Қаржы және ақша нарығы

Жоспар

Мазмұны.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

І Бөлім Қаржы және ақша нарығы.
І.І Қаржы және ақша нарығының мәні мен мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
І.ІІ Қаржы нарығының негізгі мәліметтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7

ІІ Бөлім Қаржы және ақша нарығы оның құрылымы.
ІІ.І Ақша айналымы және ақша жиыны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
ІІ.ІІ Қаржы нарығының құрлымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
ІІ.ІІІ Қаржы нарығында қолданатын ақша агрегаттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19

ІІІ Бөлім Қазақстан Республикасындағы қаржы және ақша қатынастары.
ІІІ.І Ақша нарығының қалыптасу мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
ІІІ.ІІ Қазақстан Республикасындағы ақша эмиссиясы және ақшаны қамтамасыз ету ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

І Бөлім Қаржы және ақша нарығы.
І.І Қаржы және ақша нарығының мәні мен
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
І.ІІ Қаржы нарығының негізгі
мәліметтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7

ІІ Бөлім Қаржы және ақша нарығы оның құрылымы.
ІІ.І Ақша айналымы және ақша
жиыны ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
ІІ.ІІ Қаржы нарығының
құрлымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 14
ІІ.ІІІ Қаржы нарығында қолданатын ақша
агрегаттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19

ІІІ Бөлім Қазақстан Республикасындағы қаржы және ақша қатынастары.
ІІІ.І Ақша нарығының қалыптасу
мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... 22
ІІІ.ІІ Қазақстан Республикасындағы ақша эмиссиясы және ақшаны қамтамасыз
ету
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 26
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.28

Кіріспе.
Курстық жұмыстың тақырыбы Қаржы және ақша нарығы. Бұл жұмысты үш
бөлім бойынша қарастырдым. Бірінші бөлімнің тақырыбы Қаржы және ақша
нарығы, мұнда қаржы және ақша нарығының мәні мен мазмұны, қаржы
нарығындағы негізгі мәліметтерге тоқталдым..
Бірінші қаржы және ақшаның мәнін түсініп алайық. Қаржы дегеніміз -
қоғамда нақты өмір сүретін, обьективті сипаты мен айрықша қоғамдық арналымы
бар өндірістік қатынастарды білдіретін ақшалай қаржы ресурстары мен
қорларды жасау және пайдалану процесіндегі экономикалық қатынастарды қамтып
көрсететін тарихи қалыптасқан аса маңызды экономикалық категориялардың бірі
болып табылады.
Ақша дегеніміз – тауардың жалпы эквивалентінің тиянақталған түрі,
құнның эквиваленттік формасы мен тұтыну құны біте қайнасқан ерекше тауар.
Яғни ақша-тауар өндіру мен оны айырбастау үрдісінде басқа тауарлардан
бөлініп шыққан ерекше тауар, оның айрықша қызметі – барлық тауарларға ортақ
эквивалент рөлін атқару.
Ал енді қаржы мен ақша нарығын қарастырайық. Қаржы нарығы - бұл, ең
алдымен дербес экономикалық категория ретінде бағалы қағаздарды сату мен
қайта сату жөніндегі операцияларды жүзеге асыру жолымен кәсіпорындардың,
фирмалардың, банктердің, жинақтаушы зейнетақы қорларының, сақтық
институттарының, мемлекеттің және халықтың уақытша бос ақшасын жұмылдыруды,
бөлуді және қайта бөлуді қамтамасыз ететін нарықтық қатынастардың жиынтығы.
Ақша нарығы дегеніміз – бұл қысқа мерзімдік несиелік құралдарды,
қазыналық вексельдер мен коммерциялық қағаздарды алып – сату тетігі.
Екінші бөлімнің тақырыбы Қаржы және ақша нарығының құрылымы.Тақырыпта
ақша айналымы және ақша жиыны, қаржы нарығының құрылымы, қаржы нарығында
қолданатын ақша агрегаттары туралы болмақ. Қысқаша түрде сипаттама беріп
кетейік, ақша айналысы – бұл құн заңының айналыс аясындағы көрінісі.Ақша
айналысының мәні – ақшаның айналыс құралы қызметін орындауы үшін қажетті
ақша мөлшері сатылуға тиіс тауарлар бағасының көбейтіндісін ақша өлшемінің
айналым санына бөлгенге теңесуі болып табылады.
Ақша жиыны айналыстағы ақша жиынның өзгермелігімен қатар, оның айналым
жылдамдығына әсер етеді.Ақша жиыны бірнеше жолдармен өсіп отыруы мүмкін.
Үшінші бөлімнің тақырыбы Қазақстан Республикасындағы қаржы және ақша
қатынастары. Бұл бөлімде ақша нарығының қалыптасу мәселелері және
Қазақстан Республикасындағы ақшаны қамтамасыз ету ерекшеліктері мен ақша
эмиссиясы туралы талқылаймын.
Қаржы ғылыми ұғым ретінде қоғамдық өмірде сан алуан нысандарда пайда
болатын қызметтермен ассоциацияланады және міндетті түрде ақша
қатынастарының қозғалысымен қосарлана жүреді.

І Бөлім Қаржы және ақша нарығы туралы түсінік.
І.І. Қаржы және ақша нарығының мәні мен мазмұны.
Қаржы нарығы – құнды қағаздар айналысына байланысты экономикалық
қатынастар және мемлекеттің бүкіл ақша қорының жиынтығы. Ол нарықтық
қатынастарының құрамдас бөлігі болып табылады және тауар, ақша, несие,
валюта, сақтық және тағы басқа капитал, жұмыс күші, тұрғын үй, алтын
нарықтарымен байланысты болады.
Қаржы нарығы біріне-бірі байланысты және бірін-бірі толықтырып тұратын,
бірақ әрқайсысы өз алдына қызмет жасайтын үш нарықтан тұрады: қолма-қол
ақша нарығы, несие капиталының нарығы және бағалы қағаздар нарығы.
Қаржы нарығының ұғымы көбінесе кең түрде, оған ақша, несие, валюта
нарықтары қоса түсіндіріледі. Мұның өзі қаржыны ақшаға тең санатретінде
қарастыратын дүниежүзілік практикаға байланысты.
Қаржы нарығынан айырмашылығы ақша нарығы төлем қаражаттарының нарығы
болып табылады, ол қолма-қол ақшаны ғана емес, сондай-ақ қолма-қол емес
төлем қаражаттарының, оның ішінде қысқа мерзімді банк несиесін қамтиды.
Қаржы нарығы негізінен ұзақ мерзімді сипаттағы міндеттемелер немесе
куәліктер нарығы болып табылады. Қаржы нарығын кейде қор нарығы деп те
атайды. Ақша мен несие нарықтары әдеттегідей айналым активтерінің
қозғаласана қызмет етеді.
Қызмет жағынан алғанда қаржы нарығы – кәсіпорындардың, банктердің,
мемлекеттердің құнды қағаздар сату арқылы халықтың уақытша бос қаржысын
жинап, қайта бөлуді қамтамасыз ететін нарықтық қатынастар жүйесі.
Қаржы нарығы – бұл, ең алдымен дербес экономикалық категория ретінде
бағалы қағаздарды сату мен қайта сату жөніндегі операцияларды жүзеге асыру
жолымен кәсіпорындардың, фирмалардың, банктердің, жинақтаушы зейнетақы
қорларының, сақтық институттарының, мемлекеттің және халықтың уақытша бос
ақшасын жұмылдыруды, бөлуді және қайта бөлуді қамтамасыз ететін нарықтық
қатынастардың жиынтығы
Нарықтардың барлық түрлерінің өзара байланысы қаржа нарығының болуының
шарттарын айқындайды. Оларға мыналар жатады:
Реттелген тауар нарығының болуы, яғни тауарлар мен қызметтің кез келген
түрлері мен арналуы бойнша сұраныс пен ұсыныстың тепе – теңдігі.
Ұлттық банк тарапынан ақша айналысын дұрыс реттеу, бұған қолма-қол және
қолма-қол емес айналым эмиссиясына бақылау жатады.
Несие нарығын жандандыру, оны толық коммерцияландыру, яғни несие
ресурстарын еркін нарыққа орналастыру: несие ресурстарының қозғалысын Ұлтық
банк тағайындайтын пайздық есептік мөлшелермесін, коммерциялық банктердің
міндетті резерв нормасын белгілеу ақша нарығында операциялар жүргізуі
арқылы реттеледі.
Қаржы нарығы қызметінің алғышарттары мыналар болып табылады:
1) Бәсекені дамытып, монополиялық үстемдікті шектеу мақсатымен
меншіктің барлық формасындағы, соның ішінде мемлекеттік сектордың,
материалдық өндіріс саласындағы кәсіполрындардың бастапқы шаруашылық
буындарына неғұрлым кең дербестік беру;
2) Қаржы ресурсын қайта бөлуде мемлекеттің рөлін қысқарту; өндірістік
күрделі жұмсалымды орталықтан қаржыландыру азайту, кәсіпорындар арасында
қаражаттарды ведомстволық қайта бөлуді жою;
3) Шаруашылық субьектілері мен халықтың құнды қағаздарға салынатын
ақшалай табыстарының өсуі;
4) Бюджет тапшылығын қаржландыру үшін несие қорын пайдалануды доғару;
республикалық және жергілікті бюджеттердің тапшылығы мемлекеттік займдар
шығару арқылы жабылады.
Қаржы нарғына тартылған үлкен көлемдегі қолма-қол қаражат пен техникалық
құрылымдары осы нарықтан белгілі-бір тиімділікті талап етеді. Нарық
тиімділігін жүзеге асыру үшін екі шарт орындалуы керек: біріншіден, нарық
болашағы туралы ақылы және ақысыз ақпараттарды дұрыс таңдап, талдау өткізіп
отыру керек.
Егер нарық тиімді болса, онда нарықтан тыс ақпараттарды жинау өз
мағынасын жоғалтады. Егер бүгін акцияларға баға төмендеп жатса, бізге анық
себебін іздеу қажет емес, нарық керек ақпаратты алып, қажетті қорытынды
жасайды. Біз оның бағалағанымен келісеміз.
Нарық тиімділігін дәлеледейтін фактілер күдіксіз, нақты, бүкіл дүниенің
қаржы нарықтары үздіксіз келіп жатқан жаңа ақпараттарды қабылдай отырып,
тиімді жерде жедел әрекет жасайды.
Ақша дегеніміз – тауарлы өндірістің өнімі болып табылады.Ақша – төлем
немесе халықаралық айырбас құралы. Әр адамның еңбектегі, яғни қоғамдық
өндірістегі үлесін ақша арқылы анықтауға болады.Себебі адам қоғамдық
еңбектегі үлесін жалақы ретінде алғанда, ақша төлем құралы қызметін
атқарады. Осыдан келе ақшаның бес қызметін айтуға болады.
Ақша нарығы дегеніміз – қазыналық вексельдер мен коммерциялық қағадарды
алып – сату және қысқа мерзімдік несие құралдарын қарастырады.
Ақша нарығы мыналардан құралады: негізгі ақша агрегаттары, ақша жиыны,
ақшаның қызметтері, ақшаға сұраныс пен ұсынысты, ақша базасын және тағы
басқа салаларды қамтиды.

І.ІІ. Қаржы нарығындағы негізгі мәліметтер.
Ең басты қаржы нарықтарының негізгі сипаттамаларын ұғып алайық. Басқа
нарықтардың көбі ағынмен (поток) (картоп килограмдары, бір жылда немесе
айда жасалған автомобильдер) сатса, қаржы нарығы қорларды сатып отырады.
Олардың бәрі екі жалпы сипатқа ие: біріншіден, олар стандартталған және
ешқандай қиындық шекпестен ірі және жақсы ұйымдастырылған нарықтарда
сатылуы мүмкін; екіншіден, олар ұзақ мерзімді тұтыну қасиетіне ие, өйткені
оларды сақтау қымбатқа түспейді.
Үй шаруашылықтарының ұсыныстары, көбінесе ағын (поток) болып табылады,
сол сияқты қарыз алушылардың өз шығындарын қаржыландыруға керекті
жинақтарға сұраныс та. Бірақ ұзақ мерзімдік, бүкіл жинақталған қаржы
активтері ретіндегі активтер кез келген уақытта сатылып кетуі немесе сатып
алынуы мүмкін. Көбінесе активтердің резерв көлемі ағын көлемінен аз болады,
актив бағалары өзгеріп отырады, екіншісінікіне қарағанда біріншіні
болашақта қайта сатып жіберуге болатындығын көрсетеді. Қорлардың (қосалқы
қор) сұраныс пен ұсыныстан жылдам өзгеріп отыруы нарық жағдаятының
тұрақсыздығына итермелеп отырады. Осындай түсініктеме, тек қана бір түрлі
активтерге ғана емес, басқа да ұзақ мерзімді тұтыну тауарларына (сақтап
сата алатын) да қатысты айтылады.
Жеке тұлғалардың көбі қаржы нарығында үлкен көлемді іс жүргізбейді.
Сондықтан да олар делдалдар арқылы тапсырыстарын өткізеді, олар осындай
шағын тапсырыстарды жинап бір үлкен тапсырыстарды жасайды да, немесе
тапсырушылар атынан нарық құрып өз қоймаларынан сатады. Сол уақытта
делдалдар өздері капитал иелері болады. Активтердің болашақтағы бағаларының
анық еместігінен сол активтерді ұстау өте тәуекелді. Сондықтан делдалдар
тәуекелді төмендетуге немесе азайтуға тырысады. Осы талпыныстарда делдалдар
өз қаражатын жұмсайды да, өз табысын жоғарлатуға тырысады. Олар тапсырыс
беруші (клиент) атынан жұмыс істеуден өз атынан жұмыс істеуге көше
бастайды. Қазір олар қаржы нарығының негізгі субьектілеріне айналады. Осы
себептен қаржы нарығында жасалатын мәміле саны басқа нарықтардан гөрі көп.
Екінші себеп, тәуекелді диверсификациялау: әр қоржынның тәуекелділігін
төмендету үшін активтерді әр түрлі қоржындарға орналастырады. Ірі қаржы
орталықтарында мәмілелер саны ерекше көп, өйткені оларға бүкіл дүниежүзілік
компания өкілдері қатысады.
Қаржы нарығы бір үлкен ойынхана ретінде көрінеді, бірақ шынында бұл
делдалдар өз клиентіне әр түрлі қызмет көрсетуге тырысуынан бәсекелестіктің
дамығанын көреміз.
Нарық түрлі формаларға ие. Ең алдымен бағалы қағаздар нарығы болады.
Оларда қалың делдалдар тобы бір-біріне әртүрлі асығыста жазылған қағаздарын
көрсетіп дауласып тұрады. Ал шынында да биржалар қазіргі заманда
компьютерленген және олардың мүшелері көптеген мәмілелерді өз терминалынан
тұрмай-ақ жасайды. Компьютерлендірудің арқасында және биржалардың
автоматтандырылуынан бүкіл континент биржалары бір – бірімен телефон арқылы
күні-түні байланысады. Келешекте бір дүниежүзілік нарыққа бірігіп кетуі де
мүмкін.
Құнды қағаздарды сатып алу және сатуды делдалдар мен дилер атқарады.
Делдалдар (брокер) – мәміле жасау барысындағы тапсырма бойынша белгілі
бір төлем ала отырып, жұмыс істейді.
Дилер – құнды қағазды сатып алу және сатумен өз атынан және өз есебінен
айналысатын делдал, бұлар – жеке фирмалар, банк, жеке адамдар, қор биржасы
мүшелері.
Қор биржасының қаржы қызметі мыналардың есебінен жүзеге асырылуы
мүмкін:
- қор биржасының оған мүшелікке ену құқығын беретін акцияларын сату;
- қор биржасы мүшелерінің мүшелік жарналары;
- биржада жасалған әрбір мәміледен алынатын биржа алымы;
- биржа қызметінен түсетін басқа табыстар.
Осындай мәліметтер қаржы нарығының негізгі мәліметтерінің құрамына кіреді.

ІІ Бөлім Қаржы және ақша нарығының құрылымы.
ІІ.І. Ақша айналымы және ақша жиыны.
Ақша айналымы деп – деп қолма-қол және қолма-қолсыз түрінде үзіліссіз
қозғалыста жүретін ақша белгілерін айтады. Бұл анықтама ақша айналымының
қазіргі мазмұнына сай келеді, себебі айналымда тек ақша белгілері жүреді.
Жоспарлы – орталықтанған экономика жағдайында ақша айналымының
ерекшеліктері:
- қолма-қол ақша да, қолма-қолсыз ақша да кәсіпорындардың шығаратын
өнімдерін алдын-ала бөлуге қызмет атқаратын. Барлық қоғамдық өнім өндіріс
құралдары және тұтыну заттары (өнімдер мен қызмет көрсету) түрінде, яғни
бірінші жағдайда материалды-техникалық жабдықтау жүйесі арқылы, ал екінші
жағдайда қоғам мүшелерінің табысына (жалақы,зейнетақы және т.с.с.) сәйкес
мемлекеттік сауда жүйесі арқылы бөлінді;
- мемлекет заңмен ақша айналымын: қолма-қол ақша және қолма-қолсыз
ақшаға бөліп, ақша айналымының қай түрі қандай бөлу жүйесіне қызмет
атқаратынын белгіледі. Сөйтіп қолма-қол ақша қозғалысы халықтың ақшалай
табысын бөлуді көрсетсе, ал қолма-қолсыз ақша қозғалысы өндіріс құрал-
жабдықтарын бөлуді көрсетті.
- ақша айналымы мемлекеттік жоспарлау жүйесінің обьектісі ретінде
директивалық заңдарымен реттелді;
- ақша айналымы біртектес мемлекеттік меншік формасына қызмет
көрсетті;
- ақша айналымынының алғашқы және қорытынды кезеңдері мемлекеттік
банкте шоғырланып,оған мембанк бақылау жүргізді;
- қолма-қол ақша және қолма-қолсыз ақша белгілерін тек мембанк
монополды құқықпен шығарды;
- мемлекеттік жүйелер алдын-ала өнімге баға белгілеумен және
көрсетілген қызметтерге тарифтер бекітумен шұғылданды.
Нарықтық экономика үлгісі жағдайындағы ақша айналымына тән
ерекшеліктер:
- ақша айналымы негізінен шаруашылықтағы нарықтық қатынастарға қызмет
жасайды, ол бөлу қатынастарының тек аз ғана бөлшегін қамтиды;
- қолма-қол ақша және қолма-қолсыз ақша айналымдарын заңмен ажырату
жойылды;
- ақша айналымы мемлекеттің, коммерциялық банктердің, заңды және жеке
тұлғалардың жоспарлы болжауының обьектісі болып табылады;
- ақша айналымы әр түрлі меншік формасы жағдайында жүреді;
ақша айналымының алғашқы және қорытынды кезеңдері орталықтанбаған, яғни
олар әртүрлі коммерциялық және мемлекеттік банктерде шоғырланған;
- қолма-қол ақша және қолма-қолсыз ақша айналымы бір-бірімен тығыз
байланыста жүреді;
- қолма-қол ақша эмиссиясын Орталық банк жүргізіп, ал қолма-қолсыз
ақша белгілерін коммерциялық банктер шығарады.
Металл ақша жүйесінде әрі тауар, әрі ақша айналымы ретінде олардын құны
айналымда жүрді. Себебі металл монетаның (алтын немесе күміс) өз құны
өзінде көрсетілген (номинал) құнына сәйкес келгендіктен ақша құнының
қозғалысы тауар құнының қозғалысымен бір уақытта жүрді. Сондықтан құн
айналымы тауар айналымы мен ақша айналымын біріктірді.
Қазіргі ақша айналымын құн айналымы деп айтуға болмайды. Оған себеп-
қолма-қол ақша және қолма-қолсыз ақша белгілерінің өз құны көрсетілген
құнымен салыстырғанда өте төмен, тіпті жоқ деуге болады. Демек қазір құн
айналымы деп тек тауар айналымын айтуға толық негіз бар.
Айналыста жүретін тек қолма-қол ақша, ол ақша айналымының тек бір
бөлігі. Демек ақша айналысы деген белгілі бір мезгілде қолма-қол ақшамен
өтелген барлық төлемдер сомасына тең ақша айналымының бөлігі.Ал ақша
айналымы деген қолма-қол ақша және қолма-қолсыз ақша белгілерінің тауар
айналымын және тауарсыз төлемдер мен шаруашылықтың есеп айырысуын
қамтамасыз ететін ақшаның қызметі.Сонымен ақша айналымы екі бөліктен: қолма-
қол ақша айналысы және қолма-қолсыз ақша айналымынан тұрады.
Қолма-қол ақшалар айналысы нақты ақшалар қозғалысын білдіреді. Оған
банкноталар, монеталар және қағаз ақшалар (қазыналық билеттер) қызмет
етеді. Дамыған елдерде нақты ақшалар айналысының едәуір бөлігін орталық
банктерден шығарылған банктік билеттер құрайды. Ақша шығарудың кішкене
бөлігі (10%-ға жуығы) қазыналық билетерді шығарушы қазынашылықтың үлесіне
тиеді. Бұл кез келген мемлекеттің ақша айналымының аз бөлігін құрағанымен
оның маңызы үлкен. Өйткені қолма-қол ақша халықтың ақшалы табысының басым
көп бөлігін алуға және оны жұмсауға қызмет етеді.
Қолма-қолсыз ақшалар айналымы – ол банктегі шот иесінің жазбаша бұйрығы
бойынша шоттағы ақша қалдығының өзгеруі немесе ақшаның төлем құралы
ретіндегі қызметін атқаруы.Ол бүкіл ақша айналымының басым бөлігін ( 90-ке
жуығын) құрайды. Төлем айналымы төлеушілер мен сатып алушылардың банктегі
шотына немесе жазу түрінде немесе олардың өзара талаптаырын есептеу жолымен
жүзеге асырылады.
Есеп айырысу операцияларын жүргізу үшін әр түрлі шоттар қолданылады.
Олардың арасында кең тарағандары: ағымдағы, есеп айырысу және т.б. шоттары.
Қолма-қол ақшасыз төлем айналымы: тауарлы операциялар бойынша және қаржы
міндеттемелері бойыншаболып екі топқа бөлінеді. Бірінші топқа тауарлар мен
қызметтер үшін қолма-қолсыз есеп айырысу, ал екіншіге бюджетке төленетін
төлемдер (пайда салығы, қосымша құн салығы, жеке тұлғадан алатын табыс
салығы және тағы басқа міндетті төлемдер) және бюджеттен тыс қорлар,
банктік борышты өтеу, несие үшін өсімді төлеу, сақтандыру компанияларымен
есептесу жатады.
Ақша айналымын реттеудегі маңызды элемент – қолма-қол ақшаны пайдалану
аясын тарылту.Қазір бұл мәселе біздің елде кәсіпорындар арасындағы өзара
есепке қолма-қол ақшаны тек төменгі жалақының еселенген мөлшері көлемінде
пайдаланумен және банктегі салым иелерінің бөлшек саудамен есеп айырысу
үшін есептесу чектерін енгізумен шектелуде.

Ақша айналысының обьективтік негізіне де тауар өндірісі жатады.Тауар
өндірісі тұсында тауарлар әлемі: тауар және ақшаға бөліне отырып, олардың
арасында өзара қарама-қайшылық туады. Қоғамдық еңбек бөлінісінің теңдеуінде
және жалпы ұлттық және дүниежүзілік нарықтардың қалыптасуымен байланысты
капитализм тұсында ақша айналысы да әрі қарай дами түседі. Сонымен ақша,
капитал айналымына қызмет ете отырып барлық жиынтық қоғамдық өнім айналысы
мен айырбасына дәнекер болады. Ақшаның қолма-қол және қолма-қолсыз
формаларының көмегімен тауарлар айналысы, сондай-ақ несиелік және жалған
капиталдың қозғалысы жүзеге асырылады.
Қолма-қол ақша мен қолма-қолсыз ақшалар арасында тығыз байланыс пен
өзара тәуелдәілік бар. Ол ақшаның үнемі бір айналыс сферасынан екінші
біріне өтіп отыруынан байқалады. Айталық, қолма-қол ақшалардың банктегі
депозитке салынуы, олардық қолма-қолсыз ақшаға айналуын білдірсе, ал
банктен жалақы, жәрдемақы, степендия, зейнетақы және т.с.с. төлеу үшін ақша
алған жағдайларда қолма-қолсыз ақшалардың қолма-қол ақшаларға ауысуы
байқалады.
Айналысқа қажетті ақша санына мыналар кері ықпал етеді:
несиенің даму дәрежесі, себебі қаншалықты тауарлардың басым бөлігі несиеге
сатылса, соғұрлым айналысқа аз мөлшерде ақша қажет етіледі;
қолма-қолсыз есепе айырысудыңдамуы;
ақша айналысының жылдамдығы.
Металл ақша айналысы тұсында айналыстағы ақша саны ақшаның қазына жинау
құүралы қызметінің көмегімен реттеліп отырады. Егер ақшаға деген қажеттілік
қысқарса, онда айналыстағы артық ақша (алтын монета) айналыста қазынаға
кетіп, ал егер ақшаға деген қажеттілік ұлғайса, онда айналысқа қажетті
мөлшердегі ақша қазынадан айналысқа шығарылып отырады.
Егерде айналысқа алтынға ауыстырылмайтын банкноттар немесе қағаз
ақшалар (қазыналық билеттер) қызмет етсе, онда бұл жағдайда қолма-қол
ақшалар айналысы қағаз ақша айналысының заңына сәйкес жүргізіледі.
Ақша айналысын қолдап отыру шоттарымен заңдары мынадай екі фактордың
өзара әрекет етуімен анықталады: шаруашылықтағы ақша деген қажеттілік және
айналымға ақшалардың нақты түсуімен. Егер де айналымдағы ақша көлемі,
шарушылыққа қажетті ақшадан артық болса, онда ақшаның құнсыздануына, яғни
ақша бірлігінің сатып алу қабілетінің төмендеуіне, яғни инфляцияға жол
береді.

ІІ.ІІ. Қаржы нарығының құрлымы.
Қаржы нарығы – бұл, ең алдымен дербес экономикалық категория ретінде
бағалы қағаздарды сату мен қайта сату жөніндегі операцияларды жүзеге асыру
жолымен кәсіпорындардың, фирмалардың, банктердің, жинақтаушы зейнетақы
қорларының, сақтық институттарының, мемлекеттің және халықтың уақытша бос
ақшасын жұмылдыруды, бөлуді және қайта бөлуді қамтамасыз ететін нарықтық
қатынастардың жиынтығы. Ол нарықтық қатынастар жүейсінің құрамды бөлігі
болып табылады және тауар, ақша, кредит, сақтық, валюта және басқа
нарықтармен ( капитал, жұмыс күші, тұрғын үй, жер,алтын, және тағы басқа
нарықтармен) етене байланысты.

Қаржы нарығының құрлымы.

Ақша нарығы дегеніміз – қолма – қол ақшаға ғана емес, қолма – қолсыз
қаражаттарын да қосатын төлем қаражатттарының нарығы.
Несие нарығы – несие бойынша банктердің несие операцияларымен
байланысты.
Ақша мен несие нарықтары, әдеттегідей, айналым, активтерінің
қозғалысына қызмет етеді.
Капитал нарығында қоғамдық өндіріс қатысушыларының орташа және ұзақ
мерзімді қорланымдарының қозғалысы жүзеге асырылады.
Қаржы нарығында сатып алу – сатудың обьектілері айырықшалықты тауарлар
– ақша және бағалы (ақшалай) қағаздар болып табылады.
Қаржы нарығында бағалы қағаздардың қозғалысымен ортақтастырылатын
экономикалық қатынастар болып табылатын бағалы қағаздар нарығы маңызды орын
алады. Қор құндылықтарының - бағалы қағаздар мен туынды бағалы қағаздардың
айналысымен байланысты болғандықтан оны қор нарығы деп те атайды. Қор
нарығы термині бастапқыда бағалы қағаздармен мәміле жасалатын және
рәсімделетін мекеменің – қор биржасының атымен байланысты.
Нарықтың барлық тұрпаттарының өзара байланысы қаржы нарығының жұмыс
істеу шарттарын айшықтайды. Оған мыналар жатады:
1) реттелінген тауар нарығының болуы, яғни кез келген түрлерднгі және
арналымдағы тауарлар мен қызмет көрсетулер боынша сұраным мен ұсынымның
теңгерімділігі;
2) Ұлттық (орталық) банк тарапынан ақша айналысын қалыпты реттеп отыру:
бұған қолма-қол және қолма-қолсыз айналым бойынша эмиссияға бақылау жатады.
3) несие нарығының жандандырылуы, оның толық коммерциялануы, яғни несие
ресурстарын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.