Дене мәдениеті және спорт факультеті

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі
Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды университеті

Дене мәдениеті және спорт факультеті
Дене мәдениеті ілімі мен әдістемесі және спорттық дайындық кафедрасы

Курстық жұмыс

Тақырыбы: Ұлттық қимыл ойындарының әлеуметтік және педагогикалық мәні

Орындаған: ДШжС-32 тобының студенті
Есімханұлы А.
Тексерген: Абугалиев Б.Н.

Қарағанды 2020
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І Ұлттық ойындардың теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .5
0.1 Ұлттық ойын мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
0.2 Ұлттық ойындардың ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
ІІ Дене шынықтыруда ұлттық ойындардың ерекшеліктері ... ... ... ... ... .1 2
2.1 Ұлттық ойындардың әлеуметтік мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
2.2 Ұлттық ойындардың педагогикалық мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25

Кіріспе

Тәуелсіздік пен қатал көшпелі өмір үшін күрес жағдайында қазақ халқы дене тәрбиесінің өзіндік ерекше жүйесін қалыптастырды. Оның негізінде ұлттық спорт түрлері мен ашық ойындар болды. Ол жастардың бойында күш, ептілік пен шыдамдылықты дамытуға, көшпенді-шаруа мен соғыс-сарбаз үшін қажетті батылдық, батылдық пен басқа да қасиеттерді тәрбиелеуге ықпал етті. Әсіресе ат спорты ойындары өте танымал болды. Жылқы көшпелі шаруашылықтың жылжымалы негізін құрады және сұлулықтың, тазалықтың және жылдамдықтың бейнесі болды. Ат-спорт ойындарында ол шабандоз-жігітпен бірге белсенді қозғалыс процесіне қатысты.
Тақырыптың өзектілігі. Тарихи-мәдени, ең алдымен этномәдени дәстүрлерді жаңғырту және танымал ету қажеттілігі бүгінде арнайы негіздеуді қажет етпейді. Сонымен қатар, этномәдени дәстүрлерге жүгіну халықтың тарихи жадының кейбір қабаты жай ғана өзектендірілетін кезде өзіндік нысаналы сипатта болмауға тиіс. Мұндағы мақсатты басымдық-өткенді жандандыру емес, қазіргі адамның рухани әлемін, оның қызметінің әртүрлі формаларының (ойындар, ілімдер) мазмұнын байыту, ата-бабалардың, өз халқының да, Қазақстанда тұратын басқа халықтардың да мәдениетіне құрметпен қарауды тәрбиелеу. Тек осыны ескере отырып, этномәдени дәстүрлерді жаңғырту бойынша жұмыс мағыналы болады. Бұл ұлттық мәдениеттің дәстүрлі ойын сияқты құбылысына да қатысты. Ол мәдениеттің өткені туралы символдық ақпаратты алып жүреді, ұлттық менталитеттің тарихи белгілері мен этноспецификалық құндылықтардың ұрпақтан-ұрпаққа берілуін қамтамасыз етеді. Басқа ұлт өкілдерінің рухани әлемін түсінуге негізделген өзара сыйластықтан гөрі әр түрлі ұлт өкілдерін біріктіретін ештеңе жоқ. Терең әлеует өзіндік ерекшеліктері бар және мәдениет пен тәрбиенің маңызды аспектілерімен Тарихи байланысты дәстүрлі халықтық ойынға енеді.
Қазақ мәдениетінде ойындар халық арасында өте танымал және сүйікті болды. Түрлі ойындар мен ойын-сауықтарды ойнай отырып, қазақ-степняк күнделікті қиыншылықтар мен уайымдарды ұмытып, күнделікті қарбаластан шын мәнінде демалды. Қазақтардың мәдениетінде көшпенділердің тыныс-тіршілігінің барлық салаларын қамтыған көптеген ойындар болды, олар төзімділік, физикалық даму және күш, ептілік, жылдамдық, дәлдік, интеллект, командада жұмыс істей білу, стандартты емес шешімдер қабылдау және басқа да көптеген қасиеттерді қалыптастырды.
Қазақ ұлттық ойындарында дене бітімін дамытумен қатар, ақыл-ой дамуы да жүреді, шыдамдылық, ептілік, жылдамдық, дұрыс шешім қабылдау жылдамдығы, мақсатқа жету және жеңіске жету, ең бастысы - командалық рух, ұжымдағы жұмыс дамиды. Ойындар арқылы жеңіске бірлескен күш-жігермен, командалық іс-қимылдардың үйлесімділігі мен бір-біріне деген өзара құрмет арқылы қол жеткізуге болатындығы айқын көрінеді.
Қазақ халық ойындарының көпғасырлық тарихы бар, олар бүгінгі күнге дейін көне заманнан бері сақталып келеді, ең үздік ұлттық дәстүрлерді бойына сіңіре отырып, ұрпақтан ұрпаққа беріліп келеді.
Зерттеудің мақсаты - ұлттық қимыл ойындарының әлеуметтік және педагогикалық мәнін анықтау.
Зерттеудің міндеттері:
oo Тақырыпқа сай әдебиеттермен танысу;
oo Ұлттық ойындардың дене шынықтыру сабағындағы маңызын анықтау;
oo Ұлттық ойындардың әлеуметтік және медагогикалық мәнін ашу.
Зерттеудің нысаны-дене шынықтыру сабағындағы ұлттық ойындар.
Зерттеудің пәні-ұлттық ойындардың әлеуметтік және педагогикалық мәнінің теориялық негіздері.
Курстық жұмыс құрылымы. Курстық жұмыс кіріспеден, 2тараудан, қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен тұрады.

І Ұлттық ойындардың теориялық негіздері

0.1 Ұлттық ойын мәні

Дене шынықтыру мен спортты дамыту, салауатты өмір салтын қалыптастыру мәселелері қазіргі уақытта ерекше маңызға ие.
Өйткені біздің мемлекетіміздің жалпы саясаты адамға қамқорлық жасауға, оның физикалық, интеллектуалдық, адамгершілік және рухани әлеуетін дамытуға, шығармашылық дамуды жандандыру үшін қолайлы жағдайлар жасауға бағытталған.
Кез-келген этностың, үлкен немесе кіші халықтың даму тарихы, ең алдымен, ұлттық тәрбие дәстүрлерінің мәнін білуді қамтиды.
Тәуелсіздік пен қатал көшпелі өмір үшін күрес жағдайында қазақ халқы дене тәрбиесінің өзіндік ерекше жүйесін қалыптастырды. Олардың негізінде ұлттық спорт түрлері мен ашық ойындар болды.
Олардың қарсыласу сипаты жастардың бойында күш, ептілік пен шыдамдылықты дамытуға, көшпенді-шаруа және соғыс-сарбаз үшін қажетті батылдық, батылдық пен басқа да қасиеттерді тәрбиелеуге ықпал етті.
Ұлттық спорт түрлері, дене жаттығулары мен халық ойындары мыңдаған жылдар бойы қалыптасып, жетілдіріліп, ұрпақтан-ұрпаққа беріліп отырды және дененің үйлесімді физикалық дамуы, Дағдылар мен қабілеттерді алу үшін қозғалыс қажеттілігін толтырудың негізгі құралы ретінде пайдаланылды. Ұлттық спорт түрлерінің тән ерекшелігі олардың серпінділігі, жалпыға қол жетімділігі, қолайлылығы және қолданудың қарапайымдылығы болып табылады.
ХХІ - ғасыр білімділер ғасыры болғандықтан бүгінгі таңда заманымызға сай зерделі, ой - өрісі жоғары, жан - жақты дамыған ұрпақ қалыптастыру мемлекетіміздің алға қойған аса маңызды міндеті болып тұр. Тәрбие мен білімнің алғашқы дәні - мектепке дейінгі тәрбие ошағында беріледі[1].
Қазақ халқы мәдениетінің аса маңызды элементтерінің бірі көптеген адамдардың өмірі мен тарихи тәжірибелерімен тиянақталған тарихи мұра іспеттес ұлттық ойындар болып табылады. Қазақтың ұлттық ойындары ертеден келе жатқан дәстүрлердің бірі. Бала тәрбиесінде ұлттық ойындардың алатын орны ерекше. Ол - жас ұрпақты имандылыққа, тапқырлыққа, адамгершілік қағидаларына баулуда баға жетпес құрал. Себебі бала айналасындағы жағдайлардың бәрін ойын арқылы қабылдайды. Сол арқылы тәрбиеленіп, өнеге үйренеді. Дәстүрлік таным-түсініктен туындайтын қазақ халқының ұлттық ойындары - баланы іс-әрекетке, адамгершілік әдептерді игеруге, ақыл-ойын жетілдіруге,отан сүйгіштікке баулуда, салауатты өмір сүруге тәрбиелеуде тендесі жоқ құрал.
Ұлттық ойындар бала тәрбиесінде негізгі екі жауапты қызмет атқарады: біріншіден, жаттығулар жасап, ұлт ойындарын ойнаған кезде дене дамуы жақсарса, екіншіден, ұлт ойындарының мазмұнын, ойлау тәртібін түсіндірген кезде ұлттық әдет-ғұрпымыздан, өткен өмірімізден хабар береді. Тәрбие жұмысын ұлттық дәстүрге сәйкес жүргізу, ал тәрбиенің негізгі мақсаты - дені сау, ұлттық сана сезімі оянған, рухани ойлау дәрежесі биік, мәдениетті, парасатты, ар-ожданы мол, еңбекқор, іскер, бойында басқа да игі қасиеттер қалыптасқан адамды тәрбиелеу.
Ұлттық ойындар - Ұлт қазынасы жинағын жасау себебім, кейінгі кезде ұлт ойындарына көңіл бөлмеу, көбі ұмыт болып, мүлде жоғалып барады. Қазіргі күні қиял-ғажайып ертегі кітаптардың орнын компьютер мен ғаламтор алмастырған. Бүгінгі баланың балалық шағы жаңашылдықтың жарсысына көшті. Олардың атыс-шабыс ойындары арқылы қатыгездікке, зұлымдыққа тәрбиеленіп жатқаны қынжылтады.
Қазақ халқының тарихи көне жырларының, эпостары мен лиро- эпостарының қай- қайсысын алып қарасақ та, олардың өн бойынан халықтың ұлттық ойындарының, әдет- ғұрып салттарының алуан түрлерін кездестіреміз. Осы жырлардың негізгі кейіпкерлері - болашақ ел қорғаушы батыр, жауынгер, халық қайраткерлері, ойын үстінде көрінеді.
Ұлттық ойындар - ата-бабамыздан бізге жеткен, өткен мен бүгінгіні байланыстыратын баға жетпес байлығымыз, асыл қазынамыз. Сондықтан оны үйренудің, күнделікті тұрмысқа пайдаланудың заманымызға сай ұрпақ тәрбиелеуге пайдасы орасан зор. Ойын баланың алдынан өмірдің есігін ашып, оның шығармашылық қабілетін оятып, бүкіл өміріне ұштаса береді.
Ұлттық ойынды іс-әрекетте қолдану балалардың ой-өрісін жетілдірумен бірге, өз халқының асыл мұраларын бойына сіңіріп, кейінгі ұрпаққа жеткізе білу құралы. Бірақ оны жүргізуге арналған нақты әдістемелік құралдар жоқтың қасы. Балаларды қазақ халқының ұлттық ойындарымен, ойната отырып жан-жақты тәрбиелейміз. Сондықтан мектеп жасына дейінгі балаларға ұлттық ойындардың маңызы зор және де осы жинақтың бала денсаулығына, ойлау қабілеттерін дамытып, ұлттық сана-сезімін, патриоттық сезімдерін оятады деп ойлаймын.
Ұлттық ойындарды аз қимылды және қимылды ойындар қылып ойнауға болады. Ұлттық ойындарды тек серуенде, денешынықтыруда немесе ертеңгіліктерді ғана пайдаланбай, оларды ұйымдастырылған іс-әрекеттерде де пайдалануға болады.
Мынадай ұлттық ойындарды ұйымдастырылған іс-әрекетте қолдануға болады. ҚМҰҚ - да- Хан талапай (асық), Хан алшы, Орнын тап, Теңге ілу т.б. ойындары. Бұл ойындарды математика іс-әрекетінде асықтарды 1- 10 санауға, асықтарды алу ретімен, берілген тапсырмаларды орындауға болады.
Сауат ашу мен жазу , Тіл дамыту - да- Соқыр теке, Сақина жасыру, Орамал тастамақ, Ұшты-ұшты, Сымсыз телефон, Қуыр-қуыр қуырмаш, Киіз үй т.б. ойындары.
Әсіресе ат спорты ойындары өте танымал болды. Жылқы көшпелі шаруашылықтың жылжымалы базасын жасап, сұлулық, тазалық пен жылдамдықты бейнелеген. Ат спорты ойындарында ол шабандоз-джигитпен бірге белсенді қозғалыс процесіне қатысты.
Әр түрлі ұлттық спорт түрлері, дене шынықтыру жаттығулары, физикалық қасиеттерді (күш, жылдамдық, төзімділік және ептілік), сондай-ақ моральдық-ерік қасиеттерін жан-жақты дамытатын ойындар, адамның адамгершілік, эстетикалық құндылықтарын тәрбиелейді. Ұлттық спорт түрі мен ашық ойындардың философиясы жастарды салауатты өмір салтын ұстануға, дене шынықтыру мен спортпен белсенді айналысуға насихаттау болып табылады.
Ұлттық спорт түрлері мен халық ойындары халқымыздың ортақ мәдениетінің ажырамас бөлігі болып табылады [2].
Ұлттық спорт түрлері мен халық ойындарының сипаттамалық ерекшеліктеріне сүйене отырып,оларды дене шынықтыру сабақтарында қолдану қажет, өйткені олардың тәрбиелік, сауықтыру, жалпы білім беру, жалпы дамыту мәні бар. Сондықтан жалпы білім беретін мектеп оқушыларының дене тәрбиесінің бағдарламалық материалдарының мазмұнын ұлттық ойындар элементтерімен толықтыру қажет.
Бұл материалды үш негізгі бөлімге топтастыруға болады:
1.Білімді меңгеру (ұлттық салт-дәстүрлердің, ойындар мен спорт түрлерінің тарихы, рөлі мен маңызы туралы, дене дамуын жетілдіру, дене дайындығы және денсаулықты нығайту туралы білім).
2.Дене шынықтыру іс -- әрекеті тәсілдерін меңгеру-басым бөлігі тек дене ғана емес, психикалық қасиеттерді ұштастыруға бағытталған дене шынықтыру жаттығулары; оқушылар қозғалыс белсенділігі элементтерінің жаңа үйлесімін құратын шығармашылық сипаттағы дене шынықтыру жаттығулары; психомоторлық жаттығулар; бұлшық еттерді ширықтыру мен босаңсытуға арналған жаттығулар; ұлттық ойындар.
3. Оқушыларды дене шынықтыру бойынша нормативтік талаптарды орындауға дайындау үшін Ұлттық дене жаттығуларын пайдалану [3].
1.2 Ұлттық ойындардың ерекшеліктері

Ұлттық спорт пен ұлттық руханилық, шын мәнінде, бір -- бірімен тығыз байланысты екі ұғым деп айту артық болмас. Егер ұлттық рух болса, онда спортта да жоғары жетістіктер күтуге болады. Егер руханилық әлсіресе, онда біз, өкінішке орай, тиісті нәтижелерге қол жеткіземіз.
Қазір, бақытымызға орай, ұлттық спорттың жандануы мен танымал болуын байқауға болады. Билік те, халық та осы ойындарға бет бұрып, оларға үлкен қызығушылық танытты, бұл, әрине, қуантады.
Өкінішке орай, кеңестік жылдары ұлттық спорт түрлері аулада болды, олар дамымаған, өсірілмеген, өткеннің қалдықтары ретінде қарастырылған және оларды тек мереке күндері еске алған. Алыпсок, арқан тарту, Көкпар, Бәйге сияқты ойындар салтанатты іс-шаралардың әсерлі әшекейі ғана болды, бірақ спорттық ойындар ретінде танылмады. Сонымен қатар, ежелгі заманнан бері қазақтарда болған бұл спорт түрлері белгілі бір моральдық жүктемені көтереді, жастарда патриотизмді дамытады, ерік-жігерді, мінезді тәрбиелейді. Жалпы, салауатты өмір салтын насихаттауға ықпал етеді деп айтуға болады.
Осы спорт түрлерін дамытуға ықпал ететін көптеген іс-шаралар өткізіледі, олардың ішінде біздің елімізде 20-дан астамы бар. Бұл таңқаларлық емес: қазақ халқы ежелгі заманнан бері қызықты бос уақытқа ерекше назар аударған, іс-шаралар ашық ойындарсыз аяқталған жоқ. Олар: аламан бәйге - ұзақ және аса ұзақ қашықтыққа секіру, бәйге - қысқа және орта қашықтыққа секіру, бүркіт салу-аңшы құстармен аң аулау, жамбы ату - нысанаға садақ ату, жаяу жарыс - ойлы - қырлы жерде жүгіру (кросстан еш айырмашылығы жоқ), жорға жарыс - жорға үстінде жарыс, көкпар - шабандоздардың ешкінің ұшасын меңгеру үшін Ат спорты күресі, күміс алу - шабандоз аттың толық жүрісінде тиындарды көтереді [4].
Ұлттық спорт түрлері моральдық-еріктік қасиеттерді, жеңіске деген ұмтылысты тәрбиелейді, қиындықтарды жеңуге ықпал етеді. Ұлттық спорт түрлері, жаттығулар мен ойындар жылдамдық-күш сапасын, жылдамдық төзімділігін дамытады, жүрек-қантамыр жүйесін нығайтады, тірек-қимыл аппаратын дамытады, барлық бұлшықет топтарын үйлесімді дамытады, әсіресе жасөспірім кезінде, баланың қозғалыс функциясын дамытуда бетбұрыс кезеңі жүреді.
Балаларға арналған Қазақ ұлттық ойындары педагогикалық тұрғыдан құнды, ақыл-ойды, мінезді, ерік-жігерді тәрбиелеуге үлкен әсер етеді, баланың адамгершілік сезімдерін дамытады, нығайтады, қатаюына, сондай-ақ аурулардың алдын алуға ықпал етеді.
Халықтық ойындар барлық жастағы балаларға қол жетімді. Оларды аймақтық компонентті жоспарлау кезінде, оқу бағдарламасында сәтті қолдануға болады. Ойындарды қосу сабақты жандандыруға, әртараптандыруға көмектеседі. Арнайы таңдалған халық ойындарының кешені кез-келген спорттық ойынның негіздерін, сондай-ақ жалпы дене шынықтыруды тез үйретуге мүмкіндік береді.
Дене шынықтыру бағдарламасының ойын бөлігі үшін халықтық ойындарды таңдау өте маңызды. Сабаққа арналған ойындар, ең алдымен, олардың мотор мазмұнына байланысты таңдалады: жүгіру немесе секіру, лақтыру немесе беру, заттарды алып жүру, қарсыласу, кедергілерді жеңу, серуендеу, құрылым элементтері және т.б. Ойындар басқа жаттығуларды орындау кезінде олардың мотор мазмұны қайталанбайтындай етіп таңдалуы керек.
Қазақ халқының жас жігіттердің таланты мен батырлық шеберлігіне әсер ететін және дамытатын ең көп тараған ойындарының бірі - "Қыз қуу" ойыны, яғни қызды қуып жету. Бұл ойын сақ заманынан бері жалғасып келеді және жас жігіттер тұрмысқа шықпас бұрын, белгілі бір қыздың қолына үміткер жігіт ат үстінде жүрген сүйіктісін қуып жетіп, бетінен сүйуі керек. Мұндай ойын халықтық мерекелер кезінде басталды және жас жігіттің батылдығы мен ерлігінің дәлелі болып саналды. Мұндай ойындарды ұйымдастыру-қыз-келіншектердің ата-аналарының жарқын және сенімді болашаққа деген сенімі. "Қыз қуу" ойыны құда түсу мен үйлену тойымен байланысты, оның құндылығы онда рухани мәдениет ашық көрініп қана қоймай, халықтың қиялы, нәзік әзілі айқын ашылып қана қоймайды, сонымен қатар ойындар арқылы үйлену рәсімі таңғажайып қойылымға, бір театрдың бір түріне айналды, онда көрермендердің назарына бір Тараптың тапқырлығы мен екінші Тараптың тапқырлығы ұсынылды, олар тағдырдың қалауымен туыстар болуы керек. Әрине, әрине, бұл рәсімдерде қыздар өздерінің жігіттерін батыл, күшті және ептілікпен көргісі келді [5].
Қазақ жігіттері "көкпар"деп аталатын ойында жарысып, ер-тоқымда, күштілігімде, ептілігімде және шыдамдылығымда өз шеберліктерін сынап көрді. Ежелгі уақытта "көкпар" ойыны ауылдағы көрші жігіттер арасында ұйымдастырылған. Қатысушылардан 50-60 қадам қашықтықта ешкінің немесе қойдың ұшасы лақтырылып, көкпар үшін күрес басталды. Күрес атқа мініп жүрді, бұл төзімділік пен шеберлік сынағы болды. Бұл тогдашние уақытта австрия жігіттер тұтас ауыл. Көкпар ойыны ата-бабаларымыз көшпелі өмір салтын жүргізгенде тамыры тереңге жайылған [6].
Жігіттердің батырлық қасиеттерін дамытатын келесі ұлттық ойын - "Аударыспақ"ойыны. Мұндай ойында төзімділік, күш пен ептілікті көрсететін жігіттер арасында ең жақсы шабандоздар қабылданады. Ойын ережелеріне сәйкес ойыншыларға белгілі бір уақыт беріледі, оның барысында олар бір-бірін ер-тоқымнан шығаруға тырысуы керек. Егер олар мұны істей алмаса, онда басқа ойыншылар шақырылады. Жеңімпаз ойыншы келесі жеңімпазмен күреседі.
Шабандоздардың жылдамдығы мен ептілігін анықтайтын сайыс -- бұл "бәйге" ұлттық ойыны. Тек ұлдар ғана емес, сонымен қатар қазақ қыздары да керемет шабандоздар болды.
Қыздар үшін арнайы "Жорға жарыс" ойыны ұйымдастырылды, онда атқа мінудің жұмсақтығы мен ырғағы сыналды. Осындай ойындардың көмегімен қазақтар қыздарда ұлылық пен қадір-қасиетті, Сұлулық пен көркемдікті, мәнер мен ақсүйектерді тәрбиеледі.
Мағынасы жағынан өте қызықты және шыдамдылыққа арналған сынақ ойыны "Күміс алу" деп аталады. Бір-бірінен белгілі бір қашықтықта күміспен бірнеше түйін лақтырылады. Ойынға қатысушылар бір-бірінің артынан кезек-кезек тұрып, жылқыны бір секундқа тоқтатпай, осы түйіндерді жерден алуға тырысады. Әдетте бір жарыстан түйіндерді алу мүмкін емес, сондықтан бір ойыншыдан кейін екіншісі шығады. Үлкен қызығушылық үшін көрермендер түйіндерді қайтадан ақшамен толтырады. Жеңімпаздар ақшаны өздеріне қалдырады.
Көріп отырғаныңыздай, қазақтың көптеген ұлттық ойындары атқа міну арқылы жүзеге асырылады. Жылқы-қазақтың ең сенімді серігі, сондықтан қазақтар онымен бүкіл өмірін байланыстырды. Қазақтың ұлттық ойындарын ересектер ғана емес, балалар да ойнай алады [7]
Балалар үшін "Бурук-телпек"сияқты зияткерлік ойындар ойлап табылды. Бұл ойында қатысушылар шеңберге шығып, түрлі-түсті шарфтарға оралған тастарды лақтырды. Содан кейін кімнің тас ең жақын құлап, оларды жинауға барады. Тас бәрінен үш рет құлаған ойыншы бірінші жеңімпаз болып саналады. Ойын әдетте үш жеңімпаз анықталғанға дейін өткізіледі.
"Тоқты алу" ойыны. Бірақ жоғарыда аталған ойыннан айырмашылығы, қатысушылар ат үстінде ойнайды. Сондай-ақ, бала далада шығарылады, шабандоздар баланы атқа мінуге тырысады. Бұл ойын төзімділік пен ер-тоқымға арналған. Көріп отырғанымыздай, ұлттық ойындарға деген сүйіспеншілікті дамыта отырып, қазақтардың ата-бабалары балаларды көшпелі өмірге дайындау үшін атқа мінуге үйреткен.
Бүгінгі күнге дейін жеткен ең кең тараған және ежелгі ойын - "Тоғыз құмалақ" ойыны. Ойын логика мен тапқырлықты, логикалық ойлау мен шыдамдылықты дамытады. Ғалымдар ойынды "шопандар алгебрасы" деп атайды, өйткені ойын барысында қарсыластар негізгі математикалық әрекеттерді қолдануы керек. Ойын санау жылдамдығына ғана емес, қарсыластардың тактикасына да негізделген.
Ойынға сәйкес, әр ойыншының белгілі бір түсті 81 шары бар, яғни 9 тесікке арналған 9 шары бар. Олар "қазан" деп аталатын тақтада тесіктер жинауы керек. Бірінші қозғалыс құқығына ие болған ойыншы өз қатарындағы кез-келген тесіктен бір шардан басқа барлық шарларды алып тастайды және оларды солдан оңға қарай жылжытады, әр келесі тесікке бір-бірден түсіреді, осылайша соңғы доп қарсыластың тесігіне түседі. Егер қозғалыс аяқталғаннан кейін осы тесіктегі шарлардың саны біркелкі болса, онда олардың барлығы ойыншының "олжасы" болып табылады және оның қазанына беріледі. Келесі қадамның құқығы қарсыласқа өтеді. Сонымен, тастарды ойын тесіктеріне ауыстырған кезде, қарсыластардың бірі 81-ден астам тасты жинауы керек. Бұл ойын ежелгі уақытта танымал болған, ойыншылар ойын тақтасы болмаса да, жерде ойнауға арналған тесіктерді қазып алған. Ал біздің заманымызда "тоғыз құмалақ" - епті және ақылды жастар арасында кең тараған жарыс [8].
Қазақтардың ата-бабалары өздерінің салттық әдет-ғұрыптарына, алуан түрлі билерге, өздерінің күнделікті тәжірибесін өскелең ұрпаққа жеткізу үшін аңшылық және тұрмыстық ойын көріністеріне қосқан. Осылайша, дала жағдайында қазақтар ойындардың көмегімен жасөспірімдерді дені сау, үлкендерді құрметтеу рухында, халық дәстүрлеріне, қоғам, туыстар мен туыстар алдындағы міндеттерге адал болуға тәрбиелеуге тырысты.

ІІ Дене шынықтыруда ұлттық ойындардың ерекшеліктері

2.1 Ұлттық ойындардың әлеуметтік мәні

Соңғы жылдары ұлттық ойындар ойын-сауық санатынан тәуелсіз спорттық пәндерге ауысып, маңызды мәртебеге ие болғандығы қуантады. Олардың кейбіреулері әлемдік деңгейге көтеріліп, Азия және Олимпиада ойындарына кіретін спорт түрлеріне жақын. Егер 2010 жылы қазақ күресінен ел чемпионатына 40-тан астам елдің балуандары қатысса, мысалы, тоғыз құмалақ әлемде зияткерлік ойындар арасында екінші орын алады. Қазір бұл ойын бүкіл планетада таралуда.
Соңғы жылдары ұлттық спорт түрлеріне кіретін алыпсатарлық, жекпе-жек, жыртқыштасу, тай жарысы, алаш алыспағы, асық ату, Хан дойбысы, құсбегілік сияқты ойындар жаппай қолдау тапты. Айтпақшы, олардың көпшілігі өз Федерациясына ие және тәуелсіздікке ие болды.
Ұлттық спорттың тиісті биіктікке көтерілуі үшін мемлекеттік деңгейде қолдау қажет сияқты. Мысалы, Кубада бокс мектеп бағдарламасына кіреді-ол дене шынықтыру сабағының орнына өтеді. Әрине, Бостандық аралындағы мектеп оқушылары жекпе-жекті ғана емес, дене шынықтырудың басқа түрін де таңдауға мүмкіндік алады, бірақ бокс басымдық болып қала береді. Кореяда да солай болады, онда таэквандоның үгіт-насихатының арқасында бұл ұлттық спорттың беделі бұрынғыдан да жоғары [9].
Сондықтан қазақ күресі мемлекеттік қолдауға ие болса, дұрыс болар еді. Шынында да, қазақ күресі көшпелі халықтың өмірімен бірге өмір сүреді және басқа халықтардың күресімен салыстырғанда өзіндік ерекшеліктері бар.
ХХ ғасырдың басына дейін балуандарды салмақ категорияларына бөлу ережесі болған жоқ, сондықтан олар "кім күштірек, сол жеңімпаз" қағидасы бойынша күресті. Салмақ санаттары мен жас ерекшеліктері бойынша күрес ХХ ғасырдың 30-шы жылдарынан бастап ғана қолданыла бастады. Қажымұқан, Балуан Шолақ сияқты халық арасынан шыққан мықтылар еліміздің көркем әдебиетінде ерекше мадақталды.
Қазақ күресі сан алуан, кең. Терең меңгерген және белгілі бір жетістіктерге жеткен балуан басқа халықтардың күресіне еркін қатыса алады. Қазақ күресі-біздің балуандардың барлық тәсілдерін жетілдіретін нағыз бұқаралық спорт түрі. Бүгінде қазақ күресінің өз ережелері, жүйесі, тәртібі бар. Жарыстар алдын ала ережелер бойынша өткізіледі.
Пайдалану түрлі нысандары мен оқыту әдістерін жиынтығын қоса отырып, ұлттық-аймақтық компонентті бағдарламасының мазмұны оқушылардың дене тәрбиесін өсуіне әкеледі ынталандыру үшін оқушылардың дербес дене жаттығуларымен шұғылдану, мүдде пән "дене шынықтыру" бұл, әрине, оң жолмен көрсетіледі және спорттық жетістіктері оқушылар мен нәтижелілігін менің қызметі мұғалімдер.
Соңғы үш жыл ішінде оқушылардың дене шынықтыру деңгейін бақылау оқушылардың физикалық қасиеттерін дамығанын көрсетеді: күш, тыныс алу жүйесінің жұмысы жақсарды. Үйлестіру, жылдамдық және қуат қасиеттері сияқты физикалық қабілеттер артты. Әр түрлі деңгейдегі жарыстарда оқушылардың спорттық жетістіктерінің өсуі байқалады [10].
Оқушылардың дене шынықтырумен айналысуға деген ынтасының жоғары деңгейі біздің мектеп оқушыларының тек аудандық деңгейде ғана емес, сонымен қатар біздің өңір үшін дәстүрлі спорт түрі - Шаңғы жарысы бойынша да, жеңіл атлетика бойынша да облыстық іс-шараларда жүлделі орындарға ие болуына әкелді.
Екінші және үшінші сатыдағы Оқушылар саны жүз адамнан кем біздің шағын ауыл мектебіміздің шеңберінде де мектепті бітіргеннен кейін олар кәсіби спортпен шұғылдануды жалғастырады, республикалық және халықаралық деңгейлерде атақтарға ие болады.
Оқушылардың дене тәрбиесінде оң нәтижелерге қол жеткізу, менің ойымша, балалардың дене шынықтыруға деген ынтасын арттыру, қызығушылығын арттыру және оқытуға ұлттық-аймақтық компонент пәнін енгізу арқылы мүмкін болды.
Жалпы білім беретін мектепте дене шынықтыруды оқытуға ұлттық-өңірлік компонентті енгізу оқушыларды ұлттық әлеуметтік-мәдени ортаға бейімделу үшін қажетті өмірлік маңызды дағдылар мен қабілеттерге оқыту міндеттерін неғұрлым табысты шешуге мүмкіндік береді.
Сонымен, дене шынықтыру сабағының басқа элементтерімен үйлескен ұлттық ойындар рухани байлық пен физикалық жетілдіруді біріктіретін үйлесімді дамыған тұлғаны қалыптастырудың негізі болып табылады, бұл болашақта дене шынықтыру сабақтарында жоғары көрсеткіштерге қол жеткізуге ықпал етеді [11].
Айта кету керек, біздің еліміздегі қазақ күресі жоғары деңгейге көтеріліп, көпшіліктің ықыласына ие болды. Осыған байланысты биыл екінші рет өткен "Қазақстан барысы" республикалық турнирін еске алуға болады. Оған ауылдардың ең мықты палуандары, өңірлердің жеңімпаздары қатысты және бұл турнирдің маңыздылығын арттырды. Жарыс барысы БАҚ-та белсенді түрде жарияланды. Мүмкін, мәселенің материалдық жағы да рөл атқарды, турнир жеңімпазы алатын сома халыққа белгілі болды. Бүгінде бұл спорт түріне Қазақстанның миллионнан астам тұрғыны қызығушылық танытып отыр.
Айтпақшы, қазақ күресінен елден тыс жерлерде де ірі турнирлер өткізіледі. Мысалы, 2008 жылы Ресейдің Орынбор қаласында әлем чемпионаты өтті, 2011 жылы Иранның Машат қаласында жастар арасында әлем біріншілігі ұйымдастырылды, сол жылы Үндістанның Пуна қаласында Азия Чемпионаты өткізілді. Ал Бразилияның Сан-Пауло қаласында жасөспірімдер арасында чемпионат өтті. Басқаша айтқанда, қазақ күресі дәуірі келді және ол тек спорт ретінде ғана емес, ұлттық рухтың оянуына әсер ететін өнер ретінде де қабылданады.
Қазір қазақ күресі ұлттық болмыс элементтерін сақтай отырып, әлемдік күрес өнеріндегі прогрессивті бағыттарды да ескереді. Балуандар дзюдо және самбо сияқты ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.