Салық
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1. ҚАРЖЫ ҚАТЫНАСТАР ЖҮЙЕСІНДЕГІ САЛЫҚТАРДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ МЕН РОЛІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Салықтардың экономикалық мазмұны мен ерекше белгілері ... ... ... ... ... ..
1.2 Қазақстан Республикасының бюджетінің орындалуындағы салықтардың ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЖАНАМА САЛЫҚ САЛУДЫҢ ҚҰРЫЛУ, ЕСЕПТЕУ ЖӘНЕ ТӨЛЕУ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.1 Қазақстан Республикасындағы жанама салық салудың жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2 Қазіргі кезеңдегі жанама салық салудың, оның ішіндегі ҚҚС және Акциздердің ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.3 Қазақстан мен ТМД елдерінің салыстырмалы талдауы ... ... ... ... ... .
3. ШЕТ ЕЛДЕРІНІҢ ТӘЖІРИБЕСІН ЕСКЕРЕ ОТЫРЫП ҚҚС БОЙЫНША САЛЫҚ САЛУДЫҢ БОЛАШАҒЫН ЖЕТІЛДІРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
КОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
КІРІСПЕ
1. ҚАРЖЫ ҚАТЫНАСТАР ЖҮЙЕСІНДЕГІ САЛЫҚТАРДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ МЕН РОЛІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Салықтардың экономикалық мазмұны мен ерекше белгілері ... ... ... ... ... ..
1.2 Қазақстан Республикасының бюджетінің орындалуындағы салықтардың ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЖАНАМА САЛЫҚ САЛУДЫҢ ҚҰРЫЛУ, ЕСЕПТЕУ ЖӘНЕ ТӨЛЕУ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.1 Қазақстан Республикасындағы жанама салық салудың жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2 Қазіргі кезеңдегі жанама салық салудың, оның ішіндегі ҚҚС және Акциздердің ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.3 Қазақстан мен ТМД елдерінің салыстырмалы талдауы ... ... ... ... ... .
3. ШЕТ ЕЛДЕРІНІҢ ТӘЖІРИБЕСІН ЕСКЕРЕ ОТЫРЫП ҚҚС БОЙЫНША САЛЫҚ САЛУДЫҢ БОЛАШАҒЫН ЖЕТІЛДІРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
КОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1. ҚАРЖЫ ҚАТЫНАСТАР ЖҮЙЕСІНДЕГІ САЛЫҚТАРДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ МЕН
РОЛІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.1 Салықтардың экономикалық мазмұны мен ерекше
белгілері ... ... ... ... ... ..
1.2 Қазақстан Республикасының бюджетінің орындалуындағы салықтардың ролі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2. Қазақстан РеспубликасынДАҒЫ ЖАНАМА САЛЫҚ САЛУДЫҢ ҚҰРЫЛУ, ЕСЕПТЕУ ЖӘНЕ
тӨлеу НЕГІЗдерІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Қазақстан Республикасындағы жанама салық салудың жағдайын
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Қазіргі кезеңдегі жанама салық салудың, оның ішіндегі ҚҚС және
Акциздердің ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.3 Қазақстан мен ТМД елдерінің салыстырмалы талдауы ... ... ... ... ... .
3. ШЕТ ЕЛДЕРінің ТӘЖіРИБЕСіН ЕСКЕРЕ ОТЫРЫП ҚҚС БОЙЫНША САЛЫҚ
САЛУДЫң БОЛАШАғЫН ЖЕТіЛДіРУ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
КОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. .
пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Кіріспе
Салықтардың пайда болуы мен қызмет етуі мемлекеттің өз қызметтері мен
міндеттерін орындау үшін қаржылық ресурстарда қажеттілікпен байланысты.
Экономикалық қатынастардың даму процессінде салықтық формалары мен әдістері
өзгертілді, өңделіп, мемлекеттің қажеттіліктері мен сұранымдарына
бейімделген.
Қазақстан - 2030 Стратегиясының кезекті орындалуы одан арғы сенімді
прогресстің негізін қамтамасыз етті. Ол үшін Қазақстанның жанжақты тез
модернизацияланудың жолы таңдалған.
Қазіргі әлемде жағымды жағдайдың өсуін, мемлекеттің барлық халқының өмір
деңгейін маңызды көтеру үшін сыртқы нарықтарға шығып және сенімді түрде
орналасу Қазақстанның және қазақстандықтардың белсенді маңыздылығын және
орнын қамтамасыз етеді.
Қазақстанның тұрақты мүше ретінде әлемнің елу бәсеке қабілетті елдердің
қоғамына тез арада өтуі және позициялардың нығайтылуы әлеуметтік-
экономикалық, саяси жағдайының одан әрі жақсаруына әкеледі. Қазақстандық
тауарлардың және көрсетілетін қызметтердің алдыңғы қатарлы халықаралық
стандарттардың сапалық деңгейіне сәйкес келуі жоғарыда айтылған бәсеке
қабілеттілікке шығудың негізгі жолы болып табылады.
Соған орай салықтар арқылы елдегі экономикалық процесстерді, мемлекет
арасындағы, шаруашылық субъектілер мен халықтардың экономикалық
қатынастарын реттеу жүргізіледі.
Салықтардың қызмет ету, оларды дұрыс есептеу мен төлетуді бақылау,
сондай-ақ салықтық құқықтық қатынастарды реттейтін заң актілері
мемлекеттің ұлттық салықтық жүйесіне интегралданған.
Экономикалық және салықтық саясаттың инструменті ретіндегі салықтық жүйе
фискалды сенімді болу керек және мемлекет үшін оның әлеуметтік –
экономикалық міндеттері шешуді қамтамасыз етеді. Салықтық жүйенің қызмет
етуі өндірістік және экономикалық қызметтің ынтасын кетірмеу керек. Солай,
Президент өзінің үндеуінде әлеуметтік-экономикалық және саяси аймақтардың
маңызды және мерзімі жеткен сұрақтарды қамтыды. Өзінің сөз сөйлеуінде
мемлекет басшысы халықаралық аренадағы Қазақстанның бәсекеқабілеттілік
өсуін ынталандыратын айқын бағдарламаны жетілдірудің қажеттілігін көрсетті.
Салықтық жүйенің әлауқаты мен дамуынан мемлекеттің қауіпсіздігі мен оның
саяси тұрақтылығы тәуелді. Сондықтан Қазақстан Республикасы салықтық
жүйесін зерттеу және оның даму заңдылықтарын айқындау өзекті болып табылады
және бұл берілген тақырыпты таңдауымызды алдын ала анықтады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты Қазақстан Республикасының ұлттық салықтық
жүйенің құрылу және даму сұрақтарын зерттеу және оның жетілдіру жолдарын
анықтау болып табылады.
Қойылған мақсаттан шығатын келесі міндеттерді шешу белгіленген:
Қаржы қатынастар жүйесіндегі салықтардың экономикалық мәнін
және ролінің мазмұнын ашу;
Қазақстан Республикасының бюджетінің орындалуындағы салықтардың
ролі айкындау;
Қазақстан Республикасындағы жанама салык салудың құрылуын,
есептелуін және төлеу негіздерін қарастыру;
Қазақстан Республикасындағы жанама салық салудың жағдайын
талдау жүргізу;
Қазіргі кезеңдегі жанама салық салудың, оның ішіндегі ҚҚС және
Акциздердің ерекшеліктерін айқындау және Қазақстан мен ТМД
елдерінің салыстырмалы талдауын жүргізу;
Шет елдерінің тәжірибесін ескере отырып ҚҚС бойынша салық
салуды жетілдірудің болашағын зерттеу болып табылады.
Дипломдық жұмысты жазудың әдітемелік негізі болып салықтық және
бюджеттік саясат аймақтарындағы Қазақстан Республикасының заңдық және
нормативтік актілері, отандық және шетел ғалым-экономистерінің
монографиялары мен оқулықтары, кезекті басылым мақалалары, статистика
мәліметтері, Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігінің есептік
мәліметтері, Салықтық комитеттерінің есептемелері мен түсіндірме қысқа
хаттары табылады.
1. ҚАРЖЫ ҚАТЫНАСТАР ЖҮЙЕСІНДЕГІ САЛЫҚТАРДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ МЕН РОЛІ .
1.1 Салықтардың экономикалық мазмұны мен ерекше белгілері .
Салықтар туралы ғылым – бұл қаржы ғылымының құрамдас бөлігі, адамдардың
олардың біргуінде туынды қатынастарды және өңдіруші күштер мен құрылымдар
ара қатынасын зерттейді. Өндіру, тарату, алмастыру және тұтынуды, тарату
қатынастарын қамтитын көп түрлі өндірістік қатынастар қаржылықты анықтайды,
оның ішінде салықтықты бөліп көрсетеді. салықтар қаржы категориясының басты
көзі болып табылады.
Салықтар – бұл мемлекетпен бекітілген, белгіленген көлемде және
бекітілген мерзімде алынатын міндетті төлемдер.
Салықтың экономикалық мәні мемлекетпен өзінің қызметтері мен міндеттерін
жүзеге асыру үшін аккумулирленетін ұлттық табыстың бөлігін көрсетеді.
Ұлттық табысты қайта таратуда қатысу барысында салықтық қатынастар
туындысына бағынышты, яғни салық экономикалық категория болып табылады.
Салық түрінде күштеп мобильденген ұлттық табыс мемлекеттің
орталықтандырылған қаржы ресурстарының қорына айналады. Сол арады күштеп
шеттету процессі салық төлеушіден мемлекетке құнды эквивалентсіз
айырбастаудың бір жақты (сатып алу – сату жоқ жағдайда) қозғалысы.
Өз табиғаты бойынша салықтардың қаржылық категориясының объективті
сипаты бар, қоғамдағы нақты қаржылық қатынастарды көрсетеді.
салықтардың екілік сипаты бар: өндірістік қатынастардың өзгеше формасы
ретінде шығады (қоғамдық мазмұны) және ақшалай түрде ұлттық табыстың
құнының бөлігі (материалды мазмұны) болып табылады.
Салықтар келесі белгілерді сипаттайды:
1. Бұл әрқашанда мемлекеттің бекітуі.
2. Салық – бұл мемлекеттің бір жақты орнату, яғни салық төлеушімен
келісімді қажет етпейді
3. Салық – әрқашанда ақшалай төлем.
4. Салық – бұл әрқашанда ақшаны күштеп алу.
5. Салық – бұл әділетті, заңды ақша алу.
6. Салық – бұл міндетті төлем.
7. Салық – бұл қайтарымсыз ақшаны алу.
8. Салық – бұл эквивалентнсіз төлем.
9. Салық – тұрақты ақшалай міндеттемелерді тудырады.
10. Салық – заңды бекітілген төлем.
11. Салық - әрқашанда мемлекет табысына апарылады.
Салықтардың экономикалық мазмұны олардың қызметімен анықталады.
Салықтарға тарату, бақылау, фискалды және реттеуші қызметтері тән.
Салықтар мемлекетпен экономикалық тұтқа ретінде пайдаланылады,
экономиканы реттеуіш және заңмен сәйкес бекітілген мөлшер мен уақытта
алынатын міндетті төлемдер.
Бүгінгі күндері салықтар шаруашылықта нарықтық бастамаларды нығайтуға
нақты әсер ету керек, шағын және орта бизнессің дамуына әрекет жасап,
сонымен қоса төмен еңбек ақы алатын халықтың әлеуметтік жоқшылыққа ұшырау
жолында барьер ретінде қызмет ету керек.
Салықтар экономикада үлкен рөл атқарады.
Салық – бұл күрделі құрылу, оның белгіленген элементтерден тұратын өз
құрылымы бар.
Салық пен салық салу элементтеріне субъект, объект, ставка, жеңілдік,
есептеу реті мен төлеу реті, салықтық заңды бұзғаны үшін салықтық жазалау
шаралары жатқызылады.
Салық субъектісі – (салық төлеуші) – бұл жеке немесе заңды тұлға, оған
салықты төлету міндеттемесі заңмен арттырылған. Салық тасушы – бұл
қорытындысында, яғни салықтарды тасымалдап жатқызған процессін аяқтағанда
салық салудың ауыртпалылығын таситын тұлға. Салық объектісі - салық салу
негізі болып табылатын табыс, мүлік, қызмет түрі, жер, еңбек ақы, капитал
және т.б. Салық салу бірлігі – есептеу үшін бекітілген салық объектісін
өлшеу бірлігі: 1 ақша бірлігі (тенге немесе басқа), 1 га. тауардың өлшем
бірлігі және т.б.
Салық ставкасы – салықтық салық салудың нормасын сипаттайтын салық салу
бірлігіне салық мөлшері. Салықтық оклад – бір объектіден салық төлеушімен
төленетін салық сомасы.
Құрылу әдістері бойынша ставкалар тұрақты және проценттік болады.Тұрақты
ставкалар салық салу объектісінің бірлігіне абсолютті сомада бекітіледі, ол
алатын табыс көлемінен тәуелсіз бекітіледі (нақты ставкалар – жер, мүлік
ставкаларымен салынғанда қолданылғанда).
Проценттік ставкалар – пропорционалды, регрессивті, прогрессивті болып
бөлінеді.
Регрессивті ставкалар - салық салу объектісінің көбейген сайын
төмендейді немесе керісінше.
Прогрессивті ставкалар- табыс немесе мүліктің өсу барысында салық алу
проценті шкала түрінде бекітіледі.
Пропорционалды – салық салу объектісінің көлеміне тәуелсіз бірігей салық
проценті ретінде бекітіледі.
Салықтық жеңілдіктер – заңмен сәйкес төлеушілердің салықтан толығымен
немесе жарым-жартылай босатылуы. Салық салынбайтын минимум – салық салудан
толығымен босатылатын салық объектісінің ең аз бөлшегі. Жеңілдік кезеңі
–заңмен бекітілген салық бойынша жеңілдіктің қызмет етуінің уақыты.
Салық салу кезеңі (салықтық кезең) – салықпен немесе алыммен салу
жүзеге асырылатын кезең. Мысалы, корпоративтік салық бойынша салықты төлеу
аванстық төлемдермен қарастырылған.
Салықтық демалыс – субъектінің салық салудан босатылған уақыты.
Салықты төлеу реті – салықтық заң ережелерімен бекітілген, олармен
сәйкес салық төлеушіден мемлекетке салықтық төлемдердің ауысуы жүргізіледі.
Принциптер (латин сөзінен principium – негіз, әуелгі дегенді білдіреді)
– бұл кез келгеннің басталуы.
Салық салудың ең алған принциптері 1776 жылы А.Смитпен (Исследование о
природе и причинах богатства народов( жұмысында тұжырымдалған.
А. Смит келесі принциптерді ұсынды:
- шаруашылық тәуелсіздік және салық төлеушінің бостандығы принципі
- әділдік принципі,
- айқындылық принципі,
- қолайлылық принципі,
- экономия принципі.,
Салық салу жүйесі үшін принципиалдық бекітулердің барлық комплексін
келесі екі жүйені қарастырып, бөлуге болады:
- Классикалық принциптер. Олар салық салуды дәріптейтін сияқты. Егер
салықтық жүйе пайдалану негізінде құрылатын болса, онда оны оптималды деп
санауға болады.
- Ұйымдастырушылық-экономикалық принциптер. Олардың негізінде салықтық
айқындама құрылады және салықтық механизмнің қызмет ету шарттары беріледі.
Олар мемлекет типіне, саяси режиміне, экономикалық базис мүмкіншіліктеріне,
әлеуметтік жағдайларға байланысты.
Салықтарды төлеу әдістері:
- декларациялық;
- төлем көзінен;
- кадастрлік;
- салық салудың жеңілдетілген режимі.
Салықтар мен олардың қызметі нақты базисті көрсетеді, яғни салықтық
жүйеде мемлекетпен қолданылатын салықтық қатынастардың қозғалысының
объективті заңдылығын.
Қазіргі экономистердің көрсетуі бойынша салықтық саясат қаржылық
саясаттың құрамдас бөлігі болып табылады. Салықтық саясаттың мазмұны мен
мақсаты үкімет басында тұрған әлеуметтік – экономикалық қоғам мен
әлеуметтік топтармен негізделген. Экономикалық негізделген салықтық саясат
салықтық жүйе арқылы қаражаттарды орталық оптимизациялаудың мақсатын
қарастырылады.
Салықтық саясат келешекке есптеумен жүргізілген салықтық стратегия, ал
нақты мерзімде – салықтық тактика. Тактика және Стратегия айырылмас, егер
мемлекет қоғамдық, корпоративтік және жеке экономикалық ынталарды
келістіруге ұмтылады.
Салықтық саясат Салықтар аймағында мемлекетпен өткізілетін шаралар
жүйесі ретінде сипатталады.
Салықтық саясаттың міндеттері келесілерге бағытталады:
1. өзінің қызметтері мен міндеттерін орындау үшін мемлекетті қажет қаржы
ресурстармен қамтамасыз ету;
2. жалпы елдің шаруашылығын реттеу үшін жағдайларды жасау;
3. нарықтық қатынастардың процессінде пайда болған халықтық табыс
деңгейіндегі тепе теңсіздікті тегістеу.
Халықаралық тәжірибеде салықтық саясаттың үш тұрпатын бөледі.
Бірінші тұрпат – Алуға болатынның бәрін алу принципімен сипатталатын
максималды салықтар саясаты.
Екінші тұрпат – Орынды салықтар саясаты.
Үшінші тұрпат – Салық салудың тым жоғары деңгейін қарастыратын
салықтық саясат, бірақ әлеуметтік қорлардың мағыналылығында. Салықтық
табыстар әр түрлі әлеуметтік қорлардың көбейтілуіне бағытталады.
Салықтық саясат өмірге салықтық жүйе арқылы әкелінеді.
Жаңа салықтық жүйе мақсаттары – нарықтық қатынастарды және кең заң
негізінде комплекстеуімен ынталандырылады. Әр тарихи кезең үшін салықтық
жүйенің мақсаттары өзіндік. Бірақ салықтық жүйелерге қатысты ұқсастықтарды
айқындауға болады:
- Мемлекеттің салықтық табыстарын көбейтудің жаңа жолдарын іздестіру;
- Теңділік, әділдік, нәтижелілік принциптері негізінде салықтық жүйені
құру.
Салықтарды әр түрлі белгілері бойынша сыныптауға болады:
- Салық салу объектісінен және төлеуші мен мемлекеттің ара қатынасынан;
- Пайдалану бойынша;
- Салық алатын органнан;
- Объектінің экономикалық белгісі бойынша;
- Салық салу объектісінің бағалау дәрежесінен;
- Субъект бойынша;
- Бюджеттік реттеудің құралы ретінде.
Қазақстан Республикасының салық жүйесін реформалау сатылары
Салық жүйесін Сатылардың мақсаты
реформалау сатылары
Бірінші саты 1991- Ұлттық салықтық жүйені құру, экономикадағы және
1994 жж. салықтық қатынастардағы хаос элементтерін реттеу және
мемлекеттік бюджеттің табастылық бөлігін құру
Екінші саты 1995- Макроэкономикалық тұрақтылыққа жету және бюджеттің
1998 жж. табыс бөлігін бәсекеге қабілетті кәсіпорындарды
ынталандыру жолымен максимизациялау
Үшінші саты 1999- Әлемдік салықтық экономиканың қызмет етуін есепке ала
2001 жж. отырып және мемлекеттік бюджетті толтыру мақсатында
салықтық реттеуді ұйымдастырудың жаңа принциптеріне
өтумен байланысты экономикалық өсуге жету
Төртінші саты 2002 ж.Әлеуметтік – экономикалық бағдарламаларды
басталады қаржыландыруды кеңейту мақсатымен салық салу
субъектілерінің капиталданған құнын өсіруді
ынталандырумен бюджеттің табастылық бөлігін
максимизациялау
Ғылымдар мен практиктердің ғылыми еңбектерінде салықтық механизм
түсінігі біркелкі емес.
Салықтық механизм - салықтық теорияның аймағы, оны ұйымдастыру –
экономикалық категория ретінде анықтайтын және ұлттық табысты өндіру
кезінде пайда болған қайта тарату қатынастарын басқарудың объективті
процессі. Бұл процессте құрылатын барлық қатынастар аймағын үш жүйеастына
болуге болады: Салықтық жоспарлау, салықтық реттеу. салықтық бақылау.
Салықтық механизм құрылымы
Шаруашылықтың әлеуметтік – экономикалық шарттары
Макродеңгейдің қаржылық механизмі
Салықтық заңда қабылданған салық салудың нақты негіздері
Салықтық әкімшілік нұсқаулары мен олардың тәжіріби бағыттауларын есепке
ала отырып ұйымдастырылатын салықтық механизм
Салықтық механизм элементтері
Салықтық жоспарлау мен Салықтық реттеу Салықтық бақылау
болжамдау
Салықтардың рөлі
Салықтық механизм элементтері салықтық қызметтердің қатысты өз бетінше
комплекс болып табылады. Қазақстан Республикасының салықтық механизмінің
негізгі сипаттамалары келесілер болып табылады:
- Негізгі салық салу жүйесінің формаларының тізімі әлемдік стандарттарға
сәйкес келеді. табысқа салық, мүлікке, тұтынуға салық кез келген жүйенің
сүйегі болады.
- Салықтық түсімдер құрылымы бөлек салық түрлері бойынша 1992-2001 ж.
аралығында толғаныста болды. Жетекеші орын ҚҚС –на, табыс салығына,
акциздерге берілген.
- Шешім қабылдау механизмі салықтық сұрақтардың барлығы бойынша
хаостіктен босатылмаған. Оған халықаралық салықтық құқық нормалары
сипаттас.
Салықтық механизм – мемлекеттің заң актілерімен реттелетін қаржылық –
бюджеттік аймақ қызметінің қарым-қатынастарының жиынтығы. Ол жоспарлық,
нақты және болжамдық салықтық түсімдердің бағалауын бекітуін анықтайтын
(салықтық жоспарлау), ынталандыратын сипаттағы елдің бюджетінің атқарылу
жолдарына ағымды араласудың ғылыми негізделген шараларды қабылдау (салықтық
реттеу) және салықтық заңды бұзу жағдайында жазалау шараларын қолдану
(салықтық бақылау).
Мемлекеттің салықтық жүйесі – бұл заңмен бекітілген берілген мерзімде
жұмыс істейтін салықтардың тізімі, сондай-ақ жиынтықтарды құрайтын
салықтарды басқару жүйесі, сәйкес әкімшілік ережелері. 1, с.291
Салықтық жүйе құрылымы мен оның элементтері 1 суретте көрсетілген.
Салықтық жүйе құрылымы
1 сурет
Бұл элеметтердің әрқайсысын бөлек қарастырайық.
Салық – бұл мемлекетпен жеке және заңды тұлғалардан шығарылған заңдар
арқылы әрдайым төлеп отыруы, ол бюджеттің әр деңгейіне түседі және қоғамдық
тұтынуды қанағаттандыруға барады. 2, с.227
Салықтың алғаш пайда болуына қоғамның әр түрлі қызығушылықтарын
қанағаттандыруда коллективтік қажеттілік әсер етті. Салықтық жүйе
мемлекетпен бірге пайда болып, дамыды. Салықтардың экономикалық тұлға
ретінде пайда болуы мен қызмет етуі мемлекеттің өзінің қызметтері мен
міндеттерін орындау үшін қаржылық ресурстарда қажеттілігімен байланысты
болды. Мемлекет қазынасына ақша қаражаттарының түсуін бақылайтын салықтық
қызмет органдарының пайда болуы салықтардың, олардың ставкалары мен
төлеушілерінің көптеген түрлерімен байланысты.
Салықтық қызметтер салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдерді толығымен және уақытымен түсуді, күші бар заңдар шамасында салық
салу аймағындағы қылмыс пен құқық бұзушылықты айқындау мен алдын алуды
қамтамасыз ету керек.
Салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің, сондай-ақ
салықтық қызмет органдарының қызмет етуінің легитимдік негізін мемлекеттің
заңдылық базасы құрайды. Салықтық заңдылық мемлекетте алынатын салықтардың
тізімін бекітіп қана қоймайды, сонымен қоса салықтық құқықтық қатынастардың
барлық қатысушыларының құқықтары мен міндеттерін анықтайды.
Ұйымдастырушылық – құқықтық механизм ретіндегі мемлекеттік салықтық жүйе
белгілі экономикалық кеңістіктің және белгілі мемлекеттік құрылым мен
басқарудың жүйесінің барлық артықшылықтары мен кемшіліктерін шағылдырады.
Әрбір мемлекет классикалық салық салудың принципиалды мағынасына беттеле
отырып, мемлекеттік салықтық жүйені басқарудың өз комплекс принциптерін
жетілдіреді. Берілген принциптер салық салудың алтын ережелерін
(классикалық постулаттар) жарым-жартылай көрсетуі немесе мүлдем көрсетпеуі
мүмкін. Алайда, классикалық образға ұмтылу барлық мемлекеттердің салықтық
реформалаумен кездеседі. 3, с.197
Халықаралық салықтық жүйесінің құрамы мен құрылымы, оларды ұйымдастыру
мен қызмет етуінің принципиалдық негіздері бойынша жүргізілген зерттеулер
фундаменталды мақсаттарының комплексі ретінде экономикалық-құқықтық
ұйымдастыру принциптерін және салық салу жүйесінің қызметін құруға
мүмкіндік береді. Осы принциптерге сәйкес халықаралық салықтық тәжірибе
сәтті дамып келеді. Бұл принциптер комплексі А қосымшасында көрсетілген.
3, с.206
Мұндай салықтық жүйенің принципалдық негіздерінің заңдылығы және
нақтылығы фискалдық қатынастардың тұрақтандырылуына әсер етеді, олардың
стратегия мен тактикасын анықтайды, салық салу процессіне тұрақты және
қызметтің ұзақ мерзімді сипатын береді, фискалды федерализм негіздерін
бекітеді.
Әлемдік тәжірибе салықтық жүйелердің құрылу принциптерінің әр
алуандылығымен сипатталады. Бұның бәрі оның спецификасымен, болашағымен
және елдегі экономикалық және саяси қатынастардың құрылған жүйесімен
байланысты.
Соған қоса әр алуандылығынан классикалық (фундаменталды), ұлтышылык
(жалпы) принциптерін бөлуге болады, оларды қадағалауға салықтық жүйенің
құрылу процессінде қатысатын барлық әлеуметтік – экономикалық құрылымдар,
региондар, елдер және т.б. ұмтылу керек. Бұл принциптер негіз құраушы болып
табылады және олар салықтық қатынастардың кеңістік пен уақытқа қарамастан
іргетасын анықтайды. Ең көбінде олар салықтардың мәні мен экономикалық
мазмұнын көрсетеді.
Классикалық принциптердің негізін салушы болып шотландттық экономикст
және философ А. Смит саналады. Ол өзінің Исследование о природе и причинах
богатства народов классикалық шығармасында негізгі жалпылық, әділеттілік,
айқындылық және қолайлылық принциптерін көрсеткен. Кейінде бұл тізім неміс
экономисті А.Вагнермен ұсынылған басқа принциптермен, оның ішінде
жеткіліктілікті қамтамасыз ету және салықтардың қозғалымдылығы сияқтылармен
толықтырылды. 4, с.10
А.Вагнер еңбегінің нәтижесі, ол бірінші экономист-салықшылардың ішінде
салық салудың принциптерінің жүйесін теориялық негіздеудің алғашқы
әрекетін жасайды. Салықтық жүйенің көп қилы жақтарын ашуға талаптануы
әркелкі сыныпталу бойынша принциптердің бөлуіне әкеледі. А.Вагнер 4 топқа
сыныпталатын 9 негізгі принциптерді ұсынады:
а) салық салуды ұйымдастырудың қаржылық принциптері:
- салық салудың жеткіліктілігі;
- салық салудың икемділігі (қозғалмалылығы);
б) халықшаруашылық принциптер:
- салық салудың көздерін тиісті таңдау, яғни бөлек тұлға немесе жалпы
халықтың табысы немесе капиталына ғана салық түсу керек пе деген сұрақты
шешу;
- әр түрлі салықтарды ақырлары және оларды орнын ауыстыру талаптарымен
саналатын жүйені дұрыс қиыстыру;
в) әділеттіліктер принциптері:
- салулардың жалпылығы;
- салулардың біркелкілігі;
г) әкімшілік-техникалық немесе салықтық басқарулар принциптері:
- салулардың айқындылығы;
- салықтың төлеу ыңғайлылығы;
- өндіріп алулардың шығындарын барынша көп кеміту.
Салық салудың ішкі жүйелерін зерттеуден тікелей шығатын классикалық
принциптермен қатар жалпылық белгілерін бейнелейтін принциптер бөлінеді.
Салықтық жүйелерді құруда сақтауды қажет ететін принципиалды құрулардың
жиынтығы В қосымшасында көрсетілген 4, 15б..
Ұсынған принциптер негізінде құрылған және қызмет ететін салықтық жүйе
экономиканы алымды ынталандырушысы болу қабілеттілігі бар және ол келесі
мақсаттарды жүзеге асыруды қамтамасыз етуге танылған:
- корпорациялардың және жеке тұлғалардың жинақтарын жаңа жұмыс орындарын
құруға және жұмыссыздықпен айқасқа инвестициялаудың талаптарын жасау;
- ғылыми-зерттеулерді, тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарды, ең жаңа
технологияларды және берік зерттеулерді ынталандыру жолымен өнімнің
бәсеке қабілеттілігін қамтамасыз ету;
- протекционисттік саясат жүргізу, салалық және территориялық капиталдың
ағымына әрекет ету;
- капиталдың және жинақтардың жиналуын ынталандыру, капиталдың жеке
тұтынуын тоқтату;
- халықтың барлық қабаттарының әлеуметтік қажеттіліктерін қамтамасыз ету.
Қазақстан Республикасының салықтық заң шығарулары салықтық жүйенің
құрылуы келесі принциптерінде негізделген:
а) салық салудың міндеттілік принциптері. Салық төлеушілер салықтық
міндеттемені салықтық заң шығарумен сәйкес толық көлемде және белгіле
мерзімдерде атқаруға міндетті;
б) салық салудың айқындылылық принципі. Қазақстан Республикасының
бюджетіне төленетін салықтар және басқа міндетті төлемдер айқын болуы
тиісті. Салық салудың айқындылылығы салықтық заң шығаруларда салық
төлеушінің салықтық міндеттемелерінің пайда болуының, атқарылуының және
тоқтатылуының барлық негіздерінің және тәртіптерінің орнатылуының
мүмкіндігін білдіреді;
в) салық салудың әділеттілік принципі. Қазақстан Республикасындаға салық
салу жалпыға бірдей және міндетті. Жеке сипатты салықтық жеңілдіктерді
беруге тыйым салынады;
г) салықтық жүйенің бірліктілік принципі. Қазақстан Республикасының
салықтық жүйесі барлық салық төлеушілеріне қатысты Қазақстан
Республикасының барлық аймақтарында бірыңғай болады;
д) салықтық заң шығарулардың жариялылық принципі. Салық салулар
мәселелерін реттейтін нормативті құқықтық актілер ресми баспаларда міндетті
жариялануға жатады. 5, 4б.
Салықтық жүйені құруда келесі талаптар орындалу тиісті:
а) салық салу формаларын анықтауда техникалық қарапайым формаларға
жоғары баға беру керек, өйткені салық төлеушілердің бір бөлігі салықтарды
төлеуден қашуға және өз кірістерін қорғауға әрекет етеді;
б) салықтық жүйе мүмкіндігінше бейтарап болу тиісті. Нарықтық жүйемен
өндірілетін бағалық және құндық қатынастарды минималды бұрмалайтын салықтар
түрлері қажет;
в) салықтық жүйенің тұрақтылығы;
г) салықтардың уақытымен және толығымен төлеудің бақылауын оңайлататын
салықтарды жинаудың механизмінің жөнге келтірілуі керек;
д) өндіріс факторларын емес, ақырғы өнімді жеңілдіктеу. Салықтық
реформалар мәселелері өндірістік инвестицияларды ынталандыру мәселелерімен
тығыз байласты. Мұндай байланыс салықтық және несиелік саясат шегінде
өндіріске инвестицияларды ынталандыруға бағытталған жеңілдіктердің
жүйесінің және басқа экономикалық шаралардың құрылуында негізделген;
е) жергілікті және жалпы мемлекеттік салықтардың субординациясы. Шек
қоюлар барлық деңгейлердің әкімшілік иерархиясының қорларының құрылуының
зорлық-зомбылығын болғызбайды, яғни олармен дербестіктің, өзін-өзі
басқарудың, дамудың кепілі болады;
ж) заң алдында барлық салық төлеушілердің теңдіктігі, салықтық
саясаттың біркелкіліктігі. Біркелкілікке жету сәтті салықтық саясаттың
басқа критериелерін қанағаттандыруды жеңілдетеді;
з) салық төлеушілердің ақпаратқа заңды құқығы. Салық салу жүйесі әр
түрлі масштабтарда болатын мемлекеттік шаралардың қанша тұратынын халыққа
көрсету керек, оның мақсаты саясатшылардың ақшаның бағыттарың және қалай
жұмсау бойынша дұрыс шешімді қабылдау үшін, олар салық төлеушілердің бұл
практикалық әрекеттерге даярлықпен нығайтылуы керек.
Бұл бағытқа сәйкес салықтар тауарлардың және қызметтердің бағаларында
жасырын емес, анық болу керек, оларды азаматтардың үлкен саны сезу тиісті.
6, 24-25б.
Салықтық жүйелердің нәтижелі қызмет етуіне заңдардың ақылдылығы,
нақтылығы, оңайлылығы арқылы кемелденген және салықтық әкімшіліктің дамыған
амалдарымен жетуге болады. Салықтық жүйе негізін салушы факторлармен
байланысты сәтті қызмет етуіне құштар барлық қызығушылығы бар жақтарды
қанағаттандыруға қабілетті.
Салықтық жүйелер айтарлықтай күрделі үлгілерді ұсынады, өйткені көптеген
салықтардың, олардың төлеушілерінің, өндіріп алу амалдардың түрлері бар.
Салықтарды әр түрлі белгілері бойынша сыныптауға болады:
- салық салу объектісінен және төлеуші мен мемлекеттің арасындағы қарым-
қатынастар бойынша;
- пайдалануы бойынша;
- салықты алған органға байланысты;
- экономикалық белгісі бойынша. 7 ,с.142
Бірінші белгісі бойынша салықтар тікелей және жанамаға бөлінеді.
Тікелей салықтарға тікелей кіріске немесе мүлікке орнайды (мүлікке,
жерге, табысқа салынатын салық).
Тікелей салықтар өзара нақты және жеке болып бөлінеді. Нақты салықтар
сыртқы белгілері бойынша мүлікке салынады, оны пайдаланылуына емес; нақты
тікелей салықтарға жататындар: жер, мүлік, кәсіпшілік, ақша капиталына
салынатын салықтарға.
Жеке салықтарды тек кіріс қана есепке алынып қоймай, сондай-ақ салық
төлеушінің қаржылық жағдайы, жанұялық жағдай есепке алынады; оған
жататындар: табыс салығы, салықтық мұралар мен сыйлықтардан алынатын
салықтар және т.б.
Жанама салықтар арашашы алынады - тауарлардың және қызметтердің бағалары
мемлекетке беріледі.
Пайдалану белгісі бойынша салықтар жалпы және арнайы болып бөлінеді.
Жалпы салықтар мемлекет қазынасыны түседі және пайдалану кезінде өзінің
жеке қасиеттерін жоғалтады. Арнайы салықтардың қатал айқындалған
тағайындалуы болады.
Салықтарды алу органдарына және олармен иелік етуіне байланысты орталық
(жалпы мемлекеттік) және жергілікті салықтарды айырады.
Объектінің экономикалық белгілеріне қатысты табысқа (кіріске) салынатын
салықты және тұтынуға салынатын салықты бөледі; біріншісі төлеушімен кез
келген салық салу объектісінен алынатын кірістерден, екінші жағдайда –
тауарлар мен қызметтерді тұтынудан төленетін шығындардан алынатын салықтар.
Салулар объектісін есептеудің амалдарына және бағалауына тәуелді
салықтарды өндіріп алудың төрт амалы бар: кадастрлік, салық төлеушінің
декларациялары бойынша, төлем көзінен салықтарды шегеру, патент бойынша.
8, 254-255б.
Салықтың кадастрлік есептеу амалына және өндіріп алуына сәйкес салық
салу объектілерінің тізім бойынша сипатталудың негізінде, оларлардың
фактіге негізделген кірістілігін есепке алмаудың негізінде олардың
кірістілік нормаларын көрсетумен байланысты (жер бойынша, мүліктік) жүзеге
асырылады.
Декларацияда салық төлеуші кірістің мөлшерін көрсетеді, қажетті
жеңілдіктерді, салық сомасын шегерулерін есептеп шығарады және төлеп қояды.
Төлем көзінен салықты шегеру кезінде салықтың сомасын есептеулерді салық
төлеушіге кірістен төлеген тұлға жасап шығарады, оны төленетін кірістен
салық сомасын алады. Кірісті төлеген тұлға (төлем көзі) осы кірістен
салықты шегеру кезінде мемлекеттің фискалды агент қызметін атқарады.
Салықтық патентті қайта сатып алу салықты төлеудің осындай амалы, ондағы
оның сомасы шамаланған кіріс туралы орташаланған мәліметтердің негізінде
салық органдарымен белгіленген және патент үшін төлем ретінде көрсетілген.
1.2 Қазақстан Республикасының бюджетінің орындалуындағы салықтардың
рөлі.
Қазақстан Республикасының бюджетінің рөлі мемлекеттік дәрежеде жоғары
талаппен қарастырылғандықтан, оның негізгі түсім көздері, яғни салықтық
жүйенің негізгі элементтерін қарастыру білікті болып саналады.
Қазақстан Республикасының Салықтық заңдар жинағымен бекітілген келесі
салықтардың түрлері бар:
а) корпоративтік табыс салығы;
б) жеке табыс салығы;
в) қосымша құн салығы (ҚҚС);
г) акциздер;
д) көлік құралдарына салынатын салықтар;
е) мүлікке салынатын салықтар;
ж) әлеуметтік салық;
з) жер салығы;
и) жер қойнауын пайдаланушылардан алынатын арнайы төлемдер мен салықтар.
Бюджет табысындағы жанама салықтардың арасында ҚҚС-тың үлесі - 22% ең
жоғары болып табылады. 9, 375б.. Қосымша құнға салынатын салық өндіру
және тауарлардың (жұмыс, қызметтің) айналым процессіндегі өнімді өткізу
бойынша салық салынатын айналым құнынан бюджетке бір бөліктің аударымдарын
көрсетеді, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аймағына тауарлардың
импорталуы кезіндегі аударымдар.
Салық салынатын айналым бойынша бюджетке төленуге жататын қосымша құнға
салынатын салық (ҚҚС) өткізілген тауарларға (атқарылған жұмысқа,
көрсетілген қызметке) есептеп қосылған қосымша құн салығының сомасы мен
алынған тауарлар (жұмыс, қызмет) үшін төлеуге жататын қосымша құн салығының
сомаларының арасындағы айырма арқылы аламыз.
Салық ставкалары 14% және 0% шамасында бекітілген. 5, 124-126 бет.
Тікелей салықтардың ішінде корпоративтік табыс салығының орны аса
маңызды. Оның мемлекеттік бюджетке салықтар түсімдерінің ішіндегі үлесі 25%-
ды құрайды. 9, 375 б.. Бұл салықты заңды тұлғалар - Қазақстан
Республикасының резиденттері, бірақ Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі
мен мемлекеттік мекемелірен басқалары, сондай-ақ Қазақстан Республикасында
тұрақты мекен-жай арқылы қызмет атқаратын немесе Қазақстан Республикасының
көздерінен табыс алатын заңды тұлға – резидент еместер төлейді.
Салық салу объектісі салық салынатын табыс болып саналады, ол жылдық
жиынтық табыс пен заңмен бекітілген шегерімдер арасындағы айырмасы ретінде
анықталады.
Жылдық жиынтық табысқа салықтық кезең ішінде әркелкі көздерден алынған
табыстардың барлық түрлері жатады.
Корпоративтік табыс салығының негізгі ставкасы 30%. 5, 65б.
Қазақстан Республикасы аймағында салықтардан басқа жинаулар, төлемдер,
мемлекеттік баж салығы, кеден төлемдері әрекет етеді
Салықтардың және басқа міндетті бюджетке төлемдердің дұрыс өндіріліп
алынуын бақылау төлеушілердің мекен-жайы бойынша немесе олардың қызмет
орындары бойынша мемлекеттік салықтық қызметпен жүзеге асады. Салықтық
қызметтер салықтық жүйенің элементтерінің бірі болып табылады және олар
Қазақстан Республикасында Қазақстан Республикасы мемлекеттік кірістер
министрлігімен, аймақтардағы, аудан мен қала салықтық комитеттерімен,
сондай-ақ қаржы полициясы Агенттігімен ұсынылған. Салықтық қызмет Қазақстан
Республикасының салық салу аймағындағы заңдардың атқарылуын бақылаумен
жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасында салықтық құқықтық қатынастардың
қатысушыларының арасында пайда болатын тұрғылар Қазақстан Республикасының
2002 жылдың 1 қаңтарынан кұші бар Салықтық заңдар жинағымен реттеледі.
Солай, мемлекеттік салықтық жүйе - бұл корпорациялардың және
азаматтардың жиынтық кірістің бөлігін қоғамдастырудың императивтік
формаларының жиынтығы, табыстылық, тұтынушылық, ресурстық және мүліктік
салықтардың жүйелеріне құрылымдастырылған, сондай-ақ экономикалық –
құқықтық және әдістемелік – функционалды принциптерінің және олардың
әрекеттерін іске асыратын қаржылық және салықтық әкімшіліктер тұлғасындағы
мемлекеттік басқару органдарының комплексі.
Сексенінші жылдары аралас экономиканың бірінші элементтерінің көрінуімен
экономиканың барлық аймақтары мен салаларында қайта құру процесстері
басталды, оның ішінде салық салу жүйесінде де. Елге нарықтық экономиканың
жаралу кезеңдерінде салықтық жүйенің өзгеруі үш бағытта жүзеге асырылды:
тікелей және жанама салықтар енгізілді және әр түрлі қорларға қосымша
жинақтар мен төлемдердің жүйесі құрылды.
Экономикалық тұрғыда өтіп жатқан өзгерулер көбінесе құндардың қайта
құрылуының әкімшілік нормаларынан салықтарға көшуге әкелді. Бұл тұрғыда
салықтық менеджмент маңыздылығы өсті, одан экономикалық субъектілердің
өндірістік және сауда қызметтерінің қаржылық орнықтылығы, сондай-ақ
мемлекеттің амандылығы тәуелді болды. Оған қоса, базистік принциптердің жоқ
болуы сансыз көп салықтардың және жинақтардың пайда болуына әкелді, ал
оларды енгізу заңды актілермен жанамаланды, бұл өзара салықтық жүйені шатақ
пен қайшылықтарға әкелді. Соған орай, басқа ТМД елдері сияқты Қазақстан
Республикасының да өз салықтық жүйесін 1991 жылдың 1 қаңтарынан
Кәсіпорындардан, бірлестіктерден және ұйымдардан алынатын салық СССР
заңының енгізілуіне әкелді.
Бірыңғай елдердің ыдыраушылығымен жанамаланған шаруашылық байланыстардың
үзілуі Республикалық өндірістік-шаруашылық қызметтердің көбінесе шикізаттық
бағыты бар барлық кәсіпорындар өндірістің басылуына; залалды,
банкротталған және тоқтап қалған кәсіпорындардың көбейуіне; шоқырақтаған
ақшаның құнсыздануыны апарып соқты. Қазақстан Республикасы басшысының
алдында меншіктің әр алуан формаларының құрылу мәселелері, кәсіпорындар мен
азаматтардың, экономика субъектілері мен мемлекеттің мүліктік құқықтың
бөлінуі мен жауапкершілік мәселелері тұрды. Осы түбегейлі мәселелерді шешу
Қазақстан Республикасының салықтық жүйесін құру талабынан тұрды. Бұл
мәселелер субъективті себептермен күшейді, нақтырақ айтсақ: нарықтық
жағдайларда іске асырылатын қандай-да бір тәжірибенің ұлттық салықтық
жүйені дербес өңдеу мүмкіндігі жоқ болумен байланысты, және салық салу
жүйесін методикалық және тәжірибелік міндеттерді шешуге қабілетті және
мемлекеттік қазынаға экономика субъектілерінен ақша ағымдарын түсуді
ұйымдастыратын талапқа сай маман кадрлардың бар болуы.
Қазақстан Республикасының салықтық жүйесінің келесі құрылу және даму
кезеңдерін бөлуге болады:
1 кезең - 1991 жылдан 1994 жылға дейін;
2 кезең - 1995 жылдан 1998 жылға дейін;
3 кезең - 1999 жылдан 2001 жылға дейін;
4 кезең - 2002 жылдан осы кезеңге дейін 10 ,2 б.
Бірінші кезең (1991-1994 ж.ж.) - осы кезеңнің мақсаты экономикадаға және
салықтық тұрғыдағы былыққандық элементтерін ретке келтіретін ұлттық
салықтық жүйенің құруымен сипатталады.
1991 жылдың 25 желтоқсанында Қазақстан Республикасындағы салықтық жүйе
туралы заң қабылданды, негізгі мақалалары салықтардың реттелуіне, қағаз
ақшаның құнсыздануын төмендетуге және макроэкономикалық тұрақтандыруға
жетуге бағытталған.
Қазақстанның бірінші салықтық заң шығаруы салықтық жүйенің құрамдындағы
16 жалпы мемлекеттік, 10 жалпыға міндетті жергілікті және 19 жергілікті
салықтарды және жинақтарды, сондай-ақ әр түрлі арнайы бюджеттен тыс
қорларға түсетін міндетті аударымдардың бірқатарын қарастырды (Жол Қоры,
Қазақстан Республикасының экономикасының өзгеру Қоры, кәсіпкерлікті қолдау
және бәсекелестіктің даму Қоры). 11, 31б. Бұл қорларға аударымдар
шаруашылықпен айналысатын субъектілердің әділ ашу кернеулерін шақыртты,
өйткені олардың себебінен салықтық ауыртпалылық әлдеқашан артты, өндірілген
өнімнің және қызметтің шығындары мен бағалары жоғарылады, ал аударымдар
кәсіпкерлікті сүйемелдеуге және бәсекелестіктің даму қорларына, сондай-ақ
барлық салықтар мен жинауларды төлеуден кейінгі бірлестіктердің меншік
пайдаларының кейбір бөліктері алынып отырды.
1992-1994 жылдардың ағымында салықтық заң шығаруда системалы түрде әр
түрлі түзетулер енгізілді, бірден бір мақсаты салықтық жүйені өзгерген
экономикалық талаптарға жанастыру болып табылады. Әлгі түзетулер
тамырында негізге салынғанды тимеді. Көпшілігі қандай-да бір салалардың
немесе бөлек бірлестіктердің назарында лоббирленген жеңілдіктерде
жанасты. Осының нәтижесінде әрбірды салықтық емес заңға арнайы бөліммен
салық салу туралы жағдайлар жазылып отырды, әдетте, жеңілдіктерді беру
бойынша. 1995 жылы қабылдау кезіңіне қарсы Бюджетке төленетін салықтар
мен басқа міндетті төлемдер туралы заң күші бар Қазақстан Республикасы
Президентінің Жарлығын Қазақстандағы салықтық тұрғылар, бірден, үш
Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлықтары мен қырық бес заңдарымен
реттелді.
Бұндай жағдайлар Қазақстанның салықтық жүйесінің төтенше
нәтижесіздігіне, күрделі, қиын басқарылатынынына әкелді, бұның бәрі
шаруашылықпен айналысатын субъектілердің қызметтеріне апатты ықпалын
көрсетті. Түзетуге болмайтын салықтық ауыртпалықтың салдары: салық
төлеушілермен кірістерді системалы жасыру, салықтардан жаппай көпшілік
ауытқу, ал бұл өз кезегінде, төлемеушіліктердің дағдарысына, бюджетке
салықтық түсімдер бойынша ай сайынғы кем алудың үдеуіне, еңбекақы,
зейнетақылар, жәрдемдер созылмалы түрде уақында төленбеді.
Бәрі де ұзақ созыла алмады. Алғаш командалық-әкімшілік жоспарлық
экономика принциптерінде негізделген Қазақстанның бірінші салықтық жүйесі
елдің әлеуметтік-экономикалық даму үшін маңызды тежеуіш болды. Ол бір
жығанан замандас өркениеттендірілген нарықтың объективті заңдармен
қайшылыққа кіріп, екінші жағынан салықтық тұрғылардың халықаралық
үлгілерімен байланысты.
Қазақстан Республикасының салықтық жүйесінің дамуының екінші кезеңі 1995
жылдан 1998 жылға дейін созылды. Осы кезеңнің мақсаты ең биік потенциалы
бар және бәсекеге қабілетті кәсіпорындарды ынталандыру жолымен
макроэкономикалық ахуалға жету және бюджеттің кірісін максимизациялау болып
табылады. Солайша, салық салу базасының орнықтылығына әкелетін экономика
субъектілерінің белсенді қаржылық-шаруашылық қызметі үшін қолайлы
жағдайларын құруды қажет етеді.
Макроэкономикалық тұрақтылық салық төлеушілердің қолында қалған (оның
дамуына мүмкіндік беретін) және салықтық пен бюджеттік механизм арқылы
қайта таратылатын қаражаттар арасындағы айқындалған арасалмақтарға жету
жолымен өндрістік-коммерциялық қызметтің дамуын ынталандырды.
1995 жылдың 24 сәуірінде № 2235 Бюджетке төленетін салықтар мен басқа
міндетті төлемдер туралы заң күші бар Қазақстан Республикасы Президентінің
Жарлығы қабылданды. Бұл жарлыққа сәйкес Қазақстан Республикасының
аймақтарында салықтар мен жинаулардың 17 түрлері болды. 12, 9б.
Жаңа салықтық заң шығаруды өңдеуде едәуір жәрдем көрсеткен әр түрлі
халықаралық ұйымдар: Халықаралық Валюталық Қор, салықтар мен инвестициялар
бойынша Халықаралық орталық, экономикалық ынтымақтастық пен даму Ұйымы.
Сансыз көп талқылаулардың, әр түрлі кепілдемелердің қорытындысы,
Қазақстан экономикасының екшеліктерін ескере отырып оларды жан-жақты талдау
Қазақстан Республикасы Үкіметімен 1994 жылы мақұлданған салықтық реформалар
айқындамасы қарастырылды.
Бұл айқындамада реформаның негізгі себептері мен мақсаттары анықталды,
көрсетілген мақсаттарға жету стратегиясы, салық салу жүйесінің принциптері,
сондай-ақ реформалардың нәтижелілігін жүргізуді қамтамасыз ететін қажетті
талаптар қарастырылған. Бұл айқындаманың жағдайларының негізінде салықтық
реформаның негізгі қорытынды құжаты өңделді: Бюджетке төленетін салықтар
мен басқа міндетті төлемдер туралы заң күші бар Қазақстан Республикасы
Президентінің Жарлығы. Осы жарғыны қабылдаумен келесі маңызды міндеттер
шешілді:
- салық салуды оңайлатуды қамтамасыз ету мақсатында барлық ең ірі
салықтардың түрлері бойынша бірыңғай ставкалар бекітілді, ал олардың
саны әлдеқашан азайтылған, барынша салықтық жеңілдіктер қысқартылды,
бюджетпен есеп айырысу тәртіптері оңайлатылды;
- салықтар туралы жарғы бұдан бұрын болған заңдарды біріктірді, бұл
республиканың барлық аймақтарында салықтық жағдайларды бірыңғай
қолдануын, әр түрлі заң шығаратын акттардың арасындағы қайшылықтарды
жоюды қамтамасыз етті. Алайда, барлық салықтық емес заң шығаратын
акттардан салықтық жағдайлар шығарылып тасталды.
Үшінші кезең 1999 жылдан 2001 жылға дейін Қазақстан Республикасының
салықтық жүйесін жетілдірумен сипатталады.
Осы кезеңнің мақсаты ол жалпы ішкі өнім, жалпы ұлттық өнім және жалпы
ұлттық кіріс сияқты макроэкономикалық көрсеткіштердің өсуімен сипатталатын
экономикалық өсуге жету.
Бұл кезеңде салық салу базасының кеңейтудің объективті процессі
басталады, ол салықтар түрінде мемлекеттік бюджетке түсімдерді өсіруге
әкеледі. Мемлекеттік бюджеттің кірісін өсіруде 1998 жылы Қазақстан
Республикасының мемлекеттік кірістер министрлігінің құрылуы үлкен рөл
ойнады.
Бұл кезеңде Бюджетке төленетін салықтар мен басқа міндетті төлемдер
туралы заң күші бар Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы Бюджетке
төленетін салықтар мен басқа міндетті төлемдер туралы Қазақстан
Республикасының Заңы болып қайта аталды.
Барлық кезең ағымында Бюджетке төленетін салықтар мен басқа міндетті
төлемдер туралы Заңға бірқатар өзгертілулер мен қосымшалар енгізілді.
Бірақ бұл енгізулердің жиіліктерінің нәтижесінде салықтық заң шығарулар
болжамдылық принципін жоғалтты. Осы арадан жаңа Салықтық заңдар жинағының
өңделу қажеттілігі туды.
2002 жылмен даталанған төртінші кезеңнің басталуы Салықтық заңдар
жинағының енгізілуімен байланысты, оның келесі сипаттары бар:
- әлеуметтік-экономикалық мәселелерді және оларды шешу үшін салықтық
институттарды ашық және қайшы емес экономикалық анықтау және заңды
құжаттау;
- бюджеттік қаражаттардың көздерін нақты қарастыру және оларды пайдалану;
- бағытты анықтау және әлеуметтік-экономикалық бағдарламалардың қызмет
етуінің нәтижеліліктерін бағалау;
- салықтық қызметтердің иеленуіндегі құралдарды рационалды пайдалануды
ұйымдастыру.
Салықтық заңдар жинағын өңдеудің ең басты мақсаты салықтық
ауыртпалылықты азайту, төлемдер мен салықтардың санын азайту, қатаң
бақылауды орнату және салық төлеушілердің жауапкершілігін жоғарылату
арқылы өндірушілерде, кәсіпкерлерде іскер белсенділікті жоғарылату, және ең
маңыздысы - заңның жағдайларын халықаралық салық салу принциптеріне
келтіру.
Солайша, Қазақстан Республикасының тәуелсіздігін алумен ұлттық салықтық
жүйенің жаралу және даму процессімен басталды.
1995 жылы қабылданған Бюджетке төленетін салықтар мен басқа міндетті
төлемдер туралы заң күші бар Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы
біздің республикада салық салу аймағында тарихи маңызды оқиға. Ол Қазақстан
Республикасындағы салықтарды есептеудің принципиалды жаңа әдістерді
қолданудың бастапқы нүктемесі.
Бірінші заңдағы негізгі күшті әсері салықтық ауыртпалықтың белгілі
алынатын пайдаға дерлік орташа екі есе ара қатынасын төмендетуден тұрады.
Кәсіпорындар өзінің өндірістерін дамыту үшін үлкен қосымша мүмкіндіктерін
алды.
Салықтық жүйені реформалау жаңа Салықтық заңдар жинағының қабылдануымен
ғана шектеліп қоймайды, сондай-ақ салықтық жүйені оңайлату және
рационализациялау мақсатында мемлекеттің салықтық потенциалын өсіруге
бейімделген.
Осыдан, мемлекет стратегиялық жоспарлау процессінде негізгі екі
міндеттің орындалуын қамтамасыз етуге тиісті, біріншісі салықтық жүйенің
нәтижелілігі мен оның әділеттілігінің арасындағы ымыра шешімдеріне жету
қажеттіліктерінен тұрады, ал екіншісі - экономикалық және әкімшілік
нәтижеліліктердің қайшы емес байланыстыруларының қамтамасыз етуімен
байланысты.
Қорытындылай келе, келесі шешімге келуге болады.
Салықтық жүйе өзімен үш элементтерден тұратын жиынтықты білдіреді:
бюджетке төленетін салықтар мен басқа міндетті төлемдердің түрлері, салық
салу аймағындағы мемлекеттің заң шығаратын негізі және салықтық қызмет
органдары.
Әр салықтық жүйені құру негізінде экономико-функционалды және
ұйымдастырушылық-құқықтық принциптер жатады.
Ұлттық салықтық жүйенің концептуалды негіздерін өндіру әр елдердің
стратегия және даму приоритеттерімен келісілген ішкі экономикалық
назарларында негізделген.
Қазақстан Республикасының салықтық жүйесінің жаралу және даму процессі
1991 жылдан басталды. Салықтық жүйенің реформалануының негізгі міндеті
халықаралық принциптерге және салық салу үлгілеріне сай болу. Халықтың және
кәсіпкерлердің кірістерін қайта тарату жолымен Қазақстан Республикасының
салықтық жүйесі мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлігін қаржылық ресурстармен
қамтамасыз етеді.
1.3 Қазақстан мен ТМД елдерінің салыстырмалы талдауы.
Бес елдің (Беларусь Республикасы, Қырғыстан Республикасы, Қазақстан
Республикасы, Ресей Федерациясы және Тәжікстан Республикасы) салықтық
органдары өзінің тығыз байланыстарын 1998 жылдан бастады. Онда жоғарыда
айтылған елдердің салықтық қызметтері өз іс-әрекеттерін күші болған
Кедендік одақ шегінде жүзеге асырды. Интеграцияның бұдан да жоғары
деңгейіне ауысуды жүзеге асыра отырып, бұрынғы Кедендік одақтың елдері
жаңадан құрылған Евразиялық экономикалық бірлестіктің бастаушылары болып
табылады. (одан әрі- Бірлестік немесе Еур.АЗ.ЭБ).
Бес жыл ішінде салықтық жүйелерді реформалау бойынша аз емес жұмыстар
жүргізілді. Бұған әрекет еткен және әлі күнге дейін әрекет ететін бір-
біріне тәжірибені беру бойынша салықтық қызметтің ашықтығы.
Бес елдің салықтық қызметінің жұмысының талдауын жүргізейік.
Мәліметтер 6 кестеде көрсетілген. 8, 21 б
6 кесте
Біріктірілген бюджетке салықтар мен алымдар
Мемлекеттер Барлығы, Алдыңғы ЖІӨ-ге Халықтың бір
мың. долл. АҚШ жылмен қатысты,% жанына, мың
салыстырғанда
, %
2004 ж. 2005 ж.
2004 ж. 2005 ж. 2004 ж. 2005 ж.
Беларусь 365 691,17 433 107,42 529 257,53 438 524,64
Республикасы
Қазақстан 467 441,72 504 771,69 1 614 346,28 1 592 495,11
Республикасы
Қырғызстан 20 020,83 24 232,66 20 700,00 21 646,53
Республикасы
Ресей Федерациясы 8 746 233,4411 391 17 562 204,76 14 738 535,03
719,75
Тәжікстан 12 945,80 5 672,98
Республикасы
Берілген мәліметтердің талдауы ҚҚС бойынша түсімдер келесідей
жоғарылады:
- Беларусь Республикасында - 2004 жылмен салыстырғанда 178,2
- Қырғыстан Республикасында - 149,1
- Тәжікстан Республикасында - 144,6
- Ресей Федерациясында - 134,3
- Қазақстан Республикасында - 113,1
2005 жылы ҚҚС бойынша түсімдердің өсуі:
– Беларусь Республикасында – 116,4% алдыңғы 2004 ж. қарағанда;
– Қырғызстан Республикасында – 113,6%;
– Ресей Федерациясында – 111,5%;
– Тәжікстан Республикасында – 110,6%;
– Қазақстан Республикасында – 110,0%.
Доллар эквивалентіне ҚҚС түсімдерін 2004 жылмен салыстырғанда қайта
есептеу келесідей болып көрінеді:
– Қырғызстан Республикасы - 121,9 % ;
– Тәжікстан Республикасы – 118,6 %;
– Беларусь Республикасы – 116,4 %;
– Ресей Федерациясы – 103,7 %;
– Қазақстан Республикасы – 105,3 %.
8 кесте
Жанама салықтардың түсімдері
Мемлекет ҚҚС Акциздер
Барлығы, Алдыңғы Барлығы, Алдыңғы
мың АҚШ долл. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
1. ҚАРЖЫ ҚАТЫНАСТАР ЖҮЙЕСІНДЕГІ САЛЫҚТАРДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ МЕН
РОЛІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.1 Салықтардың экономикалық мазмұны мен ерекше
белгілері ... ... ... ... ... ..
1.2 Қазақстан Республикасының бюджетінің орындалуындағы салықтардың ролі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2. Қазақстан РеспубликасынДАҒЫ ЖАНАМА САЛЫҚ САЛУДЫҢ ҚҰРЫЛУ, ЕСЕПТЕУ ЖӘНЕ
тӨлеу НЕГІЗдерІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Қазақстан Республикасындағы жанама салық салудың жағдайын
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Қазіргі кезеңдегі жанама салық салудың, оның ішіндегі ҚҚС және
Акциздердің ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.3 Қазақстан мен ТМД елдерінің салыстырмалы талдауы ... ... ... ... ... .
3. ШЕТ ЕЛДЕРінің ТӘЖіРИБЕСіН ЕСКЕРЕ ОТЫРЫП ҚҚС БОЙЫНША САЛЫҚ
САЛУДЫң БОЛАШАғЫН ЖЕТіЛДіРУ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
КОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. .
пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Кіріспе
Салықтардың пайда болуы мен қызмет етуі мемлекеттің өз қызметтері мен
міндеттерін орындау үшін қаржылық ресурстарда қажеттілікпен байланысты.
Экономикалық қатынастардың даму процессінде салықтық формалары мен әдістері
өзгертілді, өңделіп, мемлекеттің қажеттіліктері мен сұранымдарына
бейімделген.
Қазақстан - 2030 Стратегиясының кезекті орындалуы одан арғы сенімді
прогресстің негізін қамтамасыз етті. Ол үшін Қазақстанның жанжақты тез
модернизацияланудың жолы таңдалған.
Қазіргі әлемде жағымды жағдайдың өсуін, мемлекеттің барлық халқының өмір
деңгейін маңызды көтеру үшін сыртқы нарықтарға шығып және сенімді түрде
орналасу Қазақстанның және қазақстандықтардың белсенді маңыздылығын және
орнын қамтамасыз етеді.
Қазақстанның тұрақты мүше ретінде әлемнің елу бәсеке қабілетті елдердің
қоғамына тез арада өтуі және позициялардың нығайтылуы әлеуметтік-
экономикалық, саяси жағдайының одан әрі жақсаруына әкеледі. Қазақстандық
тауарлардың және көрсетілетін қызметтердің алдыңғы қатарлы халықаралық
стандарттардың сапалық деңгейіне сәйкес келуі жоғарыда айтылған бәсеке
қабілеттілікке шығудың негізгі жолы болып табылады.
Соған орай салықтар арқылы елдегі экономикалық процесстерді, мемлекет
арасындағы, шаруашылық субъектілер мен халықтардың экономикалық
қатынастарын реттеу жүргізіледі.
Салықтардың қызмет ету, оларды дұрыс есептеу мен төлетуді бақылау,
сондай-ақ салықтық құқықтық қатынастарды реттейтін заң актілері
мемлекеттің ұлттық салықтық жүйесіне интегралданған.
Экономикалық және салықтық саясаттың инструменті ретіндегі салықтық жүйе
фискалды сенімді болу керек және мемлекет үшін оның әлеуметтік –
экономикалық міндеттері шешуді қамтамасыз етеді. Салықтық жүйенің қызмет
етуі өндірістік және экономикалық қызметтің ынтасын кетірмеу керек. Солай,
Президент өзінің үндеуінде әлеуметтік-экономикалық және саяси аймақтардың
маңызды және мерзімі жеткен сұрақтарды қамтыды. Өзінің сөз сөйлеуінде
мемлекет басшысы халықаралық аренадағы Қазақстанның бәсекеқабілеттілік
өсуін ынталандыратын айқын бағдарламаны жетілдірудің қажеттілігін көрсетті.
Салықтық жүйенің әлауқаты мен дамуынан мемлекеттің қауіпсіздігі мен оның
саяси тұрақтылығы тәуелді. Сондықтан Қазақстан Республикасы салықтық
жүйесін зерттеу және оның даму заңдылықтарын айқындау өзекті болып табылады
және бұл берілген тақырыпты таңдауымызды алдын ала анықтады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты Қазақстан Республикасының ұлттық салықтық
жүйенің құрылу және даму сұрақтарын зерттеу және оның жетілдіру жолдарын
анықтау болып табылады.
Қойылған мақсаттан шығатын келесі міндеттерді шешу белгіленген:
Қаржы қатынастар жүйесіндегі салықтардың экономикалық мәнін
және ролінің мазмұнын ашу;
Қазақстан Республикасының бюджетінің орындалуындағы салықтардың
ролі айкындау;
Қазақстан Республикасындағы жанама салык салудың құрылуын,
есептелуін және төлеу негіздерін қарастыру;
Қазақстан Республикасындағы жанама салық салудың жағдайын
талдау жүргізу;
Қазіргі кезеңдегі жанама салық салудың, оның ішіндегі ҚҚС және
Акциздердің ерекшеліктерін айқындау және Қазақстан мен ТМД
елдерінің салыстырмалы талдауын жүргізу;
Шет елдерінің тәжірибесін ескере отырып ҚҚС бойынша салық
салуды жетілдірудің болашағын зерттеу болып табылады.
Дипломдық жұмысты жазудың әдітемелік негізі болып салықтық және
бюджеттік саясат аймақтарындағы Қазақстан Республикасының заңдық және
нормативтік актілері, отандық және шетел ғалым-экономистерінің
монографиялары мен оқулықтары, кезекті басылым мақалалары, статистика
мәліметтері, Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігінің есептік
мәліметтері, Салықтық комитеттерінің есептемелері мен түсіндірме қысқа
хаттары табылады.
1. ҚАРЖЫ ҚАТЫНАСТАР ЖҮЙЕСІНДЕГІ САЛЫҚТАРДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ МЕН РОЛІ .
1.1 Салықтардың экономикалық мазмұны мен ерекше белгілері .
Салықтар туралы ғылым – бұл қаржы ғылымының құрамдас бөлігі, адамдардың
олардың біргуінде туынды қатынастарды және өңдіруші күштер мен құрылымдар
ара қатынасын зерттейді. Өндіру, тарату, алмастыру және тұтынуды, тарату
қатынастарын қамтитын көп түрлі өндірістік қатынастар қаржылықты анықтайды,
оның ішінде салықтықты бөліп көрсетеді. салықтар қаржы категориясының басты
көзі болып табылады.
Салықтар – бұл мемлекетпен бекітілген, белгіленген көлемде және
бекітілген мерзімде алынатын міндетті төлемдер.
Салықтың экономикалық мәні мемлекетпен өзінің қызметтері мен міндеттерін
жүзеге асыру үшін аккумулирленетін ұлттық табыстың бөлігін көрсетеді.
Ұлттық табысты қайта таратуда қатысу барысында салықтық қатынастар
туындысына бағынышты, яғни салық экономикалық категория болып табылады.
Салық түрінде күштеп мобильденген ұлттық табыс мемлекеттің
орталықтандырылған қаржы ресурстарының қорына айналады. Сол арады күштеп
шеттету процессі салық төлеушіден мемлекетке құнды эквивалентсіз
айырбастаудың бір жақты (сатып алу – сату жоқ жағдайда) қозғалысы.
Өз табиғаты бойынша салықтардың қаржылық категориясының объективті
сипаты бар, қоғамдағы нақты қаржылық қатынастарды көрсетеді.
салықтардың екілік сипаты бар: өндірістік қатынастардың өзгеше формасы
ретінде шығады (қоғамдық мазмұны) және ақшалай түрде ұлттық табыстың
құнының бөлігі (материалды мазмұны) болып табылады.
Салықтар келесі белгілерді сипаттайды:
1. Бұл әрқашанда мемлекеттің бекітуі.
2. Салық – бұл мемлекеттің бір жақты орнату, яғни салық төлеушімен
келісімді қажет етпейді
3. Салық – әрқашанда ақшалай төлем.
4. Салық – бұл әрқашанда ақшаны күштеп алу.
5. Салық – бұл әділетті, заңды ақша алу.
6. Салық – бұл міндетті төлем.
7. Салық – бұл қайтарымсыз ақшаны алу.
8. Салық – бұл эквивалентнсіз төлем.
9. Салық – тұрақты ақшалай міндеттемелерді тудырады.
10. Салық – заңды бекітілген төлем.
11. Салық - әрқашанда мемлекет табысына апарылады.
Салықтардың экономикалық мазмұны олардың қызметімен анықталады.
Салықтарға тарату, бақылау, фискалды және реттеуші қызметтері тән.
Салықтар мемлекетпен экономикалық тұтқа ретінде пайдаланылады,
экономиканы реттеуіш және заңмен сәйкес бекітілген мөлшер мен уақытта
алынатын міндетті төлемдер.
Бүгінгі күндері салықтар шаруашылықта нарықтық бастамаларды нығайтуға
нақты әсер ету керек, шағын және орта бизнессің дамуына әрекет жасап,
сонымен қоса төмен еңбек ақы алатын халықтың әлеуметтік жоқшылыққа ұшырау
жолында барьер ретінде қызмет ету керек.
Салықтар экономикада үлкен рөл атқарады.
Салық – бұл күрделі құрылу, оның белгіленген элементтерден тұратын өз
құрылымы бар.
Салық пен салық салу элементтеріне субъект, объект, ставка, жеңілдік,
есептеу реті мен төлеу реті, салықтық заңды бұзғаны үшін салықтық жазалау
шаралары жатқызылады.
Салық субъектісі – (салық төлеуші) – бұл жеке немесе заңды тұлға, оған
салықты төлету міндеттемесі заңмен арттырылған. Салық тасушы – бұл
қорытындысында, яғни салықтарды тасымалдап жатқызған процессін аяқтағанда
салық салудың ауыртпалылығын таситын тұлға. Салық объектісі - салық салу
негізі болып табылатын табыс, мүлік, қызмет түрі, жер, еңбек ақы, капитал
және т.б. Салық салу бірлігі – есептеу үшін бекітілген салық объектісін
өлшеу бірлігі: 1 ақша бірлігі (тенге немесе басқа), 1 га. тауардың өлшем
бірлігі және т.б.
Салық ставкасы – салықтық салық салудың нормасын сипаттайтын салық салу
бірлігіне салық мөлшері. Салықтық оклад – бір объектіден салық төлеушімен
төленетін салық сомасы.
Құрылу әдістері бойынша ставкалар тұрақты және проценттік болады.Тұрақты
ставкалар салық салу объектісінің бірлігіне абсолютті сомада бекітіледі, ол
алатын табыс көлемінен тәуелсіз бекітіледі (нақты ставкалар – жер, мүлік
ставкаларымен салынғанда қолданылғанда).
Проценттік ставкалар – пропорционалды, регрессивті, прогрессивті болып
бөлінеді.
Регрессивті ставкалар - салық салу объектісінің көбейген сайын
төмендейді немесе керісінше.
Прогрессивті ставкалар- табыс немесе мүліктің өсу барысында салық алу
проценті шкала түрінде бекітіледі.
Пропорционалды – салық салу объектісінің көлеміне тәуелсіз бірігей салық
проценті ретінде бекітіледі.
Салықтық жеңілдіктер – заңмен сәйкес төлеушілердің салықтан толығымен
немесе жарым-жартылай босатылуы. Салық салынбайтын минимум – салық салудан
толығымен босатылатын салық объектісінің ең аз бөлшегі. Жеңілдік кезеңі
–заңмен бекітілген салық бойынша жеңілдіктің қызмет етуінің уақыты.
Салық салу кезеңі (салықтық кезең) – салықпен немесе алыммен салу
жүзеге асырылатын кезең. Мысалы, корпоративтік салық бойынша салықты төлеу
аванстық төлемдермен қарастырылған.
Салықтық демалыс – субъектінің салық салудан босатылған уақыты.
Салықты төлеу реті – салықтық заң ережелерімен бекітілген, олармен
сәйкес салық төлеушіден мемлекетке салықтық төлемдердің ауысуы жүргізіледі.
Принциптер (латин сөзінен principium – негіз, әуелгі дегенді білдіреді)
– бұл кез келгеннің басталуы.
Салық салудың ең алған принциптері 1776 жылы А.Смитпен (Исследование о
природе и причинах богатства народов( жұмысында тұжырымдалған.
А. Смит келесі принциптерді ұсынды:
- шаруашылық тәуелсіздік және салық төлеушінің бостандығы принципі
- әділдік принципі,
- айқындылық принципі,
- қолайлылық принципі,
- экономия принципі.,
Салық салу жүйесі үшін принципиалдық бекітулердің барлық комплексін
келесі екі жүйені қарастырып, бөлуге болады:
- Классикалық принциптер. Олар салық салуды дәріптейтін сияқты. Егер
салықтық жүйе пайдалану негізінде құрылатын болса, онда оны оптималды деп
санауға болады.
- Ұйымдастырушылық-экономикалық принциптер. Олардың негізінде салықтық
айқындама құрылады және салықтық механизмнің қызмет ету шарттары беріледі.
Олар мемлекет типіне, саяси режиміне, экономикалық базис мүмкіншіліктеріне,
әлеуметтік жағдайларға байланысты.
Салықтарды төлеу әдістері:
- декларациялық;
- төлем көзінен;
- кадастрлік;
- салық салудың жеңілдетілген режимі.
Салықтар мен олардың қызметі нақты базисті көрсетеді, яғни салықтық
жүйеде мемлекетпен қолданылатын салықтық қатынастардың қозғалысының
объективті заңдылығын.
Қазіргі экономистердің көрсетуі бойынша салықтық саясат қаржылық
саясаттың құрамдас бөлігі болып табылады. Салықтық саясаттың мазмұны мен
мақсаты үкімет басында тұрған әлеуметтік – экономикалық қоғам мен
әлеуметтік топтармен негізделген. Экономикалық негізделген салықтық саясат
салықтық жүйе арқылы қаражаттарды орталық оптимизациялаудың мақсатын
қарастырылады.
Салықтық саясат келешекке есптеумен жүргізілген салықтық стратегия, ал
нақты мерзімде – салықтық тактика. Тактика және Стратегия айырылмас, егер
мемлекет қоғамдық, корпоративтік және жеке экономикалық ынталарды
келістіруге ұмтылады.
Салықтық саясат Салықтар аймағында мемлекетпен өткізілетін шаралар
жүйесі ретінде сипатталады.
Салықтық саясаттың міндеттері келесілерге бағытталады:
1. өзінің қызметтері мен міндеттерін орындау үшін мемлекетті қажет қаржы
ресурстармен қамтамасыз ету;
2. жалпы елдің шаруашылығын реттеу үшін жағдайларды жасау;
3. нарықтық қатынастардың процессінде пайда болған халықтық табыс
деңгейіндегі тепе теңсіздікті тегістеу.
Халықаралық тәжірибеде салықтық саясаттың үш тұрпатын бөледі.
Бірінші тұрпат – Алуға болатынның бәрін алу принципімен сипатталатын
максималды салықтар саясаты.
Екінші тұрпат – Орынды салықтар саясаты.
Үшінші тұрпат – Салық салудың тым жоғары деңгейін қарастыратын
салықтық саясат, бірақ әлеуметтік қорлардың мағыналылығында. Салықтық
табыстар әр түрлі әлеуметтік қорлардың көбейтілуіне бағытталады.
Салықтық саясат өмірге салықтық жүйе арқылы әкелінеді.
Жаңа салықтық жүйе мақсаттары – нарықтық қатынастарды және кең заң
негізінде комплекстеуімен ынталандырылады. Әр тарихи кезең үшін салықтық
жүйенің мақсаттары өзіндік. Бірақ салықтық жүйелерге қатысты ұқсастықтарды
айқындауға болады:
- Мемлекеттің салықтық табыстарын көбейтудің жаңа жолдарын іздестіру;
- Теңділік, әділдік, нәтижелілік принциптері негізінде салықтық жүйені
құру.
Салықтарды әр түрлі белгілері бойынша сыныптауға болады:
- Салық салу объектісінен және төлеуші мен мемлекеттің ара қатынасынан;
- Пайдалану бойынша;
- Салық алатын органнан;
- Объектінің экономикалық белгісі бойынша;
- Салық салу объектісінің бағалау дәрежесінен;
- Субъект бойынша;
- Бюджеттік реттеудің құралы ретінде.
Қазақстан Республикасының салық жүйесін реформалау сатылары
Салық жүйесін Сатылардың мақсаты
реформалау сатылары
Бірінші саты 1991- Ұлттық салықтық жүйені құру, экономикадағы және
1994 жж. салықтық қатынастардағы хаос элементтерін реттеу және
мемлекеттік бюджеттің табастылық бөлігін құру
Екінші саты 1995- Макроэкономикалық тұрақтылыққа жету және бюджеттің
1998 жж. табыс бөлігін бәсекеге қабілетті кәсіпорындарды
ынталандыру жолымен максимизациялау
Үшінші саты 1999- Әлемдік салықтық экономиканың қызмет етуін есепке ала
2001 жж. отырып және мемлекеттік бюджетті толтыру мақсатында
салықтық реттеуді ұйымдастырудың жаңа принциптеріне
өтумен байланысты экономикалық өсуге жету
Төртінші саты 2002 ж.Әлеуметтік – экономикалық бағдарламаларды
басталады қаржыландыруды кеңейту мақсатымен салық салу
субъектілерінің капиталданған құнын өсіруді
ынталандырумен бюджеттің табастылық бөлігін
максимизациялау
Ғылымдар мен практиктердің ғылыми еңбектерінде салықтық механизм
түсінігі біркелкі емес.
Салықтық механизм - салықтық теорияның аймағы, оны ұйымдастыру –
экономикалық категория ретінде анықтайтын және ұлттық табысты өндіру
кезінде пайда болған қайта тарату қатынастарын басқарудың объективті
процессі. Бұл процессте құрылатын барлық қатынастар аймағын үш жүйеастына
болуге болады: Салықтық жоспарлау, салықтық реттеу. салықтық бақылау.
Салықтық механизм құрылымы
Шаруашылықтың әлеуметтік – экономикалық шарттары
Макродеңгейдің қаржылық механизмі
Салықтық заңда қабылданған салық салудың нақты негіздері
Салықтық әкімшілік нұсқаулары мен олардың тәжіріби бағыттауларын есепке
ала отырып ұйымдастырылатын салықтық механизм
Салықтық механизм элементтері
Салықтық жоспарлау мен Салықтық реттеу Салықтық бақылау
болжамдау
Салықтардың рөлі
Салықтық механизм элементтері салықтық қызметтердің қатысты өз бетінше
комплекс болып табылады. Қазақстан Республикасының салықтық механизмінің
негізгі сипаттамалары келесілер болып табылады:
- Негізгі салық салу жүйесінің формаларының тізімі әлемдік стандарттарға
сәйкес келеді. табысқа салық, мүлікке, тұтынуға салық кез келген жүйенің
сүйегі болады.
- Салықтық түсімдер құрылымы бөлек салық түрлері бойынша 1992-2001 ж.
аралығында толғаныста болды. Жетекеші орын ҚҚС –на, табыс салығына,
акциздерге берілген.
- Шешім қабылдау механизмі салықтық сұрақтардың барлығы бойынша
хаостіктен босатылмаған. Оған халықаралық салықтық құқық нормалары
сипаттас.
Салықтық механизм – мемлекеттің заң актілерімен реттелетін қаржылық –
бюджеттік аймақ қызметінің қарым-қатынастарының жиынтығы. Ол жоспарлық,
нақты және болжамдық салықтық түсімдердің бағалауын бекітуін анықтайтын
(салықтық жоспарлау), ынталандыратын сипаттағы елдің бюджетінің атқарылу
жолдарына ағымды араласудың ғылыми негізделген шараларды қабылдау (салықтық
реттеу) және салықтық заңды бұзу жағдайында жазалау шараларын қолдану
(салықтық бақылау).
Мемлекеттің салықтық жүйесі – бұл заңмен бекітілген берілген мерзімде
жұмыс істейтін салықтардың тізімі, сондай-ақ жиынтықтарды құрайтын
салықтарды басқару жүйесі, сәйкес әкімшілік ережелері. 1, с.291
Салықтық жүйе құрылымы мен оның элементтері 1 суретте көрсетілген.
Салықтық жүйе құрылымы
1 сурет
Бұл элеметтердің әрқайсысын бөлек қарастырайық.
Салық – бұл мемлекетпен жеке және заңды тұлғалардан шығарылған заңдар
арқылы әрдайым төлеп отыруы, ол бюджеттің әр деңгейіне түседі және қоғамдық
тұтынуды қанағаттандыруға барады. 2, с.227
Салықтың алғаш пайда болуына қоғамның әр түрлі қызығушылықтарын
қанағаттандыруда коллективтік қажеттілік әсер етті. Салықтық жүйе
мемлекетпен бірге пайда болып, дамыды. Салықтардың экономикалық тұлға
ретінде пайда болуы мен қызмет етуі мемлекеттің өзінің қызметтері мен
міндеттерін орындау үшін қаржылық ресурстарда қажеттілігімен байланысты
болды. Мемлекет қазынасына ақша қаражаттарының түсуін бақылайтын салықтық
қызмет органдарының пайда болуы салықтардың, олардың ставкалары мен
төлеушілерінің көптеген түрлерімен байланысты.
Салықтық қызметтер салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдерді толығымен және уақытымен түсуді, күші бар заңдар шамасында салық
салу аймағындағы қылмыс пен құқық бұзушылықты айқындау мен алдын алуды
қамтамасыз ету керек.
Салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің, сондай-ақ
салықтық қызмет органдарының қызмет етуінің легитимдік негізін мемлекеттің
заңдылық базасы құрайды. Салықтық заңдылық мемлекетте алынатын салықтардың
тізімін бекітіп қана қоймайды, сонымен қоса салықтық құқықтық қатынастардың
барлық қатысушыларының құқықтары мен міндеттерін анықтайды.
Ұйымдастырушылық – құқықтық механизм ретіндегі мемлекеттік салықтық жүйе
белгілі экономикалық кеңістіктің және белгілі мемлекеттік құрылым мен
басқарудың жүйесінің барлық артықшылықтары мен кемшіліктерін шағылдырады.
Әрбір мемлекет классикалық салық салудың принципиалды мағынасына беттеле
отырып, мемлекеттік салықтық жүйені басқарудың өз комплекс принциптерін
жетілдіреді. Берілген принциптер салық салудың алтын ережелерін
(классикалық постулаттар) жарым-жартылай көрсетуі немесе мүлдем көрсетпеуі
мүмкін. Алайда, классикалық образға ұмтылу барлық мемлекеттердің салықтық
реформалаумен кездеседі. 3, с.197
Халықаралық салықтық жүйесінің құрамы мен құрылымы, оларды ұйымдастыру
мен қызмет етуінің принципиалдық негіздері бойынша жүргізілген зерттеулер
фундаменталды мақсаттарының комплексі ретінде экономикалық-құқықтық
ұйымдастыру принциптерін және салық салу жүйесінің қызметін құруға
мүмкіндік береді. Осы принциптерге сәйкес халықаралық салықтық тәжірибе
сәтті дамып келеді. Бұл принциптер комплексі А қосымшасында көрсетілген.
3, с.206
Мұндай салықтық жүйенің принципалдық негіздерінің заңдылығы және
нақтылығы фискалдық қатынастардың тұрақтандырылуына әсер етеді, олардың
стратегия мен тактикасын анықтайды, салық салу процессіне тұрақты және
қызметтің ұзақ мерзімді сипатын береді, фискалды федерализм негіздерін
бекітеді.
Әлемдік тәжірибе салықтық жүйелердің құрылу принциптерінің әр
алуандылығымен сипатталады. Бұның бәрі оның спецификасымен, болашағымен
және елдегі экономикалық және саяси қатынастардың құрылған жүйесімен
байланысты.
Соған қоса әр алуандылығынан классикалық (фундаменталды), ұлтышылык
(жалпы) принциптерін бөлуге болады, оларды қадағалауға салықтық жүйенің
құрылу процессінде қатысатын барлық әлеуметтік – экономикалық құрылымдар,
региондар, елдер және т.б. ұмтылу керек. Бұл принциптер негіз құраушы болып
табылады және олар салықтық қатынастардың кеңістік пен уақытқа қарамастан
іргетасын анықтайды. Ең көбінде олар салықтардың мәні мен экономикалық
мазмұнын көрсетеді.
Классикалық принциптердің негізін салушы болып шотландттық экономикст
және философ А. Смит саналады. Ол өзінің Исследование о природе и причинах
богатства народов классикалық шығармасында негізгі жалпылық, әділеттілік,
айқындылық және қолайлылық принциптерін көрсеткен. Кейінде бұл тізім неміс
экономисті А.Вагнермен ұсынылған басқа принциптермен, оның ішінде
жеткіліктілікті қамтамасыз ету және салықтардың қозғалымдылығы сияқтылармен
толықтырылды. 4, с.10
А.Вагнер еңбегінің нәтижесі, ол бірінші экономист-салықшылардың ішінде
салық салудың принциптерінің жүйесін теориялық негіздеудің алғашқы
әрекетін жасайды. Салықтық жүйенің көп қилы жақтарын ашуға талаптануы
әркелкі сыныпталу бойынша принциптердің бөлуіне әкеледі. А.Вагнер 4 топқа
сыныпталатын 9 негізгі принциптерді ұсынады:
а) салық салуды ұйымдастырудың қаржылық принциптері:
- салық салудың жеткіліктілігі;
- салық салудың икемділігі (қозғалмалылығы);
б) халықшаруашылық принциптер:
- салық салудың көздерін тиісті таңдау, яғни бөлек тұлға немесе жалпы
халықтың табысы немесе капиталына ғана салық түсу керек пе деген сұрақты
шешу;
- әр түрлі салықтарды ақырлары және оларды орнын ауыстыру талаптарымен
саналатын жүйені дұрыс қиыстыру;
в) әділеттіліктер принциптері:
- салулардың жалпылығы;
- салулардың біркелкілігі;
г) әкімшілік-техникалық немесе салықтық басқарулар принциптері:
- салулардың айқындылығы;
- салықтың төлеу ыңғайлылығы;
- өндіріп алулардың шығындарын барынша көп кеміту.
Салық салудың ішкі жүйелерін зерттеуден тікелей шығатын классикалық
принциптермен қатар жалпылық белгілерін бейнелейтін принциптер бөлінеді.
Салықтық жүйелерді құруда сақтауды қажет ететін принципиалды құрулардың
жиынтығы В қосымшасында көрсетілген 4, 15б..
Ұсынған принциптер негізінде құрылған және қызмет ететін салықтық жүйе
экономиканы алымды ынталандырушысы болу қабілеттілігі бар және ол келесі
мақсаттарды жүзеге асыруды қамтамасыз етуге танылған:
- корпорациялардың және жеке тұлғалардың жинақтарын жаңа жұмыс орындарын
құруға және жұмыссыздықпен айқасқа инвестициялаудың талаптарын жасау;
- ғылыми-зерттеулерді, тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарды, ең жаңа
технологияларды және берік зерттеулерді ынталандыру жолымен өнімнің
бәсеке қабілеттілігін қамтамасыз ету;
- протекционисттік саясат жүргізу, салалық және территориялық капиталдың
ағымына әрекет ету;
- капиталдың және жинақтардың жиналуын ынталандыру, капиталдың жеке
тұтынуын тоқтату;
- халықтың барлық қабаттарының әлеуметтік қажеттіліктерін қамтамасыз ету.
Қазақстан Республикасының салықтық заң шығарулары салықтық жүйенің
құрылуы келесі принциптерінде негізделген:
а) салық салудың міндеттілік принциптері. Салық төлеушілер салықтық
міндеттемені салықтық заң шығарумен сәйкес толық көлемде және белгіле
мерзімдерде атқаруға міндетті;
б) салық салудың айқындылылық принципі. Қазақстан Республикасының
бюджетіне төленетін салықтар және басқа міндетті төлемдер айқын болуы
тиісті. Салық салудың айқындылылығы салықтық заң шығаруларда салық
төлеушінің салықтық міндеттемелерінің пайда болуының, атқарылуының және
тоқтатылуының барлық негіздерінің және тәртіптерінің орнатылуының
мүмкіндігін білдіреді;
в) салық салудың әділеттілік принципі. Қазақстан Республикасындаға салық
салу жалпыға бірдей және міндетті. Жеке сипатты салықтық жеңілдіктерді
беруге тыйым салынады;
г) салықтық жүйенің бірліктілік принципі. Қазақстан Республикасының
салықтық жүйесі барлық салық төлеушілеріне қатысты Қазақстан
Республикасының барлық аймақтарында бірыңғай болады;
д) салықтық заң шығарулардың жариялылық принципі. Салық салулар
мәселелерін реттейтін нормативті құқықтық актілер ресми баспаларда міндетті
жариялануға жатады. 5, 4б.
Салықтық жүйені құруда келесі талаптар орындалу тиісті:
а) салық салу формаларын анықтауда техникалық қарапайым формаларға
жоғары баға беру керек, өйткені салық төлеушілердің бір бөлігі салықтарды
төлеуден қашуға және өз кірістерін қорғауға әрекет етеді;
б) салықтық жүйе мүмкіндігінше бейтарап болу тиісті. Нарықтық жүйемен
өндірілетін бағалық және құндық қатынастарды минималды бұрмалайтын салықтар
түрлері қажет;
в) салықтық жүйенің тұрақтылығы;
г) салықтардың уақытымен және толығымен төлеудің бақылауын оңайлататын
салықтарды жинаудың механизмінің жөнге келтірілуі керек;
д) өндіріс факторларын емес, ақырғы өнімді жеңілдіктеу. Салықтық
реформалар мәселелері өндірістік инвестицияларды ынталандыру мәселелерімен
тығыз байласты. Мұндай байланыс салықтық және несиелік саясат шегінде
өндіріске инвестицияларды ынталандыруға бағытталған жеңілдіктердің
жүйесінің және басқа экономикалық шаралардың құрылуында негізделген;
е) жергілікті және жалпы мемлекеттік салықтардың субординациясы. Шек
қоюлар барлық деңгейлердің әкімшілік иерархиясының қорларының құрылуының
зорлық-зомбылығын болғызбайды, яғни олармен дербестіктің, өзін-өзі
басқарудың, дамудың кепілі болады;
ж) заң алдында барлық салық төлеушілердің теңдіктігі, салықтық
саясаттың біркелкіліктігі. Біркелкілікке жету сәтті салықтық саясаттың
басқа критериелерін қанағаттандыруды жеңілдетеді;
з) салық төлеушілердің ақпаратқа заңды құқығы. Салық салу жүйесі әр
түрлі масштабтарда болатын мемлекеттік шаралардың қанша тұратынын халыққа
көрсету керек, оның мақсаты саясатшылардың ақшаның бағыттарың және қалай
жұмсау бойынша дұрыс шешімді қабылдау үшін, олар салық төлеушілердің бұл
практикалық әрекеттерге даярлықпен нығайтылуы керек.
Бұл бағытқа сәйкес салықтар тауарлардың және қызметтердің бағаларында
жасырын емес, анық болу керек, оларды азаматтардың үлкен саны сезу тиісті.
6, 24-25б.
Салықтық жүйелердің нәтижелі қызмет етуіне заңдардың ақылдылығы,
нақтылығы, оңайлылығы арқылы кемелденген және салықтық әкімшіліктің дамыған
амалдарымен жетуге болады. Салықтық жүйе негізін салушы факторлармен
байланысты сәтті қызмет етуіне құштар барлық қызығушылығы бар жақтарды
қанағаттандыруға қабілетті.
Салықтық жүйелер айтарлықтай күрделі үлгілерді ұсынады, өйткені көптеген
салықтардың, олардың төлеушілерінің, өндіріп алу амалдардың түрлері бар.
Салықтарды әр түрлі белгілері бойынша сыныптауға болады:
- салық салу объектісінен және төлеуші мен мемлекеттің арасындағы қарым-
қатынастар бойынша;
- пайдалануы бойынша;
- салықты алған органға байланысты;
- экономикалық белгісі бойынша. 7 ,с.142
Бірінші белгісі бойынша салықтар тікелей және жанамаға бөлінеді.
Тікелей салықтарға тікелей кіріске немесе мүлікке орнайды (мүлікке,
жерге, табысқа салынатын салық).
Тікелей салықтар өзара нақты және жеке болып бөлінеді. Нақты салықтар
сыртқы белгілері бойынша мүлікке салынады, оны пайдаланылуына емес; нақты
тікелей салықтарға жататындар: жер, мүлік, кәсіпшілік, ақша капиталына
салынатын салықтарға.
Жеке салықтарды тек кіріс қана есепке алынып қоймай, сондай-ақ салық
төлеушінің қаржылық жағдайы, жанұялық жағдай есепке алынады; оған
жататындар: табыс салығы, салықтық мұралар мен сыйлықтардан алынатын
салықтар және т.б.
Жанама салықтар арашашы алынады - тауарлардың және қызметтердің бағалары
мемлекетке беріледі.
Пайдалану белгісі бойынша салықтар жалпы және арнайы болып бөлінеді.
Жалпы салықтар мемлекет қазынасыны түседі және пайдалану кезінде өзінің
жеке қасиеттерін жоғалтады. Арнайы салықтардың қатал айқындалған
тағайындалуы болады.
Салықтарды алу органдарына және олармен иелік етуіне байланысты орталық
(жалпы мемлекеттік) және жергілікті салықтарды айырады.
Объектінің экономикалық белгілеріне қатысты табысқа (кіріске) салынатын
салықты және тұтынуға салынатын салықты бөледі; біріншісі төлеушімен кез
келген салық салу объектісінен алынатын кірістерден, екінші жағдайда –
тауарлар мен қызметтерді тұтынудан төленетін шығындардан алынатын салықтар.
Салулар объектісін есептеудің амалдарына және бағалауына тәуелді
салықтарды өндіріп алудың төрт амалы бар: кадастрлік, салық төлеушінің
декларациялары бойынша, төлем көзінен салықтарды шегеру, патент бойынша.
8, 254-255б.
Салықтың кадастрлік есептеу амалына және өндіріп алуына сәйкес салық
салу объектілерінің тізім бойынша сипатталудың негізінде, оларлардың
фактіге негізделген кірістілігін есепке алмаудың негізінде олардың
кірістілік нормаларын көрсетумен байланысты (жер бойынша, мүліктік) жүзеге
асырылады.
Декларацияда салық төлеуші кірістің мөлшерін көрсетеді, қажетті
жеңілдіктерді, салық сомасын шегерулерін есептеп шығарады және төлеп қояды.
Төлем көзінен салықты шегеру кезінде салықтың сомасын есептеулерді салық
төлеушіге кірістен төлеген тұлға жасап шығарады, оны төленетін кірістен
салық сомасын алады. Кірісті төлеген тұлға (төлем көзі) осы кірістен
салықты шегеру кезінде мемлекеттің фискалды агент қызметін атқарады.
Салықтық патентті қайта сатып алу салықты төлеудің осындай амалы, ондағы
оның сомасы шамаланған кіріс туралы орташаланған мәліметтердің негізінде
салық органдарымен белгіленген және патент үшін төлем ретінде көрсетілген.
1.2 Қазақстан Республикасының бюджетінің орындалуындағы салықтардың
рөлі.
Қазақстан Республикасының бюджетінің рөлі мемлекеттік дәрежеде жоғары
талаппен қарастырылғандықтан, оның негізгі түсім көздері, яғни салықтық
жүйенің негізгі элементтерін қарастыру білікті болып саналады.
Қазақстан Республикасының Салықтық заңдар жинағымен бекітілген келесі
салықтардың түрлері бар:
а) корпоративтік табыс салығы;
б) жеке табыс салығы;
в) қосымша құн салығы (ҚҚС);
г) акциздер;
д) көлік құралдарына салынатын салықтар;
е) мүлікке салынатын салықтар;
ж) әлеуметтік салық;
з) жер салығы;
и) жер қойнауын пайдаланушылардан алынатын арнайы төлемдер мен салықтар.
Бюджет табысындағы жанама салықтардың арасында ҚҚС-тың үлесі - 22% ең
жоғары болып табылады. 9, 375б.. Қосымша құнға салынатын салық өндіру
және тауарлардың (жұмыс, қызметтің) айналым процессіндегі өнімді өткізу
бойынша салық салынатын айналым құнынан бюджетке бір бөліктің аударымдарын
көрсетеді, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аймағына тауарлардың
импорталуы кезіндегі аударымдар.
Салық салынатын айналым бойынша бюджетке төленуге жататын қосымша құнға
салынатын салық (ҚҚС) өткізілген тауарларға (атқарылған жұмысқа,
көрсетілген қызметке) есептеп қосылған қосымша құн салығының сомасы мен
алынған тауарлар (жұмыс, қызмет) үшін төлеуге жататын қосымша құн салығының
сомаларының арасындағы айырма арқылы аламыз.
Салық ставкалары 14% және 0% шамасында бекітілген. 5, 124-126 бет.
Тікелей салықтардың ішінде корпоративтік табыс салығының орны аса
маңызды. Оның мемлекеттік бюджетке салықтар түсімдерінің ішіндегі үлесі 25%-
ды құрайды. 9, 375 б.. Бұл салықты заңды тұлғалар - Қазақстан
Республикасының резиденттері, бірақ Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі
мен мемлекеттік мекемелірен басқалары, сондай-ақ Қазақстан Республикасында
тұрақты мекен-жай арқылы қызмет атқаратын немесе Қазақстан Республикасының
көздерінен табыс алатын заңды тұлға – резидент еместер төлейді.
Салық салу объектісі салық салынатын табыс болып саналады, ол жылдық
жиынтық табыс пен заңмен бекітілген шегерімдер арасындағы айырмасы ретінде
анықталады.
Жылдық жиынтық табысқа салықтық кезең ішінде әркелкі көздерден алынған
табыстардың барлық түрлері жатады.
Корпоративтік табыс салығының негізгі ставкасы 30%. 5, 65б.
Қазақстан Республикасы аймағында салықтардан басқа жинаулар, төлемдер,
мемлекеттік баж салығы, кеден төлемдері әрекет етеді
Салықтардың және басқа міндетті бюджетке төлемдердің дұрыс өндіріліп
алынуын бақылау төлеушілердің мекен-жайы бойынша немесе олардың қызмет
орындары бойынша мемлекеттік салықтық қызметпен жүзеге асады. Салықтық
қызметтер салықтық жүйенің элементтерінің бірі болып табылады және олар
Қазақстан Республикасында Қазақстан Республикасы мемлекеттік кірістер
министрлігімен, аймақтардағы, аудан мен қала салықтық комитеттерімен,
сондай-ақ қаржы полициясы Агенттігімен ұсынылған. Салықтық қызмет Қазақстан
Республикасының салық салу аймағындағы заңдардың атқарылуын бақылаумен
жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасында салықтық құқықтық қатынастардың
қатысушыларының арасында пайда болатын тұрғылар Қазақстан Республикасының
2002 жылдың 1 қаңтарынан кұші бар Салықтық заңдар жинағымен реттеледі.
Солай, мемлекеттік салықтық жүйе - бұл корпорациялардың және
азаматтардың жиынтық кірістің бөлігін қоғамдастырудың императивтік
формаларының жиынтығы, табыстылық, тұтынушылық, ресурстық және мүліктік
салықтардың жүйелеріне құрылымдастырылған, сондай-ақ экономикалық –
құқықтық және әдістемелік – функционалды принциптерінің және олардың
әрекеттерін іске асыратын қаржылық және салықтық әкімшіліктер тұлғасындағы
мемлекеттік басқару органдарының комплексі.
Сексенінші жылдары аралас экономиканың бірінші элементтерінің көрінуімен
экономиканың барлық аймақтары мен салаларында қайта құру процесстері
басталды, оның ішінде салық салу жүйесінде де. Елге нарықтық экономиканың
жаралу кезеңдерінде салықтық жүйенің өзгеруі үш бағытта жүзеге асырылды:
тікелей және жанама салықтар енгізілді және әр түрлі қорларға қосымша
жинақтар мен төлемдердің жүйесі құрылды.
Экономикалық тұрғыда өтіп жатқан өзгерулер көбінесе құндардың қайта
құрылуының әкімшілік нормаларынан салықтарға көшуге әкелді. Бұл тұрғыда
салықтық менеджмент маңыздылығы өсті, одан экономикалық субъектілердің
өндірістік және сауда қызметтерінің қаржылық орнықтылығы, сондай-ақ
мемлекеттің амандылығы тәуелді болды. Оған қоса, базистік принциптердің жоқ
болуы сансыз көп салықтардың және жинақтардың пайда болуына әкелді, ал
оларды енгізу заңды актілермен жанамаланды, бұл өзара салықтық жүйені шатақ
пен қайшылықтарға әкелді. Соған орай, басқа ТМД елдері сияқты Қазақстан
Республикасының да өз салықтық жүйесін 1991 жылдың 1 қаңтарынан
Кәсіпорындардан, бірлестіктерден және ұйымдардан алынатын салық СССР
заңының енгізілуіне әкелді.
Бірыңғай елдердің ыдыраушылығымен жанамаланған шаруашылық байланыстардың
үзілуі Республикалық өндірістік-шаруашылық қызметтердің көбінесе шикізаттық
бағыты бар барлық кәсіпорындар өндірістің басылуына; залалды,
банкротталған және тоқтап қалған кәсіпорындардың көбейуіне; шоқырақтаған
ақшаның құнсыздануыны апарып соқты. Қазақстан Республикасы басшысының
алдында меншіктің әр алуан формаларының құрылу мәселелері, кәсіпорындар мен
азаматтардың, экономика субъектілері мен мемлекеттің мүліктік құқықтың
бөлінуі мен жауапкершілік мәселелері тұрды. Осы түбегейлі мәселелерді шешу
Қазақстан Республикасының салықтық жүйесін құру талабынан тұрды. Бұл
мәселелер субъективті себептермен күшейді, нақтырақ айтсақ: нарықтық
жағдайларда іске асырылатын қандай-да бір тәжірибенің ұлттық салықтық
жүйені дербес өңдеу мүмкіндігі жоқ болумен байланысты, және салық салу
жүйесін методикалық және тәжірибелік міндеттерді шешуге қабілетті және
мемлекеттік қазынаға экономика субъектілерінен ақша ағымдарын түсуді
ұйымдастыратын талапқа сай маман кадрлардың бар болуы.
Қазақстан Республикасының салықтық жүйесінің келесі құрылу және даму
кезеңдерін бөлуге болады:
1 кезең - 1991 жылдан 1994 жылға дейін;
2 кезең - 1995 жылдан 1998 жылға дейін;
3 кезең - 1999 жылдан 2001 жылға дейін;
4 кезең - 2002 жылдан осы кезеңге дейін 10 ,2 б.
Бірінші кезең (1991-1994 ж.ж.) - осы кезеңнің мақсаты экономикадаға және
салықтық тұрғыдағы былыққандық элементтерін ретке келтіретін ұлттық
салықтық жүйенің құруымен сипатталады.
1991 жылдың 25 желтоқсанында Қазақстан Республикасындағы салықтық жүйе
туралы заң қабылданды, негізгі мақалалары салықтардың реттелуіне, қағаз
ақшаның құнсыздануын төмендетуге және макроэкономикалық тұрақтандыруға
жетуге бағытталған.
Қазақстанның бірінші салықтық заң шығаруы салықтық жүйенің құрамдындағы
16 жалпы мемлекеттік, 10 жалпыға міндетті жергілікті және 19 жергілікті
салықтарды және жинақтарды, сондай-ақ әр түрлі арнайы бюджеттен тыс
қорларға түсетін міндетті аударымдардың бірқатарын қарастырды (Жол Қоры,
Қазақстан Республикасының экономикасының өзгеру Қоры, кәсіпкерлікті қолдау
және бәсекелестіктің даму Қоры). 11, 31б. Бұл қорларға аударымдар
шаруашылықпен айналысатын субъектілердің әділ ашу кернеулерін шақыртты,
өйткені олардың себебінен салықтық ауыртпалылық әлдеқашан артты, өндірілген
өнімнің және қызметтің шығындары мен бағалары жоғарылады, ал аударымдар
кәсіпкерлікті сүйемелдеуге және бәсекелестіктің даму қорларына, сондай-ақ
барлық салықтар мен жинауларды төлеуден кейінгі бірлестіктердің меншік
пайдаларының кейбір бөліктері алынып отырды.
1992-1994 жылдардың ағымында салықтық заң шығаруда системалы түрде әр
түрлі түзетулер енгізілді, бірден бір мақсаты салықтық жүйені өзгерген
экономикалық талаптарға жанастыру болып табылады. Әлгі түзетулер
тамырында негізге салынғанды тимеді. Көпшілігі қандай-да бір салалардың
немесе бөлек бірлестіктердің назарында лоббирленген жеңілдіктерде
жанасты. Осының нәтижесінде әрбірды салықтық емес заңға арнайы бөліммен
салық салу туралы жағдайлар жазылып отырды, әдетте, жеңілдіктерді беру
бойынша. 1995 жылы қабылдау кезіңіне қарсы Бюджетке төленетін салықтар
мен басқа міндетті төлемдер туралы заң күші бар Қазақстан Республикасы
Президентінің Жарлығын Қазақстандағы салықтық тұрғылар, бірден, үш
Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлықтары мен қырық бес заңдарымен
реттелді.
Бұндай жағдайлар Қазақстанның салықтық жүйесінің төтенше
нәтижесіздігіне, күрделі, қиын басқарылатынынына әкелді, бұның бәрі
шаруашылықпен айналысатын субъектілердің қызметтеріне апатты ықпалын
көрсетті. Түзетуге болмайтын салықтық ауыртпалықтың салдары: салық
төлеушілермен кірістерді системалы жасыру, салықтардан жаппай көпшілік
ауытқу, ал бұл өз кезегінде, төлемеушіліктердің дағдарысына, бюджетке
салықтық түсімдер бойынша ай сайынғы кем алудың үдеуіне, еңбекақы,
зейнетақылар, жәрдемдер созылмалы түрде уақында төленбеді.
Бәрі де ұзақ созыла алмады. Алғаш командалық-әкімшілік жоспарлық
экономика принциптерінде негізделген Қазақстанның бірінші салықтық жүйесі
елдің әлеуметтік-экономикалық даму үшін маңызды тежеуіш болды. Ол бір
жығанан замандас өркениеттендірілген нарықтың объективті заңдармен
қайшылыққа кіріп, екінші жағынан салықтық тұрғылардың халықаралық
үлгілерімен байланысты.
Қазақстан Республикасының салықтық жүйесінің дамуының екінші кезеңі 1995
жылдан 1998 жылға дейін созылды. Осы кезеңнің мақсаты ең биік потенциалы
бар және бәсекеге қабілетті кәсіпорындарды ынталандыру жолымен
макроэкономикалық ахуалға жету және бюджеттің кірісін максимизациялау болып
табылады. Солайша, салық салу базасының орнықтылығына әкелетін экономика
субъектілерінің белсенді қаржылық-шаруашылық қызметі үшін қолайлы
жағдайларын құруды қажет етеді.
Макроэкономикалық тұрақтылық салық төлеушілердің қолында қалған (оның
дамуына мүмкіндік беретін) және салықтық пен бюджеттік механизм арқылы
қайта таратылатын қаражаттар арасындағы айқындалған арасалмақтарға жету
жолымен өндрістік-коммерциялық қызметтің дамуын ынталандырды.
1995 жылдың 24 сәуірінде № 2235 Бюджетке төленетін салықтар мен басқа
міндетті төлемдер туралы заң күші бар Қазақстан Республикасы Президентінің
Жарлығы қабылданды. Бұл жарлыққа сәйкес Қазақстан Республикасының
аймақтарында салықтар мен жинаулардың 17 түрлері болды. 12, 9б.
Жаңа салықтық заң шығаруды өңдеуде едәуір жәрдем көрсеткен әр түрлі
халықаралық ұйымдар: Халықаралық Валюталық Қор, салықтар мен инвестициялар
бойынша Халықаралық орталық, экономикалық ынтымақтастық пен даму Ұйымы.
Сансыз көп талқылаулардың, әр түрлі кепілдемелердің қорытындысы,
Қазақстан экономикасының екшеліктерін ескере отырып оларды жан-жақты талдау
Қазақстан Республикасы Үкіметімен 1994 жылы мақұлданған салықтық реформалар
айқындамасы қарастырылды.
Бұл айқындамада реформаның негізгі себептері мен мақсаттары анықталды,
көрсетілген мақсаттарға жету стратегиясы, салық салу жүйесінің принциптері,
сондай-ақ реформалардың нәтижелілігін жүргізуді қамтамасыз ететін қажетті
талаптар қарастырылған. Бұл айқындаманың жағдайларының негізінде салықтық
реформаның негізгі қорытынды құжаты өңделді: Бюджетке төленетін салықтар
мен басқа міндетті төлемдер туралы заң күші бар Қазақстан Республикасы
Президентінің Жарлығы. Осы жарғыны қабылдаумен келесі маңызды міндеттер
шешілді:
- салық салуды оңайлатуды қамтамасыз ету мақсатында барлық ең ірі
салықтардың түрлері бойынша бірыңғай ставкалар бекітілді, ал олардың
саны әлдеқашан азайтылған, барынша салықтық жеңілдіктер қысқартылды,
бюджетпен есеп айырысу тәртіптері оңайлатылды;
- салықтар туралы жарғы бұдан бұрын болған заңдарды біріктірді, бұл
республиканың барлық аймақтарында салықтық жағдайларды бірыңғай
қолдануын, әр түрлі заң шығаратын акттардың арасындағы қайшылықтарды
жоюды қамтамасыз етті. Алайда, барлық салықтық емес заң шығаратын
акттардан салықтық жағдайлар шығарылып тасталды.
Үшінші кезең 1999 жылдан 2001 жылға дейін Қазақстан Республикасының
салықтық жүйесін жетілдірумен сипатталады.
Осы кезеңнің мақсаты ол жалпы ішкі өнім, жалпы ұлттық өнім және жалпы
ұлттық кіріс сияқты макроэкономикалық көрсеткіштердің өсуімен сипатталатын
экономикалық өсуге жету.
Бұл кезеңде салық салу базасының кеңейтудің объективті процессі
басталады, ол салықтар түрінде мемлекеттік бюджетке түсімдерді өсіруге
әкеледі. Мемлекеттік бюджеттің кірісін өсіруде 1998 жылы Қазақстан
Республикасының мемлекеттік кірістер министрлігінің құрылуы үлкен рөл
ойнады.
Бұл кезеңде Бюджетке төленетін салықтар мен басқа міндетті төлемдер
туралы заң күші бар Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы Бюджетке
төленетін салықтар мен басқа міндетті төлемдер туралы Қазақстан
Республикасының Заңы болып қайта аталды.
Барлық кезең ағымында Бюджетке төленетін салықтар мен басқа міндетті
төлемдер туралы Заңға бірқатар өзгертілулер мен қосымшалар енгізілді.
Бірақ бұл енгізулердің жиіліктерінің нәтижесінде салықтық заң шығарулар
болжамдылық принципін жоғалтты. Осы арадан жаңа Салықтық заңдар жинағының
өңделу қажеттілігі туды.
2002 жылмен даталанған төртінші кезеңнің басталуы Салықтық заңдар
жинағының енгізілуімен байланысты, оның келесі сипаттары бар:
- әлеуметтік-экономикалық мәселелерді және оларды шешу үшін салықтық
институттарды ашық және қайшы емес экономикалық анықтау және заңды
құжаттау;
- бюджеттік қаражаттардың көздерін нақты қарастыру және оларды пайдалану;
- бағытты анықтау және әлеуметтік-экономикалық бағдарламалардың қызмет
етуінің нәтижеліліктерін бағалау;
- салықтық қызметтердің иеленуіндегі құралдарды рационалды пайдалануды
ұйымдастыру.
Салықтық заңдар жинағын өңдеудің ең басты мақсаты салықтық
ауыртпалылықты азайту, төлемдер мен салықтардың санын азайту, қатаң
бақылауды орнату және салық төлеушілердің жауапкершілігін жоғарылату
арқылы өндірушілерде, кәсіпкерлерде іскер белсенділікті жоғарылату, және ең
маңыздысы - заңның жағдайларын халықаралық салық салу принциптеріне
келтіру.
Солайша, Қазақстан Республикасының тәуелсіздігін алумен ұлттық салықтық
жүйенің жаралу және даму процессімен басталды.
1995 жылы қабылданған Бюджетке төленетін салықтар мен басқа міндетті
төлемдер туралы заң күші бар Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы
біздің республикада салық салу аймағында тарихи маңызды оқиға. Ол Қазақстан
Республикасындағы салықтарды есептеудің принципиалды жаңа әдістерді
қолданудың бастапқы нүктемесі.
Бірінші заңдағы негізгі күшті әсері салықтық ауыртпалықтың белгілі
алынатын пайдаға дерлік орташа екі есе ара қатынасын төмендетуден тұрады.
Кәсіпорындар өзінің өндірістерін дамыту үшін үлкен қосымша мүмкіндіктерін
алды.
Салықтық жүйені реформалау жаңа Салықтық заңдар жинағының қабылдануымен
ғана шектеліп қоймайды, сондай-ақ салықтық жүйені оңайлату және
рационализациялау мақсатында мемлекеттің салықтық потенциалын өсіруге
бейімделген.
Осыдан, мемлекет стратегиялық жоспарлау процессінде негізгі екі
міндеттің орындалуын қамтамасыз етуге тиісті, біріншісі салықтық жүйенің
нәтижелілігі мен оның әділеттілігінің арасындағы ымыра шешімдеріне жету
қажеттіліктерінен тұрады, ал екіншісі - экономикалық және әкімшілік
нәтижеліліктердің қайшы емес байланыстыруларының қамтамасыз етуімен
байланысты.
Қорытындылай келе, келесі шешімге келуге болады.
Салықтық жүйе өзімен үш элементтерден тұратын жиынтықты білдіреді:
бюджетке төленетін салықтар мен басқа міндетті төлемдердің түрлері, салық
салу аймағындағы мемлекеттің заң шығаратын негізі және салықтық қызмет
органдары.
Әр салықтық жүйені құру негізінде экономико-функционалды және
ұйымдастырушылық-құқықтық принциптер жатады.
Ұлттық салықтық жүйенің концептуалды негіздерін өндіру әр елдердің
стратегия және даму приоритеттерімен келісілген ішкі экономикалық
назарларында негізделген.
Қазақстан Республикасының салықтық жүйесінің жаралу және даму процессі
1991 жылдан басталды. Салықтық жүйенің реформалануының негізгі міндеті
халықаралық принциптерге және салық салу үлгілеріне сай болу. Халықтың және
кәсіпкерлердің кірістерін қайта тарату жолымен Қазақстан Республикасының
салықтық жүйесі мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлігін қаржылық ресурстармен
қамтамасыз етеді.
1.3 Қазақстан мен ТМД елдерінің салыстырмалы талдауы.
Бес елдің (Беларусь Республикасы, Қырғыстан Республикасы, Қазақстан
Республикасы, Ресей Федерациясы және Тәжікстан Республикасы) салықтық
органдары өзінің тығыз байланыстарын 1998 жылдан бастады. Онда жоғарыда
айтылған елдердің салықтық қызметтері өз іс-әрекеттерін күші болған
Кедендік одақ шегінде жүзеге асырды. Интеграцияның бұдан да жоғары
деңгейіне ауысуды жүзеге асыра отырып, бұрынғы Кедендік одақтың елдері
жаңадан құрылған Евразиялық экономикалық бірлестіктің бастаушылары болып
табылады. (одан әрі- Бірлестік немесе Еур.АЗ.ЭБ).
Бес жыл ішінде салықтық жүйелерді реформалау бойынша аз емес жұмыстар
жүргізілді. Бұған әрекет еткен және әлі күнге дейін әрекет ететін бір-
біріне тәжірибені беру бойынша салықтық қызметтің ашықтығы.
Бес елдің салықтық қызметінің жұмысының талдауын жүргізейік.
Мәліметтер 6 кестеде көрсетілген. 8, 21 б
6 кесте
Біріктірілген бюджетке салықтар мен алымдар
Мемлекеттер Барлығы, Алдыңғы ЖІӨ-ге Халықтың бір
мың. долл. АҚШ жылмен қатысты,% жанына, мың
салыстырғанда
, %
2004 ж. 2005 ж.
2004 ж. 2005 ж. 2004 ж. 2005 ж.
Беларусь 365 691,17 433 107,42 529 257,53 438 524,64
Республикасы
Қазақстан 467 441,72 504 771,69 1 614 346,28 1 592 495,11
Республикасы
Қырғызстан 20 020,83 24 232,66 20 700,00 21 646,53
Республикасы
Ресей Федерациясы 8 746 233,4411 391 17 562 204,76 14 738 535,03
719,75
Тәжікстан 12 945,80 5 672,98
Республикасы
Берілген мәліметтердің талдауы ҚҚС бойынша түсімдер келесідей
жоғарылады:
- Беларусь Республикасында - 2004 жылмен салыстырғанда 178,2
- Қырғыстан Республикасында - 149,1
- Тәжікстан Республикасында - 144,6
- Ресей Федерациясында - 134,3
- Қазақстан Республикасында - 113,1
2005 жылы ҚҚС бойынша түсімдердің өсуі:
– Беларусь Республикасында – 116,4% алдыңғы 2004 ж. қарағанда;
– Қырғызстан Республикасында – 113,6%;
– Ресей Федерациясында – 111,5%;
– Тәжікстан Республикасында – 110,6%;
– Қазақстан Республикасында – 110,0%.
Доллар эквивалентіне ҚҚС түсімдерін 2004 жылмен салыстырғанда қайта
есептеу келесідей болып көрінеді:
– Қырғызстан Республикасы - 121,9 % ;
– Тәжікстан Республикасы – 118,6 %;
– Беларусь Республикасы – 116,4 %;
– Ресей Федерациясы – 103,7 %;
– Қазақстан Республикасы – 105,3 %.
8 кесте
Жанама салықтардың түсімдері
Мемлекет ҚҚС Акциздер
Барлығы, Алдыңғы Барлығы, Алдыңғы
мың АҚШ долл. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz