Қазақтардың өте ертедегі тұрақты тұратын үйлерінің бір түрі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 37 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министірлігі
Ш. Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті

Министерство образования и науки Республики Казахстан
Кокшетауский государственный университет им. Ш. Уалиханова

Адақ Н

Көркем еңбек сaбaғындa оқушылaрдың дәстүрлі қолданбалы өнер дaғдылaрын дaмыту

курстық ЖҰМЫС
курсовая РАБОТА

5В010700 Бейнелеу өнері және сызу

Көкшетау 2020 ж
Қазақстан Республикасы білім және ғылым министірлігі
Ш.УәлихановатындағыКөкшетаумемлекет тікуниверситеті

Министерство образования и науки Республики Казахстан
Кокшетауский государственный университет им. Ш. Уалиханов

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
курсовая РАБОТА

Тақырыбы: Көркем еңбек сaбaғындa оқушылaрдың дәстүрлі қолданбалы өнер дaғдылaрын дaмытуТекемет
На тему:
Мамандығы: 5В010700 Бейнелеуөнеріжәнесызу
Специальность:

Орындады: _______________Адақ Нұрсәуле
(қолыподпись) (аты-жөні ФИО)
Выполнил:

Жетекші: _______________Захай Бибигул
(қолыподпись) (аты-жөні ФИО)
Руководитель:

Қорғауғажіберілді:_____ ____________2020 ж.
Допускается к защите:

Кафедра меңгерушісі: ______________А.А. Орымбаевна
(қолыподпись) (аты-жөні ФИО)
зав. кафедрой:

Көкшетау 2020ж.

Мaзмұны
Нормативтік сілтеме
Анықтама
Кіріcпe бөлімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
І. Көркем еңбек сабағында oқушылaрғa cәндік-қoлдaнбaлы өнeрдің қыр-cырын мeңгeрту жoлдaры
1.1қазақтың ұлттық қолөнерінің тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2киіз үй және оның жасау жиһаздары туралы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.3киіз басу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15

ІІ. Көркем еңбек пәнін oқыту үдeріcінде қолөнермен түрлерімен таныстыру жәнe oқытуды ұйымдacтыру

2.1ою өрнек жайында ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19

2.2 кілем тоқу өнері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22

2.3 кесте тігу,шым ши тоқу өнері ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26

Қoрытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3 3

Пaйдaнылғaн әдeбиeттeр тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36

Қocымшa ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .37

Кіріcпe
Ел басымыздың бастауымен бастау алынған рухани жаңғыру аясында болып жатқан бағдарламаға сай өнер саласындада жаңғыру алып барылғаны дурыс деп ойлаймын өнер өзі ішінен бөліп қарасақ би өнері ән күй өнері кино театыр өнері бейнелеу өнері мүсін өнері зергелік өнер сәулет өнері т б менің ойымша осы өнерлердің ішінде ең алдымен қолға алуға татитын қазақтың дәстүрлі өнері оның ішінде дәстүрлі ән күй дәстүрлі қолданбалы сәндік өнер деп білемін себебі бұл өнер түрлері біздің ұлтымызбен бірге жасасып бірге дамуы керек бұл өнерлерді ұмыта бастағанымыз ұлтымыздың басты белгілерін ерекшелігін ұмытқандық ескермегендік өз ұлтымызды өзіміз менсінбегендік көзге ілмегендік ұлтымызды жоғалтуға асыққанмен тең
Өнер алды қызыл тіл дейді бырақта бір ұлттың мәдениеті мен салыт дәстүрін айқындап айшықтап ерекшелеп көрсетіп тұратын ол қолөнер болмақ сондықтанда дәстүрлі қолданылбалы сәндік өнерімізді дамытуымыз жаңғыртуымыз керек болмақ олай болса дастүрлі қолданылбалы өнерімізге нелнр жатады деп сұрасаңыз бір ауыз сөзбен киіз ұй деп айтуға болады қалай деп ойларсыз киіз ұй сыртынан ішінедей барлық бұйымдар түнып тұрған дәстүрлі қолданбалы өнеріміз мысалға киіз текемет шаңырақ уық кілем сырмақ қазанғап кереге бау түңлік домбыра тб
өресі биік, өрісі кең өнер атаулының қай саласынан болсын, жер жүзіндегі басқа да халықтар сияқты қазақ халқы да өзінің көне замандардан бері келе жатқан тамаша тарихымен және бір өзіне ғана тән қайталанбастай ерекшелігімен көзге түседі. Ал қандай да болсын өнер және талант иелерін өмірге келтіретін де сол халық. Сондықтан да біз оларды халықтық дейміз. Міне, сол халық таланттарының қолынан шыққан зергерлік бұйымдар, киім үлгілері, тұрмыс жиһаздары, әсем де зәулім ғимараттар қай заманда болмасын өз маңызын жоғалтпайтыны мәлім. Сол сияқты, қазіргі бізге келіп жеткен Құстұмсық жүзік, Құдағи жүзік, алтынмен апталып, күміспен күптелген алқалар мен өңіржиек, өңірше, үзбелі сырға, шаш теңгелер мен шашбау, кемер белдік, ертоқым әбзелдері мен үй мүліктерінің сирек кездесетін үлгілері кейінгі ұрпақтар үшін аса бағалы мұра болып табылады. Бірақ мұндағы өкінішті жай, сол халық шеберлерінің көпшілігінің есімдері тарихта қалмағандығы. Бұл, әрине, ертеде өз жазу-сызуы болмаған қай халықтың болса да басынан өткен жайлар. Дегенмен, сол халық ортасынан шыққан шеберлердің көркемдеп, сәндеп жасаған бұйымдарының әдемілігіне, шебер жасалғандығына, қазір де қарап көз тоймайтын еді
Қай халықтың өнері болмасын ұлы Ленин өмірге әкелген Октябрьден басталып, өрісі кеңейгені мәлім. Осыған сәйкес, халық өнерінің сырын, үнін ұға, көңіл бөліп, назар аударған жөн. Қазіргі өскелең мәдениетімізге сай, өнер зерттеу, оларды жастарға үйрету ісін қолға алу нұр үстіне нұр болар еді. Бұл үшін өнер инженерлерін мол даярлауға назар аудару қажет. . Халықтың мол өнерін иеленіп, іске асырғанымыз, жолын кеңітіп, оны тұрмыс мәдениетін көркейтуге пайдаланғанымыз жөн. Ол үшін ел арасында сиреп бара жатқан қолөнер шеберлеріне қозғау салып, неше түрлі өрнекті ою сияқты көне мұраларды тауып, түрлендіре, жаңғыртып, жасарта беруді жастардың үлесі ету зор міндетіміз.Бұған қолөнер саласындағы кілем, алаша, бау-басқұр тоқу, сырмақ сыру, текемет басу, тұс киіз жасау дәстүрінің ертеден келе жатқанймайды.
Әрине, бұл күндері бақытты өмір құшағындағы Қазақстанның экономикасы ғана емес, қазақ халқының ұлттық мәдениеті мен қолөнері де өрісін кең жайып, жаңғыртып, жаңаша творчестволық тынысын танытуда. Оны біз өнердің
барлық саласынан айқын көреміз. . Бұл халықтың қалың бұқарасы арасында тұ
нып жатқан творчестволық таланттың көзін ашқан социалистік құрылыстың, әрқашан ұлт
тық өнердің қамқоршысы болып келе жатқан - сүйікті Коммунистік партияның берген жемісідеп білеміз.

І. Көркем еңбек сабағында oқушылaрғa cәндік-қoлдaнбaлы өнeрдің қыр-cырын мeңгeрту жoлдaры
1.1қазақтың ұлттық қолөнерінің тарихы
Қазақтың қолөнерін зерттеу мәселесі ерте кезден көптеген саяхатшылар мен коллекционерлердің ғана емес, ғалым-этнографтар, археологтар мен суретшілердің де көңілін аударып келген. Қазақ қолөнерінің өткендегісі мен бүгінгі жағдайын, оның өзіне тән методологиясын зерттеу, қазірдің өзінде де күн тәртібінен түспей жүрген мәселенің бірі.
ХХ ғасырдың алғашқы жартысында-ақ басталған бірқатар жұмыстар негізінде методслогиялық жағынан зерттеудегі жіберілген кемшіліктер қазақ қолөнерінің творчестволық даму мүмкіншілігін дұрыс бағаламады. Мәселен, қазақ ою-өрнектерінің құрылысын, заңдылықтарын алғаш рет байқауға ат салысқан С. М. Дудин, күнделікті тұрмыс қажетіне керекті с заттардың сауда орындарына, фабрикалардаг жасалып түсуіне байланысты қазақ өнері жақын уақыттың ішінде мүлде жойылады-мыс, қажет- сіз болады-мыс деп есептеді. Мұндай теріс жо- е рамал, мәселені жалпы қоғам мен мәдениеттің даму тарихынан тыс, қазақ мәдениетіне ұлы ғ орыс мәдениетінің даму тарихының ықпалы- мен байланыссыз қарағандық салдарынан пайда болған. Мәселен, жалпы фабрикалық бұ- айымдардың пайда болуынан қолөнері жойылады деген негізсіз теорияның зиянды екенін, қолөнерінің өміршең де өрісі кең екендігі бүгінгі күні ешбір күмән келтірмейтіндігі өзінен өзі керініп отыр.
Кейбір зерттеушілер мен творчество қызметкерлері қазақтың қолөнерінің идеялық маңызын кетіріп, қолөнерінің ою-өрнек сияқты негізгі ұлттық қорын жоққа шығарды. Мәселен, с. м. Дудин, Е. Р. Шнейдер: Қазақ ою-өрнегі иран мәдениетінің тек бір бөлігін ғана көрсетеді. Қазақ халқының ұлттық өнеріне жатпайды, -- деп топшылаған
Бірақта халықтық қолөнері өзінің тарихы, теориясы мен кейбір ұйымдастыру мәселелерінің жеткілікті зерттелмегеніне қарамастан, күнделікті тұрмысқа қажетті қоршаған затты, көпшілік тұтынатын бұйымды әсемдеуге бейім өнер ретінде, социалистік қоғам кезінде де жалпы мәдени дәрежені жоғары көрсетуге тән дамып келе жатыр. Тек советтік дәуірде: Г. В. Григорьев, А. Н. Бернштам, М. П. Грязнов, Ә. Х. Марғұлан, Т. Басенов, А. Қ. Жұбанов, т. б. зерттеушілер бұл өнерді жан-жақты түсіндіріп, құн- ме ды материалдар жариялады. .
Біз жоғарыда көрсеткендей көне заманнан келе жатқан қолөнері өзінің өсу жолында өз халқының дәстүрлі көркемдік мұрасын сақтап па қалды. Қоғамдық дамудың қай сатысында бол- рі сын қоғаммен бірге дамыған қолөнері әр дәуірде өзінің өшпес ізін қалдырып, әлеуметтік-көркемдік жағынан дәуір тынысын қалтжібермей әсерін тигізіп отырды. Қолөнерінің қазіргі дәуірдегі дамуы күрделі де аса бай. Онымен бірге ол күнделікті тұрмысымызды, гүлденген өмірімізді жан-жақты бейнелеуде, халықты эстетикалық жағынан тәрбиелеуге қызмет етеді. Қазақстан топырағындағы қолөнерінің көне заманнан келе жатқандығына, Павлодар ауданындағы Досыбай жартасындағы бейнелер, Өскемендегі жазбалар, Ұлытау жартастарындағы суреттер, Киргельді өзені аңғарынан табылған керамикалық қазындылар және Есік, Тасмола қазынасы мен көптеген тағы басқа материалдар дәлел бола алады
Ерте кездегі авторлардың (Геродот, Ктесий. Страбон) айтуы бойынша Қазақстан топырағын мекендеп, тіршілік еткен сактар мен массағат. тардың барлық заттары әшекейленген, киімдерінің өзіне тән үлгілері болған. Мысалы, киізден жасалған төбесі шошақ бас киімі, ұзын шаганы мен көннен жасалған жұмсақ аяқ киімдері әшекейленген.
Геродот: Олардың барлық заты алтын мен мыстан жасалған. Жайдың металдан істелген бөлшектері, оғы, айбалталары мыстан жасалған. Бас киім мен белдік әшекейлері түгелдей алтыннан істелген. Сондай-ақ ат омырауындағы өмілдіріктер де мыстан соғылып, жүген-сулы- . . ғы, ауыздығы, т. б. бөліктері түгелдей алтынмен әшекейлендіріліп, безендірілген - деп жазған.Сол дәуірдегі халық шеберлерінің қалыптасқан ою-өрнек үлгілері скифтердің мал шаруашылық мәдениеті жайында болғандығын Алтайдағы Келес даласынан (Пазырық) қазылып алынған заттар дәлелдейді.
Ою-өрнектермен күнделікті тұрмыста пайдаланылатын заттар және төсек-орын, киім-кешек, ыдыстар, ер-тұрман тағы басқалар әшекейленген. Кесте тігу, тоқымашылық, өру, құрақ құрау өнері, ағаш бетіне күйдіріп ою салу немесе зергерлік, керамикалық, т. б. кең түрде қолданылды. Мұндай алтыннан айрықша күрделі өрнектер салынып жасалған заттар үстем таптың пайда бола бастауын, таптық қауымның өзгере бастауын көрсетеді. Алтыннан нәзік өрнектермен істелген диадема, аңшылықты бейнелейтін көріністер, адам бейнесі, жыртқыш аңдар мен мифтік жанды заттардың өрімделген, ою-өрнектелген күрделі композициясының барлығы, сол кездің өзінде-ақ өнердегі шындық негізді салыстырып қарағанда, техникалық және көркемдік жағынан жоғары қолөнершіЛікке қолы әлдеқайда ерте жеткендігі байқалады.
Демек, ою-өрнектермен әшекейлеп бейнелеушілік қандай уақытта болмасын, халықтық дәстүр негізінде сақталды.Егер бұрынғы замандарда жүген, белдік, пышақ сабы және осы сияқты заттардың кейбір, бөлшектері хайуанаттардың дене бітімдерімен бейнеленетін болса, IX -- XII ғасырлардан, ислам дінінің үстемдік құрған кезеңінен бастап, тірі жәндікті бейнелеу тәсілі қолөнер кәсібі саласынан мүлде аласталып тасталды. Бәлкім заттарды әшекейлеуде бірден бір белгілі тәсілмен салынған ою-өрнектер ғана қалуы мүмкін.
Халық шеберлері ою-өрнек салу тәсілін белгілі бір ізбен қалыптастыруда өз өнерін үздіксіз жетілдіру жолымен кейбір ою-өрнектердің композициясына, әшекейлейтін заттардың түріне қарай табиғи байланысты бейімдел түрлендіріп отырды. Қазақстанда моңғол шапқыншылығы (ХІІІ ғ.) салдарынан елдің мәдениеті мен өндіргіш күшінің дамуы тежеліп, тұтас бір ғасыр артқа шегеріліп тасталды. Қолөнері тек дін басылары мен дәулетті адамдарға ғана қызмет, етіп, жекелеген дәулеттілердің байлығын көрсетуге, семья мүшелерінің киім-кешегін әше-, кейлеуге бағытталды. Жоқшылықта өмір сүрген көпшілік халық өзінің күнделікті үй тұрмысындағы заттарын әшекейлей де алмады. Ал,Қазақстандағы қолөнеріне! Тимур дәуірі де ешбір үлес қоса алмады. Бір жағынан Тимур мен оның ұрпақтары кезінде өркендеген өнер мен кәсіби орындар мәдени орталықтан аулақ, Қазақстанның негізгі аймағынан алыста болып, олардың арасында үздіксіз қарым-қатынас болмады. Екіншіден, зорлықпен жаулап алғанТимурдың халықтық шығармашылығыгда өзгеріс ендіруіне тура келді,ешбір негізі де болмады. Қазақ халқы қаншалықты тарихи дәуірлерді басынан өткізсе де, өзінің киіз үй жасау өнері мен киіз басып, алаша, кілем тоқу, алтын, күміс, асыл тастардан ұқсатып неше түрлі әшекейлі оюөрнек, әсемдік заттар жасайтын қарапайым құралдарын мұра етіп сақтап қалды. Жоңғар басқыншылығы , қазақ халқын апатқа ұшы- ратты. Оған қолөнері мен көркемдік архитектуралық ескерткіштердің, көркем- өнердің құлдырауы дәлел бола алғандай
Тек қана ХІХ ғасыр ортасында қазақ халқының Россияға қосылуымен қазақ мәдениетінің орыс мәдениетіне қоян-қолтық араласуы, қазақ қолөнерін қайта орлотіп, жаңа элементтермен байытты. Түрі жағынан қолөнерінің бейнелеу амалы байыды. Кестелеуге алтын, күміс түсті жіптер мен өрнектеу тәсілі ендірілді. Күнделікті тұрмыста өндірістік бұйымдар пайда болды. Халық творчествосын шабыттандырып, кестелеудің әр түрлі әшекейлі әдістеріне көңіл аударыла бастады. Орыс мәдениетінің осындай жемісті үлгілері әсер етсе де қазақтың ұлттық көркемөнері мен қолөнерінің дамуына, патша самодержавиесі мен жергілікті ат төбеліндей байлардың көңіл аудармауы кері әсерін тигізді. Сол себептен халықтың қолөнері қосалқы жұмыс есебінде өз алдына ескерусіз қала берді. Айбалта және аң аулайтын мылтық, сүйекпен оюланған асадал, адалбақан, кереует, үтік, күмістеліп, сәнмен жасалған ұлттық жасау-жиһаздар мәдени ортақ байлығымыз.
Қазақта алуан түрлі киім-кешекті түйе, қой жүнінен тоқыған неше түрлі өрнекпен әшекейлеп киетін болған. Жігіттер мен қыздардың, аңшылардың, қойшылардың, қарттар мен жастардың той-думандарда, мерекеде киетін киімдері түріне, тігілу тәсіліне қарай бір-бірінен өзгеше болып келді. Дәулетті топтың өкілдері киіз үйді алуан түрлі етіп әшекейлей берген. Сонымен бірге олар киім-кешек, ер-тұрмандарды да әшекейлетуге көп көңіл бөлген. Ал қазақтың бертін келе теріден былғары жасап, одан аяқкиім тігуі жайлы сол кездегі хат танитын адамдардың жазбалары дәлел бола алады. Мысалы, орыс императорының География қоғамының Батыс Сібір бөлімшесінің жазбаларында жарияланған, Павлодар уезіндегі қазақтар жайлы айтылған мына бір мақалада: Қазіргі кезде Баянауыл мен Көкшетау округінің қазақтары етікшілік өнерінен мәсі мен кебіс тігуде, Бұхар мен Ташкент етікшілерінен шеберлігі бірде-бір кем емес, қайта сұлулығы, беріктігі жағынан асып түсуі де мүмкін -- деп жазылған. Бұл Қазақстанның сол кездегі бар- т лық аудандарына және етік тігу өнеріне ғана емес, қолөнеркәсібінің басқа да түрлерімен қатысты.
Ерлер мен әйелдер үшін шомбалдап немесе жайылған жұқа күмістен оюлап, неше түрлі өрнекті белбеулер жасалды. Ал Батыс Қазақстан, Солтүстік, Орталық Қазақстан жағы ер адамдардың белбеуін деңмент, әйелдердің белбеуін кемер деп атайды. Белбеулер әр түрлі істеледі. Кейбіреулері құйылып қалыппен жасалса, кейбіреулері оюланып, өрнектеліп жасалады.
Әйелдердің өңіріне тағылатын алқаның қанша түрі болса, олардың жасалу техникасы мен атауларында да соншалықты өзгешеліктер бар. Мысалы, батыс облыстарда алқаны өңіржиек, өңірше деп атаса, оңтүстік, солтүстік облыстарда алқа деп атайды. Оның бірнеше түрі бар.
Бұл да жасатушының тұрмыс дәулетіне қарай алтынмен апталып, күміспен күптелетін, қиыннан қиыстырылып алуан түрлі өрнектермен өте нәзік жасалған. Кейбіреулері қораш та жасалуы мүмкін. Әйелдердің бұл сияқты тағынатын алқалары әр түрлі аталып, әр түрлі жасалғанымен ондай әшекейлі өрнекті шолпылардың ұзындық мөлшері 25 -- 35 сантиметрден аспайды. Сырт киімге қажетті нәрсенің бірі, күмістен істелген ілгек. Әйелдердің тағыну бұйымдарының ішінде білезік пен жүзіктің маңызы аз болмаған. Сондай-ақ қолөнер саласындағы басқа да әшекейлеудің маңызы зор болды.
Қазақстандағы қолөнері бұйымдарының түрлерін, қосымша түрлі суреттер мен саяхатшылардың, елшілердің жазбалары мен археологиялық қазбалар, ғылми-зерттеу жұмыстарының қорытындылары арқылы шамалауға болады. Бірақ, бұлардың барлығы бір кезде, бірден шыға салды деп ойлауға болмайды. Қазақ хал- , қын құраған этникалық топтардың қолөнер кәсібі жайлы тарихи мәліметтер бізді өте ерте заманға жетелейді. Археологиялық қазбалар мен жазбаша ескерткіштерге қарағанда, Қазақстан аймағын мекендеген тайпалар мыңдаған жылдар бойы металл, тас, сүйек, саз балшық, ағаш, жүн, т. б. шикізаттарды түрлі шаруашылық кәсіптері мен күнделікті үй-ішінің мүліктеріне пайдаланып келген. Қазақ халқы өз ата-ба
баларының қолөнершілік пен көркем өнердегі .. дағдысын мұра етіп қана қойған жоқ, оны айе тарлықтай дамытып, байыта түсті. Мұның бәрі . сол замандардағы нақтылы әлеуметтік жағдайе ларға, тарихи оқиғаларға, қоғам өндірісіне бай- ланысты.

1.2киіз үй және оның жасау жиһаздары туралы
конус сияқты күмбезденіп дөңгеленген формасына қарап, өте ертеде мейлінше жеңіл болуы, тез тігіп, тез жығуға 1 айда болған, шығыс халықтарының барлығына ортақ ,ең алғашқы жылжымалы ұйлердің бірі саналады
Киіз үй -- көшпелі өмірге бейімделген көшіп-қонуға ыңғайлы ерте заманнан кел: жатқан тұрғын үйдің бір түрі. Бұл Европа мен Азия далаларындағы жартылай көшпелі және жартылай отырықшы халықтардың арасына кеңінен тараған және күні бүгінге дейін өзінің көне формасын сақтап қалған бірден-бір мү: лік. Киіз үйдің пайда болуы о баста малды жайлауға жайып бағуға көшкен кезеңмен байланысты болуы мүмкін. Жылдар жылжып, ғасырлар өткен сайын оның шыққан уақытын анықтау қиындап барады.
Киіз үйдің өте ерте дәуірдегі прототипі Анфестрийдің Қырымдағы Сағана тамының оюөрнектерінде, сондай-ақ Қазақстан мен Си- бирьдің жартастарындағы суреттерде сақталған. Сол сияқты кейбір жазбаша ескерткіш материалдарда Европа мен Азияны жайлаған. ертедегі халықтардың киіз үй формасы; сияқты, киізбен қымталған доңғалақты арба үстіне жасалған жылжымалы үйлері болғандығы айтылған. Сондай-ақ Алтайдағы атақты : Пазырық қорғандарын қазғанда ерте замандағы көшпелі елдің киіз үйінің жиһаздары мен бұйымдары табылған. Мысалы, үлкен Пазырық қорғанынан табылған тұс киіз жүннен басылған, ою-өрнектерінің нақыштары қазақтың қазіргі тұс киіз бұйымдарына өте ұқсастығы байқалады.
қолайлы болуы архитектуралық жағынан мыңортақ, ең алғашқы көшпелі жылжымалы үй ти- пінің бір түрішілген.Көшпелі халық өмірінде, жорықтар мен андегі киіз үйлері жайында еске салумен бірге,Гораций скифтердің доңғалақты арба үстін: аулаушылықта киіз үй құрылысының тез тігілуі осы сияқты киіз үйлердің монғолдарда да мен тез жиылуға арналып жасалуының маңызы болғанын айтады. Азия көшпелілері өзінің киіз - зор болған. Киіз үйді тігу мен жинауды негізі- үйін төрт доңғалақты арбамен тасыған. Кейбір - нен тек әйелдер атқарды, сондықтан мұның өзі семьялар мен шағын тайпалар жүгін жылқылар олардан дағды мен ептілікті талап етті. Осының мен түйелерге артып көшкен. Бұрынғы уақытта бәрі жеке семьяның немесе тұтас бір ауылдың да, соңғы кезде де киіз үйді әрбір тайпа әр қысқа мерзім ішінде тез қоныс аударып кетуі- түрлі етіп жапқан. Мұндай әр түрлілік үйдің өз не мүмкіндік берді. формасынан да байқалады, кейбір үйлердің Киіз үй, жайында бізге жазып қалдырған төбесі түтін шығатын тесік болса, кейбіреуі Марко Поло (1230 ж), Плано Карпини (1246 ж.), бітік болған. Клавихо (1403 ж.), Барбаро (1436 ж.), тағы бас- Киіз үйдің формасымен бірге кіретін есігі қа орта ғасыр саяхатшыларының материалда- әрбір тайпада әр түрлі жаққа қарағандығы байрын зейін қойып зерттей отырып, киіз үй құры- қалады. Мәселен, бір тайпаның есігі ылғи түслысы, оны құрастыру тәсілі мен ішкі жасау- тікке қараса, басқа бір тайпаларда шығысқа жиһаз нускаларының осы уақытқа дейін сол немесе батысқа қараған. Біреулер киіз үйдің куйінде сақталғанына көзіміз жетті. Тек айыр- ішінен аң терісін ұстаған болса, кейбіреулері машылығы шығыс княздарының, ол кездегідей, киіз бен тақыр кілем тұтқан. Олардың түсі де орасан зор салтанатты шатырлары мен матадан әр түрлі болып келген. Киіз үйдің кіреберісіне кестелеп тігілген сәнді перделі қоршалған қос с санді перделі қоршалған қос көбінесе кілем көбінесе кілем тұтып, ал іш жағынан айналдыра кілем басқұрмен орап тастаған. Мұндай жебөліктерін кездестірмеуіміз мүмкін. " Қазіргі біздің көріп жүрген орта Азия мен есіп журген Орта Азия мен ңіл құрылыстыңіл құрылыстың ішкі жағы үй иесінің дәулетіненемесе тайпаның салтына қарай киізбен, жабаҚазақстандағы киіз үйлеріміз, ол кездегі үйы аң терісімен, кілеммен немесе матамен тұлермен салыстырғанда, құрылысы жағынантылып, безендірілген. Еденіне кілем төселіп, ірҰқсас, құрастырудағы жалпы принципі бір болгелеріне кілеммен қапталған сандық, кебеже, ғанмен тым қораштанып, кішірейіп кеткендігі жүкаяқ сияқты заттар қойылған немесе , үй байқалады. Алайда, киіз үйлердің бір жағынан қабырғаларына, шкаф орнына, үй мүліктерін салатын неше түрлі формада кілемнен жасалған сумка сияқты заттар ілініп тұратын болған. Ерте замандағы киіз үйлердің тамаша жасау жиһаздары мен сәнді бұйымдарын жасауда кілемнің бірінші орын алғандығы тіпті ғажап, оны айтып жеткізу қиын. Оқырмандардың өзі оқып, ондай сәнді үйлер мен шатырларды өзінше ұғына білуі үшін, бір мысал ретінде, кезінде жазып қалдырған, атақты т ан, кешіп-қонуда салмағының да қарастырылған. көшіп-қонуға ыңғайлы жеңіл болуы ескерілсе, екінші жағынан даланың шаңы мен құмын астанға атып ышқыныіп соққан дауылы мен борана қарсы тұрарлықтай аса берік болу жағы да көзделген. Сондай-ақ киіз үй -- дала тұрғындарының ұсақ-түйек, заттары мен күндізгі күннің қайнаған ыстығы, түннің салқындығына және көктем мен күздің үздік малін үздіксіз төккен нәсер- суық жаңбырына қарсы қорған болу жағыларды өзінше .
Киіз үй туралы тамаша суреттеулерді огузМанас, Қозы наме, Китаби-Қоркут, Көрпеш және Баян сұлу мен Қыз Жібек сияқты ескі эпостық поэмалардан да табамыз. . Қысқасы, археологиялық қазба материалдарына қарағанда, сактардың бүкіл Сырдария бойы мен келес, Арыс аңғарларын елес, Арыс аңғарларын жайлағаны байқалады. Кейбір деректерге қарағанда, ерте кезде үйлердің формасы күмбезденіп соғылғанын көреміз.
Бұған қарағанда, Сырдария бойын жайлаған сактар құрылыс техникасымен ертеден таныс екенін байқауға болады. Үйді негізінен жергілікті материалдарды пайдаланып, қолдан құйылған күйдірмеген кірпіштен күмбездендіріп салатын болған. Сол сияқты Земарх жазбаларында: Үйсін гунмосының (ханының) Киізбен оралған дөңгелек үйі, сондай-ақ Киізбен оралған түркі арбасы болғандығы суреттел Қазақ халқы ертедегі көшпелі мәдениеттің ең негізгі дәстүрлерін өзіне мұра етумен бірі ге, оны ары қарай дамытып және байытты. Міне, сондай мәдени дәстүрдің белгісінің бірі - көшпелі өмірге ыңғайлы, киіз үй болды.
Киіз үйдің құрылысы көптеген ғалымдар мен саяхатшылардың еңбектерінде сипатталады. Солардың ішіндегі тарихи, мәдени және теориялық жағынан ең маңыздыларына қысқаша тоқтала кетейік. " Климат жағдайына және мекендейтін аудандарына байланысты қазақтардың қыста немесе жазда тұратын тұрғын үйлері әр түрлі болған. Олар жаздыгүні киіз үйлерде, ал қыстыгүні ту рақты салынған жылы жайларда, яғни келе. жер үй, шым үй, ағаш үй, т. б. деп аталатын әртаг түрлі үйлерде тұрған. Олардың көбісі киіз үй. дің формасын сақтаған. Қазақтардың өте ертедегі тұрақты тұратын үйлерінің бір түрі .тошала деп аталады. Ол дөңгеленген бір бөлме да лі конус немесе сфера сияқты күмбезделіп келген,
Қоз-ойылған жерге қойдың немесе түйенін құмалағын өртеп, ертеңіне, суыған соң, келер күні қиды жаңалап жағып, асты суық, үсті ыс. тық оттың қызуымен киіз үйдің кереге, уық ағаштарын балқытып тезге дайындайтын орын. Сондықтан белгілі мөлшерде таңдап алған, өңделген ағаштарды үйшілер қозға салып алған соң пайдаға асырады. ..
Тез -- сүйегі, ауыр, көбінесе, емен, жиде ағашы сияқты қатты : ағаштан жасап, жерге мықтап қаққан бақа ауыз немесе кертіп алған жуан, үш аяқты арқалық ағаш. Осындай бақа ауыз немесе бөренедегі кертпекке салып, киіз үйдің ағаштарын түзетуді, әр түрлі формаға келтіруді тезге салу дейді. Қисық ағаш жатпайды тез қасында деген мақал осыдан қалса керек. Тездің ернеуіне қыстырылып тұрған көлденең қайың, жиде сияқты қатты ағаштан жаса- - латын кереге, уық, шаңырақ ағаштарын белгілі. қалыпқа келтіріп, түзететін құрал -- ысқаурын деп аталады. Ол: алақан, жамбастық, тұтқалық деп аталатын бөлімнен құралады. Кептірілген үй ағаштарын қозға салып балқытқаннан кейін ысқаурынмен белге салып басыл түзетеді немесе керекті қалыпқа келтіріп иеді, иілген киіз үйдің ағаштары ырғаққа салынып қатырылады.
Уық -- кереге басы мен шаңырақты жалғасыратын ағаш. Уық саны кереге басының санына қарай құба талдан да жасалады. Үйдің маңдайшасына алты уық байланады. Уықтың кереге басына байланатын жағы жалпақтау болып, имектеу келеді. Мұны уықтың иіні дейді. Уықтың жоғарғы түзу жағын -- қары, шаңырақ көзіне кіріп тұратын төрт қырлы ұшын қаламы дейді. Уықтың кереге басына байланатын жағы тесіліп, бау өткізіледі, оны уықбау деп атайды. Көшіп-қонуда сынып қалмау үшін қаптап қоятын дорбашаны уыққап деп атайды. Уықтың ұзындығы негізінде, шеберлердің айтуынша 3 м 40 см, 3 м 50 см болу керек. Бірақ қазіргі үйлердің уығы 2 м, 2 м 20 см аспайды. Кереге ағашы сияқты уық ағашы да қозда балқытылады, тезге салынады. Уықтың бау өткізілетін тесігі -- уықкөз деп аталады.
Шаңырақ -- табақ шаңырақ және шабақ шаңырақ деп екі түрлі аталады. Ортасына дөңгелек тегіс ағаштан оюлап неше түрге нақыштап, гүлдеп жасалған шаңырақ -- табақ шаңырақ, ортасы табақсыз күлдіреуішпен жасалған шаңырақты -- шабақ шаңырақ деп атайды. Шаңырақтың шеңбері негізінде 3 м, 5 м шамасында болып келеді.
Туырлық бау -- туырлықты ұстап тұратын, түр салынып 15 -- 25 жіптен терілген бір жағы) әсемдік үшін жалпақ етіп тоқылатын бау. Жел бау -- шаңырақ көтерген кезде, дауылЕжелде үйді ауыртпалық байлап, шаңырақтан төмен бастырып тұру үшін пайдаланылатын төгілме шашақты бау. Мұны бау, салма деп те атайды. Желбаудың әрқайсысында үш шашақ тан төрт қатар шашағы төгіліп тұрады. Желбаудың Шымкент, Жамбыл, Қызылорда облыстарында теруін бұхары теру: дейді. Оған салынатын өрнекті қос мүйіз деп атайды. Бұл әрбір үйде осылай тоқылып қалыптасқан.
Түңлік бау -- түңліктің төрт бұрышынан бай- - лайтын бау. Үзік бау - үзіктің екі шетінен, үш жерден алты немесе екі-екіден төрт баумен айқастыратын бау түрі,Аспа бау - уықтың иінінен сәндік үшін шашақтап түсіріп қоятын бау. Мұны салма деп те атайды. Уық бау -- уықтың аяғын керегенің басына бекітетін бау. Уық шалғыш -- мұны иық бау деп атайды. Бұл да семья дәулетіне байланысты, негізгі төрт жерден шашағын төгілдіpin, түр салып тоқылған әсемдік үшін тағылатын құр.
Аяқ бау - уықтың иінінен төрт жерден үйдің ішіне сәндік үшін тағылады. Әрбір аяқ бауда үш-үштен алты шашақ əдемі түйіліп төгіліп тұрады. Ондай төгілмелі шашақты қоңырау шашақ деп атайды.
Үзіксіз үй -- киіз үйдің сүйегі үш немесе төрт туырлық, бір түндікпен жабылған үйді көбінесе үзіксіз үй деп атайды. Кейде киіз үйді екі бөліп, жартысын малмен бірге жайлауға, жартысын шабындық басында керегеге киіз жауып тұрып қалады. Ондай баспана күрке деп аталады. Ақ тығыр -- екі қанат керегеден бірнеше уықпен кішкене шаңырақ көтеріп екі үзікпен жабылады. Қос -- түзу ағаштардың басын біріктіріп байлап немесе екі керегені түйістіріп, сыртынан бір немесе екі киізбен жабылған баспана. . Керме -- киім-кешек, ондай-мұндай жұмсақ заттарды салатын, киізден бетіне неше түрлі ою-өрнек жүргізілген кестелі төгілме шашақты екі жағында күлтеленген бауы бар, бір жағынан сәндік үшін тутынылатын бұйым.
Аяқ қап - қазақ халқының тұрмысында ергеден сақталып келе жатқан, күнделікті тіршіmirінде қолданылып, әлі де болса малшы ауылдың босағасынан қазылған жер ошақтың маңынан орын алып, қазан басындағы аяқ-табақты жинақтап, таза сақтау үшін жасалған қойшы мен жылқышының, түйөшi мен сиыршының үй мүлкінің бірі.
1.3киіз басу
Киіз үйдің даму тарихында киіз басуды ойлап табудың маңызы аса зор болды. Киіз басу сонау Геродот заманынан белгілі. Ноин-улин мен Пазырык қорғандарынан қазылып алынған заттардың ішінде киізден басылған бұйымдар табылған. Киіз басу өндірісі өзінің өсу шегіне орта ғасырдан бұрын жеткен. 8. Рубрук қаңлы-қыпшақ жерінен өтіп бара жатып, олардың өздерінің үйлерін тек ақ киізбен жабатынын, сондай-ақ киіздің жарқырап ағарып тұруы үшін ақ топырақ пен әкті немесе сүйектің күйдірген ұнтағын сіңіретіндігін айтады. Осы Рубрук киіз бұйымдарының бетіне жекелеп салынған аңдар мен құстардың, ағаштар мен жүзім сабақтарының бейнесі жарасып, үйлесімді салынғандығы туралы баяндаған 1. Киізден осы әдіспен бұйым жасаудың техникасы қазақтарда, қырғыздар мен кейбір өзбек жерлерінде сақталған. Қазақтардың киізге деrен мұқтаждығы әр уақытта орасан зор болған. өйткені, ол тек үйді жабу үшін ғана пайдаланылып қоймай, киіз үйдің ішкі жасау-жиһаздарына да қолданылады.
Мысалы, киізден неше түрлі оюлап сырмақ ою, текемет басу дәстүрі, оюлардың ұқсастығы республикамыздан тыс түркі тұқымдас, әсіресе, өзбек, қырғыз, қарақалпақ халықтарының ою-өрнектерімен үндесіп жатады. Бұл өзбек, қырғыз, қарақалпақ, қазақ халықтарының ерте дәуірден көшіп-қонып тіршілік еткен, ауылы аралас, қойы қоралас, төскейде малы, төсекте басы түйісіп өскен тағдыры бір ел екендігін көрсетеді. Демек, киіз басумен тек қазақ халқы ғана емес, түркі тұқымдас елдердің түгел айналысқандығы байқалады. Оның ішінде қазақ халқының өмірінде киіз басу кәсібінің маңызы зор болды. Әдетте, киіз басу кәсібі қазақтарда маусымды сипатта өтетін еді. Ол қойды қырыққанда басталады да қырқылған жүннің барлығын өңдеп болғанға дейін созылады. Басқа уақыттарда басылған дайын киізден әр түрлі заттар жасаумен шұғылданады.
Қазақтар ірі қойлардың жүнін жылына екі рет -- көктем мен күзде қырқып отырған.
Көктемгі қырқу қыстан шыққан малдың күтіміне байланысты кейде ерте, кейде кеш басталады. Барлығынан бұрын қоңы жақсы мал ертерек қырқылады, өйткені, оның жаңадан шығып келе жатқан жүні тез өсіп, ескі жүні көтеріледі, ол қырқуға жеңіл болады.
Күзгі қырқу (күзем). Суық түскенше қойдың жаңа жүнін кемінде 3 -- 4 см өсетіндей етіп шамалап барып қырқады. Бұған бір айдай уақыт жетеді. Сондықтан жергілікті жердің ауа райына қарай августың немесе сентябрьдің аяғына таман қырқуға болады.
Киіз басуға кіріспестен бұрын бірқатар л. йындық жұмысы жүргізіледі. Мысалы, киіз к, сатын үйдің әйелі киіз басуға жарамды жуун: шөп-шалаңнан тазартып, үйдің ішін жинап, да ортаға тулақ төсеп, келетін адамның санына қарай қабығы аршылған талдан, жыңғылдан сабау дайындайды.Жүнді әдетте тулаққа (кептірілген мал терісіне) салып, жан-жақтан сабаумен екі қолмен кезек сабалап отырады. Бұған әдетте жастар қатысады. Жүн сабаудың негізгі мақсаты - жүннің түйіршіктерін жазып жұмсарту, түту. Жүн түту кезінде жүнге жабысқан қиыршық құмдар мен топырақ тозаңдары және ошаған сияқты тікенді түйіршіктер бөлініп шығады. Бірақ жүн сабау үйдің ішінде жүргізілгендіктен шаң-тозаңнан жүн түгелдей тазармайды. Кейде жел жоқ, күн тымық кезінде жүнді ашық далада да баса береді,Жүн сабалып болған соң, ұзындығы мен ен: сай келетін киіз жасау үшін, ақ шиге ең алдыме нашарлау одан кейін тәуірлеу жүнді бірден етіп, тегістеп төсейді. Жұмыстың мұндай түрі сабалған жүнді шиге салу деп аталады. Басылатын киіздің көлеміне қарай ірілі-уақты оюөрнек түрлері салынады. Әрине, түрді киіздің негізгі өңін ашатын басқа бір ашық түстен салады. Түрдің көрнектілігі халық шеберлерінің өнерлілігі мен ой өрісіне, талғампаздығына байланысты әр жерде әр түрлі болып келеді. Мысалы, Қостанай мен Торғай облыстарында жүнді екі шиге бірдей етіп, аздап ыстық суды себелеп, біріктіріп алады да, жартылай басылған әлі толық бірікпеген киізді біріне-бірін беттестіріп бір шиді түгелдей босатып алады. Осыдан кейін ыстық суды ағаш шөмішпен өте тәжірибелі бір немесе екі кісі жүн әбден кірігіп, піскенше себелеп тұрады. Сонымен бірге киізді ақ шиге орап қайта-қайта домалатады. Бұдан кейінгі жұмыстың түрі киіз тебу деп аталады.
Тебілген киіз ыстық суды үзбей құйып тұрудың арқасында шаң-тозаңнан тазарып, әрі ширай түседі. Тебілген киізді шиден ажыратып алғаннан кейін, қайтадан шиыршықтап бүктеп, қолмен, білекпен басады. Мұндай жұмыстың түрі білектеу деп аталады. Қайта-қайта ыстық су құйылып шынықтырылған киізді одан әрі шиыршықтап, қатайтып, ширата береді. Мұны қарпу деп атайды. Бұған әйелдер де, еркектер де қатысуы мүмкін.
Ерте кездегі қазақ арасында киіз қарпу жұмысына кілең ересек адамдар қатыстырылғанмен, кейде бұл - тәртіп сақталмай, мұндай жұмысқа машықтанбаған жастар да тартылатын болған. Қарту жұмысы аяқталғаннан кейін білекпен қайта білектеліп, киізді тығыздалған үстіне тығыздап, әрі жұмсарта түседі. Содан кейін сыртқа шығарылып, күнге жайылады. Киізді реттеп, күнге жайып кептірген соң жұмыс бітеді.Бұл жерде айта кететін бір жай, киіз басуға кіріскеннен бастап әрбір жұмыс түрлеріне (сабау, шиге салу, киіз тебу, немесе арқанға салу.Міне, киіз басу жұмысы қысқаша айтқанда осындай тәртіппен жүргізіледі. Киіз басу көне замандардан келе жатса да жергілікті халық. арасында әзірге айта қаларлықтай ерекшелікжоқ. Қазақ арасында киіз басу жұмысына көбінесе әйелдер қатысады. Әрбір әйелді киіз баса алады десеңіз қателеспейсіз. Өйткені, 1968 жылы М. Красовский: қазақтар : қыздарды жас шағынан іс тігу, өрмек тоқу, киіз басу, т. б. үйретеді, өсе келе олардан : мұның бәрін талап етеді, деп жазды. Киіз басу жұмысында қазақтардың шеберлігі жоғары дәрежеде болатынын зерттеушілер ерте кезден айтып келеді. И. Я. Словцов бұл туралы: Қазақтар киізді тамаша тапқырлықпен, өте тез және сапалы етіп басады. Бұл жөнінде орыстың киіз басушылары олармен жарысқа түсе алмайды деп жазды.
Қазақ халқының киіз басу кәсібін басқадай қолөнер кәсібімен салыстырсақ, онда барлығынан да ең маңызды роль атқарған киіз басу кәсібі болып есептеледі. Бұл пікірді И. Я. Словцов сияқты қазақ өмірін, қазақ ауылын тікелей өз көзімен көріп, аралаған революцияға дейінгі көптеген саяхатшылар: мен зерттеушілер де қолдайды.: : : : : : : : : : :. . . . .
Әрине, бұл өзінен-өзі түсінікті, ол кезде киіз үй тігу кеңінен тараған. Оны жабу, жабдықтау және сәндеу жұмыстары негізінде киіз басу кәсібіне байланысты болды, өйткені, тек бір ғана киіз үйді жабуға жұмсалатын киіздің өзі жеті бөліктен құралады.
Туырлық,Ол керегенің сыртынан ши тұтылған соң уықтың иініне дейін керегенің басынан асыра тұтылады. Бұл формасы трапеция тәрізді киіз үйдің айнала керегесін жабатын киіз. Екіншіден, екі, кейде үш трапециялауға келетін киіз бөлігі үзік, туырлықтың үстінен шаңырақтың тоғынына жеткенше жабылады. Үшіншіден -- төрт бұрышты шағын: киіз -- түндік киіз үйдің шаңырағын : жауып тұратын басқа киіздерге қарағанда қалыңдау немесе қосқабат киізден төрт бұрышты. шаршы етіп пішілген, төрт бұрышына да бау тағылады. Ауа райының қолайсыз, жауын-шашынды күндері түндікті жауып қойса, күн көзінің ашық күндері, оны қалаған жағынан ашып қояды.
Кебенек -- киізден жасалған, жеңі бар, қазақтардың XX ғасырдың басында және оғандейін киген сырт киімі. Ерте кезде мұны жаГуынгерлер киген. Осыдан барып қазақтағыКебін киген келмейді, кебенек киген келеді деген мақал қалған. Оның мәнісі ұзаққа, жорыққа кеткен азаматтың аман-сау қайтып келуіне тілектестік білдіріп үміттену. Байпақты көбінесе ақ киізден жасайды да саптама етіктің ішінен қыстың қатты аязды суық кезінде, жолаушылап алыс жолға шыққанда, көлік үстінде, шанада отырғанда киеді. Сонымен бірге етіктің сыртынан да киетін түрі болады, оны мұйық дейді. Бұлар қазақтың көне дәуірден келе жатқан киімдерінің бір түрі.
Қалпақ -- қазақтардың ерте заманнан киіп келе жатқан бас киімі. Мұны XVIII -- XIX ғасырларда қазақтар түгелімен кигендігі туралы г Б. Д. Дауылбаев: ақ қойдың жүнінен басылып тігілген қалпақты жаз бойы киетін -- дел жазды. Бірақ, XIX ғасырдың екінші жартысынан бастап қалпақтың сирек кездесетіні туралы д В. Радлов, сол кезде, орыс мәдениетінің кең тарап, араласуына байланысты еrегі жоғары іл қайырылған қалпақ сияқты бас киімдердің ке азайып бара жатқандығын 2 жазады.
Сырмақтар,Қазақ сырмақтары әр түрлі киі. бен ойылып жасалатын төсеніш киіздің бір түрі болып есептеледі. Атадан балаға мұра болып келе жатқан сырмақ жасау өнері бірден-бірге тарап, өрбіп, әрбір ұрпақ өкілдерінің өз жаңалықтары, соны элементтерімен сырмақ сыру деп аталады,
Текемет дегеніміз негізінен киізге ою-өрнек түсіріп басылған киіз. Киіздің оюланған жағы оң жағы болып есептелген. Кейде шеберлердің түрлі түсті жүннің өзін талдырмасыз оюлал салып, бір-бірінен ажыратылмайтындай айшықты түрлермен әдемілеп те жібереді. . 1. Бұрынғы кезде текеметтер аппликация жолымен ою салынып, өрнектелген. Бұл туралы - бұрын-соңды жарияланған да, жарияланбағанда жазбаша ескерткіш материалдар кездеседі.

ІІ. Көркем еңбек пәнін oқыту үдeріcінде қолөнермен түрлерімен таныстыру жәнe oқытуды ұйымдacтыру

2.1ою өрнек жайында
жазу-сызу шыға қоймаған ерте заманда адам өз ойын тасқа, сүйекке, ағашқа ойыпкашап түсіріп отырған. Қазіргі қолөнер сала- : сындағы сүйек ою өнері, ағаш ою өнері і деген сөздер - сол ерте заманда қалыптасқан ұғымдар. Демек, бұдан қазақ халқының ою-өрнек өнері де осы тұста басталғанына көзімізді жеткіземіз.
Бір кезде тасқа, ағашқа, сүйекке түсірілген ою-таңбалар келе-келе киізге, алаша, кілем ! тағы басқа заттарға салынатын болған. Ол бел- . сі, таңбалар арқылы халық белгілі бір ұғым түсініктерді аңғарып, біліп отырған. Бұдан оюөрнек белгі таңбалары өмір қажетінен туғанын байқауға болады. Мысалы, қазақ халқының ерте кезден бергі әдет-ғұрып салты бойынша, і бөтен жерге, алыс ауылға күйеуге ұзатылған . қыз баланың белгілі бір уақыттан кейін теркін 4 жағына сәлемдеме жіберуі тиіс екен. Сәлемдемеде жас келіншек өзінің күйеуге шыққаннан - кейінгі тұрмыс жағдайын ою-өрнекпен бейнелеп жіберуі шарт болған. Осы салт бойынша тұрмысқа шыққан бір қыздың үйіне жіберген сәлемдемесінде -- алақандай жарғақ, оның бетіне бойы сорайған ұзын және өте жіңішке, әрі арық адам бейнесі кестеленіп салынған және оның жанында тұрған дөп-дөңгелек адам тұрпаты бейнеленген. Бұл сәлемдемеден қыздың ата-анасы жат жұртқа ұзатылған баласының отырса опақ, тұрса сопақ болған мүшкіл халін түсінген. Ал басқа бір ретте күйеуге ұзатылған қыздан құсмұрын бейнесі салынған сәлемдеме келсе, ата-анасы одан баласының барған жерінде құстай ерікті, басы бостандықта, жағдайы жақсы екенін ұғатын болған. Сондықтан ұзатылған қыздан сәлемдемеге құс- н тұмсық жүзік келсе немесе құстұмсық ою-өрнекті тұс киіз, басқұр сияқты зат келсе, ауыл- г аймағы қуанып, той жасап, атап өтуді әдет еткен. Бұл әдеттің жұрнағы қазір де сақтал- т ган. Ауылдық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.