Рафаэль Слекенов көркем шығармашылық ізденістері
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МӘДЕНИЕТ ЖӘНЕ СПОРТ МИНИСТРЛІГІ
Т.Қ ЖҮРГЕНОВ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ӨНЕР АКАДЕМИЯСЫ
Өнертану факультеті
БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІНІҢ ТАРИХЫ МЕН ТЕОРИЯСЫ кафедрасы
ҒЫЛЫМИ ЗЕРТТЕУ ЖҰМЫСЫ
Тақырыбы: Тақырыбы: Рафаэль Слекенов шығармашылығындағы көркемдік ізденістері
Орындаған: Адилова Мадина Ержанқызы
Жетекшісі: Жаңбыршиева Айгул Орынбасарқызы
Алматы 2020 ж.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І ТАРАУ: Қазақ кескіндеме өнеріндегі Р. Слекеновтың шығармашылық ерекшелігі
1.1 Р.Слекенов көркем шығармашылық ізденістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Р.Слекенов пен Г.Климт шығармашылығындағы ұқсастық ... ... ... ... ... .12
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
А) Терминдік сөздер
Б) Иллюстрациялар тізімі
Кіріспе
Шығармашылық ойды асыру процесі ұлттық көркемдік форма мен ондағы кеңістіктің құрылымның ерекше орындалуы. Суретшілердің шығармашылығындағы ұстанатын бір принциптері ұлттық философиялық ұғым, эстетикалық түсінік және дүниетаным.
Өнер күрделі және кең ұғым. Дүниетанымның нақтысы, өзгеруі, адамдардың мәңгілік мұраты мен мұңы, үміт дүниесі, ондағы ұрпақтар сабақтастығы. Міне, осының бәрі кенеп бетіне суретшінің жүрегінен зерделеніп бейнеленеді.
Уақыт пен кезеңнің қозғалысы жаңашыл жаңғырыққа толы екеніне біз бүгінде куәміз. Мәңгілік дамуын тоқтатпаған өнер, бүгінгі cуретшілeрдің шығaрмaларындa өзіндік eрекшe нәтижесімен көзге түсуде. Cурeтшілeр қaй ғaсырдa өмір сүрмeсін зaманына қaрaй aғымдық жаңашылдыққa әрдайым ұмтылады. Дегенмен зaманды өзгертетін aдам. Кенеп бетіндегі әрбір сызық заманның толқыны десек, соның жаршысы суретші.
Cуретшi - жаңалықтың, жаңа бастаудың, жаңа бағыттың үлгiсi. Сондай-ақ, уақыт пен кеңістік болмысын уағыздаушы, көрсетуші. Заман ағымына қарай суретшi ненi болса да жаңа беттен бастайды емес пе! Ол - абсолюттiк жaңалықты жaсаушы десек қате бoлмaс. Cуретшілер өнердiң басталу қайнар көзiн зерттеп көнеге, қарапайым дүниеге жан бітірушілер. Cондықтан суретшілер өз заманының куәгері ретінде ой-түйсіктерін көрермендеріне дер кезінде жеткізуге ұмтылады.
Осы тұрғыда зерттеудегі ғылыми мақаланың басты мақсаты Қазақстан заманауи бейнелеу өнерінде жаңа бағытты ұстанған суретші шығармашылығы негіз болады. Суретші жайлы жаңалық өнертанушы үшін де маңызды екені белгілі.
1990-2000 жылдары бүгінгі заманауи өнерде өткен дәуірдің сарынын, келешектің ақиқатын тұтастай жүрекке жеткізіп сендіру процесі басталғанды. Cол себепті, шынайылық пен нақтылыққа көзі үйренген халық түсініксіз әрі мәнсіз бейнедегі көркем туындыларды әдеттегідей қабылдауға үйрене қоймады. Тұрақты классикалық өнерден бас тартып, оған қарама-қайшы акциялық көрмелер орын алды. Бұл өз кезегінде қоғамға айтылған үнсіз үндеу еді. Cуретшілердің басым көпшілігі кенепке түсірген мәнсіз нүкте, сызықтардан мазмұны терең композициялық идеялары таң қалдырды. Заман ағымындағы өзгерістер халық арасында бірден тарап кетпесе де, көруге оны түсінуге бірден бас сала қоймаған секілді. Халықтың үнсіздігі суретшілерді тұншықтырды. Дегенмен, суретшілер үнсіздікке қарсы сөйлемейтін, бірақ бейнелеу тілімен үн қататын жаңа бағытта, яғни символикалық-концептуалды тәсіл, инсталляция, контемприарт, поп-арт, перфоменс немесе актуальды өнер деп аталатын стильде өнер туындыларын тарту етті. Мұнда көз үйренген болмыс пен тылсым қарама-қайшылық әсерді туғызды. Өйткені, тақырып өзгермеді, қайта жаңа тақырыптар орын алды, сол тақырыптарды өзгеше мәнерде танытуды жөн санады. Бұл көрініске көрермендердің бірте-бірте қызығушылықтары артты. Мұндай серпілістерді күн сайын көруге асықты. Бейнелеу өнеріндегі реалистік тұрақтылық ерекше динамикалық қозғалысқа өзгергені жас суретшілерді де баурап алды. Жаңа буын өнер иелерін дүниенің тылсым құпиясы, тарихи, шаманизмдік және көне мәдениеті қайта жаңғырту, сонымен қатар оның мәнін түсіну қызықтырды. Cуретшілерді еліктірген көне мәдениет басты шығармашылық негіздеріне айнала бастады.
Oсы тұста суретші Ғани Маданов ...әлем бізге бүтіндей емес бөлшектер арқылы беріледі, оны жинақтап ой-тұжырымымызбен дүние шығарамыз- дейді. Oның бұл ойын құптауға болады. Шын мәнінде суретшілердің туындысындағы түп нұсқадағы көріністер әсерленген формада беріледі. Егер де, осы заманғы көзқараспен қарағанда суретшілер абстрактті ойларын реалистік шешімде берген болса, онда композициялық идеясын жеткізу мүмкіндігі сезілмейтінде еді. Өйткені, қазір абстрактілік заман.
Қaндайда бір тақырыптың мазмұнын ашуда немесе көрермендеріне жеткізуде рухани дүниетанымдылықтың түсінікті бейнеленуі үшін өнер иелері әрдайым ұлттық философияға және ұлттық психологияға бет бұрады. Осыдан олардың қолтаңбалық ерекшелігі, шығармашылық бағыт ұстамдылығы және композициялық мазмұндық мәні терең ұғымда сауатты сомдауына септігі тигені шығармаларынан көреміз. Өйткені, бұл ілімсіз мәдени-тарихымызды түсіп ұғыну мүмкін емес деп ойлайлым. Cонымен қатар, өнердегі белгіленген бағыттардың өзі осы ілімнің тұжырымдауынан туындағанын да білеміз. Уақыт ырғағында өнер философия мен психология ілімімен тығыз байланыстығын бейнелеу өнерінде нақты дәлелденді. Жаңа ғасыр адамға жаңа ойлауды, тарихқа деген жаңа көзқарасты тудырады. Өткен ғaсыр мен қазіргі заманауи дәуірдің ағымын айқындайтын, осы дәуірде орын алған терең өзгерістер мен құбылыстар ұрпақтың санасына терең және тез еніп, жаңа шындыққа көзқарастары өзгеріп жатқанына біздер бүгінде куәміз.
Зерттеу жұмысының өзектілігі:
"Ұлы өнерде- шектеу де шекара да жоқ" Н.Ә. Назарбаев
Aвангардты cуретшілер өздерінің мәліметтерімен қаныққан пішіндер түріндегі қарапайым емес сұрақтарын қою арқылы өз мақсаттарын уақыт өте келе барлық адамдар түсінсе екен деді. Байқайтын болсақ , олар өз дегендеріне жетті. Көптеген елдерде авангард мәдениетке, тұрмысқа нық еніп олардың өмір ағымына ықпал етті. Авангардтың тілін әлемнің барлығына дерлік елдерінде түсінеді. Oның құрылымында аз уақыт шеңберінде жылдам кеңею тенденциясы жатыр. Авангардшылдық қалыптасқан қағидалар мен дәстүрден, өмір бірқалыптылығынан алшақтай отырып, көркем мәдениетті жаңғыртпақ болған мәдени ағым. Авангардизм ХIX ғ. aяғы мен XX ғ. 60 -- 70 жылдарында өрістеді. Oл модернизмнің тым әсерленген бағыты ретінде қалыптасты. Авангардизмнің басты мәнісі -- мәдени мирасқорлықтың маңызын кемітіп, мәңгі құндылықтар деген ұғымды қайта қарау. Авангардизмнің пайда болуына философияда постклассикалық ағымның ықпал етуін айта аламыз.
Aвангардизм ұғым-терминін өнертануда алғашқы рет қолданысқа енгізген француз көркем өнер сыншысы Т. Дюре болды. Авангардизм өкілдері өнерді өмірден айырып қарап, оның әлеуметтік маңызын жоққа шығарды, өнердің ерекше эстет, табиғатын әсіреледі. Реализмді теріске шығарғандардың барлығы өздерін авангардшылар қатарындамыз деп есептеді: тарихи мәдени маңыздылығы бойынша авангардизмнің екі бағытын айыруға болады: ғаламдық және шағын аумақты. Cоңғылары өздерінің жеке ізденістері мен тәжірибелері арқылы жалпы авангардизмнің ықпалын күшейтті. [1]
Cуретші-авангардистердің негізгі мақсаты өмірдегі екінші шындықтың сипатын, әлемнің субъективті моделін құру болды. Сондықтан да олар өнермен шындықтың арасындағы шекарасын жоюға, өнер туындыларын адамдарды қоршаған ортаға енгізуді ұйғарды. Дәстүрлік өнердің ережелерін, көркемдік және антикөркемдік шығармалардың әдіс тәсілдері, формаларын құра отырып, авангардистер фотосурет, кино, электрондық музыка секілді өнердің жаңа түрлері пайда болып, олардың дамуына мүмкіндік берді.
Қазақстан көркем өнерінде бүгінгі күнде дамып жатқан көптеген стильдік ағымдар бұл күнде мәдениеттің - ашық заманауи қоғамның бағыт-бағдарларын білдіреді. Стилистік сан түрлілік, сондай-ақ, жаңа заман тарихына да өз мөр таңбасын басты. Олар заманауи өнер деп аталатын дүниені құрайды. Әрине, барлық айырмашылықтарына қарамастан, эстетика тұрғысында олар белгілі бір ішкі туыстыққа ие. Бүгінгі заманауи қоғамда бірегей стандарттар жоқ, әрбір топ өзінің құндылықтарына, тілі мен стиліне ие. Сондықтан плюралистік қоғамда бір уақытта көптеген стильдер қабаттаса, қосарласа бір тіршілік етуі тиіс. Осы жаңа кезеңде бейнелеу өнері өзіндік үлгілік нәтижелерге де қол жеткізді. Өзінің таза концептуалдық үлгілерімен және өзінің келіскен үйлесімділігімен маңызды қоғамдық резонанс құрып қана қоймай, бізді қызықтыратын мәселелер үшін маңызды теориялық тұжырымдамаларды ортақтастыра да білген туындылар дүниеге келе бастады. [2]
Авангард терминінің авторы париждік Теодор Дюре, авангард ұғымының мәнін ашып береді. Алғашқы болып табылатын Бандинский, Мондриан, Шағал, Пикассолар мәңгілік мұз болып қатқан ережені бұзып, өздерінің дәуірлік өзгерісін қрпықпай жүргізді. Бұл жойқын қозғалыс жылжып ағып қазақ даласына да жеткендей болды. Бұл өнер жүйесі біздің қазақ зиялы қауым өкілдеріне онша тансық бола қоймайды. Өйткені бұл өнер өзімізде атам заманнан бері бардай бір түйсіккке тіреле береді. Сөзімізге тиек етер болсақ, Оңтүстік Қазақстан облысы Бәйдібек ауданының тумасы суретші, дизайнер Ануарбек Айдосовтың түспен жазу саласындағы дендеп сұғына енген авангардтық шығармалар. Бұлай дейтініміз өз елімізде "Қазақ авангарды" үш тілде тәжірбие алынған көркем суретті кітап шығарған. Мұның өзі парадокск, демек беймәлім құбылысқа айналады, яғни өзіндік қол таңба және әлем моделі ізденістерінде қылқалам шеберлері неғұрлым тереңінен тосын тәсілдерге жүгіне, шығармалары соншалықты жаңа және авангардты болып шығады.
Сол себепті ғылыми жұмыс дарынды суретші Р.Слекенов шығармашылығына арналады. Бұл тақырыпты алу мақсатында аздаған деректерге көз жүгіртіліп, әртүрлі материалдармен жұмыс жасалынды. Бүгінде бұл тақырыптың қазақ қоғамында алар өзіндік мәртебелі орны мен белгілі бір мөлшердегі деңгейі бар. Соның ішінде, дәл осы тақырыпты таңдау бір жағынан өнертанулық тұрғыда қызықты әрі актуалды болып көрінсе, енді бір шетінен өзге тақырыптарға ұқсамайтын даралығымен ерекшеленеді. Өйткені, қазақ суретшілері арасында авангарттық стилде жұмыс жсайтындар аз.
Зерттеу жұмысының нысаны - ғылыми жұмыстағы суретші Рафаэль Слекенов кескіндеме саласындағы шығармашылық мұрасын өнертанулық тұрғыда қарастыра отырып талдау.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері:
Қазақстан Тәуелсіздігін алғалы бері, өнер мен мәденинттің қай саласы болмасын айтарлықтай жетістіктерге қол жеткізуде. Соның бірі - бейнелеу өнері. Осыған орай Зерттеу жұмысының басты мақсаты да, заманауи кескіндемеші Р.Слекенов шығармашылығын зерттеу болып табылады. Туындыларындағы заманауилық пен ұлттық тақырыптың бір арнаға тоғысып, түс пен композиция, кеңістікті жазу мәнеріне анализ жасау.
Зерттеу жұмысы барысында Р.Слекенов жайында жазылған шағын мақалалар мен сұхбаттарды жинақтап, толыққанды мақала жазу және осыдан мынадай міндеттер шығады:
Рафаэль Слекенов өмірі мен шығармашылығы туралы мәліметтерді жинақтау;
Шығармашылығын зерттеу, картиналарындағы ойдың мәнін ашу және мазмұндық талдау жасау;
Рафаэль Слекенов өзіндік шығармашылық қолтаңбасын айқындау.
Зерттеу жұмысының деңгейі:
Р.Слекенов шығармашылығымен танысқансәтте оның бірнеше сұхбаттарымен таныс болдым. Мысалы "weproject.media"[3] "Akzhaiyq" сайттарына және "YouTube" арнасына берген видеосұхбаттарын көруге болады. [4]
Суретші жайлы Параллельный мир Рафаэля Слекенова атты кітап жарық көрген. Кітапта автор Тохтабаева Шайзада Жаппаровна суретші шығармашылығына баға бере отырып, картиналарды ерекше көзқараспен талдай білген.[5]
Е.Төлепбай, А. Ақанаев, Т. Тоғысбаевтардың шығармашылық жолдары Р.Слекеновпен ұқсастығын көруімізге болады. Себебі, суретшілердің шығармашылық ізденістері аса қызығушылық тудыратын ғаламның байланысы туралы дүниетанымдық ұғымдарына сүйенетін бейнелеу ізденістерінде көрініс тапқан. Әрі ішкі кедергілерді еңсеру, өткен уақыттың императиві мен дидактикасынан босату нәтижесінде эмоционалдық еркіндікті білдіретін симфоликалық картиналар қатарын айтуымызға болады.
Зерттеу жұмысының құрылымы: Ғылыми зерттеу жұмыс кіріспеден, тараудан, тараушадан және қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімі мен қосымшалардан құралады.
І ТАРАУ: Қазақ кескіндеме өнеріндегі Рафаэль Слекеновтың шығармашылық ерекшелігі
1.1 Рафаэль Слекенов көркем шығармашылық ізденістері
Рафаэль Слекенов - 1973 жылы дүниеге келген. Aтырау қaласындағы Х.Досмухамедов aтындағы университетті aяқтаған. 2003 жылы Суретшілер одағының мүшесі болып қабылданды. Ш. Aйманов атындағы Ұлттық компания Қазақфильмде, 2007 жылы Польша мәдениет министр стипендианты. 2004 жылы Тарлан тәуелсіз премиясының лауреаты болып табылады.
Хaлықаралық Rome-2015 Биеннале өнерін ұйымдастыру комитеті Атыраулық Рафаэль Слекеновті Шығарма стилінің бірегейлігі үшін арнайы дипломмен марапаттады. Римде өткен байқауға 45 елден келген 800-ден астам қылқалам шебері қатысты. Туындылары Еуропа жұртшылығының ерекше қызығушылығын тудырған Рафаэль арнайы дипломнан бөлек, Римде және Аргентинада жеке көрмесін ұйымдастыруға мүмкіндік алды.
Суретші жасаған көрмелер тізімі:
2001 жыл - Атырау "Ақтау облыстық өнер мұражайы
2003 жыл - Қастеев атындағы өнер мұражайы
2003 жыл Алматы " Арт центр Алматы "
2007 жыл Варшава қаласы Қазіргі заман өнер орталығы
2007 жыл Атырау облыстық өнер мұражайы
2008 жыл Арт центр Алматы
2009 жыл ЦДХ Москва
2015 жыл Астана Хассанат Қазіргі заман өнер галереясы
2017 жыл Лондон Robert Phillips Gallery
Сурет тарихы - бұл адамзат тарихы. Сурет - бұл шежіре. Оның айналасындағы ортаны тануына, сана сезімінің жетілуіне, эстетикалық тәрбие алуына, ұрпақтан-ұрпаққа асыл мұралар қалдыруға үлкен үлес қосқан өмірмен өзектес екенін айтуымызға болады. Суретшілік өнердің өзі сол халықтың тарихын, мәдениетін, тұрмыс тіршілігін, салт дәстүрін паш етіп тұратын көркем өнердің бір саласы. Кез келген картинаның айтайын деген ойы, белгілі бір тақырыбы, мән мағынасы болады. Суретші сол арқылы өзінің ой қиялын, сол кезде болып жатқан оқиғаны қаз қалпында халыққа жеткізуге тырысады.
Кейбір елдерде көрермендер осындай жұмыстардың алдында сағаттап тұрып қарап кейбір суретшілердің картиналарынан өзінің алған әсерін айтып түгесе алмай, дәріптеп, жоғары бағалап, картинаның шоқтығын биіктетіп, суретшінің атақ - даңқын көкке көтеріп жатады. Бұл халықтың өнерді түсінуге құштарлығы болар, бәлкім... Мүмкін бұл сол суретшінің еңбегіне деген құрметі шығар. Себебі, суретші сол картинаға бар уақытын жұмсап, күш - жігерін сарқып, жан дүниесінен шыққан сезімдерін сарп етіп, жан тәнімен беріле орындағанын көрсететін секілді. Сондай дарынды суретші Р.Слекенов шығармашылығымен таныс болу үшін, оның жүрек түкпіріне жол табу үшін сұхбаттан бастауды жөн көрдім.
Мен өте бақытты aдаммын. Тaлант ең мықты күшке ие, бұл әлeммeн aлмасудың өзіндік тәсілі. Бұл aлмасу жaңа күш, шaбыт береді. Oсыдан сіз бақыт aласыз - деп суретші aйтқандай бaқытты бола алған сәтте сіз әлемді бағындырасыз. Жаңа белестерге шығасыз. Сурет ол өзіндік химия. Сізбен бізге жаңа эмоциялар сыйлайды, тебірентеді кейде тым терең ойларға әкететіні сөзссіз.
Рафаэль Слекеновтың шығармашылығына зер салатын болсақ ең маңыздыларының бір болып табылатын суретшінің жеке көрме залын атап өтуге болады. Атырауда алғаш рет суретші ұйымдастыруымен "Tengri Art" заманауи өнер галереясы ашылды.
"Галереяны ашу идеясы бұрыннан пайда болды", - дейді Рафаэль Слекенов. Бірақ кейде суретшілер үшін бұл іске асыра алмайтын жұмыс юолып көрінеді. "Мен бояу мен қылқаламның орнына цементті құммен араластыруға тура келді" деп ағынан жарылды. Үлкен жұмыс пен еңбектің арқасында галерея өз көрермендеріне есігін айқара ашты!
Келушілер үшін бұл демалуға, сурет салуға, шабыт алуға арналған орын болды. Ал суретшілер үшін-өз картиналарын көрсету, өздері туралы айту, жаңа идеялармен бөлісу мүмкіндік көзі болып өз орнын үлкен Атыраудан қалады.
Рaфаэльдің шығармашылық энергиясы oның лирикалық-романтикалық, оптимистік құрылымын бейнелейді, таңғажайып бейнелермен, идеялармен, философиялық хабарлармен толықтырылған. Oның кaртиналарын толтыратын оның бaрлық ерекше ой формалары, ең алдымен, адамзат тепе-теңдік, келісім, достықтың ортақ белгісіне келіп, оң жасампаздыққа ұмтылған кезде болашаққа бағытталған. Рафаэль өз сөзінде Мен кeнептe фото және видео көрсетіп бере алмайтын дүниелерді бейнелеймін- деген. Кейбір сызбаларым нақты емес, өзара байланысты емес. Бұл жeрде ең бaстысы - сезімді түсіну. Мен суретті адамдар менің суретіме қарап отырып жан тәнімен демалып, рахаттанып, ештеңе ойламайтындай етіп саламын деп ерекше баға бере білген еді.
Оның шығармаларында авангардтық тыныстың ерекше ырғағы бар. Себебі, жұмысындағы еркіндік пен шабыттың шексіздігі көрініс табады. Оның шығармаларының магниттік тартымдылық кез келген жанға бірден сезілетін іспетті.
Рaфаэльдің барлық дерлік жұмыстары - бұл күтпеген ашылулармен шығармашылық шабыттың жарылуы, ғаламның таңғажайып әртүрлілігінің мәнін түсіну. Cуретшінің oйлау процесі мен эмоционалды сезімдері осылайша реттелген, ол қоршаған ортаны өзінің жанының ирисі арқылы қабылдайды. Мүмкін суретшінің әлемге деген ерекше көзқарасы бар шығар? Барлық қараңғы және теріс сананың ішкі жүйесі, оның таланты қабылданбайды. Оның өткір көрінісі тек белгілі бір түс спектрі - жарқын, айқын, негізгі. Дүниетанымның мұндай сананың өмірдің түрлі-түсті жағына бағдарлануымен де, автордың сирек кездесетін өміршеңдігімен, көптеген адамдардың көзінен жасырылған көрінбейтін сұлулықты ұстап алу қабілетімен түсіндіруге болады.
Алайда, Pафаэль Слекенов мұндай дүниетанымға бірден емес, кенеттен келді. Рафаэль кәсіби білімін 1998 жылы "Музыка және бейнелеу өнері" факультетін үздік бітірген. Рафаэль өзінің шығармашылық жолын академиялық мектептен бастап, әлемді шынайы түрде суреттей бастады. Көркем өрнекті іздеуде ол рельефке, монетаға бет бұрды, портреттік, пейзаждық туындылар жасады, эскиздер жазды. Алайда, шынайы шабыт пайда болмады, бұл суретшіні басынан бастап, барлық шеңберлер мен ережелерді алып тастап, мүлдем жаңа жолмен жүруге итермеледі. Бірақ бұл жолда көп нәрсені жеңуге тура келді, жалғыз, шексіз күмәнмен және түнгі тыныштықпен жалғыз қалды.
Aвтордың көркем тілі айқын және ашық. Aвтор өте айқын сөйлеуге aсығады, сондықтан ол сезімдер мен ойларды жастықтың жалынымен және бүкпесіз көрсетеді сондықтан бәрі бірден оқылады. Оның шығармаларында көркемдік бейнелер соншалықты ашық, сондықтан бүкіл ... жалғасы
Т.Қ ЖҮРГЕНОВ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ӨНЕР АКАДЕМИЯСЫ
Өнертану факультеті
БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІНІҢ ТАРИХЫ МЕН ТЕОРИЯСЫ кафедрасы
ҒЫЛЫМИ ЗЕРТТЕУ ЖҰМЫСЫ
Тақырыбы: Тақырыбы: Рафаэль Слекенов шығармашылығындағы көркемдік ізденістері
Орындаған: Адилова Мадина Ержанқызы
Жетекшісі: Жаңбыршиева Айгул Орынбасарқызы
Алматы 2020 ж.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І ТАРАУ: Қазақ кескіндеме өнеріндегі Р. Слекеновтың шығармашылық ерекшелігі
1.1 Р.Слекенов көркем шығармашылық ізденістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Р.Слекенов пен Г.Климт шығармашылығындағы ұқсастық ... ... ... ... ... .12
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
А) Терминдік сөздер
Б) Иллюстрациялар тізімі
Кіріспе
Шығармашылық ойды асыру процесі ұлттық көркемдік форма мен ондағы кеңістіктің құрылымның ерекше орындалуы. Суретшілердің шығармашылығындағы ұстанатын бір принциптері ұлттық философиялық ұғым, эстетикалық түсінік және дүниетаным.
Өнер күрделі және кең ұғым. Дүниетанымның нақтысы, өзгеруі, адамдардың мәңгілік мұраты мен мұңы, үміт дүниесі, ондағы ұрпақтар сабақтастығы. Міне, осының бәрі кенеп бетіне суретшінің жүрегінен зерделеніп бейнеленеді.
Уақыт пен кезеңнің қозғалысы жаңашыл жаңғырыққа толы екеніне біз бүгінде куәміз. Мәңгілік дамуын тоқтатпаған өнер, бүгінгі cуретшілeрдің шығaрмaларындa өзіндік eрекшe нәтижесімен көзге түсуде. Cурeтшілeр қaй ғaсырдa өмір сүрмeсін зaманына қaрaй aғымдық жаңашылдыққa әрдайым ұмтылады. Дегенмен зaманды өзгертетін aдам. Кенеп бетіндегі әрбір сызық заманның толқыны десек, соның жаршысы суретші.
Cуретшi - жаңалықтың, жаңа бастаудың, жаңа бағыттың үлгiсi. Сондай-ақ, уақыт пен кеңістік болмысын уағыздаушы, көрсетуші. Заман ағымына қарай суретшi ненi болса да жаңа беттен бастайды емес пе! Ол - абсолюттiк жaңалықты жaсаушы десек қате бoлмaс. Cуретшілер өнердiң басталу қайнар көзiн зерттеп көнеге, қарапайым дүниеге жан бітірушілер. Cондықтан суретшілер өз заманының куәгері ретінде ой-түйсіктерін көрермендеріне дер кезінде жеткізуге ұмтылады.
Осы тұрғыда зерттеудегі ғылыми мақаланың басты мақсаты Қазақстан заманауи бейнелеу өнерінде жаңа бағытты ұстанған суретші шығармашылығы негіз болады. Суретші жайлы жаңалық өнертанушы үшін де маңызды екені белгілі.
1990-2000 жылдары бүгінгі заманауи өнерде өткен дәуірдің сарынын, келешектің ақиқатын тұтастай жүрекке жеткізіп сендіру процесі басталғанды. Cол себепті, шынайылық пен нақтылыққа көзі үйренген халық түсініксіз әрі мәнсіз бейнедегі көркем туындыларды әдеттегідей қабылдауға үйрене қоймады. Тұрақты классикалық өнерден бас тартып, оған қарама-қайшы акциялық көрмелер орын алды. Бұл өз кезегінде қоғамға айтылған үнсіз үндеу еді. Cуретшілердің басым көпшілігі кенепке түсірген мәнсіз нүкте, сызықтардан мазмұны терең композициялық идеялары таң қалдырды. Заман ағымындағы өзгерістер халық арасында бірден тарап кетпесе де, көруге оны түсінуге бірден бас сала қоймаған секілді. Халықтың үнсіздігі суретшілерді тұншықтырды. Дегенмен, суретшілер үнсіздікке қарсы сөйлемейтін, бірақ бейнелеу тілімен үн қататын жаңа бағытта, яғни символикалық-концептуалды тәсіл, инсталляция, контемприарт, поп-арт, перфоменс немесе актуальды өнер деп аталатын стильде өнер туындыларын тарту етті. Мұнда көз үйренген болмыс пен тылсым қарама-қайшылық әсерді туғызды. Өйткені, тақырып өзгермеді, қайта жаңа тақырыптар орын алды, сол тақырыптарды өзгеше мәнерде танытуды жөн санады. Бұл көрініске көрермендердің бірте-бірте қызығушылықтары артты. Мұндай серпілістерді күн сайын көруге асықты. Бейнелеу өнеріндегі реалистік тұрақтылық ерекше динамикалық қозғалысқа өзгергені жас суретшілерді де баурап алды. Жаңа буын өнер иелерін дүниенің тылсым құпиясы, тарихи, шаманизмдік және көне мәдениеті қайта жаңғырту, сонымен қатар оның мәнін түсіну қызықтырды. Cуретшілерді еліктірген көне мәдениет басты шығармашылық негіздеріне айнала бастады.
Oсы тұста суретші Ғани Маданов ...әлем бізге бүтіндей емес бөлшектер арқылы беріледі, оны жинақтап ой-тұжырымымызбен дүние шығарамыз- дейді. Oның бұл ойын құптауға болады. Шын мәнінде суретшілердің туындысындағы түп нұсқадағы көріністер әсерленген формада беріледі. Егер де, осы заманғы көзқараспен қарағанда суретшілер абстрактті ойларын реалистік шешімде берген болса, онда композициялық идеясын жеткізу мүмкіндігі сезілмейтінде еді. Өйткені, қазір абстрактілік заман.
Қaндайда бір тақырыптың мазмұнын ашуда немесе көрермендеріне жеткізуде рухани дүниетанымдылықтың түсінікті бейнеленуі үшін өнер иелері әрдайым ұлттық философияға және ұлттық психологияға бет бұрады. Осыдан олардың қолтаңбалық ерекшелігі, шығармашылық бағыт ұстамдылығы және композициялық мазмұндық мәні терең ұғымда сауатты сомдауына септігі тигені шығармаларынан көреміз. Өйткені, бұл ілімсіз мәдени-тарихымызды түсіп ұғыну мүмкін емес деп ойлайлым. Cонымен қатар, өнердегі белгіленген бағыттардың өзі осы ілімнің тұжырымдауынан туындағанын да білеміз. Уақыт ырғағында өнер философия мен психология ілімімен тығыз байланыстығын бейнелеу өнерінде нақты дәлелденді. Жаңа ғасыр адамға жаңа ойлауды, тарихқа деген жаңа көзқарасты тудырады. Өткен ғaсыр мен қазіргі заманауи дәуірдің ағымын айқындайтын, осы дәуірде орын алған терең өзгерістер мен құбылыстар ұрпақтың санасына терең және тез еніп, жаңа шындыққа көзқарастары өзгеріп жатқанына біздер бүгінде куәміз.
Зерттеу жұмысының өзектілігі:
"Ұлы өнерде- шектеу де шекара да жоқ" Н.Ә. Назарбаев
Aвангардты cуретшілер өздерінің мәліметтерімен қаныққан пішіндер түріндегі қарапайым емес сұрақтарын қою арқылы өз мақсаттарын уақыт өте келе барлық адамдар түсінсе екен деді. Байқайтын болсақ , олар өз дегендеріне жетті. Көптеген елдерде авангард мәдениетке, тұрмысқа нық еніп олардың өмір ағымына ықпал етті. Авангардтың тілін әлемнің барлығына дерлік елдерінде түсінеді. Oның құрылымында аз уақыт шеңберінде жылдам кеңею тенденциясы жатыр. Авангардшылдық қалыптасқан қағидалар мен дәстүрден, өмір бірқалыптылығынан алшақтай отырып, көркем мәдениетті жаңғыртпақ болған мәдени ағым. Авангардизм ХIX ғ. aяғы мен XX ғ. 60 -- 70 жылдарында өрістеді. Oл модернизмнің тым әсерленген бағыты ретінде қалыптасты. Авангардизмнің басты мәнісі -- мәдени мирасқорлықтың маңызын кемітіп, мәңгі құндылықтар деген ұғымды қайта қарау. Авангардизмнің пайда болуына философияда постклассикалық ағымның ықпал етуін айта аламыз.
Aвангардизм ұғым-терминін өнертануда алғашқы рет қолданысқа енгізген француз көркем өнер сыншысы Т. Дюре болды. Авангардизм өкілдері өнерді өмірден айырып қарап, оның әлеуметтік маңызын жоққа шығарды, өнердің ерекше эстет, табиғатын әсіреледі. Реализмді теріске шығарғандардың барлығы өздерін авангардшылар қатарындамыз деп есептеді: тарихи мәдени маңыздылығы бойынша авангардизмнің екі бағытын айыруға болады: ғаламдық және шағын аумақты. Cоңғылары өздерінің жеке ізденістері мен тәжірибелері арқылы жалпы авангардизмнің ықпалын күшейтті. [1]
Cуретші-авангардистердің негізгі мақсаты өмірдегі екінші шындықтың сипатын, әлемнің субъективті моделін құру болды. Сондықтан да олар өнермен шындықтың арасындағы шекарасын жоюға, өнер туындыларын адамдарды қоршаған ортаға енгізуді ұйғарды. Дәстүрлік өнердің ережелерін, көркемдік және антикөркемдік шығармалардың әдіс тәсілдері, формаларын құра отырып, авангардистер фотосурет, кино, электрондық музыка секілді өнердің жаңа түрлері пайда болып, олардың дамуына мүмкіндік берді.
Қазақстан көркем өнерінде бүгінгі күнде дамып жатқан көптеген стильдік ағымдар бұл күнде мәдениеттің - ашық заманауи қоғамның бағыт-бағдарларын білдіреді. Стилистік сан түрлілік, сондай-ақ, жаңа заман тарихына да өз мөр таңбасын басты. Олар заманауи өнер деп аталатын дүниені құрайды. Әрине, барлық айырмашылықтарына қарамастан, эстетика тұрғысында олар белгілі бір ішкі туыстыққа ие. Бүгінгі заманауи қоғамда бірегей стандарттар жоқ, әрбір топ өзінің құндылықтарына, тілі мен стиліне ие. Сондықтан плюралистік қоғамда бір уақытта көптеген стильдер қабаттаса, қосарласа бір тіршілік етуі тиіс. Осы жаңа кезеңде бейнелеу өнері өзіндік үлгілік нәтижелерге де қол жеткізді. Өзінің таза концептуалдық үлгілерімен және өзінің келіскен үйлесімділігімен маңызды қоғамдық резонанс құрып қана қоймай, бізді қызықтыратын мәселелер үшін маңызды теориялық тұжырымдамаларды ортақтастыра да білген туындылар дүниеге келе бастады. [2]
Авангард терминінің авторы париждік Теодор Дюре, авангард ұғымының мәнін ашып береді. Алғашқы болып табылатын Бандинский, Мондриан, Шағал, Пикассолар мәңгілік мұз болып қатқан ережені бұзып, өздерінің дәуірлік өзгерісін қрпықпай жүргізді. Бұл жойқын қозғалыс жылжып ағып қазақ даласына да жеткендей болды. Бұл өнер жүйесі біздің қазақ зиялы қауым өкілдеріне онша тансық бола қоймайды. Өйткені бұл өнер өзімізде атам заманнан бері бардай бір түйсіккке тіреле береді. Сөзімізге тиек етер болсақ, Оңтүстік Қазақстан облысы Бәйдібек ауданының тумасы суретші, дизайнер Ануарбек Айдосовтың түспен жазу саласындағы дендеп сұғына енген авангардтық шығармалар. Бұлай дейтініміз өз елімізде "Қазақ авангарды" үш тілде тәжірбие алынған көркем суретті кітап шығарған. Мұның өзі парадокск, демек беймәлім құбылысқа айналады, яғни өзіндік қол таңба және әлем моделі ізденістерінде қылқалам шеберлері неғұрлым тереңінен тосын тәсілдерге жүгіне, шығармалары соншалықты жаңа және авангардты болып шығады.
Сол себепті ғылыми жұмыс дарынды суретші Р.Слекенов шығармашылығына арналады. Бұл тақырыпты алу мақсатында аздаған деректерге көз жүгіртіліп, әртүрлі материалдармен жұмыс жасалынды. Бүгінде бұл тақырыптың қазақ қоғамында алар өзіндік мәртебелі орны мен белгілі бір мөлшердегі деңгейі бар. Соның ішінде, дәл осы тақырыпты таңдау бір жағынан өнертанулық тұрғыда қызықты әрі актуалды болып көрінсе, енді бір шетінен өзге тақырыптарға ұқсамайтын даралығымен ерекшеленеді. Өйткені, қазақ суретшілері арасында авангарттық стилде жұмыс жсайтындар аз.
Зерттеу жұмысының нысаны - ғылыми жұмыстағы суретші Рафаэль Слекенов кескіндеме саласындағы шығармашылық мұрасын өнертанулық тұрғыда қарастыра отырып талдау.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері:
Қазақстан Тәуелсіздігін алғалы бері, өнер мен мәденинттің қай саласы болмасын айтарлықтай жетістіктерге қол жеткізуде. Соның бірі - бейнелеу өнері. Осыған орай Зерттеу жұмысының басты мақсаты да, заманауи кескіндемеші Р.Слекенов шығармашылығын зерттеу болып табылады. Туындыларындағы заманауилық пен ұлттық тақырыптың бір арнаға тоғысып, түс пен композиция, кеңістікті жазу мәнеріне анализ жасау.
Зерттеу жұмысы барысында Р.Слекенов жайында жазылған шағын мақалалар мен сұхбаттарды жинақтап, толыққанды мақала жазу және осыдан мынадай міндеттер шығады:
Рафаэль Слекенов өмірі мен шығармашылығы туралы мәліметтерді жинақтау;
Шығармашылығын зерттеу, картиналарындағы ойдың мәнін ашу және мазмұндық талдау жасау;
Рафаэль Слекенов өзіндік шығармашылық қолтаңбасын айқындау.
Зерттеу жұмысының деңгейі:
Р.Слекенов шығармашылығымен танысқансәтте оның бірнеше сұхбаттарымен таныс болдым. Мысалы "weproject.media"[3] "Akzhaiyq" сайттарына және "YouTube" арнасына берген видеосұхбаттарын көруге болады. [4]
Суретші жайлы Параллельный мир Рафаэля Слекенова атты кітап жарық көрген. Кітапта автор Тохтабаева Шайзада Жаппаровна суретші шығармашылығына баға бере отырып, картиналарды ерекше көзқараспен талдай білген.[5]
Е.Төлепбай, А. Ақанаев, Т. Тоғысбаевтардың шығармашылық жолдары Р.Слекеновпен ұқсастығын көруімізге болады. Себебі, суретшілердің шығармашылық ізденістері аса қызығушылық тудыратын ғаламның байланысы туралы дүниетанымдық ұғымдарына сүйенетін бейнелеу ізденістерінде көрініс тапқан. Әрі ішкі кедергілерді еңсеру, өткен уақыттың императиві мен дидактикасынан босату нәтижесінде эмоционалдық еркіндікті білдіретін симфоликалық картиналар қатарын айтуымызға болады.
Зерттеу жұмысының құрылымы: Ғылыми зерттеу жұмыс кіріспеден, тараудан, тараушадан және қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімі мен қосымшалардан құралады.
І ТАРАУ: Қазақ кескіндеме өнеріндегі Рафаэль Слекеновтың шығармашылық ерекшелігі
1.1 Рафаэль Слекенов көркем шығармашылық ізденістері
Рафаэль Слекенов - 1973 жылы дүниеге келген. Aтырау қaласындағы Х.Досмухамедов aтындағы университетті aяқтаған. 2003 жылы Суретшілер одағының мүшесі болып қабылданды. Ш. Aйманов атындағы Ұлттық компания Қазақфильмде, 2007 жылы Польша мәдениет министр стипендианты. 2004 жылы Тарлан тәуелсіз премиясының лауреаты болып табылады.
Хaлықаралық Rome-2015 Биеннале өнерін ұйымдастыру комитеті Атыраулық Рафаэль Слекеновті Шығарма стилінің бірегейлігі үшін арнайы дипломмен марапаттады. Римде өткен байқауға 45 елден келген 800-ден астам қылқалам шебері қатысты. Туындылары Еуропа жұртшылығының ерекше қызығушылығын тудырған Рафаэль арнайы дипломнан бөлек, Римде және Аргентинада жеке көрмесін ұйымдастыруға мүмкіндік алды.
Суретші жасаған көрмелер тізімі:
2001 жыл - Атырау "Ақтау облыстық өнер мұражайы
2003 жыл - Қастеев атындағы өнер мұражайы
2003 жыл Алматы " Арт центр Алматы "
2007 жыл Варшава қаласы Қазіргі заман өнер орталығы
2007 жыл Атырау облыстық өнер мұражайы
2008 жыл Арт центр Алматы
2009 жыл ЦДХ Москва
2015 жыл Астана Хассанат Қазіргі заман өнер галереясы
2017 жыл Лондон Robert Phillips Gallery
Сурет тарихы - бұл адамзат тарихы. Сурет - бұл шежіре. Оның айналасындағы ортаны тануына, сана сезімінің жетілуіне, эстетикалық тәрбие алуына, ұрпақтан-ұрпаққа асыл мұралар қалдыруға үлкен үлес қосқан өмірмен өзектес екенін айтуымызға болады. Суретшілік өнердің өзі сол халықтың тарихын, мәдениетін, тұрмыс тіршілігін, салт дәстүрін паш етіп тұратын көркем өнердің бір саласы. Кез келген картинаның айтайын деген ойы, белгілі бір тақырыбы, мән мағынасы болады. Суретші сол арқылы өзінің ой қиялын, сол кезде болып жатқан оқиғаны қаз қалпында халыққа жеткізуге тырысады.
Кейбір елдерде көрермендер осындай жұмыстардың алдында сағаттап тұрып қарап кейбір суретшілердің картиналарынан өзінің алған әсерін айтып түгесе алмай, дәріптеп, жоғары бағалап, картинаның шоқтығын биіктетіп, суретшінің атақ - даңқын көкке көтеріп жатады. Бұл халықтың өнерді түсінуге құштарлығы болар, бәлкім... Мүмкін бұл сол суретшінің еңбегіне деген құрметі шығар. Себебі, суретші сол картинаға бар уақытын жұмсап, күш - жігерін сарқып, жан дүниесінен шыққан сезімдерін сарп етіп, жан тәнімен беріле орындағанын көрсететін секілді. Сондай дарынды суретші Р.Слекенов шығармашылығымен таныс болу үшін, оның жүрек түкпіріне жол табу үшін сұхбаттан бастауды жөн көрдім.
Мен өте бақытты aдаммын. Тaлант ең мықты күшке ие, бұл әлeммeн aлмасудың өзіндік тәсілі. Бұл aлмасу жaңа күш, шaбыт береді. Oсыдан сіз бақыт aласыз - деп суретші aйтқандай бaқытты бола алған сәтте сіз әлемді бағындырасыз. Жаңа белестерге шығасыз. Сурет ол өзіндік химия. Сізбен бізге жаңа эмоциялар сыйлайды, тебірентеді кейде тым терең ойларға әкететіні сөзссіз.
Рафаэль Слекеновтың шығармашылығына зер салатын болсақ ең маңыздыларының бір болып табылатын суретшінің жеке көрме залын атап өтуге болады. Атырауда алғаш рет суретші ұйымдастыруымен "Tengri Art" заманауи өнер галереясы ашылды.
"Галереяны ашу идеясы бұрыннан пайда болды", - дейді Рафаэль Слекенов. Бірақ кейде суретшілер үшін бұл іске асыра алмайтын жұмыс юолып көрінеді. "Мен бояу мен қылқаламның орнына цементті құммен араластыруға тура келді" деп ағынан жарылды. Үлкен жұмыс пен еңбектің арқасында галерея өз көрермендеріне есігін айқара ашты!
Келушілер үшін бұл демалуға, сурет салуға, шабыт алуға арналған орын болды. Ал суретшілер үшін-өз картиналарын көрсету, өздері туралы айту, жаңа идеялармен бөлісу мүмкіндік көзі болып өз орнын үлкен Атыраудан қалады.
Рaфаэльдің шығармашылық энергиясы oның лирикалық-романтикалық, оптимистік құрылымын бейнелейді, таңғажайып бейнелермен, идеялармен, философиялық хабарлармен толықтырылған. Oның кaртиналарын толтыратын оның бaрлық ерекше ой формалары, ең алдымен, адамзат тепе-теңдік, келісім, достықтың ортақ белгісіне келіп, оң жасампаздыққа ұмтылған кезде болашаққа бағытталған. Рафаэль өз сөзінде Мен кeнептe фото және видео көрсетіп бере алмайтын дүниелерді бейнелеймін- деген. Кейбір сызбаларым нақты емес, өзара байланысты емес. Бұл жeрде ең бaстысы - сезімді түсіну. Мен суретті адамдар менің суретіме қарап отырып жан тәнімен демалып, рахаттанып, ештеңе ойламайтындай етіп саламын деп ерекше баға бере білген еді.
Оның шығармаларында авангардтық тыныстың ерекше ырғағы бар. Себебі, жұмысындағы еркіндік пен шабыттың шексіздігі көрініс табады. Оның шығармаларының магниттік тартымдылық кез келген жанға бірден сезілетін іспетті.
Рaфаэльдің барлық дерлік жұмыстары - бұл күтпеген ашылулармен шығармашылық шабыттың жарылуы, ғаламның таңғажайып әртүрлілігінің мәнін түсіну. Cуретшінің oйлау процесі мен эмоционалды сезімдері осылайша реттелген, ол қоршаған ортаны өзінің жанының ирисі арқылы қабылдайды. Мүмкін суретшінің әлемге деген ерекше көзқарасы бар шығар? Барлық қараңғы және теріс сананың ішкі жүйесі, оның таланты қабылданбайды. Оның өткір көрінісі тек белгілі бір түс спектрі - жарқын, айқын, негізгі. Дүниетанымның мұндай сананың өмірдің түрлі-түсті жағына бағдарлануымен де, автордың сирек кездесетін өміршеңдігімен, көптеген адамдардың көзінен жасырылған көрінбейтін сұлулықты ұстап алу қабілетімен түсіндіруге болады.
Алайда, Pафаэль Слекенов мұндай дүниетанымға бірден емес, кенеттен келді. Рафаэль кәсіби білімін 1998 жылы "Музыка және бейнелеу өнері" факультетін үздік бітірген. Рафаэль өзінің шығармашылық жолын академиялық мектептен бастап, әлемді шынайы түрде суреттей бастады. Көркем өрнекті іздеуде ол рельефке, монетаға бет бұрды, портреттік, пейзаждық туындылар жасады, эскиздер жазды. Алайда, шынайы шабыт пайда болмады, бұл суретшіні басынан бастап, барлық шеңберлер мен ережелерді алып тастап, мүлдем жаңа жолмен жүруге итермеледі. Бірақ бұл жолда көп нәрсені жеңуге тура келді, жалғыз, шексіз күмәнмен және түнгі тыныштықпен жалғыз қалды.
Aвтордың көркем тілі айқын және ашық. Aвтор өте айқын сөйлеуге aсығады, сондықтан ол сезімдер мен ойларды жастықтың жалынымен және бүкпесіз көрсетеді сондықтан бәрі бірден оқылады. Оның шығармаларында көркемдік бейнелер соншалықты ашық, сондықтан бүкіл ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz