайда, бұл түсінік дұрыс емес. Шығармашылық - бұл жаңаның пайда болуы. Бұл жерде жобалаумен байланысы бар, бірақ шығармашылықтың жобалауға айналуы үшін уақыт факторы негізге алынып, нақты нәтижені елестету керек. Алайда, шығармашылықты нақтылықпен байланыстыру мүмкін емес.
Жобалау мен басқару. Практиканың қандай бір түрінде өзгерістерді жобалап, іске асырып, оларды басқарғанда ғана біздің жұмысымыз алға басады. Қазіргі кезде менеджмент сөзі пайда болды, ол басқару дегенді білдіреді. Білімде де менеджмент сөзі қолданылады. Қазіргі таңда білім алу түрлері де көбейді, ол территория мен уақытқа қарай бөлінеді. Осыған орай өзінің білім алу процесін басқару, білім алғандағы нәтижені жобалау міндетті түрде қажет болды. Сонымен практика нысанында пайда болған жобалау үлкен әлеуметтік контекстке шығады. Осының бәрі әлеуметтік ғылымдардың басты мәселесіне жобалаудың білімдегі орнын жатқызады.
Жобалау мен даму. Жобалау теориясында белгілі бір мәселенің дамуына әкелетін өзгерістер айтылған, яғни біз тек мәселенің өзгеруіне әкелетін жобаларды қолдануымыз керек. Бірақ бұл тек теорияда қолданылады, яғни біз жасаған жұмысымыз оның нәтижесіне тең емес. Мысалы, гүл отырғызу мақсаты, отырғызатын орны, жасалған жұмыстар мен гүлдердің өзі жобалау болып табылады. Алайда,жобалаудың теориялық тұрғысынан бұл жерде жобалаудың негіздері жоқ, ең біріншіден, мәселенің анализі, яғни гүлдер отырғызылған жағдайда өзгеретін жәйт. Гүлдер отырғызылған жағдайда не өзгереді? Біз өзгерткіміз келген заттың жұмыс істеу жүйесі қалай өзгереді? Нәтижесін қайдан көреміз? Теория тұрғысынан осындай сұрақтарға міндетті түрде жауап беруіміз керек.Жобалаудың құрылымы:
- нақты нәтиже шығару жобасы;
- нақты мәселенің анализі;
- нақты уақыт белгілеу;
- жұмыс жүргізу жобасы;
- нәтиже шығару.
Жобалаудың ең негізі мәселенің анализі болып табылады. Мәселе шешудегі нәтиже белгіленіп, оған жету үшін жасалатын қадамдар жобасы жасалады. Мәселе анализі неғұрлым нақты жасалатын болса, жоба да соғұрлым жақсы болады.
Жоба мен ғылыми жұмыс. Бұл жерде мысал ретінде ғылыми жұмысты қарастырғанымыз. Ғылыми жұмыс пен жоба ұқсас келеді. Ғылыми жұмыс жобаның негізін құрай алады. Сонымен қатар, кейбір жобалар ғылыми ізденіс тудырып, ғылыми жұмысқа айналуы мүмкін.
Жоба мен қабілет. Жобалауды жүзеге асыру үшін тұлға қандай қабілетке ие болу керектігін айтамыз. Ең біріншіден, тұлға продуктивті ойлау қабілетіне ие болуы керек. Продуктивті ойлаудың негізгі сатылары:
- мәселенің сарапталуы, тақырыптың пайда болуы;
- мәселені шешудегі жұмыстар жобасын құру;
- мәселе шешуде ойларын іске асыру;
Продуктивті ойлаудың екінші сатысы - мәселені түсіну, яғни сараптама жасау. Назар аударарлық тағы бір жәйт мәселе шешуде шешім қабылдау. Ал мәселені шешу сатылары:
- мәселенің негізі, яғни қандай жұмыс жасау керектігін ұғу;
- мәселе құрамын бағалау, яғни мәлімет іздеу және іріктеу;
- мәселе шешудегі нақты қадамдарды анықтап, іске асыру.
- мәселе шешудегі нәтижеге жету жолдарын іздестіру;
- мәселені шешу;
Қорытынды саты - шешім қабылдау. Шешім қабылдау өте қиын үрдіс. Шешім қабылдау 9 элементтен тұрады[2].
1. Таңдау. Бұл тұлғаның өзінен немесе қоғаммен жасалған таңдау болуы мүмкін.
2. Ұғыну. Мәселе шешу және шешім қабылдау тұлғаның сол мәселе шешудегі рөлін ұғынуы керек.
3. Креативтілік. Мәселе шешудегі креативтілік, яғни стандартқа сай емес шешімдерді іздеу.
4. Компромисс. Мәселе шешуде компромисс іздеу, яғни мәселеге қатысты барлық тұлғалардың жағдайын ойлау.
5. Алдын-ала ойлау. Мәселені шешкеннен кейін нәтижесінің қандай болатынын ойлау, ұғыну.
6. Шешімнің дұрыстығы- шешім қабылдау сатысының ең қиын бөлігі.
7. Мәліметтердің нақтылығын тексеру.
8. Шешім қабылдау сатыларының дұрыстығын тексеру.
9. Жауапкершілік.
Білім беру жүйесі. Білім беру жүйесінің негізін мұғалім мен оқушының қарым-қатынасы құрайды. Орта мектептің білім беру жүйесінің түрлері мен заңдылықтары бар. Білім беру жүйесінде оқушы өзінің іс-әрекетінің нәтижесіне жауапты болады, яғни баға алып, мұғалім мен ата-анасының көзқарасына ие болады. Осыған байланысты оқушылар практикалық іс-әрекет жасауға икемденеді[4].
Қазіргі таңда білім беру жүйесінің маңызды бөлігі бағалау болып табылады. Оқушының іс-әрекетінен пайда болған нәтижені оқушы өзі бағалай алмайды, алайда, мұғалімнің қойған бағасымен танысады. Сонымен бағалау - оқушының жауапкершілігін арттыру механизмі болып табылады.
Негізі бағалау бірнеше сатыдан өту керек: ол - жаттығулардың дұрыстығын бағалау; ойының оригиналдығын бағалау; жаттығуды орындаудағы оқушының еңбегін бағалау т.с.с. Бірақ, қазіргі жағдайда бағалау тек жаттығулардың дұрыстығын бағалайды. Бағалаудың дұрыс жүргізілуі үшін білім беру жүйесіне мұғалімнің ғана емес, сонымен қатар, оқушының да іс-әрекеті септігін тигізуі керек. Яғни, оқушыға жаттығуды таңдау, бағалау түрін таңдау мүмкіндігі берілу керек. Мысалы, екі сағаттық тестілеуден кейін оқушылар жаттығуларды қандай тәртіппен орындағандарын сұрады. Олар жаттығуларды бірінен соң бірін орындаған екен, тек бір оқушы ғана кері қарай, соңынан бастаған екен. Сонда оқушылардың белгілі бір жаттығуды орындаудағы жолдарын таңдау мүмкіндігі жоқ екен. Жақсы бағалар тек жаттығудың дұрыс орындалуына ғана қойылады. Оқушылар тек жаттығуды дүрыс орындауды ғана, ал шешу жолдарын мүлде елемейді екен. Осындай жағдайлар көп кездеседі. Сонымен бағалау оқушыға өз іс-әрекетінің нәтижесін байқап, пассивті үрдісті өздік таңдау жағдайына алып келетін ең негізгі механизм болып табылады.
Білім жүйесінің формалары оқушының өздік оқыту субъектісіне айналуына және жобалау жұмысының негізі бола алатынын түсіндік. Осындай қолда бар материалдармен жобалау жұмысын құруға болады. Іс-әрекет жасау, мәселе шешудегі жолдарын қарастыру, нәтижесінің қандай болуын ойлау- жобалау жұмысының негізін құраушылар болып табылады. Сонымен оқу үрдісі оқушының практикалық іс-әрекетін қолдану үшін жағдай тудыруы қажет, яғни жоба оқу үрдісі мен оқушылардың практикалық іс-әрекетіне негізделіп құрылуы керек. Іске асу формалары:
- ғылыми-практикалық ізденістер, эксперименттер;
- өзінің шығармаларын жазу;
- нақты мәселенің анализі, адамдардың қарым-қатынасын жобалау;
Қазіргі кездегі білім беру үрдісі белгілі бір мәселелердің оқу-практикалық тұрғысына негізделуі керек. Белгілі бір пән оқыту үрдісі теория мен практикадан құрылуы керек. Себебі, практикада оқушының ойлау қабілеті ұлғайып, мәселерді шешуге бейімделеді. Ал бұлар жобалау жұмысындағы негіздердің бірі болып табылады. Сол үшін жобалау жұмысын жүргізуде практикалық сабақтарды жоспарлау мен іске асыру мұғалімдер алдындағы басты мәселе болып табылады [1].
Сонымен білім беру жүйесі оқушының қазірден пайда болған қиын мәселерді шешу, шешудегі әр түрлі жолдарды қарастыру іс-әрекетіне әсер етеді. Сондықтан білім беру жүйесін барынша жүйелі және оқушылар мен мұғалімдер үшін ыңғайлы етіп жасауымыз керек. Осы мақсатқа жету үшін жаболау әдісін бірінші мұғалімдерге, сосын оқушыларға үйретіп оқыту үрдісін дамыту қажет.
0.2 Жобалау әдісі
Әдіс - іс-әрекетті жүзеге асырудың бір жолы. Әдіс терминінің мағынасы өте кең. Ол кез-келген адамның сарамандық және теориялық іс-әрекетінде белгілі бір мақсатқа жетудің қажетті мүмкіндіктерін игеруінің тәсілі. Оқыту әдісін тек оқытушының ғана іс-әрекеті, немесе соның ғана қызметі деп түсінуге болмайды. Ол оқушы мен мұғалімнің бірігіп, мақсатқа жету жолындағы ізденісі, іс-әрекеті болып табылады. Әдістің мәнін ашу үшін ең алдымен, оқытудың мақсатын және мұғалім мен оқушының іс-әрекетін ескереді. Оқыту әдістері дегеніміз - белгіленген оқу мақсатына жету үшін мұғалімнің іс-әрекеті мен оқушы іс-әрекетінің үйлесу түрлері, тәсілі. Оқытудың мақсаттары мен құралдары тұрғысынан алғанда, оқыту әдістері мұғалімі оқушыларын білім және білікпен қаруландыратын, адамгершілік көзқарас қалыптастыратын құралдары мен тәсілдерінің жиынтығы. Оқытудың мақсаты мазмұнын игеру арқылы жүзеге асады. Оның әдістері, құралдары, іс-әрекеті осы мазмұнды меңгеруге бағытталған. Бұл тұрғыдан қарағанда биологияны оқыту әдістері биология ғылымының мазмұнымен анықталады, өйткені әдіс дегеніміз - мазмұнның ішкі қозғалысы.
Келтірілген анықтамалардың біреулері дұрыс, екіншілері бұрыс деп айта алмаймыз, өйткені, әдістің мәнін ашу үшін оқыту әрекетінің жеке жақтары пайдаланылған. Солардың бәрінің басын қосып, оқыту әдістері дегеніміз - белгіленген мақсатқа сәйкес анықталған мазмұнды игеру үшін мұғалім мен оқушы іс-әрекетінің үйлесу тәсілдері деген анықтамаға келеміз. Географияны оқыту әдістері ғылыми зерттеу әдістерімен ұштасып жатады, оқушылардың география нысандарын танып, білу әрекетінің ерекшеліктерімен де сипатталады. Әдіс дегеніміз - зерттеу, таным жолы, табиғат құбылысын және әлеуметтік өмірдің жағдайын, құбылыстарды оқып білу жолдарын әдістемелік - теория танымы мол шындықты бекітуді зерттейтін ғылым.Әдіске қатысты анықтамаларда бәріне ортақ пікір: белгілі бір мақсатты көздеген мұғалім мен оқушылар арасындағы өзара қарым-қатынас және іс-әрекет. Олай болса оқыту әдістері-оқытудың мақсат-міндеттеріне сай оның мазмұнын оқушыларға меңгертуде мұғалім мен оқушылардың қолданатын амал-тәсілдері мен құралдарының жиынтығы болып табылады. Мұғалім оқыту әдістерінің көмегімен оқушыларға білім беріп, олардың тәжірибелік әрекетін ұйымдастыруда өзінің іс-әрекетін оқушылардың таным әрекетіне басшылық етумен байланыстырады. Мұғалім оқытудың нәтижесін арттыруда оқыту әдістеріне қатысты амал- тәсілдермен қатар құралдарын да пайдаланады.
Жобалау әдісі - оқу үрдісін ерекше етіп тұратын кешенді оқыту тәсілдері жиынтығы. Бұл әдіс - оқушыларға әрекеттерін өз бетінше жоспарлауға, ұйым- дастыруға және бақылауға мүмкіндік береді. Жобалау әдісі оқушыларға тақы- рып таңдауда, мәліметтердің дерек көздерін жинауда және презентация жасауда өз бетінше жұмыс істеуге жағдай жасайды. Бұл әдіс қарым-қатынастың жаңа түрін үлгілеуге арналған. Жобалау оқушының өз бетінше ойластырып, жүзеге асыруға арналған жұмысы. Зерттеу барысында оқушының бойында жұмысына қажетті төмендегідей біліктер қалыптасады:
- өзінің қабілеті мен қызығушылығына қарай тақырыпты еркін таңдай алады.
- алдына қойған міндетіне қарай жұмыстың мазмұнына өз бетінше талдау жасай алады.
- өз бетінше алдына қойған мақсатына жету және жүзеге асыру жолдарын іздестіреді.
- мүмкіндіктері мен мүмкіндіктер шегін тексеруге және дамытуға жағдай жасайды.
- мәліметтерді жинап, жүйелеп және сыни ойлауға үйренеді.
- әдістерді талдау, салыстыру арқылы жұмысына тиімді әдісті таңдай алады.
- аудиторияның алдында сөйлеуге, ойын дәлелді және логикалық жүйелікпен жеткізуге, аудиторияны өзіне қарата білуге дағдыланады.
- өзгелерді тыңдап, айтқандарын ой елегінен өткізуге дағдыланады.
- шешімі қиын сұрақтарды өз бетінше шеше біледі.
- өз көзқарасын дәлелдеп, шешімінің дұрыстығына тыңдаушылардың көзін жеткізуге тырысады[3].
Жобалау арқылы оқушылардың интеллектуалды эмоционалды контексті сөйлесуі іштей басқа әрекеттермен бірлікте жүреді. Басқа әрекеттер деп отырғанымыз, жоспарын жүзеге асыру үшін құжаттар, анкета, кесте бейнеролик т.б. дайындалады. Жобамен жұмыс істеу - шығармашылық үрдіс. Оқушылар өздері үшін маңызды болып саналатын мәселені анықтау үшін өз беттерінше немесе оқытушының жетекшілігімен ізденуге кіріседі. Бұл оқушылардың өз бетінше білімдерін, дағдыларын және біліктерін жаңа контексте пайдалануға көмектеседі. Бұлай іздену олардың қазақша кәсіби сөйлеуіне, табиғи және еркін түрде үйренуіне ықпал етеді. Әрине, мұндай жағдайда жобаға қатысушылардың өздерінің ынтасын тілдік сауаттылығына емес, айтылатын ойдың мазмұнына аударған дұрыс. Жобалау кезінде студент өте белсенді болады, ол өзінің шығармашылықпен жұмыс істей алатынын көрсетеді. Жобамен жұмыс істеу барысында қазақша сөйлеу жағынан нашарлау және психологиялық жағынан белсенділігі төмендеу оқушының өзі де өзінің қиялдауына, белсенділігін және өз бетінше жұмыс істей алатынын көрсетуіне мүмкіндіктері өте мол.
Жобалау жұмысы тіл үйренудің формалдық сипатын жоюға, тілді үйренудің тәжірибелік нәтиже беруіне ықпал етеді. Жоба оқытушы мен оқушының функционалдық міндеттерін өзгертеді. Әрине, уақыт өткен сайын бұл технология да бірқатар өзгерістерге ұшырап отырды. Еркін тәрбиелеу ойынан туындаған жобалау әдістемесі біртіндеп тәртіпке бағынып, білім беру әдістемесі құрамына табыспен еніп отыр.Бұл технологиялық оқудағы мұғалім мен оқушының іс-әрекеттері түбегейлі өзгереді. Салыстырып көрейік:
- оқушының іс-әрекеті. Мұғалімнің іс-әрекеті;
- оқушы- оқыту субъектісі;
- жеке тұлғаға қарай бағыттылған ұсынушы, нақты мақсат қоюшы;
- мақсатқа дербес өз іс-әрекетімен жетуші белсенді субъект;
- бағыт- бағдар беруші, кеңесші;
- өзін-өзі және бір-бірін оқытушы;
- оқытушының жетістігін құптаушы;
- өнерпаз, жасампаз еңбектің иесі;
- ынталандырушы, мақсат қоюшы;
- өз ізденісімен табысқа жетуші шығармашылық тұлға.
- мақсаттарға жетелеуші;
Жобалау әдісі - белгілі бір мәселені оқу-әдістемелік білімді негізге ала отырып түпкілікті құрылымын айқындау арқылы шешу. Жобалау әдісін басқаша мәселе әдісі ретінде де танимыз, себебі белгілі бір теориялық немесе практикалық мәселені шешуді мақсат етеді. Қазіргі кезде жобалау әдіістеріне бағыттауға мүмкіндік туғызады. Мұғалімдердің жобалық оқытуында қолда- нылатын педагогикалық технология деп түсінеміз [2].
Жобалау әдісімен оқытуда өктемділіктен кетіп, әрқашанда оқушының өзіндік жұмыс істеуіне бағыт беруге мүмкіндік туғызады. Осы әдістің көмегімен оқушы алған білім жиынтыған ғана алып қоймай,танымдылық және практикалық міндеттерді шешу үшін пайдалануда меңгереді.
Жоба белгілі бір тақырып бойынша құрастырылады. Ол оқушының қызығушылығына орай таңдалуы мүмкін. Жобалау жұмысын қолданудағы негізгі талаптар төмендегідей:
- оқыту жобасының классификациясын таңдау;
- шығармашылық жоспар мәселесінің маңызды болуын;
- зерттеуде ізденуге білімнің қажеттілігін анықтау;
- жобалау әдісін оқытудағы мұғалімнің мақсаты мен міндеттерін айқындау;
- оқушылардың өзіндік іс-әрекеті;
- жоба презентациясын дайындау;
- жобаға баға беру критерийлерін айқындау;
- жасалған жобаның нәтижесіне баға беру;
Арнайы қарастырылатын жүйені өз бетімен зерттеу әдісін пайдалану туралы:
- зерттеу міндетінен туындаған мәселені анықтау;
- олардың шешім болжамын алға тарту;
- зерттеу әдісін талқылау;
- соңғы нәтижені безендендіру тәсілін талқылау;
- берілген деректерді жүйелеу және саралау;
- қорытындыны шығару және нәтижені олардың презентациясын безендендіру;
-қорытындыны негіздеу, зерттеудің жаңа мәселесін ұсыну қарастырылады.
Жоба типін анықтау үшін мынадай белгілер қолданылады:
- жобадағы іс-әрекеттің үстем болуы: зерттеу, ізденіс, шығармашылық, қолданбалы, рөлдік, таныстыру-бағдарлау және т.б. туралы;
- заттық-мазмұнды облыс: моно жоба; пәнаралық жоба;
- жоба координациясының сипаты: тікелей ат салысу (қатал,икемді), жасырын (шықпаған, жоба участкесіне ұқсату, телекоммуникация жобасы үшін).
Ұштасудың сипаты. (бір мектептен, сыныптан, қаладан, аймақтан, елдерден, әртүрлі әлемнен қатысушылар арасынан).
Жобаға қатысушылар саны. Жобаның мерзімі.
Танымдық қабілетті меңгеруімен оқушының жұмысын баға критерийімен нәтижені бағалайды: әртүрлі ақпарат көздерін пайдалану іскерлігімен жоспарды құра алатын және шеше білетін, барлық басқа қатысушыларды өзінің жобасын жүзеге асыруда қызықтыра алатын ,зерттеу әдісімен, қызмет ету іскерлігімен, басқа біреудің пікірін қабылдау, қиындыққа төзе алатын, мақсат қоя алатыны. Жобалар әдісі білім беру ресурсы: Жобалар әдісінің оқыту мақсаттарының ауқымы: оқушылардың танымдық, шығармашылық дағдыларын, өз білімдерін өз бетімен құрастыра білу икемділігін, ақпараттық кеңістікте жөн таба білу іскерлігін дамыту, сын тұрғыдан ойлауын дамыту.Жобалар әдісінің мәні - белгілі бір білім жиынтығына ие болуды болжайтын және жобалау іс-әрекеті арқылы шешімін табуды алдын-ала ескеретін мәселелерге деген оқушылардың қызығушылығын ынталандыру, алған білімдерін тәжірибе жүзінде қолдана білу икемділігін, рефлекторлық ойлауды (сыни тұрғыдан ойлауды) дамыту. Мәселе ойдың мақсатын белгілейді, ал мақсат ойлаудың үрдісін бақылайды. Рефлекторлы ойлау мәні - фактілерді әрдайым іздеу, олардың талдауы, олардың анықтығы туралы ойлану, жаңаны тану үшін, күмәннан шығу жолдарын табу үшін, фактілерді логикалық тұрғызу, дәлелденген пікірлерге негізделген сенімділікті қалыптастыру. Жобалар әдісі біріншіден - қандай бір мәселені шешуді, екіншіден - нәтижеге қол жеткізуді болжайды. Жобалар әдісі - қандай да бір түрде безендірілген, нақты, айтарлықтай тәжірибелік нәтижемен аяқталуы тиіс мәселені толық өңдеу арқылы дидактикалық мақсаттарға жетудің тәсілі. Жобалар әдісінің негізіне жоба ұғымының мәні, оның қандай да бір тәжірибелік немесе теориялық мәнді мәселені шешу арқылы алуға болатын нәтижеге деген прагматикалық бағыты салынған. Бұл нәтижені нақты тәжірибелік іс-әрекетте көруге, түсінуге, қолдануға болады. Мәсенің шешімі бір жағынан, жиынтықтарды, әр түрлі әдістерді, оқыту құралдарын қолдануды алдын ала ескерсе, ал екінші жағынан, ғылымның әр түрлі салаларынан, техникадан, технологиядан, шығармашылық салалардан білімді қолдану икемінің, білімнің интегралдануының қажеттілігін болжайды. Орындалған жобалардың нәтижелері көрнекі болуы тиіс, яғни егер, ол теориялық мәселе болса, онда оның нақты нәтижесі, егер тәжірибелік болса - қолдануға дайын нақты нәтиженің болуы.Жобалар әдісін қолдану қиыншылықтары мен шекаралары: Жобалар әдісі оқу үрдісінде шешімі үшін әр түрлі салалардан білімнің шоғырлануын, және де зерттеу әдістерін қолдануды қажет ететін қандай да бір зерттеушілік, шығармашылық тапсырмалар пайда болған жағдайда қолданылады (мысалы, әлемнің әр түрлі аймақтарындағы демографиялық мәселелерді зерттеу; белгілі бір тақырыпты: қоршаған ортаға қышқылдық жаңбырлардың әсері мәселесі, әртүрлі аймақтарда өндірістің әртүрлі салаларының орналасу мәселесі, тағы басқа ашатын бір мәселеге мемлекеттің әртүрлі аймақтарынан, жер шарының басқа мемлекеттерінен репортаждар сериясын құру). Жобалар әдісінің кең таралуын тежейтін басты мәселе - жобалық тапсырмаларды білім стандарттарының талаптарымен үйлестіру қиындығы болып табылады. Жобалық тапсырмаларды оқушылар орындағанда стандартты білімін, икемін, дағдысын (нақтырақ айтқанда - олардың қажеттілігі туындайтындай) қолданатындай етіп құру тәжірибе жүзінде мүмкін емес.
0.3 Жобалау технологиясының түрлері
Жоба типологиясына тоқталатын болсақ:
- мазмұны бойынша экологиялық, физико-географиялық, әлеуметтік экономикалық, кешендік, өлкетанулық, тарихи-географиялық;
- қызметі бойынша: танымдық, шығармашылық, ойындық, тәжірибеге незізделген, зерттеушілік;
Интеграция деңгейі бойынша:пәндік (географиялық мәліметтерге байланысты орындалады), пәнаралық (жұмыста бірнеше пәндердің байланысы ескеріледі), пәннен тыс (мектеп программасынан тыс мәліметтер негізінде жасалады).
Қазіргі кезеңдегі оқу жобаларының түрлері (оқушылардың қызығушылығына негізделген):
- практикалық;
- ғылыми жобалау;
- ақпараттық;
- шығармашылық ;
- рөлдік.
Жобаның мазмұндық спецификасы оқушылардың жобада іс -әрекетінің басымдылығымен анықталады.
Зерттеу жобасы.Бұл типтегі жоба тақырыпты зерттеу, зерттеу мәселесін тұжырымдау, аргументтік өзектілікті жорамалдайды,оның пәні мен объектісін,белгіленген зерттеу міндеттерінің көзін,қойылған мәселенің болжамын шешу,оны шешу жолдарымен,яғни эксперименттік,тәжірибелік жүйелеу,зерттеу әдісін анықтау,ақпарат алынған.
Шығармашылық жоба - бұл мұғалімнің жетекшілігімен орындалатын қорытынды шығармашылық жұмыс. Жобаның қаншалықты орындалуы арқылы оқушылар сабақты қаншалықты игергені, білімдері байқалады. Бұл шығармашылық жұмысты технология пәні бойынша алған білімдерін қорытындылайтын бақылау жұмысы деуге де болады.Адамның әдемілікке деген қызығушылығы адамзат пайда болғаннан бері бар. Жоба таңдағанда қойылатын талаптар. Таңдаған затың өзіңе жақсы таныс, түсінікті, қызықты болуы тиіс. Таңдаған заттың тұрмыста пайдаланылатын орнын білу қажет. Ол сенің шығармашылығыңды көрсете ала ма? Осы затты жасау қолыңнан келе ме? Алға қойған міндетіңді орындай аласың ба? Таңдаған жобаңның күрделілігін, қанша еңбекті қажет ететінін білу керек. Жобаны орындау барысында оны бір оқушы немесе бірнеше оқушы бірігіп орындауға болады. Жобаны бірнеше оқушы бірігіп орындағанда жұмысты мұғалім теңдей етіп бөліп береді.
Рөлдік және ойын жобаларын топтық жұмыс түрінде орындаған тиімді. Мұнда әр оқушы жобаны орындауда өзінің қабілеті жететін тапсырманы өз еркімен таңдап алады. Оқушылар өз мінезіне, қабылдау ерекшеліктеріне сәйкес келетін тапсырмаларды қызығушылықпен орындайды. Мұндай жобаларда әлеуметтік немесе іскери қарым-қатынастағы шиеленіскен жағдайлармен байланыстыболады. Бұл жобалардың нәтижелері алдын ала белгіленеді, кейде нәтижелер соңынан анықталуы мүмкін. Жобаның бұл түрі шығармашылыққа негізделеді. Мәселен, рөлдік жоба және ойын жобаларын орындауға мынадай тақырыптар ұсынылды: Болашақ оқушыларыммен сұхбат тақырыбындағы рөлдік, Менің отаным Қазақстан телехабарлар: деген ойын жобалары.
Ақпараттық жобалар бір нәрсе, бір құбылыс туралы ақпарат, мәлімет жинауға арналады. Ақпараттық жобаның құрылымын мынадай етіп жүйемен беру ұсынылды: ақпараттық жобаның мақсатын белгілеу -- ақпараттық жобаның өзектілігін айқындау -- ақпарат көздерін анықтау -- ойға шабуыл тренингін өткізу -- алынған ақпараттарды өңдеу: талдау, топтастыру, белгілі фактілермен салыстыру, дәлелденген қорытындылар жасау -- нәтижені рәсімдеу: реферат жазу, мақала жазу, баяндама жасау, видеофильм түсіру, фото-альбом жасау -- жобаның тұсаукесері. Бұл жоба түрі кейде ірі зерттеу жобаларының бір құрамдас модулі ретінде орындатылады. Құрылымына қарай мини-жоба, моно-жоба пәндік және пәнаралық болып бөлінеді. Мини-жоба бір пән негізінде ғана ұйымдастырылса, пәндік жобалар факультативтік сабақтар аясында қолданылады. Ал пәнаралық жоба бірнеше пән негізінде құралады. Қатынас құралы бойынша дара және топтық болып бөлінеді. Өз алдына топтық: сыныпішілік, мектепішілік, аумақтық және халықаралық болып бөлінеді. Ұзақтығына байланысты мини-жоба-1 сабақтық, қысқа-4-6 сабақтық, апталық-30-40 сағаттық, ұзақ немесе жылдық - дара немесе топтық жобалар міндетті түрде сабақтан тыс жүргізілуі керек.
Жобалар презентациясының түрлері: ғылыми жұмыс, іскерлік ойын, видео-фильм көрсету, экскурсия, бағдарлама, ғылыми конференция, театр көрсетілімі, тарихи немесе әдеби диалогтар, спорт ойыны, спектакль, жарнама, пресс-конференция.
Ал жобалау әдісінің практикалық бөлімін қарастырсақ бұл жерде жоба дайындау қажет ақпаратты жинақтау, рәсімдеу кезеңдеріне назар аударатын сабақ жоспарлары мен дебат пікірсайысына дайындық кезеңдерін атап өтеуге болады. Негізгі жоба тақырыбы оқушы өзі қызығушылығына орай таңдайды, бірақ бағыт - бағдарды әрине мұғалім береді. Төменде сабақ жоспарлары беріліп, дайындық жұмысы басталады.
Оқушылар ұжымда жұмыс істеп үйренеді. Зерттеу мәселесі (проблеманы анықтау, ақпарат жинау, бақылау, тәжірибе жүргізу, талдау, жорамал жасау, қорытындылау) меңгереді. Оқушылардың жүйелі ойлауы дамиды. Жобаны зерттеуді кластан тыс сабақтарда өткізген тиімді болады.
Жобалау әдісі - оқушылардың зерттеу жұмыстары әдісі болып табылады.Жобаны орындау мынадай кезеңдерден тұрады:
Бірінші кезең. Жобалық тапсырманы, тақырыбын құрастыру. Жобаның тақырыбын жіктеп бөліп, оларды оқушылар арасында бөлу.
Екінші кезең. Шығармашылық топтар құру, топтағы оқушылар өзара үйлесімді жұмыс істеуі үшін олармен ұйымдастыру жұмыстарын жүргізу.
Үшінші кезең. Зерттеу жұмысына материалдар дайындау. Жауап берілуі тиіс сұрақтарды тұжырымдау, командаларға тапсырмалар, қажетті әдебиеттерді таңдау.
Төртінші кезең. Оқушылардың жобаны орындауы. Мұғалім оқушылар жұмысын үйлестіреді, кеңес береді, олардың іс-әрекетін көтермелеп отырады. Оқушылар іздеу, тану жұмыстарын орындайды.
Бесінші кезең. Нәтижелерді шығару, нәтижелерге нақтылы жағдайға сәйкес ішінара түзетулер жасау.
Алтыншы кезең. Жұмыстар қортындысымен жұртшылықты таныстыру (презентация). Мұғалім экспертизалық жұмысты ұйымдастырады. Мысалы эксперт ретінде жоғары сынып оқушыларын немесе ата-аналарды шақыруға болады.
Жетінші кезең. Орындалған жұмысты талдау, бағалау (рефлексия). Мұғалім балалардың іс-әрекетін педагогикалық тұрғыда бағалайды, балалардың ынтасын ескереді.Бұл технологияда жобаға оқушылардың қызығушылығын туғызу басты қиындық болып табылады. Сондықтан жобаның маңызын түсіндіру жұмыстарын жүргізу керек болады.
Жоба жұмысының кезеңдері. Жұмыстың мазмұны. Мұғалімнің тəрбиелік мақсатты шешудегі негізгі іс-əрекеттері. Оқушылардың іс-əрекеттері.
1.Дайындық кезеңі. Жоба тақырыбын анықтау. Бір бағыт төңірегінде оқушыларды тақырып таңдауға ынталандырады.Топтағы əрбір оқушының пікірін ескере отырып жұмысты жоспарлауға үйретеді. Əр оқушы өмірлік тəжірибесіне (егер ол болса) , сүйене отырып, өз ойын ортаға салады, бірігіп жобаның мақсаты анықтау.
2. Жоспарлау топқа бөлу. Ақпарат жинау жəне талдаудың жолдарын көрсету. Əрбір топмүшесі алдындағы жұмысын анықтау.Оқушыларды өз бетімен акпарат жинауды бағыттайды. Əрбір топ мүшесінің пікірін ескере отырып, ұжымдық талқылау шешімін тыңдайды, қажет болса өз ойымен бөліседі. Оқушылардың жобасы бойынша күнделігін тексереді. Топ арасында əркімнің атқаратын қызметін анықтайды, өз тақырыптарын анықтау жұмыс істеу кезеңдерін жоспарлап , бірінші нəтижеге жету уақытын белгілейді. "Қоғамдық " тапсырманы орындауға дайындығын көрсетеді.
3.Зерттеу жұмысы. Ақапарат жинау, аралық нəтижені талдау, зерттеудің негізгі құралдары: сұхбат, сауалнама бақылау, алынған түрлі ақпаратты талдау. Оқушы күнделігін бақылап, əрбір жетекшісімен топ мүшелерімен жеке-жеке сөйлесу, талдау, нəтижені салыстыру арқылы алдағы жұмысқа бағыт беру. Жеке жəне жұптық жұмыс , анкета сұрақтарын құрастыру. Қажет болса сценарий жазу, қоғамдық ұйымдар мен қарым қатынас қалыптастыру.Білімін əр пəндік салада кеңейтеді, түрлі қоғамдық жұмыстармен танысады, шығармашылық, белсенділік, талаптылық қасиеттерін бойында қалыптастырады.
4. Нəтижені талқылау. Ақпаратты талдау , шешім шығару, тұсау кесердің қандай түрде өтетінін анықтау.
0.4 География сабақтарында жобалау әдісін қолданудағы негізгі талаптар
Елбасымыз Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасының жобасында: қазіргі білім берудегі басты мәселе-білім мазмұнына жаңалық енгізудің тиімді де жаңа әдістерін іздестіру мен оларды жүзеге асыра алатын болашақ мамандарды даярлау екені атап айтады[1]. Қазіргі кезде қоғамның әлеуметтік-экономикалық өміріндегі түбірлі өзгерістерге байланысты білім жүйесінде және оның мазмұны мен оқыту технологиясында да өзгерістер болып жатыр.Қазақстан Республикасының президенті Н. Ә. Назарбаев Қоғамның нарықтық қарым-қатынасқа көшу кезінде саяси-экономикалық және рухани дағдарыстарды жеңіп шыға алатын, ізгіленген ХХІ ғасырды құрушы, іскер, өмірге икемделген, жан-жақты, мәдениетті жеке тұлғаны қалыптастыру-біздің басты мақсатымыз-деп өзінің Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан атты Жолдауында тұжырым жасады. Қазіргі өскелең талап бойынша әрбір оқу пәні бойынша білім, білік және дағдыны ғана игеру оқушы құзыреттілігі үшін жеткіліксіз болып табылады.Заман талабына сай оқыту мен тәрбиенің соңғы түрлерін жедел игеріп, кәсіби шеберлікті ұштап отыру ұстаздың басты парызы. Болашақтың бүгіннен де нұрлы, шуақты болуына тікелей ықпал етіп, адамзатты алға апаратын күш білімінде ғана, деген ұранымен оқу үрдісін ұйымдастыру қажет. Мақаланың тақырыбын таңдағанда алдымен қазіргі заманның оқу барысында өзектілігін және талаптарын ескерте отырып арнайы пәндер сабағының сапасын жаңа дәрежеге жоғарлату мақсаты қойылды. Нарықтық экономика шарттарында дамып жатқан біздің қазіргі білімі, алдымен оқушыларға деген мұғалімнің педагогикалық әсері: қазіргі заманыңдағы өмір шарттарына бейімделген; бәсекелестікке қабілеттілігі; шығармашылықпен ойлайтын тұлғаны қалыптастыру бағыттау қажет.
Оқушылардың сабақта шығармашылық қабілеттерін дамыту үшін жаңа технологияларды ұтымды пайдалану қажет. Технология сөзі - гректің өнер, шеберлік, біліктілік, оқу сөздерінен шығып, көптеген ұғымдарды білдіреді. Қазір жаңа педагогикалық технологиялар туралы жарияланған еңбектер көп. Педагогикалық технология ұғымының қазір 300-ден астам балама анықтамалары бар. Педагогикалық технология дегеніміз - оқыту үрдісін жүзеге асыратын мазмұнды техника (В.П.Беспалько) [2]. Педагогикалық технология дегеніміз- педагогикалық мақсаттарға жету үшін қолданатын тұлғалық, аспаптық, әдіснамалық құралдардың жүйеленген жиынтығы және олардың ретімен қызмет етуі (М.В.Кларин) [3]. Педагогикалық технология-белгілі бір маңызды әрекетке, өнерде, шеберлікті мақсатқа жету үшін қолданылатын әдіс (В.Даль) [3].Оқыту технологияларының құрылымдық элементтеріне мыналар жатады: мақсат, мазмұн, әдістер, формалар, құралдар, оқушы, оқытушысы, нәтиже.Оқыту технологияларына тән белгілер:
- негізділігі (кез келген технологияның өзіндік философиясы, өзіндік тұжыдымдамасы болуы шарт);
- жүйелілігі (құрылымдық элементтердің бір тұтастығы);
- басқарылмалығы (оқыту үрдісін жоспарлап, нәтижесін бастан-аяқ тексеруге болатындығы);
- тиімділігі (қысқы мерзімде аз шығынмен жоғары нәтижеге жеткізу тиімділігі).
Оқыту технологиясы ұғымын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
География сабағында жобалау технологиясын қолдану.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3
1 География сабағында жобалау технологиясын қолданудың теориялық негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
7
1.1Жобалау технологиясының мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
7
1.2Жобалау әдісі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
11
1.3Жобалау технологиясының түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
16
1.4География сабақтарында жобалау әдісін қолданудағы негізгі талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
19
2 География сабағында жобалау технологиясы әдісін қолдану және оны зерттеу нәтижесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
26
2.1География пәнін оқытудағы жобалап оқыту технологиясының тиімділігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
26
2.2География сабағында жобалап оқыту технологиясын пайдалануда өткізілетін сабақ түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
32
2.3География сабағында жобалау технологиясы әдісін қолданудың зерттеу нәтижесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
52
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
58
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .
60
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
61
КІРІСПЕ
Елбасымыз Н.Назарбаев жолдауында: Ұлттың бәсекеге қабілеттілігі бірінші кезекте білім деңгейімен айқындалады - деген байламы жеке адамның құндылығын арттыру, оны дайындайтын ұстаз жауапкершілігінің өсуі, тынымсыз еңбек, сапалы нәтиже деген ұғыммен егіз. Бүгінгі қоғамның ұстаздар алдына қойып отырған басты міндеті, артар жүгі - сапалы білім берумен қатар жан-жақты дамыған, өзіндік ой-пікірі қалыптасқан, өмірде ойын жүзеге асыра алатын тұлға қалыптастыру.Білім беру саласында жас ұрпақты пәндік біліммен қаруландыру ғана емес, олардың бойына өзін-өзі дамыта алатын, өздігінен ізденіп, зерттеуді жүргізе білетін, өзіне-өзі қызмет көрсете алатын, қоғам талабына сай еңбекқор, мәдениетті, ұлттық рухани-адамгершілікті және шығармашылықпен жұмыс істей алатын іскерлік қабілеттерін танытуды мақсат етеміз.Оқушының жан-жақты дамуындағы проблемалық жағдайларды туғызатын теориялық маңызды, практикалық тұрғыдан өзекті мәселе болып есептеледі.Сондықтан, жаңаша білім беру жүйесіндегі География пәні оқушының зерттеушілік, шығармашылық қабілеттерін дамыту: тоқтаусыз өзгерістегі қоғам талабына сай рухани интеллекті, жағымды және жағымсыз іс-әрекеттерді сын көзбен саралай алуға, өзін-өзі басқара алуға, жаңаша жобалар мен идеяларға шығармашыл білім беру саласының арнайы тарауларын оқыту, сабақта жаңа технологиялар мен шығармашылық жобалау әдістері арқылы оқушылардың өз бетімен іздену, зерттеу және шығармашылық қабілеттерін дамыту, өмір ағымындағы материалдық қажеттіліктен туындаған мәселені дайындау технологиясын үйрету, оның экономикалық тиімділігі, талаптарға сәйкестігі мен жобалау іс-әрекетінің іскерлік қабілеттілігін қалыптастыра отырып, оқушыларға экологиялық және эстетикалық тәрбие беру, еңбексүйгіштікке баулу, шығармашылықпен ойлау қабілеттіліктерін дамыту, тарихи ұлттық мұраларымызды ұрпақтан - ұрпаққа жалғастыруға баулу, болашақ мамандықты дұрыс таңдауға бағыт беру міндетіміз. Қойылған мақсат, міндеттерге жету жолындағы әдіс-тәсілдерге: интернетжүйесімен жұмыс, институт, университеттермен, кәсіптік мекемелермен, кітапхана орталықтарымен,ғылыми зерттеу мекемелерімен, педагогикалық бақылау (әңгімелесу, сауалнама алу, эксперимент жүргізу,салыстыру),мониторинг шығару, талдау, жинақтау, бағалау жатады.География сабағында оқушылардың ізденіс, зерттеушілік және шығармашылық қабілеттерінің қалыптасу, даму жолдары зерттеу нысаны болып саналады.
Еуропада жоба сөзі латын тілінен алынып, projectus жоба, нұсқау деген мағынаны білдіреді, сөйлеуші, көзге түсуші,яғни бір нысанның, бір істің түптұлғасы, түпбейнесі сияқты, ол іс-әрекет жоба жасауға әкеледі. Сонымен жоба жоқты жасауға тырысады, яғни ол бір нәрсені алудың жолын көрсетеді. Жоба сөзінің түсінігі терминологияда мәселе (мәселе) сөзімен тығыз байланыста болады. Жоба мәселе ретінде шығармашылықтың шынайы жағдайын жасауы мүмкін, онда адам идеялардың жаршысы, жүзеге асырушысы. Жоба әдісі оқушылардың бір мәселені шешуін талап етеді. Ал мәселені шешу үшін олар бір жағынан әр түрлі әдіс-тәсілдерді қолданса, екінші жағынан әр түрлі пәндерден алынған білімнің интеграциясын пайдалануы керек. Демек, жоба әдісі оқушылардың білімділік кезеңіне түсіп, өз мәселелерін іздеп, тауып, шешуі, өзіндік жұмыстарын, іс-әрекетін ұйымдастыруы. Оқыту үрдісінде қазіргі уақытта оқыту үрдісінде жобалау әдісі кеңінен қолданылуда. Оны мектептегі кез-келген пәндерге пайдалануға болады, әсіресе, осы жоба арқылы география пәнінен 6-11 сыныптардың оқушылары үшін көлемі жағынан көптеген міндеттерді шешеді. Оқушылардың көмегімен бүгін мектепте ойлау жоба жұмыстарын дамыту үшін көптеген мүмкіндіктер бар - ол жобалық іс-әрекеттер. Жобалық іс-әрекет оқытушы мен оқушының бірлесіп қызмет етуіне бағытталған, ол үздіксіз білім беру үрдісінде бағалау түрі болып саналады, сонымен қатар оқушылардың кәсіптік маңызды қабілетін қалыптастыруға мүмкіндік береді. Жобалау технологиясы оқушылардың жеке тұлғасын, олардың өзіндік жұмысы мен шығармашылығын дамытуға мақсатталған.Оқушылар жобалаумен жұмыс істеу нәтижесінде өз бетімен ізденеді, ақпаратты саралайды, пәннен алған білімін қорытындылап және оны қолданады, өзіндік жұмыс пен жауапкершілікке ие болады, жоспарлау икемділігі мен шешімді қабылдауды дамытады және қалыптастырады.Балалар өздерінің еңбек нәтижілерінің сынақтан өткеніне қанағаттанады, сонымен қатар, оны басқа оқушылар үйренуге пайдалана алады. Оқушылардың еңбек нәтижесі неғұрлым сұраныста болса, солғұрлым олардың жауапкершілігі мен ынтасы арта түседі.
Оқушылардың оқу-танымдылық іс-әрекетінен нәтиже бағыты туралы идея жобалау әдісі негізінде жатыр, практикалық немесе теориялық маңызды мәселелерді шешуге болады. Жобалау әдісі оқушылардың шығармашылық потенциялын жоғарлатады, шамадан тыс оқуды төмендетеді, білімді дәлелдейді әрі жоғары тиімділікті демонстрациялайды.
География пәнін оқытуда жобалау технологиясын қолданудың өзектілігі: Ол мүмкіндік береді:
- геогрфияны оқытуда іс-әрекетті жүзеге асыруда;
- география пәнінің сағат саны қысқару мәселесін шешуде;
- оқушылардың ақпараттық құзіреттілігін қалыптастыруда;
- оқушылардың географиялық болжауды меңгеруіне;
- оқушылардың қоғамдық саралауға қатысуына.
Білім беру үрдісінде бүгінгі күні тәсілдер мен әдістерді тиімді қолдану өзекті мәселе болып тұр. Әртүрлі әдістер мен тәсілдер жаңа білімді өздігімен іздену икемділігін қалыптастырады, қажетті ақпаратты жинақтайды, ғылыми болжамды алға тартады, ақылмен бекітеді және қортындылайды. Жалпы дидактика мен әр пәннің жеке әдістемесі және географиялық мәселені шешуге және оқушылардың қабілеттілігі мен икемділігін дамытумен байланысты өзіндік жұмысқа және өзіндік дамуға шақырады.
Өз бетімен ойлай, өз алдына әлеуметті маңызды міндеттерді қоя алатын, жобалау жолдарын шеше және нәтижені болжай алатын адам қоғамымызға өте қажет. Оқытушы берілген міндетті шығармашылық жағынан шешудің орын- далуын және жаңа әдістер мен технологияны қолдануды бақылайды.Білім алушыныңосындай жобалау технологиясы маңызды құзіреті болып саналады: жалпы ғылыми, ақпараттық, танымдылық, коммуникативтік, бағалы-ойлы, әлеуметті, тұлғаның білімін арттыруға талпындыру.
Қазақстан Республикасы "Білім туралы" Заңының 8-бабында "Білім беру жүйесінің басты міндеті - оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық коммуникациялық желілерге шығу, ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке тұлғаны қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау", - деп атап көрсеткендей-ақ, қазіргі кезеңде әрбір мұғалімнің алдына қойып отырған басты міндеттерінің бірі- оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және жаңа педагогикалық технологияны меңгеру [1].
Жобалап оқыту технологиясына тереңірек үңілсек, дəстүрлі сабақ беру жүйесінде оқушыны тұлға ретінде қалыптастыру мүмкін еместігіне көз жеткіземіз. Жобалап оқыту технологиясы педагогтың интеллектуалдық, кəсіби, моральдық, рухани, азаматтық жəне басқа да сапалы қасиеттерін қалыптастыра отырып, мұғалімнің жеке тұлғасына тікелей əсер етеді. Ең алдымен, оқу барысында оқушыны өз бетімен іздендіре отырып, өзіне деген сенімділік күшін тудырып, өз ойын анық жеткізе біліп, дұрыс шешім қабылдауға, яғни жеке тұлға болып қалыптасуына бейімдеу қажет.
21-ғасырда əлемдік білім беру жүйесінің дамуындағы негізгі басымдылықтарының бірі - мектеп білімін жаңарту. Ол оқушылардың неғұрлым өз бетінше білім алып, оны іс жүзінде қолдана білу қажеттілігін тəрбиелеуге бағытталған.Оқушылардың зерттеу жұмысын ұйымдастыружəне жоба жұмысын жасауға мақсатты əрі жүйелі түрде бағыттау керек екендігі - бүгінгі күннің талабы. Сондықтан да жобалау технологиясының тиімділігі күннен-күнге артуда. Бұл технология əлемдік педагогикада жаңалық емес. Жобалау технологиясы - оқушылардың жоспарлау жəне күрделене беретін тапсырмаларды орындау арқылы меңгеретін білім.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: Жалпы білім беретін орта мектептерде география пәнін оқыту үрдісінде жобалау технологияларының бірнеше әдістерін қолдануда оқу сапасын арттырудың тиімділігін, оқушы- лардың өзіндің жұмысты істеуін, пәнге деген қызығушылығын, қабілеттерін анықтау, қолдану жолдарын іздестіружәне оның тиімділігін көрсету.
Дипломдық жұмыстың мақсатын шешу үшін мынадай міндеттер қойылды:
- жобалау әдісі туралы педагогикалық және әдістемелік әдебиеттерге шолу;
- жобалау іс - әрекетінің мазмұны мен құрылымын, жоба әдістемесінің орындалуын ашу
-сабақ беру үрдісінде жобалау технологиясы фрагменттерін пайдалану;
- әртүрлі география курстарына жоба тақырыптарын жасау;
- осы әдісті географияны оқыту үрдісіне енгізу;
- оқу үрдісінде жобалау әдісінің нәтижесін талдау және қорытындылау;
- осы әдісті алдағы жобалау жұмыстары үшін міндеттерде белгілеу.
Зерттеу нысаны:жалпы білім беретін орта мектептердегі география курсын оқыту үрдісі.
Зерттеу пәні:география сабағында жобалау технологиясын қолдану әдістемесі.
Ғылыми жаңашылдығы:география сабағында жоба әдісін біртұтасғылыми педагогикалық негіздемесінде құру.
Болжамы:география сабағында жобалау технологиясын қолдану оқушылардың білім сапасын және қызығушылық танымдылығын жоғарлатады.
1 География сабағында жобалау технологиясын қолданудың теориялық негізі
0.1 Жобалау технологиясының мәні
19-ғасырдың 2-ші жартысында жобалау технологиясы АҚШ ауыл шаруашылығы мектептерінде пайда болған. Оның негізін психолог, педагог және философ Джон Дьюи қалаған. Дьюидің ілімін жалғастырушы-Колумбия университетінің жанындағы мұғалімдер колледжінің профессоры Ульям Херд Килпатриктің ойынша, балаларды өз жұмысының жемісін көруге ынталандыру арқылы үлкен өмірге дайындау - бұл технологияның негізі. "Өзіне көйлек тігіп киген бойжеткенді мысалға алайық. Егер ол кейін өзі киетін көйлегі үшін жанын аямай, ерінбей, аса қызығушылықпен көйлек үлгісін өзі ойлап тауып, өз бетімен өлшеп, пішіп, тігіп кисе - бұл мысал жобалау технологиясының нағыз типтік үлгісі" - деген үлкен Хилпатрик. Кеңес үкіметі кезіндегі мектептердегі жобалау технологиясын енгізуге асықпай жүргенде, ағылшын тілінде сөйлейтін мемлекеттерде: АҚШ-та, Канадада, Англияда, Аустралия жəне Жаңа Зеландияда ол кеңінен таралып жатты. Еуропаның да бірқатар мемлекеттерінде ол кең тамырын терең жая бастады. Əрине, уақыт өткен сайын бұл технологияда бірқатар өзгерістерге ұшырап отырады. Еркін тəрбиелеу ойынан туындаған жобалау əдістемесі біртіндеп "тəртіпке бағынып", білім беру əдістемесі құрамына табыспен еніп отыр. Бірақ, оның негізі, түпкі мақсаты қай кезде болса да, қала бермек оқушының білім алуға жəне сол білімін мектеп қабырғасынан шыққанда нақты проблемаларды шеше білуде қолдануға үйрету.
Жобалау технологиясын қолданудағы негізгі мақсат - оқушылардың қызығушылық ынтасын дамыту, өз бетімен жұмыстарын жүргізу арқылы білімдерін жетілдіру, ақпараттық бағдарлау біліктілігін қалыптастыру жəне сыни тұрғыдан ойлау қабілетін арттыру арқылы оқушыны болашақта əр түрлі жағдаяттарда, əр түрлі қоғамдық ортада өзін-өзі көрсете білуге бейімдеу. Егер оқушы жобаның тақырыбын дұрыс таңдай отырып, жоспарлай білсе, оны дұрыс орындай алса, ол болашақта дұрыс тұлға болып қалыптасады. Əр түрлі жағдаяттарды дұрыс шешім қабылдап отырып, əр түрлі адамдармен тіл табыса отырып, əр ортада дұрыс бағыт - бағдар бере алады. Сонымен, жобаның тиімділігі көзбен көріп, құлақпен естіп, есте сақтай отырып, оқушыны ізденіске іскерлік пен танымдық ынтаға, шығармашылық қабілетті жетілдіру арқылы түрлі мəселелерді шеш білуге, тапқырлыққа, жаңа ғылыми ізденіске жетелеуде.
Жобалау технологиясы негізінде оқушылардың жеке, жұппен немесе топпенбірігіп дайындайтын шығармашылық жұмыстары жатады. Оқушылардың жоба жұмыстарын ұйымдастыру үшін жоғарыда айтылғандай, оны жоспарлай білу қажет.Оқу әрекетінің тиімділігін арттыру үшін оқушыны білім алу үрдісіндегі белсенді әрекет ететін субьектіге айналдыру керек дегенидеялар көтерілгелі көп болды. Осындай идеялардан туындаған технология-лардың бірі - жобалап оқыту технологиясы.
Жобалап оқыту технологиясының негізін салушы Карл Фрей өзінің "Жобалау әдісі" атты кітабында (Бельц қаласы, Германия, 1977 ж.) жобалау әдісі туралы былай түсіндіреді: оқушылардан болсын немесе оқытушы тарапынан болсын практикалық маңызы бар бір жоба (проект) ұсынылуы тиіс.Жобаға қатысушылар оқыту түрі, міндеттерді атқару туралы өзара келіседі. Оқушылар алған білімдерін танымдық және практикалық міндеттерді шешуге пайдаланады. Жеткіліксіз білімді әртүрлі ақпарат көздерінен өз бетінше оқып үйренеді.
Жобалау мен шығармашылық. Жобалауды шығармашылықпен байланыстыратындар көп, олар жобалауды жаңа шығармашылық мүмкіндіктерді ашу деп түсінеді. Алайда, бұл түсінік дұрыс емес. Шығармашылық - бұл жаңаның пайда болуы. Бұл жерде жобалаумен байланысы бар, бірақ шығармашылықтың жобалауға айналуы үшін уақыт факторы негізге алынып, нақты нәтижені елестету керек. Алайда, шығармашылықты нақтылықпен байланыстыру мүмкін емес.
Жобалау мен басқару. Практиканың қандай бір түрінде өзгерістерді жобалап, іске асырып, оларды басқарғанда ғана біздің жұмысымыз алға басады. Қазіргі кезде менеджмент сөзі пайда болды, ол басқару дегенді білдіреді. Білімде де менеджмент сөзі қолданылады. Қазіргі таңда білім алу түрлері де көбейді, ол территория мен уақытқа қарай бөлінеді. Осыған орай өзінің білім алу процесін басқару, білім алғандағы нәтижені жобалау міндетті түрде қажет болды. Сонымен практика нысанында пайда болған жобалау үлкен әлеуметтік контекстке шығады. Осының бәрі әлеуметтік ғылымдардың басты мәселесіне жобалаудың білімдегі орнын жатқызады.
Жобалау мен даму. Жобалау теориясында белгілі бір мәселенің дамуына әкелетін өзгерістер айтылған, яғни біз тек мәселенің өзгеруіне әкелетін жобаларды қолдануымыз керек. Бірақ бұл тек теорияда қолданылады, яғни біз жасаған жұмысымыз оның нәтижесіне тең емес. Мысалы, гүл отырғызу мақсаты, отырғызатын орны, жасалған жұмыстар мен гүлдердің өзі жобалау болып табылады. Алайда,жобалаудың теориялық тұрғысынан бұл жерде жобалаудың негіздері жоқ, ең біріншіден, мәселенің анализі, яғни гүлдер отырғызылған жағдайда өзгеретін жәйт. Гүлдер отырғызылған жағдайда не өзгереді? Біз өзгерткіміз келген заттың жұмыс істеу жүйесі қалай өзгереді? Нәтижесін қайдан көреміз? Теория тұрғысынан осындай сұрақтарға міндетті түрде жауап беруіміз керек.Жобалаудың құрылымы:
- нақты нәтиже шығару жобасы;
- нақты мәселенің анализі;
- нақты уақыт белгілеу;
- жұмыс жүргізу жобасы;
- нәтиже шығару.
Жобалаудың ең негізі мәселенің анализі болып табылады. Мәселе шешудегі нәтиже белгіленіп, оған жету үшін жасалатын қадамдар жобасы жасалады. Мәселе анализі неғұрлым нақты жасалатын болса, жоба да соғұрлым жақсы болады.
Жоба мен ғылыми жұмыс. Бұл жерде мысал ретінде ғылыми жұмысты қарастырғанымыз. Ғылыми жұмыс пен жоба ұқсас келеді. Ғылыми жұмыс жобаның негізін құрай алады. Сонымен қатар, кейбір жобалар ғылыми ізденіс тудырып, ғылыми жұмысқа айналуы мүмкін.
Жоба мен қабілет. Жобалауды жүзеге асыру үшін тұлға қандай қабілетке ие болу керектігін айтамыз. Ең біріншіден, тұлға продуктивті ойлау қабілетіне ие болуы керек. Продуктивті ойлаудың негізгі сатылары:
- мәселенің сарапталуы, тақырыптың пайда болуы;
- мәселені шешудегі жұмыстар жобасын құру;
- мәселе шешуде ойларын іске асыру;
Продуктивті ойлаудың екінші сатысы - мәселені түсіну, яғни сараптама жасау. Назар аударарлық тағы бір жәйт мәселе шешуде шешім қабылдау. Ал мәселені шешу сатылары:
- мәселенің негізі, яғни қандай жұмыс жасау керектігін ұғу;
- мәселе құрамын бағалау, яғни мәлімет іздеу және іріктеу;
- мәселе шешудегі нақты қадамдарды анықтап, іске асыру.
- мәселе шешудегі нәтижеге жету жолдарын іздестіру;
- мәселені шешу;
Қорытынды саты - шешім қабылдау. Шешім қабылдау өте қиын үрдіс. Шешім қабылдау 9 элементтен тұрады[2].
1. Таңдау. Бұл тұлғаның өзінен немесе қоғаммен жасалған таңдау болуы мүмкін.
2. Ұғыну. Мәселе шешу және шешім қабылдау тұлғаның сол мәселе шешудегі рөлін ұғынуы керек.
3. Креативтілік. Мәселе шешудегі креативтілік, яғни стандартқа сай емес шешімдерді іздеу.
4. Компромисс. Мәселе шешуде компромисс іздеу, яғни мәселеге қатысты барлық тұлғалардың жағдайын ойлау.
5. Алдын-ала ойлау. Мәселені шешкеннен кейін нәтижесінің қандай болатынын ойлау, ұғыну.
6. Шешімнің дұрыстығы- шешім қабылдау сатысының ең қиын бөлігі.
7. Мәліметтердің нақтылығын тексеру.
8. Шешім қабылдау сатыларының дұрыстығын тексеру.
9. Жауапкершілік.
Білім беру жүйесі. Білім беру жүйесінің негізін мұғалім мен оқушының қарым-қатынасы құрайды. Орта мектептің білім беру жүйесінің түрлері мен заңдылықтары бар. Білім беру жүйесінде оқушы өзінің іс-әрекетінің нәтижесіне жауапты болады, яғни баға алып, мұғалім мен ата-анасының көзқарасына ие болады. Осыған байланысты оқушылар практикалық іс-әрекет жасауға икемденеді[4].
Қазіргі таңда білім беру жүйесінің маңызды бөлігі бағалау болып табылады. Оқушының іс-әрекетінен пайда болған нәтижені оқушы өзі бағалай алмайды, алайда, мұғалімнің қойған бағасымен танысады. Сонымен бағалау - оқушының жауапкершілігін арттыру механизмі болып табылады.
Негізі бағалау бірнеше сатыдан өту керек: ол - жаттығулардың дұрыстығын бағалау; ойының оригиналдығын бағалау; жаттығуды орындаудағы оқушының еңбегін бағалау т.с.с. Бірақ, қазіргі жағдайда бағалау тек жаттығулардың дұрыстығын бағалайды. Бағалаудың дұрыс жүргізілуі үшін білім беру жүйесіне мұғалімнің ғана емес, сонымен қатар, оқушының да іс-әрекеті септігін тигізуі керек. Яғни, оқушыға жаттығуды таңдау, бағалау түрін таңдау мүмкіндігі берілу керек. Мысалы, екі сағаттық тестілеуден кейін оқушылар жаттығуларды қандай тәртіппен орындағандарын сұрады. Олар жаттығуларды бірінен соң бірін орындаған екен, тек бір оқушы ғана кері қарай, соңынан бастаған екен. Сонда оқушылардың белгілі бір жаттығуды орындаудағы жолдарын таңдау мүмкіндігі жоқ екен. Жақсы бағалар тек жаттығудың дұрыс орындалуына ғана қойылады. Оқушылар тек жаттығуды дүрыс орындауды ғана, ал шешу жолдарын мүлде елемейді екен. Осындай жағдайлар көп кездеседі. Сонымен бағалау оқушыға өз іс-әрекетінің нәтижесін байқап, пассивті үрдісті өздік таңдау жағдайына алып келетін ең негізгі механизм болып табылады.
Білім жүйесінің формалары оқушының өздік оқыту субъектісіне айналуына және жобалау жұмысының негізі бола алатынын түсіндік. Осындай қолда бар материалдармен жобалау жұмысын құруға болады. Іс-әрекет жасау, мәселе шешудегі жолдарын қарастыру, нәтижесінің қандай болуын ойлау- жобалау жұмысының негізін құраушылар болып табылады. Сонымен оқу үрдісі оқушының практикалық іс-әрекетін қолдану үшін жағдай тудыруы қажет, яғни жоба оқу үрдісі мен оқушылардың практикалық іс-әрекетіне негізделіп құрылуы керек. Іске асу формалары:
- ғылыми-практикалық ізденістер, эксперименттер;
- өзінің шығармаларын жазу;
- нақты мәселенің анализі, адамдардың қарым-қатынасын жобалау;
Қазіргі кездегі білім беру үрдісі белгілі бір мәселелердің оқу-практикалық тұрғысына негізделуі керек. Белгілі бір пән оқыту үрдісі теория мен практикадан құрылуы керек. Себебі, практикада оқушының ойлау қабілеті ұлғайып, мәселерді шешуге бейімделеді. Ал бұлар жобалау жұмысындағы негіздердің бірі болып табылады. Сол үшін жобалау жұмысын жүргізуде практикалық сабақтарды жоспарлау мен іске асыру мұғалімдер алдындағы басты мәселе болып табылады [1].
Сонымен білім беру жүйесі оқушының қазірден пайда болған қиын мәселерді шешу, шешудегі әр түрлі жолдарды қарастыру іс-әрекетіне әсер етеді. Сондықтан білім беру жүйесін барынша жүйелі және оқушылар мен мұғалімдер үшін ыңғайлы етіп жасауымыз керек. Осы мақсатқа жету үшін жаболау әдісін бірінші мұғалімдерге, сосын оқушыларға үйретіп оқыту үрдісін дамыту қажет.
0.2 Жобалау әдісі
Әдіс - іс-әрекетті жүзеге асырудың бір жолы. Әдіс терминінің мағынасы өте кең. Ол кез-келген адамның сарамандық және теориялық іс-әрекетінде белгілі бір мақсатқа жетудің қажетті мүмкіндіктерін игеруінің тәсілі. Оқыту әдісін тек оқытушының ғана іс-әрекеті, немесе соның ғана қызметі деп түсінуге болмайды. Ол оқушы мен мұғалімнің бірігіп, мақсатқа жету жолындағы ізденісі, іс-әрекеті болып табылады. Әдістің мәнін ашу үшін ең алдымен, оқытудың мақсатын және мұғалім мен оқушының іс-әрекетін ескереді. Оқыту әдістері дегеніміз - белгіленген оқу мақсатына жету үшін мұғалімнің іс-әрекеті мен оқушы іс-әрекетінің үйлесу түрлері, тәсілі. Оқытудың мақсаттары мен құралдары тұрғысынан алғанда, оқыту әдістері мұғалімі оқушыларын білім және білікпен қаруландыратын, адамгершілік көзқарас қалыптастыратын құралдары мен тәсілдерінің жиынтығы. Оқытудың мақсаты мазмұнын игеру арқылы жүзеге асады. Оның әдістері, құралдары, іс-әрекеті осы мазмұнды меңгеруге бағытталған. Бұл тұрғыдан қарағанда биологияны оқыту әдістері биология ғылымының мазмұнымен анықталады, өйткені әдіс дегеніміз - мазмұнның ішкі қозғалысы.
Келтірілген анықтамалардың біреулері дұрыс, екіншілері бұрыс деп айта алмаймыз, өйткені, әдістің мәнін ашу үшін оқыту әрекетінің жеке жақтары пайдаланылған. Солардың бәрінің басын қосып, оқыту әдістері дегеніміз - белгіленген мақсатқа сәйкес анықталған мазмұнды игеру үшін мұғалім мен оқушы іс-әрекетінің үйлесу тәсілдері деген анықтамаға келеміз. Географияны оқыту әдістері ғылыми зерттеу әдістерімен ұштасып жатады, оқушылардың география нысандарын танып, білу әрекетінің ерекшеліктерімен де сипатталады. Әдіс дегеніміз - зерттеу, таным жолы, табиғат құбылысын және әлеуметтік өмірдің жағдайын, құбылыстарды оқып білу жолдарын әдістемелік - теория танымы мол шындықты бекітуді зерттейтін ғылым.Әдіске қатысты анықтамаларда бәріне ортақ пікір: белгілі бір мақсатты көздеген мұғалім мен оқушылар арасындағы өзара қарым-қатынас және іс-әрекет. Олай болса оқыту әдістері-оқытудың мақсат-міндеттеріне сай оның мазмұнын оқушыларға меңгертуде мұғалім мен оқушылардың қолданатын амал-тәсілдері мен құралдарының жиынтығы болып табылады. Мұғалім оқыту әдістерінің көмегімен оқушыларға білім беріп, олардың тәжірибелік әрекетін ұйымдастыруда өзінің іс-әрекетін оқушылардың таным әрекетіне басшылық етумен байланыстырады. Мұғалім оқытудың нәтижесін арттыруда оқыту әдістеріне қатысты амал- тәсілдермен қатар құралдарын да пайдаланады.
Жобалау әдісі - оқу үрдісін ерекше етіп тұратын кешенді оқыту тәсілдері жиынтығы. Бұл әдіс - оқушыларға әрекеттерін өз бетінше жоспарлауға, ұйым- дастыруға және бақылауға мүмкіндік береді. Жобалау әдісі оқушыларға тақы- рып таңдауда, мәліметтердің дерек көздерін жинауда және презентация жасауда өз бетінше жұмыс істеуге жағдай жасайды. Бұл әдіс қарым-қатынастың жаңа түрін үлгілеуге арналған. Жобалау оқушының өз бетінше ойластырып, жүзеге асыруға арналған жұмысы. Зерттеу барысында оқушының бойында жұмысына қажетті төмендегідей біліктер қалыптасады:
- өзінің қабілеті мен қызығушылығына қарай тақырыпты еркін таңдай алады.
- алдына қойған міндетіне қарай жұмыстың мазмұнына өз бетінше талдау жасай алады.
- өз бетінше алдына қойған мақсатына жету және жүзеге асыру жолдарын іздестіреді.
- мүмкіндіктері мен мүмкіндіктер шегін тексеруге және дамытуға жағдай жасайды.
- мәліметтерді жинап, жүйелеп және сыни ойлауға үйренеді.
- әдістерді талдау, салыстыру арқылы жұмысына тиімді әдісті таңдай алады.
- аудиторияның алдында сөйлеуге, ойын дәлелді және логикалық жүйелікпен жеткізуге, аудиторияны өзіне қарата білуге дағдыланады.
- өзгелерді тыңдап, айтқандарын ой елегінен өткізуге дағдыланады.
- шешімі қиын сұрақтарды өз бетінше шеше біледі.
- өз көзқарасын дәлелдеп, шешімінің дұрыстығына тыңдаушылардың көзін жеткізуге тырысады[3].
Жобалау арқылы оқушылардың интеллектуалды эмоционалды контексті сөйлесуі іштей басқа әрекеттермен бірлікте жүреді. Басқа әрекеттер деп отырғанымыз, жоспарын жүзеге асыру үшін құжаттар, анкета, кесте бейнеролик т.б. дайындалады. Жобамен жұмыс істеу - шығармашылық үрдіс. Оқушылар өздері үшін маңызды болып саналатын мәселені анықтау үшін өз беттерінше немесе оқытушының жетекшілігімен ізденуге кіріседі. Бұл оқушылардың өз бетінше білімдерін, дағдыларын және біліктерін жаңа контексте пайдалануға көмектеседі. Бұлай іздену олардың қазақша кәсіби сөйлеуіне, табиғи және еркін түрде үйренуіне ықпал етеді. Әрине, мұндай жағдайда жобаға қатысушылардың өздерінің ынтасын тілдік сауаттылығына емес, айтылатын ойдың мазмұнына аударған дұрыс. Жобалау кезінде студент өте белсенді болады, ол өзінің шығармашылықпен жұмыс істей алатынын көрсетеді. Жобамен жұмыс істеу барысында қазақша сөйлеу жағынан нашарлау және психологиялық жағынан белсенділігі төмендеу оқушының өзі де өзінің қиялдауына, белсенділігін және өз бетінше жұмыс істей алатынын көрсетуіне мүмкіндіктері өте мол.
Жобалау жұмысы тіл үйренудің формалдық сипатын жоюға, тілді үйренудің тәжірибелік нәтиже беруіне ықпал етеді. Жоба оқытушы мен оқушының функционалдық міндеттерін өзгертеді. Әрине, уақыт өткен сайын бұл технология да бірқатар өзгерістерге ұшырап отырды. Еркін тәрбиелеу ойынан туындаған жобалау әдістемесі біртіндеп тәртіпке бағынып, білім беру әдістемесі құрамына табыспен еніп отыр.Бұл технологиялық оқудағы мұғалім мен оқушының іс-әрекеттері түбегейлі өзгереді. Салыстырып көрейік:
- оқушының іс-әрекеті. Мұғалімнің іс-әрекеті;
- оқушы- оқыту субъектісі;
- жеке тұлғаға қарай бағыттылған ұсынушы, нақты мақсат қоюшы;
- мақсатқа дербес өз іс-әрекетімен жетуші белсенді субъект;
- бағыт- бағдар беруші, кеңесші;
- өзін-өзі және бір-бірін оқытушы;
- оқытушының жетістігін құптаушы;
- өнерпаз, жасампаз еңбектің иесі;
- ынталандырушы, мақсат қоюшы;
- өз ізденісімен табысқа жетуші шығармашылық тұлға.
- мақсаттарға жетелеуші;
Жобалау әдісі - белгілі бір мәселені оқу-әдістемелік білімді негізге ала отырып түпкілікті құрылымын айқындау арқылы шешу. Жобалау әдісін басқаша мәселе әдісі ретінде де танимыз, себебі белгілі бір теориялық немесе практикалық мәселені шешуді мақсат етеді. Қазіргі кезде жобалау әдіістеріне бағыттауға мүмкіндік туғызады. Мұғалімдердің жобалық оқытуында қолда- нылатын педагогикалық технология деп түсінеміз [2].
Жобалау әдісімен оқытуда өктемділіктен кетіп, әрқашанда оқушының өзіндік жұмыс істеуіне бағыт беруге мүмкіндік туғызады. Осы әдістің көмегімен оқушы алған білім жиынтыған ғана алып қоймай,танымдылық және практикалық міндеттерді шешу үшін пайдалануда меңгереді.
Жоба белгілі бір тақырып бойынша құрастырылады. Ол оқушының қызығушылығына орай таңдалуы мүмкін. Жобалау жұмысын қолданудағы негізгі талаптар төмендегідей:
- оқыту жобасының классификациясын таңдау;
- шығармашылық жоспар мәселесінің маңызды болуын;
- зерттеуде ізденуге білімнің қажеттілігін анықтау;
- жобалау әдісін оқытудағы мұғалімнің мақсаты мен міндеттерін айқындау;
- оқушылардың өзіндік іс-әрекеті;
- жоба презентациясын дайындау;
- жобаға баға беру критерийлерін айқындау;
- жасалған жобаның нәтижесіне баға беру;
Арнайы қарастырылатын жүйені өз бетімен зерттеу әдісін пайдалану туралы:
- зерттеу міндетінен туындаған мәселені анықтау;
- олардың шешім болжамын алға тарту;
- зерттеу әдісін талқылау;
- соңғы нәтижені безендендіру тәсілін талқылау;
- берілген деректерді жүйелеу және саралау;
- қорытындыны шығару және нәтижені олардың презентациясын безендендіру;
-қорытындыны негіздеу, зерттеудің жаңа мәселесін ұсыну қарастырылады.
Жоба типін анықтау үшін мынадай белгілер қолданылады:
- жобадағы іс-әрекеттің үстем болуы: зерттеу, ізденіс, шығармашылық, қолданбалы, рөлдік, таныстыру-бағдарлау және т.б. туралы;
- заттық-мазмұнды облыс: моно жоба; пәнаралық жоба;
- жоба координациясының сипаты: тікелей ат салысу (қатал,икемді), жасырын (шықпаған, жоба участкесіне ұқсату, телекоммуникация жобасы үшін).
Ұштасудың сипаты. (бір мектептен, сыныптан, қаладан, аймақтан, елдерден, әртүрлі әлемнен қатысушылар арасынан).
Жобаға қатысушылар саны. Жобаның мерзімі.
Танымдық қабілетті меңгеруімен оқушының жұмысын баға критерийімен нәтижені бағалайды: әртүрлі ақпарат көздерін пайдалану іскерлігімен жоспарды құра алатын және шеше білетін, барлық басқа қатысушыларды өзінің жобасын жүзеге асыруда қызықтыра алатын ,зерттеу әдісімен, қызмет ету іскерлігімен, басқа біреудің пікірін қабылдау, қиындыққа төзе алатын, мақсат қоя алатыны. Жобалар әдісі білім беру ресурсы: Жобалар әдісінің оқыту мақсаттарының ауқымы: оқушылардың танымдық, шығармашылық дағдыларын, өз білімдерін өз бетімен құрастыра білу икемділігін, ақпараттық кеңістікте жөн таба білу іскерлігін дамыту, сын тұрғыдан ойлауын дамыту.Жобалар әдісінің мәні - белгілі бір білім жиынтығына ие болуды болжайтын және жобалау іс-әрекеті арқылы шешімін табуды алдын-ала ескеретін мәселелерге деген оқушылардың қызығушылығын ынталандыру, алған білімдерін тәжірибе жүзінде қолдана білу икемділігін, рефлекторлық ойлауды (сыни тұрғыдан ойлауды) дамыту. Мәселе ойдың мақсатын белгілейді, ал мақсат ойлаудың үрдісін бақылайды. Рефлекторлы ойлау мәні - фактілерді әрдайым іздеу, олардың талдауы, олардың анықтығы туралы ойлану, жаңаны тану үшін, күмәннан шығу жолдарын табу үшін, фактілерді логикалық тұрғызу, дәлелденген пікірлерге негізделген сенімділікті қалыптастыру. Жобалар әдісі біріншіден - қандай бір мәселені шешуді, екіншіден - нәтижеге қол жеткізуді болжайды. Жобалар әдісі - қандай да бір түрде безендірілген, нақты, айтарлықтай тәжірибелік нәтижемен аяқталуы тиіс мәселені толық өңдеу арқылы дидактикалық мақсаттарға жетудің тәсілі. Жобалар әдісінің негізіне жоба ұғымының мәні, оның қандай да бір тәжірибелік немесе теориялық мәнді мәселені шешу арқылы алуға болатын нәтижеге деген прагматикалық бағыты салынған. Бұл нәтижені нақты тәжірибелік іс-әрекетте көруге, түсінуге, қолдануға болады. Мәсенің шешімі бір жағынан, жиынтықтарды, әр түрлі әдістерді, оқыту құралдарын қолдануды алдын ала ескерсе, ал екінші жағынан, ғылымның әр түрлі салаларынан, техникадан, технологиядан, шығармашылық салалардан білімді қолдану икемінің, білімнің интегралдануының қажеттілігін болжайды. Орындалған жобалардың нәтижелері көрнекі болуы тиіс, яғни егер, ол теориялық мәселе болса, онда оның нақты нәтижесі, егер тәжірибелік болса - қолдануға дайын нақты нәтиженің болуы.Жобалар әдісін қолдану қиыншылықтары мен шекаралары: Жобалар әдісі оқу үрдісінде шешімі үшін әр түрлі салалардан білімнің шоғырлануын, және де зерттеу әдістерін қолдануды қажет ететін қандай да бір зерттеушілік, шығармашылық тапсырмалар пайда болған жағдайда қолданылады (мысалы, әлемнің әр түрлі аймақтарындағы демографиялық мәселелерді зерттеу; белгілі бір тақырыпты: қоршаған ортаға қышқылдық жаңбырлардың әсері мәселесі, әртүрлі аймақтарда өндірістің әртүрлі салаларының орналасу мәселесі, тағы басқа ашатын бір мәселеге мемлекеттің әртүрлі аймақтарынан, жер шарының басқа мемлекеттерінен репортаждар сериясын құру). Жобалар әдісінің кең таралуын тежейтін басты мәселе - жобалық тапсырмаларды білім стандарттарының талаптарымен үйлестіру қиындығы болып табылады. Жобалық тапсырмаларды оқушылар орындағанда стандартты білімін, икемін, дағдысын (нақтырақ айтқанда - олардың қажеттілігі туындайтындай) қолданатындай етіп құру тәжірибе жүзінде мүмкін емес.
0.3 Жобалау технологиясының түрлері
Жоба типологиясына тоқталатын болсақ:
- мазмұны бойынша экологиялық, физико-географиялық, әлеуметтік экономикалық, кешендік, өлкетанулық, тарихи-географиялық;
- қызметі бойынша: танымдық, шығармашылық, ойындық, тәжірибеге незізделген, зерттеушілік;
Интеграция деңгейі бойынша:пәндік (географиялық мәліметтерге байланысты орындалады), пәнаралық (жұмыста бірнеше пәндердің байланысы ескеріледі), пәннен тыс (мектеп программасынан тыс мәліметтер негізінде жасалады).
Қазіргі кезеңдегі оқу жобаларының түрлері (оқушылардың қызығушылығына негізделген):
- практикалық;
- ғылыми жобалау;
- ақпараттық;
- шығармашылық ;
- рөлдік.
Жобаның мазмұндық спецификасы оқушылардың жобада іс -әрекетінің басымдылығымен анықталады.
Зерттеу жобасы.Бұл типтегі жоба тақырыпты зерттеу, зерттеу мәселесін тұжырымдау, аргументтік өзектілікті жорамалдайды,оның пәні мен объектісін,белгіленген зерттеу міндеттерінің көзін,қойылған мәселенің болжамын шешу,оны шешу жолдарымен,яғни эксперименттік,тәжірибелік жүйелеу,зерттеу әдісін анықтау,ақпарат алынған.
Шығармашылық жоба - бұл мұғалімнің жетекшілігімен орындалатын қорытынды шығармашылық жұмыс. Жобаның қаншалықты орындалуы арқылы оқушылар сабақты қаншалықты игергені, білімдері байқалады. Бұл шығармашылық жұмысты технология пәні бойынша алған білімдерін қорытындылайтын бақылау жұмысы деуге де болады.Адамның әдемілікке деген қызығушылығы адамзат пайда болғаннан бері бар. Жоба таңдағанда қойылатын талаптар. Таңдаған затың өзіңе жақсы таныс, түсінікті, қызықты болуы тиіс. Таңдаған заттың тұрмыста пайдаланылатын орнын білу қажет. Ол сенің шығармашылығыңды көрсете ала ма? Осы затты жасау қолыңнан келе ме? Алға қойған міндетіңді орындай аласың ба? Таңдаған жобаңның күрделілігін, қанша еңбекті қажет ететінін білу керек. Жобаны орындау барысында оны бір оқушы немесе бірнеше оқушы бірігіп орындауға болады. Жобаны бірнеше оқушы бірігіп орындағанда жұмысты мұғалім теңдей етіп бөліп береді.
Рөлдік және ойын жобаларын топтық жұмыс түрінде орындаған тиімді. Мұнда әр оқушы жобаны орындауда өзінің қабілеті жететін тапсырманы өз еркімен таңдап алады. Оқушылар өз мінезіне, қабылдау ерекшеліктеріне сәйкес келетін тапсырмаларды қызығушылықпен орындайды. Мұндай жобаларда әлеуметтік немесе іскери қарым-қатынастағы шиеленіскен жағдайлармен байланыстыболады. Бұл жобалардың нәтижелері алдын ала белгіленеді, кейде нәтижелер соңынан анықталуы мүмкін. Жобаның бұл түрі шығармашылыққа негізделеді. Мәселен, рөлдік жоба және ойын жобаларын орындауға мынадай тақырыптар ұсынылды: Болашақ оқушыларыммен сұхбат тақырыбындағы рөлдік, Менің отаным Қазақстан телехабарлар: деген ойын жобалары.
Ақпараттық жобалар бір нәрсе, бір құбылыс туралы ақпарат, мәлімет жинауға арналады. Ақпараттық жобаның құрылымын мынадай етіп жүйемен беру ұсынылды: ақпараттық жобаның мақсатын белгілеу -- ақпараттық жобаның өзектілігін айқындау -- ақпарат көздерін анықтау -- ойға шабуыл тренингін өткізу -- алынған ақпараттарды өңдеу: талдау, топтастыру, белгілі фактілермен салыстыру, дәлелденген қорытындылар жасау -- нәтижені рәсімдеу: реферат жазу, мақала жазу, баяндама жасау, видеофильм түсіру, фото-альбом жасау -- жобаның тұсаукесері. Бұл жоба түрі кейде ірі зерттеу жобаларының бір құрамдас модулі ретінде орындатылады. Құрылымына қарай мини-жоба, моно-жоба пәндік және пәнаралық болып бөлінеді. Мини-жоба бір пән негізінде ғана ұйымдастырылса, пәндік жобалар факультативтік сабақтар аясында қолданылады. Ал пәнаралық жоба бірнеше пән негізінде құралады. Қатынас құралы бойынша дара және топтық болып бөлінеді. Өз алдына топтық: сыныпішілік, мектепішілік, аумақтық және халықаралық болып бөлінеді. Ұзақтығына байланысты мини-жоба-1 сабақтық, қысқа-4-6 сабақтық, апталық-30-40 сағаттық, ұзақ немесе жылдық - дара немесе топтық жобалар міндетті түрде сабақтан тыс жүргізілуі керек.
Жобалар презентациясының түрлері: ғылыми жұмыс, іскерлік ойын, видео-фильм көрсету, экскурсия, бағдарлама, ғылыми конференция, театр көрсетілімі, тарихи немесе әдеби диалогтар, спорт ойыны, спектакль, жарнама, пресс-конференция.
Ал жобалау әдісінің практикалық бөлімін қарастырсақ бұл жерде жоба дайындау қажет ақпаратты жинақтау, рәсімдеу кезеңдеріне назар аударатын сабақ жоспарлары мен дебат пікірсайысына дайындық кезеңдерін атап өтеуге болады. Негізгі жоба тақырыбы оқушы өзі қызығушылығына орай таңдайды, бірақ бағыт - бағдарды әрине мұғалім береді. Төменде сабақ жоспарлары беріліп, дайындық жұмысы басталады.
Оқушылар ұжымда жұмыс істеп үйренеді. Зерттеу мәселесі (проблеманы анықтау, ақпарат жинау, бақылау, тәжірибе жүргізу, талдау, жорамал жасау, қорытындылау) меңгереді. Оқушылардың жүйелі ойлауы дамиды. Жобаны зерттеуді кластан тыс сабақтарда өткізген тиімді болады.
Жобалау әдісі - оқушылардың зерттеу жұмыстары әдісі болып табылады.Жобаны орындау мынадай кезеңдерден тұрады:
Бірінші кезең. Жобалық тапсырманы, тақырыбын құрастыру. Жобаның тақырыбын жіктеп бөліп, оларды оқушылар арасында бөлу.
Екінші кезең. Шығармашылық топтар құру, топтағы оқушылар өзара үйлесімді жұмыс істеуі үшін олармен ұйымдастыру жұмыстарын жүргізу.
Үшінші кезең. Зерттеу жұмысына материалдар дайындау. Жауап берілуі тиіс сұрақтарды тұжырымдау, командаларға тапсырмалар, қажетті әдебиеттерді таңдау.
Төртінші кезең. Оқушылардың жобаны орындауы. Мұғалім оқушылар жұмысын үйлестіреді, кеңес береді, олардың іс-әрекетін көтермелеп отырады. Оқушылар іздеу, тану жұмыстарын орындайды.
Бесінші кезең. Нәтижелерді шығару, нәтижелерге нақтылы жағдайға сәйкес ішінара түзетулер жасау.
Алтыншы кезең. Жұмыстар қортындысымен жұртшылықты таныстыру (презентация). Мұғалім экспертизалық жұмысты ұйымдастырады. Мысалы эксперт ретінде жоғары сынып оқушыларын немесе ата-аналарды шақыруға болады.
Жетінші кезең. Орындалған жұмысты талдау, бағалау (рефлексия). Мұғалім балалардың іс-әрекетін педагогикалық тұрғыда бағалайды, балалардың ынтасын ескереді.Бұл технологияда жобаға оқушылардың қызығушылығын туғызу басты қиындық болып табылады. Сондықтан жобаның маңызын түсіндіру жұмыстарын жүргізу керек болады.
Жоба жұмысының кезеңдері. Жұмыстың мазмұны. Мұғалімнің тəрбиелік мақсатты шешудегі негізгі іс-əрекеттері. Оқушылардың іс-əрекеттері.
1.Дайындық кезеңі. Жоба тақырыбын анықтау. Бір бағыт төңірегінде оқушыларды тақырып таңдауға ынталандырады.Топтағы əрбір оқушының пікірін ескере отырып жұмысты жоспарлауға үйретеді. Əр оқушы өмірлік тəжірибесіне (егер ол болса) , сүйене отырып, өз ойын ортаға салады, бірігіп жобаның мақсаты анықтау.
2. Жоспарлау топқа бөлу. Ақпарат жинау жəне талдаудың жолдарын көрсету. Əрбір топмүшесі алдындағы жұмысын анықтау.Оқушыларды өз бетімен акпарат жинауды бағыттайды. Əрбір топ мүшесінің пікірін ескере отырып, ұжымдық талқылау шешімін тыңдайды, қажет болса өз ойымен бөліседі. Оқушылардың жобасы бойынша күнделігін тексереді. Топ арасында əркімнің атқаратын қызметін анықтайды, өз тақырыптарын анықтау жұмыс істеу кезеңдерін жоспарлап , бірінші нəтижеге жету уақытын белгілейді. "Қоғамдық " тапсырманы орындауға дайындығын көрсетеді.
3.Зерттеу жұмысы. Ақапарат жинау, аралық нəтижені талдау, зерттеудің негізгі құралдары: сұхбат, сауалнама бақылау, алынған түрлі ақпаратты талдау. Оқушы күнделігін бақылап, əрбір жетекшісімен топ мүшелерімен жеке-жеке сөйлесу, талдау, нəтижені салыстыру арқылы алдағы жұмысқа бағыт беру. Жеке жəне жұптық жұмыс , анкета сұрақтарын құрастыру. Қажет болса сценарий жазу, қоғамдық ұйымдар мен қарым қатынас қалыптастыру.Білімін əр пəндік салада кеңейтеді, түрлі қоғамдық жұмыстармен танысады, шығармашылық, белсенділік, талаптылық қасиеттерін бойында қалыптастырады.
4. Нəтижені талқылау. Ақпаратты талдау , шешім шығару, тұсау кесердің қандай түрде өтетінін анықтау.
0.4 География сабақтарында жобалау әдісін қолданудағы негізгі талаптар
Елбасымыз Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасының жобасында: қазіргі білім берудегі басты мәселе-білім мазмұнына жаңалық енгізудің тиімді де жаңа әдістерін іздестіру мен оларды жүзеге асыра алатын болашақ мамандарды даярлау екені атап айтады[1]. Қазіргі кезде қоғамның әлеуметтік-экономикалық өміріндегі түбірлі өзгерістерге байланысты білім жүйесінде және оның мазмұны мен оқыту технологиясында да өзгерістер болып жатыр.Қазақстан Республикасының президенті Н. Ә. Назарбаев Қоғамның нарықтық қарым-қатынасқа көшу кезінде саяси-экономикалық және рухани дағдарыстарды жеңіп шыға алатын, ізгіленген ХХІ ғасырды құрушы, іскер, өмірге икемделген, жан-жақты, мәдениетті жеке тұлғаны қалыптастыру-біздің басты мақсатымыз-деп өзінің Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан атты Жолдауында тұжырым жасады. Қазіргі өскелең талап бойынша әрбір оқу пәні бойынша білім, білік және дағдыны ғана игеру оқушы құзыреттілігі үшін жеткіліксіз болып табылады.Заман талабына сай оқыту мен тәрбиенің соңғы түрлерін жедел игеріп, кәсіби шеберлікті ұштап отыру ұстаздың басты парызы. Болашақтың бүгіннен де нұрлы, шуақты болуына тікелей ықпал етіп, адамзатты алға апаратын күш білімінде ғана, деген ұранымен оқу үрдісін ұйымдастыру қажет. Мақаланың тақырыбын таңдағанда алдымен қазіргі заманның оқу барысында өзектілігін және талаптарын ескерте отырып арнайы пәндер сабағының сапасын жаңа дәрежеге жоғарлату мақсаты қойылды. Нарықтық экономика шарттарында дамып жатқан біздің қазіргі білімі, алдымен оқушыларға деген мұғалімнің педагогикалық әсері: қазіргі заманыңдағы өмір шарттарына бейімделген; бәсекелестікке қабілеттілігі; шығармашылықпен ойлайтын тұлғаны қалыптастыру бағыттау қажет.
Оқушылардың сабақта шығармашылық қабілеттерін дамыту үшін жаңа технологияларды ұтымды пайдалану қажет. Технология сөзі - гректің өнер, шеберлік, біліктілік, оқу сөздерінен шығып, көптеген ұғымдарды білдіреді. Қазір жаңа педагогикалық технологиялар туралы жарияланған еңбектер көп. Педагогикалық технология ұғымының қазір 300-ден астам балама анықтамалары бар. Педагогикалық технология дегеніміз - оқыту үрдісін жүзеге асыратын мазмұнды техника (В.П.Беспалько) [2]. Педагогикалық технология дегеніміз- педагогикалық мақсаттарға жету үшін қолданатын тұлғалық, аспаптық, әдіснамалық құралдардың жүйеленген жиынтығы және олардың ретімен қызмет етуі (М.В.Кларин) [3]. Педагогикалық технология-белгілі бір маңызды әрекетке, өнерде, шеберлікті мақсатқа жету үшін қолданылатын әдіс (В.Даль) [3].Оқыту технологияларының құрылымдық элементтеріне мыналар жатады: мақсат, мазмұн, әдістер, формалар, құралдар, оқушы, оқытушысы, нәтиже.Оқыту технологияларына тән белгілер:
- негізділігі (кез келген технологияның өзіндік философиясы, өзіндік тұжыдымдамасы болуы шарт);
- жүйелілігі (құрылымдық элементтердің бір тұтастығы);
- басқарылмалығы (оқыту үрдісін жоспарлап, нәтижесін бастан-аяқ тексеруге болатындығы);
- тиімділігі (қысқы мерзімде аз шығынмен жоғары нәтижеге жеткізу тиімділігі).
Оқыту технологиясы ұғымын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz