Дандай Ысқақұлының әдеби сын тарихы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:

Курстық жұмыс
Ф 11.01-2020
1-баспа 25.06.2020

Қазақстан Республикасының білім жӘне ғылым министрлігі
М.Х. ДУЛАТИ АТЫНДАҒЫ ТАРАЗ ӨҢІРЛІК УНИВЕРСИТЕТІ

ҰСТАЗ ИНСТИТУТЫ

Қазақ тілі мен әдебиеті кафедрасы

КУРСТЫҚ Жұмыс

Әдебиет теориясы және әдеби сын пәні бойынша

Тақырыбы: Дандай Ысқақұлының әдеби сын жанрындағы зерттеулерінің методологиялық жаңашылдығы

Білімгер: Ілиясова Динара Тобы: КЯ 17-5
_____________
қолы

Жетекші:Саламатова Р.М п.ғ.к., доцент
аты-жөніқызметі

Қорғауға жіберілді ____________________2020ж._____ ________________

қолы

Жұмыс қорғалды __________________2020ж.бағасы_ _________________

жазбаша
Комиссия мүшелері:__________________________ ___________________
аты-жөніқолы

___________________________________ ______________
аты-жөніқолы

___________________________________ ______________
аты-жөніқолы

Тараз 2020 ж
Мазмұны

І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
2.1 Дандай Ысқақұлының әдеби сын тарихы
2.2 Дандай Ысқақұлының жанр баспасөзіндегі тәжірибесі
2.3 Шолу
ІІІ. Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Дандай Ысқақұлы 1946 жылы Оңтүстік Қазақстан облысы, Отырар ауданы, Қоғам ауылында дүниеге келген. Сыншы, ғалым, филология ғылымдарының докторы, профессор. ҚазҰУ, Әдебиет және өнер институтын бітірген. 1975-1977 жылдары Әдебиет және өнер институтында кіші ғылыми қызметкер, 1977-2000 жылдары ҚазҰУ-да оқытушы, доцент, профессор, кафедра меңгерушісі, 2000-2004 жылдары Еуразия университетінде профессор болып жұмыс істеді. Қазіргі уақытта ол С.Демирел атындағы университеттің проректоры. Мұхтар Әуезов. Талант және тағдыр, Мұхтар Әуезов туралы мақалалар ғалым Алаш қайраткері Мұхтар Әуезов туралы. Ғалым Алаш қайраткерлерінің қазақ әдебиеттану тарихындағы орнын бекітуге үлкен үлес қосты.Филология ғылымдарының докторы, профессор Дандай Ысқақұлын әдебиет сүйер қауым жақсы біледі. Д.Ысқақұлы әдеби сынмен айналысқан алғашқы ғалымдардың бірі. Ғалым-сыншының қазақ әдебиеттануындағы және сынындағы кез-келген еңбегі сыни-эстетикалық, ғылыми-зерттеу, әдеби-теориялық талдауда ғылымының тереңдігімен ерекшеленеді. Ғалымның зерттеу саласы көбінесе әдебиеттанудың теориясы мен тарихы мен ХХ ғасырдағы қазақ әдебиетінің маңызды мәселелерін қамтиды. Оның осы саладағы зерттеулері 1967 жылдан бастап баспасөзде жарияланып келеді. Қазіргі кезде ол көптеген әдеби және көркем тақырыптарда 300-ден астам мақалалардың авторы. Қазақ әдебиеттануындағы әдебиеттанудың теориялық мәселелері алғаш рет Әдеби сын, Сын шын, Сыншыл жанрлар, Сыншы Сымбат, Сын өнері, Сын сияқты бірқатар еңбектерінде зерттелді. қойды. Дандай Ысқақұлы өз зерттеуінде әдебиеттану ғылымының оның мәні, әдістері, орны, қызметі, принциптері, түрлері мен жанрларын ғылыми-теориялық зерттеудің алғашқы нысаны ретінде дамытуға назар аударды. ойлап табады.

Негізгі бөлім
2.1 Дандай Ысқақұлының әдеби сын тарихы

Белгілі әдебиеттанушы Дандай Ысқақұлының Сын шындыққа айналсын - қиын және күрделі саладағы алғашқы теориялық еңбек, біз оны сын теориясы деп атаймыз. 1920-1930 жылдардағы әдебиет пен сынның тарихына тереңірек енген Д.Ысқақұлы бұл еңбекте әдеби сынның мәнін ашатын, оның принциптері мен бояуларын жүйелейтін құнды еңбек авторларының бірі екенін атап өткен жөн. Басқаша айтқанда, бұл кітаптың әдеби сынның ғылыми негіздерін жүйелеу үшін маңызы зор екені сөзсіз. Әдеби сын табиғаты тарауында сынның әдеби, ғылыми, публицистикалық және әлеуметтік ерекшеліктерін талдап, түпкілікті пікір береді. Сынның көркем әдебиетке қатысы болғанымен, автор екеуінің арасындағы айырмашылықты ескермейді. Яғни, көркем шығармаға қойылатын талап әр түрлі, сынға қойылатын талап әр түрлі. Олардың екеуі де әртүрлі мақсаттарға ие. Әдебиеттің басты мақсаты - өмір. Ал әдеби сынның басты мақсаты - қазіргі әдебиеттегі типтік жаңалықтарды, әдеби үдерістер мен кемшіліктерді уақытында ашып көрсету. Осы міндеттерді орындау үшін сыншы аналитикалық әдістерді қолданады [1; 9, 10]. Бұл көзқарас, әрине, сын мен фантастика арасындағы байланысты жоққа шығармайды. Сын көркем әдебиетті дамытудағы негізгі бағыт ретінде көрінеді. Автор әдеби сынның әдебиеттану ғылымына енуімен әрдайым келісе бермейді. Бұл екеуінің ортақ жақтары көп болғанымен, олардың ортақ жақтары көп. Сын көбінесе бүгінгі әдеби процесті зерттейді; Ол болашақ дамуды ойлайды және басқарады. Сонымен бірге сыни әдебиеттің болашақ бағытын ғылым деп атауға болады. Ғылымға келетін болсақ, ол көбінесе әдебиеттің өткенін зерттейді. Егер бұл мәселеге дәстүр мен жаңашылдық мәселесі тұрғысынан қарасақ, сын оны жаңа биіктерге көтереді. Ол ғылыми әдебиеттерді ежелгі дәстүрлер тұрғысынан зерттейді.
Дандай Ысқақұлы әдеби сынның ғылыми сипатына да ерекше назар аударады. Сын сипаттамаларын анықтай отырып, автор әдеби сынның негізгі тақырыбын, мазмұнын, әдіснамасын және әдістерін құрал, өмір салты, жанр, зерттеу объектісі, бағыты, қызметі, принциптері ретінде жүйелейді. Әдеби сынның мәнін талдай отырып, автор әдеби сын - оқырманның рухани әлемін зерттейтін, бағалайтын және әрекет ететін, әдебиеттану мен қоғамдық ғылымдардың тоғысуынан туындайтын қоғамдық сананың көпқырлы өрісі деп толықтырады. қорытынды жасайды [1; 14].
90-шы жылдардың аяғында жарық көрген Синсар монографиясы қазақ әдебиеттану ғылымының соғысқа дейінгі кезеңін баяндайды және 1930 жылдардағы қирандылардағы әдеби сынның ақтығын ашады.
Соңғы уақытқа дейін кітапта қазақ әдебиетіндегі әдебиеттанудың ішкі жақтары, теориялары мен әдістемелік мәселелеріне мән берілмеген.Ал сынды ешқандай жолмен дамыта алмайтын тағы бір жағдай бар. Физиогномикалық құрылым, даму заңдылықтары бар. Ғалым алдымен өзі орнатқан заңдардың бағытын анықтап, құпиясын ашады. Сонымен, сынның әдеби процестегі орны, сын жанрларының дамуы, 1930 жылдардың аяғында солшыл экстремизмнің үстемдігі. Кезеңнің жалпы сын-пікірлеріне тоқтала отырып, ғалым: Саяси солшылдықтың нәтижесінде солшыл сын әдебиетте кеңінен орын алды. Көптеген көрнекті жазушылардың шығармалары саяси қуғын-сүргін мен жаппай саяси жазаларға ұшырады. Араб, латын, кирилл) және баспа бетінен іздеп, ғылыми айналымға енгізген осы кезеңді сынға алды Бұрын олар сол материалдардың авторларын атауға қорыққанда ескерілмеген.
Оның жаңа ғасыр қарсаңында жарық көрген Сыни Сымбат сынды еңбегінде өткен ғасырдың екінші жартысындағы қазақ әдебиеттану ғылымының жағдайы талданып, Жұлдыз, Жалын сынды төл басылымдардың әдеби сын-пікірлерін дамытуда сыни жанрдың дамуына көңіл бөлінеді. Әдеби жыл соңында, арақ деген сөзден басқа, тың тыныш әлем болды. Сондай-ақ, әдебиеттану ғылымында іздерін жалғастырған Н.Төреқұлов, М.Әуезов, С.Мұқанов, қазақ әдебиеттануы мен зерттеулерінің дамуына маңызды үлес қосқан Х.Сүйіншәлиев, С.Қирабаев. Т.Кәкішевтің, Р.Бердібаевтың, З.Қабдоловтың сыни еңбектері мен әдеби зерттеулері кеңінен талданып, өлшенді.
Зерттеуші Д.Ысқақұлының Сындарлы өнер еңбегінде әдебиеттанудың теориялық мәселелері ғылыми тұрғыдан қарастырылған. Негізгі мұраттар мен негізгі қағидалар, әдеби дамудың рөлі, көркемдік-эстетикалық құндылықтар, өзіндік ерекшеліктер кеңінен талқыланады. Ұлттық мұраттарға, тарихи тағылымдарға және өмір шындығына баса назар аудара отырып, зерттеу қазақ әдебиетіндегі сынның әлеуметтік-публицистикалық, әдеби-ғылыми, лингвистикалық-эстетикалық, шығармашылық және сатиралық ерекшеліктерін қарастырады. Сонымен, сынның идеялық-көркемдік деңгейіне, оның әдеби үдерістегі орнына, теориясы мен әдістемелік мәселелеріне кең ауқымды мәселелер беріледі. Сын мен сыншының мұраты, осыған байланысты өткендегі түрлі ізденістер мен қайшылықтар да жүйеленіп, басты назар бүгінгі күннің қажеттіліктеріне аударылады. Нәтижесінде әдебиет жанрының табиғаты мен жүйесі, әдістері мен түрлері, негізгі мұраттары мен ерекшеліктері кеңінен талқыланады.
Әдеби сынның дамуы туралы ғалым: Әдеби сынның тарихына көз жүгіртсек, оның пайда болуы мен дамуы әдебиеттің өсіп-өркендеуімен сәйкес келгені анық. Сонымен қатар, әдеби сын 19 ғасырдағы орыс әдебиетінде А.Пушкин, Н.Гоголь, Л.Толстой сияқты алпауыттар кезінде өзінің шарықтау шегіне жетті. ХХ ғасыр әдебиетіне сын қазіргі таңда өзінің шарықтау шегіне жетті. Осы ғасырдың бірінші жартысында Абай, Ахмет, Мағжан, Шекерім, Жүсіпбек және басқалардың шығармаларының қазақ әдебиетінде жариялануы әдеби сынның дамуына серпін берді. Атап айтқанда, Абай мен Мага шығармашылығына қатысты дау-дамай нағыз кәсіби сынға себеп болды. Мысалы, М.Жұмабаевтың шығармашылығының мәні мен бағыты туралы әр түрлі даулар болған күндері,

Мағжан поэзиясы туралы мақаласы қазақ әдебиеттану ғылымының тамаша үлгісі болды. Дәл осы әдеби сын оған әдебиеттегі әртүрлі ағымдар мен ағымдардың дамуында, тараулар мен тараулардың дамуында дұрыс жолды көрсетеді . Әдеби сынның ғылыми аспектілері туралы айтар болсақ: ... Әдеби сын мен ғылымның ұқсастығы зерттеу объектілерінің бірлігінде, оқырманға үндеуінде, жалпы методологиялық негізде және зерттеу әдістерінде, ойлау ерекшеліктерінде, жазу мәнерінде көрінеді. Әдеби сынның ғылыми табиғаты оның әдебиеттану ғылымымен байланысында ғана емес, сонымен бірге барлық қоғамдық ғылымдармен байланысында көрінеді. Егер әдеби шығарма қоғамдық өмірдің көркем көрінісі болса, әдебиет ғылымының өзі бұл өмір шындығының көркемдік сипатқа қалай ие болатындығын анықтай алмайды. Әдеби сын білім, тарих, этнография, философия, құқық, экономика, психология, педагогика, этика және эстетика сияқты қоғамдық өмірдің әр түрлі аспектілерін зерттейтін пәндермен тікелей байланысты.
Ол сонымен бірге сын идеалы туралы: ... әдеби сын дегеніміз - ғылым мен журналистиканың тоғысында пайда болатын, күнделікті әдеби процесті зерттейтін, кемшіліктер мен кемшіліктерді талдайтын, оқырманға түсінуге көмектесетін және рухани әлемде жұмыс жасайтын көркем әдебиет. әдеби, ғылыми, публицистикалық, қоғамдық шығармашылық түрі; қоғамдық сананың саласы; көркем шығармаға байланысты кезеңнің дауысы. Әдеби сынның басты мақсаты - әдеби процестегі соңғы жаңалықтарды уақытында бағалау және оқырмандарға түсіндіру , - деді ол.
2.2 Дандай Ысқақұлының жанр баспасөзіндегі тәжірибесі

Жанр - шешендік өнердің күрделі мәселелерінің бірі. Дандай Ысқақұлының қазақ баспасөзіндегі тәжірибеге сүйене отырып, қазақ әдебиеттануындағы жанрлар жүйесін типологиялық тұрғыдан зерттеуі осы бағыттағы маңызды үлес деп санауға болады. Бұл тақырыпты талқыламас бұрын сыншы жанрдың жалпы күйіне тоқталды.

Әлемдік әдебиеттану тарихында біз жанр туралы әр түрлі уақытта Аристотельден бастап идеяларға тап болдық. Олар жанр табиғатын әр түрлі жолдармен ашады. Алайда, Жанр деген не? Жіктеу терминдері сияқты негізгі сұрақтарға жауап іздеуде түсініксіз қиындықтар бар.
Ғалым сөзін жалғастырады: Белгілі әдебиет теоретиктерінің өзі жанрлық мәселенің күрделілігіне назар аударды. Б.Томашевский жанрларды жіктеу өте қиын, оларды тек әдеби дамудың белгілі бір тарихи кезеңімен байланыстыра қарау керек деп ескертеді [3]. Ю.Тынянов жанрдың барлық белгілеріне жан-жақты анықтама беру мүмкін емес дейді [4]. Академик Д.С.Лихачев әдебиеттің дамуымен жанрлар да өзгереді, сондықтан, ең алдымен, жанрды емес, жанрды тудырған қағидаларды зерттеу қажет деп тұжырымдайды. [5] Әдебиеттегі жанр күйі жағдай қиындай түседі . тікелей күрделі әдеби сынның көркемдік, ғылыми, публицистикалық ерекшеліктерінен, оның қоғамдық және рухани өмірдегі рөлінен туындайды.Әдеби сын жанрларын анықтау сандық сипатымен тікелей байланысты.
Зерттеушілер әдеби сын жанрларын анықтауға арналған әр түрлі ұсыныстарды ұсынады. Б.Егоров жанрларға бөлудің үш түрлі әдісін ұсынады. Олар:
Тест әдісі бойынша (мысалы, журналистік сын, академиялық пікір және т.б.).
Тек әдеби (пародия, брошюра және т.б.)
Қамту объектісіне байланысты (шолу, шығармашылық портрет және т.б.) [7].
Жалпы, сын жанрларын ажырату мүмкін емес, өйткені бұл тарихи категория, сынның әр түрлі даму кезеңдерінде әр түрлі белгілерді қарау керек. Әдеби сынның алғашқы кезеңінде пайда болатын жаңалықтар, аннотация, шолулар сияқты жанрлар көбінесе олардың қолдану аясымен анықталады.
ХІХ ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымының жанрлық ерекшеліктері. Бірінші жартыжылдықта Айқап журналы мен Газах газетінде жарияланды. Сыншылар жанрлардың ара-тұра жарияланған мақалаларында ерекшеленетінін айтады: Сыни жанрлар қазақ жерінде көркем әдебиет туралы ойлар өмір сүрген ортаны дамыта отырып қалыптасты және дамыды. Бүгінгі таңда қазақ ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.