Сот ісін жүргізу тілі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 АЗАМАТТЫҚ ІС ЖҮРГІЗУ ҚҰҚЫҒЫНЫҢ ҰЙЫМДАСТЫРУ- ФУНКЦИОНАЛДЫҚ ПРИНЦИПТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.1 Азаматтық іс жүргізудегі принциптерінің ұғымы мен түрлері ... ... ... ... ... ...4
1.2 Азаматтық іс жүргізу қағидаларын топтастыру негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... 10
2 АЗАМАТТЫҚ ІС ЖҮРГІЗУ ҚҰҚЫҒЫНЫҢ ҰЙЫМДАСТЫРУШЫЛЫҚ - ФУНКЦИОНАЛДЫҚ ПРИНЦИПТЕРДІҢ ЖҮЗЕГЕ АСЫРЫЛУЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
2.1 Ұйымдастырушылық-функционалдық пинциптерінің ерекшеліктері ... ... ..13
2.2 Азаматтық іс жүргізу принциптерін қолдану мәселесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..28

КІРІСПЕ
Курстық жұмыстың жалпы сипаттамасы. Курстық жұмыста қарастыратын тақырып Азаматтық іс жүргізу құқығының ұйымдастыру мен функционалдық принциптері.
Тақырыптың өзектілігі. Азаматтық іс жүргізу құқығы - азаматтық істерді сотта қараудың және шешудің тәртібін, соттардың және басқа да кейбір органдардың қаулыларын орындау тәртібін реттейтін құқық саласы. Сот нормалары мен процестің барлық қатысушысының қызметін жүзеге асырады. Құқылары мен міндеттерін анықтай отырып, сот мәжілісін жүргізудің тәртібін белгілейді. Азаматтық іс жүргізу заңдарымен бірге, бұл ұғымының өзімен аттас ғылымды мен оқу пәнін де қамтиды. Іс жүргізу құқығының өзі - бұл азаматтық істер мен дауларды қарау, қылмыстарды тергеу, сондай-ақ әкімшілік құқық бұзушылық істерін қарау кезінде пайда болатын қатынастарды реттейтін құқық жүйесіндегі нормалардың бір бөлігі. Іс жүргізу құқығы материалдық құқықпен тығыз байланысты, өйткені оны жүзеге асыру мен қорғау қажетті іс жүргізу нысандарын бекітеді. Іс жүргізу құқығы екі түрлі болады - азаматтық іс жургізу құқығы және қылмыстық іс жүргізу құқығы. Азаматтық іс жүргізу құқығының ерекшеліктерін қарастырайык. Азаматтық іс жүргізу құқығының қағидаларына - заңдарда бекітілген жалпы, маңызды жетекшілікке алатын негізгі ережелер мен сот қызметі негізделген. Бұл қағидалар мықты нормалар түрінде тұжырымдалған олар құқық нормаларының жалпы ережелерінде бейнеленеді.
Азаматтық іс жүргізу құқығы қағидалары бір-бірімен келісілген, ажырамастай бір-бірімен байланысты ортақ бірыңғай құрылымды құрайды, яғни жүйені білдіреді. Құқықтық құбылыстардың бірыңғай ортақ жиынтығы ретінде бұл жүйе азаматтық сот ісін жүргізу мен азаматтық іс жүргізу құқығының маңызды белгілерін сипаттайды. Заң шығарушы азаматтық процесс қағидаларының ақылға қонымды комбинацияланып жүзеге асуына ұмтылуы керек. Азаматтық іс жүргізу құқығында бір қағиданың болуы осы салада басқа бір қағиданың бекіту қажеттігін тудырады. Мысалы жарыспалылық қағидасы тараптардың процессуалдық тең құқылығы қағидасының объективті бекіту қажеттігін тудырады. Ал судьялардың тәуелсіздігі қағидасы судьялардың ауыстырылмайтындығы жүзеге асуын қамтамасыз етеді.
Курстық жұмыстың мақсаты.Азаматтық іс жүргізу құқығының принциптері. Курстық жұмыстың міндеттері:
Азаматтық іс жүргізу құқығының ұйымдастыру- функционалдық принциптері;
Азаматтық іс жүргізудегі принциптерінің түсінігі мен түрлері;
Азаматтық іс жүргізу қағидаларын топтастыру негіздері;
Азаматтық іс жүргізу құқығының ұйымдастырушылық - функционалдық принциптердің жүзеге асырылуы;
Ұйымдастырушылық-функционалдық пинциптерінің ерекшеліктері;
Азаматтық іс жүргізу принциптерін қолдану мәселесі.
Курстық жұмыстың құрылымы. Бұл курстық жұмыс кіріспе бөлімінен және екі бөлімнен тұрады. Қорытынды және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1.АЗАМАТТЫҚ ІС ЖҮРГІЗУ ҚҰҚЫҒЫНЫҢ ҰЙЫМДАСТЫРУ- ФУНКЦИОНАЛДЫҚ ПРИНЦИПТЕРІ
1.1. Азаматтық іс жүргізудегі принциптерінің түсінігі мен түрлері

ҚР жоғары заң күші бар және бүкіл аумақта тікелей қолданылатын Конституция әр адамның, ұйымның бұзылған жәнеде даулы құқықтарын, бостандықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін сот арқылы қорғау мүмкіндігін бекітеді. Осындай қорғанудың негізгі нысаны - азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен істерді қарап шешу болып табылады.
Азаматтық істерді сотта қарап шешуге көптеген құқық субъектілері қатысады. Олардың барлығы сот ісін жүргізуде оның принциптерін сақтап ұстануға міндетті. Азаматтық сот ісін жүргізудің принциптері сотта талаптар арасындағы құқықтық дауды демократиялық жолымен дұрыс және тез шешуге үлкен үлес болады. Азаматтық сот ісін жүргізудің принциптерінің түсінігін беру үшін ең алдымен оны жалпы құқық принциптерінен бастаған дұрыс болады. Принцип латын сөзінде (prin негіз, бастапқы) деген мағынаны білдіреті. Объективтік немесе қандай болмасын ғылымның, теорияның негізгі ережелері мен субъективтік болмысқа қатынасын белгілейтін адамның ішкі қасиеті - сендіру болады.
Әрбір құқық саласының ерекшелігі оның принциптерінде өз көрінісін болып табылады. Құқық теориясында принциптерді көрсетілген нормативті бастаулар, бастапқы идеялар, негіздер дең қарастырған. Атақты ресейлік заңгері ғалым С.С. Алексеев айтуынша, принциптер бүл мазмұнын тереңінен ашады. Принциптерде җалпы құқықтың, онын нақты салаларындағы сипаттаушы белгілер. Құқық принциптері нақты нормаларда анық көрінеді. Олар құқықты кеңінен таралған оның барлығы құқықтық нормаларына енгізілген болатын.
Құқық принциптері бұл заңнамаларман бекітілген және экономикалық қатынастар дамуымен сипатталатың бастапқы идеялар, негізгі бастаулар.
Құқық принциптері қоғамдагы құқықтық реттеүді және құқық жүйесін құрайтын объективті негізделген бастапқы идеялар. Оларды зерттеу арқылы әлеуметтік-экономикалық, саяси анық сипаттамасын біле аламыз, жеке құқық салалардың, институттардың және нормалардың мазмұны мен мәнін аша біледі. Сол саланың принциптерінің дамуымен және өсер етуі мен қалыптасады. Салалық принциптерді білген, көсіби заңгер нақты құқық саласының нормаларын да түсіретін болады. Азаматтық сот ісін жүргізудің принциптері жайлы білген, жалпы соттағы азаматтық істерді қарап және шешу тәртібін белгілейтін құқықтық іс жүргізу нормаларының құрамы жөнінде хабары болады. Азаматтық сот ісін жүргізудің принциптері құқықтық нормаларда бекітіліп, нақты құқық туралы дауды сот отырысында шешуді, сотпен іске қатысушылардың іс жүргізу құқықтарын және іс жүргізу міндеттерін, қатынас тарын белгілейді. Кезінде белгілі процессуалист-ғалым H.А. Чечина былай деп кеткен: "Азаматтық іс жүргізу құқығының принциптері осы құқықтық саланың, субъектілер қызметтерінің сипаты мен мазмұнын айқындайды азаматтық іс жүргізу заңнамасына мен толықтырулар енгізу, оны жетілдіру шарулары әрқашан оның принциптерін ескере жасалады деген болатын.
Азаматтық сот ісін жүргізудің принциптерінің маңыздылығын соттың құқық қолдану тәжірибесінен байқауға болады. Сотта азаматтық істерді қарайтын және шешетін төрағалық етуші судьялар азаматтық сот ісін жүргізудің тану арқылы азаматтық істер бойынша сот төрелігі дұрыс болса, онда мұндай жағдайда ұқсас қатынастарды рет болмаған жағдайда оны реттеуге принциптерді қолданады. Азаматтықсот ісін жүргізудің жеке өзіне тиесілі принциптерін белгілеуге болады. Принциптер әрқашан құқықтың дамуына байланысты өзгеріп, ал оның жатқан қоғамдық қатынастарды реттеуге қатысады. Зерттеулер айналысқан ғалымдар. Олардың қатарына еңбектерімен көпшілікке белгілі ғалымдар М.Г. Авдюков, 3. Х. Баймолдина, А.Т. Боннер, Р.Е. Гукасян, М.А. Гурвич, П.Ф. Елисейкин, С.З. Зиманов, В.М. Семенов, А.К. Сулейменов және т.б. жатқызуға болады. мазмұны үнемі толыға, жаңара береді. Сол арқылы дамып тейтін құқық нормаларын қолданады, ал мүндай нормалар азаматтық сот ісін жүргізудің принциптерін ғылыми және уақтылы атқарылады. Егер сот қолданыстағы заң принциптерін басшылыққа алып қолданады. Оларды қолдану нормаларында белгілі қатынастыреттеу қарастырылмаған. Көптеген авторлардың ой пікірі бойынша принциптері - бұл белгілі жинақтау жұмыстарының нәтижесісі, ғалымдардың шығармашылық сана тұжырымдамасы,олардың қалыптасқан қоғамдық өмірдегі болмыстарға болып табылатын ережелер, бастапқы идеялар. Құқық ғылымында идея ұғымы жалпы құқықтық, салалық және сала аралық принциптер мен тығыз байланасты, Сондықтан азаматтық сот ісін жүргізудің принциптерін азаматтық істер бойынша сот төрелігін жүзеге асыру туралы бастапқы идеялар деп түсінеміз. Азаматтық сот ісін жүргізудің принциптері дегеніміз - азаматтық іс жүргізудің демократиялық және қайырымдылық мәнін ашатын, оны құрайтын іс-жүргізу нормалар, сатылар мен институттарды табатын, азаматтық істер бойынша сот төрелігін жүзеге асыруда мемлекет қойған мақсат пен міндеттерді орындауға азаматтық іс жүргізу қызметін бағыттайтын, азаматтық ісжүргізу құқығымен бекітілген бастапқы идеялар.
Азаматтық сот ісін жүргізу принциптерінің мәні мағынасы туралы дұрыс көрініс алу азаматтық іс жүргізу құқықтық саласының дамуына және азаматтық істер. Азаматтық іс жүргізудің құқықсаласында құқықтық нормалар қолдану қызметінде азаматтық сот ісін жүргізу принциптерінің мәні зор екенін байқау болады. Азаматтық сотісін жүргізу міндеттерін орын даудың бастапқы шарты ретінде азаматтық сот ісін жүргізу принциптерін сақтау және оларға сәйкес іс жүргізу әрекеттерін сот және басқа да іске қатысушылары мен жасау болып табылады.
ҚР АІЖК-де сот пен іске арасындағы қатынасты реттеуге, нақты азаматтық істі шешушуге бағытталған азаматтық сот ісін жүргізудің принциптері құқықтық нормаларда бекітілген, Олар азамат бойынша сот төрелігін жүзеге асыруына соттардың қызметін жетілдіру үшін қажет.
Азаматтық сот ісін жүргізудің принциптері соттармен құқықтық нормаларды дұрыс түсінуге және қолдануға септігін тигізеді, заң шығару тәжірибесі үшін негіз қалаушы болып табылады, Принциптер азаматтық іс жүргізу құқық саласында мазмүны бойынша жаңа әзірлеп қабылдауға және қолданыстағыларын өзгертіп жаңартуға үлкен үлес қосады.
Қазақстанның қазіргі даму кезеңінде азаматтық сот ісін жүргізу принциптерін бұзбай қолдану жөне олардың кеңінен таралуы оның демократиялық және құқықтық мемлекет болуына кепілдік беретіні даусыз.
Құқық нормаларын қолдану сот қызметінде іс жүргізу нормаларын дұрыс түсінуге және қолдануға азаматтық сот ісін жүргізу принциптерінің мәнін білу қажет. Тек қана азаматтық сот ісін жүргізу принциптерінің мән-мағынасын біліп түсінгенде ғана төрағалық етуші судья және басқа да қатысушылар өздерінің құқықтарын дұрыс пайдаланады және іс жүргізу міндеттерін дұрыс орындай алады. Азаматтық істер бойынша сот төрелігін жүзеге асыруда сот, іске қатысушылар және тағы басқалары ҚР АІЖК-де белгіленген мынандай нормаларды ескерулері керек:
- істерді шешу кезінде соттың заңды бұзуына болмайды және ол заңсыз сот актілерінің күшін жоюға әкеп соғады. Заңның бұзылуына кінәлі судья заңда белгіленгендей болады (6-баптың 3-бөлігі); азаматтық сот ісін жүргізу принциптерін бұзу оның сипаты мен маңыздылығына қарай, шығарылған сот актілерінің күшін жоюға өкеп соғады (23-бап).
Басында жазылғандай, бірқалыпты және өзгермейтін құқық принциптері болмайды. Сондықтан қолданыстагы заңнамамен бекітілген азаматтық сот ісін жүргізу принциптері жалпы жиынтығы бойынша зерттеуге жатқызылады.
Азаматтық іс-жүргізу құқығының жеке зерттеу құқықтық институтституты болып табылады. Құқық принциптерінің мәнін дұрыс түсіну үшін олардың тек мазмұнын ғана емес, кұрылымын да білу қажет. Бұл құрылым үш компоненттен турады: 1-құқықтық сана жөнінде нақты түсініктен, құқықтық құрылымда судьялардың және басқа да заңгерлердің құқықтық санасынан; 2-тиісті ережелерді қолданыстағы заңнамада бекіту; 3 құқық принциптерінің нақты қоғамдық қатынастарда жүзеге асырылуы (біздің жағдайда, азаматтық істерді қарап шешу барысында сот қызметінде).
Материалдық құқық - құқықтық нормаларды белгілейтін заңды түсінік, соның көмегімен мемлекет қоғамдық қатынастарға тікелей, тура құқықтық реттеумен ықпал етуді жүзеге асырады. Материалдық құқықтың нормалары меншік нысандарын мүліктер мен адамдардың заңдық жағдайларын бекітеді, мемлекеттік органдардың құрылу тәртібі мен құрылын айқындайды, азаматтардың құқықтық мәртебесін, құқық бұзушылық үшін жауапкершілік негіздері мен шектерін белгілейді. Мүліктік еңбек, отбасы қатынастар - материалдық құқықтың объектілері.
Іс жүргізу құқығының өзі - бұл азаматтық істер мен дауларды қарау, қылмыстарды тергеу, сондай-ақ әкімшілік құқық бұзушылық істерін қарау кезінде пайда болатын қатынастарды реттейтін құқық жүйесіндегі нормалардың бір бөлігі. Іс жүргізу құқығы материалдық құқықпен тығыз байланысты, өйткені оны жүзеге асыру мен қорғау қажетті іс жүргізу нысандарын бекітеді. Іс жүргізу құқығы екі түрлі болады - азаматтық іс жургізу құқығы және қылмыстық іс жүргізу құқығы. Азаматтық іс жүргізу құқығының ерекшеліктерін қарастырайык. Азаматтық істер бойынша сот төрелігін жүзеге асырудың тәртібін реттейтін құқық нормаларын мәжбүрлеп орындату тәртібі азаматтық іс жүргізу құқығы деп аталады.
Азаматтық іс жүргізу құқығының пәні азаматтық істерді қарау және шешу барысында, сот шешімдерін орындауға байланысты сот пен процеске қатысушылардың арасында туындайтын қоғамдық қатынастарды құрайды. Мұндай қатынастарды реттеу тәсілі императивті диспозитивтік деп аталады.
Соттың және судьяның талаптары, тапсырмалары, шақырулары және басқа да өтініштері, сот отырысының төрағалық етушінің өкімдері процеске қатысушылар үшін міндетті болып табылады. Сот төрелік етуді жүзеге асыру мақсатында процеске қатысушыларға мәжбүрлеу шараларымен (мысалы, сот отырысынан тәртіп бұзушыларды шығарып жіберу, мәжбүрлеп алып келуді жүзеге асыру), айыппұл салуға құқылы. Сондықтан азаматтық жүргізу қатынастарын билік және бағыныштылық қатынастары ретінде сипаттайды.
Азаматтық іс жүргізу құқығының қағидаларына - заңдарда бекітілген жалпы, маңызды жетекшілікке алатын негізгі ережелер мен сот қызметі көрсетілген. Бұл қағидалар мықты нормалар түрінде тұжырымдалған олар құқық нормаларының жалпы ережелерінде бейнеленеді.
Сот төрелігін тек соттық жүзеге асыруы. Ол Қазақстанда сот қана мемлекет пен тұтастай коғамның атынан сот төрелігін жүзеге асыра алатындығын білдіреді. Соттың биліктік өкілдіктерін басқа біреудің иемденіп алуына тыйым салынады және құқықтық жауапкершілікке әкеліп соғады.
Судьялардың ауыстырылмайтындығы және сайланбайтындылығы. Соттар тұрақты судьялардан тұрады. Судьялардың өкілеттігі тек заңда белгіленген негіздер бойынша ғана тоқталуы немесе кідіртілуі мүмкін. Судьялар Конституция мен жоғарыда аталған Конституциялық заңға сәйкес сайланады немесе тағайындалады. Сондай-ақ судьялардың өкілетіктері нақты мерзіммен шектелмеген.
Судьялардың тәуелсіздігі және олардың тек заңға ғана бағынуы. Судья сот төрелігін іске асыру кезінде тәуелсіз және Конституция мен заңға бағынады. Сот төрелігін іске асыру жөніндегі соттың қызметіне қандай да болсын араласуға жол берілмейді жоне ол заң бойынша жауапкершілікке әкеліп соғады. Нақты істер бойынша судьялар есеп бермейді. Азаматтар мен ұйымдардың заң мен сот алдындағы теңдігі. Азаматтық сот ісін жүргізу барысында азаматтардың ешқайсысына артықшылық берілмейді және олардың ешқайсысы да қандай да мән-жайлары себепті кемсітілмеуге болды.
Жеке адамның ар-намысы мен қадір-қасиетін құрметтеу. Азаматтық іс бойынша іс жүргізу кезінде азаматтық процеске қатысушы адамның ар-ожданын қорлайтын немесе қадір-қасиетін кемсітетін шешімдер мен іс-әрекеттерге тыйым салынады.
Сотта істі қараудың жариялылығы. Бұл кағида барлық соттарда істі қарау ашық сот отырысында жүргізілетінін білдіреді. Заңда сот отырысына қатысқысы келетіндердің барлығына рұқсат берілген, соның ішінде БАҚ өкілдеріне де. Сот отырысының залына, егер іске қатысы бар адамдар немесе куә болмаса, он алты жаска толмаған азаматтар жіберілмейді.
Іске қатысушы адамдар мен ашық сот отырысына қатысушы азаматтардың сотты, істі қарау барысын залда отырған орындарынан жазып алуға немесе аудио дыбысын жазуды пайдалануға құқығы бар. Сотта істі қарау барысында киноға және суретке түсіру, бейне-таспаға жазу, тікелей радио және телехабар жүргізу соттың іске қатысушы адамдардың пікірін ескере отырып берген рұқсаты бойынша ғана мүмкін болады. Бұл іс-әрекет сот отырысының қалыпты жүруіне бөгет жасамауға және оның уақытын сот шектеуі мүмкін. Заңда көзделген негіздер бойынша ғана істерді қарау жабық сот отырысында жүзеге асырылады.
Сот ісін жүргізу тілі. ҚР сот ісін жүргізу тек мемлекеттік (қазақ) немесе орыс тілдерінде, тең дәрежеде жүргізілетіндігін білуге болады.
Соттың қызметіндегі заңдылық деген соттың құқық нормаларын дұрыс қолдануын, шығарылатын актілердің және жасалатын барлық іс жүргізу әрекеттерінің қолданыстағы заңдарына сәйкестігін білдіреді.
Диспозитивтік деген азаматтық іс жүргізудің құқықтық қатынастары субъектілерінің өз құқықтары мен міндеттерін еркін билеуін білдіреді.
Азаматтық процесті қозғау іске қатысатын тараптар мен басқа адамдардың еркіне байланысты болады. Мүдделі адам (талапкер, өтініш етуші) өзінің талап-арызының, өтінішінің заты мен негізін, сондай-ақ берген талаптарының көлемін өзі айқындайды. Мұндай мәліметтер сотқа берілген талап-арыздың (өтініштің) мазмұнды бөлімінің мәнін құрайды. Талапкер талап арыздың негізін немесе затын өзгертуге, талап-арыздың мөлшерін азайтуға немесе көбейтуге құқылы. Сот өз бастамашылығымен талап-арыздың затын немесе негіздерін өзгертуге құқығы жоқ.
Бәсекелестік тараптардың заңды мүдделерінің қарама-қайшылығынан келіп шығады, ол азаматтық процестегі айтысу қажеттілігін негіздейді. Тараптың әрқайсысы өзіне оңтайлы сот шешімін қабылдатқысы келеді. Сондықтан бұзылған құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау барысында өзінің құқықтық ұстанымын сақтауға өз талаптары мен қарсылықтарын дәлелдеуге және негіздеуге міндетті.
Тараптардың іс жүргізудегі тең құқықтылығы материалдық құқықтық қатынастардың (азаматтық, отбасы, еңбек және т.б.) субъектілерінің теңдігіне сүйенеді (тең құқықтық жағдайы) және іс жүргізу құқықтары мен талаптардың іс жүргізу міндеттерінің теңдігін белгілейді.
Сот талқылауының тікелейлігі. Сот істі карау барысында іс бойынша дәлелдемелер мен өзге де мән-жайларды: Іске қатысушы тараптар мен басқа адамдардың түсініктерін, куәгердің айғақтарын, сарапшылардың қорытындысын, мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қорытындыларын тыңдауға, заттай дәлелдемелерді қарауға, дыбыс жазбаларын тыңдауға және бейне жазбаларды, кино, фотоматериалдарды қарауға, жаңартылған өзге де материалдармен танысып шығуға тікелей міндетті.
Сотта істі қараудың ауызшалығы. Сот отырысында мынадай істерді қарау және шешу ауызша нысанда жүзеге асырылады:
төрағалық етуші процеске қатысушыларға олардың құқықтары мен міндеттерін түсіндіреді;
Кейбір іс жүргізу әрекеттері тек жазбаша түрде жүзеге асырылады не жазбаша рәсімдеуді талап етеді. Мысалы, талап-арыз (өтініш), апелляциялық немесе кассациялық шағым (наразылық), қадағалау шағымы не қадағалау тәртібіндегі наразылық тек жазбаша түрде ғана беріледі, сот актілері жазбаша нысанда шығарылады.
Сонымен, адам мен азаматтың құқықтары ішінде құқықтарды сот арқылы қорғаудың маңызы зор. Азаматтардың құқықтарын қорғау бойынша сот билігі органдарының қызметі азаматтық іс жүргізу арқылы жүзеге асырылады. Азаматтық істер бойынша сот төрелігін жүзеге асыру тәртібін реттейтін құқық нормаларының жиынтығы, сондай-ақ сот қаулыларын мәжбүрлеп орындату тәртібі азаматтық іс жүргізу құқығы деп аталады.
Азаматтық іс жүргізу заңнамасының қағидалары материалдық кұқық салаларына қарағанда екінші кезекте екенін көрсетеді. Қанша дегенмен Цивилистикалық блок заңнамасы салаларының қағидаларымен байланысты. Бірінші кезекте ескере кететін жәйіт Ю.Г. Басин азаматтық құқықтың жаңа қағидаларына мынаны жатқызады:
- азамат құқықтық қатынас субъектілерінің теңдігі;
- жеке меншікке қол сұғылмаушылық;
- азаматтық құқықтық шарт еркіндігі;
- азаматтық құқықтық қатынастардың негізгі субъектісі ретінде кәсіпкерлер мен тұтынушыларды қорғау;
- жеке өмір мен жеке істерге мемлекеттің және үшінші тұлғалардың
- араласпауы;
- азаматтық құқықтардың қорғалуы;
Азаматтық іс жүргізу заңнамасы қағидаларының жиынтығына кіретіндері:
- соттың қоргауы үшін сотқа жүгіну;
- сот төрелігін тек қана соттың жүзеге асыруы;
- судьялардың тәуелсіздігі және тек қана заңға бағынуы;
- азаматтық істі жеке және алқалы түрде қараудыңда болуы;
- барлық азаматтардың сот және заң алдындағы теңдігі бастамасымен сот әділдігін жүзеге асыру;
- сот істі қараудың жариялылығы;
- сот ісін жүргізуде ұлттық тіл;
- заңдылық;
- тараптардың құқықтары мен міндеттерін, соттың істің шын мәнжайын анықтауы;
- диспозитивтілік;
- жарыспалылық;
- тараптардың процессуалдық тең құқылығы;
- сотта істі қараудың ауызшалығы
- тікелейлік;
- сотта істі караудың үзіліссіздігі;
Құқық қағидаларын айта келе олардың бір-бірімен байланысты және тәуелді екенін айта кетуіміз керек. Бір қағиданың бұзылуы, мысалы дәлелдемелерді тікелей зерттеу, келесі бір қағиданың бұзылуына алып келеді. Заңдылық қағидасының немесе бүкіл қағидалар тізбесінің бұзылуына алып келеді. Қағидалар жүйесінде бір қағидалардың келесі бір қағидаларының жүзеге асуының кепілі болып табылады. Мысалы сотта іс жүргізуде ұлттық тіл қағидасының процесстің басқа барлық қағидалардың кепілі болып табылады, олардың ішінде заңдылық, ауызшалық қағидасы айтуға болады. Осы барлық қағидаларды айта келе азаматтық іс жүргізу құқығы саласына тән спецификалық салаларды айта кетуіміз керек. Оларға бірінші кезекте диспозитивтілік қағидасы, жарыспалылық қағидасы, тараптардың құқықтары мен міндеттерін, соттың іс бойынша шын мән-жайларды анықтауы қағидасы жатады.

1.2. Азаматтық іс жүргізу қағидаларын топтастыру негіздері

Азаматтық іс жүргізу құқық нормаларымен реттелген азаматтық сот ісін жүргізудің бастапқы идеяларына, негіздеріне сүйене отырып құрылады. Осы азаматтық сот ісін жүргізудің бастапқы идеялары (принциптері) азаматтық істер бойынша сот төрелігінің тиімді жүзеге асырылуын қамтамасыз етеді. Барлық азаматтық сот ісін жүргізудің принциптері жиынтығы бойынша бір-бірімен тығыз байланыс құрып және бір-бірін толықтыра отырып, біртұтас жүйе (грек тілінен systema - бөлектерден құрылған тұтас байланыс) құрайды. Жүйе детеніміз - нақты тұтастықты құрайтын, бір-бірімен қатынаста болатын көптеген элементтер. Осылайша, азаматтық сот ісін жүргізу бір-бірімен байланыстағы принциптердің жиынтығын құрайды. Принциптер озара байланыс пен қатынаста болып біртұтас жүйе құрайды. Азаматтық сот ісін жүргізу принциптерінің жүйесі объективті сипатта болуына қарамастан, заң әдебиеттерінде оның құрамы және осы жүйеге кіретін кейбір жеке принциптердің атауы бойынша бірқатар ой-пікірлер бар. Тұтас жүйеде орналасқан азаматтық сот ісін жүргізу принциптерінің арқайсысы азаматтық іс жүргізу қүқығының мазмұнын ашады. Азаматтық сот ісін жүргізудің принциптер жүйесі санына қарай кұрылган жок. олардың әрқайсысы өздерінің қызмет атқару, мағынасы және сипаты бойынша жинақталған. Азаматтык сот ісін жүргізу принциптерінің атаулары мен көлемі өздігінен өзгермейді. Әдетте, азаматтык сот ісін жүргізудің принциптері республикамыздың Принциптер мазмундары - қолданыстағы заңнама баптарында және оның тармақтары мен бөлшектерінде белгіленген ережелер.
Принциптер құрылымы
Құқының сана мен құқықтық ғылым саласынан көріністердің болуы.
Қолданыстағы азаматтық іс жүргізу заңнамада принциптер мазмұнын бекіту. Сотта азаматық істерді қарап және шешу барысында принциптер мазмүнындарын жүзеге асыру. Негізінен принциптер азаматтық сот ісін жүргізудің Монін білдіре отырып, азаматтық іс жүргізу құқығының маңызды институты болып танылады.
Азаматтық сот ісін жүргізудің принциптері жиынтық тәрізді біртұтас жүйеде орналасқан. Жүйеде орналасқан азаматтық сот ісін жүргізу принциптерінің біреуінің бұаылуы басқа онымен байланыстағы принциптердің бүалғандығын білдіреді және нақты азаматтық істер бойынша қабылданған сот шешімінің заңсыздығына әкеп соқтырады, тиісінше оның күшін жоюға әкеледі. Азаматтық сот ісін жүргізу принциптерін әр түрлі үш негіздер бойынша жіктеуге болады. Құқық ғылымында мұндай жіктеудің бірқатар жеке белгілері аталған. Біріншiден, нақты принцип бекітілген нормативтік қайнар кезіне қатысты жіктеледі. ҚР Конституциясымен немесе ҚР АІЖК-мен бекітілген азаматтық сот ісін жүргізудің принциптерін белгілеуге болады. Бірақ, Конституцияда бекітілмеген (конституциялық емес) принциптер өзге де принциптерден басым бола алмайды, себебі, оларда құқық қабылдау (заң шығару) және құқық қолдану (соттың тәжірибелік қызметі) қажетті және міндетті деп танылған. Сонымен бірге, принциптерді бұлай жіктеу өзінің негізсіздігін білдіреді, яғни Конституция нормаларымен бекітілген (конституциялық деген) принциптер көрінісін Конституция негізінде қабылданған басқа заң нормаларында көзделген. Бұл заң нормаларында бекітілген принциптерді конституциялық емес деп атау дұрыс емес, себебі олар Конституцияға сәйкес қабылданған нормативтік-құқықтық актілер болып табылады. Екіншіден, нақты принциптер бір немесе одан да көп күқық салаларында қолдануына байланысты заңтануда:
1) жалпы құқықтық,
2) салааралық,
3) салалық,
4) құқықтые институттар принциптеріне бөлінеді. Баска Ғалымдар институтаралық және салаға тәуелді принциптерді бел Егілейді. Принциптерді осылайша жіктеу негіздері Еда ласуға жатпайды және оларды орынды деуге болады. Бірақ, жалпы құқық теориясы бойынша принциптері жік теу негіздерін қолданғанмен, азаматтық сот ісін жүргізудің принциптер сипаты бойынша осылай жіктеу оның барлық мәнін ашпайды.
Ескергеніміз жөн, іс жүргізу құқығының принциптерін жіктеудің әрбір шарты, себебі барлық принц тер болуында және қолдануында бір-бірімен байланысты және бір-бірін толықтыруда. Үшіншіден, көптеген ғалым-процессуалистер пісірінше іс жүргізу принциптері реттеу объектісі бойынша екі топқа бөлініп жіктеледі: ұйымдастырушылық және функционалдық
Теория бойынша барлық азаматтық сот ісін жүргізу принциптерін құқықтық реттелуге жататын объектісі бойынша екі топқа бөліп қарастыруға болады: соттың және іс жүргізуге қатысушылардың іс жүргізу әрекет терін анықтайтын (функционалдық) және сот төрелігін жүзеге асыруды ұйымдастыру принциптері (ұйымдастырушылық). Осы негіздер бойынша ҚР АІЖК-нің нормаларымен белгіленген сот ісін жүргізудің принциптерін жіктеуге болады.
Азаматтық іс-жүршізу принциптері жіктеу негіздері
Қайнар көздері бойынша 2-бөлік ретінде көрсетілген: конситуциялық принциптер және конситуциялық емес принциптер
Салалары қолдану бойынша принциптер: жалпы құқықтық принциптер, салааралық принциптер, салалық принциптер, құқықтық инситтутар принциптер, құқықтық инситтутаралық принциптер
Құқықтық реттеу обьектісі бойынша 1-ші соттың іс жүргізу
қатысушылардың іс-жүргізу әрекетерін анықтайтын, функциялық принциптер
Сот төрелігін жүзеге асыруды ұйымдастырушылық принципі
Жоғарыда көрсетілген азаматтық сот ісін жүргізу принциптерін жіктеу, өзге де белгілермен жіктеулер сияқты шартты. Ғылымда басқа да белгілер бойынша азаматтық сот ісін жүргізу принциптері жіктеледі.
Азаматтық сот ісін жүргізу принциптерінің жүйесі іс жүргізу құрылымын, іс жүргізу әрекеттердің механизмін, оның мазмұнын, іс жүргізу әрекеттердің нысанын, істер бойынша қабылданатын шешімдердің заңдылығы мен әділеттігіне кепілдік береді. Қазіргі кезеңде азаматтық сот ісін жүргізудің принциптері жүйе құрып, жетілдіру жолында екенін атау қажет.
Конституциялық. ҚР Конституциясында бекітілген қағидалар. Оларға заң мен сот алдында жұрттың бәрінің теңдік қағидасы, сот төрелігін тек қана соттың жүзеле асыруы кағидасы, судьялардың тәуелсіздігі және тек қана Конституция мен заңға бағынуы, судьялардың ауыстырылмайтындығы және тағайындалатындығы. Салалық. Соттық іс жүргізу және азаматтық іс жүргізу заңнамаларында бекітілген салалық қағидалар. Оларға жариялылық қағидасы, ауызшалық қағидасын, сотта істі қарауда тікелейлік қағидасы, азаматтық істі қарауда жеке даралылық алқалылық қағидасын жатқызуға болады. Азаматтық іс жүргізуді басқа негіздерге сүйеніп классификациялауға болады деп ұйғарды. Ол құқықтың бір немесе бірнеше саласында әрекет ететін қағидаларды бөлу керек деп есептеді. Тек азаматтық сот ісін жүргізуге тиесілі қағидаларға және сала аралық қағидаларға бөлу. Бұндағы қағидалардың басым көпшілігі сала аралық қағидалар, олар бір уақытта азаматтық іс жүргізу құқығында, қылмыстық іс жүргізу құқығында және сот ісін жүргізу құқығында қолданылады. Қағидалардың рөлін негізге ала отырып, процесс субъектілерінің құқықтық жағдайы және құқықтық қызметін сипаттай отырып, қағидаларды келесіге бөлу керек: соттардың қызметін реттейтін. Ол қағидаларға сот төрелігін тек қана соттың жүзеге асыруы, судьялардың тәуелсіздігі және тек қана заңға бағынуы, азаматтық істі қарауда жеке даралылық пен алқалылық. Тұлғалардың қызметін реттейтін. Ол қағидаларға диспозитивтілік, сот процессінде тараптардың теңдігі.
Қағидалардың бұл екі тобы өзара байланыста болады. Кейде бір қағида ұйымдастырушылық функцияналды да, функцияналды да бола алады. В.М. Савицкидің көзқарасы бойынша тек қана ұйымдастырушылық немесе тек қана функцияналдық қағидалар болмайды, ал оларды осылай екі белгілі бір деңгейде шартты болып табылады деп айтқан.
2. АЗАМАТТЫҚ ІС ЖҮРГІЗУ ҚҰҚЫҒЫНЫҢ ҰЙЫМДАСТЫРУШЫЛЫҚ - ФУНКЦИОНАЛДЫҚ ПРИНЦИПТЕРДІҢ ЖҮЗЕГЕ АСЫРЫЛУЫ
2.1. Ұйымдастырушылық-функционалдық пинциптерінің ерекшеліктері

Азаматтық сот ісін жүргізудің функционалдық принциптері азаматтық істер бойынша сот төрелігін жүзеге асыруда азаматтық сот ісін жүргізу принциптерінің жүйе қызмет ету бойынша функционалдық принциптерді белгілеуге болады. Олардың қатарына мыналарды жатқызамыз:
1. Заңдылық (ҚР АІЖК-нің 6-бабы);
2. Диспозитивтік;
3. Тараптардың айтысуы (ҚР АІЖК-нің 15-бабы);
4. Тараптардың тең құқықтылығы (ҚР АІЖК-нің 15 бабы);
Сота іс қараудың тікелей жүргізілуі және сотта іс қараудың ауызша жүргізілуі. Аталған функционалдық принциптерді жеке қарастырысқақ. Заңдылық кеңінентаралған салааралық принцип. Оны өр құқық саласының қоғамдық қатынастарын реттеуінде көруге болады. Азаматтық істер бойынша сот төрелігін атқару кезінде сот және іске қатысушылар ҚР иясының, азаматтық іс жүргізу заңнамасының және басқа нормативтік құқықтық актілердің талаптарын дәлме дәл сақтауға міндетті. Осы принцип ҚР АІЖК-нің 2-тарауындағы азаматтық сот ісін жүргізудің принциптері қатарында алғашқысы болып аталған. Соттардың адам мен азаматтың Конституцияда баянды етілген құқықтарына және бостандықтарына қысым жасайтын заңдар мен өзге де нормативтік құқықтық ақтілерді қолдануға құқығы жоқ. Егер сот қолданылуға заң немесе өзге де нормативтік құқықтық акт адам мен азаматтың Конституцияда баянды етілген құқықтары мен бостандықтарына қысым жасайды деп тапса, ол бойынша іс жүргізуді тоқтата тұруға және Конституциялық кеңеске осы актіні конституциялық емес деп тану жөнінде ұсыныс жасауға міндетті. Сот Конституциялық кеңестің шешімін алған соң іс бойынша іс жүргізу қайта басталады (ҚР АІЖК-і 6-бабының 2-бөлігі). Судьялар азаматтық істерді мәні бойынша қарап және шешкен кезде қолданыстағы заңдарды және заңдарға тәуелді нормативтік-құқықтық актілерді бұзбай қолданулары қажет. Егер судья заңды бұзғаны анықталса, ол кінәлі деп танылып, заңмен белгіленген жауапқа тартылады.
Сотта істі қарау кезінде егер қолдануға жататын мемлекетті корганның актісі заңға сәйкес келмейтін болса, онда судья одан күші бойынша жоғары тұрған заң нормаларын қолданады. Егерде нақты тараптар арасындағы қатынасты реттеуге қажетті пормативтік-құқықтық актілер мүлдем болмаса, судья ұқсас құқықтық қатынастарды реттейтін нормативтік актілер қолданады, ал мүндай нормативтік актілер болмаса, құқықтық дауды заңдардың жалпы негіздері мен мағынасын негізге ала отырып шешеді.
Сотқарауына заң мен тараптардың келісімі бойынша істерді шешу жатқызылған болса, онда сот бұл істерде әділдік пен парасаттылық өлшемдерін негізге алуға.
Заңдылық принципі тек сотқа ғана қатысты болып қалмай, басқа да азаматтық процеске қатысушы тұлғалар үшін міндетті болады.
Сондықтан сот және басқа да азаматтық процеске қатысушытұлғалар өздерінің қызметтерін жүзеге асыру барысында ҚРАІЖК-нің 5-бабында көзделген міндеттер орындалу үшін қолданыстағы материалдық және іс жүру құқық нормаларын қолданады.
Жалпы барлық азаматтық істерді қарағанда және шешкенде олар заңға сәйкес болуы керек. Заңға сәйкес қабылданған сот шешімі дұрыс болады.
Диспозитивтік принцип азаматтық процесте құқықтық дауды мәні бойынша дұрыс қарап және шешу негівінен іске мүдделі тұлғалардың тікелей еркілеріне байланысты болады. Сондықтан әркім өзінің құқығы бұзылған, бостандығы мен заңды мүддесі шектелген жағдайда оны қорғау үшін және қалпына келтіруге сотқа арызбен жүгіне алады. Тіпті бұл Конституцияда баянды етілген әркімнің сот арқылы өздерінің құқықтары мен бостандықтарын қорғауға құқығы (ҚР Конституциясының 13-бабының 2-бөлігі). Сотқа жүгіну құқығынан бас тарту жарамсыз болады.
Диспозитивтік принцип іске қатысушылардың өзі мен іс жүргізу құқықтары мен материалдық құқықтарға билік етуді түсіндіреді. Бұл принцип тараптарға мынандай құқықтар береді:
- талап қою мен істі қозғатуға;
- талап қоюдың негіздемесі мен нысанасын өзгертуге;
- талап қою талабының мөлшерін ұлғайтуға не азайтуға;
- талап қоюдан бас тартуға;
- талап қоюды толық не ішінара тануға;
- қойылған талаппен толық не ішінара келіспеуге;
-істі бітімгершілік келісіммен аяқтауға.
Тиісінше, соттың өз бастамасымен талап қоюдың нысанасын және негіздемесін өзгертуге құқығы жоқ. Бірақ тараптардың бұл іс-әрекеттері заңға қайшы келсе жіне басқа біреулердің құқықтарын, бостандықтарын
және заңды мүдделерін бұзатын болса, олардың талап қоюдан бас тартуын қабылдамайды және бітімгершілік келісімін қоюдан бас тартуын, талап қоюды толық не ішінара бекітпейді.
Диспозитивтік принцип тікелей істер қаралуы азаматтық процестің бір сатысынан келесі сатысына өтуін көрсетеді, яғни бұл дегеніміз, мысалы, істі бірінші сатыдағы сот мәні бойынша қарап және шешім қабылдаса, осы сот шешіміне келіспеушілігін тарап (немесе талапне)қадағалау тәртібімен қайта қарайтын сатыдағы сотқатиісті (апелляциялық немесе қадағалау) шағыммен жүгінеді. Осында апелляциялық не қадаға құқықтарын қолдануы - диспозитивтік принциптің қолдану шағымын беруде тараптармен өздерінің іс жүргізу құқықтарын қолдануды) бұл соттан жоғары тұрған апелляциялық немесе (жәтанылғаны.
Осылайша сот актілерін жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша қайта қаралуға негіз болатын тараптардың және іске қатысушы басқа да тұлғалардың арызы қабылданса және осы өндіріс жүргізілсе - диспозитивтік принциптің жүргені. Заңды күшіне енген сот актілерін мәжбүрлеп орындатуға тиісті атқару құжатын сот орындаушыларына беру бұл да диспозитивтік принциптің жүруі.
Кейбір заңмен белгіленген жағдайда мемлекеттік және қоғамдық мүдделерді немесе азаматтардың құқықтарын қорғау үшін сотқа арызды прокурор, мемлекеттік органдар және жергілікті өзін-өзі басқару органдары, ұйымдар немесе жекелеген азаматтар бере алады. Олар диспозитивтік принципті жүзеге асырушы тұлғалар болады.
Оның екі жағдайы бар: 1 - егер құқықтары мен заңды мүдделері қорғалуға жататын тұлғалар дәлелді себептермен өздері сотқа жүгіне алмаса; 2 - осы мүдделі тұлғалардың өтініші болса. Бірақ әрекетке қабілетсіз азаматтың мүддесін қорғау үшін оның өтінішіне қарамастан прокурор, мемлекеттік органдар және жергілікті өзін-өзі басқару органдары, ұйымдар немесе жекелеген азаматтар талап қоя алады.
Бөгде мүдделерді қорғау үшін талап қойған адамдар, бітімгершілік келісім жасау құқығынан басқа, талап қоюшының барлық іс жүргізу құқықтарын пайдаланады және іс жүргізу міндеттерін мойнына алады. Аталған органдар мен адамдардың талап қоюдан бас тартуы мүдделеріне сай іс қозғалған адамды істі мәі бойынша қарауды талап ету құқығынан айырмайды.
Көбінесе диспозитивтік принцип бірінші сатыдағы сотта істі қарау кезінде байқалады. Тараптардың айтысу принципі қазіргі азаматтысот ісін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.