Әбубәкір Боранқұлұлының шығармалары

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

Әбубәкір Боранқұлұлының өмірі мен шығармашылығы
Ә.Боранқұлұлы жырлаған негізгі тақырыптары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.2 Қазақ тағдырын еркін жырлаған - Әбубәкір Кердері ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.3 Ә.Боранқұлұлы шығармаларының жанрлық ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ...9
2 Елінің ертеңіне елеңдеген дара тұлға
Қазақтың болашағын жырлаған Әбубәкірдің даналық тағылымдары ... ... 10
2.2 Ә.Кердері шығармаларындағы қазақ жастарының ертеңгі болашағы тақырыбы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
2.3 Ұлттық ерекшеліктерді жырлаған - Әбубәкір Кердері ... ... ... ... ... ... ... ... 15
3 Әбубәкір Боранқұлұлы шығармаларындағы ұлт мәселесі
3.1 Әбубәкір Боранқұлұлы жырлаған дін мәселесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
3.2 Ә.Кердерінің ұлт тәрбиесі мәселесін жырлаудағы ерекшеліктері ... ... ... .21
3.3 Әбубәкірдің басқа ақындармен үндестігі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... 25
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
Қорытынды

КІРІСПЕ

Қашанда ел қамын жеген ақын-жыраулар елінің бірлігі кетіп, бұрынғы ата-баба дәстүрінің бұзылуына, түрлі жағымсыз жағдайларға, заман өзгерістеріне қинала қараған. Сөйтіп өздері өмір сүрген кезеңдегі кемшіліктерді өткір сынға алып, қолдарынан келгенше түземек болған. Ақын бұрынғы ел бірлігін, қазақтың ешқандай алауыздыққа бой алдырмаған кезін аңсайды.
Тақырыптың өзектілігі: Әбубәкір Кердерінің поэзиясы шебер жазылған, ақын он бір буынды қара өлеңмен де, жеті-сегіз буынды жыр өлеңмен де толғаған. Ұйқастары да әртүрлі, бірде дәстүрлі түрді бұзбай ырғақ, екпін, буын, бунағын қатаң сақтаса, бірде шұбыртпалы ұйқаспен ағындап кетеді.
Курстық жұмыстың мақсаты: Әбубәкір Боранқұлұлы шығармаларының негізгі тақырыптары мен қазақ халқының тағдырын жырлаудағы ерекшеліктерін анықтау.
Курстық жұмыстың міндеті:
Әбубәкір Боранқұлұлы шығармаларындағы қазақ халқының ұлттық болмысын жырлаудағы ерекшеліктерін анықтау;
Әбубәкір Боранқұлұлы шығармаларындағы ұлт тәрбиесі мәселесін жырлау ерекшеліктерін анықтау;
Зерттеу нысаны: Әбубәкір Боранқұлұлының шығармалары
Зерттеу әдістері: баяндау, сипаттау, зерттеу, сауалнама, талдау.
Зерттеу пәні: ХІХ ғасырдағы қазақ әдебиеті
Курстық жұмыстың ғылымилығы: Ақын поэзиясынан теңеу, салыстыру, эпитет, метафора, метонимия, синекдоха, символ, аллегория, ирония, гипербола, литота сияқты көркемдегіш тропаның барлық түрін кездестіруге болады.
Курстық жұмыстың нәтижесі:
Әбубәкір Кердерінің шығармалары толықтай талданып, оларға сипаттама жазылып, мысалдар нақты көрсетілді.
Әбубәкір Кердерінің шығармаларындағы қазақ халқының тағдырын сипаттайтын өлеңдері толықтай талдауға түсті.
Күнделікті өмірде адам пенделікпен батырлық, байлық, абырой-бедел, бәрі-бәрі тек өзінде болғанын қалап, бұл өмірге уақытша келген қонақ екенін ұмытып, жер бетінде мәңгі жасайтындай іс-әрекет қылып жатады. Әбубәкірдің өлең-жырларын оқыған әр адам осындай астамшылықтан арылып, әдептілік пен имандылыққа, тәрбиелі іске қадам жасайды.
Қазақты ұлттық намысынан ерлігінен, қысқасы, бүтін кескін-келбетінен айырып, асылы мен жасығын, нағыз ері мен дымбілмес езін мидай араластырып жатқанын, тіпті халық санағы деп аталатынның өзі арамзалық есеп екенін бірден аңғарады. Оған:
Қойдан қоңыр қазағым,Қапияда алданып,Айырылып қалдың құныңнан.Алты алаштың баласыЕсепке кірдің ертерек,Бірлігіңнің жоғынан.
Жақсылық тегін сұрамай,Бай қадірлі болған күн.Мақсат алған күштілерҚойшыға кеңес салған күн.Қапталы алтын қара нарҚайғыменен толған күнБілмеймін дейтін бір жан жоқЖұрт ақылға толған күн... - деп налиды ұлы шайыр.
Міне, қазақтың күні ертең ұлт болып аман-сау жүрер-жүрмесіне орыс басшыларынан келіп жатқан қауіп-қатердің зор екенін ұлы шайырдың тар кеудесінде торғайдай тыпырлаған жұмыр ет осылайша жылап тұрып жырлайды.

Әбубәкір Боранқұлұлының өмірі мен шығармашылығы
Ә.Боранқұлұлы жырлаған негізгі тақырыптары
Әбубәкір Кердері қазіргі Ақтөбе облысында туып-өскен. Орынбор, Троицкі жақтарында мектеп, медресе бітірген. Орал, Атырау, Ақтөбе, Орынбор, Орскі жағында әр жерде молда боп қызмет істеген, бала оқытқан. Оның өлеңдері Әдебиет қазақия деген атпен екі жинақ болып басылады. Бірінші жинағы 1903 жылы, екінші жинағы 1905 жылы жарық көреді. Барлығы, ірілі-уақты, қырық шақты өлең, жыр, толғау.
Әбубәкір өлеңдерінің негізгі тақырыптары: заман жайы, қазақ халқының бұрынғы, ақын тұсындағы хал-жайы, халыққа, замандастарына, кейбір жеке адамдарға уағыз, кеңес, оқу, ғылым, өнер, дін, мінез, қылық, өз ахуалы болып келеді. Бәрі де сол кездегі ақындар көп жырлаған мәселелер. Соларды Әбубәкір өзінше жырлайды.
Бірақ Әбубәкірдің ой-пікірі, бағыт, көзқарасы толқымалы, біріне-бірі қарама-қарсы, шытырман қайшылықты. Ол өзі сөз еткен тақырыптарының кейбірінде біресе былай, біресе олай деп, бір-біріне қайшы екі түрлі ой түйеді. Мысалы, өз заманын, қазақ халқының өз тұсындағы хал жайын сөз еткенде, ақын оны біресе мақтайды.
Бағынған бұл патшаға әуел бастан,Әділдік табылар деп артын ойлап.Кіріпті Әбілқайыр заманында,Кеңдік бар деп осының ғаламында.
Ойлағандай болды, патша өкіметі қазақ халқына кеңдік берді, қазір қазақтың елін, жерін қазақтың биі, болыстары, тілмаштары билеп тұр. Патша өкіметі қазақтарға арнап, мектеп, медресе ашты. Қазақ балаларының оқып, білім алуына, ғылым, өнер үйренуіне жағдай жасады. Қазақ соны пайдаланып, дәулетті, мәдениетті болып отыр дейді[1,468 - бет].
Ал басқа бір өлеңінде Әбубәкір осының бәрін жоққа шығарады. Қазір заман бұзылды, бұл заманның адамығ заңы, дәстүрі бұзылды, қазақтың жері тарылды, дәулеті сарқылды, - деп жырлайды. Оған мына төмендегі өлең жолдары дәлел бола алады:
Заманым өтті, ел азды,Ел ішінде ер азды.Айдын-айдын сулардың,Балығы кетіп, көл азды.Ойпаң-ойпаң жерлердің,Оты кетіп, жер азды...Еділ, Жайық екі су,Ел қонуға тар болды.Қарағай, қайың, тал, терек,Тамыр түбі таусылып, Қамшы сапқа зар болды.Заманның түбін барлаймын,Жақсылардың күні жоқ,Бұрынғының бірі жоқ,Осыларды жоқтап зарлаймын, - дейді.
Алайда Әбубәкір Кердері өлеңдерінде жаңалықты, өнер, ғылымды мақтауы басым. Олар көбіне уағыз, ақыл-кеңес ретінде айтылады. Ол бірді-екілі өлеңінде бауырмалдықты, достықты жыр етеді. Мысалы, "Әбубәкір молданың ноғай халқына насихат қылып айтқаны" деген толғауында қазақ, ноғай, өзбек, қарақалпақ, түрікпен - бәрі туыс, бауырлас халық дегенді айтады. Әбубәкірдің өзі жайлы, қазақ арасындағы оқу жайлы өлең-жырлары мәнді де мағыналы. Сондықтан Әбубәкірөлеңдері халық арасына кеңінен тараған.

Қазақ тағдырын еркін жырлаған - Әбубәкір Кердері

Өз заманының көкірегі ояу, парасатты азаматы болған, жаратылысты, дін-шариғат, мұсылмандық жолды таза қазақы түрде танып білуге өмірін арнаған ағартушы, шариғат шарттарын әдеби тілде сөйлете білген ақын Кердері Әбубәкірдің:
Келмейді деп өлімді,
Ойланбай, жүрме сақтанбай.
Аяғыңа бір күні
Қаза түсер қақпандай.
Тар лахатқа кірерсің,
Есік ашып-жапқандай.
Дүнияның өтуі,
Кірпігіңді қаққандай.
Сыртыңнан бағып өлім жүр,
Қойшы қойын баққандай.
Шама қылып қарасаң,
Дүнияның айласы,
Алдап жүріп соққандай, - деген сөздері ойға оралды. Себебі бұл өлеңдер өз еңбегінің жемісін көре алмай елу жасында қайтыс болған әріптесіміз, ақын Кердері Әбубәкірдің шығармаларын зерттеген ғалым Серік Бермағанбетті еріксіз еске түсірді.
Тәуелсіздігіміздің алғашқы күндерінде, ел дінді енді қабылдай бастаған кезде Серік Жұбандықұлы әдебиетімізде діни-ағартушылық мәселелерді көтеріп, 1995 жылы Әбубәкір (Кердері) Боранқұлұлының діни білімі және әдеби мұрасы тақырыбында кандидаттық диссертация қорғап, филология ғылымдарының кандидаты дәрежесін алды. Бұрынғы Кеңес Одағында ХІХ ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың басындағы ақындарды буржуазиялық-ұлтшыл-реакциялық, библиялық-діни ақын-жазушылар деп атауға болмайды. Нәтижесінде, Серік тақырыпты батыл түрде зерттеу объектісі ретінде қабылдады, ал басқалары бұл тақырыптан аулақ болды және діни-ағартушылық қозғалыс әдеби атауына жете алмады.
Серік Жұбандықұлының монографиясында діни-ағартушылық қозғалыс әдеби атауы қалыптасқанға дейінгі қазақ әдебиетіндегі әдеби процестерге толық талдау жасалып, осы мәселе бойынша әдебиеттанушы ғалымдардың еңбектеріндегі әр түрлі тұжырымдар келтірілген.
19 ғасырдың аяғы - 20 ғасырдың басы қазақ халқының өміріндегі маңызды кезең болды. Сол кездегі ақындар елдің ескі дәстүрін бұзған уақытты, алдау, озбырлық пен дөрекілік дәуірін сынға алып, дін мен адамгершілік жолын уағыздады, барлық кемшіліктер дәстүрлер мен ата-баба дінін сақтамауға байланысты деп. Бұл ақындар отаршылдық пен орыстандыру саясатын сынға алғандығына байланысты бұрынғы кеңестік саясат оларды консервативті, қарама-қайшы, жарқын дүниетаным, артта қалушылық, діни молдалар, жоқтаушылар деп айыптап, оларды әдебиеттен шеттетті. Соңғы уақытқа дейін біздің әлеуметтанушылар ХІХ ғасырдың аяғы - ХХ ғасырдың басындағы ақындар шығармашылығын түрікшілдік, артта қалған діндарлық, ұлттық-буржуазиялық ағым деп түсіндірді.
Зерттеуші С.Бермағанбет дін, ғылым, өнер - бұл өмірді тану деп аталатын бүтіннің құрамдас бөліктері, бірақ жеке өркениетті ұлт болу үшін дін, ғылым, өнер - үш тірек бірін-бірі жоққа шығармайды, бірін-бірі толықтырады деген. Әдебиеттің түпкі мақсаты - адамның айналасындағы жағдайларды жеңіп, рухани әлемге жататын жан бостандығына жол ашу және сол кезде ислам қазақстандық қоғамда жетекші бағыт болған.
Адамдар өткен адамдар туралы сөйлескенде, қызыл саясатта бір партия үстемдік құрған кезде, олар әдетте партияны өздерінің және өз елдерінің мүдделерінен жоғары қоятындығын айтады. Шын мәнінде, бұлай болған жоқ - сол кезде де елдің түгендеуіне тыныш үлес қосқан зиялылар көп болды.
Соның бір дәлелі - С.Бермағанбеттің еңбектері бойынша біз олардың сөздерін байқамай, ойларын жасырып, тұспалдап, қырағы қызыл цензурадан өткен зерттеушілер болғанын көреміз. Мысалы, заңгер М.Әуезов өзінің әйгілі Әдебиет тарихы атты еңбегінде 1927 жылы оларды шығармашылығының маңызды жақтарын, діни үгіт өлеңдерін, діннен туған өлеңдерді елемей, аза тұту кезеңінің ақындары деп атады. Бұл шетелдіктің үлгісі болған әдебиет . бұл.
Монографияның тағы бір құндылығы - автор діни-ағартушылық қозғалыс және оның қазақ әдебиетіндегі өкілдері туралы ғылыми деректерді жүйелі түрде талдап, барлық зерттеушілерді атап өтеді, сонымен қатар саяси қысым оларды өз қаламдарына тамақтандырып жатқанын да назардан тыс қалдырмайды. Осы орайда Серік Жұбандықұлы: Біздің әдебиет тарихында діни-ағартушылық қозғалыс және оның өкілдері туралы айтқан зерттеушілер болғанымен, оның толық мағынасын ашатын арнайы еңбектер болған жоқ, - деп қорытындылады.
Ғалым өз зерттеулерінде ежелгі Назареттік дәстүрдің қайта жанданған оқиғалары 19 ғасыр әдебиетінің маңызды, маңызды саласы, діни-ағартушылық бағыттағы тенденциялардың бірі болды деп көрсетеді.
Дарынды ғалым А.Қыраубайқызы қисса хикаят кезінде қисса дастан қазақ әдебиетінде назареттік дәстүрмен құрылған жанр болғандығын да айтты. С.Бермағанбет өз зерттеулерінде эпостың діни-ағартушылық қозғалыс ақындары мен жазушыларының шығармашылығындағы орны, назерлік дәстүрі туралы да айтты. Ол ақынның өзі ән айту дәстүрге айналғанын айтады. Сол ортағасырлық шығармалардың әсерінен ол қазақ өмірінен алынған жаңа туған туындылар әлі зерттеліп жатқан бөлек әдеби әлемді білдіреді деп санайды. Сонымен бірге ғалым діни-ағартушылық қозғалыс өкілдері мұсылмандық білім беру саласындағы жаңа бағыт - Услий Джадидті қолдағанын атап өтті. Оқытудың осы жаңа әдісінің арқасында елдің білімге деген қызығушылығы артып, медреселерде діни пәндер мен басқа да пәндер оқытыла бастағандықтан балалар қысқа мерзімде сауатты болды .
Ғалым С.Бермағанбеттің зерттеулері бойынша ол 19 ғасырдың екінші жартысындағы қазақтың көрнекті ақындарының бірі болған. Әбубәкір (Кердері) Боранқұлұлы Қызыл империяның тыйым салуына байланысты атауы немесе жариялануы мүмкін емес атақты ақын болған.
Ә.Боранқұлұлы шығармаларының жанрлық ерекшеліктері

Әбубәкірдің терең мазмұн мен нақылға толы өлең-жырлары оқырманды ойға жетелейді. Ақынның ой-толғауларында отаршылдық зардабы, заман ауыртпалығы, адамгершілік, дін, имандылық тақырыбына ерекше мән берілген. Әбубәкір мұрасының жанрына келсек, онда толғау, арнау, жоқтау, төкпе айтыс, жазба айтыс, жұмбақ айтыс, сықақ-эпиграмма, мадақ, саяси-әлеуметтік, философиялық жырлар, көңіл күй лирикалары, шежіре-жыр, діни өлеңдер бар.
Ғалым С.Бермағанбет зерттеуінде Әбубәкір өлеңдерінде қазақ өмірі шынайы реалистік бағытта бүкпесіз жырланғаны, отаршылдық, орыстандыру саясатының құрбаны боп кетпеудің жалғыз жолы - барша мұсылман халқымен ынтымақтастықта болып, халқымыздың оқу-өнер үйренуі арқылы басқа елдермен терезесі тең ұлт боламыз деген ойды бұқараға жеткізе білгені ғылыми тұрғыда талданып берілген. Сонымен бірге Әбубәкір шығармаларының көркемдік әлемі, ағын судай тасқындаған екпіні, тың теңеулері мен шебер қиысқан ұйқастары, терең мәнді ойлары мен тәлімді тәрбиесі де зерттеуші ғалымның ізденістен туған толымды ойларымен тұжырымдалған.
Кейінгі ұрпаққа мазмұнды, өткір де ойлы көркем шығармалар қалдырған ақын шығармашылығы туралы жазылған монографиялық зерттеу еңбекті қолға алып, қарай отырып, оны соңына дейін оқып болғанымды да байқамай қалыппын.
Бұл, алдымен, заман шерін шерлеген ақын Әбубәкір (Кердері) Боранқұлұлының отаршылдық, орыстандыру саясатына қарсы ұлт санасы мен ұрпақ тәрбиесі үшін зиянды әрекеттерден аулақ болуын үндей, барша халыққа діни жоралғымен ем айтқан өлең-жырларының құдіреті болса, екіншіден, қазақ әдебиетінде діни-ағартушылық ағым мен оның ірі өкілі Әбубәкір (Кердері) Боранқұлұлының әдеби мұрасы туралы монографиялық зерттеудің терең талдануынан деп білемін.

2. Елінің ертеңіне елеңдеген дара тұлға
2.1 Қазақтың болашағын жырлаған Әбубәкірдің даналық тағылымдары
Марқұм Әбу Бәкір Кердердің өлеңдері, әндері мен мұңды ғазалдарында үлкен даналық, ағартушылық, мысал, өткенді, халықтың, оның ішінде қазақтың өткенін, өмір сүрген кезеңін салыстыру және ол өмір сүрген кезең, бір сөзбен айтқанда, өнер, білім бар. , өлшеусіз ойлаудың құпиясы неде? Осындай қысқа ғұмырға қарамастан, қазақ халқында тек Абаймен, тек Тұрмағамбетпен (Ізтілеуов), және тек біздің Иеміз Әбубәкірмен салыстыруға болатын өлшеусіз даналық жинақталды деп айту қиын. Өкінішке орай, Әбу Бәкірдің өзі айтқандай, өтірікке, өсек пен өсекке толы әлем туралы білімсіздікті қоғам әйгілі адамдарды менсінбейтіндігі және оның есімін замандастары мен болашақ ұрпақтары ұзақ уақыт ұмытып кеткендігі күшейтті.
Атақты Мұхтар Әуезовтің өзі де өзінің Абулла Бакир Кердерін өте сынға алғаны белгілі. Мұхан Әбу Бәкірді уақыт талабына сай бағалауға мәжбүр болды. Әрине, 1947 жылы Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің Қазақ КСР Ғылым академиясының Тіл және әдебиет институтының жұмысындағы өрескел қателіктер туралы қатаң қаулысы Әбубәкірді зерттеп, ол туралы ғылыми еңбектер жазған Б.Кенжебаев пен Ю.Дүйсенбаевқа, М.Жармұхамедовке, А.Қоңыратбаевқа жүктелді. ... Қара қылыш болса, М.Әуезов өлсін. Ол данышпанның әр өлеңінен - Құдай, дін, ислам атынан басталып, орыс даласында қазақ даласын, елін, тілін, дінін және қазақ халқының азғындық саясатын отарлауды суреттеді.Әйтпесе:
Орысша білім білмесең,Еш пайдаға аспай тұрМұсылманша моллаңыз ... Қараның ұлы хан болдыҚұлдың ұлы паң болды, -
деген байқампаздықты, замана зарын, қазақ ұлтының зарын сол заманда Әбубәкір айтпаса кім айтар еді?! Сол кезде-ақ орыс отаршылдығының ең басты саясаты - өзі жаулап алған елді тілінен айыру екенін де ғұлама-ақын дәл аңғарған. Орыстардың мақсаты - қазақтың бүкіл ой-санасын бір-бірімен орысша сөйлестіру арқылы бүлдіру екенін бірден байқаған, орысша араластырып сөйлейтіндерден шошына бастаған Әбубәкір: Тілі екеудің діні - екеу, бұзып алма дініңді адам, - деп артында өлмес сөз қалдырмап па еді?! Сол қос тілділіктің қаншалықты залалды екенін, оның ұлтты жоюдың ең басты құралы екенін бүгінде Франция, Германия сияқты әлуеті әртүрлі мемлекеттердің қайраткерлері мойындап өтті. Әбубәкірдің бұл даналығының растығын ағылшын ғалымы (уэлстік) Дэвид Кристалдың Тіл ажалы атты кітабынан да анық көреміз. Бұл ғалым: Бір ұлт жойыларда оларда қостілділік деген пайда болады, - дейді. Ал Әбубәкір оны бұдан 100 жылдан астам бұрын айтып кетсе, оның бүгінгі қарадомалақ қазақ ұрпақтарына енді үш тіл үйреніңдер деген үгіт жүргізілуде.
Аруақты ердің тұқымыДұшпанменен дос болды.Балдағы алтын ақ семсер,Балалар ойнар тас болды.Атаны билеп ұл кеттіҚожаны билеп құл кеттіҚарсақ табан мысық басНе азғындар жетілдіЕсепте жоқ жамандарЛақтай басқа секірдіАлмастай асыл жандарымӨз-өзінен кетілдіҚадірін білмес жаманғаКүні түсіп өтінді.
Данышпан данышпан уақыттың, қоғам мен елдің жақсылыққа емес, зұлымдыққа бет бұрып жатқанын, барлық жағымсыз өзгерістер болып жатқанын және мұның бәрі отаршылдар жасаған азғындық пен азғындықтан деп ашынды. Айта кету керек, зерттеушілер де, кеше қайтыс болған бірқатар көріпкел ақсақалдар да Дамулла Шайырдың шығармашылығы оның кезінде басқа мұсылмандарға белгілі болған деп айтады. Мәселен, ұлы ғалым Қабиболла Сыдықов: Ақын тек өз Отанында ғана емес, сонымен қатар қазақ тілін түсінетін сауатты қырғыз, қарақалпақ, түрікмен, ұйғыр, татар мен башқұрт арасында танымал болды. Мұның бірнеше себебі бар. Әбу Бәкірдің шығармалары 1902 және 1905 жылдары екі рет Қазан қаласында басылды. Бірақ бұл ақын шығармаларын таратудың басты себебі емес , - деп ақын қазақтың ақпа-төкпе поэтикалық дәстүрінен, шығыс әдебиетінен, жалпы әдеби шедеврлерден үлгі алып, діни және исламдық ізгіліктерді дәріптей отырып, бұл уағыздарды ерекше поэтикалық шабытпен, еркін, қисынды және сенімді түрде жеткізді. ... болар еді. Бұл фактілер Әбу Бәкірді Қазақстан мен Орта Азияға әйгілі етті дейді ғалым

2.2 Ә.Кердері шығармаларындағы қазақ жастарының ертеңгі болашағы тақырыбы
Бізді Әбубәкірдің қатты таңырқатып, соншалықты қайран қалдыратын бір жері мынау - оның қай өлеңін алып қарасаңыз да босқа айтылған, ұйқас үшін алынған немесе өлеңнің көлемін көбейту үшін әдейі созған, мағынасы жоқ бір жол не бір шумақ таба алмауымыз. Бүкіл өлең, бүкіл шумақ, әр жол даналыққа, көрегендікке, ұлағат-үлгіге, насихат-өнегеге тұнып тұр-ау, тұнып тұр! Артық сыңарауыз сөз жоқ. Ұлы Мұхаң, әлгінде айтқанымыздай, Ә.Кердері туралы заман, саясат ыңғайына беріліңкіреп көбінесе ашық пікір айта алмады. Соның өзінде ол Әбубәкір өлеңдерінде заман жайының көп ерекшелігі саналып, тергеліп өткен... деп, ар жағын көпке созбай қоя салады.
Ал тыңдаңыз:Құрметсіз өткен ғұмырданҰйқыда көрген түс артық.Сипаты бірдей болса да,Ерлерден ердің ісі артық.Орнын таппас қайраттанХайламен еткен күш артық.Жаңбырсыз өткен жазыңнан,Жайлы болған қыс артық.Тұғыры құтсыз сұңқарданҚайырлы болса әр күніТұрымтай атты құс артық.Порымы келмес күмістен,Сұлулап соққан мыс артық.Сыйласпаған туғаннан,Тоқтылы қойға жалданып,Есікте жүрген кісі артық.Басшысы жоқ әскерден,Аруақты туған бір ердің,Жалғыз да болса сұсы артық.
Міне, қазақтың күні ертең ұлт болып аман-сау жүрер-жүрмесіне орыс басшыларынан келіп жатқан қауіп-қатердің зор екенін ұлы шайырдың тар кеудесінде торғайдай тыпырлаған жұмыр ет осылайша жылап тұрып жырлайды. Жырлайды да сол зар-мұңын түсінер пенде қазақ арасында қалмай бара жатқанына:
Дүнияның терең түбі жоқҺәммасы жалған, шыны жоқ.Пенденің бәрі армандаАқылсыздың мұңы жоқ,
деп тағы да аһ ұрады. Алла тағала Абай өлген соң қазақтың маңдайына 15 жылдан кейін Әбубәкір Кердеріні берді. Абай ойлы адамға қызық жоқ десе, Әбубәкір ақылсыздың мұңы жоқ дейді. Ал енді Әбубәкірдің сол өлеңіндегі
Көп бейасыл бас қосса,Асыл заттың пұлы жоқБілімдінің құны жоқ, -
дегені ше? Осындай түбі жоқ терең ой мен ұлы ұлағатты Абай мен Әбубәкір Кердеріден басқа қай қазақ айтқан?! Өз сөзінің қадір-қасиетін білу және сол сөзін әрбір есті адам жерге тастамасын, өз сөзінің ұлтқа ұлағат екенін білудің өзі - даналықтың бір белгісі. Шайыр сондықтан да:
Тыңдаған азаматқа сөзім дәрі,Секілді арнап атқан қудың өті, - дейді.Алтынды жерге төгер уыстағанЕрліктен ғылым артық ту ұстаған, - деп бір сәт ғылым-білімді бәрінен жоғары қояды, яғни білекті бірді жығар, білімді мыңды жығардың растығын бекемдей түсті.
Одан әрмен Әбубәкірдің өлеңдерін оқып отырғанда жан-жағыңнан адам ғұмырында үлкен немесе үлкен бір мектепте болған, болып жатқан жақсылық пен жамандықты, артықшылық пен кемшілікті баяндап тұрған әлде бір тылсым суреттің ішінде келе жатқандай бейжай бір күй кешесің. Мұндайды осы күнгі ғалымдар лириканың да әртүрлі тармағына теліп жүр. Бірақ Әбубәкір жырлары олайша талдаудың ешқайсысына да көне бермейді. Оның тіпті өз өмірбаяны дерлік, ауырып жатып айтқан өлеңінің өзінде қаншама бояу десеңіз - бояу, ілім-білім десеңіз - ілім-білім, ойшылдық, даналық, терең философия жатқанына таңданбау мүмкін емес. Онда ол өз өмірінің бір жасынан бастап істеген іс-әрекетін баяндай келіп:
Он бір мен он екіде түркі білдім.Түркіні тәмам тілдің көркі білдім, - дейді
Реті келгенде айта кетейік, ғұлама шайырдың Тілі екеудің - діні екеу деген сөзін тіліне, дініне, жалпы ұлттығына қауіп төніп тұрған кез келген ұлт, кез келген мемлекет көрнекті жерлерге ұран етіп іліп қойса да артық болмас еді.

Ұлттық ерекшеліктерді жырлаған - Әбубәкір Кердері
Қазіргі кездегі өзекті мәселелердің бірі - бүкіл халыққа, әсіресе қазақтарға жеткізе алатын адамгершілік пен тағылымға толы Әбубәкір Кердері Шайырдың әндері мен өлеңдерін кеңінен насихаттау. Жалпы, оның әр өлеңі көптеген ұлттық ерекшеліктерден алыс, әсіресе қазақтар үшін әлі күнге дейін өз ұлтын толық сезіне алмай жүрген, кім екенін білмейтіндер үшін. әбден мүмкін. Оған біз түбімізге жеттік деп бірнеше мақала ғана емес, көптеген ғылыми еңбектер арнау мүмкін емес.
Ақтөбе Гибадат пен Инабатты тойлайды
Осылайша, Ақтөбе Алғада үлкен той өтті. Бұл Иемізге ғибадат ету және рухтарды қастерлеудің ерекше мерекесі болды. Іс-шара ойшыл мұхиттың, даналық мұхитының ең терең қойнауларын бағындырған, әр ақыл-есі дұрыс адамның сезіміне ән салып, ән шырқап берген ұлы ақын Кердері Әбубәкір Шоқанұлының (әкесінің шын аты - Боранқұл) 150 жылдығына орайластырылды. ... Оны Ақтөбе облыстық мәдениет басқармасы, Алға ауданының әкімдігі және халық шығармашылығы үйі ұйымдастырды. Ұйымдастырылған деп айту оңай. Ол ұлы ақынға ескерткіш орнатып, ауқымды концерт, әндер мен билер өткізді, Әбу Бәкір туралы зерттеулер мен баяндамалар ұйымдастырды, ғылыми-теориялық конференциялар өткізді, алыс-жақын шетелдерден қонақтар шақырды, оларға қамқорлық жасады. Мұны екінің бірінің қолынан келуі екіталай.
Күндіз-түні Ақтөбе облыстық мәдениет басқармасының бастығы Назира Табылдина, Алги қаласының әкімі Қабай Сәрсенғалиев және оның орынбасары Нұрхан Ақниязов, ұлы шайырдың немере ағаларының бірі, облыстық халық шығармашылығы үйінің бастығы Орынбасар Тереков тынымсыз еңбек етті. Оның көп еңбек еткенін көрдік. Жұмыс істеу, іс-шаралар өткізу табиғи нәрсе, әсіресе Назира ханымның жұмсақ әрі сыпайы сөзі, көпшіліктің өзін-өзі ұстау мәдениеті, әсіресе әкім Қабайдың Мен әкіммін деген сөзі, кейбір адамдар үлкенді-кішілі ешқашан жалықтырмайды. Оның сенімі мен әдептілігі күлімсірей отырып: Егер осындай билеушілер болса ғой, - дегендей болды. Аз сөйлейтін Нұрхан өте жылы шырайлы, Орынбасар көп сөйлегенді ұнатпайтын, ақ, қара және қара болған - осының бәрі осы дауылды ойдың схемасына кірді.
Инабат - ердің базары,Ақ жүзінің ажары
Инабат - ердің азығыБақыт пенен думанның
Ұстап тұрар қазығыИнабат - ердің жолдасы,Артса керек мал-басы, -
деген ғұлама шайырдың өлең жолдары осы азаматтарға қарап тұрғанда тіліңе ықтиярсыз орала береді екен. Иә, дүниеде қандай бір игілікті іс істемек болсаң да оған әуелі Алла тарапынан қала берді лауазымды әкімқаралар тарапынан қолдау болмаса, еңбегің еш дей бергін. Осы ауқымды шараның өткізілуіне облыс әкімі Архимед Мұханбетов пен оның орынбасары ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.