МОЛЕКУЛАЛЫҚ ФИЗИКА БӨЛІМІН ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
М.Х.ДУЛАТИ АТЫНДАҒЫ ТАРАЗ ӨҢІРЛІК УНИВЕРСИТЕТІ
ҰСТАЗ ИНСТИТУТЫ
Кафедра Физика және IT
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Молекулалық физика курсын оқыту әдістемесі
Тобы: Ф18-5
Курс: 3
Қабылдаған: Сембиева Ақбота
Орындаған: Мамедов Шамырат
Тараз -2020ж
Мазмұны
I.Кіріспе ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...1
II. Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
МОЛЕКУЛАЛЫҚ ФИЗИКА КУРСЫН ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ.
2.1 Молекулалық физика курсының мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
2.2.Молекулалық-кинетика теориясының МКТ негіздерін оқыту әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
2.3. Идеал газ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
2.4.Газ заңдарын оқыту әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
III. ТЕРМОДИНАМИКА НЕГІЗДЕРІН ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ
3.1.Термодинамика негіздерінің құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
3.2. Ішкі энергия, жылу мөлшері ұғымдарына ғылыми-әдістемелік талдау жасау ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 4
3.3. Идеал газдың ішкі энергиясы ұғымын қалыптастыру әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
3.4. Термодинамиканың бірінші заңын оқып-үйренудің әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасы білім беру стандартының, базистік оқу жоспарының қабылдануы пәнді оқыту мазмұнына, құрылымына, әдістемесіне елеулі өзгерістердің енгізілуін талап етеді. Қазіргі кезде физиканы оқытуда оқушылардың болашақта қандай мамандықты таңдап алуына тәуелсіз, олардың пән бойынша міндетті дайындық деңгейін қамтамасыз ету физиканы оқытудың өзекті міндеттерінің бірінен саналады. Ал физикалық білім берудің ерекшелігіне әрбір оқушының, оның ішінде пәнге ерекше ықылас пен қабілеттілік байқатқан оқушылардың қажеттілігін қанағаттандыруға мүмкіндік туғызатын оқытудың деңгейлік және бағдарлы саралауға бағытталуын жатқызуға болады[2].
Физиканың жаратылыстану ғылымдары жүйесіндегі жетекші рөлі, жалпы адамзаттық мәдениеттің маңызды құраушысы ретіндегі ауқымды гуманитарлық потенциалының болуы, сондай-ақ оның оқушыларды тәрбиелеу мен дамытудағы мүмкіндіктері физиканы мектепте жалпы білім беретін міндетті пән ретінде оқытылуы тиіс екендігін көрсетеді.
Бүгінгі таңда еліміздегі және әлем кеңістігіндегі физикалық білім берудің басым бағыттары ретінде:
:: оқушыларды іргелі физикалық теориялардың негіздерімен таныстыру, игерілген білімдерін бақыланатын құбылыстар мен процестерді түсіндіруге қолдана алу біліктілігін қалыптастыру;
:: оқушылардың ғылыми ойлауын және дүниетанымын, әлемнің ғылыми бейнесін қалыптастыру;
:: оқушыларды болашақ кәсіпті таңдап алуға дайындау, олардың шығармашылық қабілеттіліктерін дамыту, білім алуға ынталандыру, қазіргі заманғы өркениеттегі физиканың рөлін ашу;
:: оқушылардың ақпаратты сын көзімен ой елегінен өткізе алу, түсіндіре алу, түрлендіре алу, игеру, оның ғылыми сапасын бағалай алу сияқты қабілеттіліктерін дамыту болып табылады.
Физиканың білім берудің бұл мақсаттарына жетудегі мүмкіндіктері жеткілікті, ол оның қоршаған ортаны, қоғам өмірінің әлеуметтік-экономикалық және мәдени өмірін танып-білудегі мәнімен анықталады.
Қазақстан Республикасы 2015жылға дейінгі білім берудің дамуы тұжырымдамасына, білім беру стандартына сәйкес барлық оқушылар үшін негізгі мектеп міндетті болып табылатындықтан, физика курсының логикалық межеде аяқтағандық сипаты болады, яғни оған физиканың Механика бөлімінен бастап, атомдық және атом ядросы физикасына дейінгі бөлімдер, сондай-ақ астрономияның негіздері де кіреді. Сондықтан негізгі мектепте қарастырылатын физикалық теориялар мен ұғымдардың аясы да кеңейе түседі.
Физика - жеке тұлғаның ақыл-ой қабілетінің көзін ашу және оның үздіксіз дамуы мен жетілуін қамтамасыз ететін пәннің бірі. Бірақ, қазір техниканың өрлеу кезеңінде физика пәнінің мұғалімдері оқушылардың пәнге деген қызығушылығының төмендегенін айқындайды.
Орта мектептегі молекулалық физика бөлімі төмендегідей тарауларды қарастырады:
- Ішкі энергия
- Заттың агрегаттық күйлерінің өзгеруі.
- Жылу машиналары
- Молекулалы-кинетикалық теорияның негіздері
- Термодинамика негіздері
- Жылу құбылыстар және оларды зерттеу әдістері
- Сұйықтар мен газдардың қасиеттері
- Қатты денелердің механикалық қасиеттері
Әрбір мұғалімнің негізгі мақсаты - сабақ сапасын көтеру, түрін жетілдіру, оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттыру, олардың ізденуін, танымын қалыптастыру. Осыған орай жаңа экономикалық және әлеуметтік-мәдени жағдайларда Қазақстандық білім беру жүйесінің алдында тұрған білім беру сапаларын арттыруға, стратегиялық міндеттерді шешуге бағытталған түбегейлі қайта өзгертулер педагогикалық үрдіске жаңа талаптар жүктейді.
II. МОЛЕКУЛАЛЫҚ ФИЗИКА БӨЛІМІН ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ
2.1. Молекулалық физика тарауының мазмұны
Молекулалық физика" бөлімін оқып-үйренудің үлкен білім аларлық маңызы бар. Оқушылардың негізгі мектептің 7-9 сыныптарда алган бастапқы қарапайым мәліметтері (заттың қүрылысы және қасиеттері, жылулық құбылыстары және т.б.) бағдарлы мектепте бөлімді оқыту кезінде қайталанады және оқушылар үшін жаңа мәліметтермен толықтырылады. Бұл бөлімде қарастырылатын негізгі ұғымдар мен шамалар молекуланың өлшемін, жылдамдығын, массасын өлшеудегі әдістер, заттың мөлшері және мольдік масса, оның олшем бірлігі, бөлшектің концентрациясы, бөлшектің орташа квадраттық жылдамдығы, бөлшектің орташа кинетикалық энергиясы, термодинамикалық жүйе, жылулық тепе-теңдік, күй параметрлері, қысым, кәлем, температура, жүмыс, жылу мөлшері, ішкі энергия. Негізінен жоғарғы сыныптағы молекулалық физика бөлімінде газдардың молекула-кинетикалық теориясының негізгі теңдеуімен, термодииамикамен (жылулық құбылыстарды макроскопиялық деңгейде түсіндіретін) және төменгі сыныптарға қарағанда тереңірек газдардың, сұйықтардың және қатты денелердің қасиетгерімен танысады. Молекулалық физика бөліміндегі қүбылыстар: диффузия, жылу сыйымдылық, тұтқырлық, броундық қозғалыс, жылулықтепе-теңдік, заттың агрегаттық күйлерінің өзгеруі. Механика бөлімінен кейін молекулалық физика бөлімін оқудың өзінде үлкен бір мән жатыр. Ойткені бұл бөлімде оқушылар механикадағы қозғалыстан ерекше қозғалыспен танысады.
Молекулалық физика бөлімін оқытуда мұғалімнің негізгі мақсаты жылулық қозғалыстың механикалық қозғалыстан айырмашылығын түсіндіру кезінде динамика заңдарының қолдану шегін айқындау және де оқушыларды жылулық құбылыстар мен процестерді қарастыратын статистикалық және термодинамикалық әдістермен таныстыру. Бүл екі әдіс бір дененің күйін әр түрлі жолмен түсіндіргендіктен бірін-бірі толықтырады. Осыған байланысты мұғалім температура, ішкі энергия, идеал газ т.б. үғымдарды термодинамикалық және статистикалық тұрғьдан олардың мазмүнын аша білуі керек. Физиканың қазіргі бағдарламасына сәйкес "Молекулалық физика" тарауын бағдарлы мектепте оқытуға берілген сағат мөлшері 5-кестеде көрсетілген. Кестеде міндетті түрде өткізілетін зертханалық жұмыстар мен корсетілімдер берілген.
Жалпы білім беретін бағдарлы мектептегі Молекулалық физика бөліміндегі тақырыптар, зертханалық жүмыстар және көрсетілімдер
Жаратылыстану-математика бағдарлы мектеп
Қоғамдық-гуманитарлық бағдарлы мектеп
Молекула-кинетикалық теория негіздері (20 сағ)
1. Молекулалардың массасы мен өлшемі.
2. МКТ негізгі қағидалары. МКТ негізінде жатқан теориялар.
3. Газдың қасиеттері. Газдардың техникада қолданылуы.
4. Идеал газ. Идеал газдың қысымы.
5. Температура және оны өлшеу тәсілдері. Абсолюттік нөл. (Максвелл тараулары).
6. Идеал газ күйінің теңдеуі.
7. Газдардағы изопроцестер. (Реал газдар. Ван-дер-Ваальс теңдеуі).
8. Бақылау жұмысы.
9. Булану және конденсация.
10. Қаныққан және қанықпаған бу.
11. Салыстырмалы ылғалдылық.
12. Сұйықтың беттік қасиеттері.
13. Капиллярлық құбылыстар.
14. Кристалл және аморф денелер. (Қатты денелердің механикалық қасиеттері).
15. Табиғаттағы кристалдар. Кристалдар және өмір. (Кристалдар және қолдану. Сұйық кристалдар).
16. Тесттік бақылау жұмысы.
Термодинамика негіздері (6 сағ)
1. Идеал газдың ішкі энергиясы.
2. Термодинамиканың бірінші заңы. Изопроцестерге термодинамиканың бірінші заңын қолдану. (Адиабаттық процесс. Пуассон теңдеуі. Бұлттардың пайда болуы. Жауын шашындар).
3. Термодинамиканың екінші заңы және оның статикалық мағынасы.
4. Жылу машиналары және табиғатты қорғау.
5. Молекулалық физика бөлімін жалпылап қайталау.
6. Бақылау жұмысы.
Зертханалық жұмыстар
Изопроцестерді зерделеу.
1. Заттардың меншікті жылу сыйымдылығын өлшеу.
2. Газдың қысымын өлшеу.
3. Беттік керілу коэффициентін анықтау.
Көрсетілімдер
1. Денелердің ішкі энергиясының жұмыс істеу және жылу берілу кезіндегі өзгеруі.
2. Газ заңдары.
3. Сұйықтардың қайнау температурасының тұрақтылығы.
4. Судың төменгі қысымда қайнауы.
5. Ауаның ылғалдылығын өлшеу.
6. Кристалдар.
7. Сұйықтардағы беттік керілу. Сабын көпіршіктері.
8. Кристалл денелердің балқуы және қатаюы.
9. Адиабаттық ұлғаю және сығылу кезіндегі ауаның температурасын өлшеу.
10. Карбюраторлық қозғалтқыш моделі.
11. Гигрометр.
Молекула-кинетикалық теория негіздері (9 сағ)
1. Молекулалардың массасы мен өлшемі.
2. МКТ негізгі қағидалары. Броундық қозғалыс.
3. Идеал газ.
4. Газдың кинетикалық теориясының негізгі теңдеуі.
5. Газ заңдары. Газдардағы изопроцестер.
6. Идеал газ күйінің теңдеуі.
7. Жылу табиғаты. Жылулық тепе-теңдік. Температура жылулық қозғалыстың орташа энергиясының өлшемі ретінде.
8. Термометр түрлері. Термометрді жасаудың тарихы.
9. Бақылау жұмысы.
Термодинамика негіздері (6 сағ)
1. Ішкі энергия. Термодинамикалық процесс.
2. Термодинамиканың бірінші заңы.
3. Термодинамиканың екінші заңы. Табиғаттағы процестердің қайтымсыздығы.
4. Жылу қозғалтқыштары. Жылу машиналары және экология.
5. Тесттік бақылау жұмысы.
6. Молекулалық физика бөлімін жалпылап қайталау.
Зертханалық жұмыстар
1. Металдың жылу сыйымдылығын анықтау.
Көрсетілімдер
1. Броундық қозғалыстың механикалық моделі.
2. Диффузияны бақылау.
3. Судың төменгі қысымда қайнауы.
4. Газ заңдары.
2.2. Молекула-кинетикалық теория (МКТ)негіздерін оқыту әдістемесі
1. Молекула-кинстикалық теорияның псгізгі қағидалары. Молекулалардың өлшемдері. Броундық қозғалыс.
Оқушылардың 7-9 сыныптағы физика және 8-9 сыныптағы химия курсынан алған білімдерін негізге ала отырып МКТ негіздерін оқытуды заттың қүрылысынан бастаған дұрыс. Оқушылар молекула және атомның құрылысы, элементар бөлшектер (протон, нейтрон, электрон және т.б.) жөніндегі алғашқы мағлұматтарына сүйене отырып, зат дегеніміз бөлшектерден тұратынын және ол материяның бір түрі екенін анықтаймыз. Оқушыларға молекула, атом, ион, атом ядросы, элементар бөлшектер (протон, нейтрон, электрон жәнет.б.) заттың әр түрлі құрылымдық формасы екенін түсіндіру керек. Өйткені көптеген оқушылар зат дегеніміз тек молекуладан ғана құралады деп есептейді, бірақ бұл қате.
Зат қүрылысының МКТ негізі ретінде әрқайсысы тәжірибе жүзінде дәлелденген үш қағида алынады: 1) зат ұсақ бөлшектерден тұрады; 2) бұл бөлшектер бір-бірімен өзара әсерлеседі; 3) бөлшектер үнемі қозғалыста болады.
XIXғасырдың аяғында көптеген ғалымдар молекула мен атомның нақты бар екеніне күмән келтіреді. Мысалы, Людвиг Оствальд былай дейді: Атом мен молекула тек кітапхана шаңдарында ғана болады.
Бөлшектердің екі түрін молекула (корпускула) мен атом (элемент) анықтаған алғащқы ғалым М.В.Ломоносов (1711-1765ж.) екенін оқушылардың есіне түсіріп айта кеткен жөн. Оның болжамы бойынша корпускула біртекті және әртекті болып бөлінеді. Және де М.В-Ломоносов жылуды затты құрап тұрған бөлшектердің айнымалы қозғалысы ретінде қарастырады.
МКТ негіздері тақырыбындағы негізгі үғым молекула үғымы оны оқушылардың түсінуінің қиындығы сонда бұл бар нәрсе, бірақ оны қарапайым түрде бақылауға болмайды. Сондықтан да мұғалім оқушыларға бар екенін, оны танып білуге болатынын дәлелдеп шығуы тиіс.
Негізінен молекулалардың бар болуының шындығына көз жеткізу үшін олардың өлшемдерін анықтайтын және олардың қозғалыста болатынын дәлелдейтін классикалық тәжірибелерге көбірек көңіл бөліп оқытқан жөн.
1) Молекулалардың өлшемін ең алғаш рет Рэллейдің жасағантәжірибесінен көруге болады: Мұнда үлкен ыдысқа құйылған зәйтүн майының жайылуын қарастырып молекуланың диаметрі анықталады.
2)Молекулалардың массасын француз ғалымы Ж.Пэрреннің (1870 -1943 ж.) жасаған тәжірибесінен анықтауға болады (суда шайыр тамшысы ауадағы молекулар сияқты қозғалыста болады). Перрен 0, 0001 см эмульсия қабатындағы шайыр тамшыларының санынмикроскоп арқылы санаған биіктікте ыдыс түбімен салыстырғанда тамшылар саны екі есеге азайған. Осы заңдылықты ауадағы оттегі молекулаларына қолданып, оттегі молекуласының массасын анықтады.
Мүнда шайырдың бір тамшысының массасы. атмосфераның биіктігі. Шамалардың мәндерінде оттегімолекуласыпың массасы екендігін есептеп тапқан. Қазіргі кездс молекуланың массасы өте дәлдікпен анықталған. Мысалы, оттегі молскуласының массасы , сутегі молскуласының массасы .
3) Молекуланың жылдамдығын Штерн 1920 жылы анықтаған. Молекула 1 секундта 500 метр жер жүреді. Штерн тәжірибесінің үлгісін "Айналмалы диск" арқылы көрсетуге болады.
4) Зат молшсрі үғымдары енгізіліп, формуласы беріледі. ; және ; Ммольдік масса. БХБЖ зат мөлшері мольменөрнектеледі. Бір моль бұл массасы 0,012 кг көміртегіндегі қанша атом болса, сонша молекуласы немесе атомы бар заттың мөлшері. Кез келген затгың 1 моліндегі атомдар, иондар немесе молекулалар саны бірдей. Бір молдегі атомдар саны деп белгілейді және оны итальян ғалымы (XIX ғасыр) құрметіне Авагадро түрақтысы деп аталады және тең.
5) Заттың молдік массасы деп бір мольдің мөлшерінде алынған заттың массасын айтамыз. Ал . - заттың массасы.
Мольдік масса былай анықталады:, мұндағы - заттың салыстырмалы массасы. Заттағы молекулалар саны мынаформулалармен анықталады .
Молекулалардың қозғалыста болатынын Броунның (ағылшын ботанигі) бақылауларын айта отырып түсіндіру керек. Ол кезде Броундық қозғалысқа дұрыс түсініктеме берілмеген еді, тек 80 жылдан кейін А.Эйнштейн (1905 ж.) және М. Смолуховский (1909 ж.) теория жүзінде түсіндірді, ал Ж. Перрен эксперимент жүзіндедәлелдеп берді.
Броундық қозғалысты бақылаудан шығатын қорытындылар:
а) қалқыған броундық бөлшектердің қозғалысы молекулалардың соқтығысқанынан пайда болады;
ә) броундық бөлшектердің қозғалысы үздіксіз және бейберекет қозғалыста болады, ол сол заттың қасиеттеріне тәуелді;
б) қалқыған бөлшектердің броундық қозғалысы молекулалардыңқозғалысын көрсетеді;
в) бөлшектердің броундық қозғалысы молекулалардың бар екенін, олардың үнемі бей-берекет қозғалыста болатынын дәлелдейді.
Қазіргі кезде молекулалардың бар екеніне ешкім күдік тудырмайды. Техниканың өсіп жетілуіне байланысты, электрондық микроскоптар ірі молекулаларды бақылауға мүмкіндік туғызды.
2.3. Идеал газ
Реал газдарды танып, оқып білу үшін идеал газ үлгісін қарастырамыз. Негізінен физикада идеал газдың екі анықтамасы бар: термодинамика және молекула-кинетикалық.
Термодинамикадағы анықтамасы бойынша идеал газ дегеніміз температура түрақты болғанда, белгілі массада газдың қысымы оның көлеміне кері пропорционал болатын газ.
Молекула-кинетикалық көзқарас бойынша идеал газ деп молекулалары материялық нүкте болып табылатын, өзара әсерлеспейтін, соқтығысқан кезде абсолют серпімді соқтығыс болатын газды айтады. Газ молекулаларының арасында жылулық тепе-теңдік орнағанда ғана идеал газ деп айтуға болатынын оқушыларға ескерту қажет.
Идеал газ үлгісінің қолданылу шегі - өте жоғарғы қысымда және өте төменгі температурада қолдануға болмайды.
Егер газ сығылса, оның тығыздағы артады және молекулалардың арасындағы қашықтық кішірейеді, олардың соқтығысуы көбейеді, әрі бір-бірімен әсерлесуі артады. Мұндай жағдайда молекулалардың өлшемін ескермеуге болмайды. Ал газдың қысымы тек молскулалардың соқтығысуынан ғана емес, олардың өзара әсерлесуіне де байланысты. Егерде газдың қысымы 108 Па-дан артса, онда Бойль-Мариот заңынан көп ауытқу болатыны эксперименттен белгілі. Өте төменгітемпературада осындайжағдайлар болады.
Идеал газ үғымын қалыптастыруға қайталау сабақтарында жалпы жоспарды пайдалануға болады.
2.4.Газ заңдарын оқыту әдістемесі
Газ заңдарын оқыту одістерінің ерекшеліктері.
Газ заңцарын оқытуда индуктивтік және дедуктивтік әдістерді қолдануға болады.
Индуктивтік әдісте бірінші газ зандары оқытылып, идеал газ күйінің теңдеуі газ заңдарының негізінде қорытылып шығарылады. Мұнда газ заңдарын оқытуды олардың ашылуына байланысты бірінші Бойль-Мариот заңынан бастайды.
Газ заңдарын оқытуда мынандай жоспарды үсынуға болады:
1) процестің анықтамасы; 2) процестің орындалу шарты; 3) формуласы және заңның тұжырымдамасы; 4) процестің графиктік бейнеленуі; 5) заңның тәжірибе жүзінде тексерілуі; 6) заңдылықты МКТ түрғысынан түсіндіру; 7) заңның қолданылу шегі.
Мысалға изотермиялық процесті қарастырайық. (Термос жылу деген грек сөзі).
1) Температура түрақты болғанда термодинамикалық жуйе куйінің өзгеру процесін изотермиялық деп атайды.
2) Бұл заңды тәжірибе жүзінде ағылшын ғалымы Бойль және франиуз ғалымы Мариотт ашты (1662 ж). Бойль-Мариот заңы кез келген газдар үшін, сондай-ақ газдар қоспасы үшін де (мысалы, ауа үшін де) дұрыс. Тек атмосфералық қысымнан бірнеше мың есе жоғары қысымдарда ғана бұл заңнан ауытқу елеулі турде байқалады.
3) Егер газдың температурасы өзгермесе, онда оның берілген массасы үшін газ қысымының оның көлеміне көбейтіндісі тұрақты болады.
; 1) ; 2) ; 3)
4) Тұрақты температурада газ қысымының көлемге тәуелділігі график түрінде изотерм деп аталатын қисық сызық арқылы кескінделеді. Газдың изотермі қысым мен көлемнің арасындагы кері пропорционал тәуелділіктікті өрнектейді. Қисық сызықтың мұндай түрі гипербола деп аталады (21-сурет).
5) Монометрмен қосылған герметикалық кеңірдекті приборды пайдаланып Бойль-Мариотт заңын тәжірибе жүзінде тексеруге болады.
6) Бойль-Мариотт заңын МКТ тұрғысынан түсіндіру: газдың қысымы ыдыс қабырғаларына соғылатын молекулалар санына байланысты, ал соқтығысу саны газ концентрациясына тәуелді.
... жалғасы
М.Х.ДУЛАТИ АТЫНДАҒЫ ТАРАЗ ӨҢІРЛІК УНИВЕРСИТЕТІ
ҰСТАЗ ИНСТИТУТЫ
Кафедра Физика және IT
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Молекулалық физика курсын оқыту әдістемесі
Тобы: Ф18-5
Курс: 3
Қабылдаған: Сембиева Ақбота
Орындаған: Мамедов Шамырат
Тараз -2020ж
Мазмұны
I.Кіріспе ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...1
II. Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
МОЛЕКУЛАЛЫҚ ФИЗИКА КУРСЫН ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ.
2.1 Молекулалық физика курсының мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
2.2.Молекулалық-кинетика теориясының МКТ негіздерін оқыту әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
2.3. Идеал газ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
2.4.Газ заңдарын оқыту әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
III. ТЕРМОДИНАМИКА НЕГІЗДЕРІН ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ
3.1.Термодинамика негіздерінің құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
3.2. Ішкі энергия, жылу мөлшері ұғымдарына ғылыми-әдістемелік талдау жасау ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 4
3.3. Идеал газдың ішкі энергиясы ұғымын қалыптастыру әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
3.4. Термодинамиканың бірінші заңын оқып-үйренудің әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасы білім беру стандартының, базистік оқу жоспарының қабылдануы пәнді оқыту мазмұнына, құрылымына, әдістемесіне елеулі өзгерістердің енгізілуін талап етеді. Қазіргі кезде физиканы оқытуда оқушылардың болашақта қандай мамандықты таңдап алуына тәуелсіз, олардың пән бойынша міндетті дайындық деңгейін қамтамасыз ету физиканы оқытудың өзекті міндеттерінің бірінен саналады. Ал физикалық білім берудің ерекшелігіне әрбір оқушының, оның ішінде пәнге ерекше ықылас пен қабілеттілік байқатқан оқушылардың қажеттілігін қанағаттандыруға мүмкіндік туғызатын оқытудың деңгейлік және бағдарлы саралауға бағытталуын жатқызуға болады[2].
Физиканың жаратылыстану ғылымдары жүйесіндегі жетекші рөлі, жалпы адамзаттық мәдениеттің маңызды құраушысы ретіндегі ауқымды гуманитарлық потенциалының болуы, сондай-ақ оның оқушыларды тәрбиелеу мен дамытудағы мүмкіндіктері физиканы мектепте жалпы білім беретін міндетті пән ретінде оқытылуы тиіс екендігін көрсетеді.
Бүгінгі таңда еліміздегі және әлем кеңістігіндегі физикалық білім берудің басым бағыттары ретінде:
:: оқушыларды іргелі физикалық теориялардың негіздерімен таныстыру, игерілген білімдерін бақыланатын құбылыстар мен процестерді түсіндіруге қолдана алу біліктілігін қалыптастыру;
:: оқушылардың ғылыми ойлауын және дүниетанымын, әлемнің ғылыми бейнесін қалыптастыру;
:: оқушыларды болашақ кәсіпті таңдап алуға дайындау, олардың шығармашылық қабілеттіліктерін дамыту, білім алуға ынталандыру, қазіргі заманғы өркениеттегі физиканың рөлін ашу;
:: оқушылардың ақпаратты сын көзімен ой елегінен өткізе алу, түсіндіре алу, түрлендіре алу, игеру, оның ғылыми сапасын бағалай алу сияқты қабілеттіліктерін дамыту болып табылады.
Физиканың білім берудің бұл мақсаттарына жетудегі мүмкіндіктері жеткілікті, ол оның қоршаған ортаны, қоғам өмірінің әлеуметтік-экономикалық және мәдени өмірін танып-білудегі мәнімен анықталады.
Қазақстан Республикасы 2015жылға дейінгі білім берудің дамуы тұжырымдамасына, білім беру стандартына сәйкес барлық оқушылар үшін негізгі мектеп міндетті болып табылатындықтан, физика курсының логикалық межеде аяқтағандық сипаты болады, яғни оған физиканың Механика бөлімінен бастап, атомдық және атом ядросы физикасына дейінгі бөлімдер, сондай-ақ астрономияның негіздері де кіреді. Сондықтан негізгі мектепте қарастырылатын физикалық теориялар мен ұғымдардың аясы да кеңейе түседі.
Физика - жеке тұлғаның ақыл-ой қабілетінің көзін ашу және оның үздіксіз дамуы мен жетілуін қамтамасыз ететін пәннің бірі. Бірақ, қазір техниканың өрлеу кезеңінде физика пәнінің мұғалімдері оқушылардың пәнге деген қызығушылығының төмендегенін айқындайды.
Орта мектептегі молекулалық физика бөлімі төмендегідей тарауларды қарастырады:
- Ішкі энергия
- Заттың агрегаттық күйлерінің өзгеруі.
- Жылу машиналары
- Молекулалы-кинетикалық теорияның негіздері
- Термодинамика негіздері
- Жылу құбылыстар және оларды зерттеу әдістері
- Сұйықтар мен газдардың қасиеттері
- Қатты денелердің механикалық қасиеттері
Әрбір мұғалімнің негізгі мақсаты - сабақ сапасын көтеру, түрін жетілдіру, оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттыру, олардың ізденуін, танымын қалыптастыру. Осыған орай жаңа экономикалық және әлеуметтік-мәдени жағдайларда Қазақстандық білім беру жүйесінің алдында тұрған білім беру сапаларын арттыруға, стратегиялық міндеттерді шешуге бағытталған түбегейлі қайта өзгертулер педагогикалық үрдіске жаңа талаптар жүктейді.
II. МОЛЕКУЛАЛЫҚ ФИЗИКА БӨЛІМІН ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ
2.1. Молекулалық физика тарауының мазмұны
Молекулалық физика" бөлімін оқып-үйренудің үлкен білім аларлық маңызы бар. Оқушылардың негізгі мектептің 7-9 сыныптарда алган бастапқы қарапайым мәліметтері (заттың қүрылысы және қасиеттері, жылулық құбылыстары және т.б.) бағдарлы мектепте бөлімді оқыту кезінде қайталанады және оқушылар үшін жаңа мәліметтермен толықтырылады. Бұл бөлімде қарастырылатын негізгі ұғымдар мен шамалар молекуланың өлшемін, жылдамдығын, массасын өлшеудегі әдістер, заттың мөлшері және мольдік масса, оның олшем бірлігі, бөлшектің концентрациясы, бөлшектің орташа квадраттық жылдамдығы, бөлшектің орташа кинетикалық энергиясы, термодинамикалық жүйе, жылулық тепе-теңдік, күй параметрлері, қысым, кәлем, температура, жүмыс, жылу мөлшері, ішкі энергия. Негізінен жоғарғы сыныптағы молекулалық физика бөлімінде газдардың молекула-кинетикалық теориясының негізгі теңдеуімен, термодииамикамен (жылулық құбылыстарды макроскопиялық деңгейде түсіндіретін) және төменгі сыныптарға қарағанда тереңірек газдардың, сұйықтардың және қатты денелердің қасиетгерімен танысады. Молекулалық физика бөліміндегі қүбылыстар: диффузия, жылу сыйымдылық, тұтқырлық, броундық қозғалыс, жылулықтепе-теңдік, заттың агрегаттық күйлерінің өзгеруі. Механика бөлімінен кейін молекулалық физика бөлімін оқудың өзінде үлкен бір мән жатыр. Ойткені бұл бөлімде оқушылар механикадағы қозғалыстан ерекше қозғалыспен танысады.
Молекулалық физика бөлімін оқытуда мұғалімнің негізгі мақсаты жылулық қозғалыстың механикалық қозғалыстан айырмашылығын түсіндіру кезінде динамика заңдарының қолдану шегін айқындау және де оқушыларды жылулық құбылыстар мен процестерді қарастыратын статистикалық және термодинамикалық әдістермен таныстыру. Бүл екі әдіс бір дененің күйін әр түрлі жолмен түсіндіргендіктен бірін-бірі толықтырады. Осыған байланысты мұғалім температура, ішкі энергия, идеал газ т.б. үғымдарды термодинамикалық және статистикалық тұрғьдан олардың мазмүнын аша білуі керек. Физиканың қазіргі бағдарламасына сәйкес "Молекулалық физика" тарауын бағдарлы мектепте оқытуға берілген сағат мөлшері 5-кестеде көрсетілген. Кестеде міндетті түрде өткізілетін зертханалық жұмыстар мен корсетілімдер берілген.
Жалпы білім беретін бағдарлы мектептегі Молекулалық физика бөліміндегі тақырыптар, зертханалық жүмыстар және көрсетілімдер
Жаратылыстану-математика бағдарлы мектеп
Қоғамдық-гуманитарлық бағдарлы мектеп
Молекула-кинетикалық теория негіздері (20 сағ)
1. Молекулалардың массасы мен өлшемі.
2. МКТ негізгі қағидалары. МКТ негізінде жатқан теориялар.
3. Газдың қасиеттері. Газдардың техникада қолданылуы.
4. Идеал газ. Идеал газдың қысымы.
5. Температура және оны өлшеу тәсілдері. Абсолюттік нөл. (Максвелл тараулары).
6. Идеал газ күйінің теңдеуі.
7. Газдардағы изопроцестер. (Реал газдар. Ван-дер-Ваальс теңдеуі).
8. Бақылау жұмысы.
9. Булану және конденсация.
10. Қаныққан және қанықпаған бу.
11. Салыстырмалы ылғалдылық.
12. Сұйықтың беттік қасиеттері.
13. Капиллярлық құбылыстар.
14. Кристалл және аморф денелер. (Қатты денелердің механикалық қасиеттері).
15. Табиғаттағы кристалдар. Кристалдар және өмір. (Кристалдар және қолдану. Сұйық кристалдар).
16. Тесттік бақылау жұмысы.
Термодинамика негіздері (6 сағ)
1. Идеал газдың ішкі энергиясы.
2. Термодинамиканың бірінші заңы. Изопроцестерге термодинамиканың бірінші заңын қолдану. (Адиабаттық процесс. Пуассон теңдеуі. Бұлттардың пайда болуы. Жауын шашындар).
3. Термодинамиканың екінші заңы және оның статикалық мағынасы.
4. Жылу машиналары және табиғатты қорғау.
5. Молекулалық физика бөлімін жалпылап қайталау.
6. Бақылау жұмысы.
Зертханалық жұмыстар
Изопроцестерді зерделеу.
1. Заттардың меншікті жылу сыйымдылығын өлшеу.
2. Газдың қысымын өлшеу.
3. Беттік керілу коэффициентін анықтау.
Көрсетілімдер
1. Денелердің ішкі энергиясының жұмыс істеу және жылу берілу кезіндегі өзгеруі.
2. Газ заңдары.
3. Сұйықтардың қайнау температурасының тұрақтылығы.
4. Судың төменгі қысымда қайнауы.
5. Ауаның ылғалдылығын өлшеу.
6. Кристалдар.
7. Сұйықтардағы беттік керілу. Сабын көпіршіктері.
8. Кристалл денелердің балқуы және қатаюы.
9. Адиабаттық ұлғаю және сығылу кезіндегі ауаның температурасын өлшеу.
10. Карбюраторлық қозғалтқыш моделі.
11. Гигрометр.
Молекула-кинетикалық теория негіздері (9 сағ)
1. Молекулалардың массасы мен өлшемі.
2. МКТ негізгі қағидалары. Броундық қозғалыс.
3. Идеал газ.
4. Газдың кинетикалық теориясының негізгі теңдеуі.
5. Газ заңдары. Газдардағы изопроцестер.
6. Идеал газ күйінің теңдеуі.
7. Жылу табиғаты. Жылулық тепе-теңдік. Температура жылулық қозғалыстың орташа энергиясының өлшемі ретінде.
8. Термометр түрлері. Термометрді жасаудың тарихы.
9. Бақылау жұмысы.
Термодинамика негіздері (6 сағ)
1. Ішкі энергия. Термодинамикалық процесс.
2. Термодинамиканың бірінші заңы.
3. Термодинамиканың екінші заңы. Табиғаттағы процестердің қайтымсыздығы.
4. Жылу қозғалтқыштары. Жылу машиналары және экология.
5. Тесттік бақылау жұмысы.
6. Молекулалық физика бөлімін жалпылап қайталау.
Зертханалық жұмыстар
1. Металдың жылу сыйымдылығын анықтау.
Көрсетілімдер
1. Броундық қозғалыстың механикалық моделі.
2. Диффузияны бақылау.
3. Судың төменгі қысымда қайнауы.
4. Газ заңдары.
2.2. Молекула-кинетикалық теория (МКТ)негіздерін оқыту әдістемесі
1. Молекула-кинстикалық теорияның псгізгі қағидалары. Молекулалардың өлшемдері. Броундық қозғалыс.
Оқушылардың 7-9 сыныптағы физика және 8-9 сыныптағы химия курсынан алған білімдерін негізге ала отырып МКТ негіздерін оқытуды заттың қүрылысынан бастаған дұрыс. Оқушылар молекула және атомның құрылысы, элементар бөлшектер (протон, нейтрон, электрон және т.б.) жөніндегі алғашқы мағлұматтарына сүйене отырып, зат дегеніміз бөлшектерден тұратынын және ол материяның бір түрі екенін анықтаймыз. Оқушыларға молекула, атом, ион, атом ядросы, элементар бөлшектер (протон, нейтрон, электрон жәнет.б.) заттың әр түрлі құрылымдық формасы екенін түсіндіру керек. Өйткені көптеген оқушылар зат дегеніміз тек молекуладан ғана құралады деп есептейді, бірақ бұл қате.
Зат қүрылысының МКТ негізі ретінде әрқайсысы тәжірибе жүзінде дәлелденген үш қағида алынады: 1) зат ұсақ бөлшектерден тұрады; 2) бұл бөлшектер бір-бірімен өзара әсерлеседі; 3) бөлшектер үнемі қозғалыста болады.
XIXғасырдың аяғында көптеген ғалымдар молекула мен атомның нақты бар екеніне күмән келтіреді. Мысалы, Людвиг Оствальд былай дейді: Атом мен молекула тек кітапхана шаңдарында ғана болады.
Бөлшектердің екі түрін молекула (корпускула) мен атом (элемент) анықтаған алғащқы ғалым М.В.Ломоносов (1711-1765ж.) екенін оқушылардың есіне түсіріп айта кеткен жөн. Оның болжамы бойынша корпускула біртекті және әртекті болып бөлінеді. Және де М.В-Ломоносов жылуды затты құрап тұрған бөлшектердің айнымалы қозғалысы ретінде қарастырады.
МКТ негіздері тақырыбындағы негізгі үғым молекула үғымы оны оқушылардың түсінуінің қиындығы сонда бұл бар нәрсе, бірақ оны қарапайым түрде бақылауға болмайды. Сондықтан да мұғалім оқушыларға бар екенін, оны танып білуге болатынын дәлелдеп шығуы тиіс.
Негізінен молекулалардың бар болуының шындығына көз жеткізу үшін олардың өлшемдерін анықтайтын және олардың қозғалыста болатынын дәлелдейтін классикалық тәжірибелерге көбірек көңіл бөліп оқытқан жөн.
1) Молекулалардың өлшемін ең алғаш рет Рэллейдің жасағантәжірибесінен көруге болады: Мұнда үлкен ыдысқа құйылған зәйтүн майының жайылуын қарастырып молекуланың диаметрі анықталады.
2)Молекулалардың массасын француз ғалымы Ж.Пэрреннің (1870 -1943 ж.) жасаған тәжірибесінен анықтауға болады (суда шайыр тамшысы ауадағы молекулар сияқты қозғалыста болады). Перрен 0, 0001 см эмульсия қабатындағы шайыр тамшыларының санынмикроскоп арқылы санаған биіктікте ыдыс түбімен салыстырғанда тамшылар саны екі есеге азайған. Осы заңдылықты ауадағы оттегі молекулаларына қолданып, оттегі молекуласының массасын анықтады.
Мүнда шайырдың бір тамшысының массасы. атмосфераның биіктігі. Шамалардың мәндерінде оттегімолекуласыпың массасы екендігін есептеп тапқан. Қазіргі кездс молекуланың массасы өте дәлдікпен анықталған. Мысалы, оттегі молскуласының массасы , сутегі молскуласының массасы .
3) Молекуланың жылдамдығын Штерн 1920 жылы анықтаған. Молекула 1 секундта 500 метр жер жүреді. Штерн тәжірибесінің үлгісін "Айналмалы диск" арқылы көрсетуге болады.
4) Зат молшсрі үғымдары енгізіліп, формуласы беріледі. ; және ; Ммольдік масса. БХБЖ зат мөлшері мольменөрнектеледі. Бір моль бұл массасы 0,012 кг көміртегіндегі қанша атом болса, сонша молекуласы немесе атомы бар заттың мөлшері. Кез келген затгың 1 моліндегі атомдар, иондар немесе молекулалар саны бірдей. Бір молдегі атомдар саны деп белгілейді және оны итальян ғалымы (XIX ғасыр) құрметіне Авагадро түрақтысы деп аталады және тең.
5) Заттың молдік массасы деп бір мольдің мөлшерінде алынған заттың массасын айтамыз. Ал . - заттың массасы.
Мольдік масса былай анықталады:, мұндағы - заттың салыстырмалы массасы. Заттағы молекулалар саны мынаформулалармен анықталады .
Молекулалардың қозғалыста болатынын Броунның (ағылшын ботанигі) бақылауларын айта отырып түсіндіру керек. Ол кезде Броундық қозғалысқа дұрыс түсініктеме берілмеген еді, тек 80 жылдан кейін А.Эйнштейн (1905 ж.) және М. Смолуховский (1909 ж.) теория жүзінде түсіндірді, ал Ж. Перрен эксперимент жүзіндедәлелдеп берді.
Броундық қозғалысты бақылаудан шығатын қорытындылар:
а) қалқыған броундық бөлшектердің қозғалысы молекулалардың соқтығысқанынан пайда болады;
ә) броундық бөлшектердің қозғалысы үздіксіз және бейберекет қозғалыста болады, ол сол заттың қасиеттеріне тәуелді;
б) қалқыған бөлшектердің броундық қозғалысы молекулалардыңқозғалысын көрсетеді;
в) бөлшектердің броундық қозғалысы молекулалардың бар екенін, олардың үнемі бей-берекет қозғалыста болатынын дәлелдейді.
Қазіргі кезде молекулалардың бар екеніне ешкім күдік тудырмайды. Техниканың өсіп жетілуіне байланысты, электрондық микроскоптар ірі молекулаларды бақылауға мүмкіндік туғызды.
2.3. Идеал газ
Реал газдарды танып, оқып білу үшін идеал газ үлгісін қарастырамыз. Негізінен физикада идеал газдың екі анықтамасы бар: термодинамика және молекула-кинетикалық.
Термодинамикадағы анықтамасы бойынша идеал газ дегеніміз температура түрақты болғанда, белгілі массада газдың қысымы оның көлеміне кері пропорционал болатын газ.
Молекула-кинетикалық көзқарас бойынша идеал газ деп молекулалары материялық нүкте болып табылатын, өзара әсерлеспейтін, соқтығысқан кезде абсолют серпімді соқтығыс болатын газды айтады. Газ молекулаларының арасында жылулық тепе-теңдік орнағанда ғана идеал газ деп айтуға болатынын оқушыларға ескерту қажет.
Идеал газ үлгісінің қолданылу шегі - өте жоғарғы қысымда және өте төменгі температурада қолдануға болмайды.
Егер газ сығылса, оның тығыздағы артады және молекулалардың арасындағы қашықтық кішірейеді, олардың соқтығысуы көбейеді, әрі бір-бірімен әсерлесуі артады. Мұндай жағдайда молекулалардың өлшемін ескермеуге болмайды. Ал газдың қысымы тек молскулалардың соқтығысуынан ғана емес, олардың өзара әсерлесуіне де байланысты. Егерде газдың қысымы 108 Па-дан артса, онда Бойль-Мариот заңынан көп ауытқу болатыны эксперименттен белгілі. Өте төменгітемпературада осындайжағдайлар болады.
Идеал газ үғымын қалыптастыруға қайталау сабақтарында жалпы жоспарды пайдалануға болады.
2.4.Газ заңдарын оқыту әдістемесі
Газ заңдарын оқыту одістерінің ерекшеліктері.
Газ заңцарын оқытуда индуктивтік және дедуктивтік әдістерді қолдануға болады.
Индуктивтік әдісте бірінші газ зандары оқытылып, идеал газ күйінің теңдеуі газ заңдарының негізінде қорытылып шығарылады. Мұнда газ заңдарын оқытуды олардың ашылуына байланысты бірінші Бойль-Мариот заңынан бастайды.
Газ заңдарын оқытуда мынандай жоспарды үсынуға болады:
1) процестің анықтамасы; 2) процестің орындалу шарты; 3) формуласы және заңның тұжырымдамасы; 4) процестің графиктік бейнеленуі; 5) заңның тәжірибе жүзінде тексерілуі; 6) заңдылықты МКТ түрғысынан түсіндіру; 7) заңның қолданылу шегі.
Мысалға изотермиялық процесті қарастырайық. (Термос жылу деген грек сөзі).
1) Температура түрақты болғанда термодинамикалық жуйе куйінің өзгеру процесін изотермиялық деп атайды.
2) Бұл заңды тәжірибе жүзінде ағылшын ғалымы Бойль және франиуз ғалымы Мариотт ашты (1662 ж). Бойль-Мариот заңы кез келген газдар үшін, сондай-ақ газдар қоспасы үшін де (мысалы, ауа үшін де) дұрыс. Тек атмосфералық қысымнан бірнеше мың есе жоғары қысымдарда ғана бұл заңнан ауытқу елеулі турде байқалады.
3) Егер газдың температурасы өзгермесе, онда оның берілген массасы үшін газ қысымының оның көлеміне көбейтіндісі тұрақты болады.
; 1) ; 2) ; 3)
4) Тұрақты температурада газ қысымының көлемге тәуелділігі график түрінде изотерм деп аталатын қисық сызық арқылы кескінделеді. Газдың изотермі қысым мен көлемнің арасындагы кері пропорционал тәуелділіктікті өрнектейді. Қисық сызықтың мұндай түрі гипербола деп аталады (21-сурет).
5) Монометрмен қосылған герметикалық кеңірдекті приборды пайдаланып Бойль-Мариотт заңын тәжірибе жүзінде тексеруге болады.
6) Бойль-Мариотт заңын МКТ тұрғысынан түсіндіру: газдың қысымы ыдыс қабырғаларына соғылатын молекулалар санына байланысты, ал соқтығысу саны газ концентрациясына тәуелді.
... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz