Дарынды балаларды анықтау

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының ғылым және білім министрлігі
Silkway Халықаралық университеті
Филология кафедрасы

Курстық жұмыс

Дарынды және талантты оқушылармен жасалатын жұмыстардың түрлері

Орындаған: Ирманова Г.Т
Тобы:119-81
Жетекшісі: Мамырбаева Б.С

Жоспары:

1.Кіріспе__________________________ _____________________________ 4
2. Негізгі бөлім ___________________________________ ______________ 8
2.1 Дарынды балалармен жүргізілетін жұмыстың ерекшеліктері________8
2.2 Дарынды бала қоғамның ғылыми келешегі______________________16
2.3 Дарынды баламен жасалатын жұмыс бағыты____________________19
3. Қорытынды ___________________________________ ______________27
4.Қолданылған әдебиеттер_________________________ ______________29

Курстық жұмыстың мазмұны:

Дарын - адам бойындағы асқан талант, ерекше қабілет. Яғни, дарынды бала - асқан таланттың иесі. Баланы заманына қарай икемдеп, өз заманының озық өнегесін оның санасына сіңіре білу, оларды шығармашылық бағытта жан-жақты дамыту - бүгінгі күннің басты талабы. Мектептік және қосымша білім беру тиімді құрылымы арқылы дарынды оқушыларды дамыту үшін жағымды жағдай жасау.

Курстық жұмыстың мақсаты::

Баланың бойындағы мұндай айрықша қасиетті дамыту үшін бірнеше міндетті басшылыққа алу қажет. Ең алдымен, баланың жеке тұлғалық ерекшелігін дамыту, оны қоғамда өмір сүруге психологиялық тұрғыдан дайындау, сондай-ақ, балалардың кәсіби және жеке даралық қабілеттерін анықтай алуына психологиялық-педагогикалық көмек көрсету.

Курстық жұмыстың міндеттері:
1. Дарынды балаларды анықтау және жетектеу жүйесін жетілдіру, дарынды балаларға психологиялық көмек көрсету үшін психологиялық-кеңес беру қызметін құру;
2. Өзін-өзі тануда, өздігімен таңдауда және өздігінен жетілуде жеке тұлғаға көмек көрсету, әлеуметтік рөлдер жүйесін орындауға жек тұлғаның даярлығы мен қабілетін қалыптастыру;
3. Қабілетті және дарынды мектеп оқушылардың қалалық, облыстық олимпиадаларға, ғылыми конференцияларға, шығармашылық көрмелерге, түрлі байқауларға қатысу мүмкіндіктерін кеңейту үшін жағдай жасау.

I. Кіріспе
XXI ғасыр бұл- білімді ұрпақ ғасыры.
Ұлттың болашағы - ұрпағында,
Ұрпақтың тәрбиесі - ұстаз қолында.
Ел Президенті өз жолдауында Біздің жас мемлекетіміз өсіп-жетіліп, кемелденді, біздің балаларымыз бен немерелеріміз онымен бірге ер жетеді. Олар өз ұрпағының өрісі биік, денсаулығы мықты өкілдері болады, - деп атап көрсетілгендей, өз ұрпағының жауапты да, жігерлі болып, өрісі биік жеткіншекті тәрбиелеуде мұғалімнің жаңаша ойлау түрін педагогикалық ғылыми тұрғыда ұйымдастырғанда ғана қол жетеді. Бұл міндетке дарынды балаларды таңдау және олардың бойындағы ерекше қасиетті бағалап, өмірден өз орындарын табуға көмектесу де қосылады. Мектепте оқу-тәрбие жұмысындағы әдіс-тәсілдің қай-қайсысы болсын, негізінде оқушылардың сана-сезімін, ақыл-ойын дамытуды мақсат ететін болғандықтан, олардың да дара ерекшеліктерін біліп, санасып отыру қажет. Бұл ұстаз-парызы.
Еліміздің болашағы көркейіп, өркениетті елдер
қатарына қосылу үшін бүгінгі ұрпақты тұлға боларлық
деңгейде өсіріп тәрбиелеу керек. Ал жас ұрпақты ол
деңгейге жеткізу үшін білім мазмұнына жаңалық енгізудің
жаңа да тиімді әдістерін іздестіру мен оларды жүзеге
асыра алатын мұғалімдерді даярлау қажет. ХХІ ғасыр - бәсеке ғасыры, бұл бәсеке енжарлықты, керітартпалықты көтермейді. Сондықтан да еліміздің білім берудегі ұлттық жүйесі өте қарқынды өзгерістер сатысында тұр. Бүгінгі таңдағы негізгі мақсат - ұлттық құндылықты әлемдік деңгейге шығаруға қабілетті, өзіндік жеке көзқарасы қалыптасқан тұлға тәрбиелеу. Ол үшін оқушылардың белсенділігін арттыру, ізденімпаздыққа үйрету және білімді өз бетінше алуы мен қолдана білетін дарын иесін тәрбиелеу керек.
Баланың белгілі бір іс -әрекетке белсенділігі жас кезінен байқалады. Дарындылық термині дарын сөзінен шыққан, адамның ерекше қолайлы ішкі алғы шарты дегенді білдіреді. Дарындылық білім беру, тәрбиелеу жұмысының әсерінен ғана емес, балалардың өз қүштерін жүзеге асыру кезінде ғана дамиды. Мұғалім ретінде оқу мен тәрбие саласындағы аса маңызды міндет - талабы таудай дарынды жеке тұлғаны іздеп тауып, оны жетілдіріп шығару. Ал мақсаты - тәрбие мен білім халықтық бола отырып, ұлттық дәстүрді ұстаушы, дені сау, адамгершілігі мол, қабілеті дамыған, жан-жақты, саяси сауатты, өресі биік азаматтарды тәрбиелеу.
Дарынды балаларды оқытуда зерттеу әдісін қолдану қажеттілігі олардың табиғи қызығушылығының жоғарлығымен, қоршаған ортасына деген құштарлығының басымдылығымен түсіндіріледі.
Дарындылық -- адамның өз бейімділігі арқылы, шығармашылықпен жұмыс істеу арқылы қалыптасатын қасиет. Дарындылық пен қабілеттіліктің не екенін,оқушы дарындылығын анықтайтын психодиагностикалық әдістемелердің тиімділігін, нәтижелілігін білетін мұғалім ғана дарынды оқушымен нәтижелі жұмыс істей алады. Көбінесе "дарынды оқушы - бұл жақсы оқитын оқушы" деген пікір қалыптасқан.
Дарынды балаларды іс-тәжірибе барысында қалай байқауға болады?Бұл сұраққа жіте мен берген дұрыс.Себебі қазірзі таңда педогогтар дарынды бала мен үздік оқитын баланы шатастырып жатады.Осы орайда айта кетер жайт үздік оқитын баланы дарынсыз бала деуге де келмейді.Ұлы американдық Джоржи университетінің психологы Элис Пол Торренстің ғылыми тәжірибесіне тоқтала кетсек:
Балалардың дарындылығы - бұл әртүрлі ғылыми пәндердің объектілері шоғырланған күрделі категория. Олардың негізгілері - дарынды балаларды анықтау, оқыту және дамыту, сондай-ақ дарынды балалармен жұмыс істеу үшін мұғалімдерді кәсіби және жеке даярлау мәселелері. Бұл қызметте гимназияның психологиялық қызметі мамандарына маңызды рөл бөлінеді. Барлық оқытушылар құрамымен өзара әрекеттесе отырып, олар жеке тұлғаны дамытуға, балалардың психикалық денсаулығын нығайтуға және қорғауға, дарынды балаларға кәсіби және жеке өзін-өзі анықтауда психологиялық көмек көрсетуге, қоғамдағы өмірге бейімделуге қажетті жағдайларды жасауға шақырылады. Дарынды балаларға арналған психологиялық қолдаудың мақсаты: Мектептің мәдени-білім кеңістігінде дарынды баланы жүзеге асыруға психологиялық жағдайлар жасау. Психологиялық қолдау процесінде жүзеге асырылатын міндеттер: Дарынды балаларды анықтау.
Сыртқы жағдайлардың әсерін зерттеу: отбасылар, мектептер
Ішкі жағдайларды зерттеу: тұлғаның когнитивті, аффективті, құндылық-семантикалық сфералары.
Дарынды балалардың даму ерекшеліктерін ескере отырып, жеке психологиялық бағдарламаларды жүзеге асыру:
дарынды балалардың әлемі мен дүниетанымын бейнелеуді байыту, оқушылардың идеяларын дамыту;
Тепе-тең емес психикалық күйлерді реттеуге үйрету
Интеллектуалды дарынды жасөспірімдердің эмоционалды интеллектісін дамыту
Дарынды балалармен жұмыс жасайтын мұғалімдерді психологиялық қолдау: мұғалімдердің эмоционалды күйіп қалуының алдын алу, психологиялық ағарту және кеңес беру.
Дарынды балалардың принциптері: - ақпарат алу көздерін пайдалануға мүмкіндік беретін және оның мүмкіндіктерін барынша кең қамтуға мүмкіндік беретін баланың мінез-құлқы мен іс-әрекетінің әртүрлі жақтарын бағалаудың кешенді сипаты; - сәйкестендіру ұзақтығы (әр түрлі жағдайда берілген баланың мінез-құлқын уақыт бойынша бақылау); - оның бейімділігі мен қызығушылығына максималды сәйкес келетін қызмет салаларындағы оның мінез-құлқын талдау (баланы арнайы ұйымдастырылған пәндік-ойындық іс-шараларға, оны объективті қызметтің әртүрлі формаларына тартуға және т.б.); - жаттығу әдістерін қолдану, оның режимінде ынталандырушы әсерлерді қолдануға, типтік психологиялық кедергілерді жоюға және т.б. - дарынды баланы бағалауға сарапшыларды, іс-әрекеттің пәндік саласы бойынша жоғары білікті мамандарды (математиктер, филологтар, шахматшылар және т.б.) қосу; - баланың дарындылық белгілерін оның ақыл-ой дамуының қазіргі деңгейіне қатысты ғана емес, сонымен қатар жақын даму аймағын ескере отырып бағалау (атап айтқанда, берілген баланың жеке білім алу жолын құра отырып, осы білім беру ортасын ұйымдастыру негізінде); - психодиагностиканың экологиялық таза әдістеріне, оның ішінде баланың нақты жағдайдағы нақты мінез-құлқын бағалауға қатысты, мысалы: белсенділікті талдау, бақылау, әңгімелесу, мұғалімдер мен ата-аналардың эксперттік бағалары, табиғи эксперимент. Дарындылықты анықтаудың жарамды психодиагностикалық әдістері өте қиын және жоғары біліктілік пен дайындықты қажет ететіндігін атап өткен жөн. Психологиялық қолдаудың негізгі бағыттары: Оқушылар мен студенттердің бағытын зерттеу барысында дарынды балаларға арналған психологиялық қолдаудың төрт бағыты анықталды. Дарынды балаларды психологиялық қолдау кезеңдері Дарынды балалардың бірінші кезеңінде ата-аналар мен мұғалімдерден баланың кез-келген іс-әрекетінде жоғары жетістіктер туралы ақпарат ескеріледі. Топтық тестілердің, социологиялық сауалнамалардың нәтижелерін де қолдануға болады. Бұл сізге тереңірек зерттеу үшін балалар шеңберін құруға мүмкіндік береді. Екінші кезең - жүйке-психикалық статустың мүмкіндіктері мен сипаттамаларын, баланың мүмкіндіктерінің сипаттамаларын жеке бағалау. Академиялық дарындылық - интеллектуалды ғылымды дамытуға басымдық бере отырып, бала ойлаудың өткірлігімен, қызығушылығымен ерекшеленеді және үйренуге оңай, практикалық тапқырлықты ашады. Бұл жағдайларда техникалар қолданылады. өзіндік идеялар шығару, стандартты емес шешімдерді табу, тапқырлық. Оларды сәйкестендіру олардың бүкіл шығармашылық бейімділіктерін (Torrance тестілері) және жеке сипаттамаларын (Айсенк, Личко сауалнамалары, Люшер тесті және т.б.) бағалауды қамтиды. Кинестетикалық эндаументтер - жоғары дәрежедегі психомоторлық дағдылармен, ептілікпен, моториканы дамытумен (жүгіру, өрмелеу, секіру), дене күшімен мотор қабілеті саласындағы қорлар. Бұл саладағы дарындылықты диагностикалау визуалды-моторлы жүйені, тахикоскопияны анықтау әдістерімен жүзеге асырылады. Әлеуметтік дарындылық - әдетте олардың арасында ойындар мен іс-шаралардағы негізгі рөлдерді таңдайды, олар өздеріне құрдастары мен ересектері сияқты сенімділік сезінеді. Бұл жағдайда сізге жеке техникалар мен социометрия көмектеседі. Көптеген балалар дарындылықты кез-келген салада емес, бірнеше жерде көрсетеді. Мұғалімдер мен психологтардың міндеті - мұны ашып қана қоймай, оларды жетілдіру, жетілдіру. Жұмыстың үшінші кезеңінде мұғалімдермен тығыз одақ құрылады, сол арқылы ашылған қабілеттердің тереңдеуі де жасалады. Бұлар кең ауқымды психологиялық-педагогикалық талаптар мен әдістердің көмегімен жүзеге асырылады (авторлық бағдарламалар, жеке сабақтар - консультациялар және т.б., сонымен қатар гимназиядағы тәрбие жұмысының сыныптан тыс бағдарламаларын әзірлеу). Дарынды балаларға психологиялық қолдау көрсету түрлері Дарынды балалармен психологтың жұмысы психодиагностика, психопрофилактика, психокоррекция, дамыту, психологиялық кеңес беру, психологиялық ағарту сияқты формаларда жүзеге асырылады. Психологиялық кеңес беру - бұл жұмыстағы басты қағидалардың бірі, ал оның негізгі қағидаты - құпия қарым-қатынас, ашық әңгіме. Ол үшін мектепте арнайы психологиялық зерттеу құрылды, ол мектеп психологы үшін ерекше жұмыс ортасы, оның әдістемелік базасы (мұнда психодиагностикалық әдістемелер кешені, психологиялық-педагогикалық әдебиеттер, әртүрлі зерттеулердің нәтижелері және т.б. ұсынылған). Психология сабағы, дарынды балалармен тренинг сабақтары маңызды рөл атқарады, оның барысында оқушылардың интеллектуалды, шығармашылық және коммуникативтік қабілеттері дамиды. Мұндай сабақтарда студенттерге кәсіби және жеке өзін-өзі анықтауда көмектесу үшін олардың қабілеттері мен қызығушылықтары диагностикаланады, тұлғааралық қатынастардың құрылымы мен жағдайы және сыныптағы психологиялық климат зерттеледі, жанжалды өзара әрекеттесу түзетіледі және т.б .. Студенттің психологпен байланысы ақпараттық сипатта болады: бала психологиялық туралы біледі оның жеке басының табиғаты, психологиялық білім мен психологиялық мәдениетке қосылады. Оның интеллектуалды әлеуетін (IQ) ескере отырып, оның темперамент типін, сипаттамалық ерекшеліктерін, қарым-қатынас және көшбасшылық қабілеттерін ескере отырып, дарынды бала психологпен бірге өзін-өзі дамыту және өзін-өзі жетілдіру бағдарламасын жасайды.

II..Негізгі бөлім
II.I.Дарынды баламен жасалатын жұмыстардың ерекшеліктері
. Қазақстан Республикасының 2030 жылға дейінгі стратегиялық даму бағдарламасында білім беруді инновацияландыруға сай икемдеу үшін білім беру жүйесін ақпараттындыру, жаңа талапқа сай дамыту талабы қойылып отыр. Осы талапқа сай бүгінгі таңда білім беруде жеке тұлғаны дамыту, дана және дара ойлай алатын дарынды баланы оқыту мен тәрбиелеу жолдарын айқындау қажеттігі айқын.
Қай елдің болмасын өсіп-өркендеуі, өнуі, әлемде өзіндік орын алуы оның ұлттық білім жүйесінің қалыптасуына, даму бағытына тікелей байланысты. Сондықтан да, мемлекет басшысы болашақта қазақ елінің көсегесін көгертіп, ғылымын көркейтер деген үмітпен жас дарындарға үлкен назар аударуда, қолдау көрсетуде. Осы орайда қандай да болмасын білім беру мекемесі оқушыларға мемлекеттік білім стандартына сай білім берумен шектеліп қалмай, оларды ғылыми ізденіс жұмыстарға тартып, шығармашылық, дарындылық қабілеттерін дамыту бағытында жұмыс жүргізуі тиіс.

Қазіргі білім берудің мақсаты білім, білік, дағдымен қаруландыру ғана емес, солардың негізінде дербес өзгермелі қоғамда лайықты өмір сүріп, жұмыс жасай алуына, әлеуметтік және кәсіби біліктілікке ақпаратты өзі іздеп тауып, ұтымды пайдалана алатын, жан-жақты дамыған, білімді, өз ісін және өзгенің ісіне әділ баға бере алатын жеке тұлғаны қалыптастыруды талап етіп отыр.

Мектеп - білім берудегі бар мүмкіншілікті қамтамасыз ететін білім ошағы. Өз ұлтын, тілін сүйіп, қастерлейтін адам ғана, сонау әлімсақтан мирас болып келе жатқан ата-ананы, үлкенді сыйлау, кішіге қамқорлық, мейірбандық, инабаттылық көрсету сияқты ізгі қасиеттердің иесі бола алады. Қазақ жастары осындай ұлтжандылығымен, өздеріне тән ұлттық болмысымен және рухани тазалығымен ерекшеленуі тиіс. Ар-намысын жоғары ұстаған ел ғана басқа ел алдында әрдайым абыройлы, сыйлы болмақ. Міне осы тұрғыда мектеп мұғалімдерінің алдындағы басты назар аударатын міндеттердің бірі білімді де тәрбиелі тұлға тәрбиелеуге бар күштерін жұмылдыру.

Бүгінгі білім берудегі тәжірибе оқушылардың әртүрлілігін көрсетіп отыр. Білім берушінің алдындағы басты назар аударатын негізгі міндеттердің бірі - дарынды балаларды анықтап, оларға адамгершілік қасиеттерді дарыту, шығармашылыққа үйрете отырып, терең біліммен қаруландыру. Интеллектілері шығармашылыққа жақын сараптай алатын, байланысын сезе алатын өте жақсы дамыған оқушылар өз қатарларынан өзгешелініп тұрады. Олар өздерін қызықтыратын сұраққа үнемі жауап іздеп, білімқұмарлықтарымен және өзіндік ізденімпаздықтарымен көзге түседі. Дарынды балалар мектепке баруға құлшынады, сабаққа барған кезде осындай дарынды балалармен қиын жағдайға ата-аналарда, оқытушылар да тап болады. Осындай білімқұмар балаларға сынып іші жалықтырып жібереді. Мұғалімдер сынып ішіндегі барлық баламен жұмыс жасауы үшін тырысып бағады, себебі бір сыныпта дарынды баламен қатар, қабылдауы төмен балаларда отырады. Оқу бағдарламасын барлығына дерлік ұғындыру, барлығымен жұмыс жасау мұғалімге қойылатын басты талап. Ендеше, осындай жағдайлар дарынды баланы жалықтырып алмау үшін арнайы жұмыс жасау қажеттігін көрсетіп отыр.

Бүгінгі таңда дарынды бала сөзі жиі қолданылып жүр. Дарындылық -- адамның өз бейімділігі арқылы, шығармашылықпен жұмыс істеу арқылы қалыптасатын қасиет. Қазіргі таңда барлық оқушы дарынды оқушы. Бұл қасиетті байқап, оның бар екеніне көзжеткізіп, бойындағы дарынын одан әрі өрбітуге, ұштауға, арман асуларын жұлдыздай жарқырап, тау бұлағындай мөлдіреп, халқының, ата-анасының мақтанышы болуға мүмкіндік жасау мұғалімге артылатын жүк.

Дарындылық - баланың алғырлығы, зерделігі, қабілетімен дамып отыратын үздіксіз процесс болғандықтан, айрықша табиғи қабілеті мен нақты пәндерден ерекше дарындылығы бар балалардың интеллетуалдық қабілетін дамыту, шығармашылық тұлғаларды қалыптастыру. Дарындылықты қалыптастыру мен дамытуда мұғалімнің алар орны ерекше. Осы орайда білім алушының қабілетін айқындай отырып, дарындылығын анықтау - баланың дамуын бағдарын талдаумен байланысты ұзақ процесс. Осы тұрғыда алдымен дарындылық ұғымын анықтап алсақ. "Дарындылық" ұғымы "сый" ("дар") деген сөзден шыққан, дамудың алғышартын білдіреді. Бұл ұғымға педагогикалық энциклопедияда төменгідей анықтама беріледі. "Дарындылық - белгілі бір іс-әрекет саласында ерекше жетістікке жеткізетін адам қабілеті дамуының жоғарғы деңгейі".

Балалар дарындылығын зерттеумен және ерекше балаларды оқыту және тәрбиелеудің психологиялық - педагогикалық жақтарын қарастыру қырлары әр қилы болуы тиіс. Қазіргі күнде ерекше қабілетті балаларды іріктеп, олардың әрі қарай дамуы үшін жағдайлар жасауы керек екендігі анық. Себебі, баланың қабілеттері мен таланттарын толық ашу өзіне ғана емес, мемлекетке де қажет болып табылады. Жаңа технологияларды практикаға енгізу және игертудегі сапалы қадамның сандарынан қоғамның стандартты емес ойлау қабілетіне ие, өндірістік және әлеуметтік өмірге, жаңа мазмұн енгізетін, болашаққа қатысты жаңа міндеттерді қойып, оларды шеше алатын мамандарға деген қажеттілік өсті.

Қазақстан Республикасының Білім туралы заңында мемлекеттік саясат негізінде ең алғаш рет Әр баланың қабілетіне қарай интеллектуалдық дамуы және адамның дарындылығын таныту сияқты өзекті мәселелер енгізіліп отырғаны белгілі. Осы мәселе негізінде дарындылықты анықтап алу негізге алынуы шарт.

Бұлақ көрсең көзін аш деген ұлағатты сөзге сүйеніп, бар мүмкіндікті пайдаланып, баланың қабілетін дарынын ашу - мұғалім міндеті, бала бойындағы ерекшелікті, қабілетті танып, соған бағыттап дарынды баланың болашағының ірге тасы дұрыс қалануына мүмкіндік жасауымыз қажет. Дарынды баламен жұмыс жасаудағы бағыт оқу бағдарламасын тереңдетіп, оқыту және оқушының танымдық белсенділігін дамыту арқылы жүзеге асады. Дарындылықты анықтауда бірнеше жақта қарастырылды. Олар: интеллектуалдық дарындылық, шығармашылық дарындылық, әртістік дарындылық, музыкалық дарындылық, техникалык дарындылық және спорттық дарындылық. Баланың жанына жақын дарындылықты дәл тауып, соны жандандыруға жұмыс жасалынғанда дарынды баламен жұмыс өз нәтижесін табады.

Дарындылық - жеке тұлғаның өте күрделі, көп аспектілі қыры. Дарындыларды шығармашылық жолға бағыттап, оны іске асыра білу және ғылыми - білім кеңістігінде қалыптасқан жеке тұлға үшін мына талаптар мен міндеттерді оқытушы ескеруі керек.

Міндеттері:
- оқу процесін тиімді ұйымдастыру;
- өзін-өзі бақылау мен өз білімін жетілдіру;
- жеке тапсырмалар беру арқылы оқыту;
- жеке тұлғаның қасиеттерін, қабілетін анықтау.
Осы міндеттерді орындау үшін және оқушылардың дарындылығын анықтауға қойылатын талаптар:
1.Шығармашылық:
-ойлау;
-қабілет.
2.Мотивация (жеке-мотивациялы ерекшелік).
:: күрделі тапсырмаларды шешуге ұмтылыс;
:: пәнге қызықтыру.
3.Оқушылардың әлеуметтік үйренуі:
:: сөйлесуде;
:: тәртібінде.

Келесі кезең - бағалаушылық болып табылады. Бұл кезеңнің негізгі міндеті диагностикалық кестеде ізденіс кезеңінде алынған ақпараттарды нақтылау мен бекітуге бағытталған. Осы кезең барысында педагогикалық іс-әрекет бір реттік зерттеумен арнайы бағдарлама бойынша сабаққа ауысады. Бала туралы алынған ақпаратты негізділігі мен дәлелділігіне қарай осы кезең барысында жүйелі түрде кең танымал психодиагностикалық әдістемелерді қолдана отырып, балаларды жеке және ұжымдық зерттеу жүргізіледі. Бұл жұмыстың жүйелілігі, ұзақ мерзімділігі бала туралы алынған ақпараттардың дәлелділігінің қосымша кепілі қызметінде атқарады.

1. Дарынды оқушыны қалай оқыту керек? Бұл мәселені шешу үшін әуелі дарындылық ерекшеліктері анықталады. Сол ерекшеліктерді дамытуға бағытталған оқыту технологиясы белгіленеді.

2. Қандай оқушы дарынды, ерекшелігі неде? Бұл сұраққа жауап беру барысында арнайы оқыту технологиясының мазмұны анықталып, құрылымдық жүйесі жасалды.

Дамыта оқыту деп мақсаты, міндеттері, әдіс-тәсілдері оқушының өнімді ойлауының даму заңдылықтарына сәйкес берілген оқытуды айтамыз. Өнімді ойлаудың жүйесі - танымдық іс-әрекеттен логикалық іс-әрекетке келтіру, одан шығармашылыққа бағыттау. Ол үш негізгі аспектіні қамтығаны дұрыс.

1. Танымдық - оқу материалдарын игеруі, қызығуы, танымдық белсенділігі.
2. Логикалық - оқу материалдары бойынша логикалық ойлау процесі арқылы құрылымындағы тапсырмаларды орындау.
3. Шығармашылық - шығармашылық әдіс-тәсілдері игеруі, шығармашылыққа қадам жасау, түрлендіру, ой туындатуы, қорытынды жасау, ғылыми-ізденіс жүргізу.

Оқушыларды шығармашылыққа баулу үшін тағы бір қажеттілік - баланы психологиялық дайындықтан өткізу. Психологиялық дайындық, яғни педагогтің псикологиялық әсері шығармашылық кезеңде баланың шабытын оятып, құлшындырып, еліктіріп отырады. Шығармашылық шеберлік үшін оқушыға ұстаздың берер психологиялық әсері мынадай болмақ керек деп ойлаймыз:
- "сенің қолыңнаи бәрі келеді", "сен қабілеттісің", "жаз", "үйрен' деп, баланың еркін билеп, сенім білдіру;
- оқушының кішкентай жегістігі болса да, жоғары бағалап, мадақтап, көтермелеу, оқушылар басылымында өлең, әңгімелерінің жарық көруіне көмектесу;
- шығармашылық сәтте оқушыға құптаушылық көзқарас білдіру, сезім күйін бақылау, қамқорлық таныту;
Шығармашылық ойлап - табудың әр түрлі тәсілдерін үйрене отырып, дарынды балалар пәндерді оқу барысында өздерінің шығармашылық қабілеттерін қолданып, К.Урбан айтқандай, нақты ғылыми зерттеулер мен дивергенттік ойға тікелей әсер етудің шексіз мүмкіндіктерін көрсетеді.

Бала бойындағы дарындылық, ғылымилық қабілетін ашу, жақсы танымдық қасиеттерін зерттеу, айқындау - ең басты мәселе. Ал оқытудың түпкілікті нәтижесі - өз ойын дәлелдей алатын, жан - жақты білімді, білімін жүзеге асыра алатын, қалыптасқан өзіндік азаматтық көзқарасы бар іскер, ақылды, адамгершілігі мол тұлғаны тәрбиелеп қалыптастыру.
Оқушының дарындылығын анықтап, дамыту мақсатында әр пән мұғалімінің алдында төмендегідей мақсаттар мен міндеттер болуы орынды:
1. Дарынды оқушының ақыл-ойының, эмоционалдық және әлеуметтік дамуы мен ерекшеліктерінің өзіндік ашылу деңгейі мен өлшемін ескеру;
2.Жан-жақты ақпараттандыру;
3.Коммуникативті бейімдеу;
4. Дарынды оқушының шығармашылық бағытының ашылуына, дамуына, қоршаған ортаға өзін-өзі жарнамалауына көмек көрсету;
Осы мақсаттар мен міндеттерді орындауда мектеп ұстаздары мынандай жұмыс түрлерін қолданады:
1. Икемді және ұтқыр оқу жоспарын құрады;
2. Жеке пәндерді оқытуда тәуелсіз қозғалыс жасайды;
3. Дарынды оқушының өзінің жұмысын өзі жоспарлап, шешім қабылдауына ықпал етеді;
4. Дарынды оқушының қызығушылығына байланысты оқу жоспарын құрады;

Осындай жұмыс түрлерін ұйымдастыруда ұстаздар мынандай мәселелерге баса назар аударады:
1. Пән сабақтарында шығармашылық сипаттағы тапсырмаларды іріктеу, орындау, талдау жұмыстарын жүйелі жүргізуге;
2. Дарынды оқушылардың білім деңгейі мен олардың өз мүмкіндіктерін пайдалану көрсеткішін арнайы әдістемелер бойынша жүйелі түрде тексеріп отыруға;
3. Сабақтан тыс мезгілде жүргізілетін жұмыстарға - пәндік олимпиада, ғылыми конференцияға, интеллектуалдық турнирлер мен шығармашылық байқауларға дайындық жұмыстарын жыл бойы жоспарлы жүргізуге;
ХХІ- ғасырда әлемдік білім беру жүйесінің дамуындағы негізгі басымдықтарының бірі - мектеп білімін жаңарту. Ол оқушылардың неғұрлым өз бетінше білім алып, оны іс жүзінде қолдана білу қажеттілігін тәрбиелеуге бағытталған.
Оқушылардың ғылыми зерттеу жұмысын ұйымдастыруы мақсатты әрі жүйелі түрде бағыттау керек. Сондықтан да ғылыми жоба технологиясының тиімділігі күннен күнге артуда. Жобалау технологиясын қолданудағы негізгі мақсат - оқушылардың қызығушылық ынтасын дамыту, өз бетімен жұмыстарын жүргізу арқылы білімдерін жетілдіру, ақпараттық бағдарлау біліктілігін қалыптастыру және сыни тұрғыдан ойлау қабілетін арттыру арқылы оқушыны болашақта әр түрлі жағдаяттарда, әр түрлі қоғамдық ортада өзін-өзі көрсете білуге бейімдеу. Егер оқушы ғылыми жобасы тақырыбын дұрыс таңдай отырып, жоспарлай білсе, оны дұрыс орындай алса - ол болашаққа дұрыс бейімделген тұлға болып қалыптасады. Әр түрлі жағдаяттарда дұрыс шешім қабылдай отырып, әр түрлі адамдармен тіл табыса отырып, әр ортада дұрыс бағыт - бағдар бере алады.

Сонымен, оқушының ғылыми жұмысының тиімділігі - көзбен көріп, құлақпен естіп, есте сақтай отырып,оқушыны ізденіске, іскерлік пен танымдық ынтаға, шығармашылық қабілетті жетілдіру арқылы түрлі мәселелерді шеше білуге, тапқырлыққа, жаңа ғылыми ізденіске жетелеуде.
Пәндік олимпиадалардың негізгі мақсаттары мен міндеттері педагогтардың ғылыми-әдістемелік деңгейлерін анықтау, кәсіби және ақпараттық құзыреттілік деңгейлерін арттыру мен қатар, дарынды оқушының өзін қызықтыратын пәнде шығармашылық белсенділігін ынталандыру және қызығушылығын дамыту, ғылыми білімді насихаттау болып табылады.

Қазіргі кезде жақсы дамып келе жатқан дебаттардың, пікір - сайыс яғни интеллектуалды ойындардың мақсаты - Қазақстандық қоғамдағы өзекті мәселелерді ғылыми тұрғыдан зерттеп, ашық пікірталас алаңында талқыға салу арқылы оқушылардың шығармашылық және қоғамдық белсенділігін арттыру; жастардың ғылымға қызығушылығын туғызып, мемлекетшілдік сананы дамыту болып табылады.

Оқушының дарындылығын анықтауда:
1. Дарынды бала туралы педагогикалық, психологиялық, әлеуметтік ақпараттар, мәліметтер жинақтау.
2. Бақылау
3. Анкета
4. Психодиагностика
5. Социометрия
6. Әңгімелесу
7. Интервью сынды жұмыс түрлері жүргілуі тиіс.
Аталмыш жұмыстар жүйелілікке негізделіп, дарынды оқушымен жұмыс түрлері іске асу барысында оқушының өзін өзі бақылауы негізінде төмендегідей өзгешелікті байқауға болады:
1. Интеллектуалды эмоциялық бірлікті сақтай біледі;
2. Шешім қабылдайды;
3. Сенімділік туындайды;
4. Өзгелермен салыстырады;
5. Өзін-өзі бақылайды;
6. Жауапкершілік туындайды;
7. Мінез-құлқы өзгеріледі;
8. Ғылыми тұрғыда ізденеді;
9. Материалдарын жинақтайды.

Дарынды баламен жасалынатын жұмыс барысында төмендегідей бағыт-бағдарды жоспарлаған орынды:
1.Оқушымен жасалынатын жұмыстың икемді және ұтқыр формасы құрылуы тиіс;
2.Жеке пәндерді оқытуда бағдарламадан тыс материалдар негізі қамтылып, тәуелсіз құрылымы жасалуы қажет;
3.Дарынды оқушының ғылыми жұмысының жоспары өзі қалауындай етіп жасағаны орынды, өзіндік шешім қабылдауына ықпал ету қажет;
4.Дарынды оқушының қызығушылығына байланысты мұғалімнің өзіндік оқу жоспарын құру;
5.Оқушыға ЖОО-на ғылыми жетекшілік жасайтын ұстаз бен тығыз байланыс жасауына ықпал ету;
6.Дистанциялық оқуды ұйымдастыру.

Дарынды баланың жасаған жұмысына қолдау көрсету де оның болашағына ерекше әсер береді. Оның өзінің білімділігіне деген сенімділігі арта түседі. Қолдау көрсету дегеніміз өзі баланың жұмысын таныстыру, тарату ұғымдарымен астасып жатады. Ол:
1. Тәжірибелерін газет, журнал беттеріне беру;
2. Байқауларға қатысу;
3. Іс-шаралар ұйымдастыру;
4. Мектептермен тәжірибе алмасу.
5. Бақылау күнделігін жазып отыру;
6. Психологиялық материалдар жинақтау;
7. Кітапша құрастыру.
8."Реферат";
9."Портфолио"

Дарынды баламен жұмыс негізінде біріншіден: өзін-өзі тануға, өзін-өзі тәрбиелеуге, жаңашыл, төзімі берік, үнемі өзін дамытуға, ізденетін, экспериментшіл, принципке берік, ешкімді қайталамайтын, энтузиазист, бойына дарындылықты қалыптастыра білетін тұлғаны күтеміз. Екіншіден: дарынды балалар келешектегі кәсіби мамандық таңдауда өздері шешім қабылдайды. Және олар мектептегі жасалынған жұмыс негізінде болашақ мамандықтарын қателеспей таңдай алады және болашақта жақсы маман иелері болып шығады. Үшіншіден: дарынды баламен жұмыс барысында мектеппен ғана шектелмей, жоғары оқу орындарымен байланыс жасалынады; төртіншіден өз беттерімен дарындылық орталығын құруға мүмкіндік жасалынады;

Мұғалімнің бағыт-бағдарына байланысты талаптар:
:: Дарынды оқушымен жұмысқа тұрақты қызығуы, нәтижелі әдіс-тәсілдерді талмай ізденуі;
:: Дарынды оқушының ата-анасымен тығыз байланыс орнатуы;
:: Дарынды оқушымен жұмыс кезінде жоғары нәтижелерге ұмтылуы;
Ғылыми жоба тақырыптарын таңдау ережесі
1. Тақырып оқушыларға қызықты, оларды тартатындай болу керек.
2. Тақырып орындалатын, шешімі зерттеуге қатысушыларға пайдасы тиетіндей болу керек.
3. Оқушылардың қызығушылығын ескере отырып, жетекші өзі жақсы білетін тақырып аясын таңдау керек.
4. Тақырып шынайы болу керек, онда жаңа дүниелер, күтпеген жаңалық, ерекшелік элементтері болу керек.
5. Тақырып жұмыс ұзақ жылдарға созылмай, тез орындалатындай болу керек.
6. Тақырыпты бәрі түсінетіндей болу керек, әрине тақырып оқушылардың жас ерекшелігіне сәйкес келу керек.
7. Тілегі мен мүмкіндігінің ұштасуы.
Ең бастысы табиғаттың адамзатқа берген тамаша сыйын одан әрі дамытып, ерекше қабілетті оқушыны дарынға айналдыру үшін аянбай еңбек етіп, педагогтың өз бойындағы да қабілетті аша түсу, көш соңында қалып қоймай, қоғам алдындағы міндетіңді азаматтық тұрғыдан ойдағыдай орындау.

II.IIДарынды бала қоғымның ғылыми келешегі
Елбасымыз тұңғыш президенті Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына Жолдауында Қазақстанның әлемдегі бәсекеге қабілетті барынша қабілетті елу елдің қатарына кіруінде білім сапасы жоғары, денсаулығы мықты, еліміздің әл-ауқаты үшін қызмет жасайтын жастарға үлкен сенім білдіретіні жарияланып отыр.. Білім мен тәрбие әрқашан күн тәртібіндегі басты өзекті мәселе болып келгендігі баршамызға белгілі. Қазір заман өзгерді, талап өзгерді. Бүгінгі бала - ертеңгі ел болашағы. Олай болса, білім деңгейі мен шығармашылық қабілеті жоғары шәкірттерді тәрбиелеу ұстаздардың басты міндеттері екендігін ұмытпауымыз қажет екенін қайта қайталап өтсек.
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.